Ayşe KACAROĞLU VİCDAN - Hemşirelik Yüksekokulu

Hemşirelik Bakımında Model Kullanımına Bir Örnek:
Modifiye Radikal Mastektomi Olmuş Bir Bayanın, Roy’un
Adaptasyon Modeline Göre İncelenmesi
Ayşe KACAROĞLU VİCDAN*
ÖZET
Hemşirelik; felsefe, kuram, uygulama ve araştırma üzerine kurulmuş bir sağlık disiplinidir.
Profesyonel bir disiplinin temel amacı, mesleğin uygulamalarında kullanılabilecek bilimsel bilgi
içeriğini ortaya koymaktır. Bu temel bilgi de mesleğe özgü kavram ve kuramlarla ifade edilir. Eğer
hemşireler kavram ve kuramları bilinçli olarak kullanırsa, sonuçları analiz etme olanağı doğar ve
hemşirelik için veri tabanının oluşmasına yardımcı olur. Hemşirelikte modeller, disiplin ile ilgili
kavramları belirler ve bu kavramlar arasındaki ilişkiyi açıklar. Hemşirelik modelleri, odak noktası
olarak bireyi ele alarak hemşirelik uygulamalarının mesleksel boyut içinde değerlendirilmesini sağlar.
Ayrıca bu modeller hemşirelik bilgisini ve uygulamalarını sistematize ederek hemşireye rehberlik eder
ve profesyonel bir iletişim sağlar.
Bu makale, “Roy’un Adaptasyon Modeli”nin kullanımını, bir örnek ile açıklayarak, hemşirelik
modellerinin kullanılmasının gerekliliğine dikkat çekmek ve kullanımının yaygınlaştırılmasını
sağlamak amacıyla yazılmıştır.
Anahtar sözcükler: Roy’un adaptasyon modeli, hemşirelik, mastektomi
ABSTRACT
An Example to the Use of Model in Nursing Care the Examination of a
Woman, With Modified Radical Mastectomy According To the Roy
Adaptation Model
Nursing is a health discipline which is built on philosophy, theory, application and research. Basic
purpose of a professional discipline is to reveal the scientific knowledge content that could be used
with the applications of the profession. This basic knowledge is expressed with concepts and theories
specific to the profession. If the nurses use the concepts and theories consciously, the possibility to
analyze the results rises and it helps the constitution of a database for the nurses. Handling the
individual as the focal point, nursing models enable the assessment of nursing applications within the
vocational dimension. Besides, these models guide the nurse by systemizing the nursing knowledge
and applications and they provide a professional communication. This article was written in an
attempt to attract attention to the necessity of using the nursing models and to enable the spread of
their usage by explaining the utilization of “Roy’s Adaptation Model” with a sample.
Key words: Roy adaptation model, nursing, mastectomy
*Öğretim Görevlisi, Selçuk Üniversitesi AkĢehir Sağlık Yüksekokulu
Hemşirelik Bakımında Model Kullanımına Bir…107
GİRİŞ
HemĢirelik; felsefe, kuram, uygulama ve araĢtırma üzerine kurulmuĢ bir sağlık disiplinidir.
Profesyonel bir disiplinin temel amacı, mesleğin uygulamalarında kullanılabilecek bilimsel bilgi
içeriğini ortaya koymaktır. Bu bilgi özellikle davranıĢ ve sosyal bilimler alanında sıklıkla ―kavram‖ ve
―kuram‖ terimleri ile açıklanır (Velioğlu 1999). Uygulamaya aktarılabilen bilgi temelinin
oluĢturulması her profesyonel disiplin için esas kuraldır. Bu temel bilgi de mesleğe özgü kavram ve
kuramlarla ifade edilir. Eğer hemĢireler kavram ve kuramları bilinçli olarak kullanırsa, sonuçları analiz
etme olanağı doğar ve hemĢirelik için veri tabanının oluĢmasına yardımcı olur (Ay, Ertem, Özcan,
Ören, IĢık, Sarvan, 2007) .
Uygulamalı disiplinlerde yalnız gerçekler tanımlanmaz, değiĢiklikler de yapılır. HemĢireden bir
kuramı yalnız uygulaması değil aynı zamanda test etmesi, eleĢtirmesi ve geliĢtirmesi beklenir.
Mesleğe özgü kuramlar, mesleki etik değerleri destekler ve mesleki bilgi birikiminin geliĢmesini
sağlar. Bu kuramlar klinik karar verme ve analitik düĢünme becerisini geliĢtirdiği için, mesleki
otonominin kazanılmasını sağlar. Ayrıca, kuramlar bilgi birikimini geliĢtirme ve test etmeye
odaklandığı için hemĢireliğin mesleki geliĢimini teĢvik eder. HemĢirelik kuramlarının geliĢtirilmesinin
en önemli nedeni, profesyonel bir meslek olarak hemĢireliği, kendi doğruları içinde tanımlamaktır (Ay
ve ark. 2007; Birol 2007; Velioğlu 1999).
HemĢirelikte modeller, disiplin ile ilgili kavramları belirler ve bu kavramlar arasındaki iliĢkiyi açıklar.
HemĢirelik modelleri, odak noktası olarak bireyi ele alarak hemĢirelik uygulamalarının mesleksel
boyut içinde değerlendirilmesini sağlar. Ayrıca hemĢirelik bilgisini ve uygulamalarını sistematize
ederek hemĢireye rehberlik eder ve profesyonel bir iletiĢim sağlar (Alligood ve Tomey 1998; Facwett
2005).
HemĢirelik kuram ve modelleri, hemĢirelere bakım verirken rehberlik edecek, insan, sağlık-hastalık ve
toplum hakkındaki bir dizi düĢünceyi içerir. HemĢirelik süreci ise hasta bireyin problemlerinin
çözümünde hemĢireler tarafından kullanılan bilimsel problem çözme yöntemidir. HemĢirelik süreci
sağlıklı ya da hasta bireyin/ailesinin problemlerine sistematik ve mantıksal bir yaklaĢımı ifade eden
dinamik ve sürekli bir yapıyı ifade eder (Ay ve ark. 2007; Birol 2007).
HemĢirelik süreci baĢlangıçta zaman alan ve zor uygulama olarak görünmesine rağmen; hemĢirelik
süreci kullanılarak bakımın sunulmasının pek çok yararı vardır. HemĢirelik süreci, bireyin
gereksinimleri doğrultusunda bakım hizmeti almasını, bakımın devamlılığını ve kalitesini artırır. Yine
hemĢirelik süreci ekip üyeleri arasında iletiĢimi sağlar ve hemĢirenin farklı rollerini uygulama fırsatı
verir. Aynı zamanda hemĢirelerde kayıt tutuma alıĢkanlığının geliĢmesini ve verilen bakımın objektif
olarak değerlendirilmesini sağlar (Ay ve ark. 2007; Birol 2007).
Bir problem çözme yöntemi olan hemĢirelik süreci, birbirini takip eden basamaklardan oluĢur.
HemĢirelik sürecinin veri toplama basamağı boyunca, hemĢireler birey hakkında çok fazla bilgi
toplarlar. Bu veriler değerlendirilir, karĢılaĢtırılır ve sınıflandırılır. Böylece problem belirlenebilir ve
nedenleri ayırt edilebilir. Bu süreç verilerin analiz sürecidir ve hemĢirelik tanılarının belirlenmesiyle
sonuçlanır. HemĢirelik tanısı; hemĢirenin bağımsız olarak uygun hemĢirelik yaklaĢımları ile önlemek,
hafifletmek ya da çözümlemek için yasal olarak ele almaya yetkili olduğu, birey/aile/toplumun varolan
ya da potansiyel sağlık problemleridir.
HemĢirelik kuramları ve modelleri, bireye iliĢkin toplanan verilere bir bakıĢ açısı getirmek, bu bakıĢ
açısına uygun giriĢimler planlayıp değerlendirme yapmaya yarar (Velioğlu 1999).
Günümüzde modellere olan ilgi artmasına rağmen hemĢirelik uygulamalarında modellerin kullanımına
fazla rastlanmamaktadır. Bunun en önemli nedenlerinden birisi temel hemĢirelik eğitiminde model
kullanımına yeterince yer verilmemesi, diğeri ise modellerinin çoğunun karmaĢık yapılara sahip
108 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:2,Sayı:3.2010
olması ve soyut kavramlardan oluĢmasıdır. Bu nedenle klinikte çalıĢan hemĢireler için, modelleri
anlamak, uygulamak zaman alıcı olabilir.
Oysa model kullanımı, uygulamadaki sorunların araĢtırılmasına yön vererek çözüm önerileri
geliĢtirilmesini, hemĢirenin tıbbi uygulamalara değil hemĢirelik uygulamalarına odaklanmasını ve
bakımın sistematize olmasını sağlar (Gigliotti 2008; Fawcett 2005)
Bu makale, ―Roy’un Adaptasyon Modeli‖nin kullanımını, bir örnek ile açıklayarak, hemĢirelik
modellerinin kullanılmasının gerekliliğine dikkat çekmek ve kullanımının yaygınlaĢtırılmasını
sağlamak amacıyla yazılmıĢtır.
Bu model, Selçuk Üniversitesi Meram Tıp Fakültesi Genel Cerrahi Servisinde yatan Bayan M.K. adlı
hastadan ve ilgili kurumdan gerekli izinler alındıktan sonra uygulanmıĢtır.
ROY’UN ADAPTASYON MODELİ
Bu model, hemĢire kuramcılarından Sister Callista Roy tarafından 1964 yılında oluĢturulmaya
baĢlanmıĢ ve Roy 1968’de kendi modelini uygulamaya koymuĢtur. Roy’un Adaptasyon Modeli,
insanın adaptasyonu(uyum) üzerinde odaklanmıĢtır. Bu modele göre insan, sürekli değiĢen
çevresel uyaranlarla etkileĢimde bulunarak, çevresine uyum gösteren bir sistemdir ( ġekil 1).
Roy bu adaptasyon modelinde insan, çevre, sağlık ve hemĢirelik kavramalarını ayrıntılı olarak
tanımlamıĢtır. Ġnsan, çevresine uyum sağlama yeteneği olan adaptif bir varlıktır. Profesyonel hemĢire,
bireyin geliĢimi ve iyilik durumu için insan-çevre etkileĢimine odaklanır. Roy’a göre hemĢirenin
amacı; sağlık ve hastalık durumlarında bireyin uyumlu davranıĢ gösterebilmesine yardımcı olmaktır
(Birol 2005; Velioğlu 1999).
Roy, insanı etkileyen çevresel uyaranları üç bölümde sınıflandırır: odak (fokal) uyaran, etkileyen
(kontekstual) uyaran ve olası (rezidüel) uyaran olarak sınıflandırmaktadır. Odak uyaranlar, bireyin
dıĢtan gelen ve bireyin derhal yanıt verdiği, uyum tepkisine doğrudan neden olan uyarılardır. Birey
dikkatini bu yönde toplar ve enerji harcar. Etkileyen uyaranlar, davranıĢın doğrudan nedeni olmayan;
ancak davranıĢa etki eden uyarılardır. Bireyin iç ve dıĢ dünyasından gelen, olayı etkileyen ve
ölçülebilen diğer bütün uyaranlardır. Olası uyaranlar ise birey üzerinde sürekli etkiye sahip ancak
etkisi tam olarak açıklanamayan iç ya da dıĢ faktörlerdir. Birey bu uyaranlara uyum sağlamayabilmek
için baĢ etme mekanizmalarını kullanır (Roy 2009).
Modelde, bireyin baĢ etme mekanizmaları, düzenleyici alt sistem(regülatör) ve biliĢsel-duyuĢsal alt
sistem (kognatör) olarak sınıflandırılır. Düzenleyici alt sistemin taĢıyıcıları, nöral, kimyasal ve
endokrin kaynaklı olabilir. Ġç ya da dıĢ uyaranların bütünüdür. Bunlar otomatik olarak harekete geçen
vücudu korumaya yönelik refleksleri içerirken biliĢsel-duyuĢsal alt sistem, bireyin bilgi süreci, karar
verme ve duyuĢsal baĢ etmesini içerir (McEven ve Wills 2006; Tomey ve Alligood 1998 ).
Model hemĢire bireylerin dört gereksinimini karĢılayarak uyumuna yardım eder. Bu uyum alanları
fizyolojik gereksinimler, benlik kavramı alanı, rol fonksiyonu alanı, karĢılıklı bağlılık alanı’dır.
Fizyolojik alan, sistemin fiziksel bütünlüğünü sürdürmesini amaçlar. Bu alan oksijenlenme, beslenme,
boĢaltım, aktivite, dinlenme, koruma, sıvı-elektrolit dengesi, nörolojik ve endokrin fonksiyonları
içerir. Benlik kavramı alanı, bireyin kiĢisel görüĢünü yansıtan davranıĢlar, bireyin ruhsal, spiritüel
bütünlüğünü ele alarak bireyin inançlarını, duygularını, kendi iç algısını ve diğerlerinin kendisine
yönelik algılarını içerir.
Rol fonksiyon alanı anne, baba olma gibi toplum tarafından bireyden beklenen rolleri içerir. KarĢılıklı
bağlılık alanı ise bireyler ile iliĢki geliĢtirme, sürdürme davranıĢlarını ve sosyal desteği içerir (Roy
2009).
Roy, dört uyum alanındaki davranıĢsal yanıtları uyumlu (adaptif) veya uyumsuz (adaptif olmayan)
olarak sınıflandırır. Roy, hemĢireliğin amacını, dört uyum alanında uyumlu yanıtların geliĢtirilmesi
olarak tanımlamıĢtır. HemĢirelik giriĢimleri çevresel uyaranlara müdahale ederek odak ve/veya
Hemşirelik Bakımında Model Kullanımına Bir…109
etkileyen uyaranlarının etkisinin artırılması, azaltılması veya kaldırılmasını içerir ( Samarel, Tulman
ve Fawcett 2002; Roy 2009 ).
HemĢirelik uygulamalarında öncelikli olarak odak uyarana müdahale edilir. Odak uyaran davranıĢsal
yanıta en çok etkide bulunan uyarandır. Odak uyaran değiĢtirilemiyorsa etkileyen uyarana müdahale
edilir. HemĢirelik giriĢimlerinin etkinliği, giriĢimden sonra gözlenen davranıĢların
değerlendirilmesiyle sağlanır. Birey uyumlu davranıĢ geliĢtirdi ise hemĢirelik giriĢimleri etkili,
uyumsuz davranıĢ geliĢtirdi ise giriĢim etkisiz kabul edilip yeni giriĢimler planlanır (Roy 2009).
Şekil 1: Roy’un Adaptasyon Modeli (Roy 2009)
MODİFİYE RADİKAL MASTEKTOMİ OLMUŞ BİR BAYANIN, ROY’UN
ADAPTASYON MODELİNE GÖRE HEMŞİRELİK BAKIMI
Öykü
Tanıtıcı Bilgiler: Bayan M.K. 41 yaĢında, lise mezunu, ev hanımı, 13 yaĢında bir kızı var, eĢi ile
birlikte yaĢıyor.
Fizyolojik Alan
6 ay önce sağ memede ele gelen kitle ve meme baĢında çekilme Ģikâyetleri ile doktora baĢvuran Bayan
M.K.’ye süt bezesi olduğu söylenerek ilaç tedavisi önerilmiĢtir. Bayan M.K. ilaçlarını düzenli
kullanmasına rağmen yakınmaları geçmediği için tekrar doktora baĢvurmuĢtur. Bayan M.K.’ye
ultrasonografi, mamografi, biyopsi ve kemik sintigrafisi tetkikleri yapılmıĢ. Tetkiklerin sonucunca sağ
memede üst dıĢ kadranda 2x3 cm kitle, 2x1 cm aksiler lenf nodülü belirlenmiĢ, kemik metastazı
olmadığı tespit edilmiĢtir. Bayan M.K.’ye meme kanseri tanısı konmuĢtur. Bayan M.K. meme
muayenesini düzenli olarak yaptığını ve kitleyi kendinin fark ettiğini belirtmiĢtir.
Tanı konulduktan sonra ameliyata alınan Bayan M.K. ameliyat öncesi dönemde ameliyattan çok
korktuğunu, en çok da kızını tekrar göremeyeceğinden endiĢe duyduğunu, ameliyat sonrasında her
Ģeyin değiĢeceğini zor günlerin onları beklediğini ifade etmiĢtir.
110 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:2,Sayı:3.2010
Bayan M.K. postoperatif I. günde bağırsak seslerinin hipoaktif olması nedeniyle I.V yolla beslendi,
postoperatif II. günde oral beslenmeye geçildi. Ancak yemek istemediğini, iĢtahının olmadığını
belirtti. Hastanın bağırsak sesleri normaldi, gaz çıkıĢı ve gaita çıkıĢı vardı. Ġdrarını yaparken herhangi
bir problem yaĢamadı.
Sağ göğsünde sütürları ve hemovack dreni olduğu için Bayan M.K. yarasının açılacağı endiĢesi ile
derin solunum ve öksürme egzersizlerini yapmak istemiyordu. Ağrı nedeniyle uykuya dalmada ve
uykusunu etkili bir biçimde sürdürmede yetersiz kalıyordu.
Benlik Kavramı Alanı
Bayan M.K. memenin kadın olmanın bir gereği olduğuna inandığını ifade etmektedir. Artık kendisinin
hiçbir zaman eskisi gibi olmayacağını, kıyafetlerinin ona yakıĢmayacağını, arkadaĢlarının gözlerinin
hep onun alınan memesinde olacağını düĢünmektedir. Zaman zaman; bizim ailenin kaderiymiĢ annemi
bu hastalık yüzünden kaybettim. Sonra teyzem aynı hastalığa yakalandı, Ģimdi de ben yakalandım. Ne
günah iĢledik ki Allah bize bu hastalığı verdi diye düĢünmektedir. Bundan sonra Allah’ı kızdıracak bir
Ģey yapmamalıyım; yoksa kızım da bu kadere mahkûm olur Ģeklinde yakınma ve serzeniĢlerde
bulunmaktadır.
Rol Fonksiyon Alanı
Bayan M.K. hastanede olduğu ve bundan sonra da süreç olarak onu uzun zorlukların beklediğini bu
olaylardan da en çok 13 yaĢındaki kızının etkileneceğini düĢünmektedir. Annelik içgüdüsüyle kızının
sağlıklı beslenmesini takip edemeyeceğini, onun derslerine yeteri kadar zaman ayıramayacağı için
sınavlar da baĢarısız olacağını düĢünmektedir. Kızıyla kimsenin kendisi gibi ilgilenemeyeceğini ifade
etmektedir. Hastaneden çıktıktan sonrada zorlukların onu beklediğini önceden yaptığı hiçbir iĢi eskisi
gibi yapamayacağına inanmaktadır. Temizlik yapmayı çok sevdiğini bunun onu rahatlattığını; fakat
sağ kolunu eskisi gibi kullanamayacağı için onu bile etkili olarak yapamayacağını düĢünmektedir.
Karşılıklı Bağlılık Alanı
Bayan M.K. kızını ve eĢini çok sevdiğini, onlarında onu sevdiklerini bildiğini; fakat bundan sonra bu
sevginin eskisi gibi olmayacağını düĢünmektedir. Özellikle de eĢinin artık onu istemeyeceğini,
beğenmeyeceğini hatta onunla sırf bu yüzden cinsel iliĢki yaĢmayacağını düĢünmektedir. Belki de
evliliklerinin bile bitebileceğini, bitmese de eĢinin onu aldatacağını; çünkü kendisinin eskisi gibi
çekici olmayacağını ifade etmektedir. Bu düĢüncelerinden dolayı eĢinin onunla ilgilenmesini
reddediyor; eĢiyle konuĢmaktan, göz göze gelmekten, uyumadığı zamanlarda bile sürekli olarak
gözlerini kapalı tutup insanlarla iletiĢim kurmaktan kaçınmaktadır.
Literatürde mastektomi sonrası eĢ desteğinin önemli olduğu vurgulanmaktadır. Mastektomi uygulanan
kadınların eĢleri ile iletiĢimlerinin bozulduğu saptanmıĢtır. Memesini kaybeden kadınlar çevresindeki
bireylerin kendisine olan bakıĢ açılarından etkilenmektedir (Çavdar 2006; Güner 2008; Okanlı 2004;
Uçar ve Uzun 2008).
Kanser tanı ve tedavisi bireylerde biyo-psiko-sosyal sorunlar yaratmaktadır. Meme kanserinde ise
memenin tümünün ya da bir bölümünün alınması kadınlarda depresyon, cinsel istek kaybı, diĢilik
özelliklerini kaybetme gibi sorunlar yaĢamasına neden olmaktadır. Tanı ve tedaviden sonra yıllar
geçse de bu endiĢe ve korkuları sürmektedir (Akyolcu 2008; Çam ve GümüĢ 2006; Karamanoğlu ve
Özer 2008; Öztekin 2006).
Hemşirelik Bakımında Model Kullanımına Bir…111
Tablo 1. Roy’un Adaptasyon Modeline Göre Fizyolojik Alana İlişkin Saptanan Sorunlara Yönelik Hemşirelik Bakım Planı-1
DavranıĢ
—ĠĢtahsızlık nedeniyle
Odak Uyaran
—Ameliyat
Etkileyen Uyaran
—Ameliyat
sonrası
yeteri kadar yemek
beslenme
yememe
geçmede zorlanma,
—Anksiyete
alıĢkanlığına
Olası Uyaran
HemĢirelik Tanısı
HemĢirelik GiriĢimleri
Hedef
Değerlendirme
—YaĢadığı olayları
— Beden
—Yeterli ve dengeli
—Bayan M.K. nın yemek yemeyi
— Bayan M.K
kabullenememe
gereksiniminden daha az
beslenmenin sağlanması
istememesinin nedenleri araĢtırılır.
yemek saatlerinde
—Ameliyat sonrası beslenmenin ne kadar
yeteri kadar yemek
önemli olduğu Bayan M.K. ye anlatılır.
yedi.
beslenme
nedeniyle
iĢtahsızlık,
—Diyetine uygun olarak sevdiği yiyecekleri
alması sağlanır.
—Yemeklerden önce ağız bakımı yapılır.
—Az ve sık aralarla beslenmesi sağlanır.
— Solunum ve
öksürme egzersizlerini
yapmak istememesi
—Ameliyat
—Ameliyat
dren
ve
bölgesinde
sütürların
bulunması
—Ameliyat
ağrı olması
bölgesinde
—Yara bölgesini zorlaması
—Ġnsizyon, ağrı ve
—Hava yollarının
—Solunum hızı, ritmi, solunum sesleri
—Solunum: 20/dk
halinde yaranın açılması
postoperatif immobilite
açıklığının sağlanması ve
değerlendirilir.
Ritmi düzeni,
hakkındaki korkuları
ile ilgili hava yollarının
sürdürülmesi
—Derin solunum ve öksürme egzersizlerinin
anormal solunum
ameliyat sonrası dönemdeki önemi,
sesi yok.
nedenleriyle açıklanır ve Bayan M.K ye her
—Bayan M.K ile
saat 15 dk solunum ve öksürük egzersizleri
birlikte 2 saat arayla
yaptırılır.
derin solunum ve
—Yeterli hidrasyon sağlanır.
öksürme egzersizi
—Önerilen solunum jimnastiği (spirometre)
yapıldı.
açıklığında yetersizlik
uygun sıklıkta yapması için motive edilir ve
önemi anlatılır.
112 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:2,Sayı:3.2010
Tablo 2. Roy’un Adaptasyon Modeline Göre Fizyolojik Alana İlişkin Saptanan Sorunlara Yönelik Hemşirelik Bakım Planı–2
DavranıĢ
—Ameliyat
Odak Uyaran
nedeniyle
— Ameliyat
ağrı hissetmesi
Etkileyen Uyaran
Olası Uyaran
— Ameliyat sonrası
—Ġçinde olduğu
— Ameliyat ve
— Hastanın ağrısının
durumu
anksiyete ile ilgili
geçtiğini sözlü veya
yaĢanacaklardan endiĢe
duyması
kabullenmeme
HemĢirelik Tanısı
akut ağrı
HemĢirelik GiriĢimleri
Hedef
sözsüz ifade etmesi
— Ağrının yeri, Ģiddeti, ne zaman baĢladığı saptanır.
— Ağrıyı azaltan faktörler değerlendirilir ve izlenir.
— Ağrıya karĢı duygusal tepkiler ve baĢ etme Ģekli
değerlendirilir.
— Ağrıya neden olan uyaranlar uzaklaĢtırılır.
— Hastaya uygun pozisyon verilir.
Değerlendirme
— Bayan M.K ile konuĢularak
müzik dinlemenin ve kızının
yanında olmasının onu mutlu
ettiği öğrenildi.
—Müzik dinleyerek sık sık kızı
ile sohbet etti.
—Fantom meme ağrısının normal olduğu Bayan
M.K.ya anlatılır.
— Öksürme/derin solunum egzersizleri sırasında göğsü
desteklenir.
— Müzik dinletme, T.V izleme gibi relaksasyon
yöntemleri uygulanır.
— Ağrı kontrolü için verilen ilaçlar uygulanır.
—Göğsündeki sütürlara
ve
dikiĢlere
endiĢe hissetmesi
iliĢkin
—Ameliyat
—Enfeksiyon
—Duyduğu
geliĢeceğine iliĢkin
yaĢanmıĢ
korkuları
deneyimler
—Bayan M.K. nın ateĢi izlenir.
— Dren ve kateter
—Enfeksiyonun
nedeniyle
önlenmesi ve erken
enfeksiyon riski
tanılanması
—Laboratuar bulguları değerlendirilir.
—Uygun periferik kateter bakımı yapılır.
—Periferik kateter ve dren giriĢ yerleri lokal
enfeksiyon belirtileri (ĢiĢlik, duyarlılık, kızarıklı, lokal
ısı artıĢı) açısından izlenir.
—Pansumanın / yaranın drenaj özellikleri
değerlendirilir.
—ĠĢlemler aseptik tekniğe uygun yapılır.
—Bayan M.K. nın enfeksiyon
riski devam ediyor.
Hemşirelik Bakımında Model Kullanımına Bir…113
Tablo 3. Roy’un Adaptasyon Modeline Göre Benlik Kavram Alanına İlişkin Saptanan Sorunlara Yönelik Hemşirelik Bakım Planı–1
DavranıĢ
—Ameliyat
nedeniyle
psikolojik olarak kendini
iyi hissetmemesi
Odak Uyaran
—Ameliyat
HemĢirelik GiriĢimleri
Değerlendirme
— Bayan M.K. nın
— Tanısıyla ilgili olarak ameliyat ve
— Bayan M.K. nın kendisi gibi
olumsuz düĢüncelerinin olması,
olumsuz düĢüncelerden
sonraki tedaviler hakkında bilgisi tespit
mastektomi ameliyatı olmuĢ
—Kızını tekrar görememe
kurtulmasını sağlamak
edilir
Bayan A.T. ile görüĢmesi
Etkileyen Uyaran
—Ameliyattın sonucu hakkında
endiĢesinin olması, ameliyattan
Olası Uyaran
—Ġnançları
HemĢirelik Tanısı
—Ölüm anksiyetesi
Hedef
ve
gereksinimleri
ölçüsünde
açıklama yapılır.
sağlandı.
sonra eski görünümünün
—Soru sorması için cesaretlendirilir ve
—GörüĢme sonrasında bu
bozulması,
korkularını ifade etmesi için zaman
hastalığın atlatılmasının
—Aile içi iliĢkilerinin bozulma
ayrılır.
mümkün olduğuna inandığını
ihtimalinin olması,
—Daha
önce
mastektomi
olmuĢ
hastalarla görüĢtürülür.
—GeçmiĢteki anksiyete ile baĢ etme
yöntemleri
değerlendirilir,
uygun
yöntemin kullanılması sağlanır.
—Ailesi ile vakit geçirmesine olanak
sağlanır.
söyledi.
114 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:2,Sayı:3.2010
Tablo 4. Roy’un Adaptasyon Modeline Göre Benlik Kavram Alanına İlişkin Saptanan Sorunlara Yönelik Hemşirelik Bakım Planı–2
DavranıĢ
—Kendini
tam
bir
kadın
gibi
Odak Uyaran
Etkileyen Uyaran
—Memenin kaybı
—Memenin kadın
Olası Uyaran
— Ġnançları
olmanın gereği
hissetmemesi
HemĢirelik Tanısı
—Üreme
organı
Hedef
olan
memenin kaybı ile ilgili
olduğunu düĢünmesi
beden imajında bozulma
— Fiziksel
görünümündeki
değiĢikliği
anlaması, kabul
etmesi ve baĢ
etmesi
HemĢirelik GiriĢimleri
—Cerrahi
pansuman
Değerlendirme
açılırken
emosyonel destek sağlanır.
—Kadınlığın, eĢliğin rolü hakkındaki
düĢünceleri
bildikleri
değerlendirilir
desteklenir
ve
doğru
yanlıĢ
— Bayan M.K.
iyileĢtikten sonra meme
protezi kullanmak
istediğini ifade etti.
bildiklerini düzeltmek için örneklerle
açıklama yapılır.
—Meme protezleri ve rekonstrüktif
cerrahi hakkında bilgi verilir.
—Gerekirse psikolog ve psikiyatri
desteği sağlanır.
—Memenin
kaybını
iĢlediği
günahlara karĢılık ceza olarak görme
—Memenin kaybı
— Ġnançları
— Anne ve teyzesinin
meme kanserinden
ölmesi
—YaĢadığı
iliĢkili
olaylar
ruhsal
ile
sıkıntı-
— Bayan M.K. nın duygu ve
çöküntü
düĢüncelerini ifade edeceği uygun ve
güvenilir ortam hazırlanır.
— Sahip olduğu
olumsuz
düĢüncelerden
kurtulmasını
sağlamak
—GeçmiĢteki ruhsal sıkıntı anında
kullandığı yöntemler değerlendirilir.
— Yapmak istediği dini ihtiyaçları
belirlenir ve uygun ortam sağlanır.
—Bayan M.K. nın sık sık
dua ettiği görüldü.
Hemşirelik Bakımında Model Kullanımına Bir…115
Tablo 5. Roy’un Adaptasyon Modeline Göre Rol Fonksiyon Alanına İlişkin Saptanan Sorunlara Yönelik Hemşirelik Bakım Planı
DavranıĢ
—Aile içindeki
Odak Uyaran
—Ameliyat
Etkileyen Uyaran
Olası Uyaran
—Hastanede yatıyor olması,
— Duyduğu yaĢanmıĢ
HemĢirelik Tanısı
HemĢirelik GiriĢimleri
Hedef
—Bayan M.K. ya gerçekleĢtiremediği rolleri için
Değerlendirme
rollerini yerine
— Tedavisinin taburculuk
benzer olaylar,
—Üstlendiği sorumluluğu
—Sorumluluklarını
üzülmemesi bunun geçici bir süre devam edeceği
— Bayan M.K kızı ve
getirememe
iĢleminden sonra da devam
—inançları
yerine getirmede değiĢiklik
yerine getirebileceğine
anlatılır.
eĢiyle daha fazla vakit
inanmasını sağlamak
— Kızının ona her zaman ihtiyacı olacağını,
geçirmeye baĢladı.
edecek olması,
—Eksik insan olduğunu
hastaneden çıktıktan sonra kızına daha çok vakit
düĢünerek kendisini aile
ayırabileceği ve hastalığının kızıyla ilgilenmesine
içinde değersiz hissetmesi,
engel olmayacağı söylenir.
—Hastanın eĢiyle ilgili endiĢelerine yönelik, eĢinin
ona karĢı olan sevgisinin sadece iyi günlerde
olmayacağı zor günlerinde de kendisine yardımcı
olacağı ve onu sevmeye devam edeceği söylenir.
— Memesinin alınması kadınlık rollerini yerine
getirmesine bir engel teĢkil etmeyeceği vurgulanır.
—Sormak istediği sonular hakkında cesaretlendirilir.
—EĢi ile konuĢularak onu hala sevdiğini ve onlar için
ne kadar değerli olduğunu hissettirmesi istenir,
böylece bireyin olumlu duyguları pekiĢtirilmiĢ olur.
116 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:2,Sayı:3.2010
Tablo 6. Roy’un Adaptasyon Modeline Göre Karşılıklı Bağlılık Alanına İlişkin Saptanan Sorunlara Yönelik Hemşirelik Bakım Planı
DavranıĢ
Odak Uyaran
—EĢinin yardımlarını
—Memesinin
—EĢinin
reddetmesi ve iletiĢim
alınması
istemeyeceğini düĢünmesi,
kurmaktan kaçınması
Etkileyen Uyaran
onu
beğenmeyeceğini,
Olası Uyaran
—Ġnançları
HemĢirelik Tanısı
—Cinsel yaĢamda
değiĢiklik riski
HemĢirelik GiriĢimleri
Hedef
Değerlendirme
—Bayan
M.K.ya
— Fiziksel görünümdeki
alınmasının
cinsel
değiĢikliği kabul etmesini
olmayacağı anlatılır.
ve cinsel yaĢamı olumsuz
—EĢi değerlendirilir, sormak istediği
etkilemeyeceğini
sorular hakkında cesaretlendirilir ve
kabullenmesini sağlamak
sorularına açıklıkla cevap verilir.
memesinin
yaĢama
engel
—Beden imajının kadın için önemli
olduğu
ve
imajındaki
değiĢikliğin
kadın üzerindeki etkileri konusunda
bilgi verilir.
—Onu
eskisinden
değerlendirmemesi
gerektiği
farklı
eĢine
anlatılır, bu süreçteki desteğin önemi
vurgulanır.
—EĢinin kendisine çiçek almasından
sonra Bayan M.K. bundan duyduğu
mutluluğu hemĢirelerle paylaĢtı.
—Yüzün güldüğü görüldü.
Hemşirelik Bakımında Model Kullanımına Bir…117
SONUÇ
HemĢirelik modelleri, odak noktası olarak bireyi ele alarak hemĢirelik giriĢimlerinin mesleksel boyut
içinde değerlendirilmesini sağlar. Ayrıca bu modeller, hemĢirelik bilgisini ve uygulamalarını
sistematize ederek hemĢireye rehberlik eder.
Bu çalıĢmada, modifiye radikal mastektomi ameliyatı olmuĢ Bayan M.K. Roy’un Adaptasyon
Modeline göre incelenmiĢtir. Roy, insanın adaptasyonu üzerinde odaklanmıĢtır. Bu modele göre
insan, sürekli değiĢen çevresel uyaranlarla etkileĢimde bulunarak, çevresine uyum gösteren bir
sistemdir. Kanser tanı ve tedavisi bireylerde biyo-psiko-sosyal sorunlar yaratmaktadır. Meme
kanserinde ise memenin tümünün ya da bir bölümünün alınması kadınlarda depresyon, cinsel istek
kaybı, diĢilik özelliklerini kaybetme gibi sorunlar yaĢamasına neden olmaktadır. Bu nedenle, meme
kanseri tanısı konmuĢ bayanların yeni durumlarına uyum göstermelerinde hemĢirenin bireye özel
geliĢtireceği giriĢimlerle olumlu sonuçlar alınacağı görülmektedir. Roy’un adaptasyon modeli,
meme kanseri tanısı konulmuĢ bireylerde kullanılması uygundur.
HemĢirelik modellerin klinik hemĢiresi tarafından kullanımının artırılması için temel hemĢirelikle
entegre edilmesine, sağlık kurumlarında hizmet içi eğitimlerin düzenlenmesine ihtiyaç vardır. Ayrıca
modelleri vakalarla örneklendirerek açıklayan makale ve kitaplara da gereksinim duyulmaktadır.
KAYNAKLAR
Alligood MR, Tomey AM (2006). Nursing Theory: Ultilization & Application. 3rd ed America:
Mosby Company, 307–333.
Akyolcu N (2008). Meme Kanserinde Cerrahi GiriĢim Sonrası Cinsel YaĢam. Meme Sağlığı Dergisi,
4(2):78–83.
Ay F, Ertem Ü, Özcan N,Ören B, IĢık R, Sarvan S (2007).Temel hemĢirelik kavramlar, ilkeler,
uygulamalar. Ay F.(Ed).2. Baskı, Ġstanbul: Ġstanbul Medikal Yayıncılık, 5–6.
Birol L (2005). HemĢirelik Süreci,7. Baskı. Ġzmir: Bozkaya Matbacılık,78–82.
Çam O, GümüĢ Babacan A (2006). Meme Kanserli Kadınlar Ġçin Duygusal Destek Odaklı HemĢirelik
GiriĢimleri. Cumhuriyet Üniversitesi HemĢirelik Yüksekokulu Dergisi, 10(3):52–60.
Çavdar Ġ (2006). Meme Kanserli Hastalarda Cinsel Sorunlar. Meme Sağlığı Dergisi, 2(2):64–66.
Fawcett J (2005). Contemporary Nursing Knowledge Analysis and Evoulation of Nursing Models and
Theories.2th ed. Philadelphia: Fa Davis Company, 364–437.
Gigliotti E (2008). The value of nursing models in practice Dokuz Eylül Üniversitesi HemĢirelik
Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 1(1):42–50.
Güner Ġ (2008). Meme Kanseri ve EĢlerin Desteği. Gaziantep Tıp Dergisi, 14(1): 46–49.
Karamanoğlu Yavuz A, Özer Gök F (2008).Mastektomili Hastalarda Evde Bakım. Meme Sağlığı
Dergisi, 4(1):3–8.
McEven M, Wills EM (2006). Theoretical Basic for Nursing. 2th ed. United States: Lippicott Williams
ve Wilkins, 196–199.
Okanlı A (2004). Kadınlarda Mastektominin Psikososyal Etkileri. Uluslararası Ġnsan Bilimleri Dergisi,
1(1): 1-6.
Öztekin D (2006). Meme Kanserinde Tanı Ve Tedavi Sürecinde KarĢılaĢılan Sorunlarla Mücadele
Yolları, Meme Sağlığı Dergisi, 2(2):67–70.
Roy C (2009). The Roy Adaptation Model. 3rd ed. New Jersey Upper SaddleRiver: Pearson Prentice
Hall Health, 35–50.
118 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:2,Sayı:3.2010
Samarel N, Tulman L, Fawcett J (2002). Effects of Two Types of Social Support and Education on
Adaptation to Early-Stage Breast Cancer. Research in Nursing &Health, 25:459-470.
Tomey AM, Alligood MR (1998). Nursing Theorists and Their Work. 4th ed.America: Mosby
Company, 407-422.
Uçar T, Uzun Ö (2008). Meme Kanserli Kadınlarda Mastektominin Beden Algısı, Benlik Saygısı ve
EĢ Uyumu Üzerindeki Etkisinin Ġncelenmesi. Meme Sağlığı Dergisi, 4(3): 162–168.
Velioğlu P (1999). HemĢirelikte Kavram ve Kuramlar. Ġstanbul: AlaĢ Ofset, 372–399.
İletişim adresi:
AyĢe KACAROĞLU VĠCDAN
Öğretim Görevlisi
Selçuk Üniversitesi AkĢehir Sağlık Yüksekokulu
TEL:0 505 745 52 54
e-posta: [email protected]