kanun, ney, kemençe, ud ve tanbur ġle ġcra

Transkript

ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ
TÜRK MUSĠKĠSĠ DEVLET KONSERVATUARI
MÜZĠK TEKNOLOJĠLERĠ BÖLÜMÜ
KANUN, NEY, KEMENÇE, UD VE TANBUR ĠLE ĠCRA EDĠLEN TÜRK
MÛSĠKÎSĠ ESERLERĠ ĠÇĠN BĠR STÜDYO KAYDININ ĠNCELENMESĠ
BĠTĠRME ÇALIġMASI
CELAL CINGILLIOĞLU
SES KAYITLARI ANABĠLĠM DALI
DANIġMAN: YRD. DOÇ. DR. CAN KARADOĞAN
ĠSTANBUL 2012
1
ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ
TÜRK MUSĠKĠSĠ DEVLET KONSERVATUARI
MÜZĠK TEKNOLOJĠLERĠ BÖLÜMÜ
KANUN, NEY, KEMENÇE, UD VE TANBUR ĠLE ĠCRA EDĠLEN TÜRK
MÛSĠKÎSĠ ESERLERĠ ĠÇĠN BĠR STÜDYO KAYDININ ĠNCELENMESĠ
BĠTĠRME ÇALIġMASI
CELAL CINGILLIOĞLU
120046017
SES KAYITLARI ANABĠLĠM DALI
DANIġMANIN ADI
: Yrd. Doç. Dr. Can Karadoğan
Jüri Üyesi
: Öğr. Gör. Dr. Sertaç Kakı
Jüri Üyesi
: Öğr. Gör. Taylan Özdemir
Sınav Tarihi
: Haziran 2012
ĠSTANBUL 2012
2
ĠÇĠNDEKĠLER
ÖNSÖZ ...................................................................................................................... iv
KISALTMALAR ....................................................................................................... v
ġEKĠL LĠSTESĠ ....................................................................................................... vi
GĠRĠġ .......................................................................................................................... 1
I. BÖLÜM: GĠRĠġ VE YÖNTEM ............................................................................ 3
1.1 Bu ÇalıĢmaya Olan Ġhtiyaç.................................................................................. 3
1.2 Tarihçe ve Genel Bilgiler .................................................................................... 4
1.2.1 Kemençe ........................................................................................................... 4
1.2.2 Ney ................................................................................................................... 5
1.2.3 Kanun ............................................................................................................... 6
1.2.4. Ud .................................................................................................................... 7
1.2.5 Tanbur............................................................................................................... 8
1.2.6 Sûz- i Dil Saz Semâisi, Bestecileri ve Makam Bilgileri.................................. 10
II. BÖLÜM: ÖRNEK KAYDIN HAZIRLANMASI............................................. 13
2.1 Bir Miks Önerisi .............................................................................................. 25
III. BÖLÜM: RÖPORTAJLAR VE TARTIġMA EKSENLERĠ ........................ 35
3.1 Efe Demiryoğuran Röportajı ......................................................................... 35
3
3.2 Naim Korudağ Röportajı ............................................................................... 37
3.3 Murat BaĢaran Röportajı ............................................................................... 40
3.4 Ġhsan Apça Röportajı ..................................................................................... 41
3.5 Ufuk Önen Röportajı ..................................................................................... 42
3.6 Arda Eden Röportajı ...................................................................................... 44
3.7 Ġlhan Harmancı Röportajı ............................................................................... 46
3.8 Muharrem Naci Temiz Röportajı ................................................................... 49
3.9 TartıĢma Eksenleri .......................................................................................... 51
IV. BÖLÜM: BEĞENĠ ANKETĠ ............................................................................ 55
4.1 Demografik Sorular Nasıl Yapıldı.................................................................. 56
4.1.1 Panorama Örnekleri ..................................................................................... 59
4.1.2 Yakın ve Uzak Mikrofonlama Örnekleri..................................................... 62
4.1.3 Reverb Örnekleri .......................................................................................... 64
V. BÖLÜM: BEĞENĠ ANKETĠ SONUÇLARI VE DEĞERLENDĠRME......... 70
5.1 Gruplama 1 – Eğitim Durumuna Göre Tercihler ............................................ 71
5.1.1 Ġlköğretim ..................................................................................................... 71
5.1.2 Lise ............................................................................................................... 72
5.1.3 Önlisans/Lisans............................................................................................. 73
5.1.4 Yüksek Lisans .............................................................................................. 75
4
5.1.5 Doktora ......................................................................................................... 76
5.2 Gruplama 2 – YaĢ Durumuna Göre Tercihler ................................................. 77
5.2.1 15 – 25 YaĢ ................................................................................................... 77
5.2.2 25 – 35 YaĢ ................................................................................................... 78
5.2.3 35 – 45 YaĢ ................................................................................................... 80
5.2.4 45 – 55 YaĢ ................................................................................................... 81
5.2.5 +55 YaĢ......................................................................................................... 82
5.3 Gruplama 3 – K.T.M Dinlemeyi Sevenlere veya Sevmeyenlere Göre
Tercihler .......................................................................................................... 83
5.3.1 Klasik Türk Musikîsi Dinlemeyi Sevenler ................................................... 83
5.3.2 Klasik Türk Musikîsi dinlemeyi Sevmeyenler ............................................. 85
5.4 Gruplama 4 – Müzik Aleti Çalanlara veya Çalmayanlara Göre Tercihler ...... 86
5.4.1 Müzik Aleti Çalanlar .................................................................................... 86
5.4.2 Müzik Aleti Çalmayanlar ............................................................................. 88
5.5 Gruplama 5 – Tüm Katılımcı ve Soru 7 Örnekleri Tercihleri ......................... 89
5.5.1 Tüm Katılımcı Tercihleri.............................................................................. 89
5.5.2 Soru 7 Örnekleri Genel Tercihler ................................................................. 91
5
SONUÇ ...................................................................................................................... 93
KAYNAKÇA............................................................................................................. 95
BAĞLANTILAR ...................................................................................................... 96
EKLER ...................................................................................................................... 98
Ek-1: DVD Ġçeriği (Kanal Listesi) ve Beğeni Anketi Katılım Sonuçları .................. 98
ÖZGEÇMĠġ .............................................................................................................. 99
6
ÖNSÖZ
Kanun, Ney, Kemençe, Ud ve Tanbur ile icra edilen Türk Mûsikîsi eserleri için bir
stüdyo kaydının incelenmesi konulu bu araĢtırma, Ġ.T.Ü. Türk Musikisi Devlet Konservatuarı
Müzik Teknolojileri Bölümü‟nde “Lisans Bitirme ÇalıĢması” olarak hazırlanmıĢtır.
ÇağdaĢ eğitimin ve kültürel zenginliğin getirdiği muasır medeniyetler mertebesi, ancak
günümüz Türkiye'sinde bilimsel ve akademik çalıĢmaların ıĢığında ilerleyebilir. AraĢtırmaların
ve çalıĢmaların topyekûn milli değerler seviyesinde korunması ve ilerletilebilmesi için gün be
gün daha fazla azim ve kararlılıkla hareket edilmeli, teknolojik ve güncel geliĢmeler ile takip
edilmelidir.
En çok koruyup kollanması gereken kültürel zenginliklerimizin baĢında Türk Mûsikîsi
gelmektedir.
Bu sanatın da geliĢtirilip
yeni nesillere aktarılabilmesi için teknolojiden ve
akademik çalıĢmalardan yararlanılması zaruridir. Dolayısıyla bu çalıĢmanın, gelecek nesillerin
araĢtırma konuları için bilgi kaynağı olabileceği inancındayım.
Lisans eğitimim süresince bilgisini sunan, yol gösteren danıĢmanım Yrd. Doç. Dr. Can
Karadoğan'a, değerli hocam Prof. Dr. Cihat AĢkın'a, stüdyo kayıtlarında beni kırmayıp çalıĢmam
için katkıda bulunan çok değerli arkadaĢlarım Berker Teoman, Ekrem Pehlivanoğlu, Selçuk
Erarslan, Ar. Gör. Ali Tan ve Ar. Gör. Bilen IĢıktaĢ‟a, anket çalıĢmasına katılan herkese ve bana
manevi desteğini hiç esirgemeyen eĢim Berna Cıngıllıoğlu‟na teĢekkürü daima borç bilirim.
Celal CINGILLIOĞLU
Haziran 2012
7
KISALTMALAR
dB. : Desibel
DVD : Digital Versatile Disc
DAW : Digital Audio Workstation
EQ : Equalizer
Hz. : Hertz (frekans ölçüm birimi)
Ġ.T.Ü : Ġstanbul Teknik Üniversitesi
kbps : Kilobits per second
kHz. : Kilo Hertz (1000 Hz)
K.T.M : Klasik Türk Mûsikîsi
M.Ġ.A.M : Müzik Ġleri AraĢtırmaları Merkezi
n. : Numara
PDF: Portabe Document Format
Sf : Sayfa
T.M.D.K : Türk Mûsikîsi Devlet Konservatuarı
URL: Uniform Resource Locator
Wav :Waveform Audio Format
Wmv : Windows Media Video
8
ġEKĠL LĠSTESĠ
ġekil 1.1 Kemençe (URL 1) .......................................................................................... 4
ġekil 1.2 Ney (URL 2) ................................................................................................. 6
ġekil 1.3 Kanun (URL 3) ............................................................................................. 7
ġekil 1.4 Ud (URL 4)................................................................................................... 7
ġekil 1.5 Tanbur (URL 5)............................................................................................ 8
ġekil 1.6 Stüdyo Oturumu İ.T.Ü. MİAM ...................................................................... 9
ġekil 1.7 İ.T.Ü T.M.D.K Kütüphanesi Arşivi sf.1 (n. 5574) ....................................... 10
ġekil 1.7 İ.T.Ü T.M.D.K Kütüphanesi Arşivi sf.2 (n. 5574 ........................................ 11
ġekil 2.1 Kemençe için mikrofonlama........................................................................ 14
ġekil 2.2 Neumann KM184 mikrofon (URL 8)........................................................... 15
ġekil 2.3 Ney için mikrofonlama ................................................................................ 16
ġekil 2.4 Neumann U87Ai mikrofon (URL 9) ............................................................ 16
ġekil 2.5 Kanun için mikrofonlama............................................................................ 17
ġekil 2.6 AKG C414BTLII mikrofon (URL 10) .......................................................... 18
ġekil 2.7 Ud için mikrofonlama ................................................................................. 19
ġekil 2.8 Tanbur için mikrofonlama .......................................................................... 20
ġekil 2.9 DPA ambiyans mikrofonu (URL 11) ........................................................... 21
ġekil 2.10 Stüdyo oturum düzeninin temsili çizimi ve mikrofonlaması...................... 22
ġekil 2.11 Grace M801 8 kanal mikrofon preamplifikatörü (URL 12)...................... 23
ġekil 2.12 .İ.T.Ü M.İ.A.M Kayıt Stüdyosu - Kontrol Odası ....................................... 24
ġekil 2.1.1 Projenin görünümü ve kanal sıralaması .................................................. 26
ġekil 2.1.2 Projenin mikser sayfası ............................................................................ 26
ġekil 2.1.3 Her kanala yollanan Stereo Delay sanal işlemci .................................... 27
ġekil 2.1.4 Her kanala yollanan Yrd 2’deki Space Designer sanal reverb ............... 28
ġekil 2.1.5 Kemençe kanalı için EQ........................................................................... 29
ġekil 2.1.6 Ney kanalı için EQ ................................................................................... 29
ġekil 2.1.7 Kanun kanalı için EQ n.1......................................................................... 30
ġekil 2.1.8 Kanun kanalı için EQ n.2......................................................................... 30
9
ġekil 2.1.9 Ud kanalı için EQ .................................................................................... 31
ġekil 2.1.10 Tanbur kanalı için EQ n.1...................................................................... 32
ġekil 2.1.11 Tanbur kanalı için EQ n.2...................................................................... 32
ġekil 2.1.12 Oda kanalı için EQ ................................................................................ 33
ġekil 2.1.13 Master kanal için EQ n.1 ....................................................................... 34
ġekil 2.1.14 Master kanal için Limiter sanal sınırlayıcı............................................ 34
ġekil 2.1.15 Master kanal için EQ n.2 ....................................................................... 34
ġekil 4.1 Beğeni anketi için kullanılan internet sitesi (URL 14)................................ 56
ġekil 4.2 Ad Soyad ve E-Posta oluşturma.................................................................. 56
ġekil 4.3 Gruplama ve seçenekli soru oluşturma örnek-1 ......................................... 57
ġekil 4.6 Video kliplerde kullanılan İ.T.Ü T.M.D.K logosu ve numaralama............. 60
ġekil 4.7 Soru 7’deki örnek 1 için dar panorama görünümü..................................... 61
ġekil 4.8 Soru 7’deki örnek 2 için geniş panorama görünümü.................................. 62
ġekil 4.9 Soru 7’deki örnek 3 için yakın mikrofonlama görünümü ........................... 63
ġekil 4.10 Soru 7’deki örnek 4 için uzak mikrofonlama görünümü........................... 64
ġekil 4.11 Soru 7’deki örnek 5 için sanal reverb işlemcisiz görünümü ..................... 65
ġekil 4.12 Soru 7’deki örnek 6 için 1.3s Villa Living Room reverb görünümü ......... 66
ġekil 4.13 Soru 7’deki örnek 7 için 1.9s Smaller Bright reverb görünümü ............... 67
ġekil 4.14 Soru 7’deki örnek 8 için 3.7s Ulm Chapel reverb görünümü ................... 67
ġekil 4.15 Gruplama ve seçenekli soru oluşturma örnek-4 ....................................... 69
ġekil 5.1 İlk öğretim grubunun tercih tabloları n.1 ................................................... 71
ġekil 5.4 Lise grubunun tercih tabloları n.1 .............................................................. 72
ġekil 5.7 Önlisans/Lisans grubunun tercih tabloları n.1 ........................................... 74
10
ġekil 5.10 Yüksek Lisans grubunun tercih tabloları n.1 ............................................ 75
ġekil 5.13 Doktora grubunun tercih tabloları n.1 ..................................................... 76
ġekil 5.16 – Gruplama 1 pasta dilim tercih yüzdeleri ............................................... 77
ġekil 5.17 15 – 25 yaş grubunun tercih tabloları n.1 ................................................ 78
ġekil 5.20 25 - 35 yaş grubunun tercih tabloları n.1 ................................................. 79
ġekil 5.26 45- 55 yaş grubunun tercih tabloları n.1 .................................................. 82
ġekil 5.29 +55 yaş grubunun tercih tabloları n.1...................................................... 82
ġekil 5.30 +55 yaş grubunun tercih tabloları n.2...................................................... 83
ġekil 5.31 +55 yaş grubunun tercih tabloları n.3..................................................... 83
ġekil 5.32 Gruplama 2 pasta dilim tercih yüzdeleri .................................................. 84
ġekil 5.33 K.T.M dinlemeyi sevenler grubunun tercih tabloları n.1.......................... 85
ġekil 5.34 K.T.M dinlemeyi sevenler grubunun tercih tabloları n.2.......................... 85
ġekil 5.35 K.T.M dinlemeyi sevenler grubunun tercih tabloları n.3......................... 86
ġekil 5.36 K.T.M dinlemeyi sevmeyenler grubunun tercih tabloları n.1 ................... 87
ġekil 5.37 K.T.M dinlemeyi sevmeyenler grubunun tercih tabloları n.2 .................. .87
ġekil 5.38 K.T.M dinlemeyi sevmeyenler grubunun tercih tabloları n.3. .................. 87
11
ġekil 5.40 Müzik aleti çalanlar grubunun tercih tabloları n.1 .................................. 89
ġekil 5.43 Müzik aleti çalmayanlar grubunun tercih tabloları n.1............................ 90
ġekil 5.44 Müzik aleti çalmayanlar grubunun tercih tabloları n.2............................ 90
ġekil 5.45 Müzik aleti çalmayanlar grubunun tercih tabloları n.3........................... 90
ġekil 5.47 Tüm Katılımcı tercihleri tabloları n.1 ....................................................... 92
ġekil 5.50 Tüm katılımcı tercihleri genel toplam yüzdeleri tablosu .......................... 93
12
GĠRĠġ
ÇalıĢmanın konusu Kanun, Ney, Kemençe, Ud ve Tanbur Ġle Ġcra Edilen Türk Musikisi
Eserleri Ġçin Bir Stüdyo Kaydının Ġncelenmesi‟dir.
ÇalıĢmanın alanı, profesyonel stüdyo ortamında Kanun, Ney, Kemençe, Ud ve Tanbur
ile belirlenmiĢ bir eserin kaydedilmesini, müzik piyasasındaki tonmaysterlere röportaj tekniği ile
ileri kayıt ve miks yapma adına yöntemlerin analizinin değerlendirilmesini ve beğeni anketi
oluĢturarak sonuçlarının yorumlanmasını kapsamaktadır.
ÇalıĢmanın yöntemi bu çalıĢma konusu için sazlara yakın mikrofonlama ve oda
mikrofonlamalarıyla ses kayıt stüdyosunda ve bilgisayar ortamında oturum düzeni belirlenerek
bir eserin kaydedilmesi, edit ve miksleme yöntemleri kullanılıp; röportajlar ve beğeni anketi
değerlendirmeleri ile oluĢturulmuĢtur.
ÇalıĢmanın planı için birinci bölümünde, “GiriĢ ve Yöntem”, “Bu ÇalıĢmaya Olan
Ġhtiyaç” baĢlığı ile yapılan araĢtırmanın gerekliliği açıklanmıĢ, “Tarihçe” ve “Genel Bilgiler” alt
baĢlığı ile Kanun, Ney, Kemençe, Ud ve Tanbur‟un kısaca tarihçeleri, ses aralıkları, Sûz-i Dil
Makamı ve özelliklerinden söz edilmiĢtir.
Ġkinci bölümde, “Örnek Kaydın Hazırlanması” adlı baĢlık ile geniĢ bir tarif ve resimlerle
yapılan projenin hazırlanması anlatılmıĢtır. Ayrıca “Bir Miks Önerisi” baĢlığı ile projenin
oluĢumuna ve buna yön bulmasına destek maksatlı yapılan kaydın miksini ekran görüntüleriyle
tonlama, panorama ve EQ‟lar kullanılarak bir adet miks önerilmiĢtir.
Üçüncü bölümde, “Ropörtajlar ve TartıĢma Eksenleri” baĢlığı ile yapılan kayıtların ses
mühendisleriyle yapılan mülakat çerçevesinde araĢtırma konusuna katkıda bulunacak bilgiler ve
kritikler içermektedir.
Dördüncü bölümde, “Beğeni Anketi” baĢlığı ile hazırlanmıĢ anket sorularının örnek
teĢkil edecek soruları ve yapılan stüdyo kaydından alınan kaydın anket için hazırlanması
13
anlatılarak iĢlenmiĢ ve beĢinci bölümde ise bu beğeni anketinin sonuç ve değerlendirmesi
yapılmıĢtır.
Sonuç olarak,
Türk
ortamında mikrofonlanması,
Musikisi Eserlerinin icrası,
bilgisayar ortamında kayıt,
profesyonel ekipmanlarla stüdyo
edit ve mikslenme yöntemleri ile
tekniklerinin uygulandığı, röportajlarla ve değerlendirmelerle desteklendiği bu gibi projeler için
kaynak sağlayabileceği amacı hedeflenerek bu çalıĢma hazırla nmıĢtır.
YapılmıĢ olan bu incelemeler, Türk Müziği enstrümanlarının ses kayıt teknolojilerinde
kullanımını , en iyi sonuca ulaĢmanın yolunu ve bu konuda daha ayrıntılı çalıĢmaların yapılması
gerektiğini de göstermektedir.
14
I. BÖLÜM: GĠRĠġ VE YÖNTEM
1.1 Bu ÇalıĢmayan Olan Ġhtiyaç
Kanun, Ney, Kemençe, Ud ve Tanbur ile icra edilen Türk Mûsikîsi Eserleri için bir
stüdyo kaydının incelenmesi konulu çalıĢma için düĢünülen ihtiyaç, Türk Mûsikîsi eserlerinin
stüdyo ortamında kayıtlarının nasıl yapıldığı, kayıt için katkıda bulunan enstrümanistlerin oturum
düzeni,
mikrofonların nasıl konumlandırıldığı, stüdyo ekipman listesi ve kayıtta alınacak eserin
seçimi doğrultusunda, ilerisi için yapılacak bu türlü çalıĢmalar adına bir örnek sunma amacı
gütmektedir.
Diğer bir ihtiyaç ise, Türkiye‟de müzik piyasasında yıllardır kayıt ve miks mühendisliği
yapmıĢ tonmaysterler ile bu proje kapsamında yapılan belirlenmiĢ pratik ve soru cevap Ģeklinde
yapılan kısa röportajlarla araĢtırma konusunun değerlendirme, yorumlar ve sonuç bölümü için
önemli bilgiler ve deneyimlerin aktarılması düĢünülmüĢtür.
Örnek kaydın ve miksinin yöntemlerinin araĢtırılması amacı ile röportajlarla desteklenip
beğeni
anketi
oluĢturma
sırasında
kritiklerin
kullanılmasına
iliĢkin
fikir
edinilmesi
hedeflenmiĢtir.
Bu bağlamda; Türk Musikisi eserlerinin stüdyo ortamında kaydedilmesinde kullanılacak
ekipmanların tercihi, kullanılan mikrofonların kutupsal model özellikleri, oda mikrofonu ihtiyacı,
kayıt odasının yüksek olmasının nedeni, kayıt aĢamasında alınan kritikler, kayıttan sonra ses
mühendislerine dinletilen kanallar, panorama ve bir adet yapılan öneri miksi ile ilgili kritikler, ses
mühendislerinin
kayıt
ve
miks
için
Ģahsi fikirleri vb.
amaçlanmıĢtır.
15
konulara
da
açıklık
getirilmesi
1 .2 Tarihçe ve Genel Bilgiler
1.2.1 Kemençe
“Farsça kökenli bir kelime olan “Kemançe” (veya Kemânçe), (“keman”= yay, kavis, “çe” = küçültme eki) “Yayla Çalınan Küçük Saz” anlamını taĢımaktadır.” (Büyük Larousse Sözlük
ve Ansiklopedisi, 1986 Sf. 6610)
Kemençe; Farsça olan keman kelimesinden türemiĢ olup, Türk tarihinde yaylı sazların
ortak adı olarak da kullanılmıĢtır. Araplar da kemençe için “rebab” kelimesini kullanmaktadır.
Orta Asya‟da da bugünkü kemençeye Ģekil olarak tam anlamıyla benzemeyen fakat atası
olabilecek birçok saz görülmektedir.
Kemençe kelimesinin bugün Türkiye dıĢında Ġran, Ermenistan, Yunanistan, Gürcistan,
Azerbaycan gibi pek çok ülkede kullanıldığını görmekteyiz. Günümüz Türkiye‟sinde biri klasik
türk müziğinin “Armudi” kemençesi (klasik kemençe, 3 telli klasik kemençe olarak da
adlandırılmaktadır), diğeri ise Doğu Karadeniz halk müziğinin “Karadeniz” kemençesi olmak
üzere iki tür kemençe kullanılmaktadır. Ayrıca kabak kemane veya kemane denilen saz da bazen
kemençe olarak isimlendirilmektedir. (Ersu 2006: 3, Eruzun 1997: 5)
ġekil 1.1 - Kemençe (URL 1)
16
Bununla birlikte Klasik Türk Müziği formları ile kemençenin daha yaygın olarak
kullanıldığını görmekteyiz. Bu konuda, 19. Yüzyılın ünlü virtüözlerinden Vasilâki‟yi (18451907) örnek olarak gösterebiliriz.
Üç telli klasik kemençenin ses sığası piyanodaki A4 (4. oktav la) notasından A6‟ya (6.
oktav la) kadardır. Alttan birinci teli 440 Hz neva sesinde, ikinci teli 294 Hz sesinde ve üçüncü
teli ise 220 Hz frekansı yegâh sesine akortlanır (Açın 1995: 101).
1.2.2 Ney
Tarihte ney için kullanılan “na” veya “nay” kelimesinin Sümerce‟den Farsça‟ya geçtiği
bilinmektedir (Öztuna1990: 116).
“Arap toplumunda, üflemeli çalgıların hemen hemen hepsi için kullanılan “mizmar”
(nefes borusu, ses organı anlamıyla) sözcüğü ile adlandırılmasına rağmen Türkçe‟de karĢımıza
daima Ney adıyla çıkan bu çalgı, çeĢitli Avrupa ülkelerinde de benzer adlarla (Romanya‟da
“naiu”) yer almaktadır.”(Toz 2005: 1)
Farsça‟da “zeden” sözcüğü, “neyzeden” kelimesinin günümüzdeki haliyle “neyzen” yani
ney icracısı olarak da kullanılmaktadır. Ney çalgısının MÖ 5000 yıllarında Sümerler tarafından
icra edildiği düĢünülmektedir. O dönemlerde dini törenler için kullanıldığı da sanılmaktadır.
Ġslamiyet öncesi Türkler‟de ise Ģaman din adamlarının ney ile kopuz eĢliğinde dini
müzikler ürettikleri bilinmektedir. 13. Yüzyıldan itibaren Türklerin islamiyeti kabul etmeleri
sonrasında Ģair ve filozof Mevlana Celâleddin-i Rumi‟nin ney kullanımında çok büyük katkısı
olmuĢtur.
17
ġekil 1.2 - Ney (URL 2)
Ney ailesi toplam onaltı neyden ve 4 tam ¼ ses sığasından oluĢmaktadır. Her bir neyin
üçer oktav sesi mevcuttur. En pest Ney Davut, kaba rasttan D3 (re), en tiz Ney Mansur Nisfiye tiz
tiz buseliğe F7 (fa) sesine kadar çıkar (Açın 1995: 97). Bu projede kullanılan Kız Ney‟in ses
sığası G3‟ten (195.998 Hz) G6‟ya (1567.98 Hz) kadardır.
1.2.3 Kanun
Açık telli ve yatay tekneli bir çalgı olan Kanun, Ortadoğu ve Orta Asya‟da çeĢitli
örnekleri ile yüzyıllardır kullanılmaktadır. 10. yüzyıldan itibaren kaynaklarda isim ve Ģekline
rastlanan çalgının adının esasında Yunanca “canon” kelimesinden geldiği ve 10. yüzyıldan önce
de baĢka isimle mevcut olduğu düĢünülmektedir ve Kanun söz konusu coğrafyada bugün de
popülerdir (Farmer 1984: 10, Faruqi 1981: 255). Kanun ve santur tipinde çalgıların Uygurlar
döneminden beri Türkler tarafından kullanıldığı bilinmektedir. (Ögel 2000: 362)
Kanuni Hacı Arif Bey (1862-1911) Kanun‟un mandalsız olarak çalındığı devrin en
büyük Kanun virtüözü olarak bilinir. Bugün her kanun sanatçısının yapmaya çalıĢtığı “fiskeli”
icra tekniğini ilk uygulayan da odur (Ak 2009: 267).
18
Kanun‟un ses sığası kaba yegâh A3‟ten (110 Hz; la), tiz gerdaniye D6‟ya (1173 Hz; re)
kadardır. (Açın 1995: 64)
ġekil 1.3 - Kanun (URL 3)
1.2.4 Ud
Ud kelimesi Arapça‟dan gelmektedir. Çırpma telli çalgılarından ve kısa saplı diye
nitelendirilen ud, eski zamanlardan beri Orta Asya ve Ortadoğu‟dan geçerek Ġslam dünyasında
yaygınca kullanılan bir sazdır. Sap kısmı uzunca armudi teknesi vardır. Tek parça ağaçtan ve
göğsü deri kaplı “berbat” adlı çalgının Ud‟un öncülü olduğu kabul edilmektedir. (Sachs 1968:
160, 189, 253-55; Farmer 2000: 768, 69). Miladdan önceki arkeolojik çalıĢmalar da göstermiĢtir
ki, Ud‟un Orta Asya kökenliği olduğu düĢünülmüĢtür (Jenkins 1970: 74).
ġekil 1.4 – Ud (URL 4)
19
Ud‟un ses sığası pestten tize, C#3 (do diyez) 69,28 Hz‟den A6 (la) 880 Hz‟ye kadardır
(Açın 1995: 63).
1.2.5 Tanbur
Klasik Türk Müziği‟nin en önemli çalgılarından olan Tanbur‟un tarihi ortaya çıkıĢı ve
kökeni hakkında kesin bir bilgi yoktur. Ortaya konmuĢ olan bir tez ise Ġngiliz arkeolog Francis
Galpin‟in (1897-1967), Mezopotamya‟da Sümer medeniyeti üzerine yaptığı çalıĢmalar sırasında
“pantur” isminde bir sazın varlığını ortaya çıkarması sonucunda tarihte yer almıĢtır (Ayan 1993:
10).
Tarihte Tanbur‟a; Farabi‟nin (870-950) “Horasan Tanburu”, Maragalı Abdulkadir‟in
(1360-1435) “Tanbur-u Sirvaniyan” ile Tanbura-i Turki” adlarındaki çeĢitleri ile değinmeleri,
Evliya Çelebi (1611-1684) tarafından ise 17. Yüzyılda Ġstanbul‟da 500 tanburi bulunduğunun
belirtilmesi Ģeklinde rastlamaktayız (Ayan 1993: 10).
Tarihte Türk Musikîsi‟nin temel sazı olarak bilinen tanbur; rağbet görmesinde etkisi olan
virtüöz Tanburi Cemil Bey (1871-1916), viyolensel tekniği ile yaylı tanburu icra eden ilk kiĢi
olarak örnek gösterilmektedir.
ġekil 1.5 - Tanbur (URL 5)
20
Suphi Ezgi ve Arel sistemine göre Tanbur perde aralıkları yegâh A3 (la) 220 Hz‟den, tiz
neva A6 (la) 880 Hz‟ye kadardır (Açın 1995: 66).
ġekil 1.6 – Stüdyo Oturumu İ.T.Ü. M.İ.A.M
21
1.2.6 Sûz-i Dil Saz Semâisi, Bestecileri ve Makam Bilgileri
ġekil 1.7 – Sûz-i Dil Saz Semâîsi notası sf.1 (İ.T.Ü TMDK Kütüphanesi)
22
ġekil 1.7 – Sûz-i Dil Saz Semâîsi notası sf.2 (İ.T.Ü TMDK Kütüphanesi)
Fahri Kopuz (1882 – 1968)
Ġstanbullu olan bestekâr Fahri Kopuz, 1908 yılında “Mûsikî-i Osmanî Cemiyeti”ni,
1916‟da
ünlü
musikiĢinaslarla
birlikte
“Darüttali-i Mûsikî Cemiyeti”ni kurmuĢtur.
Yaptığı
besteler üstün bestekârlık özelliği taĢır. Ġsfiha Saz Semâisi en bilinen bestelerinden biridir (Ak
2009: 324).
23
Sedat Öztoprak (1890 – 1942)
Konya doğumludur ve ilk mûsikî derslerini Konya Mevlevihanesi‟nin derviĢlerinden
olan Abdi Efendi‟den almıĢtır. Sedat Öztoprak hem çok güzel sesi ve iyi seviyede ud icracılığı ile
bilinirdi. Sazını genellikle melodik üslûpta kullanırdı. XX. Yüzyılın önemli saz ve söz ederi
bestecisidir. 7 peĢrev, 15 saz semâisi longa ve sirtolardan baĢka 33 Ģarkı ve 25 oyun havası
bestelemiĢtir. Bunlardan en çok bilineni Hicaz Oyun Havası “Zillerle Rakseden Kız”dır (Ak
2009: 338).
Sûz-i Dil Makamı
Abd‟ülhalim Ağa‟nın buluĢu olan bir makamdır.
a-Durağı: Hüseynî AĢîran perdesidir.
b-Seyri: Ġnicidir.
c-Dizisi: Zîrgûle‟li Hicaz dizisine ait olan Hüseynî AĢîrân perdesindeki inici Ģeddidir.
Böylelikle Hicaz beĢlisine beĢinci derecede Bûselik perdesine bir Hicaz dörtlüsü ekleyerek dizi
oluĢur.
d-Güçlüsü: Tîz durak Hüseynî perdesi birinci mertebe güçlüsüdür. Üzerine Hicaz
beĢlisi ile yarım karar yapılır.
e- Perde Ġsimleri: Pestten; Hüseynî AĢîran, Dik Acem AĢîrân, Nîm Zîrgûle, Bûselik,
Çargâh, Nîm Hisar veya Nevâ, Hüseynî‟dir (Özkan 2006: 273).
24
II. BÖLÜM: ÖRNEK KAYDIN HAZIRLANMASI
Projenin ilk aĢamasında Türk Musikîsi sazlarının bir stüdyo kaydı için muhtemel
oturumları ve mikrofonlama teknikleri araĢtırılmıĢtır. Alternatif bir oturum düzeni çıkarmak
amacıyla, klasik batı müziğinde olduğu gibi soldan sağa; yaylı sazlar, üflemeli, telli ve mızraplı
sazlar Ģeklinde bir oturum denenmiĢtir.
Bir çok radyo ve TRT arĢivindeki saz eserleri kayıtlarında grup oturumlardan baĢka, bu
tür projeler için örnek teĢkil edecek oturma düzenleri çok fazla farklılık göstermiĢtir. University
of Texas Bereket Music Ensemble‟nin (Kasım 15, 2007 Austin) (URL 6) Hüseyni Saz Semaisi
icrasında soldan sağa yaylı, üflemeli, mızraplı-telli ve vurmalı çalgılar Ģeklinde bir oturum düzeni
kurulmuĢtur. Ġ.T.Ü T.M.D.K Oda Orkestrası‟nın 34. Yıl Dönümü konserinde (3 Mart, 2009
Ġstanbul) (URL 7) klasik müzik sazları eĢliğinde Ģefin ön rahlesinde soldan sağa kemençe kanun
ney ve tanbur Ģeklinde oturum kurulmuĢtur.
Projedeki sazların oturum düzeni soldan sağa: Kemençe – Ney – Kanun – Ud –
Tanbur Ģeklindedir.
Elbette bu konuda ihtiyaca ve kullanılan sazların ses sığalarına uygun olabilmesi amacı
ile, iki veya üç farklı oturum düzeni denenebilirdi. Bunula beraber, bu oturumların durum
değerlendirmesi yapılıp
oturumun
sonuçları
icracıların en nihai tercihleri doğrultusunda birçok kayıt alınarak,
tartıĢılabilirdi.
Fakat
bu
etkenlerin
ötesinde,
durum değerlendirmesi,
stüdyonun kullanım saatleri, kayıt günü için belirlenen gün ve saat dahilinde zaman kısıtlaması
olmaması, temiz ve sağlıklı tam (hücum) kayıt alınabilmesi, birçok take (Alım; Durmaz, audio
terimleri sözlüğü: *) alımlarından sonra kayıttaki performansın düĢmesi ve yorulma ihtimalleri
vb. muhtelif nedenleri de göz önünde bulundurup pratik bir çözümle kayıt aĢamasına geçilmiĢtir.
Böylelikle belirtilen oturum düzeninde icracıların fikirleri alınarak proje kaydedilmiĢtir.
Kayıtlar,
Ġstanbul Teknik
Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi, Müzik Ġleri AraĢtırmalar
Merkezi Ana Stüdyo‟da Protools HD3 sistemi ile Grace Design (8ch) pre. mikrofon
preamfisinden
geçirilerek
(Preanfik
parametre
25
farkını
kaldırmak
için
tek
preamp‟dan,
yükselticiden geçmiĢtir.), Apogee AD/DA çevirici ile Apple G5 masaüstü bilgisayarına 24 bit
44.100 Hz sample rate‟de (örnekleme oranı*) alınmıĢtır.
Kemençe Kaydı:
Kemençe ve diğer sazların mikrofonlamaları için kemençe sanatçısı Mustafa Selçuk
Erarslan ile ortak fikir oluĢturulmuĢ (Erarslan: 2012), Neumann KM184, küçük diyaframlı bir
adet kondensatör mikrofon tercih edilmiĢtir. ArĢe sesi belirgin olmayacak Ģekilde, gövdeye
bakan, düz ve yakın mikrofonlama ile konumlandırılıp kaydedilmiĢtir (ġekil 2.1, DVD Kemençe
Kanalı 01).
ġekil 2.1 – Kemençe için mikrofonlama
26
ġekil 2.2 - Neumann KM184 mikrofon (URL 8)
Ney Kaydı:
Ney kaydı için Neumann U87Ai multi pattern (çok yönlü kutupsal model*) geniĢ
diyafram kondensatör mikrofon tercih edilmiĢtir. Cardioid (Yüreksel*) biçim ve 50 Hz altı
frekansları kesme amacıyla Low Cut Filter (Alçak Kesim Filtresi*) konumunda bırakılmıĢtır.
Ney kanalında kayıttan fazla nefes geldiği gözlendiği için ağızın ekseninden daha az baktırılarak
mikrofon konumlandırılıp kaydedilmiĢtir (ġekil 2.3, DVD Ney Kanalı 02).
27
ġekil 2.3 – Ney için mikrofonlama
ġekil 2.4 – Neumann U87Ai mikrofon (URL 9)
28
Kanun Kaydı:
Kanun kaydında ise, geniĢ diyafram ve yüreksel biçim olan AKG C414BTLII mikrofon
kullanılmıĢtır.
Saza
tepeden
bakar
bir
konumda
tüm yüzeyini görecek
Ģekilde
yakın
mikrofonlama ve sızıntıları en aza indirgeyen durumda kaydedilmiĢtir (ġekil 2.5, DVD Kanun
Kanalı 03).
ġekil 2.5 – Kanun için mikrofonlama
29
ġekil 2.6 - AKG C414BTLII mikrofon (URL 10)
Ud Kaydı:
Ud kaydı için yine Neumann KM184 (ġekil 2.2) mikrofon kullanılmıĢ, birkaç
denemeden sonra mızrap
sesinden kaçınmak
ve elin hizası yerine, ses deliğine doğru
konumlandırılmıĢtır. Ve bu konumda Ud kanalında bas ve tiz seslerin grup içinde rahatlıkla
duyulduğu gözlemlenmiĢtir (ġekil 2.7, DVD Ud Kanalı 03).
30
ġekil 2.7 – Ud için mikrofonlama
Tanbur Kaydı:
Tanbur kaydı için ise yine AKG C414BTLII mikrofonu tercih edilmiĢtir. Hem geniĢ
diyafram ve yüreksel biçimli bir mikrofon olması Kanun‟daki gibi Tanbur‟un da ses sığalarının
aynı, yegâh A3 (la) 220 Hz‟den, tiz neva A6 (la) 880 Hz‟ye kadar (Açın 1995: 103) olması icabı
ile bu mikrofon, kayıtlarda temiz ve berrak duyum vermiĢtir. Konumlandırılması ise, sağ elin
gövdeye fazla vurduğu gözlemlenerek Ud‟daki gibi elden biraz uzağa bakarak mikrofonlanmıĢtır
(ġekil 2.8, DVD Tanbur Kanalı 04).
31
ġekil 2.8 – Tanbur için mikrofonlama
Tanbur‟daki mikrofon tercihi için DVD Kanal 05 dinlenebilir.
Oda mikrofonlaması ise, Overhead Broadcast Stanband: DPA 4010 (B&K) (ġekil 2.9 –
URL 11) ambiyans mikrofonları (iki adet), A-B mikrofonlama tekniği ile bütün grubu görerek,
yarım ayın merkezine teğet konumlandırılmıĢtır. Ayrıca oda mikrofonuna duyulan ihtiyaç ise
kayıt odasının yüksek ve geniĢ olmasıdır. Oda ambiyansını ve grup duyumunu vermesidir (ġekil
1.6).
32
ġekil 2.9 – DPA ambiyans mikrofonu (URL 11)
Örnek kayıt için Fahri Kopuz & Sedat Öztoprak‟a ait, Suzidil Saz Semai‟si seçilmiĢtir.
Eser tercihi için Klasik Türk Musikîsi eserlerinin geneline bakıldığında yalnızca iki oktava
varacak olan notasyon dağılımı mevcuttur. Eser hem ses aralığının gayet geniĢ olması bu
bağlamda modern (XX. Yy) beste olması ile hem de nazari ve performans tekniği açısından
makam zenginliği vb. gibi etkenler içermektedir.
Ġcracılar
ise
performanslarını
Kız
Ney
akort
sistemine
uygun
(4
sesten)
seslendirmiĢlerdir. Kız Ney‟in Ney‟in ses sığası G3‟ten (195.998 Hz) G6‟ya (1567.98 Hz) kadar
olduğu için 4 ses Ģeklinde tabir edilen göçürme (transpoze) ile E5‟ten yazılan eser B4‟den icra
edilmiĢ, bununla birlikte tanbur, kemençe ve udun perde aralıkları adına icra için kolaylık
sağlanmıĢtır.
33
ġekil 2.10 – Stüdyo oturum düzeninin temsili çizimi ve mikrofonlaması
ġekil 2.10‟da kayıt için kullanılan Grace mikrofon kuvvetlendirici ile yükseltici
seviyeleri saat yönüne göre temsili çizilmiĢtir ve aynı Ģeklin içerisine kullanılan mikrofon isimleri
eklenmiĢtir.
Kemençe: Saat 10:00 yönüne göre 32 dB yükseltilmiĢtir.
Ney: Saat 10:30 yönüne göre 34 dB yükseltilmiĢtir.
Kanun: Saat 12:00 yönüne göre 40 dB yükseltilmiĢtir.
Ud: Saat 11:00 yönüne göre 36 dB yükseltilmiĢtir.
Tanbur: Saat 11:00 yönüne göre 36 dB yükseltilmiĢtir.
Oda DPA: Saat 14:00 yönüne göre 46 dB yükseltilmiĢtir. (ġekil 2.11)
34
ġekil 2.11 – Grace M801 8 kanal mikrofon preamplifikatörü (URL 12)
Ġ.T.Ü M.Ġ.A.M Ekipman Listesi
Mikrofonlar
Mikrofon Preamplifikatörleri
Neumann U87Ai (2)
Grace Design (8ch.)
Neumann KM184 (2)
Great River MP2NV (2ch.)
Earthworks QTC1 (2)
Drawmer 1960 (1ch.)
Royer R-121 Ribbon mics (2)
Joemeek (2ch.)
DPA(B&K) microphones 4006 (2)
Presonus (6ch.)
AKG C414BTLII (2)
Manley Voxbox (2)
AKG D112
Shure PZM
Shure SM57 (3)
Shure Beta 58A (2)
AD/DA DönüĢtürücü
Apogee (Special Edition)
Ses ĠĢletim Sistemi
ProTools HD3
Sennheiser 421 (3)
35
ġekil 2.12 - İ.T.Ü M.İ.A.M Kayıt Stüdyosu - Kontrol Odası
36
2.1
Bir Miks Önerisi
Bir miks önerisi adlı baĢlıkta, bu çalıĢma için stüdyoda yapılan kayıtların ev ortamında
“Logic Pro 8” programı “DAW” (Sayısal Ses ÇalıĢma Ortamı*) kullanılarak tonlama, panaroma
ve kanallara yapılan iĢlemler Ģekiller ile anlatılmıĢtır. HazırlanmıĢ olan bu miks önerisi, ses
mühendisleri ile yapılacak olan röportajlar için düĢünülmüĢtür.
Ses mühendislerinden röportaj esnasında kendi stüdyolarında dinletilen projenin ham
hali ile sonrasında dinletilen miks önerisinin değerlendirmesi veya karĢılaĢtırmaları istenmiĢtir.
Beğeni anketi için bu yapılan miks önerisinin genel bir fikir oluĢturması hedeflenmiĢtir.
Bu proje için hazırlanan miks önerisine arternatif nitelikte Arda Eden ve Naim Korudağ
kendi miks önerilerini sunmuĢlardır. Tarafımdan hazırlanan bu miks ve diğer iki miks dosyaları
Ek-1‟de (DVD) dinlenebilir.
ġekil 2.1.1‟de, boĢ bir proje dosyasına beĢ mono kanal ve bir stereo kanal açılarak
Ģekilden de görüldüğü üzere;
kanal 1: Kemençe, kanal 2: Ney, kanal 3: Kanun, kanal 4: Ud, kanal 5: Tanbur ve
kanal 6: Oda (stereo kanal) isimleri verilerek mikse baĢlanmıĢtır. Bu görüntü Logic'in düzenleme
sayfasıdır. Sesi kaydetme, mute (sessiz*), solo, ses otomasyonu, genel özellikler ve Loop
(döngü*) gibi iĢlemlerin yapılabildiği ekrandır.
Her kanal renk paleti ile farklı renklendirilmiĢtir. Panorama; Kemençe -64, Ney -27,
Kanun merkezde, Ud +26 ve Tanbur +63 Ģekliyle konumlandırılmıĢtır.
Programın karıĢtırıcı (mixer*) sayfası pictures sekmesinde yer almaktadır. Kanallar
soldan sağa görüldüğü üzere yerleĢtirilmiĢ ve buna ek olarak, bu sayfada yer alan “+” Yardımcı
(Auxilary*) Kanal Yarat imgesi ile iki yardımcı kanal daha açılmıĢtır (Yrd1). Kanalların orta
bölmesinde yer alan Sends‟ten Bus 1 ve Bus 2, seçilen efektlerin kullanımı için açılmıĢtır (ġekil
2.1.2).
37
ġekil 2.1.1 - Projenin görünümü ve kanal sıralaması
ġekil 2.1.2 – Projenin mikser sayfası
Böylelikle
proje ismi ile istenilen dosya kaydedilerek (save as) mikse baĢlanmıĢtır.
Mikser sayfasının sağ kısmındaki yardımcı (Aux channel) kanalların ilkine Stereo Delay (ġekil
2.1.3), Input‟a (giriĢ*) Bus 1 (veriyolu*) atanarak her mono kanal için veriyolu 1 Ģeklinde
38
yollanmıĢtır. Dolayısıyla her kanal için istenen efekt miktarı kanal üzerinde bulunan Bus‟tan
istenen düzeyde Input‟dan alınacağı için diğer kanallardaki efektlere ve miktarına karıĢmadan
iĢlenmektedir.
Mikse öncelikle her kanal M'de (sessiz), Yrd1 kanalı S (Solo) konumunda iken, birer
birer kanalları açıp kapama ve dinleme yöntemi ile delay (gecikme*) seviyeleri ayarlanmıĢtır.
Açılan bu Yrd 1 kanalında Stereo Delay sanal iĢlemci, Dual 1/16 Slap kurulumunda açılmıĢtır
(ġekil 2.1.3).
ġekil 2.1.3 – Her kanala yollanan Stereo Delay sanal işlemci
Daha sonra Sends‟in (gönderiler*) ikincisine açılan Yrd2 kanalından ġekil 2.1.4‟de
açılmıĢ olan Space Designer sanal iĢlemci kanallara yankılama için yollanmıĢtır. Projenin miks
sayfasında görüldüğü gibi kanalların tek tek solo ve sessize alınıp dinlenerek, Output‟a (çıkıĢ*)
dry 0 dB, wet 50 dB konumunda bırakılmıĢtır. Kullanılan sanal yankılama iĢlemci Space
Designer‟ın Large Hall sekmesindeki 02.459 saniye gecikmeli Soft Hall kurulumudur. Kanallara
bu yankılama ile geniĢ bir salon veya büyük konser salonu duygusu verilmesi düĢünülmüĢtür.
Genel ses seviyeleri, ilk önce mikser üzerindeki Fader‟ları (artırıcı*) 0dB'de dinleyerek
ġekil 2.1.2‟deki seviyelere getirilip (Yrd1 ve Yrd2 sessiz) mikslenmiĢtir.
39
ġekil 2.1.4 – Her kanala yollanan Yrd 2’deki Space Designer sanal reverb
Kemençe Kanal'ı için EQ;
Kemençe kanalındaki Inserts'de açılan bir sanal iĢlemci olan Channel EQ'da (8 bant)
yapılan iĢlemler, EQ üzerindeki analizör yardımı ile ilk önce 50 Hz'in altındaki frekanslar
alınmıĢtır. Daha sonra 365 Hz'de EQ müdahalesinde bulunulmuĢtur.
Aynı yöntem uygulayarak orta frekanslarda 490 Hz'de, tiz frekenslarda 860 Hz'de ile
1140 Hz'de, üst frekanslarda yani 10 kHz için de EQ iĢlemi yapılmıĢtır. Bu iĢlemler, kemençe
kanalının miks içerisinde kemençenin tını parlaklığını ve karakterini kaybetmeden çınlayan
rezonans frekansları ayıklamak için uygulanmıĢtır (ġekil 2.1.5).
40
ġekil 2.1.5 – Kemençe kanalı için EQ
Ney Kanal'ı için EQ;
Ney kanalı için Inserts'de açılan bir Channel EQ'daki iĢlemler, 50 Hz'nin gerisindeki alt
frekansları olmadığı için alınmıĢtır. Orta frekanslarda 375 Hz‟de, 600 Hz'de, tiz frekanslarındaki
860 Hz'de, 1000 Hz'de ve üst frekanslardaki 12.8 kHz‟de tonlanmıĢtır (ġekil 2.1.6).
ġekil 2.1.6 – Ney kanalı için EQ
41
Kanun Kanal'ı için EQ;
Kanun'un frekans alanı geniĢ ve rezonans frekansları dörtten fazla bulunduğu için alt alta
iki sanal Channel EQ iĢlemci açılmıĢtır. Ġlkinde orta frekansları 184 Hz'de , 395 Hz'de, üst
frekanslarındaki olan 660 Hz'de ve 780 Hz'de çekilmiĢtir (ġekil 2.1.7). Ġkinci açılan EQ'da ise
orta frekansları 300 Hz'de, 370 Hz'de, üst frekansları 500 Hz'de, 2100 Hz'de EQ ayarlanmıĢtır
(ġekil 2.1.8).
ġekil 2.1.7 – Kanun kanalı için EQ n.1
ġekil 2.1.8 – Kanun kanalı için EQ n.2
42
Ud Kanal'ı için EQ;
Ud kanalı için Inserts'de Channel EQ açılmıĢ, 50 Hz'nin altındaki olmayan frekanslar
örtülmüĢ, 90 Hz'de, 166 Hz'de, 295 Hz'de EQ tonlanmıĢtır. (ġekil 2.1.9).
ġekil 2.1.9 – Ud kanalı için EQ
Tanbur Kanal'ı için EQ;
Tanbur'un frekans aralığı kanun kadar geniĢ ve rezonansı fazla bir çalgı olduğu için yine
kanun kanalında uygulandığı gibi iki adet Channel EQ sanal iĢlemci açılmıĢtır. Ġlkinde tanburun
orta frekenlardaki 174 Hz'de, 375 Hz'de, tiz frekanslardaki 850 Hz'de ve 1480 Hz EQ müdahalesi
yapılmıĢtır (ġekil 2.1.10). Ġkinci EQ'da ise orta frekanslarda 156 Hz'de, 186 Hz'de, 340 Hz'de, tiz
frekanslarda 750 Hz'de azaltma ve 10 kHz'de +3 dB kadar bir artırma yapılmıĢtır. Yine bu
tonlama iĢlemleri, tanburun tınısını ve çalgı karakterini bozmadan kullanılmıĢtır (ġekil 2.1.11).
43
ġekil 2.1.10 – Tanbur kanalı için EQ n.1
ġekil 2.1.11 – Tanbur kanalı için EQ n.2
Oda Kanal'ı için EQ;
Oda kanalında ise yalnızca orta frekanslar için 385 Hz'de, 580 Hz'de, tiz frekanstaki 790
Hz'de kadar tonlama yapılmıĢtır. Zaten oda kanalının kayıt odasındaki ambiyansı vermesi için
kullanıldığından, miks içinde fader‟dan -0.1 dB‟de konumlandırılmıĢtır (ġekil 2.1.12).
44
ġekil 2.1.12 – Oda kanalı için EQ
Master Kanal'ı için EQ ve Limiter (Sınırlayıcı*);
Master kanalındaki iĢlemler sırasıyla Channel EQ – Limiter – Channel EQ
Ģeklindedir. Ġlkin açılan EQ için orta ve tiz frekanslarda 500 Hz'de, 980 Hz'de ve 10 kHz'de EQ
müdahalesi yapılmıĢtır (ġekil 2.1.13).
Master kanalına açılan sınırlayıcıya gelen ses seviyesinin biraz üzerine çıkarmak için
setup (kurulum*) sekmesinde yer alan “For Classical Music” baz alınarak, Gain: +6 dB,
Lookahead: 2.9 rns (Master kanalındaki sınırlayıcılarda kullanılan latency yani gecikmeye sebep
olan bir parametredir; URL 13), Release: 3.8 rns ve Output Level: 0 bB seviyesinden -4.5 dB
seviyesinde bırakılmıĢtır (ġekil 2.1.14). Açılan ikinci EQ'da, alt orta ve tiz frekanslarda saptanan
205 Hz'de, 87 Hz'de, 295 Hz'de, 3900 Hz'de ve 9 kHz'deki bant üzerinde EQ tonlaması ile miks
önerisi iĢlemi bitirilmiĢtir (ġekil 2.1.15).
Sonuçta ortaya çıkan bu miks önerisi (Ek-1), DVD içerisinde yer alan miks önerileri
dosyası
içerisinde
yer
alan
Celal_Cıngıllıoglu_miks_onerisi.wav
gelgesinde
Hazırlanan bu miks, ropörtajlarda kullanılması ve fikir vermesi amacıyla tasarlanmıĢtır.
45
dinlenebilir.
ġekil 2.1.13 – Master kanal için EQ n.1
ġekil 2.1.14 – Master kanal için Limiter sanal sınırlayıcı
ġekil 2.1.15 – Master kanal için EQ n.2
46
III. BÖLÜM: RÖPORTAJLAR VE TARTIġMA EKSENLERĠ
Üçüncü bölümde hazırlanan röportajlar; Efe Demiryoğuran, Naim Korudağ, Murat
BaĢaran, Ġhsan Apça, Ufuk Önen, Arda Eden, Ġlhan Harmancı ve Muharrem Naci Temiz ile
gerçekleĢtirilmiĢ ve bu görüĢmelerden çıkarılan tartıĢma ekseni konuları belirlenmiĢtir. Konu
olan bu kiĢiler TRT radyosunda çalıĢan, Ġstanbul, Ankara ve Ġzmir‟de bir çok albüm
çalıĢmalarında yer almıĢ ses mühendisleri olmalarından ve kendi alanlarında çok saygın ve
profesyonel konumda olmaları referansı ile tercih edilmiĢtir.
Dinletilen proje ve miks önerisi; röportajlar esnasında ses mühendislerinin kendilerine
ait ses kayıt stüdyolarında dinletilmiĢtir.
3.1 Efe Demiryoğuran Röportajı
Efe Demiryoğuran; Ebru GündeĢ, Mahsun Kırmızıgül, Emrah, Muazzez Ersoy, Ata
Demirer, Seferad, Natalia, Nez‟le %100 Nez, Raga Oktay, Ezginin Günlüğü, BarıĢ Akarsu,
Yıldız Tilbe, Yılmaz Erdoğan‟ın Ģiir albümü, Beyaz Melek film müzikleri çalıĢmaları gibi bir çok
ismin albümünde ses mühendisi olarak yer almıĢtır. Ġyi derecede bas gitar çalmaktadır.
07/03/2012 tarihinde yapılan ropörtaj aĢağıdaki gibidir.

Bu projedeki kayıt ve panorama hakkında düĢünceniz nelerdir?

Birbirine yakın range‟deki entrümanları daha zıt köĢeleri yani uzak tutmak için ters alana
yönlendirirdim. Sebebi ise kulak bu range‟deki frekansları ayırt ederse daha dengeli bir miks
duyurmuĢ oluruz. Tanbur ve udu, ney ile kemençeyi birbirinden uzaklaĢtırırdım. Kısaca bu
projedeki panoramayı tercih etmezdim. Bas frekanslar ise yön algısından uzak hissiyat verir.
Örneğin bir oda için 4 veya 5 tiz hoparlöre bir adet bas hoparlör koyarız ve o odayı doyurur.
Benim Ģahsi fikrim ud ortada birbirine yakın range‟deki sazlar zıt köĢelerde olmuĢ olsa tercihim
olurdu. Soldan sağa oturum için; kemençe – kanun – ud – tanbur – ney Ģeklinde tercih
edebilirdim. Entrümanların ham kayıtları gayet net ve güzel duyuluyor.
47
EQ dengelerinde ise ud için 180 Hz ve çevresi fazla. Bu tür kayıtlarda genel amaç iki
mikrofonla iĢi bitirmek olmalı düĢüncesiyle overhead mikrofonları daha önem verip diğer
kanalları ile destek amaçlı kullanmak gerekir diye düĢünmekteyim.

Kayıt ile ilgili sizi rahatsız eden bir Ģey var mıdır?

Oda mikrofonu ve odanın kuruluğuyla ilintili olarak belki sazlardan yüksek ama bu
mikrofonlamadan daha az yüksekliğe çekilebilir düĢüncesindeyim. Çünkü enstrümanların net
oturumunu duyamadım. Diğer kayıtlarda bir problem yok. Mikrofon kaçakları az olmuĢ,
neticesinde enstrümanların rengi ortaya çıkmıĢ. Belki udun mikrofonu daha uzağa alınabilirmiĢ.
Mesela uddaki o 180 Hz‟lerdeki rezone olacak yeri bulup daha uygun açı ile kayıt edebilirdik.
Sebebi de udun alanındaki bu frekansların ses deliğinden çıkıp direkt diyaframı görmüĢtür
diyebiliriz.

Miks yapma konusunda kiĢisel görüĢleriniz nelerdir?

Miks dediğimiz Ģey zaman ve mekan iliĢkisini kurdurmayı sağlamaktır. “Ne zaman ve
nerede kayıtlanmıĢ olan ortamı, bunu da stüdyo ortamı içerisinde sunmalısın” diye konuya
bakmalıyız. Bu tür müzikler adına stüdyoyu düĢünmemek yani o müziğin ortamını ibadethane,
kilise, cami veya açık alan kapalı alan vs. gibi etkenleri mikste duyurmalıyız. Eğer ki o mekanda
kayıt yapma olanağımız yok ise. Müziğin amacına ulaĢması için bunu hissetmeliyiz. Efektlerin de
miks içinde bir amacı olduğu gibi ilk önce entrümanımızı düzgün ve güzel duyurmak için
kullanıyoruz. Sonuçta o efektler miksin içerisinde bize bir adet kanal daha vermektedir. Bu da
pek tabi ki mikse olumlu olumsuz yansıyacaktır.

Bu proje size gelse nasıl mikslerdiniz?

Grubun
ambiyansını mikrofonlayarak
miks yapmadan iĢi bitirmeyi tercih ederdim.
Eksiklerimi ise yakın mikrofonlarla kapatma yoluna giderdim. Aksi taktirde neden hepsi birlikte
çalsın? Hiç uğraĢmayalım
bu Ģekilde girsinler teker teker alalım kayıtlları istediğimiz gibi
panlayalım o zaman miksleyelim. Buradaki esas yük o gruptaki çıkan sesi kayıtlamaktadır.
Keman gruplarını tek tek mikrofonlamadığımız gibi onlara bir ensemble gözüyle bakıp tek bir
enstrüman gibi görmeliyiz. Bu mantıkta daha sağlıklı sonuçlar elde ederiz düĢüncesindeyim.
48

Son olarak eklemek istediğiniz Ģeyler nedir?

Benim kayıt ve mikse bakıĢ açım; mikrofonlar, diyaframlar, açılar vs. diğer doğabilecek
problemlere gelmeden önce entrumanistlerin uyumu, entonasyonu performansına daha çok dikkat
eden bir tonmayster olduğum için, önce iyi çalınsın grupça ensemble çıksın mümkünse bir kez
onları çıplak kulakla dinleyeyim ve ondan sonra kafamda miksi hallederekten hareket edeyim.
Kısaca bu Ģekildedir.
3.2 Naim Korudağ Röportajı
Naim Korudağ; ses mühendisliği eğitimi için Londra Goldsmith Koleji‟nde music
workshop, sound kursları ve sertifikaları almıĢ on sene Ġngiltere‟de kaldıktan sonra Türkiye‟de
bir çok albüm kayıtlarında yer almıĢ, Nev, Okan Ersan, Direc-t ve Artniyet ile çalıĢmıĢ, Ģuan
kendi baĢtan kurduğu stüdyoda çalıĢmalarına devam etmektedir. Ġyi derecede keman, akustik ve
elektrik gitar çalmaktadır. 21/03/2012 tarihinde yapılan ropörtaj aĢağıdaki gibidir.

Genel düĢüncelerinizi alabilir miyim?

Öncelikle
ilk
intibamı söyleyeyim.
Duyduğum buradaki müzisyen
arkadaĢlarımızın,
kayıtta yapmaya çalıĢtığımız performansı almak olduğu için, aceleye gelmiĢ gibi olup ve rahat
icra yapamadıklarını hissetmem olmuĢtur. Çünkü sahnede insanlar için müzik üretirken, aslında
performans içinde müzik üreterek sazlarını çalarlar. Stüdyo bir çeĢit müzik laboratuarıdır.
Beraber çalmalarına karĢın stüdyo sayesinde genel olarak müdahale edebiliyoruz. Dolayısıyla
laboratuarda canlıymıĢ gibi sesi iĢleyebiliyoruz. Ve bu eseri de sahnede canlı gibi çalabilmek için
o role bürünerek çalabilmeleri gerekiyor ama suç tabi ki o arkadaĢlarımızın değildir.
Yani çok tecrübeli değiller ise senin bir kere psikolojik olarak onları rahatlatman
gerekmektedir. Her Ģey notayı mikrofonu oraya koyup onları kayıt etmek değildir. Esasında
sandalyenin gıcırtısının bile duyulacağı bir ortamdan söz ediyoruz. Birkaç take (kayıt) aldıktan
sonra tamamdır haydi bir de kendiniz için diyerek birkaç take de öyle alırdın. Çünkü müzisyen
psikolojisi için stüdyo içinde kim hata yapacak diyerek birbirlerini gerebilirler, eğer ki çok
profesyonel değiller ise.
49
Bu gibi etkenler içinde stüdyo tecrübeleri, stüdyonun programı, kayıt saati, hatır iĢlerinin
kayıt ve zamanlama için kısıtlayıcı etkisi vb. durumlar gözlenmektedir. Her kayıttan önce ister
ensemble olsun ister tek kanal kayıt olsun, kayıttan önce durum değerlendirmesi ve sound‟dan ne
çıkarılacak ise ona göre ortak bir fikir alıĢveriĢi yapılması gerekir.

Bu projedeki kayıt ve panorama hakkında düĢünceniz nedir?

Burada ses range‟leri yakın olan kanun, ud, tanbur var. Dinlediğimizde ud epey pestten
çalmıĢ. Panaroma için ben olsam müzisyenlere sorardım. Yapacağım raf mikste, panoramayı neyi
ortaya kanun ve tanburu ters köĢelere almayı düĢünüyorum. Ünüson da çaldıkları için
range‟lerinden ötürü kulak bu yakın enstrümanları birbirinden ayırt edemeyebiliyor. Ud, ney,
kanun, kemençe, tanbur Ģekliyle oturtup o Ģekilde panlardım. Pest sesleri veya mızraplı sesleri
sağa sola yaydığında daha da ayrıĢtırmıĢ oluyorsun. Tek bir bas enstrüman olsaydı ben center‟a
(ortaya) koyacaktım. Ama kayıttan dinlediğim Ģekliyle kanunu ortaya almak kaydıyla, çünkü en
geniĢ range onda, biraz daha az oda sesiyle daha sağlıklı sonuç alabilirdin diye düĢünüyorum.


Kayıtta ben çok fazla oda aldım. Odayı panellerle daraltabilirdin ya da oda mikrofonlarını
daha alçak seviyede tutabilirdin. Çünkü her odanın kendi sesi vardır. Ve bu ses mutlaka sound‟un
bir parçasıdır. Burada stüdyoyu da tanımak ve hangi köĢede hangi konumun daha iyi sonuçlar
vereceğini orada kayıt yapanlardan tavsiye alabilirdin. Bana göre odanın performansa katkısı çok
fazla olmamıĢ. Diğer kanalları gayet temiz ve renkli buldum.
Dalga
boylarının
dağılımına
göre
mikrofonların
yakınlıklarını biraz daha seçerek
konumlandırırdım. Tam bir daireyi 100 Hz‟yi 3.5 metre arasında düĢünelim. Odayı da ona göre
konumlandırabilirdim. Oda da mesela, duvarları karĢılıklı ise 3.5 metre olsa o zaman 100 Hz‟yi
duymayacağım. Ama standing voice dediğimiz o frekans, pozitif ve negatif dalganın birbirinin
üzerine geçmesiyle birbirini iptal edecek. Bu Ģekilde düĢünürdüm.
50
Ya da bir kulaklıkla içeri gidip sazları teker teker dinleyerek, mikrofonu en uygun yere
koyardım. Sweet spot dediğimiz noktaları bulup kayıt almak gibi. Bence bu proje için en çok
yapılması gereken oydu.
Kayıtların rengi için mikrofon seçimi ve polar pattern‟leri de önemlidir. Ben olsam daire
Ģeklinden çok müzisyenleri kare Ģeklinde de oturtup pattern‟lerini düĢünerek kayıttaki kaçakları
azaltmayı da düĢünürdüm. Bir n harfi gibi oturum yapıp mikrofonları daha izole etmiĢ olurdum.


Öncelikle miks yapmadan önce projenin prodüktörüyle ya da grup elemanlarıyla projenin
mantığının nereye gitmesi gerektiğini, nasıl bir oluĢum içinde olması gerektiğini iyice tartıĢırım.
Gerekirse de o gün miks yapmam, ertesi gün de gelirler bir kez daha görüĢüp ortak noktada
buluĢuruz ona göre Ģekillendiririz. Bu iĢin ilk kısmıdır. Ġkincisi ise teknik ekipmanlardır. Ve
müzisyenlerin yaptığı performanslardır. Ve onlar ne yapmaya çalıĢmıĢı anlamak.
Mikste de enstrümanları ve aranjesini nasıl yapmıĢlar diye düĢündüğümüzde, sesleri
iĢlerken solistin ve sazların renklerini kompozisyon mantığıyla giriĢ geliĢme ara paragraflar ve
sonuç gibi düĢünmek gerekir. Miksin her bölümü ayırmayı sevdiğim için, o kategorilere göre
neyi nasıl öne çıkaracağımı düĢünerek kendi kompozisyonumu oluĢtururum. Çünkü aynı Ģey
dönerek hiçbir ilgi çekmez. Ve hiçbir Ģey durduğu yerde de durmaz. Ġnsan dikkati belirli
saniyelerle sınırlı olduğunu var sayarsak, miksimiz için daha performans denge kurarak daha ilgi
çekebiliriz. Ġlgi derken popülerlik adına değil eserin belli bir yere gelmesi adına konuĢuyorum.


Bir kere klasik müzikte, halk müziklerinde minimal ölçüde daha yöresel yani bize ait
kültürel dediğimiz müziklerde de en önemli olay; o yörenin 1800‟lü 1900‟lü yılların müziğini
yapanın, zamanın müziklerinin icrası hakkında çok iyi bilgisi ve donanımı olması gerekliliği ön
planda olmalıdır. Felsefesinden, insanların yaĢam Ģeklinden, bestelerin besteleniĢ sebebinden
haberdar olması gerekir. Bu projeyi mikslediğimde gözlerimi kapayıp dinlerken bir sarayı bir
camiyi düĢünebilmem gerekir. Ve dolayısıyla burada yine performans ve tuĢe ortaya çıkıyor.
51
Çünkü kompresör dediğimiz cihazla yaptığımız iĢte, en düĢük sesle en düĢük sese dinamik
range‟i değiĢtirerek sesi daha dengeli ve kontrollü duyurmaya çalıĢırım.
Kompresör ile ne yapıyorum aslında bütün duygu ve düĢünceye müdahale etmiĢ
oluyorum. Piyano veya forte çalınan yerleri ona göre iĢleyerek, senin performansındaki o
duyguna dokunmuĢ oluyorum. Pop müzikte böyle bir Ģey yok. Daha punch olacak daha dinamik
range‟i düĢe düĢe 5 santimden 2 santime kadar düĢtüğünü görüyoruz. Elimizde 10 santim varsa
(santim gibi ölçülendirmek istersek) 2-3 santime kadar düĢürdüler.
Bir de iĢin içinde mastering, kompresör ve limiter girince bu tür sonuçlara varılıyor.
Daha da yüklenen yer yer rahatsız eden sound‟lar ortaya çıkıyor. Ama haz almıyoruz iĢte. Cep
telefonlarından müzik dinliyoruz. Mesela bu müzik için kompresörü çok minimal kullanırım. O
da pick‟ler varsa en yüksek yerin 7, genelde 7 ile 4 civarında seyrediyorsa projemiz, 9‟da bir
yerde varsa onu kontrol etmek için kullanırım. Çünkü neticede bir CD dinlerken 3‟e kadar
açtığında belli bir ses duyarsın. Bu müziği taktığında ise 4, 4.5‟e kadar açacaksın. Emin
olabilirsin bundan. Hiç kimse müzik setinin sesini sonuna kadar açıp dinlemez. Ama ne olmuĢ
olacak, dinamik range‟i kompresörlerle öldürmemiĢ olacaksın. Sonuç olarak bıçak gibi popüler
bir sound almamıza hiç gerek yok.
3.3 Murat BaĢaran Röportajı
Murat BaĢaran, genç yaĢlarda radyoculuk yaparak baĢladığı kariyerini DMC stüdyoları, Etiler
Korukent'teki kendi stüdyosu ve Ġmaj Stüdyoları'nda ses mühendisi ve aranjör olarak devam
ettirmiĢ, Ģuan Kalan müzik stüdyolarının ses mühendisidir. 04/04/2012 tarihinde yapılan ropörtaj
aĢağıdaki gibidir.

Bu proje için kayıt ve panorama hakkındaki düĢünceniz nelerdir?

Kayıtları teknik olarak değerlendirdiğimde gayet güzel buldum. Fakat entrümanların
tınılarının daha yumuĢak olması kiĢisel tercihim olurdu. Tabi ki bunda çalım tarzının etkisi
büyük.
52


ĠĢte bu konuda kayıt aĢamasında daha ya da kayıttan önce daha soft çalım
konuĢulabilirmiĢ.


Miks için performansa hafif müdahale ederek belli belirsiz bir kompresör kullanılabilir.
Akustik sazların homojen duyulumu için ise kemençe ve ney için biraz reverb kullanılabilir. Son
olarak ambiyans mikrofonlarını X-Y konumunda kullanırdım.
3.4 Ġhsan Apça Röportajı
Ġhsan Apça, Ada Müzik Stüdyoları‟nın kadrolu tonmaysteridir. Onur Akın, Cahit
Berkay, Ahmet Kaya, Fatih Kısaparmak, Moğollar, Zuhal Olcay, Ruhi Su, Murat Kekilli, Ahmet
Koç, Sabahaat Akkiraz v.b nice bir çok isimlerin albümlerinde kayıt, miks ve mastering
mühendisi olarak 35 senelik bir tecrübesi vardır. 10/04/2012 tarihinde yapılan röportaj aĢağıdaki
gibidir.

Bu proje için kayıt ve panorama hakkındaki düĢünceniz nedir?

Kayıtlar öncelikle gayet temiz ve çok güzel olmuĢ. Bu tür kayıtlar için oturma düzeni
nasılsa ya da bir kural varsa her Ģey ona göre uyarlanabilir fakat kayıtta özellikle birbirini
örtmeyecek enstrümanlar üst üste gelmedikçe problem yok demektir. Biz kayıtlarda tonlamaları
EQ ve kompresör ile mikse gelmeden halletmeye çalıĢırız.

Bu gibi akustik sazlar için bu oturum gayet doğal ve normal. Kulağa dengeler de gayet
güzel geliyor. Panorama yine dediğim gibi kayıtlar ne düzeyde ve Ģekilde problem çıkmadığı
müddetçe hangi sazın nerede oturduğu önemli değil. Bu batı sazları için de geçerlidir. Burada
bana gelen piyano kayıtlarında yaptığım tonlamalar çok beğenilebiliyor.
53
Fakat dinlediğim konser kayıtlarında bazen enstrümandan çok oda yani ambiyans
duyuyorum. Bu da demek oluyor ki; ses mühendisi salonu olduğu gibi insanların duyduğu
Ģekliyle duyurmak istemiĢ diyorum.


Kayıtlar gayet temiz ve hatta kaçakların bu kadar az geliyor olması beni ĢaĢırttı. Aralıklı
bir oturumun bunda etkisinin büyük olduğu düĢüncesindeyim. Yalnızca udu daha gövdeye
baktırabilirmiĢsin, bana biraz fazla bas frekanslar geliyor.
Oda mikrofonları da gayet hoĢ geliyor. Tabii olarak her odanın kendi sound‟u, doğal
reverb‟ü olduğu için yine ihtiyaç dahilinde kullanılabilir. Bazen bize öylesine düĢük seviyelerde
kayıtlar geliyor ki ya tekrar stüdyoda kaydetmek icab ediyor ya da bilgisayardan normalize edip
düzelterek mikse ya da edit‟lemeye (kurgu*) baĢlamamız gerekiyor.


Miksi ben bu tür müziklerde kayıttan önce yapar tonlarım ve kaydederim. Bu tür müzikler
için daha çok canlı performansmıĢ gibi davranmak gerekir. Buradaki performanslar gayet güzel
duyuluyor. Dinlettiğin miks için de aynı Ģekilde düĢünüyorum.
3.5 Ufuk Önen Röportajı
Ufuk Önen; kompozitör, ses tasarımcısı, ses kayıt mühendisi ve film yapımcısıdır.
YazmıĢ olduğu Ses Kayıt ve Müzik Teknolojileri, Synthesizer Teknolojileri ve Programlama adlı
iki kitap vardır. Ġyi derecede elektrik gitar çalmaktadır. 14/04/2012 tarihinde yapılan ropörtaj
aĢağıdaki gibidir.

Genel düĢüncelerinizi alabilir miyim?

Genel olarak kayıt kalitesinin yüksek olduğunu düĢünüyorum. Bu tür eserlerin kaydı
eskiden, teknik imkanların darlığından dolayı, fazla kaliteli olmazdı maalesef. Bu sebepten dolayı
54
bu eserlerin eski kayıtları ile buradaki örnekte olduğu gibi yeni jenerasyon kayıtlarını
karĢılaĢtıranlar yenileri belki 'steril' bulabilirler ancak ben, bunun çok da doğru bir yaklaĢım
olduğunu düĢünmüyorum.

Bu proje için kayıt ve panorama hakkındaki düĢünceniz nedir?

Yukarıda da söylediğim gibi kayıt kalitesi genel olarak yüksek. Panoramayı biraz dar
buldum.


Kayıt değil de miks için önerim kanunu biraz daha vurgulamak olurdu (ya da kayıtta
yerleĢimi o Ģekilde kurabilirdiniz).


Bence biraz "dinamik" miks gerekiyor. Diğer bir deyiĢle, her ne kadar enstrümanlar icra
sırasında belli bir dengeyi kurup yerine göre değiĢtiriyor olsa da, miks sırasında bazı
enstrümanları zaman zaman vurgulamak, zaman zaman da geri çekmek gerekiyor. Belki bu
söylediklerim bu tarz eserlerin kayıtlarında fazla uygulanan Ģeyler değil ama ilk sorunuza
dönecek olursak, zamanla kayıt imkanları ile birlikte kayıt Ģekilleri ve tercihleri de değiĢebilir,
değiĢiyor, değiĢmeli de...


Ben enstrümanları biraz daha geniĢ dağıtır, reverb vb. yardımıyla biraz daha farklı yerlere
oturtur ve miksi bahsettiğim gibi biraz daha dinamik bir hale getirirdim. Klasik çizginin dıĢına
çıkar mıydı? Evet. Kabul görür müydü? Ġlk baĢta biraz zor ama her zaman her Ģeyde olduğu gibi
biraz savaĢ vermek gerekiyor.
55
3.6 Arda Eden Röportajı
Arda Eden, Malatya Ġnönü Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi, Müzik
Teknolojisi Ana Bilim Dalı'nda Yardımcı Doçent Dr. olarak görev yapmaktadır. 22/04/2012
tarihindeki ropörtaj araĢıdaki gibidir.


Bu tarz çalıĢmalarda çalgıların yerleĢiminin sahnede veya stüdyoda olduğu, doğal
biçimiyle yansıtılması gerektiği düĢüncesindeyim. Bu anlamda eğer overhead veya benzeri
stereo, bir mikrofonlama tekniği kullanılmıĢ ise miks sırasında çalgıların bireysel kanallarının bu
doğal panoramaya uydurulması gerektiğini düĢünüyorum. Sizin çalıĢmanızda bu duruma dikkat
edilmiĢ gibi görünüyor. Bu anlamda doğru bir panorama yapmıĢsınız diyebilirim.


Kayıt ile ilgili ilk dikkatimi çeken Ģey overhead mikrofonları oldu. Ben çalgılar ile aynı
hizada, yani çalgıların karĢısında oturan bir dinleyicinin konumunda
ORTF ve X-Y tekniği
kullanılarak yerleĢtirilmiĢ bir mikrofonlama tekniği tercih ederdim. Bu Ģekilde daha doğru ve
doğal bir stereo imaj yakalardım diye düĢünüyorum. Sizin tercih ettiğiniz overhead mikrofonlama
biraz fazla yüksekte kalmıĢ gibi geldi bana. Gerçi sizin tekniğiniz daha fazla oda sesi yakalamak
için kullanılabilir ancak
overhead
kanallarını solo dinlediğimde çok canlı bir oda tınısı
duyamadım. Tabi ki bu da ayrıca önemli bir mevzudur.
Ben bu tarz müzikte, kayıtların daha hacimli mekanlarda alınması taraftarıyım. Müziğin
doğası
geniĢ
mekan
istiyor
biraz.
Çalgılar
için
tercih
ettiğiniz
mikrofonlar
ile
ilgili
söyleyebileceğim fazla bir Ģey yok, ancak ben U87'yi tanbur önünde tercih ederdim. Ney için
daha küçük diyaframlı bir mikrofon da yeterli olurdu sanırım.
Bununla
beraber
Bobby
Owsinski iyi bir
kayıtta çalgıların ve çalıcıların tüm
performansın %50'sini meydana getirdiğini söyler. Sizin projenizde çalgıların birlikteliğinde az
da olsa bazı sıkıntılar var gibi. Bu sorun kayıttan önce bol bol prova alınarak giderilebilecek bir
sorundur. Çalıcıların performanslarından iyi seviyede oldukları anlaĢılıyor.
56
Ancak bu take (edit var mı bilemiyorum, eğer var ise çok iyi yapılmıĢ olmalı) kayıt için
çok uygun değil diyebilirim.


Bu tarz bir müzik ilk bakıĢta doğal haliyle kaydedilip mikslenmeli gibi geliyor. Ancak ben
Ģöyle düĢünüyorum:
Eğer dinleyiciyi hoparlörler karĢısında düĢünürsek aralarında belirli bir mesafe olacağı
açıktır. Eğer miksi daha çok overhead veya ambiant mikrofonları ağırlıklı olacak biçimde
yapacak olursak müzisyenler ile hoparlörler arasında bir mesafe oluĢacaktır. Buna bir de dinleyici
ile
hoparlör
arası
mesafe
eklendiğinde
müzisyenler
ile
dinleyici
birbirlerinden
iyice
uzaklaĢacaklar. Bu nedenle ben çalgıların bireysel mikrofonları ile alınan kanalların daha önde
hatta detayları belli edecek düzeyde (mızrap, tel, parmak sesleri gibi) kullanılması taraftarıyım.
Böylelikle çalgılar hoparlörlerin tam üzerinde olacak ve dinleyici ile hoparlör arası
uzaklık, dinleyici ile müzisyenler arası uzaklığa dönüĢecek. Yani çalgıların hoparlörlerin tam
üzerinde olması gerektiği düĢüncesindeyim. Bu durumda overhead veya ambiant mikrofonları bu
çalgıları geriden destekleyecek biçimde kullanılmalıdır. Yine de bu müziğin mobil media
oynatıcılarda kulaklıkla dinleneceğini de unutmadan arada bir yol bulmak en iyisi olacaktır.
Ben sizin miksinizi biraz uzakta duydum. Çalgıların detayları (tiz frekanslardaki)
kaybolmuĢ gibi. Özellikle tanbur ve ud'un kıvrak mızrap hareketlerini duymak istiyor biraz kulak.
Bunla beraber çalgıların doğal yerleĢimi gereği bas sesli çalgılar sağda, tiz sesli çalgılar ise solda
kalıyor. Olsun, bu diskolarda çalınacak bir müzik değil sonuçta. Basların ve temel vuruĢların her
iki hoparlörde de eĢit seviyede olması gerekmez. Bu müziğin doğası gereği frekans dağılımı her
iki kanalda farklı olabilir. Hiç sorun değil.
57


Aslında bu sorunuzun cevabını bir önceki sorunuza verdim sanırım. Dediğim gibi çalgıları
tek tek öne çıkarırdım, overhead mikrofonlarını destekleyici öğeler olarak geride kullanırdım. Bir
de yapay reverb ekleyerek müziğin geniĢ duyulmasını sağlardım. Çünkü bu eser böyle bir
atmosferi çağrıĢtırıyor. Kubbeli büyük bir salonda seslendirilen Osmanlı müziği gibi.

Son olarak eklemek istediğiniz Ģeyler nedir?

Batı müziği ile ilgili olarak kayıt ve miks teknikleri uzun zaman önce ortaya konmuĢ.
Ancak geleneksel müziklerimizin kaydedilmesi ve mikslenmesi ile ilgili olarak sistemleĢtirilmiĢ
bir Ģeyler yok. Bu nedenle bu ve benzeri çalıĢmaların çok büyük önem taĢıdığı düĢüncesindeyim.
Sizi Ģimdiden tebrik ederim.
3.7 Ġlhan Harmancı Röportajı
Ġhlan Harmancı, Kanun sanatçısı Göksel Baktagir‟in birçok albüm kayıtlarında, Gürdal
Tepcan, Ahmet Özhan‟ın son iki albüm kayıtlarında, Elveda Rumeli dizi müziklerinin kayıt ve
miksinde ses mühendisi olarak çalıĢmıĢtır. Daha öncesinde de Kıraç, Mahsun Kırımızıgül, Yusuf
Ġslam‟ın birçok Ġstanbul kayıtlarında bulunmuĢtur. Etiler Metropol Stüdyosu‟nda tonmayster
olarak çalıĢmaktadır. Bu röportaj 30/04/2012 tarihinde yapılmıĢ ve aĢağıdaki gibidir.


Projelerde genel olarak ve bizim de kayıtlarda yapmıĢ olduğumuz oturum düzeni Ney gibi
sert sazların yanındaki saza etkisini azaltarak
konumlandırma ve mikrofonlamadır. Bizim
iĢlerimizin yüzde sekseni buradaki gibi hücum kayıtlardan oluĢuyor. Tabi stüdyoda senin aldığın
sesten çok müzisyenlerin rahatı ilk etapta daha önemlidir. Bu etkeni de göz önünde bulundurunca
icra edilen sazın nerede olduğunun önemi kalmıyor.
Kanun mesela herkesin duyabileceği yerde oturmalıdır. Burada orta konumda olması
güzel. Kulaklıkla kayıt alınıyorsa kulaklık miksi yapılabilir. Ama madem canlı performans gibi
kulaklıksız bir kayıt var ise sorun yok. Kanun‟u neden diğerlerinden ayırıyorum. Kanun, akortlu
58
ve ses sığası en geniĢ Türk Müziği sazıdır. Dolayısıyla diğer sazların hem kendini hem de onu
duyarak sese yapıĢıp çalması söz konusudur. Mesela ben Ud çalsam ve yanımda neyzen olsa hem
sazımı zor iĢitip hem de Ney‟i dinlerim. Ve maalesef baskılarım da düĢer. Bu sefer de sen sound
alamazsın.
Nefesli ya da yaylı sonuçta perdesiz sazlardan bahsedersek, destek mayetinde mutlaka bir
perdeli bir sazın oturması gerekir düĢüncesindeyim. Yani bu durumun da standardizasyonu da
olmamıĢtır ve kanımca da olmayacaktır. Çünkü bu performans iĢi kiĢiden kiĢiye değiĢir. ġimdi
biz kanun sazını baz alarak konuĢmuĢuzdur fakat sazını kötü icra eden veya akortlayan biri
geldiğinde neyden akort aldığında sonuç daha kötüye gidecektir
Tekrarlamak gerekirse kayıt halinde hele ki kulaklıkların olmadığı bir grup kaydında
sazların konumu için birbirlerinden dayanak alıp çalmaları çok mühim olduğunu söyleyebilirim.


Kanun ve tanbur bu kayıt için çok önemli olduğunu düĢünüyorum. Neyi sen miksinde
istediğin kadar kıs, hatta istersen -20 dB‟ye getir yine sen neyi çok rahat duyurursun. Ama
diğerleri için bunu söyleyemeyiz. Kemençeyi de kısmen dahil edebilirsin bu duruma. Tiz
oldukları için diğerlerinden sıyrılırlar.

Kayıtlarda problem yok. Gayet güzel. Belki Ney‟in mikrofon tercihinde bir farklılık
düĢünebilirmiĢsin. Çünkü Ney, çok fazla mid alan orta frekansları yoğun bir sazdır. Küçük
diyafram olabilirmiĢ mesela Neumann‟ın TLM 103‟ü. Daha tiz frekansları üstte mid frekansları
altta olan hatta dinamik mikrofon dahi tercih edilebilirmiĢ. Genel mikrofonlamadan bahsedersek
mikrofonların seçimi, oturum düzeni için sızıntılardan kaçma adına ve kaliteli mikrofonlar olması
bu iĢ için gayet iyi sonuç vermiĢ. Oda mikrofonunu baya yükseğe konumlandırmıĢsın. Oda
mikrofonunda da bir problem görmedim. Sadece biraz hacimsizlik hissettim.
59

Birinci söylemek istediğim Ģey, mikslemek istediğin programla ilgili bu sound‟u seçtiysen
bence kesinlikle Cubase programını kullanmalısın.
kullanmalısın,
kuvvetli
sert
bir
iĢ
yapmak
Pop
istiyorsan
müzik
Protools
iĢleri yapmak için Logic
programını kullanmalısın.
Kullanılan program yapılan iĢi gerçekten çok etkiliyor. Bir kere Cubase, yumuĢak sertleĢmeksizin
sana o istediğini verebiliyor. Logic daha altları kuvvetli yani popüler müziklerde daha iyidir.
Edit‟te ve mastering‟te Protools programıdır bence.
Senin bu miksin bana çok sert geldi. Logic programından da olabilir. Yüksek frekensların
beni 500 Hz ve 600 Hz‟ler beni rahatsız etti. Yani efektlerin seçimi bence biraz daha iyi bir oda
seçebilirmiĢsin. Sound‟unu yumuĢatacağına sertleĢtirmiĢ.
Türk Müziği‟ni mikslerken mümkün olduğunca vurmalı sazların ve vokallerin olmadığı
bu tip projeleri olabildiğince tonları yumuĢatmalısın. Bu Ģekilde olursa insan dinlerken rahatsız
olur yorulur. Hele ki Kanun, Ud gibi köĢeli sazları özellikle düĢünmelisin. Çünkü Türk
Müziği‟nin kendi içinde bir ahenk vardır. Sonucu bilerek hareket etmek gerekir.


Türk Müziği kaydetmekten ziyade miks etmek gerçekten çok zor. Bir kere her sazı çok iyi
tanımak bu müziği çok dinlemek ve birkaç sazı da çalabilmek gerekir. Senin mikse baĢlarken
Ney‟i miskte yerleĢtirip
diğer sazları otursan bile çok
fazla mid
olduğu için bayağı
uğraĢtıracaktır.
Yankısı daha geniĢ uzayan ve alt frekansları daha yumuĢak bırakan reverb seçmeliyiz. Ve
kesinlikle delay olmamalıdır. Bu müzik tarzları için delay kullanmaya ihtiyaç duyulan bir durum
yok. Bütün dert, ilk duyduğumuzu daha iyi duyurmalıyız. Mesela bu projeler için sadece dijital
ortamda programlar seçiminden çok, analog bir masada çalıĢma da yapmak gerekir.
60
3.8 Muharrem Naci Temiz Röportajı
Muharrem Naci Temiz, TRT Ġstanbul Radyo‟su kadrosunda 23 yıldır radyonun
kayıtlarını, düzenlemelerini ve tonmaysterliğini yapmaktadır. Kalan Müzik‟te halk müziği ile
ilgili birçok projeler gerçekleĢtirmiĢtir. Cengiz Özkan ile birlikte Yâre Dokunma albümü yapmıĢ,
Erdal Erzincan ile Türküler Sevdamız albümünü kayıt ve miksinde ve son olarak TRT Nağme
FM‟de Saz Ses ve Gazel programını kayıt ve düzenlemelerinde bulunmuĢtur. 07/05/2012 tarihli
röportaj aĢağıdaki gibidir.


Ġlk olarak, yapmıĢ olduğun kayıt hücum kayıt Ģeklinde olduğu için stüdyoda oturma
düzenini nasıl yerleĢtirdiysen panaroma ve miks mantığının da bu Ģekilde olması gerekir.
Radyo‟daki kayıtlarımızda Kanun‟un ortada olması kaydı ile Ney, Kemençe, ve Tanbur sazlarını
birbirinden uzak konumlandırdığımızda daha net sonuçlar almaktayız. Klasik sazların oturumu
konusunda birbiriyle eĢleĢen sazların yanyana dizilimini düĢünürüz. Tam ters etki verecek sazları
daha uzak konumlandırırız. Mesela Klarneti tonlarken yanında Kemençe olduğunu düĢünürsek
her ikisinin tonunu birlikle tonlamıĢ oluruz. Dolayısıyla burada Ud ile Kemençe birbirine zıt Ney
ile Tanbur keza birbirlerine zıt olmalı. Benim fikrim senin bu oturma düzenin çok sağlıklı olmuĢ.
Yaptığın
oturumun
tersini
yapabilirsin.
Önemli
olan,
frekansları
birbirini
örtüĢtürmeden
duyurmaktır.


Kayıtların gayet temiz ve hoĢ. Stüdyonun akustiğini beğendim. Mikrofon kombinasyonun
düzgün ve mikrofon seçimleri de gayet sağlıklı.
Stüdyo
kayıtlarında klasik sazlar için
kondansatör mikrofon kullanımı zorunluluğu diye bir Ģey yoktur. Ney için dinamik düĢünülebilir.
Sadece oda mikrofonu için Kemençe ile Tanbur‟u uzakta duyuyorum. Aslında ilk yaptığın kayıtta
oda mikrofonlarını sazların oturumuna göre boyunu ve konumunu değiĢtirebilirmiĢsin. Merkezde
A-B mikrofonların tesbitini yaptıktan sonra tüm sazlar çalacak. Tabi ki burada sazları icra eden
müzisyenleri birbirini duyuracak Ģekilde çaldırabilirsek performansı da düzeltmiĢ oluruz.
61


Biz radyoda bu tür hücum kayıtları masada (Studer32ch. Analog) tonlama yapıp yani
masada miks yaptıktan sonra bilgisayara master kayıt alarak çalıĢıyoruz. Yani kanalları ayrı alıp
sonradan miksajı ile düzeltmeleri yapmadan, o kayıt esnasında düzenlemeleri ve tekrar olacak
kayıtları baĢtan alarak kaydediyoruz. Radyo‟da zaman ve pratik olmak çok önemlidir. Programlar
genelde birkaç haftalık depo edilerek yayınlanır. Bu yüzden bir günde bazen üç veya dört oturum
değiĢebiliyor.

Senin projen için, Ney, Ud ve Kanun‟u bu üç sazın performansı olarak ve kayıtlarda da
önde duyulması itibari ile mikse önce bu üç sazın ses dengelerini yaparak baĢlarız. Çok fazla sesi
gömmeyecek bir eko verip son haliyle genel duyulumları ve özellikle oda mikrofonundan gelen
ekoyu
düĢünerek
mikslerim.
Klasik
sazlarda
dinamik
iĢlemcilere
gerek
duyulmayacağını
düĢünüyorum.

Türk Müziği‟nde önemli olan eser ve icradır. Biz de batının normlarını teknolojisini ve
tekniklerini kendimize göre yorumlamaya ve uygulamaya çalıĢıyoruz. Yenilikler ve buluĢlar
ihtiyaçtan doğar. Batı daha çok kendi sazlarına kendi seslerine göre mikrofon teknoloji üretmiĢ.
Biz ise maalesef batının kaĢığı ile kendi pilavımızı yemeye çalıĢıyoruz. Bu tür çalıĢmalar
umuyorum ki ilerisi için örnek teĢkil eder ve yeni arayıĢlara ve standardizasyona varırırz.
3.9 TartıĢma Eksenleri
Ses mühendisleri ile yapılan sekiz röportajdan çıkarılacak baĢlıca tartıĢma eksenleri;
panorama,
tonlama,
reverb
ve
mikrofonlama
baĢlıkları
doğrultusunda
belirlenmiĢtir.
Bu
bağlamda, kayıt miks ve mastering konularının röportajlarda sıkça yer alması ve hazırlanan
beğeni anketi baĢlığının temelini oluĢturmaktadır. Sözü geçen konuların röportajlarda yer alımı
aĢağıda belirtilmiĢtir.
62
Panorama:
-
Efe Demiryoğuran; Panorama için birbirine yakın frekanslı sazları ters köĢelere
dağıtılması gerektiğini aksi takdirde kulak bu tür yakın enstrümanların duyurmak için
hayli zorlanacağımızı röportajında söylemiĢtir. Oturma düzeni için; kemençe – kanun –
ud – tanbur – ney önerilmiĢtir.
-
Naim Korudağ; Panorama için ud – ney – kanun – kemençe – tanbur Ģeklinde oturum
önermiĢtir. Tek bir bas frekanslı enstrüman olsaydı ortaya konumlandırabileceğimizi
söylemiĢtir. Fakat yine de müzisyenlere sorarak sahnedeki oturumlarının stüdyoda da
sağlanması adına farklı bir yol teĢkil edeceğini söylemiĢtir.
-
Murat BaĢaran; Panorama için gayet ideal bir oturum olduğunu söylemiĢtir.
-
Ġhsan Apça; Panorama için bu gibi akustik sazlar için bu oturum oldukça doğal ve
normal demiĢtir.
-
Ufuk Önen; Panorama‟yı biraz dar bulduğunu söylemiĢtir.
-
Arda Eden; Panorama‟yı bu tür müzikler için ideal olabileceğini ne de olsa bas
frekansların bu tür müzikler için ortada olma zorunluluğu olmadığı için bu Ģekilde iyi
konumlandıklarını söylemiĢtir.
-
Ġlhan Harmancı; Panorama için Kanun sazının ortaya oturması kaidesi ile birbirini
örtmeyecek
enstrümanların performansa destek maiyetinde oturum düzeni kurmaları
gerektiğini söylemiĢtir. Ud ile Ney‟in ters köĢelere gitmiĢ olmaları bu proje adına iyi bir
oturum düzeni olmuĢtur demiĢtir.
-
Muharrem Naci Temiz; Panorama için bu oturum düzeni ve panorama çok sağlıklı
demiĢtir. Bu oturumun tam tersi de olabilir önemli olan yakın frekanslı sazları birbirlerini
örtmemesi sağlanmalıdır demiĢtir. Burada Ud ile Kemençe ve Ney ile Tanbur birbirlerine
zıt durumda sazlardır.
Tonlama:
-
Efe Demiryoğuran; Tonlama için Ud kanalında 180 Hz ve çevresinin fazla olduğunu
söylemiĢtir.
63
-
Naim Korudağ; Tonlama adına enstrümanların doğal Ģekli ile mikste yer alması
gerektiğini söylemiĢtir.
-
Murat BaĢaran; Tonlama ve miks için performansa hafif müdahale ederek belli
bemlirsiz bir kompresör kullanılabilir demiĢtir.
-
Ufuk Önen; Tonlama için miks sırasında bazı enstrümanları vurgulamak adına dinamik
miks ile düĢünebiliriz demiĢtir.
-
Arda Eden; Tonlama için “Eğer miksi daha çok overhead veya ambiant mikrofonları
ağırlıklı olacak biçimde yapacak olursak, ben çalgıların bireysel mikrofonları ile alınan
kanalların daha önde hatta detayları belli edecek düzeyde (mızrap, tel, parmak sesleri
gibi) kullanılması taraftarıyım.” demiĢtir.
Özellikle tanbur ve ud'un kıvrak mızrap
hareketlerini duymak istiyor kulak, dolayısıyla çalgıların doğal yerleĢimi gereği bas sesli
çalgılar sağda, tiz sesli çalgılar ise solda kalıyor.
-
Ġlhan Harmancı; Tonlama için Ney‟in ne olursa olsun tonlamada gruba göre farklı
düĢünülmesi
gerektiğini
diğer
kanalların
da
Ney‟den
biraz
uzakta
kalabileceğini
söylemiĢtir.
-
Muharrem Naci Temiz; Tonlamayı mikse göre düĢünerek daha yumuĢak bir tonlama
tercih edilebilir demiĢtir.
Reverb:
-
Efe Demiryoğuran; Ensemble olarak kaydedilen bu tür projeler için daha doğal ve açık
hava konseri gibi bir reverb düĢünülebilir.
-
Naim Korudağ; Yüksek tavanlı bir camii ya da bir saray bahçesinde örneklenmiĢ
reverb‟ün çok daha iyi olacağını söylemiĢtir.
-
Murat BaĢaran; Genel reverb adına kemençeye ve neye daha fazla reverb uygulanabilir
demiĢtir.
-
Ġhsan Apça; Oda‟nın reverb‟ü bu kayıt için ideal zaten oda mikrofonları ambiyansa
yansımıĢ demiĢtir.
64
-
Ufuk Önen; Reverb‟ü daha geniĢ dağıtıp miksi daha dinamik duyururdum demiĢtir.
-
Arda Eden; Kubbeli büyük bir salonda seslendirilen Osmanlı müziği gibi bir reverb ile
mikslenebilir demiĢtir.
-
Ġlhan Harmancı; Yankısı daha geniĢ uzayan ve alt frekansları daha yumuĢak bırakan
reverb seçilmelidir. Kesinlikle delay kullanılmamalıdır demiĢtir.
-
Muharrem Naci Temiz; Reverb‟ü doğal düĢünerek oda mikrofonuna göre renk katarak
mikste gömerek kullanırdım demiĢtir. Dinamik iĢlemcilerin de gerek duyulmayacağını
düĢünmekteyim demiĢtir.
Mikrofonlama:
-
Efe Demiryoğuran; Enstrümanların rengi ve kayıtlar için mikrofon kaçaklarının azlığı,
mikrofon seçimi ve mikrofonlama için ideal olduğunu söylemiĢtir. Ud için mikrofon
konumunu biraz daha uzakta tutulabilirmiĢ demiĢtir. Oda mikrofonları için yüksekliği
enstrümanları daha fazla duyurmak için daha alçak konumlandırabileceğimizi söylemiĢtir.
-
Naim Korudağ; Dalga boylarının dağılımına göre mikrofonlama için mikrofon ve
enstrüman yakınlıklarını biraz daha seçerek konumlandıracağını söylemiĢtir. Sweet spot
noktaları kayıttan önce kulaklıkla bulup kayıt almak gibi mikrofonu en uygun yere
koyacağını söylemiĢtir. Oda mikrofonlarını ya daha alçak konumlandırmayı ya da
panellerle odayı küçültme yoluna gidileceğini söylemiĢtir.
-
Murat
BaĢaran;
Mikrofonlamaların
gayet
ideal
olduğunu
sadece
ambiyans
mikrofonlama için X-Y konumlandırma tercih edilebileceğini söylemiĢtir.
-
Ġhsan Apça; Mikrofonlamaların gayet iyi seçildiğini ve mikrofon kaçaklarının çok az
olduğunu söylemiĢtir.
-
Ufuk Önen; Mikrofonlamayı gayet iyi ve kayıt kalitesini yüksek buldum demiĢtir.
-
Arda Eden; Genel mikrofon seçimi ve mikrofonlamaları baĢarılı bulduğunu ancak ben
olsam Neumann U87 mikrofonunu tanbur için kullanır, Ney için küçük diyafram
mikrofon tercih ederdim demiĢtir. Overhead mikrofonları destekleyici olarak mikste
geride kullanırdım demiĢtir. Oda için ORTF düĢünülebilir demiĢtir.
65
-
Ġlhan Harmancı; Genel olarak iyi tercihler yapılmıĢ fakat Ney için küçük diyafram ve
hatta mid frekansları altta olan dinamik mikrofon da düĢünülebilir demiĢtir. Mikrofon
kaliteleri ve icracıların oturumu mikrofon kaçaklarını azaltmıĢ ve oda mikrofonları kayıtta
gayet iyi duyuluyor demiĢtir.
-
Muharrem Naci Temiz; Mikrofonlama hakkında iyi tercihler yapıldığını Ney için
dinamik
tercihi
olabileceğini
ve
oda
düĢünülebileceğini söylemiĢtir.
66
mikrofonlaması
için
ise
X-Y
tekniği
IV. BÖLÜM: BEĞENĠ ANKETĠ
Bu bölümde stüdyo kayıtları ve miks önerisi sonrası röportajlardan çıkarılan tartıĢma
eksenleri doğrultusunda, “4.1 Beğeni Anketi Nasıl Yapıldı” aĢamasında belirlenen “dar ve geniĢ
panorama”, “yakın ve uzak mikrofonlama” ve “farklı uzunlukta reverb (yankılama*) ile bir
mekana
yerleĢtirme”
örneklerinin
dinletildiği 162
kiĢi ile
yapılmıĢ
olan
ve
neticesinde
demografik sonuçlar elde edilen bir beğeni anketi hazırlanmıĢtır.
Anket çalıĢmasının baĢlangıç aĢamasında bu anketi dolduracak kiĢilerin azami 3 ile 5
dakikalarını alacak
pratik ve kısa sorular düĢünülmüĢtür. Bununla birlikte yapılan anket
sonuçlarının değerlendirmesi aĢamasında, kullanılan internet sitesinin sınırsız raporlama sunması
ve demografik sonuçlar içermesi için beğeni anket hizmeti veren internet siteleri araĢtırılmıĢtır.
Ġnternet ortamındaki anket sitelerinin çalıĢma prensipleri daha çok reklam verme amaçlı
uygulamalar içerdiği, sınırlı raporlamalarda (50 veya 100 kiĢi) üst üyelik koĢulu ile kullanım
ücretlendirmesinin
yapıldığı
gözlemlenmiĢtir.
Kullanılan
beğeni
anketi
sitesi
www.obsurvey.com‟dur. Bu sitenin hiç bir raporlama sınırı ve üst üyelik ücretlendirmesi yoktur.
Tamamen kullanıcının hizmetine sunulmuĢtur. Ücretsiz üyelik ile bu siteye istenildiğinde bağıĢ
veya banka havalesi yapılmaktadır.
Elde edilen demografik sonuçların dökümünü PDF (TaĢınabilir Belge Biçimi) dosyası
ile
filtreleme,
grafik
çıktı,
tüm anketin isim listesi dökümü ve cevapları bilgisayardan
alınabilmektedir (ġekil 4.1 – URL 14).
67
ġekil 4.1 – Beğeni anketi için kullanılan internet sitesi (URL 14)
4.1 Demografik Sorular Nasıl Yapıldı
Öncelikle www.obsurvey.com sitesinden üyelik iĢlemi oluĢturulmuĢtur. Yeni anket yarat
(create new survey) sekmesi ile “Celal Cıngıllıoğlu Lisans Bitirme Anket ÇalıĢması” baĢlığı
altında beğeni anketi yapımına baĢlanmıĢtır. Hazırlanan sorular, aĢağıdaki Ģekillerde siteye uygun
türkçe fontlarda ve okunaklı cevap yazma boĢlukları ile soru-cevap, soru-Ģık, örnek linkler ve
tercih etme, uyarı yazısı veya açıklama yapma seçenekleri içermektedir.
BaĢlık oluĢturulduktan sonra altında görüntülenen buraya yeni soru ekle (add new
question here) ile ilk doldurulması istenen “Ad Soyad”, “E-Posta” kutucukları oluĢturulmuĢtur
(ġekil 4.2). Yıldız “*” iĢareti kullanılarak anket katılımcılarının bu iĢaret ile mutlaka anket
seçeneklerini doldurmaları hedeflenmiĢtir.
ġekil 4.2 – Ad Soyad ve E-Posta oluşturma
Sorularda demografik beğeni anketi değerlendirmeleri yapabilmek adına gruplamalar
yapılmıĢtır. Ġlk değerlendirme grubu “Eğitim Durumu” ve “YaĢ” aralıkları Ģeklinde yapılmıĢtır.
Eğitim durumu kutucuğunda “Ġlköğretim, Lise, Önlisans/Lisans, Yüksek Lisans ve Doktora”
seçenekleri, yaĢ kutucuğunda ise “15-25, 25-35, 35-45, 45-55, 55+” yaĢ seçenekleri ile
gruplamalar oluĢturulmuĢtur. Sonrasında ilk seçmeli soru olan “1) Klasik Türk Mûsikîsi
dinlemeyi sever misiniz?” kutucuğu eklenmiĢtir. Cevabı “Evet” veya “Hayır” Ģeklindedir (ġekil
4.3).
68
ġekil 4.3 – Gruplama ve seçenekli soru oluşturma örnek-1
Diğer değerlendirme gruplarında olan ikinci soruda “2) Ne sıklıkta klasik Türk Mûsikîsi
dinlersiniz?” ile “Fırsat buldukça, Hergün, Haftada bir, Ayda bir, Çok nadir, Bu anket ile ilk kez”
seçenekleri sunulmuĢtur. Böylelikle ankete katılanın ne sıklıkta klasik Türk müziği dinlediği
hedeflenmiĢtir.
Bir kullanıcı kutucuklardan yalnızca tek bir seçenek iĢaretleyebilir. Üçüncü gruplama
sorusunda ise “3) Müzik arĢivinizde yaklaĢık kaç Plak/Kaset/CD/DVD mevcut?” kutucuğu ile “125, 25-50, 50-75, 75-100, +100” adet müzik arĢivi sorusu ile değerlendirme için müzik arĢivi
tahmini sayısı belirlenmek istenmiĢtir (ġekil 4.4).
69
ġekil 4.4 - Gruplama ve seçenekli soru oluşturma örnek-2
Dördüncü soruda “4) Müzik aleti çalıyor musunuz?” sorusu ile müzik aleti çalan ve
çalmayan anket katılımcılarının gruplaması yapılmıĢtır. Cevap “Evet, Hayır” Ģeklindedir. BeĢinci
soruda “5) Evet ise hangi müzik aletini çalıyorsunuz?” doldurmalı kutucuk sorusu ile dördüncü
soruya maen “Evet” iĢaretli cevaptan sonra hangi katılımcıların ne müzik
aleti çaldığı
saptanmaya çalıĢılmıĢtır.
Dördüncü soruda “Hayır” iĢaretleyenler beĢinci soruyu boĢ bırakmıĢlardır. Altıncı
soruda ise “6) Müzik
değerlendirmede
müzisyenim,
daha
ile ilginiz ne derecededir?” sorusu yöneltilmiĢtir.
net
Akademisyenim,
yorum
Ses
yapılabilmek
mühendisiyim,
için
“Profesyonel
Prodüktörüm,
Burada amaç
müzisyenim,
Sanat
Amatör
yönetmeniyim,
Dinleyiciyim, Hiç ilgim yok ve Diğer” seçenekleri kullanılmıĢtır.
Ġki farklı meslek veya burada olmayan meslek grupları için diğer kutucuğuna açıklama
yapabilmesi mümkündür (ġekil 4.5).
70
En son soru olan yedinci soruya geçilmeden “Son soruda ise size profesyonel ses kayıt
stüdyosunda kaydedilmiĢ ve bir Klask Türk Mûsikîsi eserinden alınmıĢ örnekler dinleteceğim.”
bildirim kutucuğundan sonra bu beğeni anketi oluĢumunun temel etmeni olan tartıĢma ekseni
konular belirlenmiĢtir. Bu konularda iĢlenen baĢlıklar sırasıyla panorama – yakın ve uzak
mikrofonlama – reverb‟tür.
4.1.1
Panorama Örnekleri
Örneklerle dinletilmesi ve üç gruba ayrılmıĢ sekiz farklı örnekten üçünün iĢaretlenmesi
hedeflenen soru yedinin “7) AĢağıdaki örneklerden hangisi sizce çalan müziğin tarzına uygun
tınlamaktadır?” sorusunun akabinde, “a. Örnek 1 ve 2‟den birini seçiniz” seçme kutucuğu yer
almaktadır. Dinletilen bu örnek 1 (URL 15) ve örnek 2‟de (URL 16), anket katılımında
hazırlanmıĢ iki farklı panorama örneği yer almaktadır. Örnek 1‟de dar panorama, ikincisinde
geniĢ panorama yapılmıĢtır.
Hiç bir örnek için anket katılımcılarına bilgi verilmemiĢtir. Yalnızca tercih ettikleri
örnekleri iĢaretlemeleri istenmiĢtir. “Lütfen sağlıklı duyum elde edebilmeniz için stereo çıkıĢı
olan hoparlörler tercih kullanınız” uyarı kutucuğu ile katılımcıların örnekleri stereo çıkıĢı olan
hoparlörde dinlemeleri istenmiĢtir (ġekil 4.15).
71
Link
(bağlantı) ile örneklerin dinletildiği internet sitesi www.youtube.com‟dur. Bu
sitenin tercih sebebi, her dinleyicinin hangi ip (internet protokol) numarası ile örnekleri dinlediği,
tüm Dünya‟daki ülke istatisliklerinin ayrıntılı dökümü ve dosya yüklenim kalitesinin yüksek ve
yüklenim kolaylığı imkanı sunmasıdır.
Bu siteye yüklenen örnekler 368 kb/sn toplam bit sayısı, 44.1 kHz ses örneklemesinde
.wmv (windows media video) formatındadır. Zira youtube.com adresi wav (ses dalgası*) veya
aiff (audio interchange file format) desteği vermediğinden, örnekler windows media maker 2.6
proframında uygun wmv yüksek formatında klipler halinde oluĢturulmuĢtur. Kliplerde Ġ.T.Ü
T.M.D.K logosu ve yazısı kullanılmıĢtır. Altında da örneğin numarası yazılmıĢtır (ġekil 4.6).
ġekil 4.6 – Video kliplerde kullanılan İ.T.Ü T.M.D.K logosu ve numaralama
Örnek 1 - Dar Panorama
Dar panorama örneğinde anket katılımcısına sazların sıralanmaları değiĢmeksizin dar
yani peĢpeĢe oturum düzeni ile geniĢ yani aralıklı oturumdan hangisini tercih edeceklerini
saptamaya çalıĢılmıĢtır. Kemençe (-16), Ney (-8), Kanun (merkezde), Ud (+7) ve Tanbur (+15)
konumunda panlanmıĢtır ve Örnek 1 ve 2‟de de “Oda” kanalı ve “Yrd1” kanalı kullanılmamıĢtır
(ġekil 4.7).
72
ġekil 4.7 – Soru 7’deki örnek 1 için dar panorama görünümü
Eserin bir ile on ikinci saniyesi Logic Pro8 programında dar ve geniĢ panorama
yapıldıktan sonra, diğer bütünden kesilerek sadece bu bölüm örnek 1 ve 2 için wav formatında
bounce (aktarma-çıkarma*) alınmıĢtır. Her örneğin bounce aĢamasında Logic Pro8 programı
tarafından normalize edilmiĢ olarak çıkarılmıĢtır. Daha sonra sözü geçen wmv formatına
aktarılmıĢtır.
Örnek 2 – GeniĢ Panorama
GeniĢ panorama örneğinde dar panoramanın tam tersi ve aynı sıralanım Ģekliyle sazların
konumlamaları daha köĢe ve ilk stereo duyumdan daha farklı algı yaratılmıĢtır. Kemençe (-64),
Ney (-16), Kanun (merkezde), Ud (+15), Tanbur (+63) konumunda panlanmıĢtır (ġekil 4.8).
Örnek 1 ve 2‟yi sırayla dinleyen katılımcı stereo duyum farkını hemen faketmekte ve beğendiği
örneği iĢaretlemektedir.
73
ġekil 4.8 – Soru 7’deki örnek 2 için geniş panorama görünümü
4.1.2
Yakın ve Uzak Mikrofonlama Örnekleri
Beğeni anketinde soru yediye ait olan “b. Örnek 3 ve 4‟ten birini seçiniz.” baĢlıklı
kutucukta yakın ve uzak mikrofonlama örnekleri iĢlenmiĢtir. Dolayısıyla ankete katılanların
panorama örneklerinden sonra duyumları farklı iki stereo duyum örneği sunulmuĢtur. Örnek 3‟te
(URL 17) yakın mikrofonların geniĢ panoramada konumlandırılması söz konusudur. Burada
amaç Örnek 4‟ün (URL 18) uzak mikrofonlamanın yakına kıyası beğeniye sunulmuĢtur.
Örnek 3 – Yakın Mikrofonlama
Yakın mikrofonlama anket projesinin, mikser sayfasındaki kanalların fader (artırıcı,
kısaç*)
değerleri her
kanalda
+6
dB‟de
bırakılarak
ve geniĢ panorama konumlarıyla
hazırlanmıĢtır. Bu örnekte oda mikrofonu kanalının fader‟i -6 dB değerinde azaltılmıĢtır. Burada
amaç yakın mikrofonlamanın uzak mikrofonlara göre yani oda mikrofonlarına göre daha bariz
duyum farkı elde edilmesi amaçlanmıĢtır (ġekil 4.9).
74
ġekil 4.9 – Soru 7’deki örnek 3 için yakın mikrofonlama görünümü
Örnek 4 – Uzak Mikrofonlama
Bu örnekte de örnek üçteki durumun tam tersi etki yani yakın mikrofonlamalar geri
planda ve uzak yani oda mikrofonları daha ön plandadır. Sazların konumlanmaları yani
panoramaları geniĢtir. Burada kemençe, ney, kanun, ud ve tanbur kanalları -6 dB‟ye azaltılmıĢ,
oda mikrofonlaması olan altıncı kanal +6 dB‟ye artırılmıĢtır (ġekil 4.10).
75
ġekil 4.10 – Soru 7’deki örnek 4 için uzak mikrofonlama görünümü
4.1.3
Reverb Örnekleri
Soru yediye ait son olarak gruplanmıĢ seçeneklerde yazan, Örnek 5 (URL 19), Örnek 6
(URL 20), Örnek 7 (URL 21) ve Örnek 8 (URL 22) için reverb örnekleri sanal iĢlemcilerle
yaratılmaya çalıĢılmıĢ ve katılımcıların bu dört örnekten birinin beğenisine sunulmuĢtur.
Örnek 5 – Sanal Reverb ĠĢlemcisiz
Bu örnek için sanal reverb iĢlemcisi kullanılmamıĢtır ve gruplamanın ilk örneği niteliği
olması itibarı ile dinleyiciye sadece oda mikrofonundan gelen ambiyans yankısı duyurulmuĢtur.
Diğer yakın mikrofonlama kanalları kanal 1,2,3,4 ve 5 (mute) kapalıdır. Oda kanalı fader değeri 0
dB‟de bırakılmıĢtır. Örnek 6,7 ve 8‟de de aynı konum söz konusudur (ġekil 4.11).
76
ġekil 4.11 – Soru 7’deki örnek 5 için sanal reverb işlemcisiz görünümü
Örnek 6 – Sanal Reverb ĠĢlemcisi 1.3s Villa Living Room
Bu örneğe ait sanal reverb iĢlemcisi, Logic Pro8 programında her alan Space Designer
adı verilen sanal reverb iĢlemcidir. Small Rooms alt dosya baĢlığı altında 1.3s (saniye sönüm
süresi) sanal yankı verebilen Villa Living Room adlı setup (kurulum) hazırlanmıĢtır.
Bu örnekte kullanılan reverb küçük bir oda yankısı düĢünülerek tasarlanmıĢtıır. Bu bir
Osmanlı sarayının misafirhane veya kapalı asma balkonu yankısına yakın olabilir. Konu edilen
yankılanma süreleri tamamen tahmini tercihtir. Fakat kullanılan sanal reverb, küçük bir oturma
odasının yankılama örneği doğrultusunda tercih edilmiĢtir.
Yine beĢinci örnekte olduğu gibi yalnızca oda kanalı (kanal 6) dinletilmiĢ ve bu kanala
Bus 1 üzerinden 1.3s Villa Living Room reverb‟ü yollanmıĢtır (ġekil 4.12).
77
ġekil 4.12 – Soru 7’deki örnek 6 için 1.3s Villa Living Room reverb görünümü
Örnek 7 – Sanal Reverb ĠĢlemcisi 1.9s Smaller Bright
Örnek yediye ait sanal reverb iĢlemcisi, yine Logic Pro8 programında sanal reverb
bankasındaki Space Designer‟daki setup‟lardan, Medium Rooms sekmesinin içinde 1.9s (saniye
sönüm süresi) “Smaller Bright” isimli iĢlemcidir.
Bu örnekte kullanılan sanal iĢlemci 1.9 saniye sönüm süresi olan, orta (medium)
büyüklükte bir konser salonu veya Osmanlı saraylarındaki yankısı yaklaĢık 2 saniyeden daha
uzun olmayan geniĢ bir oda hayal edilmiĢtir. Örnek 7‟de kullanılan Smaller Bright adlı sanal
reverb, bu düĢünceye paralel duyum verebilmektedir. Örnek 6‟ya göre örnek 7‟nin sanal reverb
algısının daha geniĢ bir salon veya ambiyansı yüksek bir oda duyumu sağlayacağı, buna göre
dinleyicinin duyum geniĢliğinin artması hedeflenmiĢtir. Bus 1 üzerinden oda kanalına Yrd 1
yollanmıĢtır (ġekil 4.13).
78
ġekil 4.13 – Soru 7’deki örnek 7 için 1.9s Smaller Bright reverb görünümü
Örnek 8 – Sanal Reverb ĠĢlemcisi 3.7s Ulm Chapel
Anketin son örneği olan Örnek 8, projede yer alan programın hazır sanal reverb olan
Space Designer‟a ait Big Rooms sekmesinin içindeki 3.7s (saniye sönüm süresi) Ulm Chapel
sanal iĢlemcisidir.
Bu örnekte düĢünülen sanal reverb, çok geniĢ sönüm süresi olan büyük bir cami (örn.
Süleymaniye Cami), geniĢ ve yüksek tavanlı Osmanlı harem avlusu veya anbarları yankısıdır.
Doğal olarak bu iki mekanda icra edilen seslerin sönüm süresi Örnek 5,6 ve 7‟den daha uzundur.
Ankette yer alan sekizinci örneğe ait sanal reverb iĢlemci bir Ģapelin (büyük kilise) yankı
süresidir. Oda kanalına Bus 1‟den Yrd 1‟deki sanal reverb iĢlemcisi yollanmıĢtır (ġekil 4.14).
ġekil 4.14 – Soru 7’deki örnek 8 için 3.7s Ulm Chapel reverb görünümü
79
Eksik veya boĢ bırakılan sorular için sistem, tüm raporlarda ve grafiklerde noksan olanı
kırmızı fontta boĢ raporlama yazısı ile (empty report) uyarı vermekte ve o anket sonucunu silme
(delete this report) iĢlemi sunmaktadır. Site anket sonuçlarını etkileyici, dıĢarıdan yapılacak
iĢleme izin vermez. Bu anket çalıĢmasındaki eksik olan anket raporu sonuçları silinmiĢ ve e-posta
ile anket katılımcılarına ulaĢılarak tekrar anketi doldurmaları istenmiĢtir. Toplamda 173 olan kiĢi
sayısı bu durumlardan ötürü 162 kiĢide sınırlanıp anket katılımına kapanmıĢtır.
Dilenildiğinde katılım için Ģifre (password) eklenilerek herkese ankete giriĢ izni tek tek
verilebilir. Fakat burada maksat hızlı ve kısa sürede anket katılımı olduğu ve raporlama çıktıları
ve demografik değerlendirmeler aĢaması için Ģifreleme, anket değerlendirmesi iĢlemine değin
uygulanmamıĢtır.
Soruların tamamının doldurulması ve demografik değerlendirmelerin sağlıklı yapılması
için
ankete
katılanların
soruları
mutlaka
doldurması
istenmiĢtir.
Anketin
sonuçlarının
raporlanabilmesi için son sekmede “Anketi Bitir” eklenmiĢtir (ġekil 4.15).
Anketi doldurup
bu sekmeye tıklayan kiĢi,
katkılarınızdan dolayı teĢekkür ederim.” mesajını almıĢtır.
80
son olarak
“Anket çalıĢmam için
81
V. BÖLÜM: BEĞENĠ ANKETĠ SONUÇLARI VE DEĞERLENDĠRME
Bitirme çalıĢmasının bu son bölümü, tüm anket değerlendirmelerinin yer aldığı beğeni
anketi sonuçlarının
demografik
tablolarla
anlatıldığı bölümdür.
Yapılan stüdyo
kaydı ile
hazırlanan miks önerisi desteği doğrultusunda ses mühendislerinin tavsiyesi ve kritiklerini içeren
röportajların neticesinde, bu beğeni anketinin sonuç ve değerlendirmeleri yapılmıĢtır.
Birçok gruplamalar yapılabilip değerlendirmeleri o gruplamalar içerisine alarak veya
hariçten tutarak tabloları okumak mümkündür. Tüm değerlendirme grupları toplam 162 anket
katılımcısı içinde tutularak yapılmıĢtır. Dolayısıyla tüm katılımcıların isim listesi, e-posta ve
tercihleri Ek-2‟de verilmiĢtir.
Bu beğeni anketi sonuç ve değerlendirmeleri tamamen röportajlar ve tartıĢma eksenleri
baĢlığıyla belirlenen, anket soru 7‟deki; panorama (örnek 1 ve örnek 2), yakın ve uzak
mikrofonlama (örnek 3 ve örnek 4), sanal reverb (örnek 5, örnek 6, örnek 7 ve örnek 8)
örneklerinin
ekseninde
hazırlanmıĢtır.
Gruplamalar
ve
tercih
değerlendirmesi
bu
örnek
seçimlerine göre aĢağıda mukayese edilmiĢtir.
BaĢlıca gruplamalar kısaca Ģöyle hazırlanmıĢtır: Eğitim durumuna göre tercihler, yaĢa
göre tercihler, klasik Türk Musikîsi dinlemeyi sevenlerin veya sevmeyenlerin tercihleri, müzik
aleti çalanların sayısına göre tercihler veya çalmayanların tercihleri ve son olarak toplamda soru 7
örneklerin 162 katılımcı üzerinden değerlendirmeleri yani tüm katılımcılar ile örnek sırasına göre
değerlendirmeler mevcuttur. Gruplamalarla verilecek olan yüzde tabloları ve grup kiĢi sayısı
farklılıkları, filtreleme yöntemi ile anketin yapıldığı internet sitesi üzerinden çoğunluk kıyasına
göre yazılmıĢtır (URL 23).
82
5.1 Gruplama 1 – Eğitim durumuna göre tercihler:
5.1.1 Ġlk Öğretim
Ġlk öğretim eğitimi almıĢ olan grup 3 kiĢidir. YaĢları 15-25 ve 25-35 arasındadır. Bu
gruptaki
3 kiĢi klasik Türk Musikîsi dinlemeyi sevmekle birlikte, 2 kiĢi fırsat buldukça ve biri
haftada bir klasik Türk Musikîsi dinlemektedir. 2 kiĢinin 1-25 müzik arĢivi, birinin 75-100 adet
arasındadır. Bu 3 kiĢi müzik aleti çalmaktadır ve müzik ile ilgi dereceniz sorusunu amatör
müzisyenim olarak iĢaretlemiĢtir.
Bu grubun biri örnek 1‟i ikisi örnek 2‟yi, hepsi örnek 4‟ü ve ikisi örnek 7‟yi ve biri
örnek 8‟i tercih etmiĢlerdir (ġekil 5.1, 5.2 ve 5.3).
ġekil 5.1 – İlk öğretim grubunun tercih tabloları n.1
ġekil 5.2 - İlk öğretim grubunun tercih tabloları n.2
ġekil 5.3 – İlk öğretim grubunun tercih tabloları n.3
83
Ġlk öğretim eğitimi almıĢ olan eğitim durumu grubunun demografik dağılıma göre;
yukarıdaki tablolara bakılarak bu müziği geniĢ panoramada, uzak mikrofonlamada ve 1.9s
Smaller Bright sanal reverb iĢlemcide dinlemeyi tercih etmiĢlerdir.
5.1.2
Lise
Lise eğitimi almıĢ olan grup 19 kiĢidir. Bunların altısı 15-25 yaĢ, beĢi 25-35 yaĢ, üçü 3545 yaĢ, dördü 45-55 yaĢ ve biri +55 yaĢ aralığındadır. Bu gruptaki 18 kiĢi klasik Türk Musikisi
dinlemeyi sevmekle birlikte, 1 kiĢi sevmemekte, 4 kiĢi fırsat buldukça, 4 kiĢi her gün, 2 kiĢi
haftada bir, 2 kiĢi ayda bir, 6 kiĢi çok nadir ve biri bu anket ile ilk kez klasik Türk Musikisi
dinlemektedir.
Müzik arĢivi sayıları, 9 kiĢinin 1-25, 4 kiĢinin 25-50, 2 kiĢinin 50-75 ve 4 kiĢinin +100
arasındadır. 11 kiĢi müzik aleti çalmakta ve diğer 8 kiĢi çalmamaktadır. 3 kiĢi profesyonel
müzisyenim, 7 kiĢi „amatör müzisyenim‟ ve 9 kiĢi de „dinleyiciyim‟ seçeneğini seçerek müzik ile
ilgilerini derecelendirmiĢlerdir.
Bu gruptaki 12 kiĢi örnek 1‟i, 7 kiĢi örnek 2‟yi, 9 kiĢi örnek 3‟ü, 10 kiĢi örnek 4‟ü, 9 kiĢi
örnek 5‟i, 4 kiĢi örnek 6‟yı, 3 kiĢi örnek 7‟yi ve 3 kiĢi örnek 8‟i tercih etmiĢlerdir (ġekil 5.4, 5.5
ve 5.6).
ġekil 5.4 – Lise grubunun tercih tabloları n.1
84
Lise eğitimi almıĢ olan eğitim durumu grubunun demografik dağılıma göre; yukarıdaki
tablolara bakılarak bu müziği dar panoramada, uzak mikrofonlamada ve sanal reverb iĢlemcisi
olmadan dinlemeyi tercih etmiĢlerdir.
5.1.3
Önlisans/Lisans
Önlisans/Lisans eğitimi almıĢ olan grup 89 kiĢiden oluĢmuĢtur. Bunların 19‟u 15-25 yaĢ,
63‟ü 25-35 yaĢ, üçü 35-45 yaĢ ve dördü 45-55 yaĢ aralığındadır. Bu gruptaki 75 kiĢi klasik Türk
Musikîsi dinlemeyi sevmekle birlikte, 14 kiĢi sevmemekte, 44 kiĢi fırsat buldukça, 6 kiĢi hergün,
7 kiĢi haftada bir, 10 kiĢi ayda bir, 21 kiĢi çok nadir ve biri bu anket ile ilk kez klasik Türk
Musikîsi dinlemektedir.
Müzik arĢivi sayıları, 14 kiĢinin 1-25, 21 kiĢinin 25-50, 6 kiĢinin 50-75, 11 kiĢinin 75100 ve 37 kiĢinin +100 arasındadır. 56 kiĢi müzik aleti çalmakta ve diğer 33 kiĢi çalmamaktadır.
24 kiĢi profersonel müzisyenim, 17 kiĢi amatör müzisyenim, 2 kiĢi akademisyenim, 3 kiĢi ses
mühendisiyim, 2 kiĢi prodüktörüm, 1 kiĢi sanat yönetmeniyim, 32 kiĢi dinleyiciyim ve 8 kiĢi
diğeri seçerek müzik ile ilgilerini derecelendirmiĢlerdir.
Bu gruptaki 49 kiĢi örnek 1‟i, 40 kiĢi örnek 2‟yi, 48 kiĢi örnek 3‟ü, 41 kiĢi örnek 4‟ü, 27
kiĢi örnek 5‟i, 28 kiĢi örnek 6‟yı, 15 kiĢi örnek 7‟yi ve 19 kiĢi örnek 8‟i tercih etmiĢlerdir (ġekil
5.7, 5.8 ve 5.9).
85
ġekil 5.7 – Önlisans/Lisans grubunun tercih tabloları n.1
Önlisans/Lisans eğitimi almıĢ olan eğitim durumu grubunun demografik dağılıma göre;
yukarıdaki tablolara bakılarak bu müziği dar panoramada, yakın mikrofonlamada ve 1.3s Villa
Living Room sanal reverb iĢlemcisi ile dinlemeyi tercih etmiĢlerdir.
86
5.1.4
Yüksek Lisans
Yüksek lisans eğitimi almıĢ olan grup 46 kiĢidir. Bunların 3‟ü 15-25 yaĢ, 29‟u 25-35
yaĢ, 8‟i 35-45 yaĢ, 3‟ü 45-55 ve 3‟ü +55 yaĢ aralığındadır. Bu gruptaki 39 kiĢi klasik Türk
Musikîsi dinlemeyi sevmekle birlikte, 7 kiĢi sevmemekte, 19 kiĢi fırsat buldukça, 5 kiĢi hergün, 6
kiĢi haftada bir, 4 kiĢi ayda bir ve 12 kiĢi çok nadir klasik Türk Musikîsi dinlemektedir. Müzik
arĢivi sayıları, 12 kiĢinin 1-25, 4 kiĢinin 25-50, 2 kiĢinin 50-75, 7 kiĢinin 75-100 ve 21 kiĢinin
+100 arasındadır. 34 kiĢi müzik aleti çalmakta ve diğer 12 kiĢi çalmamaktadır. 14 kiĢi profersonel
müzisyenim, 3 kiĢi amatör müzisyenim, 2 kiĢi akademisyenim, 3 kiĢi ses mühendisiyim, 17 kiĢi
dinleyiciyim ve 7 kiĢi diğeri seçerek müzik ile ilgilerini derecelendirmiĢlerdir.
5.10, 5.11 ve 5.12).
ġekil 5.10 – Yüksek Lisans grubunun tercih tabloları n.1
87
Yüksek Lisans eğitimi almıĢ olan eğitim durumu grubunun demografik dağılıma göre;
yukarıdaki tablolara bakılarak bu müziği geniĢ panoramada, yakın mikrofonlamada ve 3.7s Ulm
Chapel sanal reverb iĢlemcisi ile dinlemeyi tercih etmiĢlerdir.
5.1.5
Doktora
Doktora eğitimi almıĢ olan grup 5 kiĢidir. Bunların 4‟ü 25-35 yaĢ ve 1‟i 35-45 yaĢ
aralığındadır. Bu gruptaki 3 kiĢi klasik Türk Musikîsi dinlemeyi sevmekle birlikte, 2 kiĢi
sevmemekte, 2 kiĢi fırsat buldukça, 1 kiĢi ayda bir ve 2 kiĢi çok nadir klasik Türk Musikîsi
dinlemektedir. Müzik arĢivi sayıları, 3 kiĢinin 1-25, 2 kiĢinin +100 arasındadır. 4 kiĢi müzik aleti
çalmakta ve diğer 1 kiĢi çalmamaktadır. 3 kiĢi amatör müzisyenim, 1 kiĢi akademisyenim ve 1
kiĢi dinleyiciyimi seçerek müzik ile ilgilerini derecelendirmiĢlerdir.
örnek 5‟i, 1 kiĢi örnek 7‟yi ve 1 kiĢi örnek 8‟i tercih etmiĢlerdir (ġekil 5.13, 5.14 ve 5.15).
ġekil 5.13 – Doktora grubunun tercih tabloları n.1
88
Doktora eğitimi almıĢ olan eğitim durumu grubunun demografik
dağılıma göre;
yukarıdaki tablolara bakılarak bu müziği geniĢ panoramada, yakın mikrofonlamada ve sanal
reverb iĢlemcisi olmadan dinlemeyi tercih etmiĢlerdir.
ġekil 5.16 – Gruplama 1 pasta dilim tercih yüzdeleri
89
5.2 Gruplama 2 – YaĢ durumuna göre tercihler:
5.2.1 15 – 25 yaĢ:
15 – 25 yaĢ aralığından oluĢan bu grup 30 kiĢiden oluĢmuĢtur. Bunların 2‟si ilköğretim,
6‟sı lise, 19‟u önlisans/lisans ve 3‟ü yüksek lisans eğitimi almıĢlardır. Bu gruptaki 27 kiĢi klasik
Türk Musikîsi dinlemeyi sevmekle birlikte, 3 kiĢi sevmemekte, 10 kiĢi fırsat buldukça, 3 kiĢi
hergün, 4 kiĢi haftada bir, 5 kiĢi ayda bir, 7 kiĢi çok nadir ve biri bu anket ile ilk kez klasik Türk
Bu yaĢ grubunun müzik arĢivi sayıları, 8 kiĢinin 1-25, 6 kiĢinin 25-50, 1 kiĢinin 50-75, 4
kiĢinin 75-100 ve 11 kiĢinin +100 arasındadır. 25 kiĢi müzik aleti çalmakta ve diğer 5 kiĢi
çalmamaktadır.
7
kiĢi profersonel müzisyenim,
mühendisiyim,
6
kiĢi
dinleyiciyim
ve
3
12
kiĢi
kiĢi amatör müzisyeni,
diğeri
seçerek
müzik
1
ile
kiĢi ses
ilgilerini
derecelendirmiĢlerdir.
kiĢi örnek 5‟i, 8 kiĢi örnek 6‟yı, 7 kiĢi örnek 7‟yi ve 6 kiĢi örnek 8‟i tercih etmiĢlerdir (ġekil 5.16,
5.17 ve 5.18).
ġekil 5.17 – 15 – 25 yaş grubunun tercih tabloları n.1
90
15 – 25 yaĢ aralığı grubunun demografik dağılıma göre; yukarıdaki tablolara bakılarak
bu müziği aynı kiĢi sayılarında dar ve geniĢ panoramada, yakın mikrofonlamada ve sanal reverb
iĢlemcisi olmadan dinlemeyi tercih etmiĢlerdir.
5.2.2
25 – 35 yaĢ:
25 - 35 yaĢ aralığından oluĢan bu grup 102 kiĢiden oluĢmuĢtur. Bunların 1‟i ilköğretim,
5‟i lise, 63‟ü önlisans/lisans, 29‟u yüksek lisans ve 4‟ü doktora eğitimi almıĢlardır. Bu gruptaki
86 kiĢi klasik Türk Musikîsi dinlemeyi sevmekle birlikte, 16 kiĢi sevmemekte, 49 kiĢi fırsat
buldukça, 8 kiĢi hergün, 9 kiĢi haftada bir, 11 kiĢi ayda bir ve 25 kiĢi çok nadir klasik Türk
Bu yaĢ grubunun müzik arĢivi sayıları, 26 kiĢinin 1-25, 20 kiĢinin 25-50, 7 kiĢinin 5075, 10 kiĢinin 75-100 ve 39 kiĢinin +100 arasındadır. 66 kiĢi müzik aleti çalmakta ve diğer 36
kiĢi çalmamaktadır.
28
kiĢi profersonel müzisyenim,
16
kiĢi amatör müzisyeni, 4 kiĢi
akademisyenim, 4 kiĢi ses mühendisiyim, 1 kiĢi sanat yönetmeniyim, 39 kiĢi dinleyiciyim ve 10
kiĢi diğeri seçerek müzik ile ilgilerini derecelendirmiĢlerdir.
5.19, 5.20 ve 5.21).
ġekil 5.20 – 25 - 35 yaş grubunun tercih tabloları n.1
91
25 - 35 yaĢ aralığı grubunun demografik dağılıma göre; yukarıdaki tablolara bakılarak
bu müziği dar panoramada, yakın mikrofonlamada ve sanal reverb iĢlemcisi olmadan dinlemeyi
tercih etmiĢlerdir.
5.2.3
35 – 45 yaĢ:
35 - 45 yaĢ aralığından oluĢan bu grup 15 kiĢiden oluĢmuĢtur. Bunların 3‟ü lise, 3‟ü
önlisans/lisans, 8‟i yüksek lisans ve 1‟i doktora eğitimi almıĢlardır. Bu gruptaki 13 kiĢi klasik
Türk Musikîsi dinlemeyi sevmekle birlikte, 2 kiĢi sevmemekte, 6 kiĢi fırsat buldukça, 2 kiĢi
hergün, 1 kiĢi haftada bir, 1 kiĢi ayda bir ve 5 kiĢi çok nadir klasik Türk Musikîsi dinlemektedir.
Bu yaĢ grubunun müzik arĢivi sayıları, 3 kiĢinin 1-25, 2 kiĢinin 75-100 ve 10 kiĢinin
+100 arasındadır. 8 kiĢi müzik aleti çalmakta ve diğer 7 kiĢi çalmamaktadır. 4 kiĢi profersonel
müzisyenim, 2 kiĢi amatör müzisyeni, 1 kiĢi akademisyenim, 1 kiĢi ses mühendisiyim ve 7 kiĢi
dinleyiciyim seçerek müzik ile ilgilerini derecelendirmiĢlerdir.
örnek 5‟i, 2 kiĢi örnek 6‟yı, 3 kiĢi örnek 7‟yi ve 5 kiĢi örnek 8‟i tercih etmiĢlerdir (ġekil 5.22,
5.23 ve 5.24).
92
35 - 45 yaĢ aralığı grubunun demografik dağılıma göre; yukarıdaki tablolara bakılarak
bu müziği geniĢ panoramada, yakın mikrofonlamada, aynı kiĢi sayılarında sanal reverb iĢlemcisi
olmadan ve 3.7s Ulm Chapel sanal reverb iĢlemcisi ile dinlemeyi tercih etmiĢlerd ir.
5.2.4
45 – 55 yaĢ:
45 55 yaĢ aralığından oluĢan bu grup 11 kiĢiden oluĢmuĢtur. Bunların 4‟ü lise, 4‟ü
önlisans/lisans ve 3‟ü yüksek lisanstır. Bu gruptaki 8 kiĢi klasik Türk Musikîsi dinlemeyi
sevmekle birlikte, 3 kiĢi sevmemekte, 4 kiĢi fırsat buldukça, 1 kiĢi hergün, 1 kiĢi haftada bir, 4
kiĢi çok nadir ve 1 kiĢi bu anket ile ilk kez klasik Türk Musikîsi dinlemektedir.
93
Bu yaĢ grubunun müzik arĢivi sayıları, 3 kiĢinin 1-25, 2 kiĢinin 25-50, 2 kiĢinin 50–75, 2
çalmamaktadır. 3 kiĢi amatör müzisyeni, 7 kiĢi dinleyiciyim ve 1 kiĢi diğeri seçerek müzik ile
ilgilerini derecelendirmiĢlerdir.
5.26 ve 5.27).
ġekil 5.26 – 45- 55 yaş grubunun tercih tabloları n.1
45 - 55 yaĢ aralığı grubunun demografik dağılıma göre tercihi, yukarıdaki tablolara
bakılarak bu müziği dar panoramada, uzak mikrofonlamada ve 3.7s Ulm Chapel sanal reverb
iĢlemcisi ile dinlemeyi tercih etmiĢlerdir.
94
5.2.5 +55 yaĢ:
+55 yaĢ aralığından oluĢan bu grup 4 kiĢiden oluĢmuĢtur. Bunların 1‟i lise, 3‟ü yüksek
lisanstır. Bu gruptaki 4 kiĢi klasik Türk Musikîsi dinlemeyi sevmekle birlikte, 2 kiĢi fırsat
buldukça, 1 kiĢi hergün ve 1 kiĢi haftada bir klasik Türk Musikîsi dinlemek tedir.
Bu yaĢ grubunun müzik arĢivi sayıları, 1 kiĢinin 25-50, 1 kiĢinin 75-100 ve 2 kiĢinin
+100 arasındadır. 3 kiĢi müzik aleti çalmakta ve diğer 1 kiĢi çalmamaktadır. 2 kiĢi profesyonel
müzisyenim, 1 kiĢi dinleyiciyim ve 1 kiĢi diğeri seçerek müzik ile ilgilerini derecelendirmiĢlerdir.
örnek 5‟i, 1 kiĢi örnek 7‟yi ve 2 kiĢi örnek 8‟i tercih etmiĢlerdir (ġekil 5.28, 5.29 ve 5.30).
ġekil 5.29 – +55 yaş grubunun tercih tabloları n.1
95
+55
yaĢ aralığı grubunun demografik dağılıma göre tercihi, yukarıdaki tablolara
bakılarak bu müziği dar panoramada, aynı kiĢi sayılarında yakın ve uzak mikrofonlamada ve 3.7s
Ulm Chapel sanal reverb iĢlemcisi ile dinlemeyi tercih etmiĢlerdir.
96
5.3 Gruplama 3 – Klasik Türk Musikîsi dinlemeyi sevenlere veya sevmeyenlere
göre tercihler:
5.3.1 Klasik Türk Musikîsi dinlemeyi sevenler:
Klasik Türk Musikîsi dinlemeyi sevenlerden oluĢan bu grup 138 kiĢiden oluĢmuĢtur. 3‟ü
ilköğretim, 18‟i lise, 75‟i önlisans/lisans, 39‟u yüksek lisans ve 3‟ü doktora eğitimi almıĢlardır.
27 kiĢi 15-25 yaĢ, 86 kiĢi 25-35 yaĢ, 13 kiĢi 35-45 yaĢ, 8 kiĢi 45-55 yaĢ ve 4 kiĢi +55 yaĢ
aralığındadır. Bu gruptaki 70 kiĢi fırsat buldukça, 15 kiĢi hergün, 16 kiĢi haftada bir, 17 kiĢi ayda
bir ve 20 kiĢi çok nadir klasik Türk Musikîsi dinlemektedir.
Bu grubun müzik arĢivi sayıları, 32 kiĢinin 1-25, 27 kiĢinin 25-50, 10 kiĢinin 50-75, 18
çalmamaktadır. 39 kiĢi profersonel müzisyenim, 26 kiĢi amatör müzisyeni, 5 kiĢi akademisyenim,
5 kiĢi ses mühendisiyim, 1 kiĢi prodüktörüm, 7 kiĢi dinleyiciyim ve 14 kiĢi diğeri seçerek müzik
ile ilgilerini derecelendirmiĢlerdir.
5.31, 5.32 ve 5.33).
ġekil 5.33 – Klasik Türk Musikîsi dinlemeyi sevenler grubunun tercih tabloları n.1
97
Klasik
Türk
Musikîsi
dinlemeyi
sevenler
grubunun
demografik
dağılıma
göre;
yukarıdaki tablolara bakılarak bu müziği dar panoramada, yakın mikrofonlamada ve sanal reverb
iĢlemcisi olmadan dinlemeyi tercih etmiĢlerdir.
5.3.2 Klasik Türk Musikîsi dinlemeyi sevmeyenler:
Klasik Türk Musikîsi dinlemeyi sevmeyenlerden oluĢan bu grup 24 kiĢiden oluĢmuĢtur.
1‟i lise, 14‟ü önlisans/lisans, 7‟si yüksek lisans ve 2‟si doktora eğitimi almıĢlardır. 3 kiĢi 15-25
yaĢ, 16 kiĢi 25-35 yaĢ, 2 kiĢi 35-45 yaĢ ve 3 kiĢi 45-55 yaĢ aralığındadır. Bu gruptaki 1 kiĢi fırsat
buldukça, 21 kiĢi çok nadir ve 2 kiĢi bu anket ile ilk kez klasik Türk Musikîsi dinlemektedir.
Bu grubun müzik arĢivi sayıları, 8 kiĢinin 1-25, 2 kiĢinin 25-50, 1 kiĢinin 75-100 ve 13
kiĢinin +100 arasındadır. 15 kiĢi müzik aleti çalmakta ve diğer 9 kiĢi çalmamaktadır. 2 kiĢi
profersonel müzisyenim, 7 kiĢi amatör müzisyeni, 1 kiĢi ses mühendisiyim, 2 kiĢi prodüktörüm,
11
kiĢi
dinleyiciyim
ve
1
kiĢi
diğeri
(etnomüzikolog)
seçerek
müzik
ile
ilgilerini
derecelendirmiĢlerdir.
5.35 ve 5.36).
98
ġekil 5.36 – Klasik Türk Musikîsi dinlemeyi sevmeyenler grubunun tercih tabloları n.1
Klasik Türk Musikîsi dinlemeyi sevmeyenler grubunun demografik dağılıma göre;
yukarıdaki tablolara bakılarak bu müziği dar panoramada, yakın mikrofonlamada ve 3.7 Ulm
Chapel sanal reverb iĢlemcisi ile dinlemeyi tercih etmiĢlerdir.
99
5.4 Gruplama 4 – Müzik aleti çalanlara veya çalmayanlara göre tercihler:
5.4.1 Müzik aleti çalanlar:
Müzik aleti çalanlara göre oluĢan bu grup 108 kiĢiden ibarettir. 3‟ü ilköğretim, 11‟i lise,
56‟sı önlisans/lisans, 34‟ü yüksek lisans ve 4‟ü doktora eğitimi almıĢlardır. 25 kiĢi 15-25 yaĢ, 66
kiĢi 25-35 yaĢ, 8 kiĢi 35-45 yaĢ, 6 kiĢi 45-55 ve 3 kiĢi +55 yaĢ aralığındadır.
Bu
gruptaki 93
kiĢi klasik
Türk
Musikîsi dinlemeyi sevmekte,
15
kiĢi ise
sevmemektedir. 44 kiĢi fırsat buldukça, 12 kiĢi hergün, 10 kiĢi haftada bir, 11 kiĢi ayda bir, 30
kiĢi çok nadir ve 1 kiĢi bu anket ile ilk kez klasik Türk Musikîsi dinlemektedir. Grubun müzik
arĢivi sayıları, 21 kiĢinin 1-25, 16 kiĢinin 25-50, 8 kiĢinin 50-75, 12 kiĢinin 75-100 ve 51 kiĢinin
+100 arasındadır. 40 kiĢi profersonel müzisyenimi, 32 kiĢi amatör müzisyenimi, 5 kiĢi
akademisyenimi, 6 kiĢi ses mühendisiyimi, 2 kiĢi prodüktörüm, 1 kiĢi sanat yönetmeniyimi, 10
kiĢi dinleyiciyimi ve 12 kiĢi diğeri seçerek müzik ile ilgilerini derecelendirmiĢlerdir.
5.37, 5.38 ve 5.39).
100
ġekil 5.40 – Müzik aleti çalanlar grubunun tercih tabloları n.1
Müzik aleti çalanlar grubunun demografik dağılıma göre; yukarıdaki tablolara bakılarak
bu müziği geniĢ panoramada, yakın mikrofonlamada ve sanal reverb iĢlemcisi olmadan dinlemeyi
tercih etmiĢlerdir.
5.4.2
Müzik aleti çalmayanlar:
Müzik aleti çalmayanlar göre oluĢan bu grup 54 kiĢiden ibarettir. 8‟i lise, 33‟ü
önlisans/lisans, 12‟si yüksek lisans ve 1‟i doktora eğitimi almıĢlardır. 5 kiĢi 15-25 yaĢ, 36 kiĢi 2535 yaĢ, 7 kiĢi 35-45 yaĢ, 5 kiĢi 45-55 ve 1 kiĢi +55 yaĢ aralığındadır. Bu gruptaki 45 kiĢi klasik
Türk Musikîsi dinlemeyi sevmekte, 9 kiĢi ise sevmemektedir. 27 kiĢi fırsat buldukça, 3 kiĢi
101
hergün, 6 kiĢi haftada bir, 6 kiĢi ayda bir, 11 kiĢi çok nadir ve 1 kiĢi bu anket ile ilk kez klasik
Türk Musikîsi dinlemektedir. Grubun müzik arĢivi sayıları, 19 kiĢinin 1-25, 13 kiĢinin 25-50, 2
kiĢinin 50-75, 7 kiĢinin 75-100 ve 13 kiĢinin +100 arasındadır. 1 kiĢi profersonel müzisyenimi, 1
kiĢi amatör müzisyenimi, 49 kiĢi dinleyiciyimi ve 3 kiĢi diğeri (1 kiĢi radyo programcısı) seçerek
müzik ile ilgilerini derecelendirmiĢlerdir.
5.40, 5.41 ve 5.42).
ġekil 5.43 – Müzik aleti çalmayanlar grubunun tercih tabloları n.1
102
Müzik aleti çalmayanlar grubunun demografik dağılıma göre; yukarıdaki tablolara
bakılarak bu müziği dar panoramada, aynı kiĢi sayısı ile uzak ve yakın mikrofonlamada ve 3.7s
Ulm Chapel sanal reverb iĢlemcisi ile dinlemeyi tercih etmiĢlerdir.
5.5 Gruplama 5 – Tüm Katılımcı ve Soru 7 Örnekleri Tercihleri:
Bu son genel demografi ve değerlendirme tercihleri, tüm katılımcıların yani 162 kiĢinin
beğeni anketi için doldurduğu herhangi bir gruplama veya herhangi bir örnekleme üzerinden
baĢka
gruplamalar
yapılmadan
bütünün
değerlendirmesidir.
Ġstenildiğinde
daha
önceki
gruplamalar adına sözü geçen örnekler veya sorular üzerinden daha farklı sonuçlara varılabilir.
Bu baĢlıkta sacede tek örnek üzerinden diğer tartıĢma ekseni olan konular çerçevesinde
değerlendirme yapılmıĢtır.
Bötlelikle
bu
bitirme
çalıĢmasının
anket
değerlendirmeleri baĢlığı ile demografik
tablolardan faydalanarak daha net sonuçlar elde edilmiĢtir.
103
5.5.1 Tüm Katılımcı Tercihleri:
Tüm anket katılımcılarından oluĢan bu grup, 162 kiĢiden oluĢmuĢtur. Bunların 3‟ü
ilköğretim, 19‟u lise, 89‟u önlisans/lisans, 46‟sı yüksek lisans ve 5‟i doktora eğitimi almıĢlardır.
Bunların 30‟u 15-25 yaĢ, 102‟si 25-35 yaĢ, 15‟i 35-45 yaĢ, 11‟i 45-55 ve 4‟ü +55 yaĢ
aralığındadır.
Bu gruptaki 138 kiĢi klasik Türk Musikîsi dinlemeyi sevmekle birlikte, 24 kiĢi
sevmemekte, 71 kiĢi fırsat buldukça, 15 kiĢi hergün, 16 kiĢi haftada bir, 17 kiĢi ayda bir, 41 kiĢi
çok nadir ve 2 kiĢi bu anket ile ilk kezi seçerek klasik Türk Musikîsi dinlemektedir.
Bu yaĢ grubunun müzik arĢivi sayıları, 40 kiĢinin 1-25, 29 kiĢinin 25-50, 10 kiĢinin 5075, 19 kiĢinin 75-100 ve 64 kiĢinin +100 arasındadır. 108 kiĢi müzik aleti çalmakta ve diğer 54
kiĢi çalmamaktadır.
41 kiĢi profersonel müzisyen, 33 kiĢi amatör müzisyen, 5 kiĢi akademisyenim, 6 kiĢi ses
mühendisiyim, 2 kiĢi prodüktörüm, 1 kiĢi sanat yönetmeniyim, 59 kiĢi dinleyiciyim ve 15 kiĢi
diğeri seçerek müzik ile ilgilerini derecelendirmiĢlerdir. Bu müzik ilgisi sorusu için hiç ilgim yok
seçeneği tercih edilmemiĢtir.
5.43, 5.44 ve 5.45).
ġekil 5.47 – Tüm Katılımcı tercihleri tabloları n.1
104
Tüm katılımcı tercihleri grubunun demografik
dağılıma göre; yukarıdaki tablolara
bakılarak bu müziği dar panoramada, yakın mikrofonlamada ve sanal reverb iĢlemcisi olmadan
dinlemeyi tercih etmiĢlerdir.
ġekil 5.50 – Tüm katılımcı tercihleri genel toplam yüzdeleri tablosu
5.5.2 Soru 7 Örnekleri Genel Tercihler:
Örnek 1‟i yani dar panoramayı iĢaretlemiĢ 85 kiĢinin; 43‟ü örnek 3‟ü (yakın
mikrofonlama), 42‟si örnek 4‟ü (uzak mikrofonlama), 32‟si örnek 5‟i (sanal reverb yok), 19‟u
105
örnek 6‟yı (1.3s Villa living Room sanal reverb), 17‟si örnek 7‟yi (1.9s Smaller Bright sanal
reverb), 17‟si ise örnek 8‟i (3.7s Ulm Chapel sanal reverb) tercih etmiĢlerdir.
Örnek 2‟yi yani geniĢ panoramayı iĢaretlemiĢ 77 kiĢinin; 46‟sı örnek 3‟ü (yakın
mikrofonlama), 31‟i örnek 4‟ü (uzak mikrofonlama), 19‟u örnek 5‟i (sanal reverb yok), 20‟si
örnek 6‟yı (1.3s Villa living Room sanal reverb), 16‟sı örnek 7‟yi (1.9s Smaller Bright sanal
reverb), 22‟si ise örnek 8‟i (3.7s Ulm Chapel sanal reverb) tercih etmiĢlerdir.
Örnek 3‟ü yani yakın mikrofonlamayı iĢaretlemiĢ 89 kiĢinin; 43‟ü örnek 1‟i (dar
panorama), 46‟sı örnek 2‟yi (geniĢ panorama), 37‟si örnek 5‟i (sanal reverb yok), 19‟u örnek 6‟yı
(1.3s Villa living Room sanal reverb), 11‟i örnek 7‟yi (1.9s Smaller Bright sanal reverb), 22‟si ise
örnek 8‟i (3.7s Ulm Chapel sanal reverb) tercih etmiĢlerdir.
Örnek 4‟ü yani uzak mikrofonlamayı iĢaretlemiĢ 73 kiĢinin; 43‟si örnek 1‟i (dar
panorama), 31‟i örnek 2‟yi (geniĢ panorama), 14‟ü örnek 5‟i (sanal reverb yok), 20‟si örnek 6‟yı
(1.3s Villa living Room sanal reverb), 22‟si örnek 7‟yi (1.9s Smaller Bright sanal reverb), 17‟si
ise örnek 8‟i (3.7s Ulm Chapel sanal reverb) tercih etmiĢlerdir.
Örnek 5‟i yani sanal reverb‟ün olmayanı iĢaretleyen 51 kiĢinin; 32‟si örnek 1‟i (dar
panorama), 19‟u örnek 2‟yi (geniĢ panorama), 37‟si örnek 3‟ü (yakın mikrofonlama), 14‟ü örnek
4‟ü (uzak mikrofonlama) tercih etmiĢlerdir.
Örnek 6‟yı yani 1.3s Villa living Room sanal reverb‟ü iĢaretlemiĢ 39 kiĢinin; 19‟u örnek
1‟i (dar panorama), 20‟si örnek 2‟yi (geniĢ panorama), 19‟u örnek 3‟ü (yakın mikrofonlama),
20‟si örnek 4‟ü (uzak mikrofonlama) tercih etmiĢlerdir.
Örnek 7‟yi yani 1.9s Smaller Bright sanal reverb‟ü iĢaretlemiĢ 33 kiĢinin; 17‟si örnek 1‟i
(dar panorama), 16‟sı örnek 2‟yi (geniĢ panorama), 11‟i örnek 3‟ü (yakın mikrofonlama), 22‟si
örnek 4‟ü (uzak mikrofonlama) tercih etmiĢlerdir.
Örnek 8‟i yani 3.7s Ulm Chapel sanal reverb‟ü iĢeretlemiĢ 39 kiĢinin; 17‟si örnek 1‟i
(dar panorama), 22‟si örnek 2‟yi (geniĢ panorama), 22‟si örnek 3‟ü (yakın mikrofonlama), 17‟si
örnek 4‟ü (uzak mikrofonlama) tercih etmiĢlerdir.
106
SONUÇ
Bu çalıĢmada, “Kanun, Ney, Kemençe, Ud ve Tanbur Ġle Ġcra Edilen Türk Musikisi
Eserleri Ġçin Bir Stüdyo Kaydının Ġncelenmesi” konusu ele alınmıĢtır. 162 kiĢi ile yapılan beğeni
anketi sonuçları ile bağlantılar kurulması ve bu sonuçların anlaĢılabilirliği için birbirinden farklı
gruplamalar ile örnek tercihleri incelenmiĢtir. Son bölümde, bu beğeni anketinin katılımcı
tercihleri ve gruplamalar doğrultusunda çıkan sonuçlar değerlendirilmiĢtir.
Yapılan beğeni anketi içerisindeki örneklemeler dinleyiciye “Örnek 1”, “Örnek 2” gibi
“Örnek 8”e kadar isimlendirilerek dinletilmiĢtir. Buradaki maksat dinleyicinin dinletilen tartıĢma
ekseni konularını bilip psikolojik olarak etki altında kalmasını engellemek ve bağımsız olarak
tercih yapmalarını sağlamak olmuĢtur. Katılımcıların daha sağlıklı ve iyi sonuç alınabilmesi için
sadece stereo duyum sağlayabilen hoparlörlerde dinlemeleri tavsiye edilmiĢtir.
Gruplamalarda kendi aralarında oluĢturdukları demografik örnek sonuçlarına göre her
birey yer aldığı baĢka gruba göre farklı sonuçlarda yer aldığı görülebilir. Fakat aynı gruplama
içerisinde yer almadığı için o grubun sonucunu etkilememektedir. Mesela bir katılımcı “Klasik
Türk Mûsikîsi dinlemeyi sevenler” grubunda yer alıyorsa diğer aynı gruplamadaki “Klasik Türk
Mûsikîsi dinlemeyi sevmeyenler” grubu içerisinde yer almayacaktır. Dolayısıyla farklı gruplama
baĢlığında yer alıp diğer yandan aynı gruplama baĢlığı içerisinde yalnızca bir kez sayılacaktır.
Grupları kendi aralarında incelediğimizde “Eğitim durumu” grubu ile “YaĢ” grubunun
tercihleri aralarında yüzdelere bakıldığında “örnek 2, örnek 3 ve örnek 5”in eğitim durumu
grubunda yüksek oranda çıktığı, “örnek 1, örnek 3, örnek 5 ve örnek 8”in ise yaĢ grubunda
yüksek oranda çıktığı tespit edilmiĢtir.
Diğer gruplamalardan “Klasik Türk Mûsikîsi dinlemeyi sevenler veya sevmeyenler” ile
“Müzik aleti çalanlar veya çalmayanlar” gruplarına bakıldığında “örnek 1, örnek 3 ve örnek 5”in
klasik Türk Mûsikîsi dinlemeyi sevenler veya sevmeyenler grubunda yüksek oranda çıktığı,
“örnek 2, örnek 3 ve örnek 5”in müzik aleti çalanlar veya çalmayanlar grubunda yüksek oranda
çıktığı tespit edilmiĢtir.
107
Son gruplama baĢlığındaki “Tüm katılımcı tercihleri” grubunda yüksek orantıda “örnek
1, örnek 3 ve örnek 5” in çıktığı ve dolayısıyla tüm sonuç yüzdelerine bakıldığında bu beğeni
anketinin neticesini oluĢturan ve aynı yüzdelere yakın olan “25 – 35” yaĢ grubunun ve “Klasik
Türk Mûsikîsi dinlemeyi sevenler” grubunun olduğu tespit edilmiĢtir. Bu da tartıĢma eksenleri
konusundaki panorama, yakın - uzak mikrofonlama ve reverb baĢlıklarının örnek 1 – dar
panorama, örnek 3 – yakın mikrofonlama ve örnek 5 – sanal reverb yok (oda ambiyansı)
tercihlerinin öne çıkmakta olduğu anlaĢılmaktadır.
Örnek 1‟i değerlendirmek gerektiğinde, dar panorama örneği için bir klasik müzik
grubunun sahnedeki konumu doğrultusunda yani grupça oturum söz konusu ise bir numaralı
örnek tercih edebilebilirdi. Lakin bu projede solo sazlar tek bir birey niteliğinde kendilerini
temsilen geniĢ bir panoramada konumlandığı düĢünülebilir. Örnek 2 değerlendirildiğinde solo
sazların geniĢ panoramada konumlandıkları ve bir bütünde duyulduğunda yani miks içinde her
köĢede bir sazın olması sahne performansları oturumunu daha net verebilmektedir.
Örnek 3 ve örnek 4‟ü değerlendirmek gerekirse, yakın mikrofonlama örneğinin uzak
mikrofonlama teknikleri ile miks içinde ya da sahne performansında, sazların duyumu ve
oluĢacak ambiyans tonmaysterin kanaatidir. Stüdyoda kaydedilen bu projenin sahnede hissi
vermesi açısından yakın mikrofonlamanın kullanılması düĢünülebilir. Örnek 5, örnek 6, örnek 7
ve örnek 8 için, sanal reverb ve oda mikrofonlamaları bu ihtiyacın doğrultusunda kullanılması
gerekebilir.
Bu çalıĢma, klasik Türk Mûsikîsi ile ilgili olan profesyonel veya amatör müzisyenler,
ses kayıt teknolojileri veya tasarımı dalları ile ilgilenen öğrenciler ve eğitmenler için kaynak
referans niteliği taĢıması niyetiyle hazırlanmıĢtır. Örnekler ses mühendisi kiĢilerin duyumları ve
tercihleri doğrultusunda belirlenmiĢ, beğeni anketi neticesinde kayıt veya miks yapmak isteyen
ilgili için kaynak veya tavsiye niteliği taĢıyabilir.
108
KAYNAKÇA
AÇIN, Cafer. 1995, Türk ve Batı Enstrümanlarının Form ve Akustik Projeleri, Emek Basım Evi
Ġstanbul.
AK, Ahmet ġahin. 2009, Türk Mûsikîsi Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara.
AYAN, Özata. 1993, Ensrümantasyon Açısından Tanbur, Bitirme Ödevi, Ġ.T.Ü. Türk Musıkisi
Devlet Konservatuarı Temel Bilimler Bölümü, Ġstanbul.
Büyük LAROUSSE. 1986, Sözlük Ansiklopedi, Ġstanbul.
DURMAZ, Serhat. 2009, Müzik Teknolojisi ve Audio Terimleri Sözlüğü, Cinius Yayınları,
Ġzmir
FARMER, H. George. 1984, Kanun (çev. M. Gökçen), Musiki Mecmuası, 404, 10-11.
FARUQI, Lois Ibsen. 1981, An Annotated Glossary of Arabic Musical Terms, Greenwood
Press, Westport.
ERSU, Dilber. 2006, 4 Telli Klasik Kemençe‟nin Türk Müziği Ġcrasına Katkıları, T.C. Haliç
Üniversitesi S.B.E., Ġstanbul.
ERARSLAN, M. Selçuk. KiĢisel GörüĢme (2012)
ERUZUN, Aslıhan. 1997, Tanburi Cemil Bey‟in Kemençe Ġle Ġcrası Üzerine Bir ÇalıĢma,
Yüksek Lisans Tezi, Ġ.T.Ü. Sosyal Bilimsel Enstitüsü, Ġstanbul.
Ġ.T.Ü T.M.D.K Kütüphanesi. Nota ArĢivi, Sûz-i Dil Saz Semâîsi sf.1,2 (n. 5574)
JENKINS, Jean L. 1970, Musical Instruments – Horniman Museum London, Inner
London Education Authority, London.
ÖGEL, Bahaeddin. 2000, Türk Kültür Tarihine Giris, Kültür Bakanlıgı Yayınları, Ankara.
Özkan, Ġsmail Hakkı. 2006, Türk Mûsıkîsi Nazariyatı ve Usûlleri Kudüm Velveleleri, Ötüken
Yayınları, Ankara.
ÖZTUNA Yılmaz. 1990, Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi Cilt 2, Ankara.
109
SACHS, Curt. 1968. The History of Musical Instruments, W. W. Norton & Company
Inc., New York.
TOZ, Ahmet Ġ. 2005. Ney Ders Notları, Ġstanbul.
BAĞLANTILAR
URL 1; http://www.kemenceyapim.com/kemenceler.html
URL 2; http://www.neyci.com/wp-content/uploads/2011/02/neyler1.gif
URL 3; http://www.ezberim.com/muzik- muhabbetleri/112155-kanun- ve-tarihcesi/
URL 4; http://www.itusozluk.com/gorseller/ud/5524
URL 5; http://udyapimi.com/images/tanbur2_b.jpg
URL 6; http://www.youtube.com/watch?v=CkCPnJt_2nc
URL 7; http://www.youtube.com/watch?v=tHIf0RqoT9A
URL 8; http://www.xmusic.ie/Neumann-Km184-p-20008.html
URL 9; http://www.neumann.com/?lang=en&id=current_microphones&cid=u87_description
URL10;
http://www.akg.com/site/products/powerslave,id,1129,pid,1129,nodeid,2,_language,EN,country,.
html
URL 11;
http://mixonline.com/gear/reviews/dpa_5100_mobile_surround_microphone_review/index1.html
URL 12; http://www.gracedesign.com/newsletter/july06/newsletter0706.htm
URL 13;
110
http://documentation.apple.com/en/logicstudio/effects/index.html#chapter=4%26section=8%26ta
sks=true
URL 14; http://www.obsurvey.com
URL 15; http://www.youtube.com/watch?v=JtBE_BtEFQY&feature=youtu.be
URL 16; http://www.youtube.com/watch?v=j-yjQd5H-aE&feature=relmfu
URL 17; http://www.youtube.com/watch?v=8QNClg4wO3I&feature=youtu.be
URL 18; http://www.youtube.com/watch?v=qb5n_sDqGdc&feature=relmfu
URL 19; http://www.youtube.com/watch?v=SanFHefcohM&feature=relmfu
URL 20; http://www.youtube.com/watch?v=5xrBEG6glMs&feature=relmfu
URL 21; http://www.youtube.com/watch?v=T5waGAg4SGs&feature=relmfu
URL 22; http://www.youtube.com/watch?v=l92VrY7qDcE&feature=relmfu
URL 23; http://obsurvey.com/obsurvey.aspx#f=3viewReport_15623_9297
111
EKLER
Sunulan bir adet DVD içerisinde Kanallar, Kanun sûz-i dil taksim, Kemençe sûz-i dil
taksim, Ney sûz-i dil taksim, Tanbur sûz-i dil taksim, Ud sûz-i dil taksim ve Miks Önerileri
baĢlıklı dosyalarda yapılan bu çalıĢmanın bütün ses kayıtları ve miks önerileri mevcuttur.
EK-1 DVD ĠÇERĠĞĠ (KANAL LĠSTESĠ)
1- Kemençe (Kanal 01)
2- Ney (Kanal 02)
3- Kanun (Kanal 03)
4- Ud (Kanal 04)
5- Tanbur (Kanal 05)
6- Oda (Kanal Sağ.R)
7- Oda (Kanal Sol.L)
Miks Önerileri
1- Arda Eden Miks Önerisi
2- Celal Cıngıllıoğlu Miks Önerisi
3- Naim Korudağ Miks Önerisi
Beğeni Anketi Katılım Sonuçları
-
Anket Raporu.pdf dosyası (tüm anket sonuçları ve tabloları)
-
Anket Katılımcı Listesi ve Cevaplar.xlsx (anket katılımcıları isim, e-posta ve tercihleri)
112
ÖZGEÇMĠġ
14/02/1984 Kayseri doğumludur. Müziğe ilk önce 4 yaĢında kanun dersleri alarak
baĢlamıĢtır. Lise eğitimini 1999-2003 Ġstanbul Kadıköy Kenan Evren Anadolu Lisesi‟nde
tamamlamıĢtır. Hocası Ġstanbul Opera ve Bale Orkestrası‟ndan emekli konsertmayster Süheyl
Petekoğlu‟ndan 3 yıl kadar temel keman eğitimi almıĢtır. Bu süre zarfında Pera Güzel Sanatlar
Lisesi‟nde müzik öğretmeni Serhat Akyol‟dan ise solfej bona, armoni ve konservatuara hazırlık
dersleri almıĢtır.
2004‟te Ġstanbul Teknik
Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuarı Müzik
Teknolojileri Anasanat Dalı Ses Kayıtları Bölümü‟nü kazanmıĢtır. Keman eğitimine viyola
sanatçısı Efdal Altun ile daha sonra Cemal ReĢit Rey Senfoni Orkestrası‟nda keman sanatçısı
Bahar Büyükgönenç ile devam etmiĢtir.
2007‟de kurulan ĠTÜ TMDK Oda Orkestrası‟na dahil olmuĢ, okul ile ilk orkestra
konserini bu orkestrayla birlikte Kıbrıs Doğu Akdeniz Universitesi‟nin üstlendiği “Children 4
Children” projesi kapsamında 2007 (Öğr. Gör. ve Ģef Alexander Kabalinkov yönetiminde) ve
2008‟de (Öğr. Gör. ve Ģef Oğuzhan Balcı yönetiminde) vermiĢtir.
2008 yazında Tames Valley University London College of Music School‟dan Advanced
Violin Degree Grade 8 diplomasını almıĢtır. Öğr. Gör. Oğuzhan Balcı yönetiminde ĠTÜ TMDK
Oda orkestrasıyla bir dizi konserler vermiĢ ve bunlardan baĢlıcaları, 3 Mart ĠTÜ TMDK Yıl
Dönümü konserleri, her yıl düzenlenen Ġstanbul Hava Harp Okulu bahar Ģenlikleri ve 5 Aralık
2010 Ortak Miras Azerbaycan-Bakü Konseri‟dir.
2007‟den beri ve halen çalıĢmakta olduğu M.E.B Özel Özlem Büyükburç Müzik ve Bale
Kursu‟nda keman ve gitar öğretmeni olarak görev almakta, aynı zamanda 2010 yazı itibariyle
Ġstanbul Kadıköy Harem Sound Production‟da asistan tonmayster olarak çalıĢmaktadır.
113

kanun, ney, kemençe, ud ve tanbur ġle ġcra

Transkript

Benzer belgeler

Seslendirme Sistemi Kurulumu

kayaköy üzerine yazılan tez

Sahne Tekniği - prometeatro Tiyatro Ders Notları

Ayşe Nur Yavaş - Adnan Menderes Üniversitesi

bġtġrme konserġ raporu

Kulturskolan Stockholm

öğrenme faalġyetġ-1

Samandağ Kıyı Kumullarının Güncel Durumu

Venezüella`dan esinlenen müzik Sätra`nın atmosferini değiştirecek

basında biz

Evine konser salonu gibi ses sistemi kurdu

DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNDE YAYILIŞ GÖSTEREN BAZI

Gebze Sınırları Dahilinde Yer Alan Deponi Alanının Jeolojik

Birkaç Hedefi Sasmis Müzik Elestirisi

değişik şarkı türlerine göre ses eğitimi alan bireylerde objektif