4 - Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.

Transkript

Sayfa
DÜNYA ŞEKER DURUMU
No
1-3
4
SUNUŞ
DÜNYA DURUMU
4-9
ÜRETİM
10-11
TÜKETİM
12-14
FİYATLAR
15
TİCARET
15-16
İHRACAT
16-17
İTHALAT
18-21
AVRUPA BİRLİĞİ
22-23
DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ
24
HFCS ÜRETİMİ
TÜRKİYE ŞEKER SEKTÖRÜ
25-26
SEKTÖRÜN TARİHSEL GELİŞİMİ
27-28
SEKTÖRDE FAALİYET GÖSTEREN ŞİRKETLER
29-31
TÜRKİYE’DE ŞEKER REJİMİ
32-35
ARZ – TALEP DURUMU
34-41
TÜRKİYE’DE PANCAR TARIMI
40-47
ŞEKER ÜRETİMİ
46-47
MELAS ÜRETİMİ VE KULLANIM ALANLARI
47-48
ALKOL ÜRETİMİ VE KULLANIM ALANLARI
49-51
SATIŞ – STOK DURUMU
51-54
İTHALAT - İHRACAT
55-56
ŞEKER FİYATLARI
56
YATIRIMLAR
57-59
ÖZELLEŞTİRME
60-63
SEKTÖRDE REKABET - SORUNLAR
2
TABLOLAR
Sayfa No
Tablo: 1
Dünya Şeker Üretimi
4
Tablo: 2
Dünya Şeker Dengesi
6
Tablo: 3
2013/14 Dünya Şeker Üretim/Tüketim Tahminleri
8
Tablo: 4
Beyaz Şeker Borsa Fiyatları
13
Tablo: 5
AB Şeker Kotaları
20
Tablo: 6
AB-27 Şeker Dengesi
21
Tablo: 7
Dünya HFCS Üretimi
24
Tablo: 8
Şeker Üreten Şirketler
27
Tablo: 9
Pancar Şekeri ve NBŞ Kotaları
32
Tablo: 10
Türkiye’ de Şeker Pancarı Ekim, Üretim ve Taban Fiyatları
36
Tablo: 11
Türkşeker’in Şeker Pancarı Ekim, Üretim ve Taban Fiyatları
39
Tablo: 12
Kota-Üretim İlişkisi
41
Tablo: 13
Türkiye’de Yıllar İtibariyle Pancar Şekeri Üretimi
42
Tablo: 14
Türkşeker’in Yıllar İtibariyle Pancar Şekeri Üretimi
43
Tablo: 15
Nişasta Bazlı Şeker Üretimi
45
Tablo: 16
Melas Üretimi
46
Tablo: 17
İşlenen Melas-Üretilen Alkol
48
Tablo: 18
Türkiye Pancar Şekeri Satış-Stok Durumu
49
Tablo: 19
Türkşeker’in Şeker Satışları
50
Tablo: 20
Türkşeker’ in Kotalar İtibariyle Stokları
51
Tablo: 21
Yıllar İtibariyle İthalat
52
Tablo: 22 DİİB’ ye Kayden Satışlardan Doğan ve Türkşeker Bünyesinden
Karşılanan Görev Zararı
54
Tablo: 23
Pancar Şekeri Kristal Şeker Satış Fiyatları
55
Tablo: 24
NBŞ Satış Fiyatları
56
www.turkseker.gov.tr
3
GRAFİKLER
Sayfa No
Grafik: 1
Dünya Pancar ve Kamış Şekeri Üretimi
6
Grafik: 2
2013/14 Tahminlerine Göre Tüketimde İlk 10 Ülke
11
Grafik: 3
Son 10 Yıllık Beyaz Şeker ve Ham Şeker Fiyat Seyri
14
Grafik: 4
Üretim-Tüketim- Fiyat Dengesi
14
Grafik: 5
2013/14 Tahminlerine Göre İhracatta İlk 10 Ülke
16
Grafik: 6
2013/14 Tahminlerine İthalatta İlk 10 Ülke
17
Grafik: 7
Arz Talep Durumu
33
Grafik: 8
Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünler Üretiminde Ş.Pancarı Payı
36
Grafik: 9
Pancar Üretimi
37
Grafik: 10
Çiftçi Sayıları-Pancar Verimi
37
Grafik: 11
Pancar Üretimi-Çiftçi Sayısı
38
Grafik: 12
Şeker Üretimi
43
Grafik: 13
Pancar Şekeri Üretiminde Türkşeker’in Payı
44
Grafik: 14
Kampanya Süreleri
45
4
KISALTMALAR VE TERİMLER
AB
Avrupa Birliği
ABD
Amerika Birleşik Devletleri
A KOTASI
Yurtiçi talebe göre üretilen şeker
B KOTASI
Güvenlik payı için bulundurulacak şeker
BKK
Bakanlar Kurulu Kararı
BM
Birleşmiş Milletler
BŞE
Beyaz Şeker Eşdeğeri
C ŞEKERİ
A ve B kotaları dışında üretilen ihraç amaçlı şeker
DİİB
Dahilde İşleme İzin Belgesi
DTÖ
Dünya Ticaret Örgütü
FAO
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü
GÜ
Gelişmiş Ülke
GYÜ
Gelişme Yolundaki Ülke
HFCS
High Fructose Corn Syrup (Yüksek Fruktozlu Mısır Şurubu)
ISO
Uluslararası Şeker Örgütü
KHK
Kanun Hükmünde Kararname
NAFTA
The North American Free Trade Agreement (Kuzey Amerika Ülkeleri
Serbest Ticaret Anlaşması)
NBŞ
Nişasta Bazlı Şeker
OECD
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü
ÖİB
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı
ÖYK
Özelleştirme Yüksek Kurulu
PAZARLAMA YILI
1 Eylül - 31 Ağustos
TAKVİM YILI
1 Ocak – 31 Aralık
TAPDK
Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu
TÜİK
Türkiye İstatistik Kurumu
TŞFAŞ
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.
YPK
Yüksek Planlama Kurulu
¨
Türk Lirası
$
Amerikan Doları
€
AB para birimi (Euro)
Dünya’da son yıllarda yaşanan çeşitli gelişmeler tarım sektörünü doğrudan veya dolaylı olarak önemli
ölçüde etkilemiştir. Sıkça yaşanmaya başlayan iklim hareketlerindeki oynaklık ve son yıllarda artan gıda
fiyatları ile beraber ortaya çıkan gıda krizleri sadece tarım sektörünü değil, dünya ekonomilerini de ciddi
boyutlarda etkiler olmuştur. Yapılan öngörüler 2050 yılına kadar sadece dünya nüfusunun
doyurulabilmesi için tarımsal üretimin % 70 oranında artması, gelişmekte olan ülkelerde ise bu oranın
% 100 seviyesine çıkması gerektiğini belirtmektedir.
Tarım sektörü, gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun tüm ülkelerin ekonomik hayatlarında önemli bir yere
sahiptir. İnsanların beslenmesi için gerekli gıda maddesi ve hammadde üreten bu sektörün ikame
kaynağı bulunmamaktadır. Sektör toplam istihdam içerisinde de önemli bir yere sahiptir.
Tarımda üretkenliğin artırılması ile sektörün temel hedefleri arasında yer alan çiftçi gelirinin artması,
yoksulluğun azaltılması ve kırsal kalkınmanın sağlanması ulaşılamaz hedefler değildir. Türkiye’de tarım
sektöründe ve gıda zincirinde yer alan hem küçük çiftçilerin hem de kurumsallaşmış şirketlerin
gelirlerinin artması ülke içindeki sosyal refahın da önemli ölçüde artması demek olacaktır.
Dünyada gelirlerin artması ve ticaretin büyümesiyle birlikte kişi başına düşen tüketim artmaktadır. Bu
yüzden tarım üretiminin önümüzdeki on yıl içinde düzenli olarak, ancak önceki yıllardan daha yavaş bir
oranda artması beklenmektedir.
Türkiye, coğrafi konumu, iklim olanakları, çoğunluğu genç olan 75 milyon üzerindeki nüfusu, artan alım
gücü ve genişleyen iç pazarı sayesinde pek çok ülkeye kıyasla oldukça avantajlı bir konumdadır.
Özellikle gelişen üretim teknolojileri ve iklim avantajları sayesinde ülkemiz pek çok tarımsal ürünü yıl
boyu belirli standartlarda üretebilme ve bu ürünleri pazarlayabilme potansiyeline sahiptir.
Şeker çok çeşitli ürünlerden üretilebilmekte olup, dünya şeker arzı büyük oranda şeker kamışı ve şeker
pancarından sağlanmaktadır. Dünya şeker borsa fiyatlarını ise, dünyada üretilen şekerin yaklaşık
% 80’ inini oluşturan ve ticarete hakim pozisyonda olan düşük maliyetli kamış şekeri belirlemektedir.
Ülkemizde ve Avrupa’da iklim şartları nedeniyle daha ucuz bir hammadde olan kamış yerine stratejik bir
ürün olan şeker pancarı üretilmektedir. Ülkemizde pancar şekerinin ihraç pazarlarında kamış şekeri ile
rekabet şansı bulunmaması nedeniyle, ticaret amacıyla değil ama kendi kendine yeterlilik amaçlanarak
üretilmektedir.
Ülkemizde tarım ve sanayi entegrasyonuna en güzel örneklerden biri olan şeker sektörü, kuruluşundan
bu yana köklü değişimler geçirmiş ve kalkınma yolunda sağladığı çok yönlü katkılarıyla ülkemiz için
önemli konumunu sürdürmektedir.
Sektör, kalkınma için seçilecek sektörlerde aranan en temel özellik olan ileri ve geri bağlantılara sahiptir.
Yalnız şeker üretmek için tarımsal hammadde (şeker pancarı) kullanmakla kalmaz, aynı zamanda
ürettiği yan ürünler de hayvancılık, alkol ve maya sektörü için önemli bir girdi kaynağıdır.
Teknik ve ekonomik boyutta yaşanan hızlı gelişmelerin, ülkelerin sanayisine ve tarımına etkileri
sonucunda rekabet ön plana çıkmıştır.
Şeker neredeyse tüm ülkeler için yaşamsal önemini sürdürmekte olup, iki önemli hammaddeden
üretilmekle birlikte, teknolojik gelişmeler sonucu, muadili konumunda olan yapay tatlandırıcılarla da
rekabet etmek zorunda kalmıştır.
Şeker Sektöründe; Dünyadaki gelişmeler göz ardı edilemeyeceğinden, şekerin yerli bir sanayi ürünü
olmasının ötesinde küresel bir ürün olarak değerlendirilmesi zorunluluğu bulunmaktadır.
Pancardan şeker üreten ve dünyanın önde gelen şeker üreticisi konumunda olan, ortak tarım politikası
ekseninde şekillenen bir şeker sektörüne sahip AB gibi siyasi ve ekonomik oluşumlar bile, uluslararası
taahhütleri göz ardı edebilecek konumda değillerdir.
Gelişmekte olan ülkemiz, coğrafi sebeplerle maliyet açısından oldukça pahalı olan pancardan şeker
üretmektedir. Yarattığı katma değer ve sağladığı istihdam ile siyasi rant malzemesi yapılmaya müsait
yapısı nedeniyle uzun yıllar istikrar sağlanamayan Ülkemiz Şeker Sektöründe; 4634 sayılı Şeker
Kanunu ve diğer düzenlemeler sayesinde, son yıllarda üretim ve stok dengesi kurulmuştur.
Pancar şekeri üreticilerinin, doğal rekabet gücüne sahip kamış üreticileriyle rekabeti mümkün
olmamakla birlikte; gelecekte yaşanabilecek ithalat baskılarından korunmanın ve sürdürülebilirliğin temel
şartı; sosyal sorumluluk ve çevre bilinci çerçevesinde, verimli bir yapının oluşturulmasıdır.
Özelleştirme süreci içerisinde olan Türkşeker, mevcut durum itibariyle sektörün % 50’sini temsil eden,
sanayinin tek kamu kuruluşudur.
Programının ait ilke ve hedefleri 30/09/2013 tarih, 2013/5503 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile tespit
edilmiş olup, “2014 Yılı Genel Yatırım ve Finansman Programının Uygulanmasına İlişkin Usul ve
turkseker.gov.tr
Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Bağlı Ortaklıklarının 2014 yılına ait Genel Yatırım ve Finansman
2
Esasların Belirlenmesine Dair Tebliğ” 17/12/2013 tarih 28854 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
İlgili Tebliğin Kurumsal verilerin yayımlanması başlıklı 18 inci maddesi gereğince Türkiye Şeker
Fabrikaları A.Ş.’nin “2013 yılı Sektör Raporu” hazırlanmıştır.
Dünya ve Türkiye Şeker Sektörü takip edilerek Türkşeker’in sektör içindeki yerinin analiz edilebilmesi ve
sektörel politikaların geliştirilmesine yardımcı olabilmesi amacıyla hazırlanan raporda;
 Dünya’da ve Türkiye’de sektörün durumu,
 Türkiye Şeker Sektörünün Tarihsel Gelişimi,
 Sektörün bütününde gösterilen faaliyetler ile Türkşeker’in gösterdiği faaliyetler,
 Özelleştirme,
 Pazardaki etkinlik ve rekabet
 Teşekkülün içinde bulunduğu darboğazlar
ele alınmış, faaliyetler genellikle rakam ve grafiklerle yıllar itibariyle mukayeseli olarak verilmiştir. İki
bölümden oluşan raporun birinci bölümünde dünya şeker durumunun genel bir perspektifi çizilmiş, ikinci
bölümde ise Türkiye Şeker Sanayi ve Türkşeker detayları ile incelenmiştir.
2013 Yılı Sektör Raporu’nun ilgilenenlere yararlı olacağı temennisiyle.
Dr. BÜLENT ÜZÜMCÜ
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.
turkseker.gov.tr
Genel Müdür V.
3
ÜRETİM
2013/14 dünya şeker üretim miktarının, 2012/13 döneminden sonra tarihte ikinci en yüksek seviyesine
1,270 milyon ton, AB’ de 1,085 milyon ton, Ukrayna’ da 1,070 milyon ton ve Meksika’ da 0,850 milyon
ton düşerken, Tayland’ da rekor seviyede üretim gerçekleşerek önceki döneme göre 1,237 milyon ton
ve Pakistan’ da 0,575 milyon ton artış gerçekleştiği gibi, Çin üretiminde de 400 bin tonluk artış
beklenmektedir.
Dünyada 2013/14 pazarlama yılı itibariyle şekerin % 81,6’ sı kamıştan, % 18,4’ ü pancardan üretilmiş
olup, dünya kamış ve pancar şekeri üretimi yıllar itibariyle aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Tablo: 1- Dünya Şeker Üretimi (Milyon Ton, Beyaz Değer)
ORTALAMA
1970’ler
1980’ler
19990’lar 2000’ ler
2011/12
2012/13
2013/14
Dünya Üretimi
75,3
93,7
108,9
134,0
160,7
169,5
166,6
Pancardan
30,0
34,9
34,4
31,9
36,7
33,1
30,6
Kamıştan
45,4
58,8
74,5
105,7
124,0
136,3
136,0
60,2
62,8
68,4
76,8
77,2
80,5
81,6
Kamış Şekerinin Payı, %
Kaynak: ISO World Sugar Market, May 2014.
Küresel şeker tüketiminin (2,516 milyon ton’luk bilinmeyen net ticareti de içerecek şekilde) ham değer
olarak 181,347 milyon ton’a (beyaz değer olarak 166,839 milyon ton) ulaşması beklenmektedir.
2012/13’te üretim-tüketim arasındaki fark üretim lehine artmaya devam etmiş ve 9,8 milyon ton fazlalık
ortaya çıkmıştır. 2013/14’te ise bir önceki döneme göre bu fazlalık miktarının azalarak 4,2 milyon tona
düşeceği tahmin edilmektedir (World Sugar Balances, February 2014).
Sektör Raporu 2013 |
4
ulaşması beklenmektedir. 2012/13 dönemine göre üretim; Hindistan’ da 1,509 milyon ton, Brezilya’ da
Üretim fazlalığının olduğu yılda tahmin edilebileceği gibi, sezonun bu döneminde önemli bir ticaret
fazlalığı (dünya ihracat imkanı ile ithalat talebi arasındaki fark) tahmin edilmektedir. 2013/14 dönemi
ihracat miktarının ham değer olarak 57,328 milyon ton (52,742 milyon ton beyaz şeker eşdeğeri) ihracat
ile ithalat arasında ki farkın ise ihracat lehine olmak üzere 3 milyon 496 bin ton olması beklenmektedir.
İthalat talebinin önceki dönemde tahmin edilen 55,642 milyon tondan 53,832 milyon ton’a düşmesi
beklenmektedir. 2013/2014 sezonu için dünya dengesinin önceki sezona kıyasla, tahmin edilen küresel
üretim fazlalığındaki önemli azalmaya rağmen, piyasadaki üretim fazlalığında üç önemli unsur ortaya
çıkmaktadır: Tahmin edilen dünya üretimi tüketimden fazladır; ihracat imkanı ithalat talebini aşmaktadır
5
ve stok/kullanım oranı yüksektir.
Yıldan yıla üretim yüzdelerindeki pay şeker kamışı lehine artmaktadır. Önde gelen kamış şekeri
üreticileri Brezilya, Hindistan, Çin ve Tayland olup, bu ülkelerin üretimleri ve arz-talep dengeleri
doğrudan dünya şeker piyasalarını etkilemektedir. 2013 yılında Brezilya 36,892 milyon ton ile dünya
şeker üretiminin yaklaşık % 22’ sini karşılarken, ürettiği bu şekerin 23,5 milyon ton’unu ihraç ederek
dünya şeker ticaretinin % 45’ ini karşılayan en büyük şeker ihracatçısı konumundadır.
2013/14 sezonu için Şubat ayı ISO tahminlerine göre beyaz şeker cinsinden olmak üzere; 166,839
milyon ton’luk üretim beklentisine karşılık 162,963 milyon ton tüketim beklenmekte olup, arz/tüketim
dengesinde yaklaşık 3,88 milyon ton kadar üretim fazlası beklenmektedir.
ISO’ nun Şubat ayı raporuna göre 2012/2013-2013/2014 Dünya şeker dengesi aşağıdaki tabloda
gösterilmektedir.
Tablo: 2- Dünya Şeker Dengesi, Milyon Ton (Beyaz değer)
2013/14
2012/13
Değişim
Üretim
166,84
168,35
-0,90
Tüketim
162,96
159,27
2,27
Fazla/Açık
3,88
9,08
-134,27
İthalat
49,05
51,19
-4,01
İhracat
52,74
53,37
-1,09
Kapanış Stoku
68,74
68,08
0,88
Stok/Tüketim, %
42,18
42,74
Kaynak: ISO World Sugar Balances,Şubat 2014.
Dünyada 2013/14 pazarlama yılı itibariyle şekerin % 82’ si kamıştan, % 18’ i pancardan üretilmiş olup,
dünya şeker borsa fiyatlarını, ticarete hâkim pozisyonda olan düşük maliyetli kamış şekeri
belirlemektedir. Kamış ve pancardan elde edilen şekerler arasında kalite bakımından bir farklılık
bulunmamaktadır. Ancak, sadece tropik ve alt tropik bölgelerde yetiştirilebilen şeker kamışının şeker
pancarına kıyasla daha düşük maliyetle üretilmesi, işleme maliyetlerinin düşüklüğü gibi nedenlerle
pancar şekeri maliyetine göre kamıştan elde edilen şekerin maliyeti daha düşük olmaktadır. Üzerinde
pancardan; ABD, Japonya, Çin gibi ülkeler hem pancardan hem kamıştan; Brezilya, Hindistan, Meksika,
Pakistan, Tayland, Avustralya başta olmak üzere birçok ülke kamıştan üretmektedir.
Grafik: 1- Dünya Pancar ve Kamış Şekeri Üretimi
6
bulunulan coğrafya gereği ülkemizde olduğu gibi Avrupa Birliği, Rusya, Ukrayna gibi ülkeler şekeri
Büyük açık veren iki yıldan (2008/09-2009/10) sonra dünya şeker piyasası, art arda dört yıldır üretim
fazlası vermiş ve bu fazlalık 2012/13’te 9,08 milyon tona ulaşmıştır. Bir önceki yıla göre üretimin
azalması ve tüketimin artmasının etkisiyle bu farkın 2013/14 sezonunda azalarak 3,88 milyon ton
civarında olması beklenmektedir. Dolayısıyla, devam eden üretim fazlalığı, dünya şeker fiyatlarını baskı
altına almaya devam etmektedir.
Dünya şeker üretiminde söz sahibi ülkelerin 2013/14 döneminde bir önceki döneme göre üretim
7
artış/azalışları ham şeker cinsinden şöyle gerçekleşmiştir.
Milyon Ton
Artanlar
Azalanlar
Hindistan
-1,509
Tayland
+1,237
Brezilya
-1,270
Pakistan
+0,575
AB
-1,085
Çin
+0,400
Ukrayna
-1,070
Meksika
-0,850
AB şeker üretiminin, 2013/14 dönemine gore 1,085 milyon ton düşmesi beklenmektedir. Üretimin önceki
döneme göre yaklaşık % 6,16 oranında düşerek ham şeker cinsinden 16,535 milyon (beyaz şeker
cinsinden 15,212 milyon ton) olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.
Önde gelen şeker analistlerinin şu ana kadar yayımladıkları 2012/13 dünya şeker üretim ve tüketim
tahminleri aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.
Tablo: 3- 2013/14 Dünya Şeker Üretim-Tüketim Tahminleri (Milyon Ton, Ham değer)
Consumption
Surplus/deficit
Kingsman (b)#
USDA (c)
23-May
18-Jun
177.85
174.85
172.95
168.15***
+4.90
-0.18
ABARES (b)
18-Jun
182.20
176.40
+5.80
ISO (b)
20-Aug
180.84
176.34
+4.50
Czarnikow (c)
5-Sep
181.80
179.80****
+2.00
Kingsman (b)#
12-Sep
178.80
174.12
+4.68
ABARES (b)
15-Sep
181.10
176.30
+4.80
F.O. Licht (b)
01-Nov
181.97
175.25***
+4.38
ISO (b)
14-Nov
181.48
176.75
+4.73
USDA (c)
25-Nov
174.13
168.48***
+0.22
Kingsman (b)#
9-Dec
178.74
174.32
+4.41
ABARES (b)
10-Dec
181.60
176.80
+4.80
Kingsman (b)#
7-Feb
177.71
175.37
+2.34
ISO (b)
21-Feb
181.35
177.13
+4.21
F.O. Licht (b)
25-Feb
181.03
175.83***
+3.57
ABARES (b)
4-Mar
182.30
176.80 +5.50
ISO (b)
9-May
181.14
176.71 +4.43
* 0,5 milyon ton kayıt dışı dahil edilmiştir.
*** Kayıtdışı hariç
# Ekim/Eylül
** Nisan/Mart
**** 1 milyon ton kayıt dışı dahil edilmiştir
Dünyanın en büyük şeker üreticisi Brezilya olup, beyaz şeker cinsinden olmak üzere; 2009/10’da 40,878
milyon tonluk rekor seviyede üretim ile dünya üretiminin dörtte birini karşılıyorken, üretim, olumsuz hava
koşullarının yanı sıra kamışın yenilenmesi faaliyetleri sebebiyle 2010/11 ve 2011/12’de azalmış ancak
2012/13’te yaklaşık 40,895 milyon tona yükselterek 2009/10’daki üretim miktarını da yakalamıştır.
2013/14’te ise bir önceki döneme göre önemli bir değişiklik gerçekleşmeyerek 40,1 milyon ton
düzeyinde gerçekleşmesi beklenmektedir.
8
Production
Hindistan’da ise 2012/13 şeker üretimi, bir önceki döneme göre 1 milyon ton civarında azalarak
yaklaşık 27,3 milyon tona düşmüştür. 2013/14’te Hindistan’ın üretim miktarının azalmaya devam ederek
yaklaşık 26,5 milyon tona düşmesi beklenmektedir.
Dünyanın dördüncü büyük üreticisi olan Çin’de ise 2012/13’te üretim geçen yıla gore yaklaşık 1,7 milyon
ton artarak 14,2 milyon tona ulaşmış olup, 2013/14’te üretim miktarının değişmesi beklenmemektedir.
Tayland’da, 2011/12’de 10,670 milyon ton rekor şeker üretimi yapılırken, 2012/13’de şeker üretim
11 milyon tonu geçmesi beklenmektedir. Dünyanın en büyük 10 üretici ülke sıralaması ve ürettikleri
şeker miktarı aşağıda verilmiştir.
DÜNYANIN EN BÜYÜK 10 ŞEKER (SAKAROZ) ÜRETİCİSİ (2013/14)
(Milyon Ton, Beyaz Değer)
Ülke
Üretim
BREZİLYA
36,9
HİNDİSTAN
24,4
AB
15,2
ÇİN
13,1
TAYLAND
10,4
ABD
7,3
MEKSİKA
6,0
RUSYA
4,2
AVUSTRALYA
4,0
Kaynak: ISO World Sugar Balances, February 2014
Ülkemiz, dünya pancar şekeri üretiminde 2012/13 döneminde % 6‘lık pay ile Rusya, ABD, Almanya,
Fransa ve Ukrayna’nın ardından 6 ncı sırada yer almıştır. 2013/14’te ise Ukrayna’nın pancar ekim
alanlarının daralması nedeniyle şeker üretim miktarının büyük miktarda azalacak olması ve ülkemizdeki
üretim miktarının neredeyse aynı kalacak olması nedeniyle ülkemizin, dünya pancar şekeri üretiminde
5inci sıraya yükselmesi beklenmektedir.
9
miktarı 670 bin ton azalmıştır. 2013/14’te ise üretim miktarının yeni bir rekor seviyesine ulaşarak
TÜKETİM
Ülkelerin kalkınma hızı arttıkça kişi başına şeker tüketimi de artmaktadır. Londra Şeker Haftası’ nda
açıklanan bir rapora göre global şeker tüketiminin 20 yıl sonra, 257 milyon tona çıkması, Asya’nın dünya
şeker tüketimindeki payının yüzde 40′ tan yüzde 49′ a yükselmesi beklendiği ifade edilmektedir.
Uzun dönemde ortalama büyüme oranı, hem iç pazarda, hem de Dünya’da fiyatların makul seviyelerde
10
tutulmasıyla yükseltilebilir.
EN BÜYÜK ŞEKER TÜKETİCİSİ ÜLKELER ve TÜRKİYE, 2013/2014 (BŞE)
Hindistan
AB
Çin
Brezilya
ABD
Endonezya
Rusya
Meksika
Pakistan
Mısır
Türkiye*
Tüketim (Milyon
Ton)
Kişi Başına
Tüketim
23,7
18,8
15,0
12,5
10,0
5,5
5,4
4,7
4,7
3,0
2,3
(Kg/yıl)
19
34
11
57
31
22
39
38
22
36
25
Kaynak: F.O. Licht 1. World Sugar Balances, February 2014
*Ülkemizde kişi başı tüketim, yurtiçi satış miktarı üzerinden hesaplanmıştır. F.O. Licht’in yaptığı
hesaplamaya göre ise, diğer ülkelerin ihraç edilen şekerli mamullerinde kullanılan şeker miktarları da tüketim
hesaplamalarına dahil edilmektedir.
Dünya ortalamasının üzerinde olan tüketim artış oranları; Uzak Doğu Okyanusya ve Hindistan
bölgelerinde daha yüksektir. Bu bölgeler Dünya tüketiminin yaklaşık % 40’ ına sahiptir. Her bölge global
şeker kullanımının toplam artışının dörte birinden daha fazlası için sorumludur. Uzak Doğu ve
Okyanusya için tüketimin % 3,1 oranında artması beklenirken; Hindistan’ da yıllık büyümenin % 2,2
olması beklenmektedir. Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da da 2013/14 ‘de şeker kullanımında % 2, 9
oranında artış beklenmektedir.
Uluslararası Şeker Örgütünün Kasım ayı raporuna göre tüketimde ilk 10 sırayı paylaşan ülkeler sırasıyla
11
aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
Grafik: 2- 2013/14 tahminlerine göre tüketimde ilk10 ülke.
Kaynak: ISO World Sugar Balances ,February 2014.
Dünyanın en büyük şeker tüketicisi Hindistan’dır. Nüfus artış hızı ve kişi başına gelir, tüketimi belirleyen
en önemli unsurlardır. Genel bir ifadeyle gelişmiş ülkelerde kişi başına şeker tüketimi durağan
seyretmekte, gelişmekte olan ülkelerde ve şeker ekonomisi güçlü ülkelerde artmaktadır.
Uluslararası Şeker Örgütünün Şubat ayı raporuna göre; 2013/14 dönemi tüketiminin önceki yıla göre
%2,3 oranında artarak ham değer cinsinden 177 milyon 134 bin ton (beyaz şeker cinsinden 162 milyon
963 bin ton) olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Dünya toplam tüketimi içerisinde 2,516 milyon ton
(2,315 milyon ton beyaz değer) bilinmeyen ticaret dahildir. 10 yıllık ortalamalara gore dünya tüketimi
ortalama % 2,33 oranında büyümektedir.
FİYATLAR
Dünya şeker fiyatlarının oluşumunda başlıca belirleyici, arz/talep durumu olmakla beraber, spekülasyon,
petrol ve emtia fiyatları, enerji politikaları, navlun bedelleri, döviz kuru değişimleri, faiz oranları, ticaret
politikaları ve tercih anlaşmaları, enflasyon, politik ve finansal çalkantılar, ülkelerin ekonomik durumları
gibi dış faktörler de fiyatlar üzerinde giderek artan ölçüde rol oynamaktadır. Üretilen şekerin talebin
altında olması stokların azalmasına, dolayısıyla da fiyatların artmasına, tersi ise fiyatların düşmesine
12
sebep olmaktadır.
2008/09 ve 2009/10 dönemlerinde dünya şeker dengesinde arka arkaya ortaya çıkan açık nedeniyle,
2010 yılının son aylarında yükselmeye başlayan fiyatlar 2011 Temmuz ayında gün bazında 876 $/ton ile
tarihi rekor kırmış, ancak bu tarihten sonra fiyatların yükselişine tepki olarak artan ekim alanları ve
olumlu hava koşulları sebebiyle yükselen üretim ile birlikte 2012 yılı boyunca düşme eğilimine devam
etmiş ve 2012 yılının sonunda 520 $/ton seviyelerine kadar inmiştir.
Dünya şeker piyasasında 2011/12’de oluşan şeker arz fazlalığının 2012/13’te daha da artmış olması ve
2013/14’te devam edecek olması sebebiyle dünya şeker fiyatları üzerindeki baskının devam etmesi
beklenmektedir.
Son 10 yıllık beyaz şeker ve ham şeker fiyatları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
YIL
BEYAZ
DEĞİŞİM
HAM
DEĞİŞİM
Beyaz-Ham
ŞEKER
%
ŞEKER
%
Şeker
2004
240
12
157
1
83
2005
291
21
217
38
74
2006
422
45
325
50
97
2007
309
-27
222
-32
88
2008
351
13
282
27
69
2009
485
38
398
41
87
2010
615
27
468
18
147
2011
705
14
574
23
131
2012
588
-17
477
-17
111
2013
490
-17
386
-19
104
Dünyada şeker fiyatları artışına etki eden temel faktörler; etanol tüketimindeki değişim, hasat
problemleri ve iklim koşullarıdır. Dünya şekerinin büyük bir kısmı Brezilya, Hindistan, Çin, Meksika ve
Tayland gibi tropikal bölgelerdeki şeker kamışından üretilmektedir. Brezilya şeker ihracatları sofralık
şekeri ve etanolü içermektedir. Dolayısıyla petrol fiyatlarındaki değişim ve Brezilya üretimlerindeki
şeker-etanol kaymaları da fiyatları büyük ölçüde etkilemektedir.
13
Tablo: 4- Beyaz Şeker Borsa Fiyatları (US $/Ton)
2004-2014 dönemi beyaz şeker borsa fiyatları aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
14
Grafik: 3- Son 10 yıllık beyaz şeker ve ham şeker fiyat seyri.
Tüm diğer emtialar gibi, şeker fiyatları da dünya genelindeki şeker arz ve talebinden etkilenmektedir.
Talep, fiyatları değiştirebilirken fiyatta arzı değiştirebilmekte olup, şeker fiyatlarındaki artışlar bundan
yararlanmak isteyen üreticilerin daha çok alanda üretim yapmaları sonucunu doğurmakta, bu da üretim
fazlası oluşturarak fiyatları düşürebilmektedir. Şeker miktarında fazlalık olunca fiyatlar düşerken şeker
pancarı ya da kamışı üretiminde ya da hasadındaki sorunların yarattığı arz darlığı durumlarında ise
şeker fiyatları artmaktadır.
Grafik: 4- Üretim, Tüketim, Fiyat Dengesi
TİCARET
Önde gelen kamış şekeri üreticileri Brezilya, Hindistan, Çin ve Tayland olup, bu ülkelerin üretimleri ve
arz-talep dengeleri doğrudan dünya şeker piyasalarını etkilemektedir. 2013 yılında Brezilya beyaz şeker
eş değeri olarak 36,892 milyon ton ile dünya şeker üretiminin yaklaşık % 22’ sini karşılarken, ürettiği bu
şekerin 23,5 milyon ton’unu ihraç ederek dünya şeker ihracatının % 44,5’ ini karşılayan en büyük şeker
15
ihracatçısı konumundadır.
İHRACAT
İhraç edilebilirlik, 2013/14’te bir önceki döneme göre % 1,2 düzeyinde düşerek beyaz şeker cinsinden
52,742 milyon ton olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Brezilya, Taylan, Avusturalya ve Meksika
tarafından yüksek ihracat yapılmıştır.
Brezilya ihracatının rekor seviyelerin altında kalmasına rağmen, dünyada söz sahibi ihracatçı
ülkelerdendir. Brezilya, 2013/14 döneminde
ihracatının bir önceki döneme göre yaklaşık % 10
düşmesine rağmen liderliğini korumuştur.
Dünyanın ikinci büyük ihracatçı ülkesi olan Tayland’da ihraç edilebilirliğin 7.557 milyon tona yükseleceği
tahmin edilmektedir. 2013/14’te ihraç edilebilirliğin Avusturalya’da da az bir iktar da olsa artacağı ve
üçüncü ihracatçı ülke olacağı tahmin edilmektedir.
16
Grafik: 5- 2013/14 Tahminlerine göre ihracatta ilk 10 ülke.
Kaynak: ISO World Sugar Balances,Şubat, 2014.
İTHALAT
Dünyada üretilen şekerin yaklaşık % 30’ u ticarete konu olmaktadır. ISO’ nun Şubat ayı verilerine göre
ithalatta , AB, Endonezya ve ABD çok yakın ithalat rakamları ile ilk üçte yer almaktadırlar. Birleşik Arap
Emirlikleri, Cezayir ve Kore takip eden ülkelerdir.
Uluslararası Şeker Örgütü’ nün tahminlerine göre ithalat talebinin üçüncü kez düşmesi beklenmektedir.
2012/13 döneminde, ithalat talebinin ham şeker cinsinden 52,374 milyon tondan 48,241 milyon tona
düşmesi beklenmektedir. Söz konusu dönemde ithalatçı ülkelerin üretimlerindeki büyüme yanlızca 125
bin olarak beklenirken, tüketimlerindeki büyümenin 1,917 milyon ton oması beklenmektedir. Ancak
üretim-tüketim arasındaki bu denli büyük açığa rağmen ilave ithalat talebi öngörülmemektedir. 2011/12
döneminde ithalatın hatırı sayılır bir oranı stoklardan karşılanmıştır. Sonuç olarak; 2012/13 döneminde
ithalatçı ülkelerin kendi kendine yeterliliğinin azalmasına rağmen ithalat talebinde azalma
beklenmektedir.
2012/13 ithalat haritasındaki temel değişiklik, önceki dönem ile karşılaştırıldığında Çin’in ithalat
rakamlarındaki azalmadır. Bir diğer belirgin fark ise Meksika ve ABD’ nin ithalat taleplerindeki küçülme
olarak söylenebilir.
ISO’ nun tahminlerine göre üç büyük ithalatçı ülkenin (AB, Endonezya, ABD) talebinin 9,5 milyon ton
olması beklenmektedir. Son 10 yıla kadar Rusya ithalatçı ülkeler arasında lider iken 2012/13 döneminde
en büyük ithalatçı 10 ülke arasına girmesi beklenmemektedir.
17
Grafik: 6- 2012/13 tahminlerine göre ithalatta ilk 10 ülke.
AB Tarım Bakanları; 2005 Haziran ayında hazırlanan Avrupa Komisyonu Reform Önerisinden hareketle,
Şeker İçin Ortak Piyasa Düzeninde kapsamlı bir reform yapılması üzerinde siyasi bir karara vardılar.
Reform, AB Şeker sektörünün sürdürülebilirliğini uzun dönemde garanti altına almak üzere rekabetçi
gücünü ve pazar odaklılığını artıracak, Dünya Ticaret Örgütünün mevcut müzakere turlarında pazarlık
18
gücünü kuvvetlendirecektir.
40 yıldır önemli bir değişikliğe uğramayan Şeker Rejimi Reformunun getirdiği sistemin temel hedefleri:

Ortak Tarım Politikası reformu ile uyumlu bir şeker sektörü oluşturmak

Piyasa dengelerini sürdürülebilir kılmak

Piyasa odaklılığını güçlendirerek daha açık ve rekabetçi bir piyasa yaratmak

En rekabetçi üye ülkelerde, mevcut koşullarda ciddi tehdit altında kalması öngörülen üretim
faaliyetlerinin ve istihdamın devamlılığını sağlamak

En az rekabetçi üye ülkelerin üretimden vazgeçerek yeniden yapılanmaları için onlara daha
cazip koşullar sunmak

Bu ülkelerde halen kota dahilinde bulunan üretim kapasitesini daha rekabetçi, daha piyasa
odaklı sektörlere kaydırmak

Ürünleri daha sağlıklı, daha kaliteli hale getirmek

DTÖ’de AB’nin müzakereci konumunu güçlendirmek

Sektörü gerek üçüncü ülkelerle yapılan, gerek uluslararası ticaret kurallarına uyumlu kılmak

Çiftçiler ve üreticiler için daha dinamik bir girişimcilik ortamı yaratmak
şeklinde özetlenebilir.
Bu amaçlar doğrultusunda hazırlanan Reform önerileri; kota ve fiyat düzenlemeleri, telafi edici tedbirler
ve yeniden yapılandırma olmak üzere dört ana başlıkta değerlendirilebilir.
Bu reform kapsamında AB, 2006/07 – 2009/10 pazarlama yılları arasındaki 4 yılda kademeli olarak,
beyaz şeker referans fiyatını % 36 düşürerek 631,9 €/tondan 404,4 €/tona ve pancar minimum fiyatı ise
% 40 düşürerek 43,63 €/tondan 26,29 €/tona indirmiştir. Reformun diğer önemli bir unsuru olan ve yine
2006/07 – 2009/10 dönemini kapsayan dört yıllık gönüllü yeniden yapılandırma ile yüksek maliyetli
üretim tesislerinin kapatılarak kotalarının iptal edilmesi sonucunda, AB toplam şeker, izoglukoz ve inülin
şurubu kotasının 6 milyon ton düşürülmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda kotasından vazgeçen
işletmelere, vazgeçilen kotanın tonu başına yeniden yapılandırma yardımı ile çeşitlendirme yardımı
verilmiş, bu uygulama sonucunda da toplam kotalarda 5,8 milyon ton düşüş sağlanmıştır.
Slovenya pancar şekeri üretiminden; Fransa, Hollanda, İngiltere, Yunanistan, Romanya ve Finlandiya
ise izoglukoz üretiminden çekilmişlerdir. Şeker reformu sonucunda AB, şekerde net ihracatçı konumdan
net ithalatçı konuma geçmiştir. Bu çerçevede; reform öncesinin son pazarlama yılı olan 2005/06
döneminde 5,2 milyon ton (beyaz şeker) net ihracat yapan AB, reformun dördüncü yılı olan 2009/10
döneminde 522 bin ton net ithalat yapmıştır. 2012/13’te net ithalat 2,6 milyon ton ve tüketim 18,4 milyon
ton olarak gerçekleşmiş olup, 2013/14’te ise net ithalatın 3,2 milyon ton, tüketimin 18,8 milyon ton
olması beklenmektedir. Öte yandan AB, işlenmiş ürünler içerisindeki şeker ihracatı hariç olmak üzere,
doğrudan şeker ihracatındaki sübvansiyonları 2008/09 pazarlama yılı itibariyle kaldırmıştır.
2006 şeker reformuna ilişkin yapılan tartışmalar sonucunda,26 Haziran 2013 tarihli AB basın
duyurusunda, AB Komisyonu, AB Konseyi ve AB Parlamentosu Ortak Tarım Politikasında yeni bir
reform yapma konusunda uzlaşmaya varıldığı belirtilmiştir. AB, sektörün şeker piyasasında
gerçekleştirilmesi planlanan değişimlere uyum sağlayabilmesi için ilave süre tanıyacak şekilde 2014/15
pazarlama yılında sona erecek olan 2006 şeker reformunun yürürlük süresini 30 Eylül 2017 tarihine
kadar uzatma ve bu tarihten sonra kotaları kaldırma kararı almış ve nitekim 17 Aralık 2013 tarihinde
yayımlanan 1308/2013 Avrupa Birliği (AB) Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyi arasında
yaklaşık iki yıl süren müzakerelerden sonra, 26 Haziran 2013 tarihinde Ortak Tarım Politikası (OTP)
reformu üzerinde politik bir anlaşmaya varılmış olup, bu reform, Avrupa Parlamentosu ve Konseyi
tarafından onaylanarak resmen 1 Ocak 2014 tarihi itibarıyla yürürlüğe girmiştir.
AB şeker piyasası ile ilgili olarak AB Komisyonu basın bildirisinde ise “Şeker kotalarının, 2017 itibarıyla
kaldırılacağı ve şeker sektörü düzenlemesinin, sözleşmeler ve şeker sektöründeki her türlü anlaşmaların
zorunlu hale getirilmesi esasına göre güçlendirileceği” ifadesine yer verilmiştir.
19
Yeniden yapılandırma programı kapsamında Bulgaristan, İrlanda, Letonya, Portekiz (anakara) ve
AB, 30 Eylül 2017 tarihine kadar yürürlükte olacak olan yeni 1308/2013 sayılı tüzük ve 1 Temmuz 2013
tarihi itibariyle Hırvatistan’ın AB’ye üye olması ile birlikte, Hırvatistan’a 192.877 ton beyaz şeker kotası
tahsis ederek AB toplam beyaz şeker kotasını 13.529.618,2 tona, kota kapsamındaki izoglukoz üretim
miktarını da kuru bazda 720.440,8 tona yükselmiştir. AB’de izoglikoz kotasının toplam şeker kotasına
oranı % 5,32 olmuştur. Bir önceki yıla göre kota miktarları incelendiğinde Macaristan’ın kota
kapsamındaki izoglukoz üretiminin yaklaşık 30.000 ton artarak 250.266 tona yükseldiği görülmektedir.
Üye Ülkeler
Almanya
Avusturya
Belçika
Bulgaristan
Çek Cumhuriyeti
Danimarka
Finlandiya
Fransa (Anakara)
Fransa (Denizaşırı)
Hırvatistan
Hollanda
İngiltere
İrlanda
İspanya
İsveç
İtalya
Letonya
Litvanya
Macaristan
Polonya
Portekiz (Anakara)
Portekiz (Azor Adaları)
Romanya
Slovakya
Slovenya
Yunanistan
TOPLAM
Şeker
2 898 255,7
351 027,4
676 235,0
0 000,0
372 459,3
372 383,0
80 999,0
3 004 811,2
432 220,1
192 877,0
804 888,0
1 056 474,0
0 000,0
498 480,2
293 186,0
508 379,0
0 000,0
90 252,0
105 420,0
1 405 608,1
0 000,0
9 953,0
104 688,8
112 319,5
0 000,0
158 702,0
13 529 618,2
İzoglikoz
(Kuru Madde
Bazında)
56 638,2
114 580,2
89 198,0
Toplam
2 954 893,9
351 027,4
790 815,2
89 198,0
372 459,3
372 383,0
80 999,0
3 004 811,2
432 220,1
30 000
53 810,2
32 492,5
220 265,8
42 861,4
12 500,0
68 094,5
720 440,8
804 888,0
1 056 474,0
0 000,0
552 290,4
293 186,0
540 871,5
0 000,0
90 252,0
325 685,8
1 448 469,5
12 500,0
9 953,0
104 688,8
180 414,0
0 000,0
158 702,0
14 027 182,0
Kaynak: 17 Aralık 2013 tarihli ve 1308/2013 sayılı Parlamento ve Konsey Tüzüğü
(*) İnülin şurubu kotası, 2006/07 pazarlama yılından itibaren tahsis edilmemektedir.
20
Tablo: 5- AB Şeker Kotaları (Ton)
AB Şeker Üretimi:
2012/13 döneminde beyaz şeker eş değeri olarak 16,2 milyon ton olarak gerçekleşen AB şeker
üretiminin 2013/14 döneminde % 6,2 düzeyinde düşerek 15,2 milyon tona olarak gerçekleşmesi
beklenmektedir.
Başta en büyük üç şeker üreticisinin (Fransa, Almanya ve Polonya) bulunduğu orta bölgedeki olumsuz
iklim koşulları sebebiyle, AB’nin 2013/14 beyaz şeker üretiminin, bir yıl öncesine göre 1 milyon ton kadar
düşeceği öngörülmektedir. Bu üretim seviyesi, 13,5 milyon tonluk AB kotasının üzerinde, ancak 18,8
21
milyon tonluk toplam tüketimin altındadır.
AB Şeker Bilançosu - 2013/14
AB şeker üretiminin 2013/14 yılında bir önceki yıla göre % 6 düşerek 15,2 milyon ton olarak
gerçekleşeceği tahmin etmektedir.
AB ülkelerinin ithalatlarının 4,5 milyon ton, ihracat miktarının ise 1,2 milyon ton olarak gerçekleşmesi
beklenmektedir. Geçtiğimiz kampanya dönemine ait olan rakamlardan hareketle 2013/14 yılı için üretim
ve ithalat tahminleri yapıldığında toplam kullanılabilir şeker rakamı beyaz şeker cinsinden olmak üzere
yaklaşık 18,5 milyon ton civarında görünmektedir.
Tablo: 6- AB-27 Şeker Dengesi (Bin Ton-Beyaz Değer)
2013/14
2012/13
2011/12
2010/11
2009/10
2008/09
Üretim
15 212
16 210
17 628
15 409
15 905
14 349
Tüketim
18 790
18 437
18 214
17 675
17 696
16 416
İthalat
4 489
3 942
3 763
4 065
2 935
3 354
İhracat
1 242
1 362
2 159
1 026
2 412
1 188
Kaynak : ISO – World Sugar Balances, Şubat 2014.
AB’de 2006 yılında uygulamaya konulan Şeker Reformunun temel araçlarından olan Yeniden
Yapılandırma Planı kapsamında, hedeflenen düzeye yakın bir miktarda tüm şeker türlerinde toplam 5,8
milyon ton kotadan vazgeçilmesi sağlanmıştır.
Uluslararası ticaret sistemini liberalleştirmeyi amaçlayan Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) çerçevesinde
2001 yılında başlatılmış yeni bir tur olan Doha Kalkınma Gündemi görüşmeleri halen devam etmektedir.
Gündem; tarım, sanayi, hizmetler, fikri mülkiyet hakları, çevre gibi oldukça geniş konuları kapsamakta,
bir başka ifadeyle uluslararası ticaretin her alanına ilişkin müzakereleri içermektedir. Müzakerelerin kilit
konusu kabul edilen tarımda, bir yandan ticareti bozucu destek mekanizmalarının ortadan kaldırılarak
rekabetçi piyasa koşullarının oluşturulması, diğer yandan yeni pazara giriş açılımlarının
Doha Müzakere Turu, DTÖ üyelerinin 2/3’ünü oluşturan gelişmekte olan ülkelerin, bir blok halinde
hareket ederek süreçte belirleyici hale geldiği ilk çok taraflı müzakere turu olma özelliğini taşımaktadır.
Dünya Ticaret Örgütü Direktörü, 2008 yılı sonunda, Doha Round’ da gündeme getirilip konuşulan ticari
konuların netlik kazandığını açıklamıştır. Buna göre;
 Ticareti bozucu iç desteklerde, en fazla destekten en fazla kesinti yapılacağı,
 Pazara giriş konusunda; tarife indirimlerinin dört band üzerinden gerçekleştirileceği, en yüksek
tarifelerin uygulandığı bantta en fazla indirim yapılacağı, söz konusu indirimlerin eşit aralıklarla
GÜ’ler için 5 yılda, GYÜ’ler için 10 yılda tamamlanacağı ve GYÜ’lere, gelişmiş ülke indirimlerinin
2/3’ünü uygulayacağı,
 İhracat sübvansiyonlarına ilişkin indirim formülleriyle ilgili olarak; GÜ’ ler için bütçe ve miktar
bazlı sübvansiyonların 2013 sonuna kadar kademeli olarak, GYÜ’ ler için ise miktar ve bütçe
bazlı sübvansiyonların 2016 yılı sonuna kadar eşit dilimler halinde azaltılarak sıfırlanması
öngörülmektedir.
Sektörel anlaşmalar konusundaki fikir ayrılıkları, ticari mallar ve tarım ürünleri güvenlik mekanizması
üzerinde liberalleşmeyi kaçınılmaz hale getirmiştir. Özel Güvenlik Mekanizması, gelişmekte olan
ülkelerdeki çiftçileri, ithalatta oluşabilecek risklerden ve ani fiyat düşüşlerinden korumaktadır. Direktör,
aynı zamanda 2009 yılında izlenecek tarım politikasının temel bakış açısını da açıklamıştır.
Teknolojideki en son gelişmeler tartışılmıştır. Tarım ve tarım dışı ürünlerde pazara giriş konusundaki çok
taraflı müzakereler şimdi belirsiz bir gelecekle yüz yüzedir.
22
gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir.
DTÖ’nün kurulmasını müteakip gümrük tarifelerinin aşamalı olarak indirilmesi, mal ve hizmet ticaretinin
önündeki çeşitli engellerin kaldırılması, sermayenin uluslararası alanda dolaşımının hızlanması,
doğrudan yabancı yatırımları çekme yönündeki çabaların artması, iklim değişikliği ve emisyon ticareti
gibi hususlar gündeme gelmektedir.
Dünya Ticaret Örgütünün 2001 yılından bu yana uygulamaya çalıştığı serbest ticaret ve küresel
ekonomi uygulamaları için süregelen müzakereler ülkelerin çıkar çatışmaları yüzünden bir türlü
Pancardan şeker üreten
ülkelerde, bir yandan
ucuz
şekeri
ithalatını engellemek
için gümrük duvarlarının
olması, diğer yandan
da bu ülkelerin yüksek
desteklerle
konuma gelmesi; büyük
çoğunluğu az gelişmiş
ve
ülkelerden
kamış
gelişmekte
olan
şeker kamışı üretiminin
yapıldığı
ihracatçı
oluşan
ülkelerin,
dünya ticaretinde var olabilmelerini zora sokmaktadır. Bu durum DTÖ’nün ticaretin serbestleştirilmesi
hedeflerine de ters bir durum oluşturmaktadır.
Bu eğilimler, gerekli yapısal dönüşümleri gerçekleştirebilen ülkeler açısından bir fırsat olarak
değerlendirilebilecekken, yapısal dönüşüm kapasitesine sahip olmayan veya dönüşümü zamanında
gerçekleştiremeyen ülkeler açısından bu süreç bir tehdit olarak karşımıza çıkmaktadır.
23
sonlandırılamamaktadır.
Dünya'da kalorili tatlandırıcılar, sakaroz ve nişasta bazlı olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır.
Sakaroz kökenliler pancar ve kamıştan, nişasta kökenliler mısır, buğday, patates gibi hammaddelerden
üretilmektedir.
Dünyada sadece mısırdan üretilen nişasta kökenli tüm şuruplara, glukoz dahil mısır şurubu, fruktoz
içeren şuruplara HFCS (high fructose corn syrup - yüksek fruktozlu mısır şurubu) denilmektedir. Nişasta
55 fruktoz, % 41 glukoz içerenler HFCS -55 olarak adlandırılmaktadır. Bunlardan HFCS -55, pancardan
elde edilen sakarozun ikamesi olarak kabul edilmektedir. 2005-2012 dönemi dünya HFCS (High
Fructose Corn Syrup) miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo : 7- Dünya HFCS Üretimi (Milyon Ton, Kuru Ağırlık)
ÜLKE
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
ABD
8,4
8,5
8,4
8,2
7,7
8,2
8,2
8,3
KANADA
0,4
0,4
0,5
0,5
0,5
0,5
0,5
0,4
MEKSİKA
0,3
0,5
0,4
0,4
0,2
0,5
0,6
0,4
KUZEY AMERİKA TOPLAMI
9,1
9,4
9,3
9,1
8,4
9,2
9,3
9,04
ÇİN
0,2
0,3
0,6
0,5
0,9
1,1
1,3
1,7
JAPONYA
0,9
0,9
0,9
0,9
0,8
0,9
0,9
0,9
GÜNEY KORE
0,,3
0,3
0,3
0,2
0,2
0,2
0,3
0,3
TAYVAN
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
DİĞER(ASYA/OKYANUSYA)
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
ASYA/OKYANUSYA TOP.
1,7
1,8
2,1
2,0
2,3
2,6
2,9
3,2
AB-27
0,5
0,6
0,7
0,8
0,7
0,7
0,8
0,7
DİĞER(AVRUPA)
0,2
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,2
AVRUPA TOPLAMI
0,8
1,0
1,1
1,0
1,0
1,0
1,0
0,9
ARJANTİN
0,3
0,3
0,4
0,4
0,4
0,4
0,3
0,4
DİĞER(L.AMERİKA/
AFRİKA)
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
0,05
LAT. AMERİKA / AF. TOP.
0,4
0,4
0,4
0,5
0,5
0,5
0,4
0,4
DÜNYA TOPLAMI
12,0
12,5
12,8
12,6
12,1
13,3
13,6
13,6
Kaynak: LMC Sugar & Sweeteners Quarterly Report Q4, 2013.
24
kökenli fruktoz içeren şuruplardan yaklaşık % 42 fruktoz, % 53 glukoz içerenler HFCS -42; yaklaşık %
Şeker Fabrikaları, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk sanayi işletmelerindendir. Şeker fabrikası kurma
çalışmaları ilk defa, Uşak'lı Molla Ömeroğlu Nuri (Şeker) adında bir çiftçi tarafından Uşak’ta
başlatılmıştır. 6 Kasım 1925 tarihinde ilk Şeker Fabrikasının temeli atılmıştır.
Uşak'ta Şeker Fabrikası kurma çalışmaları devam ederken 22 Aralık 1925 tarihinde Alpulu Şeker
Fabrikasının temeli atılarak onbir ayda fabrikanın montajı bitirilmiş ve 26 Kasım 1926 tarihinde fabrika
işletmeye açılarak ilk Türk şekerini üretmiştir. Uşak Şeker Fabrikası ise 17 Aralık 1926 tarihinde
1933 yılına kadar ülkemizin şeker ihtiyacı bu iki fabrikanın üretimi ile kısmen karşılanmıştır. Bu iki
fabrika ile pancar tarımında ve şeker fabrikası işletmesinde elde edilen tecrübelerin de yardımıyla
05/12/1933 tarihinde Eskişehir Şeker Fabrikası, 19/10/1934 tarihinde Turhal Şeker Fabrikası işletmeye
açılmıştır.
Ayrı şirketler halinde kurulan Alpullu, Uşak, Eskişehir ve Turhal Şeker Fabrikaları; tarımsal, teknik ve
idari çalışmaların koordine edilmesi, sermaye kaynaklarının birleştirilmesi, şeker politikasının tek elden
yürütülmesi amacıyla 6 Temmuz 1935 tarihinde, üç milli bankamızın eşit paylarla ortak oldukları tek bir
şirket çatısı altında toplanarak, 22 milyon ¨ sermayeli Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. kurulmuştur.
Şeker üretim faaliyetleri 1950 yılına kadar zaman zaman tevsi edilen dört şeker fabrikası ile
yürütülmüştür. Her yıl artan şeker ihtiyacının tamamen yerli üretimle karşılanabilmesi için 1951 yılında
hazırlanan "Şeker Sanayii'nin Tevsi Programı" ile yeni şeker fabrikaları kurulması dönemine girilmiştir.
Diğer taraftan da pancar ekicilerinin teşkilatlandırılması amacı ile tarım kesiminde toplumsal
dayanışmanın bir örneği olan kooperatifleşme hareketi başlatılmıştır.
20
25
işletmeye açılmıştır.
1951 - 1956 yıllarını kapsayan dönemde toplam onbir yeni şeker fabrikası inşa edilerek, 1956 yılında
fabrika sayısı onbeşe ulaşmıştır. 1962 yılında Ankara Şeker Fabrikası ve 1963 yılında da Kastamonu
Şeker Fabrikası, sanayiimizin geliştirilen bir makina fabrikası ile iki atölyede % 65'i imal edilerek
işletmeye alınmışlardır.
Ülkemizin nüfus artışına paralel olarak artan şeker ihtiyacını temin etmek amacıyla yeni şeker fabrikaları
kurulması öngörülerek 1977'de Afyon, 1982'de Muş ve Ilgın, 1983'de Bor, 1984'de Ağrı ve 1985 yılında
da Elbistan Şeker Fabrikalarının % 95'e varan makina ve tesisleri mevcut beş makina fabrikasında imal
edilerek işletmeye alınmışlardır.
Daha sonra sırasıyla 1989 yılında Erciş, Ereğli ve Çarşamba Şeker Fabrikaları, 1991 yılında Çorum,
1993 yılnda Kars, 1998 yılında Yozgat ve 2001 yılında ise Kırşehir Şeker Fabrikaları işletmeye
alınmasıyla halihazırda pancardan şeker üreten fabrika sayısı toplam 33’e ulaşmıştır.
Sınırlı Sorumlu Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği (Pankobirlik)’ne bağlı bulunan özel statülü Amasya,
Kayseri, Konya Şeker Fabrikaları, kuruluş tarihlerinden itibaren 1990'lı yılların başına kadar, kendi
Yönetim Kurullarında alınan kararlarla, sevk ve idareleri ile finansman işleri (mali, idari, teknik, ticari,
zirai ve hukuki) Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. tarafından yürütülmüştür.
T.Ş.F.A.Ş.'ye verdikleri tedvir yetkilerini Amasya Şeker Fabrikası 1991'de, Kayseri ve Konya Şeker
Fabrikaları ise 1992 yılında Yönetim Kurulları'nın kararları ile kaldırmışlardır.
26
açılmıştır. Son olarak ta özel statülü Çumra, Boğazlıyan ve Aksaray şeker fabrikalarının işletmeye
SEKTÖRDE FAALİYET GÖSTEREN ŞİRKETLER
Türkiye’de sakaroz kökenli ve nişasta kökenli olmak üzere iki tür şeker üretimi bulunmaktadır. Sakaroz
kökenli olarak pancar şekeri üretimi yapılırken, nişasta kökenli olarak glukoz şurubu, izoglukoz, (yüksek
fruktozlu mısır şurupları-HFCS) ve kristal fruktoz üretimi yapılmaktadır. Pancar Şekeri ve nişasta
kökenli şeker (NBŞ) üreten şirketler aşağıda verilmiştir.
Tablo : 8- Şeker Üreten Şirketler
TÜRKŞEKER ( 25 fabrika )
ŞEKERİ
Konya Şeker Fabrikası A.Ş.(2 fab.) Pankobirlik
Konya Şeker Fabrikası - Çumra Şeker kası
Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş. (2 fab.)
Pankobirlik
Kayseri Şeker Fabrikası - Boğazlıyan Şeker Fabrikası
ÜRETEN
Amasya Şeker Fabrikası
ŞİRKETLER
Pankobirlik
Adapazarı Şeker Fabrikası A.Ş.
Kütahya Şeker Fabrikası A.Ş.
Keskinkılıç Gıda San. ve Tic. A.Ş.
Pankobirlik
ÖZEL
ÖZEL
Amylum Nişasta San. ve Tic. A.Ş.
Cargill Tarım ve Gıda San. Tic. A.Ş.
NİŞASTA
PNS Pendik Nişasta Sanayi A.Ş.
BAZLI
ŞEKER
Sunar Mısır Entegre Tesis. San.Tic
ÜRETEN
Tat Nişasta San. ve Tic. A.Ş.
ŞİRKETLER
27
PANCAR
KAMU
Türkiye’de şeker sektörü bünyesinde; yedi adet pancar şekeri üreticisi ve beş adet nişasta bazlı şeker
üreticisi olmak üzere birbirine rakip oniki şirket faaliyet göstermektedir.
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. (TÜRKŞEKER); Sektörde 25 Şeker Fabrikasının yanı sıra 4 Alkol, 5
Makina, 1 Elektromekanik Aygıtlar, 1 Tohum İşleme Fabrikası ve 1 Şeker Enstitüsü ile 87 yıldır
ülkemizin önde gelen kuruluşlarındandır. Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun (ÖYK) 20.12.2000 tarih ve
2000/92 sayılı kararı ile özelleştirme kapsamına alınmıştır.
Amasya Şeker Fabrikası A.Ş., Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş. ve Konya Şeker Fabrikası A.Ş. Pancar
Ekicileri Kooperatifleri Birliği (“Pankobirlik”) bünyesinde özel şirket statüsündedir.
Pankobirlik; pancar ekicileri kooperatifi ile Türkşeker’in ortak teşebbüsleriyle, pancar tarımının gelişmesi
ve birim kooperatiflerin ekonomik ve teknik noksanlıklarını gidererek haklarının korunması amacıyla
28
kurulmuş bir üst birliktir.
Daha önceleri Türkşeker’in Bağlı Ortaklığı statüsünde olan Kütahya Şeker Fabrikası A.Ş. ve Adapazarı
Şeker Fabrikası A.Ş.’deki Türkşeker’e ait kamu hisseleri özelleştirme programına alınmıştır. Kütahya
Şeker Fabrikası A.Ş. 2004 yılında Torunlar Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş.’ye, Adapazarı Şeker Fabrikası
A.Ş. ise S.S. Adapazarı Pancar Ekicileri Kooperatifi’ne satılmıştır. Keskinkılıç Gıda San. ve Tic. A.Ş. ise
kuruluşundan buyana özel statüdedir.
Hammadde olarak mısır kullanan nişasta bazlı tatlandırıcılar doğrudan tüketilmemekte, daha çok şekerli
ürünler sanayiinde girdi olarak kullanılmaktadır. Bu tatlandırıcıların başlıca kullanım alanları
şekerlemeler, şekerli ve unlu ürünler, geleneksel tatlılar, dondurma, helva, reçel ve marmelat, alkollü ve
alkolsüz içeceklerdir.
23
Ülkemiz ekonomisinin ağırlıklı olarak tarıma dayalı olması nedeniyle;

Yurtiçi şeker ihtiyacının, yurtiçi kaynaklardan karşılanması,

Sektörde rakip durumda olan ürünlerin birbirleri ile denge içerisinde; istikrarlı olarak ve bir
program dahilinde üretilmeleri,

Yeterli düzeyde üretimin sürdürülebilirliği
büyük önem taşımaktadır.
Türkiye’nin gıda tüketimine yönelik şeker ihtiyacı, şeker pancarından üretilen beyaz şeker ve nişastadan
üretilen glukoz ve izoglukoz ile karşılanmakta olup, ülkemiz şeker sektörü, 1925 yılından bu yana, özel
mevzuat hükümlerine göre düzenlenmektedir.
Türkiye‘de şeker rejimini düzenleyen 22 Haziran 1956 tarihli ve 6747 sayılı Şeker Kanunu’nun birçok
maddesinin işlerliğini yitirmesi Sektörde yeni bir hukuki altyapı oluşturulması ihtiyacını gündeme
getirmiştir. Bu nedenle 1996 yılından itibaren şeker rejiminin yeniden düzenlenmesine yönelik çalışmalar
başlatılmış ve 19 Nisan 2001 tarihinde halen uygulanmakta olan 4634 sayılı Şeker Kanunu yürürlüğe
29
girmiştir.
4634 Sayılı Şeker Kanunu’nun İlkeleri :
1
2
3
4
Şeker üretiminde istikrarın
Sektörün iç piyasada
Avrupa Birliği
Özelleştirmeye olanak
sağlanması ve korunması
rekabet kurallarına göre
düzenlemeleri, Dünya
sağlayacak hukuki alt
yönlendirilmesi
Ticaret Örgütü ve diğer
yapının hazırlanması
uluslararası taahhütlere
uyum sağlanması
Türkiye'de Şeker Sektörü; 2002/2003 pazarlama yılından bu yana, 4634 sayılı Şeker Kanunu ve bu
Kanuna dayalı olarak çıkarılan Yönetmelikler çerçevesinde düzenlenmektedir.
4634 sayılı Kanun ile uygulamada meydana gelen başlıca değişiklikler; şeker üretim ve arzında kota
uygulanması, pancar ve şeker fiyatlarındaki serbesti sistemi ve Kanun kapsamındaki konularda sektörü
düzenlemek ve denetlemekle Şeker Kurulu’nun yetkilendirilmesidir.
Söz konusu Kanunun ve ilgili diğer mevzuatın uygulanmasını sağlamak; uygulamayı denetlemek ve
sonuçlandırmak; Kanun ile verilen yetkiler çerçevesinde düzenlemeler yapmak ve Ülkemizin şeker
sektörüne ilişkin diğer görevleri yerine getirmek üzere; bir Kamu Tüzel Kişiliği olan T.C. Şeker Kurumu
oluşturulmuştur. Kurum, 7 üyeden oluşan Şeker Kurulu ve hizmet birimlerinden oluşmaktadır.
Kurumun ilişkili olduğu bakanlık T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’dır. Kurum, Şeker Kurulu
“Kurul” tarafından yönetilmektedir. Bu itibarla, Kanuna ve ilgili mevzuata aykırı herhangi bir uygulamaya
ve bundan kaynaklanacak mağduriyete meydan vermemek üzere tüm işlemler Şeker Kurumu tarafından
yürütülmektedir. Şeker Kurulu aynı zamanda tatlandırıcı politikalarının yönetiminden de sorumludur.
Üretimin kotalar aracılığıyla planlanmasını hükme bağlayan 4634 sayılı Şeker Kanunu uyarınca; yurtiçi
şeker talebi doğrultusunda şeker kotaların Kanun kapsamında yer alan tüm Şirketlere tahsisi görevi
değerlendirerek, ilgili bütün kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde, ülke ve sektör menfaatlerini gözeterek,
politika ve stratejiler belirleyip, uygulanmasını sağlamakta ve sektörde faaliyet gösteren şirketlerin şeker
üretim ve arzına yönelik faaliyetlerini yönlendirmektedir.
Kapasite artırımı ve yeni fabrika kurulabilmesi, Kurul tarafından kota tahsis edilmesini gerektirmektedir.
Bir başka deyişle Şirketlerin, Kuruldan izin ve kota temin etmeksizin kapasite artırım amaçlı yatırımlar
yapmaları engellenmiştir.
4634 sayılı Şeker Kanunu ve ilgili yönetmeliklere göre;
 Pancar fiyatı; “Şeker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler ile üretici ve/veya üretici temsilcileri
arasında, pancar ekiminden önce, yıllık enflasyon oranı, üretici maliyetlerindeki artış, dünya
pancar fiyatları ve alternatif ürün paritesi dikkate alınarak” “C şekeri karşılığı C pancarı fiyatları,
C şekerinin ihracatından oluşacak fiyata göre”
 Şeker satış fiyatları; şeker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler tarafından serbestçe
belirlenmektedir.
Şekerin üreticiden tüketiciye istikrarlı bir fiyattan ulaşmasını ve şeker arzının spekülatif amaçlı
girişimlerden korunarak düzenliliğini sağlamak üzere depolama prim ve kesinti sistemi oluşturulmuştur.
25
30
Şeker Kuruluna aittir. Bu kapsamda Şeker Kurumu; sektördeki tüm gelişmeleri takip edip
ŞEKER KANUNU TASARISI
4634 sayılı Şeker Kanununun yürürlüğe girdiği tarihten bugüne Dünyada ve Türkiye’de şeker sektörünü
doğrudan veya dolaylı olarak etkileyen önemli değişiklikler meydana gelmiştir. Bu değişiklerden bazıları;
4634 sayılı Şeker Kanununun yürürlüğe girmesinden önce Bakanlar Kurulundan kuruluş izni almış 3
adet özel pancar şekeri üreten fabrikanın işletmeye alınmaları, özelleştirme kapsamında olan
Türkşeker’in Özelleştirme Programına alınarak özelleştirme çalışmalarına hız verilmesi, kota temin
edilmeksizin şeker üretim tesisi kurarak doğrudan ya da şekerli ürünler içinde pazara arzı yönünde
girişimlerin ortaya çıkması, Dahilde İşleme Rejimi uygulamalarında şekere ilişkin yapılan değişikler,
Avrupa Birliği’nde şeker reformuna ilişkin gelişmeler şeklinde özetlenebilir.
Diğer taraftan 4634 sayılı Şeker Kanunu ile ilk defa uygulamaya konulan düzenlemeler, sektörde köklü
değişimlere ve bu değişimlere bağlı olarak madde hükümlerinde bazı değişikliklerin ve ilave
31
düzenlemelerin yapılmasını gerekli kılmıştır.
Bu gelişmeler doğrultusunda; 2013 yılı programında “Şeker Sektöründe kurumsal düzenleme
tamamlanacak, kota yönetimi ve denetimi etkinleştirilecektir” ifadesine yer verilmiş, yani kota yönetimi ve
denetiminin etkinleştirilmesi için AB politikalarındaki değişimleri de gözeten mevzuat düzenlemelerinin
sonuçlandırılması planlanmıştır. Bu doğrultuda Şeker Kurumu tarafından “Şeker Kanununda Değişiklik
Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı” üzerinde çalışmalara başlanmış ve yapılan çalışmalarda
Kanunun tüm maddelerinde değişiklik gerektiği görülmüştür. Bunun üzerine çerçeve kanundan ziyade,
yeni müstakil Şeker Kanunu Tasarısı taslağı hazırlanmış, 22 Şubat 2013 tarihinde Bakanlar Kurulu’nda
imzaya açılmıştır.
1/763 Esas Numarası ile 08/04/2013 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi
Başkanlığı’na gönderilen Şeker Kanunu Tasarısı, Esas Komisyon olarak Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii
Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonu’nda, tali komisyonlar olarak da, Adalet Komisyonu, Plan ve
Bütçe Komisyonu ile Tarım, Orman ve Köyişleri Komisyonu’nda görüşülecektir.
Üretim planlaması; Coğrafi konumu nedeniyle pancardan şeker üreten ülkemiz şeker fiyatlarının dünya
fiyatlarına göre yüksek olması, Dünya Ticaret Örgütü’ne taahhütlerimiz kapsamında şeker ihracatına
sübvansiyon uygulanamaması ve pancardan şeker üretiminin göz ardı edilemeyecek boyutta yarattığı
katma değer nedenleriyle, “yıllık yurtiçi şeker ihtiyacı ve güvenlik stoku” esasına göre yapılmaktadır.
Mevcut Kanun kapsamında faaliyet gösteren tüm şeker şirketleri, Şeker Kurulunca kendilerine tahsis
edilen kotalar paralelinde üretim programı yapmaktadırlar. Pancar şekeri ve NBŞ kotaları aşağıda
verilmiştir.
Pancar Şekeri
NBŞ Kotası
NBŞ Kota
Toplam
Pazarlama Yılı
Kotası (A+B)
(A)
Artışı % *
Kota
2004/2005
2 149
234
50
2 500
2005/2006
2 191
234
50
2 542
2006/2007
2 191
234
50
2 542
2007/2008
2 168
234
35
2 484
2008/2009
2 474
267
25
2 808
2009/2010
2 560
271
50
2 966
2010/2011
2 288
244
50
2 655
2011/2012
2 288
244
35
2 617
2012/2013
2 288
244
38
2 625
2013/2014
2 266
244
**
2 510
2014/2015
2 318
250
**
2 568
*Bakanlar Kurulu Kararı (BKK) ile NBŞ kotasında yapılan artış oranı.
**BKK ile henüz artış yapılmamıştır. (Kaynak Şeker Kurumu)
32
Tablo : 9- Pancar Şekeri ve NBŞ Kotaları (Bin Ton)
Ülkemiz şeker sektöründe, dönemsel olarak değişen ithalatçı ve ihracatçı konumu ile istikrarsız bir
üretim seyri izlenmiştir. Özellikle 1990’lı yıllarda üretim miktarında meydana gelen istikrarsızlıklar
sektörü kimi zaman ithalat riski, kimi zaman da stok sorunu ile karşı karşıya bırakmıştır.
33
Grafik: 7- Arz-Talep
Temel amacı kendi kendine yeterlilik olan 4634 sayılı Şeker Kanunu ile Türkiye’de şeker talebini
karşılayacak düzeyde üretim planlaması yapılmaktadır. Ülke toplam tatlandırıcı talebi ile toplam pancar
şekeri üretim miktarları değerlendirildiğinde, 2007/08 pazarlama yılında yaşanan kuraklık ve bazı
yıllarda Türkşeker’in kotasının bir kısmını stoklarından karşılaması dışında, 2002/2003 pazarlama
yılından itibaren fiilen uygulanmakta olan 4634 Sayılı Şeker Kanunu ile üretimde istikrarın sağlandığı
görülmektedir.
Ülkemizde pancar üretimi, Şeker Kurulu tarafından her yıl belirlenen şeker kotalarına bağlı olarak,
Şirketler tarafından programlanmaktadır. Şeker üretiminde ve dolayısıyla pancar üretiminde kota
uygulaması ülke kaynaklarının optimum düzeyde verimli ve etkin kullanımını sağlamaktadır.
4634 sayılı Şeker Kanunu uyarınca çıkarılan Hammadde ve Şeker Fiyatları Yönetmeliğinin Hammadde
Teminine ilişkin 4 üncü maddesi ile hammadde teminine ilişkin hükümler belirlenmiştir. Söz konusu
yönetmelik hükümleri 16/05/2009 tarihinde yapılan değişiklikle yeniden düzenlenmiştir.
Yönetmelik hükümlerine göre; Kurul tarafından tespit edilerek Şirketlere tahsis edilen şeker kotalarının
garantisi için gerekli hammaddenin temini amacıyla, şeker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler ile
üreticiler ve/veya temsilcileri arasında Sözleşme düzenlenir. Kurul tarafından tespit edilerek şirketlere
veya fabrikalara tahsis edilen pancar şekeri kotalarını üretim/arz garantisi için gerekli olan şeker
pancarı, yine Kurulca belirlenen pancar ekim alanlarından, üreticiler ve/veya temsilcileri ile şirketler veya
fabrikalar arasında sözleşme düzenlenmesi suretiyle temin edilir. Şirketler, kendilerine tahsis edilen
pancar şekeri kotalarını karşılamak üzere sözleşme yapmadan önce; üreticiler ile bu üreticilere tahsis
edilecek A ve B kotası şeker pancarı kota miktarının tespitine ilişkin esasları belirleyerek kuruma
bildirirler. Sözleşmede hammadde fiyatları ve miktarı, üretim şartları, münavebe, tohum, ekim ve
mücadele, teslim ve alım şartları, fire tespiti, hammadde taşımaları, tarımsal destekler, yan ürünler,
34
bedel ödemeleri, teknik ve cezai şartlar ile anlaşmazlıkların çözümüne ilişkin hususlar yer alır.
Ayrıca, Hammadde ve Şeker Fiyatları Yönetmeliği’nde 16/05/2009 tarihinde yapılan değişiklikle yurtiçine
arz edilecek olan NBŞ üretiminde yerli mısır kullanılması şartı getirilmiştir.
Ülkemizde şeker fabrikalarının kurulmasının ana hedefi; ülkemizin şeker ihtiyacının karşılanması
yanında, tarımı ve dolayısıyla çiftçiyi kalkındırmaktır. Şeker pancarı tarımı ülkemizin sosyal ve ekonomik
yaşantısında da çok önemli rol oynamıştır. Şeker pancarı tarımının gelişmesi sonucu dünyada şeker
üretimi önemli derecede artmıştır. Diğer taraftan şeker pancarı yalnız sanayi ham maddesi değil, aynı
zamanda besi hayvancılığında çok kıymetli gıda olan yaprak, baş ve posa ile bir yem bitkisidir. Bu
ürünün gelişmesi, et ve süt üretiminin artmasına, böylece artan gıda kalitesi ile daha yüksek hayat
standardının oluşmasına ön ayak olmuştur.
Üretilen pancar; taşımacılık, tarım alet ve makinaları başta olmak üzere birçok sanayinin gelişmesine,
gübre, ilaç gibi girdilerin kullanımı ile endüstriyel sektöre önemli katkılar sağlamaktadır. Ayrıca, şeker
pancarı tarımı; ekim yapılan alana eşdeğer bir orman alanına kıyasla 3 kat daha fazla oksijen
27
yarattığından, tüm canlılar için hayati önem arz eden bir oksijen kaynağı olmakta, kendinden sonra
ekilecek ürünlerde verim artışı sağlamakta, alternatiflerine göre daha fazla istihdam imkanı
yaratmaktadır.
Çiftçiye mekanizasyonu, gübreyi ve tarım ilacını kullanmayı öğreten şeker pancarı tarımı, çiftçiyi köye ve
tarlaya bağlayarak ailenin bütün fertlerine iş imkânı sağlamakta, göçün önlenmesinde, bölgelerarası
gelişmişlik farkının azaltılmasında ve kırsal kesimin kalkınmasında önemli bir rol oynamaktadır.
Pancar bir münavebe bitkisi olup, 2001 yılından bu yana aynı alana dört yılda bir ekilmektedir. (Erciş,
Kars ve Muş Şeker Fabrikalarında üç yılda bir ekilmektedir.) Yurdumuzda şeker pancarı her yıl
üreticilerle yapılan “Şeker Pancarı Üretim Sözleşmesi” esaslarına uygun olarak yapılmaktadır.
Şeker pancarı tarımı ülkemizde Güneydoğu Anadolu Bölgesi dışındaki altı bölgede yapılmaktadır.
Sözleşmeli üretimin ilk örneklerinden biri olup, tarımın sanayiye entegre olmasını sağlamış ve gıda
35
sanayinin temel taşını oluşturmuştur.
Pancar tarımında maliyetleri düşürmek ve üretici gelirlerini yükseltmek amacıyla, Türkşeker,
kuruluşundan itibaren verim ve kaliteyi artırma çalışmalarına önem vermiştir. Bu amaçla, pancar ekim
alanlarında modern tarım tekniklerinin uygulanması için yapılan çalışmalar yoğunlaştırılmış, toprak
işleme, kaliteli tohum kullanma, gübreleme, sulama ve mekanizasyon tedbirleri ile verim ve kalitenin
artırılması, buna karşılık üretim masraflarının azaltılarak üretici gelirlerinin artırılmasında büyük
mesafeler kaydedilmiştir.
Şeker Sanayi, şeker pancarını yetiştiren büyük çiftçi kitlesi ile güçlü bir ilişki kurmuştur. Şeker pancarının
yetiştirilmesinde çiftçiye gerekli olan tarım aletleri, gübre, çeşitli malzeme ve nakdi yardımlar yapılırken,
çiftçinin eğitilmesi ve kültürünün artırılmasına da çalışılmıştır.
Şeker pancarı üretimi, ilgili Kanun ve Yönetmelik hükümleri doğrultusunda; Şeker Kurulu tarafından
tespit edilerek şirketlere tahsis edilen pancar şekeri kotalarının üretim garantisi için yine Kurulca
belirlenen pancar ekim alanlarından, üreticiler ve/veya temsilcileri ile şirketler veya fabrikalar arasında
sözleşme düzenlenmesi suretiyle kotalı olarak yapılmaktadır.
TÜİK verilerine göre; 2012 yılında Türkiye sınırları içinde toplam 154 milyon 630 bin dekar alanda
tahıllar ve bitkisel ürünlerin ekimi yapılmış, bu grubun içerisinde şeker pancarı, toplam ekim alanının %
2’sini, üretim miktarının % 17’sini oluşturmaktadır.
Grafik:8-
Tahıllar
ve
Diğer
Bitkisel
Ürünler
Üretiminde
Şeker
Pancarının
Payı
Şeker üretim kotası paralelinde gerçekleştirilen pancar üretimi ve ilgili diğer bilgiler aşağıda verilmiştir.
Pancar Eken
Ürün
Üretilen
Çiftçi
Taşıyan Alan
Pancar
Verim
(A Kotası)
Yıllar
Adet
Bin Da
Bin Ton
Ton/Da
TL/Ton **
2004
390 635
3 207
13 753
4,289
98,909
2005
347 814
3 356
15 181
4,524
99,000
2006
311 799
3 237
14 452
4,464
92,000
2007
246 797
2 989
12 414
4,154
96,000
2008
209 115
3 207
15 488
4,829
110,000
2009
187 937
3 240
17 275
5,332
116,000
2010
196 904
3 287
17 942
5,458
118,000
2011
171 752
2 938
16 126
5,488
126,000
2012
140 682
2 802
14 920
5,325
137,000
2013
126 307
2 909
16 489
5,668
147,000
(*) Kaynak: Şeker Kurumu
Taban Fiyat
(**)Ağırlıklı ortalama.
36
Tablo : 10- Türkiye'de Şeker Pancarı Ekim, Üretim ve Taban Fiyatları *
2007 yılında yaşanan aşırı kuraklık sonucu ülke genelinde su kaynaklarında önemli ölçüde azalmalar
meydana gelmiş, hatta bazı bölgelerde su kaynakları tamamen kurumuştur. Bunun sonucunda diğer
tarımsal ürünlerde olduğu gibi şeker pancarı veriminde de önemli oranlarda düşmeler meydana
gelmiştir. 2008 yılından itibaren pancar tarımı için oldukça verimli bir dönem olmuş, dekara pancar
verimi rekor düzeylere ulaşmıştır.
37
Grafik: 9- Pancar Üretimi
Grafik: 10- Türkiye’de Çiftçi Sayıları – Pancar Verimi
Kanunun temel amacı kendi kendine yeterlilik olduğundan, 2002 yılından buyana pancar üretiminin
azalması doğaldır. Ancak, bir yandan yeni kurulan özel şeker fabrikaları, diğer yandan geçmiş yıllardan
devreden stoklar nedeniyle, 2002 yılında toplam pancar üretiminde Türkşeker’in payı % 70 iken, son
yıllarda % 55-56 olarak gerçekleşmiştir. Gerek Türkiye genelinde, gerek Türkşeker genelinde, pancar
eken çiftçi sayısında yaklaşık % 78 oranında azalma görülmektedir.
Çiftçi sayısındaki bu düşüşün en önemli nedenleri, planlı tarıma yönelik çalışmalar kapsamında;
 2002 yılından itibaren çiftçi kayıt sistemine geçilmesi,
 Ziraat Odasına kayıt zorunluluğunun getirilmesi
 Kotalı üretimin uygulanması
nedenleriyle aile bireylerinin tek tek çiftçi sayılmayıp, toplu olarak kayıt altına alınmasından
kaynaklanmaktadır.
38
Grafik: 11- Pancar Üretimi- Çiftçi Sayısı (Türkiye)
Türkşeker tarafından Türkiye genelinde 2013 yılında; 55 ilde, 2 bin 644 köyde, 85 bin 700 çiftçi
tarafından pancar tarımı yapılmıştır.
Tablo:11- Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. (TÜRKŞEKER)’nin Şeker Pancarı Ekim, Üretim ve Taban Fiyatları
Yıllar
Ürün
Taşıyan Alan
Bin Da
2 228
2 218
1 977
1 741
1 865
1 872
1 969
1 749
1 697
1 769
Verim
Ton/Da
9 319
9 603
8 588
6 880
8 355
9 522
10 132
8 951
8 427
9 285
4,177
4,327
4,253
3,952
4,480
5,087
5,145
5,117
4,967
5,249
Taban Fiyat
(A Kotası)
TL/Ton
98,909
99,00
89,00
95,00
108,00
115,00
118,00
125,00 31
135,00
144,00
39
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Pancar
Eken Çiftçi
Adet
295 150
253 087
223 844
172 433
143 099
124 092
137 545
118 338
92 919
85 700
Üretilen
Pancar
Bin Ton
Pancar üreticilerinin uzun vadede düzenli gelir temin etmeleri, şeker fabrikalarının optimum düzeyde
çalıştırılmasını sağlayabilecek düzeyde hammadde teminine bağlıdır. Türkşeker tarafından bu hususa
özel hassasiyet gösterilmekte, üretici maliyetlerinde; pancar üretim giderleri, tarla kirası, gübre bedeli,
işçilik, çeki gücü, tohum bedeli, mibzer kirası gibi masraf unsurları ayrı ayrı değerlendirilmektedir.
2013 yılında üretici tarafından teslimi taahhüt edilen % 16 polar şeker ihtiva eden, net bir ton A kotası
şeker pancarı baz alım kesin fiyatı 31 Ekim 2013 tarihinde 144 TL olarak tespit edilmiştir. 2013 yılı ürünü
için toplam 1 milyar 437 milyon TL pancar bedeli tahakkuk etmiş, bu miktarın 658 milyon TL’si ayni ve
nakdi avans olarak yani toplam bedelin yaklaşık % 46’sı önceden ödenmiştir. Bakiye pancar bedeli
ödemelerine 31 Aralık 2013 tarihinde başlanmış ve 10 Mart 2013 tarihi itibariyle tamamı ödenmiştir.
2013 yılında çiftçinin brüt geliri, bir önceki yıla göre hektar başına % 13,69 oranında, pancar teslim eden
üretici başına ise % 28 oranında artmıştır.
2013 yılında A kotası şeker pancarı baz alım kesin fiyatı 144 TL/ton olarak belirlenmekle birlikte, fiili alım
fiyatı 155,9 TL/ton olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca, firesi düşülmüş net bir ton C pancarının alım fiyatı
80,-TL olarak tespit edilmiştir. 2013 yılı ürünü şeker pancarının ortalama fiili alım fiyatı 154,80 TL/ton
olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu Kanun ve ilgili yönetmelikler doğrultusunda, 144,- TL/ton olarak
açıklanan 2013 yılı ürünü şeker pancarı kesin
fiyatının
fiyat
ise
sektörde
aynı
zamanda, 2014 yılı avans
olarak
açıklanması, kesin fiyatın
ve
ülkede
oluşacak
gelişmelere
bağlı
olarak 2014 yılı Ekim ayı
sonuna
kadar
belirlenmesi
uygun
Türkiye
genelinde
uygulanan
ortalama
pancar alım fiyatları ile Türkşeker’in uyguladığı fiyatlar arasında büyük farklılık bulunmamaktadır.
ŞEKER ÜRETİMİ
Türkiye’de halihazırda; 3 milyon 151 bin tonu pancar şekeri, 990 bin tonu nişasta bazlı şeker olmak
üzere toplam 4 milyon 141 bin ton şeker üretim kapasitesi mevcuttur. Pancardan şeker üreten şirketlerin
toplam günlük pancar işleme kapasitesi ise 155 bin 550 ton’dur.
2006/2007 pazarlama yılından itibaren pancar şekeri üretimine tahsis edilen kota ile gerçekleşen üretim
miktarları Türkşeker ve Özel Fabrikalar itibariyle aşağıdaki tabloda verilmiştir.
40
görülmüştür.
Tablo : 12- Kota - Üretim İlişkisi (Pancar Şekeri A Kotası)
Türkşeker
Özel Fabrikalar
Genel Toplam
Kota
Bin
Ton
Üretim
Bin
Ton
Üretim/
Kota,
%
Kota
Bin Ton
Üretim
Bin Ton
Üretim/
Kota,
%
Kota
Bin Ton
Üretim
Bin Ton
2006/07
1 307
1 092
84
805
719
89
2 112
1 811
86
2007/08
1 215
934
77
869
752
87
2 084
1 686
81
2008/09
1 385
1 157
84
969
934
96
2 354
2 091
89
2009/10
1 403
1 323
94
1035
1035
100
2 438
2 358
97
2010/11
1 252
1 260
101
948
1002
106
2 200
2 262
103
2011/12
1 249
1 215
97
951
1 055
111
2 200
2 270
103
2012/13
1 240
1 170
94
960
959
100
2 200
2 129
97
2013/14
1 230
1 295
105
970
1 095
113
2 200
2 390
109
2014/15
1 262
1 262 (P)
100
988
41
Paz.
Yılı
Kota
Kullanım
Oranı, %
2 250
(P) Program.
Kanunun fiilen uygulanmaya başladığı 2002/03 pazarlama yılından itibaren Türkiye genelinde işlenen
pancar, üretilen şeker ile bazı teknik değerler aşağıda verilmiştir.
Yıllar
Kampanya
Süresi
Gün
İşlenen
Pancar
Bin Ton
Üretilen
Şeker
Bin Ton
Polar
Şeker Varlığı
%
2004/05
93
13 302
1 940
16,96
2005/06
98
14 676
2 070
16,41
2006/07
88
13 742
1 845
16,06
2007/08
73
12 122
1 708
16,55
2008/09
87
15 182
2 152
16,59
2009/10
96
16 982
2 531
17,25
2010/11
98
17 261
2 262
15,61
2011/12
88
15 585
2 270
16,84
2012/13
82
14 516
2 129
16,94
2013/14
94
16 036
2 390
17,32
Kaynak : Şeker Kurumu
4634 sayılı Şeker Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden önce Bakanlar Kurulu Kararı ile şeker fabrikası
kurma izni alan 3 özel şeker fabrikasından Çumra Şeker Fabrikası 2004/2005 pazarlama yılında,
Boğazlıyan ve Aksaray fabrikaları 2006/2007 pazarlama yılında üretim faaliyetlerine başlamışlardır. Bu
durum; Sektördeki diğer şirketlerle birlikte Türkşeker’in kota ve üretim miktarlarında daralmaya,
kampanya sürelerinin kısalmasına neden olmuştur.
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’nin şeker üretim politikası; öncelikle yurt içi tüketimini karşılayacak
seviyede, standartlara uygun kalitede, asgari maliyet ve azami katma değer yaratacak şekilde üretim
yapmaktır.
Tablo : 14- Türkşeker’in Yıllar itibariyle Şeker Üretimi
42
Tablo : 13- Türkiye'de Yıllar itibariyle Pancar Şekeri Üretimi
İşlenen
Pancar
Ton
Üretilen
Şeker
Ton
Pancardaki
Şeker Varlığı
%
2004/05
85
9 165 000
1 326 760
17,08
2005/06
86
9 560 750
1 331 822
16,41
2006/07*
74
6 425 000
859 700
15,85
2007/08
64
6 702 000
937 800
16,43
2008/09
76
8 185 000
1 160 700
16,57
2009/10
86
9 270 000
1 369 673
17,18
2010/11
90
9 613 000
1 259 650
15,61
2011/12
88
8 557 000
1 214 500
16,68
2012/13
80
8 130 000
1 169 900
16,80
2013/14
91
8 923 000
1 294 600
17,06
43
Yıllar
Kampanya
Süresi
Gün
(*) 2006/07 kampanyasında Bor, Ereğli, Ilgın Şeker Fabrikaları Sümerholding bünyesinde
(Özelleştirme programına alınması nedeniyle) olduğundan Türkşeker 22 fabrika toplamıdır.
Üç fabrikanın 2006/07 kampanyası toplam üretimi 254 bin 210 tondur.
Grafik: 12- Şeker Üretimi, Bin Ton
(*) 2006/07 kampanyasında Bor, Ereğli, Ilgın Fabrikalarının 254.210 ton şeker üretimi Türkşeker’e dahildir.
35
Türkşeker 2 milyon 36 bin ton şeker üretim kapasitesi ile; pancardan şeker üreten şirketler içerisinde
% 65, toplam tatlandırıcı kapasitesi içinde % 49 paya sahip olup, günlük pancar işleme kapasitesi 104
bin 550 ton’dur.
2002/2003 pazarlama yılında Türkiye toplam pancar şekeri üretiminin % 74’ü
Türkşeker tarafından üretilirken; bu oran toplam pancar üretimine paralel olarak son yıllarda % 54’e
kadar gerilemiştir.
Şeker fabrikalarında kapasite kullanım oranları ve kampanya süreleri verimliliği doğrudan etkileyen
önemli kriterlerdir. Şeker fabrikalarının optimum kampanya süreleri bölgelere göre 85 ile 130 gün
arasında değişmektedir.
35
2013/2014 üretim döneminde; Türkiye ortalaması olarak kampanya süresi 94 güne, Türkşeker’in ise 91
güne yükselmiştir. Türkşeker fabrikalarından Alpulu, Çarşamba ve Susurluk fabrikalarında pancar
yetersizliği nedeniyle üretim yapılmamış, Ağrı fabrikasında 23,5 gün, Kars fabrikasında 9,5 gün
sürerken, Eskişehir’de 123, Ilgın’da 125, Ereğli’de 135 gün sürmüştür.
Türkşeker’e ait; Ağrı, Alpullu, Çarşamba, Kars ve Susurluk Fabrikalarının bulunduğu bölge özelliklerine
bağlı olarak; pancardaki polar şeker varlığının düşük olması sonucu fiili pancar alım fiyatının taban
fiyatın altında gerçekleşmesi, alternatif ürün deseninin zenginliği ve üreticilerin bu ürünlerden pancara
göre daha yüksek gelir elde etmeleri, diğer tarımsal ürünlere verilen desteklerin artması, kiralama
suretiyle pancar ekecek üreticiler için tarla kiralarının yüksek olması ve genç nüfusun köyden şehirlere
göç etmesi nedeniyle pancar üretiminde çalışacak iş gücünün azalması gibi sebeplerle pancar üretimi
her geçen yıl önemli oranda azalmakta ve fabrikaların kampanya süreleri giderek kısalmaktadır.
44
Grafik: 13- Pancar Şekeri Üretiminde Türkşeker’ in Payı, %
Grafik: 14- Kampanya Süreleri, Gün
Şeker Kanunu kapsamında kota tahsisi yapılan 5 şirkete ait yıllık nişasta bazlı şeker üretim kapasitesi
yaklaşık 990 bin tondur. Bunun dışında kota hakkı bulunmayan ve kota tahsis edilmeyen, sadece yurt
dışına ihraç edilmek üzere nişasta bazlı şeker üretim faaliyetinde bulunabilen şirketler de bulunmaktadır.
4634 sayılı Şeker Kanunu kapsamında yer alan kotalı Şirketlerin A kotası ve C şekeri üretim miktarları
45
toplamı aşağıda tabloda verilmiştir.
Tablo : 15- Nişasta Bazlı Şeker Üretimi (Bin Ton)*
NBŞ Üretimi*
2005/2006
415
2006/2007
440
2007/2008
411
2008/2009
418
2009/2010
515
2010/2011
516
2011/2012
483
2012/2013
506
Kaynak : Şeker Kurumu (Kotasız Şirketlerin üretimleri dahil değildir)
MELAS ÜRETİMİ VE KULLANIM ALANLARI
Şeker fabrikalarında yan ürün olarak melas ve yaş pancar posası üretilmektedir. Yaş pancar posası
doğrudan veya melas ile karıştırılarak hayvan yemi olarak değerlendirilmektedir. Üretim miktarı işlenen
pancar miktarı ile paralellik göstermektedir.
Tablo : 16- Melas Üretimi (Ton)
Türkşeker
2004
550
391
2005
552
390
2006
537
261
2007
481
269
2008
586
322
2009
663
366
2010
698
394
2011
596
350
2012
552
322
2013
631
370
46
Şeker Sanayi
Kaynak : Şeker Kurumu
Türkiye’deki melas üretiminde 2002 yılında Türkşeker’in payı % 71 olarak gerçekleşirken, sektör
kompozisyonunda meydana gelen değişiklikler nedeniyle, üretim ve kota miktarlarıyla paralellik içinde
%49’a kadar gerilemiş, 2013 yılında ise Türkşeker’in payı % 59 olarak gerçekleşmiştir.
% 50 şeker içeren melas;
•
Fermantasyon hammaddesi olarak,
•
Etil alkol üretiminde,
•
Doğrudan hayvan yemi olarak,
•
İçilebilir kalitede direk damıtılan içkilerde,
•
İçilemeyen kalitede endüstriyel tüketim ve ilaç sanayiinde,
•
Sirke, hamur mayası, yemlik maya’da,
•
Briket kömür imalinde,
•
İnşaat harçlarında,
•
Kozmetik sanayiinde
kullanılmaktadır.
ALKOL ÜRETİMİ VE KULLANIM ALANLARI
karbondioksite parçalanması metodu ile bazı şeker fabrikalarında etil alkol üretimi de yapılmaktadır.
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. bünyesinde; Erzurum, Eskişehir, Malatya ve Turhal Şeker Fabrikaları’nda
toplam dört alkol üretim tesisi mevcuttur. Alkol üretim atık maddesi şlempenin, çevre kirliliğine etkisinin
büyük olması nedeniyle; Eskişehir Alkol Üretim Tesisi’ne Şlempe Arıtım Tesisi kurulmuş olup, bu alkol
üretim tesisinin haricindekiler çalıştırılamamaktadır.
Ayrıca özel statülü şeker fabrikalarından; Amasya Şeker Fabrikasında, melastan Etil Alkol üretmek
üzere, günlük 50 bin litre, yıllık 10 milyon litre alkol üretme kapasiteli Etil Alkol Fabrikası bulunmaktadır.
Üretilen alkol; alkollü içeceklerde, sağlık sektöründe, sanayi imalatı sektöründe kullanılmaktadır. Alkol
üretimi, çevresel kısıtlar ve talebin sınırlı kalması nedeniyle düşük gerçekleşmektedir.
47
Yan ürün olarak üretilen melastaki şekerin enzimler vasıtası ile fermantasyona uğratılarak alkol ve
Yıllar
İşlenen Melas
Üretilen Alkol
( Ton)
(1000 Litre)
2004
32 374
9 612
2005
25 790
9 555
2006
22 324
7 045
2007
21 880
6 650
2008
20 930
6 560
2009
13 266
4 200
2010
20 924
6 560
2011
16 086
5 190
2012
15 334
5 200
2013
18 520
6 400
Son yıllarda; motorlu taşıtlarda kullanılan yakıtlara, belli oranlarda yerli tarım ürünlerinden elde edilen
yakıt alkolünün katılması uygulamaları önem kazanmıştır. Türkşeker’ce de, benzine belirli oranda
karıştırılarak kullanılan biyoetanol üretimi yapmak ve ürün çeşidi sağlamak amacıyla; Eskişehir
Fabrikasında 15 milyon litre kapasiteli “Alkol Susuzlaştırma Tesisi”, Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü
İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu’ndan (TAPDK) gerekli izinler alınarak kurulmuştur. Ayrıca, Konya
Şeker Fabrikası A.Ş. bünyesinde bulunan Çumra Şeker Entegre tesislerinde bioetanol üretim tesisi
bulunmaktadır.
48
Tablo : 17- İşlenen Melas, Üretilen Alkol – (Türkşeker)
SATIŞ – STOK DURUMU
Sektörde faaliyet gösteren şirketler, 4634 sayılı Şeker Kanunu kapsamında pazarlama yılı itibariyle
belirlenen A kotası kadar şekeri aynı pazarlama yılında yurtiçinde pazarlayabilmektedirler. Şirketler sahip
oldukları A kotası kadar şekeri pazarlayamamaları halinde, pazarlanamayan miktar gelecek pazarlama
yılının A kotasına aktarılır ve bir sonraki yılın A kotası bu miktar kadar düşürülür veya cari yıl içinde,
şirketlerin talepleri halinde ihraç edilmek üzere C şekerine aktarılabilir. Yine Kanun gereğince Şirketler
güvenlik stoklarını (B kotası) muhafaza etmek zorundadırlar.
Kanunun yürürlüğe girdiği 2002/2003 pazarlama yılından itibaren pancar şekerine ait satış – stok
durumu aşağıda verilmiştir.
Tablo : 18- Türkiye Genelinde Pancar Şekeri Satış - Stok Durumu (Pazarlama Yılı - Bin Ton)
Pazarlama Yılı
Sonu Stok
Yurtiçi
Yurtdışı
Toplam
(A+B)
(DİİB dahil)
Satış
2004/05
1 700
178
1 878
415
2005/06
1 713
256
1 968
360
2006/07
1 901
217
2 118
91
2007/08
1 684
178
1 862
46
2008/09
1 828
185
2 013
153
2009/10
2 158
241
2 399
211
2010/11
1 867
283
2 150
333
2011/12
2 151
290
2 441
48
2012/13
1 918
339
2 256
118
49
( A kotası)
Nişasta bazlı şeker üreten şirketler genellikle kotaları eşdeğerinde üretim ve satış gerçekleştirmekte
olup, pazarlama yılı sonunda stokları 10 – 15 bin ton civarında olmaktadır.
Türkşeker, pazarlama stratejisini; şeker için güvenlik stoklarını muhafaza ederek ve pazar göstergelerini
dikkate alarak, 4634 sayılı Kanun kapsamında pazarlama yılı itibariyle belirlenen A kotası şekere göre
belirlemekte ve pazar payını koruyacak önlemler almaktadır.
Türkşeker; özel şeker fabrikalarının pazarlama avantajları karşısında rekabet ederek yerini korumak, milli
ekonomi ile uyum içerisinde çalışılmasını gerçekleştirmek üzere; ürettiği A kotası şekeri aynı pazarlama
yılı içinde satarak kota kaybının önüne geçebilme, Finansman Programında Hazine Müsteşarlığı’nca
istenen satış miktarındaki artışları gerçekleştirme ve üretilen şekeri stokta atıl olarak bulundurmak yerine
nakde dönüştürme çabası içerisinde olmuştur.
Bu amaçla, üretilen şekerin piyasa şartları dahilinde satılabilmesi için, Türkşeker; indirimsiz peşin,
vadeli, indirimli vadeli, indirimli peşin satış usulleri, pancar bedeli karşılığı satışlar, şekerli mamul
ihracatçılarına satışlar, ihraç amaçlı satışlar ve hatta yurtiçinde ihale yoluyla şeker satışı dahil yürürlükte
olan yasalar ve maliyet göz önüne alınarak tüm pazarlama taktikleri kullanmaktadır. Türkşeker’in yıllar
itibariyle satış ve stok miktarları aşağıda verilmiştir.
50
Tablo : 19- Türkşeker’in Şeker Satışları (Pazarlama Yılı - Bin Ton)*
Yurtdışı
Yurtiçi
(DİİB+İhraç+
Toplam
Nahçıvan)
2004/05
1 045
117
1 162
2005/06
1 027
191
1 218
2006/07
933
201
1 134
2007/08
921
169
1 090
2008/09
871
175
1 046
2009/10
1 124
134
1 258
2010/11
919
208
1 127
2011/12
1 200
181
1 381
2012/13
975
305
1 280
(*) 2003/04’ten itibaren Kütahya, 2004/05’ten itibaren Adapazarı özel statüdedir.
2006/07 pazarlama yılında; Bor, Ereğli, Ilgın Sümer Holding bünyesinde.
Pazarlama
A Kotası
B Kotası
C Şekeri
TOPLAM
2004/05
252
31
18
301
2005/06
318
31
96
445
2006/07
360
46
122
528
2007/08
91
41
124
256
2008/09
46
49
18
113
2009/10
153
69
8
230
2010/11
211
70
61
342
2011/12
333
50
91
474
2012/13
48
50
209
307
2013/14
118
50
29
197
Yılı Başı
İTHALAT - İHRACAT
Diğer ürünlerde olduğu gibi şekerde de koruma tedbirlerimiz Dünya Ticaret Örgütü Tarım Anlaşması,
“Pazara Giriş Taahhütleri” doğrultusunda belirlenmiş ve uygulanmaktadır. İthalatta tavan olarak taahhüt
edilen %150 oranındaki koruma oranından 2004 yılına kadar %10 indirim taahhüt edilmiştir. 2004
yılından itibaren gümrük vergisi %135’e indirilmiş ve halen aynı oran devam etmektedir.
Özel koruma tedbiri öngörülmediğinden mevcut ithalat koruma oranı, Dünya şeker fiyatları ve kur
değişikliklerine bağlı olarak zaman zaman yetersiz kalabilmektedir. Dünya borsa fiyatlarının iç fiyatların
altında olması, sektörün sürdürülebilirliğinin yüksek koruma oranları ile güvence altına alınmasını
gerektirmektedir.
Pancar şekeri ihracatı Satış – Stok bölümünde verilmiş olup, 2002 yılından buyana pancar şekeri
ithalatı ve NBŞ ithalat – ihracat durumu TÜİK verilerine göre aşağıdaki tabloda verilmiştir.
51
Tablo : 20- Türkşeker’in Kotalar İtibariyle Stokları – Bin Ton
Tablo : 21- Yıllar İtibariyle İthalat (Takvim Yılı - Bin Ton)
Nişasta Bazlı Şeker
İthalatı
İthalat
İhracat
2004
0, 6
35,0
42,70
2005
3,9
38,5
45,90
2006
7,4
30,6
48,70
2007
4,2
11,6
51,60
2008
4,3
21,6
56,90
2009
4,3
8,2
39,60
2010
4,2
8,8
88,50
2011
4,7
11,0
104,26
2012
5,5
11,2
85,50
2013
9,0
13,2
105,95
Kaynak : Şeker Kurumu (DTM, TÜİK)
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.; stokların azaltılması, kota ve kapasite kullanım oranının korunması,
ihracatın ülkemiz ekonomisine katkısının devamı göz önünde bulundurarak, A kotası dışındaki C
şekerini ihracat ve Dahilde İşleme İzin Belgesine kayden imalatçı-ihracatçı firmalara satış yaparak
değerlendirmektedir.
4634 sayılı Şeker Kanunu çerçevesinde, destekleme alımı uygulamasına son verilerek, şeker üretiminin
yurt içi talebe göre gerçekleştirilmesi amaçlanmış, talep fazlası olarak üretilen şeker pancarının düşük
fiyat ile alınması suretiyle, şeker ihracı ve imalatçı-ihracatçılara DİİB’ne kayden yapılan şeker
satışlarının sonucunda oluşan TŞFAŞ zararının minimum seviyede gerçekleşmesi öngörülmüştür.
52
Pancar Şekeri
Şeker Kanunun uygulanmasını müteakip 24/04/2003 tarih ve 2003/T-8 sayılı
YPK Kararı ile Türkşeker’in mevcut şeker stoklarının azaltılabilmesini teminen
doğabilecek zararın Türkşeker’ce karşılanması kaydıyla ihracat dahil her türlü
tedbirin alınması için Şirket Yönetim Kurulu yetkili kılınmış, bilahare istihsal
edilen 2005/8705 sayılı BKK ile, şeker ihracı ve şeker fiyatları tespiti hakkında
91/2518 sayılı ve 93/4196 sayılı BKK ile bünyesinde şeker ihtiva eden ihraca
konu mamul üretimi yapan imalatçı-ihracatçılara dünya borsa fiyatları baz
alınmak suretiyle şeker satışı yapılması konusundaki 92/3114 sayılı BKK
yürürlükten kaldırılmıştır. Böylece, şeker satışları nedeniyle Türkşeker’e görev
zararı ödenmesine imkan sağlayan tüm mevzuatlar yürürlükten kaldırılmıştır.
Görev zararı ödenmemesine rağmen; gereksiz şeker ithalatının önlenmesi,
pazar payının korunması, kota indirimleri ile karşılaşılmaması, finansman
ihtiyacının kısmen karşılanması, bir taraftan da ülke şekerli mamul ihracatının
kazanımına
katkı
sağlanması
amacıyla
Türkşeker,
şekerli
mamul
imalatçı – ihracatçılarına, üretilen düşük maliyetli C şekerine ilaveten A kotası
kapsamında yüksek maliyetle üretilen stok fazlası şekeri de C şekerine
aktarmak suretiyle dünya fiyatlarından Hazine desteği almaksızın satmaya
devam etmiştir.
Bu kapsamda; 2003 yılının ikinci yarısından itibaren 2013 yılı sonuna kadar
Hazine’ye yük getirilmeden yaklaşık 1 milyon 725 bin ton şeker teslim
edilmiştir. İmalatçı-ihracatçı firmalara yabancı firmalarla rekabet imkanı
sağlanarak ülkemiz ihracatının artışına katkıda bulunulmuş, ithalat denetim
altında tutularak şeker kaçakçılığı önlenmiştir. Türkşeker tarafından üstlenilen
zarar, 947 milyon (947 trilyon eski TL) TL’ye ulaşmıştır.
53
yerli hammaddeye dayalı olarak yapılması ve böylece ülkemiz döviz
Tablo : 22- DİİB’ye Kayden Şeker Satışlarından Doğan ve Türkşeker Bünyesinden Karşılanan
DİİB Kayden ve
Tahsis Belgeli Satış
Bin Ton
Net Menfi Fiyat Farkı
Bin TL
2003
138 (86)
27 171
2004
114
61 809
2005
145
92 729
2006
131
40 368
2007
132
107 604
2008
163
150 278
2009
176
139 134
2010
137
57 912
2011
204
12 231
2012
164
64 000
2013
273
194 000
TOPLAM
1 725
947 236
Şeker Kurulu'nun 12 Aralık 2006 tarih ve 135/1 sayılı Kararı ile imalatçı - ihracatçılara düşük fiyatla
yapılan şeker satışlarının dahilde işleme rejimi kapsamından çıkarılarak müstakil bir mevzuat ile
yürütülmesi hüküm altına alınmıştır. Bu uygulama ile; ülke kaynaklarından ve dünya fiyatlarından
karşılanmakta olan imalatçı-ihracatçı firmaların şeker ithal hakları, şekerli mamül ihracatının öncesi
yerine, ihracat sonrasında teslim edilmeye başlanmıştır. Böylece, temin ettiği ucuz şekeri iç piyasaya
sunan art niyetli firmaların suistimalleri önlenmiştir.
2013 yılında; 8 000 tonu bedeli mukabilinde doğrudan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ne olmak üzere
44 bin 368 ton şeker ihraç edilmiş olup, 24,7 milyon $ gelir elde edilmiş, ortalama teslim fiyatı 557,67 $
olarak gerçekleşmiştir.
54
Görev Zararı (Bin TL - Takvim Yılı)
ŞEKER FİYATLARI
Şeker Kanunu’nun uygulamaya konulduğu 2002/03 pazarlama yılından itibaren pancar şekeri için satış
fiyatları Türkiye ortalaması ve Türkşeker ortalaması olarak, NBŞ için genel ortalama olarak aşağıda
verilmiştir.
Tablo : 23- Pancar Şekeri Satış Fiyatları (TL/kg, Pazarlama Yılı)
Türkiye
Değişim
Türkşeker
Değişim
Ortalaması
%
Ortalaması
%
1,26
1,36
2003/04
1,43
13
1,49
10
2004/05
1,56
9
1,57
5
2005/06
1,45
-7
1,47
-6
2006/07
1,51
4
1,54
5
2007/08
1,62
7
1,66
8
2008/09
1,72
6
1,76
6
2009/10
1,78
3
1,82
3
2010/11
1,79
1
1,85
2
2011/12
1,93
8
1,94
5
2012/13
2,11
9
2,13
10
55
2002/03
Tablo : 24- NBŞ Satış Fiyatları (TL/kg)
Türkiye
Ortalaması
Değişim
%
2002/03
0,78
2003/04
0,91
17
2004/05
0,97
7
2005/06
0,93
-4
2006/07
0,94
1
2007/08
1,03
10
2008/09
1,15
12
2009/10
1,17
2
2010/11
1,26
10
2011/12
1,37
9
2012/13
1,47
7
56
YATIRIMLAR
Ülkemizde şeker talebine göre belirlenen 2 milyon 500 bin ton civarındaki kotaya karşılık toplam
kapasite 4 milyon 141 bin tondur. Pancar şekerinde % 30’a, NBŞ’de ise % 70’e yakın kapasite fazlası
bulunmaktadır. 4634 sayılı Şeker Kanunu hükümlerine göre, yeni fabrika kurulabilmesi veya ilave
kapasite için önce kota temini gerekmektedir. Bu nedenle sektörde yurtiçi üretimi karşılamak üzere yeni
fabrika kurulmasına veya mevcut fabrikalarda kapasite artırımına ihtiyaç olmayıp, mevcut koşullarda
ancak idame, yenileme, modernizasyon ve çevre yatırımları yapılmaktadır.
Türkşeker, yatırımlarında yeterli düzeyde şeker üretiminin idamesine yönelik önceliklere, çevrenin
korunmasına, teknolojik yapının geliştirilmesine önem vermektedir. Çevre yatırımları kapsamında,
Türkşeker bünyesindeki tüm şeker fabrikalarında bir program dahilinde atık-su arıtım tesisleri
kurulmaktadır.
Şeker üretiminde gıda güvenliği ön planda tutulmakta, hijyene uygun üretim yapılmaktadır. Gıdanın
güvenilir olarak üretilmesi ve tüketiciye güvenilir bir şekilde sunulmasını sağlayan koruyucu ve önleyici
sistem kurulmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir.
Ülkemizde İktisadi Devlet Teşekküllerinin Özelleştirilmesi, 4046 sayılı yasa ile düzenleme altına
alınmıştır. Bu konuda her türlü tasarruf Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun aldığı kararlar doğrultusunda
Özelleştirme İdaresinin bağlı bulunduğu Bakanlığa aittir.
Türkşeker’in özelleştirme gündemine girmesi ilk kez 22 Haziran 2000 tarihinde IMF’ye verilen niyet
mektubu ile olmuştur. Mektup, 2000 yılı Ağustos sonu itibariyle Özelleştirme İdaresine devredilecek
işletmeler portföyüne, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’nin bazı fabrikalarının alınması hükmünü içermiştir.
Türkşeker, Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 20 Aralık 2000 tarih, 2000/92 sayılı kararı ile özelleştirme
kapsamına alınmıştır. Aradan geçen bu sürede; Türkşeker’in Bağlı Ortaklığı durumundaki Kütahya ve
Adapazarı Şeker Fabrikaları ile iştiraklerindeki hisselerinin özelleştirme işlemleri tamamlanmıştır. Tarım
İşletmeleri Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından satılmıştır.
Şeker üretimi ile doğrudan ilgisi olmayan atıl durumdaki varlıkların bir bölümü, ÖYK kararları ve 233
sayılı KHK hükümleri doğrultusunda, Türkşeker tarafından düzenlenen ihaleler sonucunda satışa
sunulmuştur.
08/10/2007 tarih, 2007/57 sayılı ÖYK kararı ile Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. deki kamu hisselerinin
tamamı özelleştirme programına alınarak ÖİB’ye devredilmiştir.
Şeker-İş sendikası 7 Aralık 2007 tarihinde Danıştay 13. Dairesi nezdinde dava açarak Türkşeker’in
özelleştirme programına alındığı 2007/57 sayılı ÖYK kararına itiraz etmiştir. Yapılan itiraz talebi
reddedilmiş olup, bunun üzerine Sendika tekrar Danıştay İdari Dava Dairelerine başvurarak itirazını
yenilemiş ve Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu tarafından 12/06/2008 tarihinde, 2007/57 sayılı ÖYK
ÖYK’nın 12/08/2008 tarih, 2008/50 sayılı kararı ile Türkşeker, yeniden özelleştirme programına alınarak
portföy grupları halinde özelleştirilmesine, Şeker Kurulu tarafından belirlenecek toplam şeker kotası
çerçevesinde en az 5 (beş) yıl şeker üretim şartı getirilmesine karar verilmiştir.
Türkşeker’in programa alınmasından sonra, ilgili yasal mevzuatlar ve alınan kararlar çerçevesinde;
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB) ve ÖİB’ye danışmanlık hizmeti veren Konsorsiyum üyeleri,
Türkşeker tarafından temin edilen bilgi belge ve görüşler doğrultusunda çalışmalarını sürdürmüşlerdir.
57
kararı hakkında yürütmeyi durdurma kararı alınmıştır.
Söz konusu çalışmalar kapsamında hazırlanan strateji raporlarında yer alan öneriler de dikkate alınarak
oluşturulan ortak görüşler doğrultusunda; Maliye Bakanlığı, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ve Rekabet
Kurumu’nun olurları ile, portföy grupları oluşturulmuştur.
Coğrafi bazlı portföy grupları;
Portföy A: Kars, Erciş, Ağrı, Muş ve Erzurum,
Portföy B: Elazığ, Malatya, Erzincan ve Elbistan,
Portföy C: Kastamonu, Kırşehir, Turhal, Yozgat, Çorum ve Çarşamba,
Portföy D: Bor, Ereğli ve Ilgın,
Portföy E: Uşak, Alpullu, Burdur, Afyon ve Susurluk
Portföy F: Eskişehir ve Ankara
Şeker Fabrikaları şeklinde oluşturulmuştur.
Portföy A grubunda yer alan Şeker Fabrikaları için 24 Eylül 2008 – 27 Kasım 2008 tarihleri arasında
çıkılan ihale, teklif gelmemesi nedeniyle 28 Kasım 2008 tarihi itibariyle iptal edilmiştir.
T.C. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından 11/09/2009 tarihinde 4046 sayılı Kanun
hükümleri çerçevesinde Türkşekere ait; Kastamonu, Kırşehir, Turhal, Yozgat, Çorum ve Çarşamba
Şeker Fabrikaları (Portföy C) portföy grubu olarak bir bütün halinde “Satış” yöntemi “Varlık Satışı”
şeklinde uygulanmak suretiyle “Pazarlık Usulü” ile özelleştirilmek üzere ihaleye çıkılmıştır. Söz konusu
ihale ile ilgili olarak Danıştay 13. Dairesinde Şeker-İş Sendikası tarafından açılan davada, önce bu
ihalenin yürütülmesinin durdurulmasına, daha sonra ise ihale komisyonunun kararının iptaline karar
verilmiştir.
(Portföy B)
özelleştirilmesini teminen 05/11/2009 tarihinde itibaren yayımlanan ilanlarla ihaleye
çıkılmıştır. Söz konusu B Portföy Grubunun ihale koşullarını belirleyen “İhale Şartları Belgesi”nin iptali
ve yürütmenin durdurulması talebiyle ÖİB aleyhine Danıştay 13. Dairesinin 2009/6778 E. sayılı
dosyasında açılan davada 12/01/2010 tarihli karar ile dava konusu işlemin yürütülmesinin
durdurulmasına karar verilmiştir.
58
ÖİB’nca, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.ye ait Elazığ, Malatya, Erzincan ve Elbistan Şeker Fabrikalarının
Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 18 Ağustos 2011 tarih 2011/67 sayılı
kararı ile, ÖYK’nın 2008/50 sayılı kararının;
 Üretim şartına ilişkin 4 üncü maddesinin “Yapılacak ihaleler için
İdare tarafından hazırlanacak şartnamelerde, coğrafi bazlı portföy
gruplarını devir alacak şirketlere; Şeker Kanunu’nun 3 üncü ve 4
üncü maddeleri çerçevesinde portföy grubu için Şeker Kurulu
tarafından tahsis edilecek toplam şeker kotasının devir alacak
şirket tarafından yapılacak tefrikine göre, fabrika bazında
kampanya/şeker üretimi döneminde, alıcı şirkete tam kapasiteyle
en az 5 (beş) yıl süre ile yerli pancardan beyaz şeker üretimi şartı
getirilmesine” şeklinde,
 5 inci maddesinin ise “ihalelere İdare tarafından uygun görülecek
portföy grubundan/gruplarından başlanılarak devam edilmesine”
şeklinde
değiştirilmesine ve özelleştirme işlemlerinin 31 Aralık 2014 tarihine kadar
tamamlanmasına karar verilmiştir.
T.C. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından,Türkiye Şeker
Fabrikaları A.Ş.’ye ait Portföy-B: Malatya, Erzincan, Elazığ ve Elbistan
Şeker Fabrikaları ile Portföy-C: Kastamonu, Kırşehir, Turhal, Yozgat,
Çorum ve Çarşamba Şeker Fabrikaları, portföy grubu olarak bir bütün
59
halinde tekrar ihale ilanı verilmiş, nihai pazarlık görüşmeleri 29/11/2011
tarihinde yapılmıştır. Ancak, Portföy-C ve Portföy B Şeker Fabrikaları’nın
ihaleleri Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 09/10/2012 tarih ve 2012/151
sayılı Kararı ile iptal edilmiştir.
Şeker, dünyada en fazla devlet müdahalesi altında üretilen ürünlerden biridir. Üretim kotaları, tarife
kotaları, yüksek korumalar ve tercihli ticaret anlaşmaları dünya ticaretine kısıtlamalar getirmektedir.
Dünyada özellikle son 25-30 yıldır meydana gelen gelişmeler, şekerin diğer tarımsal ürünlerle ve yakıt
piyasalarıyla etkileşimine neden olmuştur. Bir yandan genellikle mısırdan üretilen nişasta bazlı şekerin
pancar ve kamış şekeriyle rekabeti artmış, diğer yandan etanolün yakıt olarak kullanılması petrol ve
şeker fiyatlarını birbirinden etkilenir hale getirmiştir.
Şeker sektöründe müdahale, Türkiye’de de dünya genelinden pek farklılık göstermemektedir. 2001
yılında uygulamaya konulan yapısal uyum politikaları kapsamında şeker politikaları da değişime
uğramak zorunda kalmıştır. 2001 yılında yürürlüğe giren 4634 sayılı Şeker Kanunu ile piyasa daha sıkı
kontrol altına alınmıştır.
Türkiye şeker sektöründe iç piyasa değişim içindedir. Dünyada yaşanan küreselleşme süreci, getirdiği
bazı avantajlar yanında olumsuz gelişmelere de yol açabilmektedir.
Dünya borsalarına hakim olan düşük maliyetli kamış kökenli şeker nedeniyle, yerli şekerin ithal şeker ile47
rekabet gücü bulunmamaktadır. Yerli üretimin tercihini sağlamak üzere ithalattaki koruma oranları büyük
önem arz etmektedir. Hiçbir ülkede borsa fiyatlarından şeker tüketilmemesine rağmen, Dünya borsa
fiyatlarına bağlı olarak ithal maliyeti değiştiğinden ve tarife oranları CIF fiyat (mal bedeli+sigorta+navlun
dahil olmak üzere alıcının limanında gemide teslim) üzerinden uygulandığından, ithal şekerin iç
60
piyasada rekabet gücü borsa fiyatlarından etkilenmektedir.
Pancar şekerinin ihraç edilmesi durumunda da, iç fiyatlara göre düşük teşekkül eden Dünya fiyatları ile iç
fiyatlar farkının sübvanse edilmesi gerekmektedir.
Türkiye’nin şeker sektöründe dünya ticaretini takip ederek tedbirli bir yaklaşım sürdürmesi
gerekmektedir. Ülkemizin etrafında ciddi miktarlarda şeker ithal eden ülkelerin var olması Türkiye için bir
fırsattır. Dünya Borsa fiyatlarının üretim maliyetlerine göre oldukça düşük olması ve ülkemizde şekerin,
ağırlıklı olarak şeker pancarından üretilmesi, sektörün global rekabette en zayıf yönü olup, yukarıda
açıklanan ihracat ile ilgili engeller nedeniyle ülkemizin sahip olduğu; pancar üretim potansiyelinin ve
toplam üretim kapasitesinin yaklaşık yarısı kullanılabilmekte, lojistik açıdan avantajlı olduğumuz dış
pazarlar gereği gibi değerlendirilememektedir.
Dünyada şeker arzında meydana gelen azalmadan kaynaklanan bu fiyat artışını, dünya piyasasına
hakim olan düşük maliyetli kamış şekeri ile ülkemizde üretilen şekerin rekabet şansını artırdığı, kaçak
şeker girişlerinin cazibesini azalttığı, AB’deki şeker reformu nedeniyle AB ülkelerindeki şeker üretiminin
azaldığı, ülkemizde de iklim koşullarına bağlı olarak şeker üretiminin tahminlerin üzerinde gerçekleştiği
dikkate alındığında bu gelişmeler ülkemiz adına bir fırsat olarak görülmektedir. AB ve DTÖ ile ilişkiler
bağlamında maliyetlerin düşürülmesi ve özelleştirme sürecindeki belirsizliklerin hızla giderilmesiyle
sektörün rekabet gücünün artırılması çalışmalarının hem pancar, hem pancar şekeri üretiminin
sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşıdığı açıktır.
Pancar şekerinde özel sektörün payı, yeni kurulan özel statülü fabrikalar nedeniyle artmıştır. Pancardan
şeker üreten 8 özel şeker fabrikası, nişasta bazlı şeker üreten 6 fabrika Türkşeker’in şeker sektöründe
rakipleri durumundadır.
Rakip tüm şeker fabrikaları, konumları itibariyle hammaddeye ve pazara yakınlıkları pancar verimlerinin
yüksekliği, kapasite büyüklükleri ve optimal kapasite kullanımları, modern teknolojileri, endüstriyel
üretebilmektedirler. Aksaray, Boğazlıyan ve Çumra şeker fabrikaları, Şeker Kanunu ve ilgili yönetmelik
hükümleri çerçevesinde, yeni üretime başlamaları nedeniyle tam kapasite ile üretim yapma imkanına
sahip olmuşlardır.
61
otomasyona sahip oluşları, yakıt sarfiyatı dahil Türkşeker’e göre çok daha düşük maliyetle şeker
Türkşeker’e göre avantajlı maliyet yapısı ve üretim ölçeği, entegre fabrikalardan oluşması, fiyatlama ve
satış koşullarında esnekliği sayesinde rakip konumundaki özel şeker şirketleri, pazar paylarını karlı bir
şekilde artırmaktadırlar. Bu kısır döngü, Türkşeker’in düşen pazar payı, üretimi ve kotası nedeniyle her
geçen yıl maliyet dezavantajını artırmaktadır.
Özel Şeker fabrikalarına göre Türkşeker’in ortalama üretim maliyetinin yüksek olmasının temel
nedenleri; sosyo-ekonomik amaçla kurulmuş küçük ölçekli doğu fabrikalarında hammaddenin yetersiz
oluşu, hammaddeye olan uzaklıkları, fire oranlarının yüksekliği, kapasitelerinin düşüklüğü olarak
sıralanabilir.
Şeker üretim maliyetinde masraf unsurları arasında hammadden sonra en yüksek pay işçilik giderlerine
aittir. Uyulması gereken yasal düzenlemeler ve belirlenen ücretler nedeniyle, maliyet içindeki işçilik
payının düşürülmesi kamu fabrikaları için mümkün olamamaktadır.
Türkşeker, Kamu ciddiyeti içerisinde her müşteriye eşit imkanlar sağlayarak, hakkaniyet kuralları
içerisinde maliyetinin altında ve zarara sebep olmayacak fiyatlarla pazarda yer almak zorundadır.
Dünyada ve Türkiye’de şekere alternatif NBŞ kullanımının artması pancar şekeri açısından sorun olarak
görülmektedir. Ayrıca, sakaroza göre bağıl tatlılıkları çok yüksek olması sebebiyle daha fazla tat veren
kalorisiz sentetik tatlandırıcı tüketimi de pazarda rekabeti güçleştiren bir unsurdur.
Gereksiz şeker ithalatının önlenmesi, pazar payının korunması, kota indirimleri ile karşılaşılmaması,
finansman ihtiyacının kısmen karşılanması, bir taraftan da ülke şekerli mamul ihracatının yerli
Türkşeker tarafından şekerli mamul imalatçı – ihracatçılarına üretilen C şekerine ilaveten A kotası
kapsamında yüksek maliyetle üretilen stok fazlası şekeri de C şekerine aktarmak suretiyle dünya
fiyatlarından Hazine desteği almaksızın şeker satılmaktadır. Böylece sosyal sorumlulukların tamamı
Türkşeker tarafından üstlenilmekte olup, serbest piyasa şartlarında rekabeti engellemektedir.
62
hammaddeye dayalı olarak yapılması ve böylece ülkemiz döviz kazanımına katkı sağlanması amacıyla
Ayrıca, özelleştirme sürecinin uzaması, sektörde hem ekonomik olarak hem de nitelikli işgücünde
önemli kayıplar yaratmaktadır. Bunun yanında kamu fabrikaları için ödeneklerin kısıtlanması nedeniyle
yatırım yapılamaması giderek eskiyen teknolojinin kullanılmasını zorunlu hale getirmekte, özellikle
sosyal amaçlı şeker fabrikalarının performansının düşmesine, maliyetlerinin artmasına neden
olmaktadır.
Kuruluş amacı öncelikli olarak sosyal kalkınmayı amaçlayan Türkşeker, yukarıda da bahsedilen haksız
rekabet koşulları nedeniyle bilançosunu bazen kar, bazen de zarar ile kapatmıştır. Tüm olumsuzluklara
ve bazı eleştirilere maruz kalmasına rağmen Türkşeker, her dönemde ülkenin sosyo-ekonomik
kalkınmasında yarattığı katma değer ve sağladığı istihdam ile görevini daha iyi şekilde yerine getirme
gayretine devam etmiş, 2013 yılında 908 milyon TL katma değer yaratmış, İstanbul Sanayi Odasının
500 Büyük Firma Anket değerlendirmelerinde ön sıralarda yer almıştır.
Sonuç olarak; Ülkemiz şeker sektörünün ve Türkşeker’in içinde bulunduğu sorunlar, sektörün
sürdürülebilirliği için çözüme kavuşturulması gereken hayati hususlar olup, özelleştirme sonrasında
sektörün sürdürülebilirliğini sağlayacak politikalar üretilerek zamanında uygulamaya konulması önem
63
arz etmektedir.

4 - Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.

Transkript

Benzer belgeler

Diabetes und Augen - Uebersetzung Tuerkisch

Candy KK - MucitPanda.com

mert gıda giyim sanayi ve ticaret anonim şirketi

kur unkalem - İhlas Koleji

SELÜLOZİK ATIKLARDAN BİYO-YAKIT ÜRETİMİ (BİYO

şeker fabrikalarındaki taşeron işçilerinin sorunları niçin

Diyabetes mellitus (Şeker hastalığı)