BM Sağlık Hakkı Özel Raportörü SVL TOPLUM Ç N REHBER

BM Sağlık Hakkı Özel Raportörü
SİVİL TOPLUM İÇİN REHBER
Uluslararası Sağlık ve İnsan
Hakları Örgütleri Federasyonu
IFHHRO
Toplum Sağlığı
Araştırma ve
Geliştirme Merkezi
Teşekkürler
Bu rehberin taslağını gözden geçirmek için
zaman ayıranların ve
değerli yorumlarını ve katkılarını
iletenlerin tümüne teşekkürler.
Kampala’da yapılan
2008 IFHHRO bölgesel eğitimine katılanlara
bu Rehber’in erken bir versiyonu
hakkında verdikleri yararlı geribildirim
için özel teşekkürler.
Bu rehber ICCO (Kiliselerarası Kalkınma İşbirliği Örgütü)’nun
parasal desteği ile hazırlanmıştır.
©Uluslararası Sağlık ve İnsan Hakları
Örgütleri Federasyonu, 2009
Bu rehberin içeriği
kaynak gösterilmesi kaydıyla çoğaltılabilir.
Metin: Alicia Dibbets
Grafik Tasarımı: Piraña grafisch ontwerp, Utrecht
Baskı: Drukkerij Libertas, Bunnik
Kapak Fotoğrafları: Soldan saat yönünde, ©2007 Allan
Gichigi/IRIN, ©2007 Kamila Hyat/IRIN, ©2003 Amelie
Sow/CCP, Photoshare’in izniyle, ©2007 Bonnie
Gillespie, Photoshare’in izniyle
ISBN 978-90-814072-1-2
Bu kitapçık,
Toplum Sağlığı Araştırma ve Geliştirme Merkezi’nin
“sağlık hakkı” konusundaki çalışmalarının bir parçası
olarak Türkçe’ye çevrilmiş ve size ulaştırılmıştır.
Konya, 2010
.
2
ÖNSÖZ
Mümkün olan en yüksek sağlık standardı hakkının kesin
gerçekleştirilmesi tüm grupların birlikte çabalamasını
gerektirir. Asli hizmet sağlayıcılar olarak, sağlık çalışanları
sağlık hakkının kazanılmasında vazgeçilemez bir rol oynarlar.
Sağlık çalışanları bir çok toplulukta sağlık durumu hakkında
birinci elden bilgiye sahiptirler ve onların işbirliği ve
perspektifleri olmaksızın bizim sağlık hakkı konusunda
mesafe almamız mümkün değildir.
BM Sağlık Hakkı Özel Raportör’ü olarak görevim sırasında,
bölge konsültasyonları yapacağım. Bu konsültasyonlarda,
önümüzdeki üç yıldaki ajandamı belirlemek için topluluklarla,
sağlık çalışanlarıyla ve sivil toplum örgütleriyle çalışmalar
yapmaya çabalayacağım.
Bu rehber, Özel Raportör’ün çalışmaları ve sağlık
çalışanlarının önemli rolü hakkında yararlı bilgiler sağlayacak
ve sağlık hakkı gerçekleştirilecekse tüm grupların birlikte
çalışmasına olan ihtiyacı vurgulayacaktır. Bunu akılda tutarak,
bu rehberin sağlık hakkını korumak ve geliştirmek için tüm
çabalarımızda yararlı olacağına içtenlikle inanıyorum.
Görevim süresince sizlerle birlikte çalışmayı umuyorum.
Dostlukla,
Anand Grover
BM Mümkün Olan En Yüksek Sağlık Standardına Ulaşma Hakkı
Özel Raportörü
3
İçindekiler
Özel Raportör Hakkında
BM Özel Raportörü nedir?
6
BM Sağlık Hakkı Özel Raportörü kimdir?
7
BM Sağlık Hakkı Özel Raportörü’nün çalışmaları nelerdir?
7
BM Sağlık Hakkı Özel Raportörü olmasının anlamı nedir?
8
Özel Raportör’le nasıl temas kurulur?
9
Özel Raportör’ün Çalışmaları
Katılım Olanakları
Yıllık Raporlar
Rapor oluşturma
• Sivil toplumla konsültasyonlar
11
Raporun yayınlanması
• Bilgi sağlama
• Dile getirilmesi için konu
önerme
• Farkındalık uyandırma
12
• Sağlık çalışanları ve sağlık hakkı
13
• Sağlık hakkının izlenmesi
17
• Eylem için kontrol listesi
20
Ülke seçimi
• Belli bir ülke için lobicilik yapma
21
Ziyaret başlatma
• Ziyarete hazırlık
24
Ülke Ziyaretleri
Ülke ziyareti
• Ziyaret sırasında katılım
25
Raporun yayınlanması
• Ziyaretten sonra takip
25
• Eylem için kontrol listesi
28
Şikayetlerin alınması
• Şikayet gönderme
30
İlgili hükümetle yazışma
• Hükümetin yazışmaların gereğini
yapıp yapmadığını izleme
30
Bireysel Şikayetler
4
KONU VE AMAÇ
BM Mümkün Olan En Yüksek Bedensel ve Ruhsal
Sağlık Standardına Ulaşma Hakkı (kısaca: ‘sağlık
hakkı’) Özel Raportörü ilk kez 2002’de atandı. O
zamandan beri Özel Raportör’ün faaliyetlerinin ve
sonuçta sağlık hakkı hakkında ortaya koyduğu
çalışmaların sağlık ve insan hakları hareketi içinde
daha fazla faaliyet için değerli bir katalizör olduğu
kanıtlanmıştır . Yine de, Özel Raportör’ün
çalışmalarının farkında olmama ve yanlış anlamalar
sürmektedir. Uluslararası Sağlık ve İnsan Hakları
Örgütleri Federasyonu (IFHHRO) tarafından
geliştirilen bu rehber, bu bilgi açığını kapatmayı
amaçlamaktadır.
Bu rehber BM Sağlık Hakkı Özel Raportörü’nün
çalışmaları hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak
isteyen sivil toplum aktörlerine yöneliktir. Özel
Raportör hakkında genel bilgi sağlamakta,
çalışmalarına katkıda bulunma ve izleme olanakları
sunmakta ve daha ayrıntılı bilgi kaynaklarını işaret
etmektedir.
Rehber’de sağlık çalışanlarının oynayabileceği çok
değerli role özel vurgu yapılmıştır. O halde bu
rehberin üç amacı olduğundan söz edilebilir:
• Özel Raportör’ün çalışmaları hakkındaki farkındalığı
arttırmak;
• Sivil toplum örgütlerinin Özel Raportör’ün
çalışmalarına daha fazla katılımına yardım etmek;
• Sivil toplum örgütlerini sağlık çalışanlarını bu
faaliyetlere dahil etmeleri için uyarmak.
5
Özel Raportör hakkında genel bilgiler
BM Özel Raportörü nedir?
BM Özel Raportörü Birleşmiş Milletler İnsan Hakları
Konseyi1’nce insan hakları sorunları hakkında araştırma
yapmak, gözlemde bulunmak, öneriler geliştirmek ve rapor
hazırlamak için atanan bir kişidir. Tematik Özel Raportörler
insan kaçakçılığı, gıda hakkı ya da ifade özgürlüğü gibi özel
bir insan hakları sorununu dile getirmek için atanırlar. Ülke
Özel Raportörleri belli bir ülkedeki insan hakları durumu ile
ilgilenmek üzere yetkilendirilirler. Özel Raportörler bağımsız
uzmanlardır, yani herhangi bir hükümeti temsil etmeden,
kişisel kapasiteleri dahilinde çalışırlar. Bu, onların işlevlerini
yansız olarak yerine getirmelerini garanti eder. Ayrıca BM
personeli olmadıkları ve çalışmaları için ücret almadıkları
anlamına da gelir. Çalışmaları ücret karşılığı olmadığı için
çoğu Özel Raportör bu görevlerinin yanı sıra başka işler
yaparlar. Özel Raportörlerin çalışmaları Birleşmiş Milletler
İnsan Hakları Yüksek Komiseri’nin Ofisi (OHCHR)’ndeki bir
insan hakları görevlisince desteklenir ve hızlandırılır . Bu
bağlamda, Özel Raportör’ün çalışmalarının hem kapsam hem
de kapasite açısından sınırlılıkları olduğunu belirtmek
önemlidir.
Özel Raportör olarak faaliyet gösterecek bireyler deneyim,
uzmanlık, yansızlık, bağımsızlık, nesnellik ve dürüstlük gibi
özellikleri temelinde seçilirler. Hükümetler, uluslararası
örgütler, hükümet dışı örgütler, diğer insan hakları grupları
ya da kişiler aday gösterebilirler. Tematik Özel Raportör’ler 3
yıl süreyle görev yaparlar, bu süre bir 3 yıl daha uzatılabilir.
Bir Özel Raportör en fazla iki dönem atanabilir. İnsan Hakları
Konseyi yeni bir Özel Raportör atamaya ya da mevcut olanın
görev süresini uzatmaya karar verdiğinde bu karar bir tezkere
ile açıklanır. İnsan Hakları Konseyi’nin bu tezkeresi Özel
Raportör’ü yetkilendirir ve bu yetkinin nasıl kullanılacağını
belirtir. 2002’de, İnsan Hakları Komisyonu sağlık hakkı
üzerinde yoğunlaşacak bir Özel Raportör atamaya karar verdi.
6
BM Sağlık Hakkı Özel Raportörü kimdir?
Halihazırdaki Özel Raportör, Anand Grover (Hindistan),
Haziran 2008’de atandı ve Ağustos 2008’de çalışmaya başladı.
Kendisi Bombay Yüksek Mahkemesi’nde ve Hindistan
Yargıtayı’nda avukatlık yapmakta, ayrıca Lawyers Collective
HIV/AIDS adlı kuruluşu yönetmektedir.
Önceki Özel Raportör, Paul Hunt (Yeni Zelanda), Ağustos
2002’den Haziran 2008’e kadar görev yaptı. Yeni Zelanda
Waikato Üniversitesi’nde hukuk profesörü olup İngiltere’deki
Essex Üniversitesi İnsan Hakları Merkezi üyesidir.
Sağlık Hakkı Özel Raportörü’nün çalışmaları nelerdir?
Özel Raportör’den sağlık hakkına dair bilgi toplaması, ilgili
aktörlerle olası işbirliğini tartışması, dünya çapında sağlık
hakkının durumu hakkında rapor hazırlaması ve sağlık hakkını
geliştirecek ve koruyacak önlemler konusunda önerilerde
bulunması istenir. Özel Raportör görevini yerine getirmek için
İnsan Hakları Konseyi ve BM Genel Kurulu’na yıllık rapor
sunar, resmi ülke ve diğer misyonları gerçekleştirir ve sağlık
hakkı ihlalleri iddialarıyla ilgili bireysel şikayetleri alır. Bu üç
ana çalışma alanına ek olarak Özel Raportör ortak ilgi
alanındaki konularda diğer BM insan hakları organlarıyla
ilişkide bulunmak ve hükümetler, uluslararası örgütler ve sivil
toplumca düzenlenen amaca uygun toplantılara katılmak gibi
ek faaliyetlerde de bulunur. Özel Raportör’ün resmi göreviyle
ilgili ayrıntılar İnsan Hakları Konseyi (ya da İnsan Hakları
Komisyonu)’nin ilgili tezkerelerinde bulunabilir.2 Tezkerelere
Özel Raportör’den özel konuları ya da temaları dile
getirmesini de isteyebilir. Örneğin, İnsan Hakları Konseyi
önceki Özel Raportör’den sağlık sistemlerinin sağlık hakkıyla
ilgili özelliklerini incelemesini istedi. Görevinin sınırları
içinde her Özel Raportöre genellikle ön raporlarında
çerçevesini çizdikleri kendi yaklaşım biçimini seçme izni
verilmiştir.3
7
BM Sağlık Hakkı Özel Raportör’ü olmasının anlamı nedir?
Sağlık hakkı çok sayıda hukuki açıdan bağlayıcı olan insan
hakları antlaşmalarında yer alır.4 Sağlığa hak-temelli
yaklaşım hükümetlerin hem sağlık hizmetlerinin sunumunda
hem de sağlığın belirleyicileri konusunda yükümlülükleri
olduğu anlamına gelir. Bu, sağlık hakkını çok kapsayıcı bir hak
haline getirir, aynı zamanda sağlık hakkının çok sayıda
yükümlülüğü beraberinde getirdiği ve bu hakkın yürürlüğe
konmasının çok çeşitli konuları kapsayabileceği anlamına da
gelir. Özel Raportör sağlık hakkının içeriğinin
aydınlatılmasında ve bu hakkı yürürlüğe koymak için
hükümetlerin yükümlülüklerinin kapsamının ve doğasının
açıklanmasında önemli rol oynayabilir. Birleşmiş Milletler’ce
atanan bağımsız bir uzman olarak Özel Raportör pozisyonunu
farkındalık uyandırmak ve özel sağlık hakkı konularına
uluslararası dikkat çekmek ve için kullanabilir. İnsan hakları
alanındaki değerli sonuçları bir faktöre bağlamak zor olmakla
birlikte, Özel Raportör’ün bulguları ve önerileri değişime
önemli katkılar sağlayabilir.
Sağlık hakkıyla ilgili daha fazla bilgi için:
Fact sheet: ‘Our right to the highest attainable standard
of health’, Human rights centre, University of Essex,
IFHHRO, 2007
Erişim adresi:
www.ifhhro.org/files/Factsheet_Our_RtH_2007.pdf
The right to health: a toolkit for health profession, BMA,
Commonwealth Medical Trust, IFHHRO, 2007.
Erişim adresi:
www.ifhhro.org/files/BMA_Right_to_health_final.pdf
8
Özel Raportör’le nasıl temas kurulur?
Özel Raportör’le İnsan Hakları Yüksek Komiseri Ofisi (OHCHR)
yoluyla temas kurulabilir. OHCHR’de Sağlık Hakkı Özel
Raportörüne özel bir e-posta adresi bulunmaktadır. Bu eposta adresi Özel Raportöre mesaj göndermek, bilgi almak ya
da vermek, göreviyle ilgili istekte bulunmak için
kullanılabilir. Önemli bir nokta bireysel şikayetleri
göndermek için kullanılacak farklı bir e-posta adresi olmasıdır
(ayrıca bkz. sf. 30). Bu e-posta adresinin yanısıra posta
adresi ve faks numarası tüm Özel Raportörler için aynıdır, bu
nedenle mesajın konu kısmında ya da zarfların üzerinde
Sağlık Hakkı Özel Raportörü’ne gönderildiği özellikle
belirtilmelidir. Bu iletişim ayrıntılarını kullanırken mektubun
amacının Özel Raportörün değişik çalışma alanlarından
hangisiyle ilişkili olduğunun belirtilmesi yararlıdır.
İletişim ayrıntıları
Genel e-posta: [email protected]
Bireysel şikayetler için e-posta adresi:
[email protected]
Faks: +41 22 917 90 06
Posta:
Special Rapporteur on the Right to Health
Office of the United Nations High Commissioner for
Human Rights
Palais des Nations
8–14, avenue de la Paix CH–1211 Geneva 10 Switzerland
Halihazırdaki Özel Raportör’le aşağıdaki adresten
doğrudan iletişim kurulabilir:
[email protected]
9
Bu rehberin izleyen bölümlerinde Özel Raportör’ün 3 ana
çalışma alanı daha ayrıntılı olarak açıklanacaktır. Her
bölüm bir çalışma alanına odaklanacak, örnekler ve sağlık
çalışanları dahil sivil toplum aktörlerinin katılımına dair
düşünceler sunulacaktır.
10
Yıllık Raporlar
sf 10 – 16
Ülke Misyonları
sf 17 – 22
Bireysel Şikayetler
sf 23 – 24
Yıllık Raporlar
Özel Raportör her yıl İnsan Hakları Konseyi’ne ve BM Genel
Kurulu’na birer rapor sunar. Her rapor Özel Raportör’ün yıl
boyunca görevi gereği yaptığı faaliyetleri kapsar. Ek olarak,
raporlar sağlık hakkıyla ilgili bir ya da birden çok özel temaya
odaklanabilir. Bu nedenle bu raporlara ‘Tematik Raporlar’ da
denir. Önceki raporlar ihmal edilmiş hastalıklar, anne
ölümleri ve ruhsal hastalıklar gibi sağlık konularını sağlık
hakkı perspektifinden dile getirmiştir. Raporlarda değinilen
diğer sağlık hakkı başlıklarına örnekler: sağlık sistemleri,
sağlık belirteçleri, cinsel ve üreme sağlığı hakları.
İnsan Hakları Konseyi Özel Raportör’den belli temaları dile
getirmesini isteyebilirse de konuların seçimi büyük ölçüde
Özel Raportör’ün takdirindedir. Raporlar sıklıkla bir dizi öneri
içerir. Bunlar raporda odaklanılan konuyla ilgili genel öneriler
olabileceği gibi özellikle hükümetlere ya da diğer aktörlere
yönelik öneriler de olabilir.
Yıllık raporları okuyabilirsiniz:
www2.ohchr.org/english/issues/health/rights/annual
Yıllık raporun oluşmasına katkıda bulunmak mümkün müdür?
Özel Raportör’den raporlarını hazırlarken mevcut olan tüm
bilgi kaynaklarını kullanmaları istenir. Bu, bilginin mevcut
(akademik) araştırmalar, hükümetler, hükümetler arası
örgütler, hükümet dışı örgütler ve bireyler dahil olmak üzere
çok çeşitli aktörlerden ve kaynaklarda elde edildiği anlamına
gelmektedir. Raporun hazırlanması sıklıkla ilgili aktörlerle
yapılan yoğun konsültasyonların sonucunda gerçekleşir. Sağlık
Hakkı Özel Raportörü için sağlık çalışanlarının mesleki anlayış
ve uzmanlıkları da temel bir bilgi işlevi görebilir. Bu nedenle
sağlık çalışanları sıklıkla yıllık raporlarını hazırlamadan
önceki konsültasyonlara dahil edilirler.
11
Yıllık rapordaki konuların nasıl araştırılacağı ve nasıl
sunulacağı Özel Raportör’ün tercihine bırakılmıştır. Bu
nedenle özel sivil toplum aktörlerinin bu sürece doğrudan
katkısı Özel Raportörün yaklaşımına bağlıdır. Özel Raportör
sivil toplum örgütlerinden ya da bireysel sağlık
çalışanlarından bilgi isteyebilir ve onları konsültasyon
toplantılarına katılmaya çağırabilir. Sivil toplum aktörleri de
Özel Raportöre hazırlayacağı raporlar için bilgi, analiz ya da
fikir sağlayabilirler. Sivil toplumun Özel Raportör’den belirli
konuları dile getirmesini istemesi meşrudur ve etkili olabilir.
Amaçlananın ne olduğu açıkça belirtilerek istekler ve bilgi
sayfa 8’deki iletişim ayrıntıları yoluyla gönderilebilir.
Raporlardaki bilgi sivil toplum tarafından nasıl kullanılabilir?
Özel Raportör’ün raporları sağlık hakkı konusunda güvenilir
bilgi kaynağı işlevi görür. Bu bilgi sağlık hakkının
ilerletilmesinde ve temel bir insan hakkı olarak profilinin
yükseltilmesinde rol oynamayı arzulayan sivil toplum
aktörlerince kullanılabilir. Raporlardaki bilgiye dayanarak
değişik aktörlerin gerçekleştirebilecekleri faaliyetler çalışma
ortamlarına, mesleki etkilerine ve kullanabilecekleri
kaynaklara bağlıdır. Özel Raportörün raporu savunuculuk ya
da lobicilik aracı, eğitim malzemesi olarak kullanılabilir ya da
yeni uğraşlar ilham edebilir veya sağlık hakkının
gerçekleştirilmesi için mevcut çabaların güçlendirebilir.
Farkındalık uyandırmak
Bir başlangıç noktası olarak yapılabilecek genel bir faaliyet
türü raporlar ve içerikleri hakkında sağlık çalışanları da
dahil sivil toplum aktörleri arasında farkındalık
uyandırmaktır. Bu, örneğin, raporları (kısmen bazı mesleki
dergilerde yayınlayarak, toplantılarda bilgi paylaşarak ya
da yeni raporun yayınlandığını ilgili web sitelerinde ve
gazetelerde ilan ederek yapılabilir.
12
Bu olasılıklar, bu bölümün kalan kısmında yer alan fikirlerle
birlikte, ne buyurucudur ne de eksiksizidir, sadece sivil
toplum aktörlerinin dikkatini Özel Raportör’ün raporlarına
çekmeyi ve onları bu raporları kullanarak daha fazla faaliyet
göstermelerini teşvik etmeyi amaçlamaktadır. İzleyen
bölümde raporlardaki özel bilgilerin sivil toplumca
kullanılmasına ilişkin iki yol üzerinde durulacaktır. İlk örnek
sağlık çalışanlarının sağlık hakkının gerçekleştirilmesinde
katkıda bulunmalarında oynayabilecekleri role
odaklanmaktadır. İkinci örnek raporların sağlık hakkının
gözlemlenmesinde nasıl yardımcı olabileceği üzerinedir. Yıllık
raporlarda bulunan bilgi tiplerini ortaya koymak için Özel
Raportör’ün önceki raporlarından çok sayıda alıntı yapılmıştır.
Sağlık çalışanları ve sağlık hakkı
Raporlarda sağlık çalışanlarının sağlık hakkıyla ilgili
rollerine ve sorumluluklarına hayli dikkat çekilmektedir.5
Raporlar sağlık çalışanlarının sağlık hakkının
gerçekleştirilmesi için nasıl vazgeçilmez olduğunu açıklar.
Raporlar aynı zamanda insan haklarının sağlık
çalışanlarınca mesleki hedeflerini gerçekleştirmek için
kullanılabileceğine de vurgu yapar. Böyle bir bilgi sivil
toplum örgütlerince sağlık çalışanlarını hem onların
çalışmalarının sağlık hakkının ilerletilmesini nasıl etkilediği
hem de sağlık hakkının onların çalışmalarını nasıl
destekleyeceği konusunda bilgilendirmek için kullanılabilir.
Sağlık çalışanları için insan hakları eğitiminin gerekliliği
Özel Raportör’ün raporlarında vurgulanmıştır. İnsan
hakları eğitimi sağlık çalışanlarının hastalarının hakları
yanısıra kendi insan haklarını da savunmalarını mümkün
kılmakta önemli rol oynar. Sivil toplum örgütleri sağlık
çalışanlarıyla birlikte insan hakları eğitiminin tıp ve
hemşirelik müfredatına eklenmesi için lobicilik yapmakta
rol oynayabilir.
13
Raporlardaki konuya-özel bilgiler sivil toplum örgütlerince
sağlık çalışanlarını insan hakları kavramlarıyla tanıştırmak
için de kullanılabilir. Raporlar ihmal edilmiş hasatlıklar,
anne ölümleri ve ruhsal hastalıklar gibi özel sağlık
konularını sağlık hakkı perspektifinden dile getirirler.
Gündelik çalışmalarında bu sorunlarla karşılaşan sağlık
çalışanları için raporlar alternatif bir yaklaşım ve bu
konuları dile getirmek için yeni olanaklar sunabilir.
Özel Raportör’ün raporundan örnek bölüm: 6
Açıktır ki, mümkün olan en yüksek sağlık standardı
hakkının gerçekleştirilmesi sağlık çalışanlarının halk
sağlığını ve tıbbi bakım sunmalarına bağlıdır. Sağlık hakkı
sağlık çalışanları olmadan gerçekleştirilemez. Çeşitli
sağlık mesleklerinin klasik, geleneksel hedefleri yeni,
dinamik insan hakları disiplininden eşit ölçüde
yararlanabilir. İnsan hakları var olan, iyi sağlık
programlarını güçlendirmeye ve bazen yeni, adil sağlık
politikalarının belirlenmesine yardımcı olabilir. Sağlık
politikaları ve programlarının yoksulluk içinde yaşayanlar
için adil, etkili, kanıta dayalı, sağlıklı, katılımcı, kapsamlı
ve anlamlı olduğunu garantilemeye yardım edebilirler.
İnsan haklarının destekleyici rolü tıbbi bakım
sağlanmasından halk sağlığına kadar uzanır. Ayrıca, uygun
biçimde yapılırsa, aciliyeti olan bir sağlık sorununu bir
insan hakları sorunu olarak ifade etmek onun meşruiyetini
ve önemini arttırabilir. Diğer bir deyişle, sağlık çalışanları
insan haklarını mesleki hedeflerini gerçekleştirmeden
yardımcı olarak kullanabilirler.
14
Özel Raportör’ün raporuna göre sağlık çalışanları için
insan hakları eğitiminin minimum içeriği: 7
1. Hastaların insan hakları
• Sağlık hakkı
• Örselenebilir grupların sağlıkla ilişkili insan
hakları
2. Sağlık çalışanlarının kendi mesleki pratikleriyle ilişkili
insan hakları
3. Klinik pratikte insan hakları yaklaşımı:
• Tüm hastaların doğuştan var olan onurlarına
saygıyı korumanın
• İhlale kalkışma konusunda kurumsal ve
toplumsal baskıya direnmenin
• İhlallerin belirlenmesinin
• İhlallerle ilişkili hesap verilebilirliği
geliştirmenin
• Hastaların ve meslektaşların insan haklarını
savunmak için güçlendirilmesinin
• İntikam riskinin en aza indirilmesinin
nasıl sağlanacağı
İnsan hakları ihlallerinin olması daha muhtemel
durumlarda ya da suistimal kanıtlarıyla
karşılaşabilecekleri durumlarda görev yapan sağlık
çalışanları için daha özel eğitimler gerekir.
15
Özel Raportör’ün anne ölümleriyle ilgili sağlık hakkı
normları ve yükümlülükleri konusundaki görüşleri: 8
Sağlık hakkı kadına üreme sağlığı hizmetleri, malzemeleri
ve tesisleri konusunda şu hakları verir:
(a) Yeterli sayıda olmalı. Diğerleri arasında, bu Devletlere
yeterli sayıda sağlık çalışanı sağlama yükümlüğünü
vermektedir. Sağlık çalışanlarının sayısının arttırılması,
ücretlerinin ve şartlarının iyileştirilmesi dahil olmak üzere
insan kaynakları stratejilerinin iyileştirilmesi, çok sayıda
ülkede anne ölümlerini azaltmak için yaşamsal bir
önkoşuldur;
(b) Fiziksel ve ekonomik olarak erişilebilir olmalı. Sağlık
hizmetlerine fiziksel erişim ve ücretler sıklıkla kadınların
tıbbi bakım arayıp aramam kararını etkiler. Bir çok
ülkede, anne ölümlerinin azaltılması ilgili hizmetleri
yeterince hizmet götürülmeyen bölgelere yayarak daha
ulaşılabilir ve ayrıca sıklıkla ilgili girişimlerin bedeli
ödenebilir kılmaya bağlıdır;
(c) Ayrımcılığa maruz kalmadan erişilebilir olmalı.
Toplumsal cinsiyete, azınlıklarla yerli toplulukların
haklarına ve kültürlerine duyarlı olmalıdır. Anne
ölümlerini önlemek ve ana sağlığına erişimi attırmak
sadece teknik girişimleri çoğaltmak ya da girişimleri
ücretleri ödenebilir kılmaktan ibaret değildir. Kadınların
ana sağlığı ya da diğer üreme sağlığı hizmetleri için
başvuru kararını etkileyen sosyal, kültürel, politik ve
hukuksal faktörlerin dile getirilmesi de yaşamsal önem
sahiptir. Bu, kadınları ve ergenleri kaliteli hizmet
aramaktan alıkoyan ayrımcı yasaları, politikaları,
uygulamaları ve toplumsal cinsiyet eşitsizliklerin dile
getirilmesini gerektirebilir;
(d) İyi kalitede olmalı. Hizmetlerin kalitesi sıklıkla
girişimlerin sonuçlarını, ayrıca kadınların tedavi için
başvuru yapıp yapmama kararını etkiler.
16
Sağlık hakkının izlenmesi
Sivil toplum için sağlık hakkının izlenmesi hükümetin
yaptıkları ya da yapmadıklarıyla sağlık hakkı konusundaki
yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğine, getiriyorsa
ne ölçüde yerine getirdiğini izlemek demektir.9 Sağlık
çalışanlarını bu süreçlere katmak çok önemlidir çünkü
onlarına meslekleri sağlık ihtiyaçları ve sağlık hakkının
yaşama geçirilme düzeyi arasında mevcut olan
uyumsuzluklara tanık olmalarına izin verir. Raporlar
izleme araçlarını işaret ederek ve hükümetlerin sağlık
hakkından kaynaklanan yükümlülüklerini aydınlığa
kavuşturarak sağlık hakkının gözlemlenmesinde yardımcı
olabilir.
Raporlarda dile getirilen iki tip izleme aracı sağlık
belirteçleri ve etki değerlendirme araçlarıdır. Raporlar
esas olarak sivil toplumun rolüne değil hükümetlerin sağlık
belirteçleri ve etki değerlendirmesi araçları konusundaki
yükümlülüklerine odaklanmakla birlikte yine de bu
araçların sağlık hakkının izlenmesinde nasıl
kullanılabileceği konusunda yararlı genel bilgiler sunarlar.
Sağlık hakkının ilerleyici biçimde gerçekleştirilmesi söz
konusu olduğundan hükümetlerce sağlık hakkının yaşama
geçirilmesi konusunda sağlanan ilerlemeyi ölçmek ve
izlemek için sağlık belirteçlerine ihtiyaç vardır. Raporların
birinde Özel Raportör sağlık belirteçlerine insan haklarıtemelli bir yaklaşım ortaya koymuştur.10 Rapor, sağlık
hakkının ilerleyici biçimde gerçekleştirilmesinin değişik
yönlerinin izlenebilmesi için sağlık belirteçlerinde
bulunması gereken özellikleri ortaya koymaktadır.
İnsan hakları etki değerlendirme araçları planlanmış bir
programın ya da politikanın insan haklarının yaşama
geçirilmesi üzerine potansiyel etkisini araştırmaya imkan
verir. Özel Raportör’ün raporlarından birinde insan hakları
etki değerlendirmesi konusunda mevcut üç inisiyatif
değerlendirilmiştir:11 Norveç Kalkınma İçin İşbirliği
17
Ajansı’nın İnsan Hakları Değerlendirme Elkitabı(2001);12
İnsan Hakları Hedefi’nin Kadının Sağlık Hakları
Değerlendirme Aracı (2006);13 Hak ve Demokrasi İnisiyatifi
İnsan Hakları Etki Değerlendirmesi (2007).14
Sağlık hakkının yürürlüğe konmasını etkili biçimde
izleyebilmek için hükümetlerin sağlık hakkıyla ilgili
yükümlülüklerinin kapsamını ve doğasını anlamak
gereklidir. Raporlarda mevcut bilgi ve öneriler
hükümetlerin sağlık hakkı konusunda neleri yapması,
nelerden kaçınması gerektiğini aydınlatabilir.
18
Özel Raportör’ün Ruh Hastalıkları ve Sağlık Hakkı
Üzerine Çalışmaları ve karar vermeye katılımla ilişkili
yükümlülükler: 15
Uluslararası insan hakları hukukuna göre, halk sağlıkla
ilgili politika oluşturulmasında karar verme süreçlerine
yerel, ulusal ve uluslararası düzeylerde katılma hakkına
sahiptir. Ruh hastalarının sağlık ve gelişimlerini
etkileyecek karar verme süreçlerine ve hizmet sunumunun
tüm evrelerine katılma hakkı sağlık hakkının vazgeçilmez
bir parçasıdır; bu hak Standart Kurallar’da ve Montreal
Bildirgesi’nde kabul edilmiştir. Ruh hastalığı olan bazı
kişiler karar vermekte ya da iletişim tercihlerinde
zorlanırlar- bu konularda desteklenmelidirler.
Ruh hastalarının ve onları temsil eden örgütlerin ruh
sağlığı ve sosyal destekle ilgili mevzuatın, politikaların,
programların ve hizmetlerin yanısıra onları etkileyen
yoksulluğu azaltıcı stratejiler de dahil daha geniş kapsamlı
politika ve programların geliştirilmesinin, uygulanmasının
ve gözlemlenmesinin tüm aşamalarına katılımı şarttır.
Devletler olumlu bir biçimde onların katkılarını
istemelidirler. Bakım ve destek sağlayanlar olarak aile
üyeleri de bakımla ilgili kararların yanısıra ve politik
süreçlere de önemli katkılarda bulunabilirler. Ruh sağlığı
hizmeti alanların, ailelerinin ve onları temsil eden
örgütlerin katılımını sağlamak ve tüm ilgili inisiyatiflerin
tasarımında ve yürürlüğe konmasında onların
perspektiflerini de kapsamak, ruh hastalarının
ihtiyaçlarının karşılandığının garantilenmesine yardım
eder.
19
Eylem Olanaklarını Belirlemek İçin Kontrol Listesi
•
Özel Raportör’ün raporlarında şimdiye kadar hangi
konular dile getirilmiş?
www2.ohchr.org/english/issues/health/right/annual.htm
•
•
•
•
•
•
20
Özel Raportör’ün gelecekteki raporlarına alması
için bilgilendirilmesi gereken özel bir sağlık hakkı
sorunu var mı?
Sayfa 8’deki iletişim ayrıntılarına bakınız
Tüm ilgili aktörler raporların farkında mı?
Raporlar tercüme edilmiş mi?
Raporlardaki yararlı bilgiler dağıtım için uyarlanmış
mı?
Raporlarda üzerinde çalışılmaya başlanması gerekli
öneriler var mı?
Raporlardaki bilgi halihazırdaki ya da gelecekteki
çalışmalara uygulanabilir mi?
• eğitimler
• toplantılar
• gözlem
• lobicilik ya da savunuculuk
• diğer konuya-özel faaliyetler
Ülke Ziyaretleri
Çalışmalarının bir parçası olarak Özel Raportör resmi
ziyaretleri gerçekleştirir. Bu ziyaretler çoğunlukla ülkelere
ama bazen uluslararası örgütlere ve ilaç şirketlerine yapılır.
Sağlık çalışanları dahil sivil toplumun potansiyel rolü
uluslararası örgütlerden çok ülkelere yapılan ziyaretlerde
belirginleşir; o nedenle bu bölümde başlıca ülke ziyaretlerine
odaklanılacaktır. Ziyaretler özel bir sağlık hakkı durumu
hakkında ilk elden bilgi almanın olmazsa olmaz bir yoludur.
Özel Raportör normal olarak yılda en fazla iki ülke ziyareti
yapar, bu da görev süresince ziyaret edebileceği ülke sayısını
kısıtlar.
Ülke ziyareti nasıl başlatılır?
Ziyaret genellikle Özel Raportör’ün ziyaret isteğiyle başlatılır.
Ancak, ziyaret sadece istek söz konusu olan ülkenin
hükümetince resmi bir davetle kabul edildikten sonra
gerçekleşebilir. Bazı hükümetler tüm Özel Raportörler’e
‘daimi davet’ gönderirler, bunun anlamı hangi Özel
Raportör’den gelirse gelsin ilke olarak ziyaret isteklerini
kabul edecekleridir. Özel Raportör’ün ziyareti için sağlık
hakkıyla ilgili hükümler içeren insan hakları antlaşmalarının
söz konusu hükümetçe imzalanmış olması şartı yoktur.
Ziyaret sırasında neler olur?
Ziyaretin süresi, şartlara ve ziyaretin karakterine bağlı olarak,
genellikle bir ila iki haftadır. Ziyaret söz konusu olan
hükümet, OHCHR ve diğer ilgili BM organlarıyla işbirliği içinde
hazırlanır, ama ziyaretin nihai ajandası Özel Raportörce
belirlenir. Ziyaret sırasında Özel Raportör ulusal ve yerel
otoritelerle, uluslararası örgütlerle, bağışçılarla ve sağlık
meslek birlikleri de dahil sivil toplumla toplantılar yapar.
Ziyaretlerde ayrıca belli kuruluşlar ya da sağlık haklarının
gerçekleşmesi önünde bazı engellerle karşılaşan topluluklara
21
yerinde ziyaretler yapılır. Hükümetin Özel Raportör’le
işbirliği yapması ve serbestçe dolaşma hakkı, tüm ilgili
paydaşlara ve kurumlara erişim ve Özel Raportör’le temasta
bulunan hiç kimsenin tacize ya da cezalandırılmaya maruz
kalmaması dahil bazı konularda garanti vermesi beklenir.16
Ziyaretin bulguları nasıl kaydedilir?
Ziyaret tamamlandıktan sonra Özel Raportör gözlemlerini,
kararlarını ve önerilerin bir rapor haline getirir. Bu raporlar
yıllık raporun ekleri olarak İnsan Hakları Konseyi’ne sunulur.
Sağlık hakkının bir çok konuyu kapsamasına rağmen
raporların kısa olması gerekir. Bu nedenle Özel Raportör
hangi başlıkları dile getireceği hakkında seçim yapmak
durumundadır. Bu nedenle daha önceki Özel Raportör sıklıkla
her bir ziyaret ve rapor için bir tek sağlık konusuna
odaklanmayı seçmişti. Örneğin 2005’te Uganda’ya yapılan
ziyaret ihmal edilmiş hastalıklara, 2007’de Hindistan’a
yapılan misyon ise anne ölümlerine odaklanmıştı. Raporlar bir
ülkeye yapılan ziyaretle ilgili olmakla birlikte, bilgi benzer
sorunlarla karşı karşıya kalan diğer ülkelerde de kullanılabilir.
Daimi davet çıkaran ülkelerin listesi şu adreste
bulunabilir:
www2.ohchr.org/english/bodies/chr/special/invitations.h
tm
Tüm özel raportörlerin ülkeler temelinde yaptıkları
ziyaretler, yapacakları ziyaretler, kararlaştırılmış
ziyaretler ve ziyaret istekleri şu adreste bulunabilir:
www2.ohchr.org/english/bodies/chr/special/cuntryvisitsa
-e.htm
Ülke Raporları şu adreste bulunabilir:
www2.ohchr.org/english/issues/health/right/visits.htm
22
Sivil toplumun ziyarete katılım olanakları nelerdir?
Sivil toplum Özel Raportör’ün ziyaretinin tüm evrelerinde
değerli rol oynama potansiyeline sahiptir. Ziyaretin
yapılacağı yer belli olmadan önce bazı sivil toplum aktörleri
Özel Raportör’ün belirli bir ülkeye ya da kuruma gitmesi için
lobicilik yapabilirler. Ziyaret kararlaştırıldıktan sonra sivil
toplumun ziyaret başlamadan önceki dönemde, ziyaret
sırasında ve ziyaret sonrası izleme evresinde katkıda
bulunması için çok sayıda yol vardır.
Farklı sivil toplum örgütlerinin ziyarete katılması durumunda
bunlar arasından koordinasyon sağlanması önemlidir. Ziyaret
sırasında çok sayıda aktör değişik konular için lobicilik
yaptığında Özel Raportör hangi konuyla ilgileneceğine karar
vermekte zorlanabilir. Dolayısıyla, sivil toplum örgütleri
öncelikler üzerinde görüş birliğine varırsalar daha etkili ve
yararlı olurlar.
Sağlık çalışanları, sağlık hakkının gerçekleştirilmesindeki
vazgeçilemez rolleri nedeniyle Özel Raportör’ün tüm
ziyaretlerinde kaçınılmaz olarak etkili olurlar. İlgili sivil
toplum örgütleri sağlık çalışanlarının ziyaretten, ziyaretin
odaklandığı konudan ve ziyaretin doğasından haberdar
edildiğini garantileyebilirler. Bu bölümün kalan kısmında sivil
toplum örgütlerinin ve sağlık çalışanlarının ziyaret öncesinde,
sırasında ve sonrasında katılı için farklı alternatifler üzerinde
durulacaktır.
23
Ziyaretten önce
Özel Raportör’ün ziyaretinden önce hazırlanmak şarttır.
Bu, öncelikleri belirlemek, bilgi toplamak ve tüm gerekli
paydaşların katılım için misyondan haberdar olması şansını
sağlar.
Ziyaret kesinleştiğinde yapılması gereken hazırlık
çalışmaları:
• Medya yoluyla ziyaretin sivil toplum örgütleri ve
sağlık çalışanları arasında duyurulmasını sağlama.
• Sivil toplum örgütlerini ve sağlık çalışanlarını
Özel Raportör ve çalışmaları hakkında
bilgilendirme.
• Ziyaret sırasında Özel Raportör’le yapılacak
toplantılara yapılacak katkıları şekillendirmek
için ilgili aktörlerle ön toplantı düzenlemek .
• Özel Raportör’e ön bilgi sunmak. Bu, raporlar,
tematik öneriler, dile getirilecek
konularla ilgili öneriler ya da ziyaret sırasında
Özel Raportör’ün ajandası için fikirleri
içerebilir. Sivil toplum bu konuda gizlilik
isteyebilir.
• Özel Raportör’ün sağlık hakkının
gerçekleştirilmesiyle ilgili etkisi olabilecek tüm
hükümet yetkililerine erişimini garantilemek için
hükümet nezdinde lobicilik yapmak.
24
Ziyaret sırasında
Özel Raportör’ün ziyareti genellikle çok sayıda toplantı ve
görüşme içerir. Bunlar:
• sivil toplumla toplantılar.
• meslek birlikleriyle toplantılar.
• bireysel sağlık çalışanlarıyla toplantılar.
• tıbbi ya da ilgili diğer tesislere ziyaretler.
• topluluklara ziyaretler.
Sivil toplum aktörleri sayfa 9’da verilen iletişim ayrıntıları
yoluyla ziyaret sırasında Özel Raportör’le görüşmek
isteyebilirler. Bir diğer seçenek genellikle ziyarete lojistik
destek sağlayan Birleşmiş Milletler ülke timiyle (bu ya
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı’dır ya da ülkede
mevcut başka bir Birleşmiş Milletler ajansıdır) temas
kurmaktır.
Ziyaretten sonra
Özel Raportör’ün misyonu ilgiyi sağlık hakkı üzerine
çekebilir ve bu hakkın gerçekleştirilmesi için değişiklikler
yapılmasına vesile olabilir. O halde, izleme faaliyetlerinde
bulunarak ziyaretin oluşturduğu dikkat ve motivasyondan
yarar sağlamak önemlidir.
İzlem alternatifleri:
• Ziyaretin sonuçlarının in tıp dergileri de dahil
ilgili yerel medyada yayınlanması.
• Raporların yerel dillere çevrilmesi.
• Raporların (ya da bazı bölümlerinin) sağlık
çalışanlarının erişebileceği biçimde
uyarlanması ve dağıtılması.
• Rapordaki önerilerin yaşama geçirilmesinin
gözlenmesi.
• Önerilerin hayata geçirilmesi için hükümet ve
diğer aktörler nezdinde lobicilik yapılması.
25
• Diğer sivil toplum aktörleriyle işbirliği içinde
izleme toplantıları düzenlemek ve izleme
raporları hazırlamak.
• Özel Raportör’ü önerilerin yürürlüğe konma
durumu hakkında bilgilendirmek
ÖRNEK OLGU 1
Peru’daki Ziyarette Sivil toplum Katılımı 17
Sivil toplum örgütlerinin Özel Raportör’ün 2004’te Peru’ya
gerçekleştirdiği ziyarete katkıları koordineli sivil toplum
katılımının değeri konusunda çok güzel bir örnektir. Sivil
toplum örgütleri Peru Sağlık Bakanlığı ve BM sistemiyle
işbirliği içinde ziyaretin planlanmasında önemli rol
oynadılar. Ziyaretten önce sivil toplum örgütlerinden
oluşan büyük bir grup bilgi paylaşımı ve Özel Raportör’ün
raporuna zemin hazırlığı için ön bir toplantı düzenledi.
Ziyaret sırasında sivil toplumun aktif katılımı Özel
Raportör’e toplumun sağlık sorunlarının gerçek yüzünü
aracısız görmek için değerli fırsatlar sağladı.
Ziyaretten 2 yıl sonra çok sayıda sivil toplum örgütü,
araştırma yaptı ve Özel Raportör’ün önerileriyle ilgili
olarak hükümetin yaptıkları ve yapmadıklarını ortaya
koymak için bir dizi izleme toplantıları düzenledi. Bu
toplantılar Kasım 2006’da hakla yönelik kısa bir toplantı
içi Peru’ya döndüğünde Özel Raportör’e verilen bir rapor
hazırlanmasıyla sonuçlandı. Özel Raportör hükümetten
yazışma yoluyla Peru’daki durum hakkında bilgi isteyerek
izleme yapabildi. Yazışmalar sonuç olarak misyondan
sonra alınan önlemleri daha açık hale getirdi ve izleme
için daha fazla öneri ve olasılık sundu. 2008’de, bir grup
sivil toplum örgütü ikinci bir izleme raporu hazırladı ve
Londra’da Özel Raportör’e sundu. Sivil toplumun başından
beri aynı güçle katılımı Özel Raportör’ün Peru hükümetini
sağlık hakkını yerine getirmek konusundaki
yükümlülüklerini ve taahhütlerini yerine getirmek
konusunda hesap vermesini sağlama çabalarına önemli
katkıda bulundu.
26
ÖRNEK OLGU 2
İsveç Ziyareti–Kayıtdışı Göçmenler İçin Sağlık Hakkı18
Özel Raportör’ün İsveç ziyareti bir ülkede özel bir sağlık
konusuna insan hakları-temelli yaklaşımın dahil
edilmesinin konuyu dile getiren mevcut çabaları nasıl
desteklediğini ve arttırdığını ortaya koymaktadır. 2006’da
İsveç ziyareti sırasında İsveç’te kayıtdışı erişkinlerin sağlık
hizmetlerine çok sınırlı erişime sahip oldukları Özel
Raportör’ün dikkatine sunuldu. Ziyaretten sonraki
raporunda Özel Raportör şu gözlemlerde ve önerilerde
bulundu:
‘Temel bir insan hakkı olan mümkün olan en yüksek sağlık
standardı hakkı herkes tarafından ayrıma maruz kalmadan
yaşanılmalıdır. Bu hak özellikle örselenebilir bireyler ve
gruplar için önemlidir. Sığınmacılar ve kayıtdışı kişiler
İsveç’in en örselenebilir insanları arasındadır. Bunlar tam
da uluslararası insan hakları hukukunun korumayı
amaçladığı dezavantajlı gruplardan biridir. […]
Tüm sığınmacılar ve kayıtdışı kişilere İsveç’te oturanlarla
aynı temelde aynı biçimde sağlık hizmeti verecek biçimde
pozisyonunu gözden geçirme konusunda Hükümeti teşvik
etti. Böylece, İsveç kendini uluslararası insan hakları
yükümlülükleri ile uyumlu hale getirecekti.’19
Özel Raportör’ün raporundaki bu sonuçlar İsveç’teki
kayıtdışı kişilerin sağlık hakkı konusundaki yoğun bir
tartışmada çok önemli oldu. Sağlığın bir insan hakkı
olduğuna dikkat çekti ve İsveç’te kayıtdışı göçmenler için
sağlık hizmetlerine erişim sağlamaya çalışan örgütler için
güçlü bir lobicilik ve savunuculuk aracı oldu.
27
Eylem Olasılıklarını Belirlemek İçin Kontrol Listesi
Özel Raportör bir ülkeyi ziyaret etmemişse:
•
•
•
Özel Raportör ülkeyi ziyaret etmek için istekte
bulundu mu?
Hükümet isteği resmi bir davet göndererek kabul
etti mi?
www2.ohchr.org/english/bodies/chr/special/countr
yvisitsa-e.htm
YA DA
Hükümet Özel Raportörler’e ‘daimi davet’ mi
çıkardı?
www2.ohchr.org/english/bodies/chr/special/invitati
ons.htm
Belli bir ülkeyi ziyaret etmesi için Özel Raportör
nezdinde lobicilik mi yapılmalı?
Özel Raportör bir ülkeyi ziyaret etmeyi planladığında:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
28
Özel Raportör’ün ziyaret tarihleri nedir?
Özel Raportör ziyaret sırasında hangi sağlık
konularına eğilmeyi planlamaktadır?
Özel Raportör ülkenin hangi bölümlerine gitmeyi
planlamaktadır?
Tüm ilgili aktörler ziyaretten haberdar mı?
Ziyarete hazırlık için sivil toplum toplantısı
düzenlendi mi?
Ziyaretten önce Özel Raportör’e gönderilmesi
gereken bir bilgi var mı?
Ülkedeki sağlık hakkı durumu hakkında temel bir
rapor hazırlanabilir mi?
Ziyaret sırasında hangi toplantılar ve geziler
planlandı?
Ek toplantılar ya da geziler düzenlenmeli mi?
Bu konulardan bazıları hakkında bilgi almak için Özel
Raportör’le ya da ilgili BM ülke timiyle temas kurmak
gerekebilir (iletişim ayrıntıları için bkz. sf. 9).
Özel Raportör bir ülkeyi yakın zamanda ziyaret etmişse:
•
•
•
•
•
•
•
Rapor OHCHR websitesinde yayınlanmış mı?
www2.ohchr.org/english/issues/health/right/visits.
htm
Rapor tercüme edilmiş mi?
Rapor dağıtılmış mı?
o yerel medya yoluyla
o hükümet içinde
o sivil toplumda
Rapor hangi konuları dile getiriyor?
Raporda hangi önerilerde bulunulmuş?
Bu önerilerin izlenmesi için hangi önlemler alınmış?
o hükümet tarafından
o sivil toplum tarafından
o uluslararası örgütler, bağışçılar ve özel
sektör gibi aktörler tarafından
Özel Raportör ilgili gelişmelerden haberdar edilmiş
mi?
29
Bireysel Şikayetler
Bireyler, gruplar veya topluluklar ya da mağdurların
temsilcileri, Özel Raportör’e sağlık hakkı ihlali suçlamasıyla
ilgili bilgi gönderebilirler. Özel Raportör’e bireysel şikayet
göndermek için yaşana ülkedeki çarelerin tüketilmiş olması
gerekmez. Alınan bilginin güvenilir olduğunu düşünüyorsa,
Özel Raportör ilgili hükümete bir mesaj gönderir. Bu mesajda
Özel Raportör söz konusu ihlal hakkında yorum ve aydınlatıcı
bilgi isteyebilir ve mümkünse hükümetin tazmin edici,
önleyici ya da araştırıcı bir faaliyette bulunmasını gündeme
getirebilir. Bu mesajlar ve hükümetlerden alınan cevaplar
gizlidir ancak bunların özeti Özel Raportör’ün yıllık
raporlarına ek olarak yayınlanır. Raporlar herkesin erişimine
açık olduğundan ve mağdurların adları da raporlarda yer
aldığından, mağdurlar adına hareket eden grupların Özel
Raportör’ü mağdurun olgunun Özel Raportör’e gönderildiği
konusunda bilgilendirmeleri önemlidir. Sağlık hakkına ek
olarak diğer hakların da ihlal edildiği olgularda başka Özel
Raportörlerle ortak iletişim gerekebilir. Hükümetle
yazışmalarının sonuçlarını gözlemleyebilmek için Özel
Raportör şikayet gönderen bireyleri ya da grupları söz konusu
olgu ile ilgili olarak güncellenmiş bilgi göndermeye teşvik
eder.
30
Bireysel Şikayet Gönderme
Özel Raportör’ün OHCHR’deki resmi web sitesine göre bir
şikayetin değerlendirilmesi için şu bilgiler
gerekmektedir:20
• Suçlayan mağdur(lar), birey(ler), topluluk, grup vs.
kim(ler)dir;
• İhlal nedeniyle suçlanan(lar) kim(ler)dir;
Varsa hükümet dışı aktörler de dahil olmak üzere olaya
katılan tüm aktörler hakkında doğrulanmış bilgi veriniz.
• Şikayeti gönderen kişi(ler) ya da kuruluş(lar) (bu bilgi
saklı tutulacaktır);
Genel bir kural olarak, ihlalle ilgili bilginin kaynağı daima
saklı tutulur. Bilgi gönderirken lütfen bu bilginin gizli
kalmasını istediğiniz bölümleri olup olmadığını belirtiniz.
• Olay(lar)ın ya da ihlalin meydana geldiği tarih, yer ve
şartların ayrıntılı tanımı;
Gönderilen bilgi henüz olmuş, olabilecek ya da olması
muhtemel ihlallere ilişkin olabilir. Bilgi, eğer varsa, ulusal
ya da bölgesel düzeyde mevcut yasal çözüm yollarını ya da
olgunun değişik yönleriyle ilgili mevcut bilgiyi de
içermelidir.
Şikayet, mesajın bireysel şikayet içerdiği belirtilerek sayfa
9’da yer alan iletişim ayrıntılarına gönderilebilir.
31
İlgili Web siteleri
www2.ohchr.org/english/issues/health/right/index.htm
Bu Özel Raportör’ün OHCHR’deki resmi web sitesidir. Bu
web sitesinin değişik bölümlerinde Özel Raportör’ün tüm
raporları ve ayrıca BM İnsan Hakları Konseyi’nin bunlarla
ilgili kararları bulunabilir.
www.ifhhro.org
Uluslararası Sağlık ve İnsan Hakları Örgütleri
Federasyonu’nun web sitesinden Özel Raportör’ün
belgelerine, sağlık hakkıyla ilgili kaynaklara, önemli
olaylarla ilgili bilgiye ve tüm dünyada sağlık hakkıyla ilgili
haberlere ulaşmak mümkündür.
www.lawyerscollective.org/BM/anand
Halihazırdaki Özel Raportör, Anand Grover’ın web sitesi.
www2.essex.ac.uk/human_rights_centre/rth/rapporteur.s
htm
Bu önceki Özel Raportör Paul Hunt’ın web sitesidir. Özel
Raportör ün 2008’e kadarki raporlarına ek olarak Paul
Hunt’ın sağlık hakkıyla ilgili yayınlarını, basın
açıklamalarını ve sunumlarını da içermektedir.
Bu rehber, çalışma Sağlık Hakkı üzerine çalışmakla görevli BM
Özel Raportörü’ne odaklanmakla birlikte sağlık hakkıyla
ilişkili olabilecek konularla ilgili başka BM Özel Raportörleri
ve Bağımsız Uzmanlar da vardır. Bunlar işkence, kadına
yönelik şiddet, yeterli barınma, gıda hakkı, eğitim hakkı Özel
Raportörleri ve Ülke Raportörleridir. Halihazırda 30 tematik
görevli ve 8 ülkeye özel görevli vardır. Bu rehberdeki genel
bilgilerin çoğu bu görevliler için de geçerlidir.
Görevlilerin tam listesi şu adreste bulunabilir:
www2.ohchr.org/english/bodies/chr/special/index.htm
32
Notlar
1
Daha önce: İnsan Hakları Komisyonu
İnsan Hakları Komisyonu , Karar 2002/31, İnsan Hakları Komisyonu, Karar
2003/28, İnsan Hakları Konseyi, Karar 6/29
3
Örneğin bkz. Paul Hunt’ın ön raporu, E/CN.4/2003/58. Halihazırdaki Özel
Raportör Anand Grover’ın ilk raporu Mart 2009’da yayınlandı.
4
Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi (madde 12),
Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Yok Edilmesi Sözleşmesi (madde 12), Çocuk
Hakları Sözleşmesi (madde 24), ve çok sayıda başka sözleşme ve bildirgeler.
5
Özellikle bkz. : Sağlık Hakkı Özel Rapotörü’nün Raporu, E/CN.4/2003/58,
paragraf 95-98, Sağlık Hakkı Özel Rapotörü’nün Raporu, A/HRC/4/28,
paragraf 38-47
6
Sağlık Hakkı Özel Rapotörü’nün Raporu, A/HRC/4/28, paragraf 41
7
Sağlık Hakkı Özel Rapotörü’nün Raporu, A/60/348, paragraf 15
8
Sağlık Hakkı Özel Rapotörü’nün Raporu ,A/61/338, paragraf 17
9
Sağlık hakkını gözlemleme konusunda yararlı bir rehber, bkz. : Judith Asher,
Sağlık Hakkı: STKlar İçin Kaynak Kitabı, Commat, 2004, sf. 77-107.
http://shr.aaas.org/pubs/rt_health/rt_health_manual.pdf
10
Sağlık Hakkı Özel Rapotörü’nün Raporu, E/CN.4/2006/48, paragraf 22-61
11
Sağlık Hakkı Özel Rapotörü’nün Raporu, A/62/214, paragraf 33-44
Rapor’daki bilgi şu araştırma raporunun özetidir: Paul Hunt ve Gillian
MacNaughton, Etki Değerlendirmeleri, Yoksulluk ve İnsan Hakları: Mümkün
Olan En Yüksek Sağlık Standardı Hakkı Kullanılarak Yapılan Bir Olgu Çalışması,
UNESCO, 2006. www2.essex.ac.uk/human_rights_centre/rth/projects.shtm
12
Norveç Kalkınma İşbirliği Ajansı (NORAD), “İnsan Hakları Değerlendirme
Elkitabı: Devletin Yükümlülükleri, Farkındalık & Güçlendirme” (Şubat 2001).
www.norad.no/files/Handbook.pdf
13
Aim for Human Rights, Kadının Sağlık Hakkı Değerlendirme Aracı (2006).
www.aimforhumanrights.nl/fileadmin/user_upload/pdf/HeRWAI_2006.pdf
14
İnsan Hakları ve Etki Değerlendirmesi konusunda Uluslararası İnsan Hakları
ve Demokratik Kalkınma İnisiyatifi. www.ddrd.ca/site/what_we_do/index.php?id=1489&subsection=themes&subsubsecti
on=theme_documents
15
Sağlık Hakkı Özel Rapotörü’nün Raporu E/CN.4/2005/51, paragraf 59-60
16
Özel Raportörlerin Bilgi Toplama Ziyaretlerine Dair Görev Tanımları / İnsan
Hakları Komisyonu Temsilcileri, E/CN.4/1998/45, Appendix V
17
Sağlık Hakkı Özel Rapotörü’nün Peru’ya Yaptığı Misyon’un Raporu,
E/CN.4/2005/51/Add.3 Sağlık Hakkı Özel Rapotörü’nün Hükümetlerle
Yazışmalarına Dair Raporu, A/HRC/7/11/ Add.1, paragraf 38-45. Bu olgu
çalışması Dr. Ariel Frisancho(CARE-Peru)’nun yardımıyla gerçekleştirilmiştir.
18
Sağlık Hakkı Özel Rapotörü’nün İsveç’e Yaptığı Misyon’un Raporu,
A/HRC/4/28/Add.2, paragraf 67-85. Bu çalışma Dr. Henry Ascher(Nordik
Halk Sağlığı Okulu)’in yardımıyla gerçekleştirilmiştir.
19
İbid. paragraf 73 & 75
20
www2.ohchr.org/english/issues/shealth/rights/complaints.htm
2
33
Uluslararası Sağlık ve İnsan Hakları Örgütleri Federasyonu
(IFHHRO)
IFHHRO sağlıkla ilişkili insan haklarının geliştirilmesine ve
korunmasın adanmış aktif örgütlerin oluşturduğu özgün bir
ağdır. Federasyon halihazırda dünyanın çeşitli yerlerinden 29
üye ve gözlemci örgütten oluşmaktadır. Bu üye ve
gözlemciler sağlıkla ilişkili hak ihlallerini dile getiren insan
hakları gruplarını, insan hakları çalışmalarına katılan hekim
birliklerini ve sağlık çalışanlarını insan hakları için harekete
geçirmek üzere özellikle kurulmuş örgütleri içerir.
Vizyon: IFHHRO herkesin sağlıkla ilişkili insan haklarının
sağlanması için çabalar.
Misyon: IFHHRO sağlık çalışanlarını sağlıkla ilişkili insan
haklarının gerçekleştirilmesine dahil eder.
34
Bu rehber www.ifhhro.org / www.toplumsagligi.org
adresinden sipariş edilebilir.
Bu rehberi kullanan kişilerden geri bildirim ve örnekler
almaktan memnunluk duyarız. Deneyimlerinizi lütfen
[email protected] / [email protected] adresine
gönderiniz.
IFHHRO
www.ifhhro.org
Janskerkhof 3a
3512 BK Utrecht
The Netherlands
Tel: +31 (0)30 253 6401
Toplum Sağlığı Araştırma ve Geliştirme Merkezi
Sağlık ve İnsan Hakları Dizisi No: 4
www.toplumsagligi.org
35