mantar zehirlenmesi - Uzm. Dr. Nur YALÇIN

MANTAR
ZEHİRLENMESİ
Uzm. Dr. Nur YALÇIN
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı
MANTARLAR- GENEL BİLGİ
Mantarlar sporla üreyen saprofit veya parazit
yaşayan klorofil içermeyen organizmalardır.
1 kilogram yaş mantar 100-200 kalori verir.
MANTARLAR - GENEL BİLGİ
Besin değerleri






%88-90 su
%3,8 protein
%0,3 yağ
%4,9 karbonhidrat
%1,2 kül
Eser A, B1, B2 B3, B5 vitaminleri içerir.
MANTARLAR – GENEL BİLGİ
İstanbul ve çevresinde meydana gelen ve
ölümle sonuçlanan mantar zehirlenmelerinin
nedeni:
Amanita Phalloides’tir.
AMANİTA PHALLOİDES
Bu mantarlar yaz sonunda ve sonbaharda kayın
ve meşe ormanlarının kıyısında ortaya çıkarlar.
Bazen şehir içi parklarda da bulunabilirler.
İstanbul Belgrad ormanlarında mevcutturlar.
Şekil olarak A.Ph. yenilebilen amanita
türleriyle karışabilir.
AMANİTA PHALLOİDES
AMANİTA PHALLOİDES
Özellikleri:





Şapka kısmı sarı- zeytin yeşiline kadar
değişen renkte
12cm çapa varabilir.
Konveks veya yassı
Eti ve sporları beyaz
Sap kısmı düzgün ve sapın ortasında tepeye
yakın beyaz bir halka mevcuttur. Sapın
dibinde yumurta kabuğu gibi bir çanakcık
vardır. Çok lezzetlidir.
AMANİTA PHALLOİDES
AMANİTA PHALLOİDES
A.Ph. Klinikte Phalloides Sendromu ya da
siklopeptid zehirlenmesi adı verilen tabloyu
meydana getirir.
A. Verna , A. Virosa , bazı Galerina Conocybea
ve lepiota cinsleri de aynı tip zehirlenmeye
neden olabilirler.
AMANİTA PHALLOİDES -TOKSİNLER
A. Ph.’in üç grup toksini vardır:
1.
2.
3.
Amatoksinler
Fallotoksinler
Virotoksin
AMATOKSİNLER (1)
•
•
•
•
Molekül ağırlığı 1000’dir.
Renksiz cisimlerdir.
Su ve metanolde erirler.
Kaynatmakla GİS’de ve enzimlerle bozulmaz,
sabit kalırlar.
• Plesantadan geçmezler.
• Sitolitiktirler.
AMATOKSİNLER (2)
• Barsak epitelinden emilerek serum
proteinlerine zayıf bağlanırlar.
• Hücrelere transport mekanizma ile girerler.
• Primer olarak karaciğer hücrelerinin nüvelerini
harab ederler.
• RNA polimeraz B’yi spesifik olarak inhibe
ederler.(Hücre RNA’sı azalır.)
• Tüm ökaryotik hücreler etkilenirler.
• Bu inhibisyon çok düşük amanitin
konsantrasyonunda bile gerçekleşir.
AMATOKSİNLER (3)
İnsanda letal dozu 5-7 mg’dır.
Zehirlenme karaciğer hücrelerinin yeterli
amanitin konsantrasyonuna maruz kaldığı süreye
bağlıdır.
Süre çok kısa ise hücreler zarar
görmeyebilirler.
Amatoksinlerin atıldığı en önemli organ
böbrektir. Burada bile kısmi reabsorbsiyon
görülebilir. Bu sırada renal tübüler nekroz olur.
AMATOKSİNLER (4)
A.PH.’de taze mantarın gramında 0,2-0,3 mg.
Amatoksin vardır. Yani 50 gr. mantarın
yenmesi öldürücüdür.
Amatoksinler için letal doz 0,1 mg/kg/po dır.
Amatoksinlerin etkisi, alımından 15 saat sonra
başlar. 48 saate kadar enterohepatik dolaşım
tamamlanır.
FALLOTOKSİNLER
Bu güne kadar 7 tipi bildirilmiştir.
Renksiz olup, eriyebilirlik ve stabiliteleri
amatoksinler gibidir.
VİROTOKSİNLER
Amanita grubu mantarlarda birde virotoksin
vardır ki bunlar viro toksik etkileriyle ama
toksin ve fallotoksinden ayrılırlar.
Heptapeptidlerdir.
Renksizdirler ve eriyebilirlik ve stabiliteleri
amatoksinler gibidir.
Biyolojik aksiyon bakımından fallotoksinler
gibidirler.
A. Viroza’da bulunurlar.
ZEHİRLENME DURUMUNDA
MANTARIN İNCELENMESİ
Aynı bölgeden benzer mantarlar incelenir.
Aspirasyonla elde edilen gastrik muhtevada
sporlar incelenir. Ancak bu sporlar kusma ve
ishal ile çok çabuk kaybolurlar.
KLİNİK (1)
A. Ph. Zehirlenmesi 4 klinik dönem
gösterir.
1.
2.
3.
4.
Latent asemptomatik dönem : 6-48 saat
ortalama 6-12 saat sürer.
Gastro intestinal dönem : 12-24 saat
bazen 2-4 gün sürer.
2. latent dönem : 12-24 saat bazen 30
saate kadar uzar.
Hepatik dönem : 36 saatten uzun sürer.
KLİNİK (2)
Gastrointestinal dönem:
İshal(kanlı olabilir, koleraya benzeyebilir)
Aşırı su kaybı
Bulantı, kusma (bazen kanlı)
Karın ağrısı
Bacak kramları
Hipotansiyon
Ateş GÖRÜLMEZ.
KLİNİK (3)
Gastrointestinal dönem:
(LABORATUAR BULGULARI)
Asidoz
Hematoksit düşmesi
Hipoglisemi
Hipokalemi
Hiponatremi
Lökositoz
KLİNİK (4)
2. latent dönem:
Hasta iyileşmiş görülür.
Laboratuar bulguları bozulur. Karaciğer
enzimleri yükselir.
Kan Ph. Na, K normale dönerken
Pıhtılaşma faktörleri ALT, AST, LDH, BUN
Kreatinin, bilirubin değerleri yükselir.
Bu dönemde glukoz, hemotoksik ve lökosit
değerleri hala düzelmemiştir.
KLİNİK (5)
Hepatik dönem:
Ateş yükselir.
Sarılık
Kanamalar
GİS semptomları yeniden ortaya çıkabilir.
Ansefalopati, karaciğer yetmezliği, böbrek
yetmezliği belirtileri görülür.
KLİNİK (6)
Hepatik dönem:
(LABORATUAR BULGULARI)
BUN, Pıhtılaşma Faktörleri
Kreatinin
Karaciğer enzimleri bozuktur.
Hipoglisemi
DİC gelişebilir.
Sonuç: hasta komaya gidebilir.
KLİNİK (7)
Ağır olgularda mantar yenildikten 4-7 gün
sonra hepatik koma ile ölüm olur. Ölüm
olamazsa karaciğer rejenerasyonu yavaş ancak
tam olarak gelişir, hasta iyileşebilir.
Tedavi edilmeyen olguların %50-90’ı ölür.
Ölüm: kişiye, mantarın toksisitesine ve alınan
miktara bağlıdır.
Uygun destekleyici tedavi ile survi %95’e
varabilir.
KLİNİK (8)
Bazı hastalarda hepatotoksisite daha
ağırdır. Bu durum:
1.
2.
3.
4.
Alınan mantar toksininin biyolojik
değişkenliğine,
Kişinin beslenme durumuna
Kronik alkolizm, anti konvulsan ilaç veya
endüstrial temaslar sonucu karaciğer
enzimlerinin uyarılmasına,
Önceden karaciğer hastalığının (siroz vb.)
varlığına bağlıdır.
PATOLOJİ (1)
Karaciğerde






venöz ve sinüzoidal hiperemi
Hepatoselüler nekroz
Karaciğer atrofisi
Mikroskopik olarak periferik yağlanma
Viral hepatitten ayrılamayan akut iltihap
Paraasiner nekroz
PATOLOJİ (2)
Böbrek, beyin ve kalpte:




Yağlı dejenerasyon
Beyinde non spesifik nöronal reaksiyonlar
Beyin ödemi
Böbrekte parankimatöz tübüler
dejenerasyon
AYIRICI TANI (1)
Gİ Dönemde (2. dönem)

A- Zehirlenmeler
Asetaminofen
Kolşisin
korazif asit ve alkali
ağır metal

B- Enfeksiyonlar
•
•
•
•
•
Salisilat
nikotin
botulizm,
DDT
digitoksin vs.)
AYIRICI TANI (2)
Gİ Dönemde (2. dönem)

B- Enfeksiyonlar
Viral gastroenterit, kolera
Besin zehirlenmesi (vibrio parahemolitikus,
staf aureus, salmonella)
AYIRICI TANI (3)
3. ve 4. dönem

Yukarıdakilere ek olarak Reye Sendromu
ve hepatitlerle karışır.
TEDAVİ (1)
1. Spesifik antidotu toktur.
2. Toksinin Gİ kanal ve kandan uzaklaştırılması.
• Mide yıkama (36 saat içinde yapılmalıdır)
• Periyodik lavman ve aktif kömür.
• Doudonal tubaj
• Hemodiyaliz, hemoperfüzyon,
hemofiltrasyon veya plazmaferez
• Forse diürez ile toksinin böbreklerden
atılması
TEDAVİ (2)
3.
Toksinin karaciğer hücreleri tarafından
absorbsiyonunun önlenmesi
1.
2.
3.
4.
C vit. ve tioktik asit (pek etkili değildir) :
300mg/gün 4 dozda (7-10 gün)
Penisilin kristalize 1mil.ü/kg./gün (3 gün)
Silybin 20mg/kg/gün herbiri 2 saat sürecek
şekilde günde 4 infüzyon (3-4 gün)
Kortikosteroidler (Deksametazon) 20-40 mg/gün
iv.
TEDAVİ (3)
4.
Destek tedavi





Protein kısıtlanır.
Kayıp sıvı ve elektrolitler yerine konur.
Dolasım destekleyici, karaciğer koruyucu
tedavi uygulanır.
Barsak neomisin, streptomisin ile sterilize
edilir. (Amonyak yükselişini önlemek amacı
ile)
Hiperbarik oksijen kullanılır.
PROGNOZ (1)
Yaşayan hastalarda hastalık hali 30 gün
sürebilir veya iyileşme sırasında
egzersiz ciddi nükslere neden olabilir
Hastaların izlenmesinde:
ALT
AST
 LDH
AP
 PTT
Glikoz
Takip edilmelidir.

elektrolitler
PROGNOZ (2)
PTT mantarın yenilmesinden 24 saat
sonra düşmeye başlar en düşük değerine
48 saatte ulaşır ve giderek yükselir.
Ortalama 100. saatte normale döner.
Yaşayan hastalarda Fibrinojen, PTT
normaldir. Eksitusa gidenlerde ise PTT
hızla düşer. Fibrinojen azalır.
PROGNOZ (3)
* GİS kanama
* Böbrek yetersizliği
* Beyin ödemi
* KC’in rejenerasyon yeteneğine
bağlıdır.
PROGNOZ (4)
Klinik tablo düzeldikten sonra KC biyopsisi
yapılan bazı olgularda elektron
mikroskobide nukleus, mitokondri ve
endoplazmik retikulumda değişiklikler
gözlenmiştir.
KAYNAKLAR
1) MAT A. TÜRKİYEDE MANTAR ZEHİRLENMELERİ,
FARMA BÜLTEN 1992
2) BRESİNSKY A. BESL H. PHALLOİDES SYNDROME İN.
A COLOUR ATLAS OF POİSONOUS FUNGİ WOLFE
PUBLİSHİNG LTD LONDON 1990-18-24
3) MAT A. MANTARLAR VE ZEHİRLENME ÜZERİNE
CUMHURİYET BİLİM TEKNİK 23 KASIM 1991, 245:244) KURTOĞLU S. ANAR H. MANTAR ZEHİRLENMESİ VE
TEDAVİSİ. YENİ TIP DERGİSİ 1985. 2(4):16-24
5) AMANİTA PHALLOİDES ZEHİRLENMESİ DOLLY
YAFETAJİ, SALİM ÇALIŞKAN, İST. ÇOCUK KL.
DERGİSİ 1992, 27:76-80