Do[u Anddolu`nun Bazr Ycirelerindeki Bombinae (Hymenoprera

ATATURKUNivrnslresl YAYINLARINo.: 62I
Ziraa,t Fak{iltesi Yayrnlan No.: 287
Aragtrrmaler Sorisi No.: 188
#
Do[u Anddolu'nunBazr YcirelerindekiBombinae
(Hymenoprera:
Apoidea,Bombidae)Ttirleri
Uzerinde Taksonomikve Bazr Biyoloiik Qahgmalar
Doq. Dr. Hikmet OZfOf
Atatiirk UniversitesiZiraat Faki.iltesi
Bitki Koruma Bciliimti
4-4
Atattirk Universitesi Basrmevi-
ERZURUM. 1983
6Ns0z
Ukemizde Entomoloji dahndaki gahgmalar, son yrllarda dikkati Cekecek
kadar geligmcgdstermigtir.Ozcllikle, zararh bdcekler iizerindeki gahgmalar olilgili aragfirmalar;bunlann tamdukga yaygrndlr. Buna kargrn,yararh bOcelclerle
rnl ve bu.b6ceklerdenhangi alanlarda,nasrlyaraflanrlacafrgibi hususlararzu edilen diizeyegrkanlamamrytrr.Uzun ydlardan beri tilkemizin defigik yrirelerindeya-prlan arrcilrk, sadecebal ve balmumuelde etme amacmln ilerisine gdttiriilememigtir. Halbuki, batft aragtrmacilar, balarrlarmtn bitkilerde tozlagmayapmak suretiyle insanlarasa$ddrklarr yarann, verdikleri bal ve mum delerinin 20 kafidaha
fada olduSunu ortaya koymuglardrr. DiSer taraftan, yeryiiziinde 20 000 kadar
yabanan ttiriiniin oldulu saptanmtgve birgok bitkilerin tozlagmasrnlda sadece
belirli,yabanarrtiirlerinin yaptrfr tesbit edilmigtir. Bu konudaki aragUrmalardaha
da ileri g6ttiriilerek bazr yabanarrlar,,yapayyuvalarda veya kovanlarda yetigtirilcrck birqok bitkilerin tozlagmasrndakullanilmaya baglanmryfir.
Ulkemizde gegitli iklimlerin hiiktim siirmesi ve topografyanrn gok defigiklik
gdstermesi,bitki florasrnrn zengin olmasmt sa$la&$ gibi, bunlartn gigekleri ile
bir nevi ortak ya$amsiirdiiren art tiirlerinin de gok fazla olmasmanedenolmugtrr.
Ozellikle, DoEu Anadolu'da tanmsal ilAglarrn az kullanrlmg olmasr adeta bu
yiircyi, bu bticcklerin dolal parkr haline getirmigtir.
1965yrhndan buyana, yulat tarafindan siirdtiriilen gahgmalarlade[igik familyalara Sren birgok yabanan tiirleri tesbiredilmigtir. Bu gahgmadada; iri yaprh
t0rleri igerenvo yabani bitkiler yanrnda birgok kiiltiir bitkilerinin tozlagmasmda
da dnemli olan Bombinae@ambul Arrlarr) tiirleri ele almmrgtrr.Bunlartn teghisinde Onemli olan taksonomik 6zelikler-belirtilmig, yayilma alanlan saptanmry,
ayaret ettikleri bitkiler tesbit cdilmig, yapay kovanlardayetigtirilebilecekdurumda
olanlara definiLnigtir.
Bu gahgmanrnBombinaeile ilgili aragttrmalartdaha ileri gdtiirecek olanlara
bir basamak tegkil etnesi iimit edilir.
HikmerOznBn
i C i N D E K i L E R
Sayfa
cinig
LITERATUR
Ozert
.:.......
3
Bombinae'ninTaxonomikYdndenOnemli Olan Bazr Morfolojik Ozellikleri
.......
4
MATERYAL VE METOD
6
BULGULAR
8
Do$u Anadolu B6lgesiBombinaeCinsTeghisAnahtarr
9
Cins Megabombus
Dalla Torre 1880 ...
t0
Dofu Anadolu BrilgesiMegabombusTirTeghisAnahtarr
t0
l. Megabombus
.(Megabombus)argillaceus(Scop., 1763\
(Megabombus)
2. Megabombus
hortorum(L., l76l) ...
16
(Megabombus)
3. Megabombus
portschinskyi(Rad., l8S3)
18
4. Megabombus
(Thoracobombus)
pascuorumrebhinderi(Vogt)
20.
5. Megabombus(Thoracobombus)sylvarum daghestanicus(Rad.,
1877)
2r
l5
6. M egabombus( Thoracobombus) r uder arius simulatilis(Rad.,I 888) ... 23
7. M egabombus(Thoracobombus)
(Rad., 1877)
mlokossevl'czl'
24
'Megabombus
(Thoracobombus)
8.
humilisinsipidus(Rad., 1884)... ... 25
(Thoracobombus)
9. Megabombus
zonatus(Sm., lS54)
10. Megabombus(Rhodobombus)
armeniacas(Rad., 1877)
26
28
1l . M egabombu
s (Rhodobombus)
mesomelasalboluteuslVogt.,I 909)...
(subterraneobombus)
12. M egabombus
persicuseversmanniellusFriese,
19ll
.......:
30
13. Megabombus (Subterraneobombus)subterraneus latreillellus
(Kirby,1802)....:..
32
89
unrvuarlf
LszQ
?9
AUVI^[WnS
99
," "' (6S91'r4srno4zsopeg)ruta1ttnnsnqutoqoua&trdly
69
v.Sv>IVNnI^r
t9
69
L9
. . . '. . . . .
99
' " "'
', ".
VI6I
'loryro4g snqutoqouaSldlV
:swa
" (000t 'f1Eo1)snuolqcs4lpuDq
snqwoqcnpuary'Z
" "'
''ro{S)
'I
snqwoq!?Dpuary
!^ulluqsodoqs
Ot0t
srq$aJ.tnJsnqtaoq!?opuaw
rsoElesnropsuv n?oc
99
99
. . .. .
.
:::l:euy
"' "' ".."
il61
'rro4ilo>1g
snqutoqrJopuaw
:surJ
'g
(Ofgt ''qqcouy) snpaqu (snEuoqocytq$)snqiloqot,Q 't
eS
snquoqota|
(snqwoqoilDx)
@ttt'snrcrrqeg) slsuaaotos
Vg
"'"'
IS
GO6I'tEoA)snclutmwpotq(snEaoqotrQ)snqwoqo,t,Q'g
6V
IgLl'-luntoptd
(snEuaqottQ)inqwoqottQ 'g
'V
(Eurureg)snumsa&o1n
sngaoqot,Q
(snEaoqouo1a7,t1)
6V
't
(gggt ''rolrri) srynra!(snqtuoqounpry)snqtaoqottQ
LV
gi "' (OSgt''pBU) snrlsornocsrynp1do1
(snqwoqoqpry) snqwoqot,ta .Z
vi
W
"""'
""""':"""' (oroi
lro{S/ snauypdo snw)wnllar (snqruoqouawryp)) snEaoqot,(4 .1
"' rr?lq?uy s1qSe1
r!1I rsurJsnqwoqotf;'1saE1gg
nlop€uv nflo61
tv
08gl
'I'q
snqwoqo.t{4:sulJ
'-I sq$aUat snqwog '7,
8sfi
'a wnnrry snqwog 'I
wLI
rr?ttl€uv sgSel r!!I rsurJ snquloglseElggnlop?uv n?o61
0v
8€
9E
9t
"' (Sfgl ''lof'I) snsaol(snEuoqosaoT\
snquoqo&apy.91
gE
'(qg$ ''deT)
-g1
snmuDpta
mqwoqnSa7,y
(snqwoqoauDilatqns)
.y1
Ottt'se11e4)suotSo{(snqutogoaun,uatqns)sngwoqo*ayy
Vt,
?E
c i n l $
Bombinae altfamilyasrnaba$h arrlar (Bambul Anlarr), viicutlannrn iri
ve renklerinin gcizahcr olmalarrnedeniyle,dolada hemenherkesindikkatini gekerler. Sosyalbir yagamsiirdiirenbu arrlar, birey saylslti,irlerebalh olarak 30-200
arasnda deligenkiiqtik Lelsniler halindeyaqarlar. Bir kolonide; anaarl(kralige)
iggianlar ve erkek arilar bulunur (Free and Butler 1968; Alford 1975).
-
Tiirlere gdreyaz sonuveyasonbahardameydanagelenanaanlar, giftlegtikten
sonra toprak igerisin{ekideliklerde,afag kovuklarr ve benzsryerlerdekrglarlar.
Yine ttirlere ba$r olarak erken ilkbahardan erken yazakadar de$igen zamanlarda
ktglama yerlerini terk eden anaarrlar, gevredekigigeklerdenaldrklan nektar ve
pollenlerlebeslenirler.Bu esnadayumurtahklarrgeliqmeye
ve ilk yumurtalarolugmaya baglarlar.Bu durumdaki anaarrlar,yuva yaprna yeri aramayakoyulurlar.
Buralar; tiirlere gdre terk edilmigfare delikleri, diler birgok delik ve gatlaklar,
tag ve duvar dipleri, a[aglardakigatlak ve yarrklar, ot, yaprak ve yosunkiimelerinin aralarrolabilir. Yuva materyalinihazrrladrktansonra anaar\bunun ortasmda
bir bogluk yapar ve buraya biriktirdigi pollenlerdenbir kiime olugturur. Pollen
yrlrnr igerisineyumortalarrnlkoyar ve iizerini mumla kapatrr. Yumurtalarm agrlmasrile gtkan latva, buradaki pollenlerle beslendifi gibi, zaman zamananaarmln
kursa[rndangrkattp larva etrafina yerlegtirdi$inektarr da jer. Yaklagrk l0 gtin
igerisindelarva olgunlagr, koza 6rer ve pupa olur. Takriben 10 giin sonra ergin
gtkar. Bdylece,yumurtantn konmasrndanergin an grkmcayakadar gegenzaman
yaklagrkiiq hafta kadardrr. Ancak, yine de bu zamantiirlere ve gevrekogullar_rna
gdre defigir. ilt grkan erginlerintamamr igqiarrlardrr.Bunlar, 2-3 giinliik olunca
anaannln ikinci partide koydu$u yumurtadan grkanlarvalhrm beslenmesiile ilgi.Ienirler. 1-2giinliik olunca dabaziarr aruziyegrkarak pollen venektar toplamaya
baglarlar. iggiarrlar, yuvaya yeter miktarda grda getirmeyebaglayrnca; anaafl,
artrk yuvatlan aynlmaytp yumurtlama ve larvalarrn beslenmesiile meggulolur.
Koloni giderek biiyiir. Daha sonra ttirlere gdre deli$en zamanlardaerkeklerve
genganaartlar. meydanagelir, Birkag gi.insonra erkek arrlaroyuvayrterk ederler
ve tektar yuvaya ddnmezlel. Ceng anaarrlarise yuvada gah;trklarr gibi alaziye
de gftatlar ve tekra.ryuvaya dcinerler.Siftlegmeolduktan sonra bunlar bir siire
daha kolonide yagarlarveya giftlegmeyitakiben koloniden ayrilarak uygun bir
krylamayeri bulur ve ktglamayabaglarlar.Eski anaafl ve ipgiarrlar ise mevbim
sonunda ciliirler. Bciylece,bir koloninin cimrti bir yrl siirer (Sladen7912,Plath
1934,Free andButler 1968,Alford 1975).
'rnlSnuruol er{e1rorelsesa>1o5
rlq {?c?[o tctutpre,{utStteltcerurtlfereue.(elsr4eurrrl$4e(eprepuno4 efe,r.ea,n,(
fedet' e1,(tceue{eIulruelln>IBpurs€ulSe1zo1
urJe[{llq rzeg 'ece1,(gg'rrlSrtuuelJrlog
rofiilTq uol{1tr}o
al re1ro,{rr€plnpunlnq urrelrnl 'Srurueqze\ rrelJ"lqeu"
la.te$lz
'srurueldes
sq$el
JRI
eA
sutc'$nulpJ11eq
lJel{{lozo
{nuouos{?l rcrpogr,{z urrelunq
rJolJnle?urqIuogu?unlnq opuuoloJo
f, vegunu(nlop?uy nfloq loF euSrleSng
'rlpzls4suelo
{€tuuuFeru,{ec
-uuela,{ uupr€lunq tr"{eC 'G,rc1 Eururog).rrprel5nuepr,te,t
rJolJnl rur{ rJ€l{np
-lnq opJo11equ,(os
rrel>p1de,{a,(.afr1rn; orellsnuouo$l€l
:riueqea .rr16nu€ru\zeq
-u?lls?r e,teursrle5JIq IFII olr nurus] urrslunq 'He1ln1
Inqtusq u€ullldq epzFu
'1ucuy 't1snu1ep,t?)l
-e{t{l
upurslp
urrslunq
rurrolr$
Inqur€q uslo rFueug€purs
-eur$e1zo1
ulrell4tlq nq ue4reldesrrepreue,(e1zo1
(ttAt >1oqze)
ruuep1e5r5
?ule o^
(OgOt {eqzo) glgE5nrrf
e5 '(9161{eqzo) ecuo,(inzea:rrpze rep?{ >leceuep
4o{
4of repruSqesqrtp oll lJolllll o?urqtuogepzrua{p 'urSre4?urrel€ruloSrwde,tre1
-uurSrp5eprdes>1o5
epupszndrranrueuo[uapnq u,(nuo>1
nq 'Jele{ln rcueq€A
'(tg1t sgqoH 6S961eory
'7,961rolpet{ '996I'0961 ruloH '196l '0961'l?
}e sqqoH ,Lg6I il?qog ,vs6l
relpol^lpue e,{g '196l ,(raruo31uo61)
rn1Snru19
unlof, 4o5 relerusrleirlepnuo{ nq
epurrele{l$r13q eplqlezo '8ruos eqscl 'rolrrpeplelutep,{e4
rurflrllesqBq
uepunlor
qeperu6elzol
urrelqllq
urrglrr€
nq
spurq"tq
rlpu
(sercods
urErrg)
urrol
..lultJc)
Jo
'(S9Ot)
.rr1Snue1fuq
-olrlllo.
rflryze(
"p
ur6ur^ueq
rol]ng
pue
eorC
uelscug
6SgI
>1o5're1uuSr1e5
qepurroznrJ€lrJ?Inqu"g l,{e1opuopurrolruoug
Dl"p?u$e1zo1
. @ t O Io o r J . 1 9 6 l
e{ueni 'tg6t umo-rg) rulrrp?}Isulo ueycrfrelzol
uelo8ulSzque.uuslr{}rqnq e^
€Dleul" Jel{eu ec,{e1o1uepre14s5r5
uelo unzn rs"lloro{ IqlS .T DgDtolctA ,.-I
asua\o"rd
wn17ol1t1e1,(ruepeu
rsutulo unzn ururrelesqlE 'ecrr,(y 'rolrrpel{euJr}
-saple5reE
r,{eruSelzo}
ep€use.nq eA e14eurr13e1,{e1o1
r,(eru1eue11oduepurrspleili
l{llq 1o5rtqeJezn{Btulo ue1lefleen,(eru4o5rrqa^ rJelrql 4nuled el$eqirsurulonl
ulurJeltnc111'Jelrrprreycr,{eFotrlureuouo urJolpt}lq4o5rrq ,uevre Inqrue{
LiTERATUnoznri
Apoidea'nrn igerdifi arr familyalarr igerisinde,bal arrlarrnrn oluqturdu$u
Apidae'dan sonra phylogeny bakrmrndanikinci derecede
geligmiqolan familya
Bombidae'dtr(Michener1974).iri yaprh olan bu arrlarrnvi.icutlarr;
krrmrzr,sarr,
beya4vesiyahrenktekiuzunve srk krllarla kaphdrrlar.
Bombidae'ntncinemlimorfolojik cizellikleri:Anten gukuru altrnda bir sub-,
an{ennaldikig; facial fovea yok; Iabrum'un genigligiboyundan fazla;glossa,nrq
ucu sivri veyayuvarlakqa,flabellum mevcut;galeapalpus'ungrkrqyerindenileride daha uzun; labial palpus'unilk iki segmentiuzun ve yassl;pre-episternaldikig
smobaldikigin yukartstndabelirgin degil, agalrdabelirgin; basi tibial plaka yok;
pollen taqtma organl olarak arka tibia'da tibial corbicula mevcut, abdominal
sterna'dascopayok; II. recurrent damar'rn orta ve posterior krsmr drqa dofru
biiktik defil; pygidiumyok; arolia var veyayok; arka kanadrnjugal lobu yok veya
qok kiigiik (Michener 1944,Mitchell 1960,stephenet al. 1969).
Bazr taksonomistler,
Bombidae'yr,
Apidae'nlnbir altfamilyaslkabul etmig
ve Bombinaeoyr
Bombini ve Psithyrini olmak iizereiki tribus'e ayrrmrglardrr(Milliron, l97l). Reinig(1973,1976)r'e Delmas(1976)gibi taksonomistler
isebu grubu Bombidaegeklinde
elealmr;lardrr.
Alford (1975),Latreille'ninilk defa 1802'de"Bambul arrlarr(Bumblebees)"
adt verilen bcicekleti,Bambnscinsi altrnda topladrgrnrbelirtmektedir.Milliron
(l9el)' Kirby'rn da o yrllarda bu anlar i.izerindegahgtrgrnrve rizellik]6-agtzyapllartnt gdz <intne alarak tiirlere ayrrdrlrnr kaydetmektedir.yine Milliron, Morawitz'in 1881-1882
de, Radoszkowski'nin
1883-1884
ve lggg de bu arrlan, erkek
giftlegmeorganlartntn morfolojik yaprlarma grire tiirlere ayrrdrklalnr, Vogt'un
ise l9l I de Bomb,uscinsini
bazraltcinslerebdldiigiinii belirtmektedir.Kriiger 6en),
Bombus cinsini de[iqik altcinsleri igeren Odontobombus
ve Anodontobombus
olmak i'izereiki gruba uyt.*rgirr. Frison (1927),Anodontobombus'dan
bazr t1irleri ayrrarakBoopobombus
adr altlnda iiqtinctibir grup oluqturmuqtur.pittioni,
(1939), Avrupa ve Asya Bombus ti.irlerini; HortobombusVogt, Subterraneobombus Vogt, PomobombusVogt, AgrobombusVogt, Soroeensibombus
Vogt,
' PratobombusVogt, Bom,busLatr., Alpinobombus(Skor.), Lqpidariobombus
Vogt., Alpigenobombu,s
(Skor ), Cullumanobombus
Vogt, SibiricobombusVogt,
Confusibombus
Ball ve Mendacibombus(Skor) olmak i.izere 14 altcinse ayrrmtgttr.Kanada'hbir aragttrmacrolan Milliron (1961, l97l) ise bam'bul arrlartnt PyrobombasD.T., MegabombusD. T. ve BombusLatr. olmak iizere iiq
cins altrnda incelemigtir.Richards (1968),yerytizi.ind,eki
BomDasttirlerini 35 alt
v
-tes 11run.mn11eEe1g
unun,(og uru€rlssJel€rrr.(ggOt)spr"rlcIU .JIpol{eulFJeArpts
.e?q€sJ?l?rrr.(?u?p Dt?purssJuIseppl uruEnqlpu?u eII rJ?ue{ t1eunzg.E\I$sug
'(tfet
'996I
'AZ,6l
uorrllry^I
spr"qcry
re6gr;)
rrpel{?ultrwgml
rpururrrda 4p
'nun.rnp Buruulsllou urur,{ezqyt'6ml/to11}q$rp'fy$rueE,ru(oq
un.sndf13
'gSqluprgE
.I
1gre1o )gluttet rruf uep.lgrrelueurfeg
11:1?3
DlAqlpuDu,
tPJ' qnl lorqDl
$raltt
DqlrtqD{,
13
-9JdOt
'(If,6I uorrlllhl e^
.tE
.leS) rlpel
696t 1euaqdalg)(t
-{eulrre^ rp8 ..lBr{
tet4 surJ?ue{lsn
IBllqrogJdns.."p 311?qgu,(equaSea
{sJ?lo
',.1?rlJslncofiaco..?p uflrguzn uqef ua nt?plnsEJs
uualzgE
rJ?ue{ 5I rqt
{lseuq
ugzgE
ell snlleco
r?lecoJolur66
uflrgazn plspurseJ"rIIrJo I?Jel
{l$e[g
661?r[
IBJo]BI
'rlpsl{"ult$4
-q
ruoug
rr"l{ryl?zn
uqo e.ralzgE{5egq e^ eurrrqrlq ,$?Bp[$,{
HI
-llg up.llloco 'Jolrlpe1>leurpfieq
nunflnplo quraug sprrnur.rr,{euuolrlrl urJ"lsDlou
ptBprulsDlualIJeAtpu
JEIncoJIsJq6s
plepursuruzgE rlrSallq eg sn[eco IuJolBI
..u?lc
'(tigt) uorIIIIn al (ggot) sprgllclu 'qtsgruleeple
ru.6r;{epur6uq,.uepunurdrzS
e14y(dnunlgq eunfoq ururfl11$rueE
ur$eg 'qpeDleulilIeq nunflnplo llrreug ururu?r
-o eunfoq ururflrrSrueE'$eq
eputsnuouo$lBtururrelrJ?Ingursq '(OZOI)reEgrll
trrt{llpzQ q$o1ogol41lzBg uBlO Jl{reue uopug.ItlJruouosrtululu6euulqurofl
.e , t''Z'r;tr;:tr:;!;?.,,J?^.y::
rnqutoqo,astg
J '€o4 snqtaoqoaw,lntqns
snquoqoca,toqJ'J 'reEgry snquoqtsaoT'q''raEgr;1 snqwoqoptcnw-e :tslsurc
'g 'rroruro{st
.s .(.I .q
.p
snqwoqoutrd\y
lpI?)'I 'q snqwoqn&ayg
snqwoqowpw
"J 'C
'c "I .e
.q .1to1
.s :rel
snqwoqofipy
snqwogo*t4
snqwoqouownlp7
't "ro{s snquoqouat$lv
,:rl3T snqwog .e ..ro{s
-su1c11u)
L'Q snqutoqo.rtt{
t.[
{rrquoqJppuant 'l :rulung 'lqsnurtl(s eJelsulclp lzeQop rrelsulcnq sAesurcg rJ"I
-lJ? nq uelrslsow lutseun? eeurqtuoguru{usu?rg(gfOt) seuleq 'rrgnurrfs esure
mentlerineoranrnr altcinslerinaylnmlnda kullanmrgtrr.I,abrum'unortasr qukur,
iki kenarmda da birer grkmtr bulunmaktadrr.Bu grkmtilal:. "labral tubercle"
labrum'un apikaline de "labrum lameli" adr r'erilmektedir($ek. l). Milliron
(1971),labral tubercle'ninbtiyi,ikliigii,qekli, birbirlerine olan uzakhklarrnrnt[irIerinayrrrmrnda
dnemlioldu$unubelirtmektedir.
Digilerin tantmtndamandibula'nlnrinemi ilk defa Kri,iger(19i0) tarafindan
ortaya konmu;tur.-Anten,cinsiyetayrrrmrncladnemli oldulu gibi, ti.ir ayrrrmrnda
da gok fazlakullanrlmaktadrr(Kriiger 1920;Pittironi 1939;Milliron 1961.l97l:
Richards 1968).
Thorax'tn bacaklar ve kanatlar drgrndakalan krsrmlarrbambulanlarmrn
teghisinde
az dnemtagtmaktadrr.Ancak, thorax'krllarmrnrengi ttrlerin aylrrmlnda kullanrlmaktadrr.Thorax'rn dorsalindeiki tegulaearq.srndakisiyah krllarrn
olugturdulu banta "interal bant", bu bantm anteridriindeki agrk renkli krllara
"yaka", posterioriine "scutellum"
de
adl verilir (Alford lgT4).Arka tibiaeve metabasitarsitaksonomik kategcrilerinayrnmrnda dnem taqrmaktadrr(Kriiger 192A,
Milliron l97l). Richards(1968)erkeklerdeflagellum segmentlerinclen
l-3 ve 8'in
boylarmrnorta ve arka basitarsi'ninen genig"krsmrnaoranlnl altcinslerinayln.
mtndakullarrmrgtn.
Bambul artlartntn taksonomisindekanat damarlannl \,e kanat hiicrelerinien
fazlakullananMilliron ( 1961,I 97I ) olmugtur.
Abdcmen,dieilerdegciriilebilir6 ($et. 2),erkeklerdeise7 segmentten
olugmaktadlr. AMornen'in son segmentlerine
kuyruk adr verilmektedir(Alford l9?5). Altmct tergum{T6)'a "epipygium",altrncrsternum(S6)'ada "hypopygium"denmekte, altcins ve tiir ayrrtmmda yararlanilmaktadrr(Milliron l97l). Erkek ve .digi
cinsiyetorganlart ile erkeklerde7. ve 8. sternumtaksonomikkategorilerinaylnmtnda Vogt (l9l l) dan buyanakullanrldrgrMilliron (1961)tarafindanbelirtilmektedir. Abdomen'dekitiiylerin rengi, srkhg ve uzunlufiubirgok taksonomistlertarafindan tiir tantstndakullanrlmrqtrr(Free and Butler 1968,Milliron lg1l,Tkalcu
1973,Alford 1975).
l.
$ekil 2.
Abdomen'in
sz
gematik
s3
olarak
s1
s5
gdriinii$ti
Tergum, S: Sternum
00r
9
(qe) n,(oq un.sned,(13
: rS{OpuI.sned,(13
00r (pc)
t?ttSlua8unrqel
o1.xo1lel)
nfinlunzn$eg
(1r11eznrlepurs?rusnod,(1c
r{epurs?re
(urrsrl Srue8ue
Sefl
rrulrBuo{ Srp uuelzoE >llSettq)r!r1$rueE
rs{sPUIsBg
'rr1€nupralsoE
g
ururropu!151o
op
$rur1e
urueq
lqo$ ep r1>1eS
-BSrslstu en sned,(13'rnltnuunlnq eJrlr.urpr€,{;elJnuro; rleprfle$e s>1opur
rsleru
'rslapur sned,{1c'rs4oprrr
feg '.rr16nulru?lln{
€prcnluJerueJosropJelrurzrJ'rr1$lrupd
-e,( uputllu do>1sol1lurIIqoISoe rals all rnrrpJu,(arleruoJ{pu JOInIo '.repun51g
';rpra1$rururle
e1e ude rr,(e ra14e>1re
e,r r$rq 'rr15rur1r;.nloq
Jcl),lrllozo{ruouos{e} uBIo rlr.usuo
spulsruel unJnl Jeq ocepus'*ruerulrcle,(uaprue,{r1rs^r?}
urJelrnl :epuurSrleJ
.rrlfrulrpr8 rep€{ uulrsfu^n,{
reltreeuu ollrllezo
4areual'il
r.re1.ref
ut5r
unn,(urr?lrru nq 'erlr,{y '.rr1trruur1e
rol{ouJo llu oJn}
r.re11r1de,(
4eueldes
ror.luuuuf]s€.IulSl 4euuldes rur.reluo{se1nd.od
rl?puruBle uuSrle5 urrolrnl
'rrpr.rlSruVpa
'Srruy.rrla8
ez?,Jerlnui
oJezn
ere,t
laulrJrlla srq6o1{orouelserclupurnq
'rrtrsrruur1e.rellou
-nlBroqsl
uoprolr{}lq
ue,teruelrctud
rol{ouro
rsruul
r1r3
{€J?url€
-ll ell rolDlllq oA r{rru} 'ro,( rfrpurle urrollauro eprzery '.rr1Srruprr1$s1.ro,(
e.re1n1n>1
'.re1>1eulo
nq
leruos uopgltlq ruelSr rueldol
o e,r Snurlnrnl
nlu!]8
lerauolsufll
'.r1lSrtuua1eufir
-gB
nlJrol
;e1n1n1
ru€qul
asr
oprol]€qufos
5u>1rrg
IOzg
)npn8
1ore1
'ep;alluqur(es
'rrpr€l
.e1rrt1aF
ur€^nleJoqul urr8 rur{era1>1euro
u€ue1c[,o1
Inlur]8 rrg
-Snuuelles r€pu{ a,(ecuruelaufir
oa Snuuo>1 oralaSlSSoq 'rulrre uJlnrnp;9 IBr
-eurlu sutsssrS orurnplo ?lruos eq€CI ',rr16rnruu1e4ei
eldeqe n€lrr€ Inquluq u?u
-oI oroll{}lq nq 'Snur1n1n1
rqe} aruelzo8rep>1}rqr1qe5r5a,t Snuueluozrlpre1}eqedes
orollr uolrlrrloq uplre>1n,topurllr{Bprl?l4suelo rspe4 ereqequos uepJer.l€q>lll'rr]
-Srur1rue1pr1
derle Sru1rde,{uelSerun4uolduu eour Bpurseuucldol ur1ed.ro1u141
'rrpr€^ rl,nruro rzuquuu€1do1upur.ru1p,{
op
op
9461-9961
es5nruln.rnprpS
epur.relp,(
ieuSrleJ 'Irpei{srurnlSnlorrolrnl r.rer1fleqeurs
0861-St61
-u,{pturgtl?eeurquog uelo $rurueldol uopurralo.ro,(
qrSrflcpururJalgrrAV e,r'6ny41
's;ey'uelurz.rg (un.rnzr3 unu.nlopsuv nFoC'r1er{;c1eur rlepeuSrlui nB
I
OOIS'\I
gA fVAUSIYIN
Malar indeks :
100
Arr <irneklerinin
bazilatrKri.i-eer
(1920)ve Pittioni (1939)'ninanahtar{alndan
yarailanrlaraktryhisegahgtlmrgsa
da DoguAnoadolu'dakittirlbrincinemlibir krsml lokal ttirler iduSu igin sadecebirkag tiir bu yolla
teghisedilebilmiqtir.!
Difer
tlirlerin her birindenbirkagcirnekDr. B. Tkalcu(Qekoslov
akya)'yagcinderilmiqtir.
Btr taksonomistinte$his'ecipgeri gcinderdigiciqnekler,
geii i"run rirneklerintqhisindemukayesemateryali olarak kullanrlnu$ve briylece
tiim cirneklerteghis
edilmigtir
Kiiltiir bitkilerininteghisiniDog. Dr. zeki 6zer ve Dog. Dr.
AhnrerGiincan
(A. l-r. 7ivuu1Fak. Bit. Kor. Bdl. Erzururn) yapmrqlardrr.
gekil 3. A: Maiar saha, B: Clypeus.
,
I
F
.
I
I
I
I
I
-o1$rueEnrflop al"lsrp srqp €{re le14npnzn Is.z/ I-El I un.un11e8e17'unznedecs
't1u11ou
oocur
qer,(es
?A ecul
!q1q
r€llDl
egnloue8
4er,(es
:riSrgsp rruplnpnzn
'unzn Seg
xetrJo1en zn,( ,rr$rflepJBp€{ e,{ern1rurre,t uepunluJo; ueE5neplrqeueE
' "' ;"
zoruSelutlt>1
eeurr,{qlrsd:" '
'red
euenbs e^ Eneslo1 izewde|uurJ€{ rrq urErrloqBlss eplelrdu runrE,{dod,(q
-u,{ 4rglreq"{ Jrq ourue epepo r,unuJslslBultuopq? IJuI{I lrelzeturelsoE4tltqre-I
o
rrq urfrtleq lellD{ I{eprolralus oArotrelsocl tedefi' eS91 lerelo rolralsod-os'top
'zeutlo eruelSrueE
.rlde>[ulr€llr{
rrq ul6.rr1sqnrflop el4slp
{rs rilsp 4o5 5n Ie}slp
.rep ,r1de{ elrellq uer.u€ru€len ,{elnqSrp r,(eznf Srp utu'etqll B{re !e11n1unzn
''ust>1
lr?lll{ xeJoql oA xolJo^ it11t4
lellnlunzn
edecs
ltsa
*,t,lt-vll un.unllaEelJ
6eg 'g
,r1e11ou€qu{ e51np1oxo}ro^ e,rzn,{'116eeurflqSrue8
n,toq o11q1eue3'est1
4rs
seuu,{q}ts4
'zerule?Olsnlsn epuuel{rpuedel
un6,(dod,(q l.rnunlnq BuIrE)i lop€ I-'tl ep{ezn,{
,zerudefr.ouiln{$q urErrleq "p?uo 'il1erep n.lflop rl"lslp o^ sJunzn s?lnqlpuslu
',(e>lnqSrpr,(ezg,{ Stp ulu.slqi} €{rV
iepuq4es uo35n unrq€l ir1du1 €l.l€lll{
':"'
s€ulqtuog
'raptlaE elsn }sn usru
-o.rol3l runrE,(dod{q itnunlnq eurr€{ }ope t ep,tezn,(stp
-ez uelTrpuude>1,moei.aum{nq lsJ?lo urErqoqspBlro 3€lnqlpusu lepuq{os
',{e1nq5r e,te,r,znp tKoznlt Stp ulu.Erqll e{rv 'A
us8lrgp4rp unJqBI iztslrl elro
'ltSo'e,(en
.... (>{a{.re)
... ..
?}{nlunzn
lelerud ourrrqrrqueruequouoq
€
rs.re1i4epe'rn'( t1o'(eq
\ VlEze ue uue1i1e16lpIiolslp DI?U€r€15r utut.lel{?urll
'g1 uoluy
-ru ur6uor.uopqe
!(eurels 7 'edlritrt rlqolnro8) rltueur8os4 uot'uopqe
' (lslP)
""
{rrhr{ nrfloP e5ten
z
uelSrp II€Uer?l 5r ututrul{euJ11tsrul lt'lnts r1of,pq
€Unlunzn ZII urrep>1e1*rp
F
'u8.re1 rlllqolnrg8) tllustuEos9 uotuopqe '71 u?1.tV 't
-ru ur.uoruopq€l(eu.re1s
9
9
t
l
'rrpel{oulrpa 1rr,{e oll IuIIprs,( .relqeue H?pIa
'oeulqulo8
-ese uep.e?urr,trqllsd uulo rse,tllLueJ
1l€ .rrq ro?lp ulu6e?plquoq
'.rrlsnuuuldes.rng1e eA Jn] 0€ oputstre5trBlunq ea, stuueldol
'snqwoqo$apg
)tourg epulr€^Ic 0009 t1e suuolsuls snqLuoqor{4 art snqwoqlcnpuary1
,snqwog,snqwoqouafidTst ururse,{puu;}1e osulqruog !epunuos eusrleJ
uYTnoTns
me yapar, dtg yiizeyindekidrg biikeylik degigir,distalde ll3'i genellikle di1z,
parlak, az kilh, anterior ve posteriordekikrllar farkh uzunlukta;
ikinci abdo:
minal sternumdiiz, apikal kenar boyuncahypopygiumkuvvetli karina yapar;
volsellave squama kitinlegir
... Bombinae
Dofu Anadolu Biilgesi Bombinaecins TeghisAnahtari
Disi
1. Mandibuta 6 digli, ige dofru belirgin bir biiktilme yapar; malar sahanrn
boyu
geniglifinin en fazlayarlsl kadar ' : " " ' . .
. . . .. . .
. . . . . .A l p i g e n o b o m b u s
- Mandibula en fazla 4 digli, iqe dogru
biikiilme yapmaz;malar sahanrnboyu
genigliSinin yarrsrndan fazla
2' Orta metatarsus'un
posteriordistalkcigesinde
bir diken bulunurveyaen aztndan
burast belirgin bir gekildesivri; mandibula'dabasal karina var (gek. 20l4)
Megabombus
- Arka metatarsus'undistal kciqesidikensiz, yuvarlak;
mandibula'da basal
karina yok (gek. 20/B-E)
3. Arka tibia'ntn drg'yiizeyigok belirgin a! gciriiniimtindepiiriizli.i,mat, ortada
uzun hllar bulunur; Fl F2-+F3'dendaha uzun; labrum gukuruenineuzanrr;
malar sahafazla uzun, boyu geniglilinin iki katrna yakrn;arka metatarsus'un
arka kenarkrllarrnrnboyumetatarsus'un
en genigyerikadar .... Mendacibombus
- Arka tibia'ntn drgyi.izeyidi.izveyazaytfbir
a[ gdri.iniimi.inde,
genellikleparlali,
orta krlsrz; FI F2+F3'den krsa; labrum gukuru boyuna uzanfi; mallar saha
ntn boyu geniglilinin iki kattndan az veyaegit (S#rricobombusharig); arka-.metatarsus'unarka kenar krllari tarsus geniglilindendaha krsa ............ 4
4. Bagrn boyu genigliSindenaz veya ona hemenhemen egit;mandibula'daincisura lateralis qok belirgin ($ek. 201C.)
Bombus
- Bagrnboyu geniglilinden fazla; mandibula'daincisura
lateralisyok veya gok
az belirgiu ($ek. 20 A,B,D,E)
Erkek
l. Squamaige dolru uzayarakilzun lamel olugturur;antenleruzun,flagellabi,ikiik
Megabombus
-
Squama'nln ig kenan diiz veya kiiqi.ikgrnkrntryapa\ antenlergenelliklekrsa,
flagella dtiz
2. Sagittayanlardanbasrk,Ievhahalinde,distal ucu drgadcintik,kagrk geklinde;
arka tibia'nm dr$ yiizi,i ortada diiz ve krlsrz
Bombus
OI
'7,t7
rg5e6 4ereflep uurr?ue{ lsll uru.qlsco
ltysultlcsttod
I"retul 1€glutrqro-erdnslopurl1sfusElrgp4rprunllelncsi(19 sqepur)unzn 4o5
Brl?s r"lsru izef,eqr1r;4 e,(el rres >pie 9l-?Il'qe,{1s 91 'rres 4r5u {o5 ZI-II 'g
"""
tEuor
u"unp >1rierepeue4lrrfiflep tEueruouopq" lqe,(lsefel lres
€
'zeutlufe ?lJ?lrrursurso{ J"llD[ qer(1seArr€s r4upxuroql :UAop
II"Jel€l ur6x?Jogl
u$6z1p eAunzn '4er,{osITBIIDIlncnd irqles nrn4n5 runrgel lr1u14ou4erfes 4oi
rJBJleuntr€r{'tfiJe'zrJ?pe>loun €i 1 un.sned,(1c
rselro un.snsd,{13
1eq''zrse14ou
'W
"""...
snacnlpat?
qefrs rsur€ueroAq?Irspeuu{ ize[aq 1L-VL 'qufrs*g; aL ZL ,rres 11
uetu?ugl uotuopqe eprmeuelqefrs [?Jelu[ ur.xsJorll '.rqrrfu
eprsp5$$$$$5r'qe{rs
"lJ?l.rrursulso{ JBIIDIqefls oArJssr{Bp.x?Jor[tr
lunEznpeA?sD['>psrre11qlncn^
luuep nrn1n5 tunJq"l lqel4ou eqe{ e^ {rs rJsJleurn"g ,naezn J"pe{ eursg/1
un.sned,{1c
l"q rn4n5 nrflop feSe uepurtusr{opp{ 'r1e14ourseuo un.snedr{1J.Z
.....'
€purssztqrJsue{ uo ururs4uelfleqrorrelsod
n
uru6Blnqrpusru
rJ?ue{}1" unzoE{Isollq i4of rn4n5 ul8rqeq ue(ezn nrflop rfles€
ize eq?p uspurle>lI{l ul.1g ,zeuS?[n?urle{ S,l
BprrnusD[
opl?{ un.snsd,(1c
ururflgsrueE
n,{oq uru?g€sreleru i(epq uop.tg slepul) IFop unzn elzegSeg
""" "'"' :"
?purs€zrq
rreue{
B{rB
urursrluelfleqJorJo}
T,
-sod
uru.elnqrpuuru
ugzgE
rreue{
hnunlnq
rn4n5 epuplesler{ uope
l1e
{l3ollq
ru?nopnrflop lae$eu€purusr{ sple{ un,,snsd.r,1c
lel4nlunzn rl?{ pil ul.[C .rleT
g'l ze ue ururflrl$rrrs-.i
.]Elelui{.ggvpe, u; ;}'epi1)u,rzn>1ol€c6
n^tq uruBr.[€S
tstQ
rretqeuv s1q$e1
rnlsnqwoqt&a7alrseElggnlopuuv nAoC
sur3
0ggI errol €llee snquoqo&a7,y
"' " "'
snEaoqottf4
ztsp{
rJ?lJBue{
5r .op
-u51e$
g elzeJue unun,toqrflg$rueE
ncn uru6eilpus!r1e>1
un.runurels .l
1eEue5
!esn1"qep 4o5 uep.gC+ZC 'neq g'e eIzBJue ururflrrSrus8
Dlopletsry,esr4 1g
... qII unzn rrulr?rre{ ir
snqwoqlrDpuary
rJlrs ncn ulu.ullrEesille>1 uriun{oq
un.runuJols'7'.unzn3q3p e,tel
E{srue8
7
uqe,{ >1o5e.ggf3C '€1>lnlunznrlu{ g ze ue ururflrtsrueE
qeplulsrp .unzn Id .t
............1..
n
tlSO
efet elzeSuepurfrl$rueE
nfoq uruegesrel€tu lllseq e,{enq6rp I{l Blnq1puel4l
esDI{ere1o urElrtequepurflg6rueE
n,(oq uru?rles Jelew :UStpdg epqrpusht .€
""" "'
'r(a{nq
qlDI
rr0zll
Srp
€
441f Srpuru.erqp ?{rB izgp vtet (nrflop esrp
'4r) redef
'>1epulnf egrEeg
1eEue5apcslsuaaolos
1eEue5Inugp e5r ncn Flslp
- Tl sarr, T2'T3 siyah( bazenT2'nin kaidesindesarr killar
da bulunur), T4-T6
beyaz;malar sahagok uzun degil(indeks60'danfazla);scutellumhilal geklinde;
supra-orbitalhat lateral ocelli'yi ortada keser
... M. hortorum
4. Lebrum gukuru derin ve genig,labrum genilliEininli3,i.i kadar; orta metatarsus dikeni kiigiik; arka'metatarsus'unarka kdgesiki,itgeveyaaz -ivri; Fl disi
taldeki geniglifiniaen az iki katr uzunlukta;epipygium'dauzunlamaslnagukur
bulunur; hypopygittm'unnihayetibelirginbir karina halini ahr; genelliklebiiyiik
vc Aok biiyiik ttirler (20 mm'nin iisttinde)
.......:.
............5
- Labrum gukuru sathi ve dar, labrumgeniglilinin l/3'i,inden
az; orta metatarsus
dikeni biiyiik; arka metatarsus'unarka kriqesisivri veya diken halinde;Fl distaldeki geniglilinin iki katrnaulagmaz;epipygium'dauzunlamaslnagukur yok;
hypopygium'dakarina belirsiz; genellikleorta btyiikliikte ti.irler (20 mm nin
altrnda)
......:
. . . . . . . . .g
5. Thorax tegulaehizastnakadar dorsal ve lateraldebeyaz,geri kalan krsrmlarr
siyah krlh; Tl-T4 beyaz, T5-T6 siyah; malar satra srk noktah
M. persicuseversmanniellus
- Thorax krllarr sarr (interalat'bant varsa harig); abdomendeki
krllarm rengi
defiigir;malar saha noktasrz
.....:...
6
6. Thorax'da interalar bant yok; T3-T5 siyah krlh; malar sahanrnboyu genigli$indenoldukgafazla(indeks62);kanatlarkahverengimsi
siyah ... M. melanurus
- Thorax'da interalar bant var; T3-T5 beyazveyasan
krlh; malar sahanrnboyu
genigli$ineyaktn veyabirazuntn (indeks80'denfazla);kanatrengidegigir... Z
7. Clypeusstk noktah; vticut qok bi.iyiik (25 mm den fazla);malar sahanrnboyu
geniglilinehemenhemenegit (indeks 97); T3-T5 san; kanatlarkahverengimsi
siyah; abdominal sterna'nrn apikali siyah krlh
M. fragrans
- Clypeus'danoktalama gok az; viicut orta biiytikltikte (25
mm'den az); malar
sahantnboyu genigli$inden
fazla (indeks80);T3-T5beyaz;kanatlaraqrkduman
rengi; .abdominal sterna'nrn apikali beyaz veya kirli beyaz krlh
..... M. subterraneus
latreillellus
8. Malar sahantnboyu-Fl'in 1.30katrndan az, geniglrfi boyuna hemen h'emen
eqit; lateralocellusyantndakinoktasrzalan genig,bilegikgcizdenkiiqiik noktal,
dar bir geritleayrlhr; viicut krllarr sarr, thoraxdainteralarbant yok, mesonotum turuncu, T6 siyah; tibial corbicula ve diler bacakkrllarr sarr,sad.ece
orta trochanteraltta siyah krlh
M. hesus
- Malar sahantnboyu Fl'in 1.40-1.80katr, geni;lifi boyundan
krsa;diler karekterler defigebilir ...
g
It
cr
ul,gl !(g6 slspur) esr>1
"q"s r?lsru l1qlesnrnqnSwruqq 'eilB{ e^ uq?{ qetu
-"1 runrq€1lrnunpq J?lel{ou srul lneq ze 4o5 ecepesBpursslro un.snedfl3
sncluorcaq&op
wnntt1tts'141
"' epu[eq replur4r5 q8rgeq r?l"l{ou
H?p 9I !4qrud e^ znp r,(e24,(ul.gl
:(1g s4epur) unzn Er{?sJ?l?ru 'urrep nrn1n5 runJq"l 'ulrs oA ecur IeurBI
IunJg"l irnunlnq Bp J€1"{ourJr ?purs€JuJ?[eDIouecul Bpurs?lJoun.snedr(13'SI
gI
rEuar
r"leJetur lunEznpe^ {rs
lrep
ieuu4
lueq
4r5u
'elnnlunzn
urx"Joql
l€ruJourJellr{ lncgAizefeqrr?llDl ZLa^ 1; lqufrs IIBJo1ul
'ru
rlusunp
lzJl^assoTolut
nfo4 relleu"{ i$ruaElueq r"l?rolq :U?epugE4.rpo4er,{es'unzn rrullDl $cB^
lrp>1rEueJslrl€{IsrulzrruJrqeferr rzrrurr{ ZL oL 1; 'qe,{rsII?Jol?lur.x?Jor{I .?I
qufrs eferr IJes
9l
orres lrrus re1p4ngepurSrp
lu€q Jul€rolw spurlesropuI6x?Jogl
9I eASI
4
"' rzrurr{
9I-tI lzefaqr?llq qepulSrplueg rsl"rolul opuq?sropur6xerorll .gI
il
rslSrueEnrflop ouo 'upep
nrn4n5runrqel !94 s4epurreleru irr$rre4 eurrlqrlq epllgaueEr€llDl nq ep osr
zp1npnflo5re1p4uE e,{enzeteg llrpl eple{rde'qefrs BpunusDleple{ un.?I-lI
i€uersnq"{ rsturzrurrq rqrE9I-SI e1451oueE
TTBIIDI
runlouoseruirrslflepJ?p€{
er(tEuorellle{IstuEIruJDIz,(el 6ueJelrl€{ uepu6uor n,{n1elep rJcllDI x"Jorll 'Ut
€I
(,1
r3A
1U3q JEIsJelur
?p6x3Jogl
>1o{lueq J"l"roluup.xuJorll .II
snJnruaurlo'W "' n,{o4 J€gr{ plopqp{rde uru.errJelsl?unuopq" ,qlr{ qefrs
uorusru?l91irep 1u"qJelsrelurlrresrr"[DI II3 rcJoql qepurslp1E"qJsl"Jolul
snaruloqf) sDptilosaw'nt "'
el{uor ry5ere1p4 l{epu[u>I
-tde utu.eu.Ielsluulluopqe 'lnunlnq "p rgllr4 4r5e ot4urlq "lr€llr4 qefls "p.9I
lSruot tru"q J"[Bro]urizefieqrJ"lltl II e^ xpJoql uBI"{ epursrplueq J?lerelul .0I
ze uupurls{
II
'f l>lnq$rpjlJ?q snedrilr
S'l ururflg$ruoEn(oq urueq?srpleur !qe11cu1fe4f
iocrursrso$94l?srop5r uruelqrl"{r? legq {?Jslo urErgoquep.€.{+ZC IC l$rueE
e54np1o
urErqag.eqnpnfnq "ilo
lueq uerdu ruslezrs?DlouegzgE{lso11q'rprurs
u?1" zrs?l{ou qepuruef sn[ooo I"Jel"[ 'l1u14ouryeJelug un6snllecouerpery
elzeJ ze4q zfol l1e4 g'1
OI
ururflrrSrueE
nfoq uru?g?sJBI€ru'4e1redoAznp r,(e41f',(e43qSrp{"relogp41oq
sned,(1c
!1n1 lso3g>1
e4re iesr4 ze 4o5 uep.€.{+ZC
l"sJop 5l epplsrp urrr6eIq[1
1g lrup 4o5 lueq uerde ru?l? zrssplou alzgE {l$e[q i6rueE1oi uelu zrs
-ellou qepurue,( snilecol?Jel"l'zrsu1>1ou
u?p Jrq sruoEepunug snilecousIpsIAI .6
yiizeyipiiriizlii ve mat; T6'daki noktalar ktigiik ve az belirgin ... M. ruderarius
simulatilis
16. T5 siyah;interalar.bantdar ve kesinsmtth; viicudun ventrali ve bacakkrllan
clypeus'un yukarrsrndakiiri noktalar clypeus'unI 12 sinekadar ulayr; malar
M. zonatus
sahanrnboyu genigliline hemen hemen eqit (indeks 98)
T5 salr; interalar bant genig,kesin stntrh degil; vticudun ventrali ve bacak
krllan sarr; clypeus'unyukansmdaki iri noktalar clypeus'un1/3 iine kadar anfazla (indeks79) ......M. humilis
cak ulagrr;malar sahanrnboyu geniSliEinden
insipidus
i
Erkek
1. Lacinia uzun ve oldukgadar, ug bot Sekliniandrtr; sagitta'rundr$kenandistalde testeredisli, altta dig geklindeg*mtr yok; squamakulak kepgesinebenz,er,
anterior alt kdgesiyukan dofru boynuz geklindegrkmtt yapar ($ek. 4,5,5];
bilegik griziin alt kenarr mandibula'ntn posterior ballantrsrnm arki kEnarr
hizasrnda......:..
- Lacinia geniq,lenellikle krsa, ugta gengelveya diqli bir grkrntt yapar; sagitta
distaldegenellikletesteredilli defil, altta dig geklindegrkrntrbulunur; squama
defigir; bileqikgdziin alt kenarrmandibula'ntnposteriorballantrsrntndn kenart hizastnda
2. Fl'in boyut F3'e egit; viicut krllarr srk,ktsa ve muntazam;ahnkrllart sart,tek
tiik siyahkrllar dabulunur; arka tibia'ntn arka kenarrndakikrllar en fazlatibia'nrn en genigyerinin uzunlu[unda;T4-T6 krllarr beyaz ...:.. M. argillaceus
- Ff in boyu F3'den fazla; viicut krllart uzun, seyrek ve muntazam deEil;
ahn krllarr siyah, bunlar arasrndatek tiik san killar; arka tibia'ntn arka kenar
krllarr tibia'nrn en genigyerindendaha uzun; T4FT6krllart defigebilir ... ... 3
3. Tl ve T2 agil<sarr, T3 siyah, tek tiik agrk sarr krlh, T4 ve T5 yanlaida agrk
san, ortada sarr krllar arasrndaseyrekgesiyah killar, T6 siyah kdlt; arka tibianrn distalucu uzunkrlh; abdomen'inventraliagrksarrkrlh ... ... M. portshinskyi
- Tf in tamamr,T2'nin kaide krsmrsart, T2nninapikali ve T3 siyah, T4-T5 beyM,T6 ortada siyah yanlarda beyaz;arka tibia'run distal ucu krlsrz; abdomen'in ventrali beyaz
4. Sagittaugta kagrk formunu ahr ve ige dolru gengeliand,tranbir qrkrnttyapat,
drg tarafi iki digli grkrntr halinde, ortaya do[ru altta iki veyaiig digli grkmtrya
sahip; lacinia'nrn nihayetinekadar uzar;stipes'inig qdkiintiisii genigve keskin
kenarh; 8. sternum apikalde daralma gdstermez($ek. 17, 18) ... ......... 5
t3
nl
qof r1ur4r5 ?purs?lJo uru.ellrEes
lzoywassulolut'nt
irnunpq J"llDI zeleq {$ 4e1spursgJ€relung ' qefrs rrBIIr{ seq 3ep €pslJo
tst1ut4r5urrlcBru?nbs
irarurr4 rsunEuoJo
r{?{ efs^ rzturJDlBpBtJoZI e IJ .OI
'g :tFep
snpdlsul s!ftwnu'w '
rJ^rsrl?{rdeun.runuJels
IIJIUTS
uJse)tlu8q J?l?Jelurlrres 91 lznp qarlue^ uru.Bilpes iepel4o5 uepurs
6peEue uru.BrgF'unzn eA rJesrrBIlD[Juuo4?{J€ uru6"rqrle)lJV
Tll at,uglp,f'
'3
sntrruoz'w "'
r14l1uo5
un.urnuJols
irFlurs
urse{
le4rde
:rl€,{rs9I lrnunpq r1uql5 epurleJluelurrr6ulpEes
luuq JBJ?Ja,1trr
fzetuie8rurs
Juuel ?>lJBuru.€rqqB{JV .6
u/I ulqlJcf sruet ua uru.?rqll '.esr1 el ge,(rsTJBIIT{
"' "':"
0I
JrJrpuB
nznudoqrsr1ur{r5'ze uupun{oq rflr1$rueE
uru.eruenbsirzrurrq LL-hL.qedgsgg
'tzluut4 ufsn zef,eq oL
ZL
11'zef,eq r?llDl qepur$rp lu?q J"l?rslq €p(xsJorlI "' "' epupq
,elzeguepunfoqrFrISrueE
6
uru6?ru?nbs
lqe{ls
leur"l SruoErsr1ur4r5
'qufrs efeir rres
'rres
41
91
sJ.-lr en i(5rruq lueq rgl"re1u1)rrellDl x"roql g
rlreue{ lelerudt IC-SS.ur4ef4o5e.ggn(oq ul,lJ !4of rlur4li epleue4
T,l
5l 'lR:I non e^ $meE?rurcsll(rgrqelo re[[r{ unzn {$ {el) zrsls{"s ulnqryusl4l8
redsf
:1r;unlSrS
4o5 etet ze et:,|teUC-SC ,usr4{erelo ulFrrleq uep.€C 19 illqur4ri
IJ?rIe{5r'ulrs ncn eAJ?pBrurJelidrqeseF{Bs Jrq rilq {rs oAunzn ?lnqrpu?ru 'L
snaailla&ol snauoilatqns.w
'194 o^ ?sr{ ge8uoi uru,ellrEesl(ruul
o1:1$l
[$p 5tt rtuDIrSepo
1,I-SI)
-lt$rt$q EUo lnc4A llrSe eursrre,{ururrsf Sruetuo urus?Jqll
nfoq uTJBIIDI
DI?purJ
-?ue{ qr? uru6?lqllB)tr€ !(93 s4epu1)e1zeluapirrfllfrueEn{oq urusr{€sTBI"IAIsuottot{'y,y
-t5 t4upelro 'n15nrr^rs cA unzn rloEae5uru.ellr8esr(urru
)ttlhq >1oi1nc
rc-6D
-grr !esn1u?pursrJet(
ururra,{frue8 us uru(Brqr1
nrtoq uTJBIIDI
l{"purr€ue{ ?{JE
ulu6Blgltu4ru i(96 slepur) llSa uaueq ueuoq surlqSrueEn,{oq utuBgBsr?I?trt .9
"' " "" tlrluqri
lse6g4
5r
uru.erurcel
lesr4
un11eEe1g
lrrus9;-91 irul ]u"q
9
l[seq
JBI?J91uI
3p6x?Jotlllunzn zu 4o5 e,(erresr4 uepul?rt6ruaE
n,(oq uru?gesJBI"IAIsntnw4aw.n ...
ruluqrS g
epulplef >letnrudrsesg45r uru.erulceliunzn 4oi urnlleEqglqefrs 91-9J, :4o,(
lueq JquJelursp(xaroqliur4zf 4oi Burlu{ g ulufrtsrueE n{oq uruerlesJ?IBIAI.g
(61'gl'L '{eS) rr$fep rel{mezg reflIp
tI
ituzn {ecu? eKsLzew?znJ?pa[ euqefeqp uru(?ru?nbsiz11pncn uru6?Dpeg
'8 :U?ap
L
{FFep wnurets
IIJ€ue{uDlsg{'rep gsnlu${g55r ur.sedrlslzernuznJep€)leur1e,(eqru
uru.erurcel
!1tseqpsJBA'4of r1ur4r5zpepo 'tedef,le8uei e,{enr1uqr5 nrfop esrpuppeg
- T1 ve T2beyaz; squama'nrngrktnfistortada genig;bag krllarrbeyaz,tek ttik
11
siyahkrllar bulunur; sagitta'ntnortastndagrkrntrvar yeya yok
I l. Lacinia'nrnorta grkrnttstdar, gtkrntrnrnboyu geniglilinin iig katrndan fazla;
sagittaortada grkrntryasahip;arka tibia krllarr siyah,bacaklartndiger krsrmlarmda da hakim krl rengi siyah; Fl boyu F2'nin 1,38katt, flagellumuzun ...
,",t,"'";",;;,;,";;;
-,*,,;;;;"; r;;;-{;"r,J;'::?^'^Tr':::t
grkrntr yok; arka tibia krllarr krrli beyaz
veya sartmsl
sagitta'nrnortasrnda
kahverengi,bacaklarrndiferkrstmlartndakikrllar da agrkrenkte; Fl'in boyu
... M. sylvarumdoghestanicus
F2'nin 1.17katr, flagellumktsa ...
12. Arka tibia'nrn arka kenar krllart tibia'ntn en genigyerinin yarrslndandaha
krsa;vticut krllarr krsandiizgiin,interalarbantkesinsmtrh ...... M. armeniacus
- Arka tibia'nm arka kenar killarr tibia'ntn en genigyerinin yarrsrndanuzun;
viicut krllarr uzun, diizgiin degil; interalar bant kesin srnrrhdelil
M. mesomelasalboluteus
13. Lacinia'nrn distali hil6l geklinde,boyu sqdama'danktsa ($ek. 7); F3-F1l
... M. pascuorumrebhinderi
altta gok belirgin olarak giqkin($ek. S/D)
- Lacinia'nrndistali basit,boyu squama'dan
uzun; F3-Fll altta diiz ... ...... 14
14. Sagitta'nrndrg kenarr iki bolum halinde; lacinia;nm boyu squama'nrnkinin
iki katrndanfazla($ek. 16);arka tibia'run arka kenarkrllarmtnboyu tibia'nm
en geniqyerinin I /2 sine ulaqmaz;thorax tegula hizastnakadar dorsal ve lateralde beyaz,geri kalan ktstmlar siyah; Tl-T4 beyaz,T4-T7 siyah
M. persicus eversmanniellus
- Sagrtta'nrn
drgkenarrdi,iz;lacinia'ntnboyu squama'datbhazfazlat$ek. l9);
arka tibia'nln arka kenar krllarmtn boyu tibia'nm en genigyerinin 1/2 sini.
geger;thorax'rn dorsalt koyu sarl veyatutuncu, vticudungeri kalan krsrmlarr
sart
(Megabombus)argillaceus(Scop. 176-3)
l. Megabombus
Anaarr: 2l-24 mm boyunda;yaka ve scutellumsarl, viicudun geri kalan krsrmlarrsiyah,sadecpkimi bireylerdeTl'de siyahkrllar arastndabazrsart krllar da
bulunur.
Baguzunca,indeks83; clypeus'unboyu geniglifindenbiraz fazla,indeks95,5,
bir gukur yer alr;
kaide krsmrndaigerisindesrk noktalar bulunan uzunlamasrna
gukuru
genig;
gok
vt
derin
hypopigium'un
labrum'un
76,5;
uzun,'inneks
malar saha
nihayetinde ktsa karina bulunur; kanatlar kahverengimsisiyah.
15
9I
'rurs
Sg,0:€d:98,0:6g lgglg:I.{ :SS
s4epwr€l?ru 1961s>1epur
sned,{1c
!73 rs4epurseqlepun,{oqur:uuvr-(,1:rrB)lerya
.IqF
nflnp1oBprJ€€uerJeFursr{uels{ rra8 unpncnrr .epunfoq urru
:rrer5$1
?l-9,6
.utErrteq
i79 s{epur r€leru lr1u14ou?q?{ Isople{
4o5uurre{ Dlepupe{uqruun.urnrE.'{dod,(q
'96
'r1u1>1ou
un(runJq?1
lzseplou
rde4pt
rs4epur
sned,tlc
>1rs
4nig4 uez'i-erru13rrleq
{o5 rnlni unzn uule re,( epunusr{ epl€}t un.snad^,{1c
:g.0g s{epur .unzn $ag
'[Aep unEznp ,unzn
IBJelo leueErr?llr{ lncnl lr1p4 zefeq gIrI
'qef1s
E,[,oA gelrde uJu,,r ''Bs rursre>lople{ ulu,zr 'ruruure1ul.lr .rrus .rq1q
t4uputSrylmq J"l"Jelur "p6x?Jorll oqe,{rs
Seq lepun,toquul ET,-L::rJeBuv
''11 wnto4toq
.7
snqwoqo&aryJ
$nqwoqn&a7,g)
Ogtt
'rrlsruuuldes
fr11e qetnir.eprurJelqlrq
asuaptd wnuo{1ttr .T onuul stt1cn1g,.dds
D!^loS,.1s1do1tpao
D1A,IDS..dds
xtps
9^
''Jo utnuataronwsoug ''1
Dlltos slt|cttqouo ,.-I o^lps oiln4papg ,.1 antlnt
o.fow .y.J wnloqdacozltll
unlq)g (''l DpllDsuorwry4qd\aQ '''I
o!,tnd,
onluoto3
''zleu
,qco>I ,J outlssltsnSuo
unls4c ''1 suo|nu')".1
sndnrc
snnp,o)
m!p\.r
''1 syo\uatr'to
'Y '''l nltlc o7ntV !ucrr,{y 'Jrpel{?rur$e1
DSnqcuY
rueuoupurseurselzol
.{rre .ueluverra unfnacqf*n .7,t7
urur.le15ufle
eMeul'qA lnruJ€ 'eur1a,rs,{e>1
Bputrsluosuusru: r$r4ri treeulesr eprelrsr{uelo dges eduruq4or{lul
#",liftT;
'nllo 'npe1)[eq!}rgE
epurrelseqsolsnfe u,(onnuos zruuuel esrJopls{re,nrflop eu
-nuosuexzeq loJt5$r'zpulrelelro str{Bur'teltte,euespurJ?1nSo4
rselo runJnzJg
'rn1$4tu14rgE
epurrelre,{ue10s4n,ts.(.ru 00sz ururfleq ue{gpu?led
eAIJSIUuIuJO
scurr?>I uru6elof)'n1floro) unu6nllo ,eprolorgr(4r15e!erqrE rrdsl
'run1rol'nllo 'epruluelu
qr5erqrErrul?^o u"crol e^ rolursu4,runrnzJg.Jrpgl{Bru
-rn1Sn1o
FI.S'S \ qrc14eurousu€ldol "rlp[Asp 4esqg,{4o5 nuofsepdod {ecuy
'JnpJ{!lJIgu"uBIElwJ
.1iy
epslgdreq ueuaq opursrro5r
ru€l?uusrleS,snacn1713to
ap.yp>1s*
unurors 'g a^ 'L 'ueErolulruoD'zrsrDl
ncnlu]srp,"oJl;ll:;lH:
stua8ue uru.erqll u"llDt "rqB B{rs lqFq q?{ls
gJ.-iJ-.rrue11ser
"rsllq
2;-'zeteq
'qefJs eA
'rres
IJ?stz?q epp>pde
op(uoruopqslrres rrellDl wJoql
{?cu€
€r
71
[r
qeputstp lueq rcl"Jelurlunzn eqeprelqefrs'>psrre>1
J"llD[rr€s ]A qe,trsetrseg
r€es{oPul
r?rsru
is'?6rs{epur
sned,{1c
rs,06
,rn.oulnTo:td'11"o'*,ftrr-ie'0:lc
'4rde Bg?p
,:rtes
BIu?Jo euDlururJneuefflluu"{ lzefeq gJ.-VJ-.qudrsgI oA
ZL
itqp nflnplo Bprrg?u€ rr"lll{ xerorl} el 6uq ,epun,(oq uul
rl-t1 :rrur5$1
II
$ekil 4. Megabombusargillaceus (Scop.)'da A: 8. Sternum, Bl 7. Sternum, C: Erkek genital organrnm dorsal gcirtiniigti, D: Lacinia, E: Squama. 1. Lasinia (Volsella), 2. Squama (gonostylus), 3. Stipes (gonocoxite, drg clasper), 4. Sagitta (ig clasper, penis Yalve), 5. Spatha (uncus), 6. Penis, 7. Cardo (gonobase, basal ring).
T7
8I
,lqF ninplo eprraaue
rr?IunsDluapl psEunpncg^.urur91-g; dog :rre15$1
's'Is
s{epq 'unzn {o5 ?q?sJqcru !6, Is{spul 6uq ,snuezn ecv(ysnadflc e,r $eg
'U?ep u.nEzgp.4e.r,(es.unzn
{?rulo leueE rra1p1 lnc1yr !zu,(eq
rsunr?sef,etz?-f,eqIIrpI gI-pI'qafJs gl.rsuss uour[ ZI e,r II.J1aretsl e psrop
ul.x?Joql qrlepurfiplueq rqerglur'qudJs rrenrl Suqlepuni(oq urur OZ-LI rmeay
gggl "peg il4su1ticsltod(snquoqo*aq) mqwoqo*ayry.g
'pSgugrg.E
lesrop
.urnurels
.g :V ap.(.,I)unntnq snquqoEan.S
uiuue8.ro
l?lluoE)Ielrg'C 'urnuJels'Z:g
UleS
'rr1$ruruqerlef
>1eurg
Suqlgq
epulre4l .'I
,.1
asaaptd wrytolut sp.u?q€prv
oddol
wnlpty
sp.q6 rpla$ug
916I.IIIA.0I
'rnp4p rrq ueuensu.tze
,wnto1rot1.1iy
846IXI'I
1o5 apurslro6rruep uu$rpi
J1peqeurlnJgE
op.glqeS unuJsls .g e^ .,
ueEro 1e1meg'qe,{p 11 .ues r.reluaf .qud1srsqro uru.gl zlupf rq6 nflnp1o ep$;p
ueuropq?0AxBJorR'.rnunpqJBIII{ rJ€srftq op.xolro^ocep?s.qefrs rre1p4lug
e
Erkck arr: 15-18mm boyunda; malar indeks 5l; Fl: 0,60; F2: 0,40; F3:
0,53 mm, T7 siyah, viicudun geri kalan krslmlannda trltar digidc oldufu gibi.
Genital organ,7. vc 8. stcrnum$ekil 6'da g<iriilmektedir.
M. portschirckyi,Erzurumovasrndagok seyrekgdriilen bir tiirdiir. Atatiirk
Universitesiarazisindouzun siire ve krca arahklarla toplama yaprlmrg'olmasna
kar;rn 18.VI.1966tarihindc sadcce iki anaarr yakblanmptrr. Diler drnekler
Palanddken dafr (Erzurum) (2?00 m), Dumlubaba tcpeleri (Erzurum) (2400 m),
Kdro$lu ormanlarr (Oltu) (2200 m), Tortum, Tahir Dagr (AErr) etekleri, Gdlc,
Dctirmenli ($enkaya)'dan toplanmrgtrr. Daha gok yiiksek ycrlerde gdriilca bir
ttirdtr.
.
E
prtxhiwkyi Rad'da A: 8. sternun, B: 7' lternum, C: Ertck lpnital orSbtil 6. Mqabrtw
ga$Eur dorcal 86r0n09ti, D: Votretln, E: Squama
l9
w,
'rrpeplerule
ury1ofita
letvf,tzep luJrelHflq .1 suadat .1 ,'1 asua1o,td
"dds o1i1og "dds
''ds oltouowln4 ':dds w4woz 'r(ew 'y'3 wn\oqdacozlt|t
41zgi
un!sJ!) "1 suo1nu'3 ,'1 sndntc snnpn) ,:1 oddol wn tzty ecufe.4p ng
'JelJrpeDlorrrJpletus^op rurreps,(nsuJrep?{ eltrDleoA sDl"ru
-4t5 regre
?p €puusl€Uo znutue} ..regrulisr epurJ"luos sile141.relrrp?Dl"ur
{e>lre
-dud opur.ruyquo4iuflu eA "purs?r? .repo
4usnulnf nlepur.rtz44e.rdolrurrqemf
'.ra1r.rueuy'Jrpspl?urlo
Upllo Bpurseufelzol urur n1iefle e,rdou rqF lnure e^ srr{o
'qtre orsfe>1
iel4eurelsgE lefgeeg ?purrel"lro u?sm ?pr€lln6o4 qrfclo4e pl?purJ
-BIu"F 4gsadeulun,unlro; e^ nllg :ue1reeueEluJJapnlqqatwntoncsod.74J
-Snur.rngnlo
.r4Snuueldesnflnp1orrJ;l
rnl
nq
$u!!.€.9
/o urrolryeurgueueldol
>loiepurrqueu.ro nlfloroy unu(nllg .epunquele
un.urngol ,q1g .rrds1
4genferu
'.rnlSnurunpqrrer5dr ep (u
,rJaeue epqs
I
00€Z) opurJop{elour.ue{gpu?l?d
I
'IIIA.I .rr1$uruepser
-Iz?rEetrsre
lun "p 616I
{nl let a(el.4of eprquep 4riy
'rnpJgl
,yapulqqat
.p7
rrq
ueJnrgE
ulzeg
wntoncsnd
1o5 ?pJ?lu?le 4qdefle
'npe14eu111.rp.E
ep., II{oS unurer}s 'g oA''1,ueEro lelruag .unznl?r?lo utErqequepuuef SrusEus
uruutQllMoq ururruly{ BIqF u4re !(g .4eg)redef -oue13rueB
4q uprgeq epl€r}rra
J.rqlusufes urngsEelg.rlpurEde,{uqep qo5 rstzrrrrrDlp4egod epurrepueuEosuos
u.uouopq? e opuJf?sJop
ur.x?Joqlep esrrqlEDluru?JeldSlerreus TJEIIqlnon^
:rc :ee$repu,
releurrs6rs{epusuqlepuni(ou
,T.T::;i;::t:z€'o
:zd :8€'0
'Jq;Enflnp1oBprrs?uerr"lurst{ teflrp .epunfoq
tuur g.,Cl-g,6:rrerS$;
'qepud
nrflop ue4n,{ ncn'qe11ou>1er,{es
{11>1nq
eA znp v(szru(uru.gl lrrlrs al rrr ruelrp.snsJ?lelewlgl s4epur,unzn uqes .repu
!1eped y(e4f 'ul{so{ ncn urteruultSrueEezrurrep nrn:1ni runrqel iqel4ou ld{yz$r(
un,sneddlci66 rs4epurSeg'e1zeS
zerrq uepu6gslueEnfoq un.snedflc el 6eg
'ze(aq sgnlsueE
IIdJlue^ ur.ueruopg€lrr.rrpue tutEuer plepod
popuaru8esuos ur(ueruopq"eAq?sJopur6x?Joglep opurJolrul4irepezreu4lu11rgE
r1q uqez( eqefrs r8uer pq eprol{ouJolzuq luSue4 eurrrqJrqT"IIDInq epuuepzu{
'zufeq grq ge4rde'qer(lsnusnl epr?I ol{rlloueEurrepueulEssep,zEret
leu1uopqeilJS{ep repe>1e{€uereaq?{NrurzrrrrrrluepurEue.l
g,(g1elep xeJoql !.rqerof re1p4
qefrsunzntz"q spurs"rz J?Iunq.'pBrre1y4feq ?pundoq urur gI-9I :rr??uv
1
(Fo,,0 lrapul\qat wntancsod(snqwoqoco:tot11)
snEuoqnsaq .tr
'-lasuawtdtory7oS1r11
'1aptup$lo
''1 oinoclxa4du,to
utncot(otoJ''ddso1,t1og
wn1no7 osn)soutDaulnl, ,,1 o11ofitso17
DanDUaJ "1 sndsl,tcsnnpfiJ .1
n4otawo1t
opundumJ ,'ute1 saplodotqtutosnpot
-p.ttsv-'('qcedg 1e 'qnz1) wnaoDso,ryup
uotuloqtuDcy;rall{rlq rlglo nnkT
I
ei
:I
F I
;l
- l
e l
I
I
I
genital organlmn
S€kil 7. Megabombuspascuorumrebhinderi (Vogt)'de A: 7. sternum, B: Erkek
D.
Volsella'
dorsal gdriinti$ii, C: 8. Stirnum,
5.Megabombus(Thoracobombus)$llvarumdagh'estanicus(Rad.,l877)
Anaarr: 15-I 8 mm boyunda;baqkrllal siyah,bunlar arasmdabeyaz krllar bu'
bulunur; thorax'da interalar bant drgmdaki krllar beyaz; abdomendeTl ve T2
beyaz,T3 siyah,T4-T6 klrmlzt, bacaklarsiyah.
Bagrnboyu genigligindenbira?fazla, indeks 93; clypeus'un boyu geniglifine
hemenhemen.e;it,indeks99;yiizeyindeincenoktalar arastndairi noktalar du bulunur; malarsahdnmboyu geniglilindenfazla,indeks8l; labrum lameliincevesivri,
labral tubercleiri ve belirgin, labrurn gukuru derin; T5'in yiizefi diiz ve parlak,
T6 kaba noktah.
lggian: 9-13 mm boyunda; di$er dzelliklerianaartdaoldulu gibi'
Erkek arr: 10-13mm boyunda,baq indeksi99; clypeusindeksi99; malar indeks76;Fl:0,34; F2: 0,29;F3: 0,50mm'
'6"yu?,
bacaklarkirli beyazve kahverengi,arka tibia krllarr altrn
Bag krllarr
sarrsrrenkte,viicudungeri kalan krsrmlananaveiggiarrnrnkigibi'Fl belirginolarak krsa ($ek. 8). Genital organ, 7. ve 8. sternum qekil 9'da gdriilmektedir.
Bombinaettirleri igerisindeen yiiksek popiilasM. sylvarumdaghestanicus,
yona sahip olan bir tiirdiir. Toplam $rneklerin /, I7'sini olugtumaktadtr' Qaltqma alant igerisindehemenher y<irederastlanmryttr:Erzutum, Pasinlerve Tercan
ovalart gibi agrk alanlarda alagfuk ydrelere oranla daha srk gdrtilmektedir.
Erzurum ovastkoqullartndaanaartlar,maylssonu ve hazkan bagrn{a,iqgiler
haziran sonlarrnda,erkekler ise temmuz sonlarnda goriilmekte ve eyliil sonuna
kadar fbaliyet gdstermektedirler.Anaafllat, yuvalannt toprak igerisinde;genbllikle terk edilmigfaredeliklerinde yapmaktadrrlar.
21
zz
'sl}Fes eA €lleSIoA.eur"nbs .(J .urnurels'g
:3 .g$11qpgE
psrop
uru8Eo pluat leryg :g .unurefs .t :y Bp ,(.pP.id)snrluorsaqtop
.6
wnotlit saqutoqotay,y
lples
'(wg) swanoz ',ttr :d ,(.p€U) snpglsut sttiranq .n
:g .(lEoA) j$pulrtg./
wntonsod.W :q .(.pru) sllttoqwls inuonpru ..Vl :O.(.peU) ,zc! assa|,lollu.n ig
'('peX) sza.rzal
saq&op
untodlts snqaoqotaw.r/ 'gJ-ld epurreplellenquoqLtan rzeg .g p1c$
R
M. sylvarum daghestanicus,Medicago sativa L., Onobrychis sativa L., ve
Trifoliurn pratenseL. gibi yem bitkilerinin tozlagmastndabiiytik 6nem tagrmaktadtr. Aynca, ekim alant Pasinlerve Erzurum ovalannda giderek genigleyenaygicrepi(HelianthusannuusL.) ve yeni ekime baglanmrgolan CarthamustinctoriusL.
(aspir) gigeklerinide ziyaretetti[i saptanm4tlr. Bu bitkilerin tozlagmasmdakullanilmak amacrylayapaykovanlardayetigtirilmesiydniindeniyi bir adaydurumundadn. Ziyarct ettili diper bitkiler; Ajuga chiaL, A. orientalis L., Anchusaangustissima C. Koch, A. italica Retz., AstragallusponticusPall.,A. ornithopoidesLam',
Centaurea agregata Fisch., C. caleitrapa I ., C. Slastifolfui L., C, carduiformis
C.A. Mey.'
DC., CichoryuminthybusL., Cirsium arvense(L.), C. rhizocephalutn
Eryngium sp., Salvin aethiopisL., S. candidissimaYahl., S. frigida Boiss., S.
verticillata L., Stachys annua L., S. germarzica,Taraxacum fficinale'Web.
'
6. Megabombus(Thoratcobombus)ruderarius simulatilis (Rad.) 1888
,
Anaart: 17-19mm boyunda, viicut krllarr renk ve da$rfugbakrmrndarfM.
sylvarumdaghestanicus'da
oldu$u gibidir.
Bagindeksi9l; clypeusindeksi 97, yizeyi kiiqiik noktah gok seyrekbazriti
noktalar da bulunur; labrum gukuru sathir labral tuberclekiigiik ve diiz, labrum
lamelinin ucu kalm; malar sahanm boyu geniglifinden az fazla, malar indeks
92; T5'in ytizeyi piiriizlii ve mat; T6'daki noktalar.kiigiik, arka metatarsusM.
sylvarumdaghestonicus'unkine
oranla ktsa ve genig.
iggian: 10-14mm boyunda, viicudun geri kalan kt,srmlart anaartdan farkslz.
Erkekan: 13-15mm boyunda;bagindeksi99; clypeusindeksi lCI; malar indeks 93; Fl: 0,45; F2i 0,33; F3: 0,60 mm.
Bag krllarr wy*, bunlar arasrndatek tiik siyah uzun krllar yer ahr; bacak
krllarr siyah; thorax ve abdomendekikrl rengi ve dafrhgr ana ve i99iarrtla oldu$u
gibi, Fl F2'den belirgin ola.ak uzun f$ek. 8/C). Genital organ 7. ve 8. sternum
gekil 10'da g6riilmektedir.
M. ruderarius simulatilis de M. sylvarum daghestanicusgibi afagsrz alanlarda daha yaygrndar.Bu iki tiirii devamhbir aradagcirmek miimkiin olmaktadtr.
Ancak M. r. simulatilis'in populasyonudaha d$giiktiir. Toplam drnekleringoEu
Erzurum, Pasinler, Tercan ovalart ve Ardahan'da bulunmuqtur.
,Anaartgtktqr,ErzUrum ovasl koqullarrnda15 mayrstabaglamakta,hazirantn
ilk haftasrndaiggiarilar, 20 temmuzdanitibaren de erkek arilai gtkmakla ve
faaliyetlerini eyliil sonuna'kadar.siirdiirmektedirler.Anaart yuvasml toprak igerisindeki deliklerde veya topak iizerinde tiimsek diplerinde, yumugak otlar arasrnda yapmaktadtr.
23
,
F
Z
-erH tI-tI'qa(rs 91 ,eprunrnp
re1p4ze,(aqeg puerenqul nrflop erepef
4rtuo1
'€uerorqa1 rsurztrur{ Bp?Uo
eL
izetaq rJ?llrl rqupurslplueq rq"Jel
ZL
ll
-ul ur.x?rorll lrnunpq ragr4 zefeq
.qefrs uqyq Seg
{n} Io} "purser" JEIunq
'uur
69'9 :9.{ :€€'0 :7g igp:6 :1g.g4qep
-ur J€lerui66 rslepursned{1c!66 rs4epurSuqlepundoqurtu
9I-gI :rr? {e{rg
'rqF nflnp1o eprr?uuerrelrursr{.reflrp
unpncql rbpunfoq tutu €l-11 :lrel5S1
'w e^swuo,saq,tp
.s .l4J'rcrteve1
ealrur.!*tornwls'.r
:aueqfioilHt ,t"*
'rep u54np1o 'suep nrn1n5 urnrq?l
l9g slepur ,eVeJ 2leftlo urE.rgequepurflg
-SrusEn{oq uru?g"s nleut ig6 s{opuJnrpllou ecuy>lerfes
$ezlA un.sned(13
.[?ep u$g4p ,unzn
1ere1oleusE rrelp>1
lncnr .lqefn r.leilDl {sc"q ,rEucre,rqzlrstuulruJDlefel zrur.rq g;.-t3-.qefJs g1
'rnunlnq reg14 qefls ep ze
,n11t4 zef,eq
eplepuf
oHIIIezg
"purs?J?
4o5
4er(as
,qa(rs
,zefieq
relunq 'lzruur{ rsunEuere^rrqe4
e^
urnald
plupurslp
reilDI
ZI
II
luuq
rel"rolur epuqusJopur.x?roql .qufrs lre1p4Seqlepunfoq uru
:rJ""uV
IZ-SI
.L
(snqwoqororot{J)
snqwoqn&ayy
lz4massoryolw
tttg I
''p?u)
'enFes .qloslo1 .eursnbs :q. ,runurels.g
gS4up93
t3
I?srop
.0I
uruueErolelrueE1e>1.rg
:g 'runlrrels'l :v ep.(.pe1)sllltDputlssnporapilsnqutoqoEary
1ptes
3
3
.rrpe11du1orp:11e
Bpulssutrr?Izo1
uruuop1a5rl'1 snnuuosnryaDllaqet .1 asua4o*d
u41o!1t1 ,.1 o4ps
''1od,11os
o8oc1pa1g
sltlcttuqou7ep Jnlnq requreq?pl"rqo lnSnp nuo{sepdo6
l,.t:.
=R
mit ktrmurst, bacak krllan siyah, tiblal corbicula krllarm4 uglart kahverengi
geri krsrmlan siyah; kanatlardaki koyuluk diqininki gibi. Genital organ, 7. ve 8.
sternum qekil ll'de gdriilmektedir.
M. mlokossewiczi, gokaz rastlanan bir tiirdiir- Qahgma siiresince 7 6rnek
bulunabilmigtir. I anaarl 29.VI.1980Kdroflu ormanlarr Oltu, I ana C i99i l0'
vIII.lg?6 Ardahan, I crkek I iggiarr 28.vI[.1979 K6ro$lu ormanlarr (oltu)'
1 anaan 25.VI.1980Dumlubaba(Erzurum).
ziyarct etti$i bitkiler Astragallus ornithopoidesLam., carduilr sB., Trdolium
prutenseL., Vicia cracca L,
dorsal
B: Erkekgenitalorgantnrn
(Rad.),daA:7' sternum,
mlokoxewiczi
$ckil lL Megabombus
Sagitta'
Volsella,
D. Squama.,
giiriint$ti,C: 8.sternum,
humilis insipidus(Rad', 1884)
8. Megabombus(Thoracobombus)
Anaan: 18-21mm boyunda;baqkrllarr satl; thorax'dainteralarbant drgrndaki
krllar san, bant genig kesin smuh deEil, bantr oluqturan ktllar seyrek; abdomen
sarr, sadeceT6'beyreksiyah krlh, sterna'nrrlapikal krsrmlarr,tibial corbicula sarl;
bacaklarrndi$er krsrmlannda da hakim krl rengi sart'
Baqrn boyu geniqlifinden bitaz fazla, indeks 96; clypeus'un yiizeyi seyrekge
ge'
kiigiik noktah, tek tiik iri noktalar da bulunur, indeks 97; mzlat sahanrnboyu
e$it;labrum.
hemen
nigtiginaenbelirgin olarak fazla, indeks 79, Fl+F2'ye hemen
gukuru geniqve derin, labrum lameli dtiz, ucu kahn'
2s
9Z
Io5 uopu€qSrue8n.,(oquluetlesrulerrr196s4epq '4epud o^ znp uelg r{3pursgr3
r€l?plou 'II?]{gu tr(ezn^(
unosnodflc'tr1$e
uetuequetueqeurflgSpa8nfoq urSug
rledrsuurelsaArepleraqiqufls 9I eAgI
.II?S
'uus J"llDI Dlspursrp
V L - I I : I I J I U I S urss{ e^ r€p lu?Q
luuq rBlsre}q 3p6x3ror{t
fepulrrrnp {rSrre{ rBIIDI rr?i o^ qu{rs e1$uqlepun,(oqruru 6I-9[ :rrsBuv
''uls sit1ottoz(snqwoqoJz.totlJ\
.6
snqwoqn&ayy
)
\?7Sg
I
..ulirruurJdo:
uepurrs14e5r5'1 asua4otdwry1o{p1 el .ds wnlutr7 ,.ds o1d1og,.ds oa.mo1uay
''ds s1dat3 :roplorrrg .reilq .l4Snuuep:1e[
.1 .asua^,Mwqsld
uepurra11o515
Iepleurg Dfup.usrl€pJv 'r4srruurJe Joplourp"p u?prsluqe >F5egepunsolqd.
uug"prv ep esSruuelts?r?prquul€ ry15ufle1oJ eqeq 'rnlSnurunlnqIOSIZ ooep?sBp
Bpurs?Aor,unJnzJg'Sruueldol ue1.Sn6 e^ elgg .ueqepry ,rrdsy .ungo1 .n1yg
'Jel{euJO.'JrpeU"ruJnl$n1o
nun 6,1\ uytel4surgureldol ,snprdtsur
slilunq .W
' eilgEeg
e,re
:q'unurels'4:
Jleslo1'eurenbs
3,qSgugr.o.E
'l :v ep.p?Usnp1d1su1
.71 y4e!
plrueEr1e1rg:g,runurels
ururu?8ro
sllpunq
sngwogo&apl
J€srop
1
il3
l3
i
I
->leurlqrgE
ep.g1 ulnuJcls'g ., .uuElo
o^
plrueE
lunzn
errrresrruilr{ *rn{H:l
FqeS
uru."rqll elre 'qzfrs ,I acop?s,;q;Enlnp1oeprreyi$J
oa ?ue rJ?llDIlncn^
.urru
IS,0:€C:g:.0izg:98,0:I{ :g4
s{Jpur releu !96rs{et)urmedflc!96m4epur
Seqiurur9l-tl fog :rIB4oIJA
. .IqF
nlnp1oEprfteaerJuJtrr$r{
ue1e1rrsEunpncn^iepunfogurru9I-EI :lrar5S1
\
azfazla, indeks 98, yiizeyi kiigtik noktah; labrum gukuru dar ve sathi; labral fubercleaz kabar.rk,yi.izeyiseyreknoktah ve parlak; lateral ocellusyamndakinok-tasiz alan dar, burayr bileqik gdzdenaytran noktalr gerit daha genig;T6'nm orta;
srndazayrf bir karina var.
iggiarr: 10-14mm boyunda,viicudungeri kalan krsrmlanana arrda-oldulu
gibi.
Erkekart: 12-16mm boyunda,'Fl:0,43mm; F2: 0.25mm; F3: Q52 mm.
.Bagkrllarrsan, thcrax'dainteralarbant dr;rndakikrllar,abdomen'de
T1-T5
sart, T6 veTT , sternave bacakkrllarr siyah;arka tibia krllarr ksa, tibia?nmen
geniEyerinin yartstndandaha krsa; flagellum uzun, segrnentlerinalt kenarr ortada
gigkinlikyapar. Genital organ 7. ve 8. sternumgekil l3'de g<iriilmektedir.
M. zonatus'aPasinlerve Erzurum ovalarnda rastlanmamrqtrr.drnekler;
Hrnrs,ispir, Olur, Oltu, Tortum, Tercan,Karakurt (Sankamrg),Muq veTatvan'dan
toplanmrytrr. Toplam arr drneklerinin /,3.2'sini oluqturmaktadrr. Anaarrlar
15.VI.1976'daKarakurt (Sartkamrg),iqgiartlarrn golu ise Oltu-Gtjle yolunun
Oltu'ya 10-12km yakrnrnda yol kenarrndaki Centaureasp. iizerinde yakalanmqttr. Ziyaret ettili diSer bitkiler: Cardaussp., Delphinuumsp., Echium sp. ve
TtifollumpratehseL.
i
$ekil I 3. Megdbombu s zonat us (Sm.)'da A:7 . sternum,B: Erkek genital organlnln dorsaI goriintig r i r t i n i . i g u ,C : 8 . s t e r n u m D : Squama, Volsella ve Sagitta.
27
87,
"1 sndsprcsnnp,n 'alnocn
"fey{ 'y3 unpqdacozlrp 'J ''docg ('11 asuad,
C
?
-$ um!s,4C "qerqcg otoruapl4'O''1 saplopJuntnt'3 ''1 oqotawolto1nuodwoS
''ds opllog "dsam1apoqdsy''1
'snrrleg
'y ''-l
'y ".I
snu1d1o./a/.sf
snJlrmp
.taclx
sn4d1o'V ''1 snpnuarn'V ''1 saplodotl4u.to
sryp&o,r4sy''ds na1fut1tV.',ssr.og
unac
'y '('qcedg 'qnef) ranacDsotpuD
-o11tt1dotfuoe
uounoqqucy "1ntg1fiss1c,tou'y
te
''tte1g ouoq1oauowaav ''zle1g wnzlpt! 'y 'rlco1'a marsgm&tm omqcuy ''dds
''-Iottlc nSnty :rcy4tlq reflIp pflq1e
Dailgcy ''1 s11orua1to'y
lera(rz ugrnl ng
.Jrp?punrrrnJ
-np fupu rlq I& ur5r 4eru.r4Sr1ed
eprepu,ro4 deded a1frcerua{?rulruellnrl ?pursurrr
-5qzo1 ulrolqllq ng 'lpu11eum3e1
rueug ryfnq epurseu$e1zolulrolpplq IqF "I
snlnpult snuDrltJD7ss :1 snfluuvsnqtu4lag .1 suadat'tr "1 asuagoldury1ojt1
"dds sn4opa74J''1 utltos otoclpa7,q o'1 o4gns slqettqoug 'sncpluaunn 'y1
rrlSnuueldesr.rqqrldef uprelln4nSrezueq
eAopulJeplqepeJ"JSnuppeqrel'muelelna 'J?Irrp"l4?rue$eqeflerulLrrgE
uo.reqpl
u?puls€lJ?q4p unsolsnfl?esrr?lrr€ 4eqre oepuerqaq11-gIreprel5Sl'rrpe14euqr5
uepuuepeferuelSr4BpurJ?Arc
srfeur g1epulrelp6o4 rs?^otunJnz.rg',reyreuuy
'rnl5nuunpq gleS r;q urEfef upuuepun
-DI uBIo rupeq e,{er1etu
ur.ue{gpu?l?4errlreffieq nprn( 'epurrelerofuo$nir
0062
?ulil? uru(erfeur000I FUlosryr( uopursedvres
zluep yq;Etungol o^ JnlO 'ecudy
'rrpepleureSu,(
'u1Sluue11sr?
ep
ep.lelrer{
4q5efle reflrp e,r,rJBIr?ue{ ueruJo
rys
Bq?p "pJquele
g96 lrelelo u?bJel sa Jolurs?d1urunzrg ep el s11;ur111lg8
ry5e
epra,{req usureqepursrreSr
ruep eur$l1eJ'.rrpe11erurn$.11o
nun S'0I /o ulrq:1lurg
turldcl 'Jnprgl uelo 4as4nduo naofsupdcd erucs uap,s'nu?iqsnqwaqot$1'ett
sn4ungtaqSopwnnd,l,ts 'Jr[ 'irprsrJrq uepJelJ4lueprg8 4rs 'snco.tuawo '141
'rlpel4eurlnrgEep
'8 o^ 't rueEro
tI il{o' unuJ4s
1e1peE{e{4t
r u r u L 9 ' 0: t J : L Z ' O : Z {: I t ' g : I C : L
$Iepur.rel€ru!96rs4epursned,{1c
igg isqepulSeq'epun,{oqtuur l,I-tI :rre {a{Jg
'1qp nfldp1o eprreauarr"ltursDl reflry 'epun,{oq unu
91-91 :ne15S1
'
'JBp
q?l{ou uerde uep
lu?q
-zgE
>11Segg
ilernq'rllrurs
u6r11eq
uq?
zrssl{ou
rx?purseJ?
zoE4Segq e11
err
SrueE
'>1epedoA
snfiecol?Jel€l Snunpq re1d14oulJr.rzp,q:1e.rfes
4lp nuo geco !>1es41pt
e5lnploeru^lsJIJ€g olcraqq 1erqe1lrqzrep nrflop "u?qq run4ni runrq"I lzrsuplou
rfuzgf, '69 $lopu iepeg4oSuepudqSruoEru(oquluzqes r"l€rtr !4g s4epur'r19l4ou
'fe4nqSry
Sag
{n5${ 4erfss 4o5
ler"Io urErgogsnaddlcigg s>1epur'ecunzn
'qur(rs rJullr{ >lucsq eA suJels ' gL llJes
'ru11r4
SI-II epsueuopq?
I{?p
-ursrp luuq J?lsJJlur BpsxeJoql!qe,{rsTTBIIDISeq lepun,(oq tutu 07,-gI :IJuBuV
(ttg
'01
'p"U) sncoluaut,tn
(snqwuqopo1y)snqwoqnEapy
(Rad),da A: 8. sternum,B: 7.sternum,
gekil 14. Megabombus
C: Erkekgenitalor.
armeniacus
gaalrundorsalgdrtntigii,D: Sag{ta'nm
LaciniaveSagitta.
lateralgdriin0gii,E: Squarna,
C, nutans L,, Centaurea agregata Fisch., C, ealcitrapa L,, C. carduiformis
DC., C. glastifolia L, C. putchetla Ledep., C. puliherrima Willd., C. sessilir
Wlld.,. C. virgita Lam., ChondrillajunceaL., CichoriumintybusL., Cerinthe sp.,
ColsimabrachypteraL., Coronilla sp., Echinopsritro L., Jurinea rnusctts,Lamium
album L', L. galeobdolanCrantz, L. maculatum L., L. amplexicauleL., L. dissectfir, L,, L, Iuteum L., r,. intermedium L, Lathyrus sp,, Lotis corniculatus
L,, Onobrychis cornuta, Pedicularis tuberosa L., P. comosa L., Salvia aethiopis
L., S. angustdolia Cav., S. argentata L., S. frigida Boiss.., Stachysannua L,,
S. lavandulaefoliaWabl., Samia sp., Taraxacum officinale L., Ticia crdcca L'
V. sepiumL.,
29
0s
'urrep rn4n5 eunfoq
!{8p.9-L lurErrleqruellp snsrsl?letulSrueElueq rpplou
DlBpurs?rBsnlleco l"ral"l ep zgE laSeJrqiesrl ze {o5 uop.€C+ZJ IC lr1u14ou
>lsrfes?prelJersl.reflrp'r1ep1ou
uFrleq e1pn15rp r,(e4.r,(,gg slspur .e1zeg
{"rBIo
uepufgSrueE
n,(oqurueqelreleuriggl slepur ,ElzeJzE
uepunfoq
rflgSruo8,rp1
4oi
-qou lerdes rdezg,{un.snad{1c166s4apq ,eIzEJzerlg uspurflrlSrueE
n,(oqurseg
Bp"purseuo
ut!.tr-zr'.re11q
zu.^eq
veq eprelue^
rn,"nronffi?,fiil1tff:
'zufsqtl-Il
,ze,(eqrugl esr
.repe; ews
lqu,(ls relulsDJ u?lu{
ns8
9I-SI
IEJelq
-eztq e1nEa1
Jplesrop x?ror{l lqe,(rsr.re11r4
$eq lepun,(oq uur €Z-gI :rrs"uv
snttstatl (snqwoqoaunttalqngl
snqutoqo*ayy'g1
I J6l eserrysrypluuDtusrata
'JlpoDlouleterefrz €p nq
lflr11o
,n,rnronrr*ro
lare,{lo
lrelf{ltq
'14 'rrpellletJrry5re14e4leep epur6eq
,.lep6Sr
solsnfle
n.rfi'op
Eurr?luos ueJlzaq
'ep1utu1ouoJ"grlr uep sr,{eu
,r$qr5 uueuy
0Z ?purJ"lln6o1rserrounJnzJg
'reJrede,(epursrre5r
rurJB[?AnA
4erdo1
'rlpel{"urulo
EVvJ
eqep
sp.leJ.rof
urul.tu
urS.re4?urs?rulo
!{ppunlsn
mtz-0002
'79
,ecrr,(y .Jrp€pl?nr
ze eqep "lu?Jo
efn)oJuaurlD
nuofselndod
eprunluJ
I$S11p
-.rn13n1o
.rnl4nSnp.uqep
nun.
g'7
nuofselndodep osrBryetu
f urraqeurg ue1do1
.l1l ,snanpqp sDpwosaw'N
uenseJap;e{ req nflnpunJnqun,sn)ontatuJD
'Ipeqeulg.rgE op.g1pla3 unurels .g e^ ./ .ueEro
.rnunFq
l€lruag
el{ou IJI euelE-Zecepes'4u1red'znp rs€J?snllecouunzgE {lsellq ieplnpnzn lsuef
EVeJue wuuof SrueEue urue.rqp J?llDI Dlepurr€ue{€{J? uru,p1qp.qefrs rrqpl
slqll ?{J?'zef,sq grq efeil zefeq eplnlunlo5 rru11r>1
JnuoJ e>IJ?o^ BJJo1esr4ezr
,zeteq€I-ll ipflapqrru
qefrsepego'unzner,rres
eprelue,t .ues>1rle
4rie
4a
91-y1
-Is ufse{ }usq J"[BJe]ix'zetag epl"Js]"I s\
x?Jor{lBpurgrplusg J"l€.Je}ur
IBsJop
iaqeles "Fqrpueu 'unzn sq?p relqefls ,>1rSt.re>J
re1p4.zu,{oqo,r qe,(rselSug
'
'rulu
i0?'0:I.{ !94s>1ep
8S'0:gJ :LZ'T:ZJ.
-ur r€["ru ig6 rs4eprirsned,(1c
lg6 rs4apurtcg .epuru(oqtuur 9l-tl :rl" {e{]a
'rqld nfnplo Bpu??uetJ"lrursDl
reflrp unpncnn,epunioq.uu gl-€l :lrer5*1
Sruci 1o5 uule zrseplour>1epu.ruu,(
sn[ecoI?Je]?l!l1ul4ou
ul 1er,{es>1o5'4eFed
lggeepul,elzej4o5uepufllSluetnfoquluur;es
$yg
IIIrco
.sDIIIulJopEUo run)I
JelBLu:url")l
unrqel 'ulls ueurst{
Jlsruq
,alcroqnl
IpJqBI
-ni un.rqel i76 slepur 'e1ze1zetg uepurflq$rueE
nfoq .1eped e^ rpDlou rlorfes
acut >1o5p{s24,('fo>lnqSlp4uJ?[o urt.nleq sned,(1clpg qepur .ecunzn $eg
'qe,{rsrreJp4
lucuq'zefoe eurelslqefrsrsunEuarezr
-qu1 ufer qefrs 9a 'l.les
o^ I?sJopTJBIUIx?J
4l5e ga-71,zefaq 11 :zefeqepl?JOIBI
-oql llepurSlplueq Jsl?Jalul'qefrs rre1p4Suqiupunfoq urru
0Z-9I :rJ"€uV
(606t'tEo,0A)
snanpqp splawosaw(snoutoqopotly)
snEuogntaly'41
I
II
, Ii
il
I
I
I
$ekil 15. Megabombusmesomelasalboluteustvogt)'da A: 8. sternaum, B: 7. sternum, C: Erkek
genital organmm dorsal gdriinti$ti, D: Sagitta'nn yandan gtiriiniilii, E: Squama,yol.
sella.
iggiarr: 13-15 inm boyunda, diger krsrmlar anaarrda oldulu gibi.
Erkek arr: Boy 14-17mm; bagindeksi101;clypeusindeksi103;malar indeks
90; Fl: 0,49; F2:0,35;F3: 0,54 mm.
Bagve thorax ktllart anaartdaoldulu gibi; Tl'T4 beyazve san krllarrn karrgrmrile kaph, T5-T7 siyah; arka tibia krltarr siyatr,tibia'run arka kenanndaki krilar tibia geniglifinin l/2 si kadar veyabftaz fazla. Genital organ 7. ve 8. sternum
qekil l6'da gdriilmektedir.
galqma alanr igerisindehernenher yerde rastM, persicuseversmanniellus,
lanan bir ttirdiir. Erzurum ve Pasinlerovasrndaseyrek gdriitnekte ise de Palandriken'de oldukqa yiiksek bir populasyona sahip oldulu g6riilmiigtiir; pa-
3t
ZE
eu15rep llulpgrJslu" unsurnlouslewrJeuel rorrelsod u4usq epre1,{errq
uug .Srua8
truuqru[urelur'rus J"llDI plspu$rp $"g J"IgJe]urepurtusJopur.x?Joqll1nc,reu.ru1
-III lr?s lzsq BpurssJ€relunq .qufrc uqlq Suqlzpunfoq,wvr
,
Ze-fi lueeuy
(Uggt',tqqX) mgaylaUnlsnauDtlar4s(snquroqoauottatqng)
snqwoqn*aAl.i1
,.1 asuotptdwry1ofitg
a o?con DlclA
''1 aloulctrtlownJDxDrDJ,np1&1t7
.S i-I sldoltttaD
,Dnltrry.g ,oputoc qtlet
o!^lDS
,7 .'7
,.1
'4 ,.1 osotaqntsuDry4pad
4qoug ''1
wnplncout
umqlo
umlwv7
nsdwoe
'sncsoutDaupm[''dds oenoqua7,.dds'snnp,n2.snrrlda
smluop.V ,.1 ncge .y.1
sna$1n'
snunuatn.
sapro
dotltgto sqlo&otlsf IJolD1lrq
V''
1
V,.
1
n:ro[1y
fi1na
.reprp44eurryd
uelsgpl ospurs?usrplJrunznruuol esl rel{e{re 'apunuos uefizurl .rqr5$ ,apuueluoe
sduur .rqueuu? ep.ue{oprrel"d .r"lrrp€t{eudef epulreplllep ereg SpuJJpa
1re1
eA ?pJ"FlncJnr;n5qepur.reldp S4 .epugqr*51 4e.rdo1 ruuelelnf rupJaeuv
.?llc6lo^
.?u€nbs:q .qrnure$
.g:3 .6Sgug:g.E uru
lesJop
.urnurels ./ :V ep.e6eFC enilaluanttrurila
-ruutro IBIUoE
n4aad stqwoqota74l .9I Ip!*
{eIJg :g
II
lo
lcn
l 3
l l
I
I
'rlpel{eurreSrrurs6g,fi vual{errJourcldol
'Jrl$nuurls Je[{euJg ep ueprelra{
{rl53a?reqsreqsl{?rulo uIEf?{ ur{up?prBIu€lB
ztsSupy 'rntrSnrnunlnq Irlsp opurrolref uolos{{!/trBpB{ e,(,urOsgr u[5ue{Qpu€[
alrr, yakada san krliar dorsolaterale kadar iner, daha agalrsr ve tegula'nrn altt
siyah; Tl yanlarda san ve sk, ortada seyrekve siyah,T2'nin apikali san, uzun
ve srk krlh, geri kalan krsrmlan siyah, krsa ve seyrek; T3-T5 beyaz veya kirli
beyaz, T3'iin basalindebazen siyah krllar bulunur, T6 siyah.
Bagn boyu geniglifindenfazla, indeks 90; clypeus'unortast diiz ve parlak,
yanlar iri noktah, kaide krsmlndasrk noktalan igerenboyunauzun gukur bulunur;
boyu genlglifiinehemenhemene$it,indeks l0l; malar sahanmboyu genigli$inden
fazla, indeks 80, drg tarafi iri noktah; labrum gukuru derin ve genig; mandibula"
mn kaide krsmriri noktah; orta metatarsusdikeni qok ktiqiik; T6'nrn yiizeyi graniiler yaprda; hypopygium uzunca karinaya sahip.
lggiarr; 13-16mm boyunda;diler krsrmlart anaartdaoldulu gibi, sadece
bazr bireylerdeTl-T2;de siyah krllar hakim durumda.
Erkek arr: 15-17mm boyunda; bas indeksi 98; clypeusindeksi 98; malar
indeks80; Fl: 0,50; F2: 0,36; F3: 0,51 mm.
\
Bagtasiyahve san krllar karrgrk,sarrlardahakna ve gok dalh; thorax interalar
bcnt drgrndadorsal ve lateraldesan; abdomen'deT6 ve T7'nin ortast siyah,yanlar
sarqdi$er segmentlersarrisede T2 ve T3'desarrkrllar arasrndasiyahkdlar da bulundr, hatta bazr bireylerde T4 ve T5'de de tek tiik siyahkrllar mevcut; arka tibia'nrn
arka kenar krllarr tibia'nln en genipyerinden daha krsa. Genital organ 7. ve 8.
sternumgekil l?'de gdriilmektedir.
subteraaeuslatrcillellu" (Kirbi')'da Al ?. sternum,B: Erkek gcnita!
$€kil 17, Megabombus
'
gdriiniit,C: 8 rternum,D: Squama,Sagitta(lateral).
gamnmdore'ai
33
vt
'nlznrnd
euru(oq
r{s211,(
uruser
'.t;il1i"1}il;lf;fii?#ffi ":"Ti11H;
iepegeqep efa,,r,r1e4 g ululdei snlleJo rs€r? snJloco
IBJelq e1yzgfl 4;6epq irlu1
-40u >115Lu1.r(ez4i'79
$lepu''unzn 405 "rl?sJsl,ru lfiuaEel urJepnJDIn5unrqul
:96 $lepw 'lp11ou ecur >1er,(es
1{e4y( un.snaddlci16 s4epul .ecunzn Szg
.qefls eurels e^
9I-€I
'IJus
dqefrsJ?p["c?qo
,1ur1uel.rJ"s
UI al 11
leJe]"1-oJ1uo,r,
l"Je]?l-orrop .o 1n,
-rop'>1of lu"q JBI€Jelut"p.x"roql iqefrs Seqlepundoq
uJttrZE_g?,:rJ"BuV
(gggl ,.dyD sniluDpw (snqwoqoaun.uatqng)
snEaoqo*ayg.91
rrlSruuulaluf epurrel4eC
6 .ds sttlcotg
e^.''Iasuatotdtunllolltl r?lung .Jnllnc^otu{euJg rup?{
61 ueueldol uep(.n11g)
--'
ry1eSugeA u?s?roH ,lflltJlO elsro^run .Jnpr$l rlq ueln-rg8ze 4o5 suntilo{.1,g
ruur gg.0 :€C :?€,0:Zd :'1S.0:lC :g6$lepur
r"leur :00I rs{epw snodflc lEgl rs4cipurSeqlepun,(oq
Wul IU-61:rre le>Irg
'1q;Epflnp1oeprJ€"u€
rJBIrursDI
reflrp unpncnl ,epunfoq ww g?,-LI:rrer5S1
";'J3?
!u,srrleq
.rn4n5
uunf
oq,eprdef.re1
puer8,^"ff
;H;'!:;"rT,#r""3
SrueE
eqepursr{ rlel{ou .rsp
uele zrsel{ou r:ilupurse.re
zfa 41Se11q
4o5
QIrsnfleoo
'elzeJze
uspurflnSrueg
wwel !46 s>1apur
ru(oq
urusqes
releur lurrep ozrsrusE
4o5
,4rsen rJrJBI?l{ounlflop
run4ni urnJq?llleur e5>1np1o
ureluuf ,qelqouy(e4-r{,1g1
s-{opuJ'11$e
ueruequelrleqeuI?JlSru:B
n,(oqun.snodflc !96 s{epu .ecunznSeg
t-l,t*
lqerrs
eppr)ler,rres
splesroo,,nu,uulfil:ll1,,il":ffi
ffi:;li,:l::
'qefJs pruJEueJo
q?{ e,(et qefrs rJellDIurle iepunfoq ruu
:rJeBuV
0[_l,Z
{.I L Ll, ;€lled,tsuo,t
.
Eot/' (snqtaoqoauot
taryng) snqiuoqofua
14J g S
.asuapnd utnllotlta ,.a
,
o.dds
naeotc
o1ct4
('1 ns'otaqry
D1I1DS
,.1 ot11os
$np)ryal ,.ds unptotlouo ,.1
otrltos
s1t7crfuqtu6
oSncipaq ''ds wnrct1y ,.1 oaco[ Darnotual ,.1 snc{s1tc
snnpnJ ,.z1eAun41o7t
''.1oltlo n&nfV :lcy41lq
.rlpeDlourlnrgEepunuos
DSnqouV
zluuue]
FIl1o ptvfr7
esrJel{g{Je'nuos u?Jrzsqro[5sr 'q{?r.ulo spurJ"Juossr,(etrlrsqr5 rtuaue"purJ"l
1nsol u?rIspJVOArunJnzJa'-lrye1ryerude(
apurslra5r.
>1e.rdo1
rurserrn,{rreeuy
.tnlSnrulnro.
g epuuel;ar(uu$e1n
reprl e,(er1ou00!Z ururre;flepua4opuule4.rrlsnuu?llssJ
{nl {e} "pus?^o rurunzrg
'tqStururle'Joplourg
?p u?purr€Iuerrrronyflorg; unu.n116 s^ olgg .ep;tr";lqle
.rrp?plpurnl$n1orurs
>p15efe'reqereqol4eqprg8
?q"p
eproJro{
zrs5ufly
{rs
Zrt, y,
.:1ecuy .r$prg rrq ueu?l
urrel{euJgueldo1 .rlplfep
nuo,(selndod
4esqnf
4od
-1serepe.r_gf
Jog ueruagepursusir ruep eruSqei,snpa1pat4o1
snauprntqns.W
iggiarr:{6-20 mm boyenda,vticudungeri kalan krsrmlartanaartdaoldu[u gibi
malarindeks
Erkekarr: 16.-22
mm boyunda;bagindeksi9l; clypeusindeksi.9O;
- 5 3 ;F l : 0 , 6 1 ;F 2 : 0 , 3 8 ;F 3 : 0 , 6 8m m .
Bag krllarr siyah; bunlar arasrndabazl sarr krllar yer altr; thorax dorsalve
lateraldesarr, bacaklargenelliklesiyah; Tl ve T2 sarr, T3-T7 ve sternasiyah;
arka tibia krllarr tibia'nln en genigyerindenbiraz fazlaveyaegit. Genitalorgan,
7. ve 8. sternumgekil l6'de goriilmektedir.
Nri''t
at
)\{\
$,
t'i
t
I
I
,'/
\,
t
I
,'.
F I
tt1
|
cll
I
*l
I
I
$ekil 18. Megabombusmelanurus(Ler.i'daA:7. sternum,B: Erkek genitalorgamndorsalgOrii.
niiqii, C: 8. sternum, D: Squama,Volsella, Sagitta(Iateral).
Megabombu,s
melanurus,Pasinlerve Erzurum ovaiartnda az gciriilenbir tiirdiir. Oltu, Olur ve Tortum'dan da altnan bazt cirneklervarsada raktmrn 2000
metreniniistiinde oldulu yer'lerdedahasrk goriilmtigtilr. PalandokenllerinveDum2100-2900
metreyekadar olan ktsrmlartndagok yaylu Babacivarrndakitepelerin
gekmittir.
grn olduEudikkati
Qok siiratli uganbir arr oldufu iginyakalanmasrzor
olmaktadrr.Toplam <irneklerin /[ 2'sini olugturmaktadtr.
Palandriken'lerdekiekolojik kogullarda ana arrlann ktglama yerlerinden
grkrgrmayrs sonu haziran baglartnda,iggi artlarrn grkrgttemmuzbagtnda,erkek
35
S!4sa,tJat'g """
"'r " " "'
9g
"' IJASIS.'TZITUJI{
rsllr{ Hep gs 0A ?s :e}{*HB,{nq IsrrrJou liloco oprslrSsrize u3purd35sn[eco
usrpetu rsBrs snllocol?Jelq eII snlleso uslpaw lrres rsrul8ueJeArl"{er(enrJ?s
nr(o>1
r?ip{ plsp.Ul oA xurorl}ord :$ lge '{eS) rul ru[s]{ou ecur epullerl dnrE
spuBIB zrs?l{ou Dlepunugrllocous/t lglzgrgd zv {o5 e^ {ErBd r{e41,{u1u,fl -
tsto
rrutg?uv s1qSegrRI ISUJCqnqwog 1seE19g
nlopzuy rifloq
z08l ellrorls'I sn(woT :EurJ
'1
''ds o1d1og''1 asuatto wrys14 ''ds snnpn7 ''ds w4s,t13
asuaptd
wqpltJ
:qg{q
rflrt4eplr"IrrT'rq$ruruzldol uep.elg.Cea u?qeprv repleurg ue1e1r.raE
?p.nrl6| rl4eSeg {ourg ta14g 'rr$rureuuqlser 5rq epulsu,roruruturg 'rrp
'JRprBl
'14J
-elleurngnlo pl,I
uriel4auto
ruqdo;
u"u?llssJ
Jrq
ze'snsaol
\
'ilpal{eur
'g
', 'uuEro
e1ll? rJolluour
JnrgA up.6y grleSurnurels e^
lelrueE ireduf ry1up1$r$
.Ees urnlleEulJ:IqF nflnplo eprrur5$rea ?ue rSrpflepsl rEuerururr"llr4lncn1
'rurrr
S9'0 :[C :Sg'0:ZC :Sl'0:td:90I $lapul
r"Isu ig6 lsqepursned{1c!961 rs4opurS?q :?punfoq ruru il-Zl :ue {eryg
'tqF n?nplo epr1eeuerol{{lsze rsfl1p 'epunfoq rirur
91-11 :r.rur5$1
'RI4JRd
uqe4
r[uzn,(
uru.gl
rrlrs
:rluelry
rsesg>1
l?sJop un.sns
1e>11de
'q1s,r,rrul
-r€lrs?q
e4re
snsr?lrs?q
?lro
:rlJrurs
uFrleq
el
u"p zrssplou
$peE
1ue{Jp
nlupuruef sn[oco
166olepul ' l15eueurequetuegeurflqSrueE
nr(oq urueqrs
leJe]q
'qles 'Sruo6nrn1n5urnJqBI146s4opuJ'e1zeg
.rqeu
!1rreqe4
ze
alcreqnl
4o5
lerqel
'e1zuguepurflg$ucEMoq u$ug
4o5 uapqfigSrueEndoq un.snedflci76 qepur
'e q"{ re}u"qroq?1ro'u?suep4 lecr?qeAEruels'qefis9j 'rr".1;l::ritT$:il
'ncunrnl
-opqu i4:,{
J?l"Jelu
nfc4 qesrop'lrzs rlertlel ur.xuror{l
e,(aA
rrgs
lugq
lrnunpq regq qe{rs IIU {el 'rres rJu11r4
Seqiepun,(oq rtrul 0Z-91 :rr?suv
(snqwoqosaoT)
snqwoqn*ay '21
(St8I 'rory) snsan1
l aloul4llo
unrbxoJDJ "1 asua,Tiotd
runuolua ''ds o1n4o,t,rag
!,ds md4og'.ds ,1117o)1o4-;1
Dsotuot 'd '1 Dsolaqntsuoryclpad ''3q ouo4uow.O ,,.I n4es sgqct,tqouo,.^I
wnrDpzDw '7 i4uet3 uolopqoaln?'T '1 umqD unlwDT 'sntsotl naupm1''dds
snnpnJ ''d:s olnuodtupt :.pilI1\ snatatn) .r/ ..pnlA\ snnZo1 .f ..II?d snclluod
'y ''.1 saplodotgrulosry1o8ot1sy,'ds o47apot1ds7
:re1q1q fple leredg
'r?[rrp€]Ierudu,(opurrepqepe.re;3nu1perye1
e,(el eprel
-ryyap yeflop r4epunueSrqurdol rurr"ls^n; .rrp"pl?ulo epursegsolsnfleep rsqri
$ekif lS. Megabombus,lae.rasMor'da A: Erkek genital organt, B: 7. sternum, C: 8 sternum
(Pitticni l93o)
. T2'nin ytizeyi mat ve piirtizlii; yan,ocelliciniindekinoktasz alanda grup halinde
incenoktayok ($ek,23lB't;prothoraxveT2'deki krllar limon sartst;medianocellus ile lateral ocellus arast median ocellus gapna eqit; iggilerdeocelli kilqiik;
54 ve 55 deki krllar beyaz
Erkek
- Supra-orbitalhat ocelli'yedorsaldetelet halinde veya gok az keser;clypeus,
vertex, propleuron'un alt yarisrndaki krllar siyah; yaka ve T2'dekl krllar koyu
sarr, abdomen'in son segmentlerigenelliklekahvereqgimsisart, veya beyaz
krlh; lacinia'nrnapikalindekigengelgeni$;8. sternumnunapikali dtiz ....'. ".
"' "' B' terresttis
"'"'':'
':"" "'
- Supra-orbitalhat ocelli'yi keser;clypeus,vertex,propleuron'unalt yarlslndaki
krllar sarr;yakaveT2 agtksart,aMonten'in sonsegmentleribeyazktlh; lacinia'nm
apikalindekigengeldar; 8. sternum'unapikali sivri iki gtktntt hblinde...B.lucotum
37
. 8 €
iqufls rrelurrsrlue1e4uoEur.xuJotll'JruuznJ€pu{JrrrJerlua^
ur.xuJorlle1e,(r>1e14usr
rres4r5e irnunpq ftllDI r{"frs vEq unzn ?puts?reJ€lunq ,rres rre;p1 Sug
ruru gt,0 :tC :/8.0 :ZJ :6V,0
:J :€il ls{epul snsd,(1c
:g0[ rslopur seq iuoun,(oqtuw g[-il :rr"4a{rI
'rqr8 nflnp1oeprJceueJeltursr{ roflrp .epun,{oq
ruru 71-g1 :r.relrf1
'lsru e,,rnlzqrnd r,(ezn,(u1u.ZI :€l{nlunzn
n.€iz un,€C + Zl .rl?) S.l
'1e$)
ururflr;Srue?
lnc,rerusnnbllqosnclns.yof €urJs{ yrlseq,ur8rrl
luislp IJ :6lAZ
-eq 1o5ernsrcurep.einqrpueru
:Jepe{ n gfg utwde5snilesorsEJ?snllecoIBJelelelr
sn[oco uurpow ll1e14our.rralsJaqn]l"Jq€l 'o]]rlurJop8]Jo ,J€p nJn{n5-runrq"[
:E0Js)topur'ze uspur$r;Srua8
n,(oq
uluur4es
r?ltrru
:tlutlou
a1>pr;>1n,(nq
IISFop
'gll $ispur'esl1 sned,(1c:g0l
s{epul .zlzuJuepun{oqrflqSrue8
1,(eznf
ul*eg
'qu,(rs.reyleceq,zef,aqgg a,r pg ..rrS
-epeiaq ep*1uef lqedrs?p?tro
o^ tI ,qu,{rs91 irnunlnqregq qefJs
91'zvfaqgl
lz€q spunusr)toprs)i'rslrusucu.rrl 'qefr3
sp(usruopqelqe,(rslrelursl4 -rsflrp
61
lr
ur.xeJoql'Jopo
ruu^epJBp?ro[€Jotr"l
osJope>1e,(
rlai>1ueJ
rsrJES
uoruq !.lnunlnq3p
rc1Jr4qe,(rsrsrulSuorenqeT
vgq.qu,(ls r.reJJr>1
seq :epn,{oqvJut 07,LI :rrB€LrV
19LI
'J
i u f i J o J n i r t ? q L L t o { f. I
.(toni) sntldrut snqruoqor(td
:g
..-T
('J) ststrlrlo.tossnqu.;oQol{{
tu.n.to}nl
:CI
snqLuog
:J
t tr./u.toQ()r{c : g
('JOIS) silauryodn snutu#llln;
'('pEU) snrruolsat{&ap
wn"tb^lls s'/tqwoqa&ay,y:V
'ulnqrpusru
.aT,
Fus opur.ialrT.tanulqruog rze8
IIlos
s j l D J a ]D l - . n
lr,
T1 ve T2 san. Ti'in kaiclekrsmrirriahazr siyah krllar. mfrvcut T3'tin t asal yansl
,
siyalr; Ti'iin apikat yarrsr ve T4-Tri beyaz. Genital organ 'J. ve 8. sternutn sskil
2l'de edriilmekteCir
':3
I
I
EJ
Ej
nl
ol
I
i
I
B
$ekil 21 . Bontbus ltrcortuttL.'da A: 7. sternuffi, B: Erkek genital organr, c: 8. sternlrffi, D: volsella'nrn ventral gortintigti, E : S a g i t t a ' n t n y a n d a n g o r t i n i . i s i i .
B. luco'rumaz rastlanantiirlerden birisidir. Toplam cirneklerin |.3'iinn
\
olugturmaktadtt.Erzurum'dai.iniversite
arazisinde25.Y.1974'de
birve l8.yl.lg72'
dede bir olmak iizeretoplamiki anaarrbulunmuqtur.palandokenlerde
gok toplama yaprlmasma
kargrnhig rastlanniaml$sa
da Dumlu babatepelerinde25.vI.19g0'de iki anaanyakalanmrgtrr.
Ayrrca,7.vI.1980de iipir'in pazaryoluna varmadan
bulunan yiiksek tepelerdeiki anaarr, oltu'nun Kcircglu ormanlarrnda29.y1.
1980'debir ana ve bir iryian toplanmrgtrr.
Di$er cirnekler,Gcjleormanlan ve
Ardahan'dabulunmuqtur'.
Orneklerin ahndrSr ydrerer B. lucorum'undaha gok
yiiksek yerlerde ve ormanhk alanlarda yaqadlrnr gdstermektedir.
ziyaret ettili bitkiler: Astragallus ponttcus pail., campanulaglomerata
L., CarduuscrispusL., C. nutans L., Crepis sp., Geum sp., Onobrychismontqna
DC., Oxytropis sp., Primula sp., Sgrlr,rsp., Stachysannua L., Vicia cracca L.
39
0t
epurqer leqgf ep vn.wnntnl
rurflrpuSeX
rrpeDleruJalsgE
'g 'uprurlur >111$11p
u1.s.Llgailat'g uepqp HI nq uefezueq eulrlqrlq runrnp ng
'rr1$u"ruuqlser 5lq epEJilnturnl 'g 'rr1$nuuqs
leurg ?pl?l{rur loq e^ Sttuueldzs
'Br
uopulJel
nflnp1ourEr(ef 4o5 epurrqilq zuep>1y oa zIuep"JB) ur..s?4sarrat
'rlp"pulr€^rc erleu
:lzeE{DIpl uupde,(epmrepf 816l e^ 1461 ur6rel ?ung
000I
rflJl4asqnf uaputso,{neszJII{}p uru"rng 'rnlSnurunpq {eurg rlq ep.rr6I'AI',
epupfgl rzrfieuerurgun.Jnlo JJep"sUe o.s!$sailat'€ropulslJeSlm"le eulSqeJ
'(le4ue) qpqo1 :q '$1tu1p98
lusrop
'8
'ep,'-l
ururus8lo plrua8 4e:1rg :J 'wnurals '1 :g 'iunu.rels :V
su$at.tal snqwog 'ZZ 1pPS
'rrpel4atuproEep
'rryr{e u"puo olrellnezg uelqrllsq "pr"}
'g JA ', uuEro
-.ZZ
lelrueg
1plo$
Iunurels
'qzuu 'lenreg
oqfle>1.rswuoJnl .'q 'epun(oq utu ,I-€I :IJ? {e{rg
{oi
'rqrErlutut reeuereFuIsDI.lefltp'epundoguru g -1 :repretSSl
1
1
nlznrnd ze
'4e$) rur r?l€Dlou acuropulletl dnrE eputlu zts
1o5'1eped p(azru(u1u.ZI :(XltZ
-Btlouqepuruef
snfieco
l"relq :r"p"{ 1s.g/1ututdti snllocou€lpe4l IsBr" snileco
uurpoutrr
:€0I qepul repw l711ls{opursnad(1c!961rsloput Sug
oUsnileoo
Isrelsl
'€r ecep?s 'tqlE nflnp1o
'n,{o4 "tlsp
.
{usJ trus splgaueE ep.sq$ailat
opJtmnonl 'g rSrpflepe,r lEuarutuu"[I{ lninl 'epunfoq rrru ZZ-81 JJEetuV
''I sy$arnt snquog 'z
89tl
$ckil 23. A: Bambusterr$tris L., B: B. IucorumL. de bilegikgiiz ile lateralocellusarasmdaki
alan.
Cins:.PyromombusD.T. 1880
Do$u Anadolu B<ilgesiPyrobombusCinsi Ttir Telhis Anahtari
Di{i
l. Malar sahanmboyu genigligindengok fada (indeks 70)i F1+F2'ye yakrn; Fl
uzun, distaldekigeniglifinin2,5 Latr ($rk. 32lA); ocelli supra orbital hattrn
agaf,lsrnda;bilersikg<izlelateral ocellusarasrlateral ocellusSaprnin2 kattndan
qok az; clypous'unyiizeyi noktah; orta basitarsus'undistalde posterior k6,gesi sivri; T6'mn yrizeyifada ptiriizlii ve graniileryaprda;interalar bant drgrndaki
P. niveatus
thorax kdlan, Tl ve T2 kar beyazroT3 siyah,T4-T6 ktrmrzt
- Malar saharunboyu genigli$ndenaz, egit veya biraz fazla (indeks 100civarmda), Fl * F2'dengok krsa; Fl distaldekigeniglilinin en fazla 2 katr ($ek. 32/BF); ocelli supra orbital hat iizerinde veya yukansmda; bilegik gcizlelateral ocellusarasrlateral ocellusgaprnrn2 kail veyadaha fazla; di$er karekterlerde!i..... ...
Eirbilir
2. T6'nm ortasrgrplak ve belirgin olarak drgbiikey;labrum gukutu derin le geniq;
lateral ocellus6niindeki noktasu alan genig; Flln boyu F2*F3'e hemen hemenegit ($ek. 32/B,C,F);malar sahamnboyu gcnigli[ineegitveyagok az uzunj
..: .r.!..
... .:. ... 3
arkametatarsisrk krlk
T6'ntn yiizeyindebciylebir alan yok; labrum gukuru sathi ve oldukga dar;
'Ff
in boyu F2+F3'den belirgin
latei'al ocellus cintindeki noktasu alan dar;
genigligindenkrsa; arka
sahanrn
boyu
gekilde
($ek.
malar
32lD,E);
ktsa
bir
metarsi normal krlh
4l
tuntowld
'd
" ; ! " r " ' _ '" ' " ' " '
:"
TV
"'
rSuoruerunpJulluu?{lleur errnlznrnd ile41f uru.gl !1esfez4d
el.ecur J"l{nc
-rn4n5 rryepudaznfur,gg iesnl uopursqSrue3
nfoq uueqes r?l€ru !16epun64.tp:
'unzn
1ere1oleueErre11q1ncryr!qp4 qu{rs .rq4eceqiqefp gl e,r z,l 'qefrs ugo
'tres qerelel ur,1; lqe{ls rJ€lrursDlue1e4usE .r.res
r.re1p4e4z,( zp.xeroq; ';.......
snnuuot*tpotq'4
uupfes r?11"u"{ l4qred o znp y(s4y( uru.gl lulrep el lf.rr(gqru11nc.rn1ni11 .
-epur[041,(ur.gl llySeeufg$rueEndoq uruuqesJBIErrrkuezulunu eABsr{
I?rslo
louaE rrqp4 lncnl Sp3rre{ rEIr{ zefeq el qe,(rsepreqeceq lqefr.r 6a:znfeq
luuq J?l"Jelur,zef,eq urnilolncs e rrsIIDI e4ei( zp.xurogl .,
ZJ o^ II :urEJJIeq
"' "'
"' rsSsEuuprrrJzue4 uruqloco yelrqro-e.rdns
L
ll?
1eq
ltq1esnrn>1n5
un"rqel
irrded
eui.rc4yfiez
runr8fdodfq
lrep
rleplou
uu.rrfz
lueq
uepzg8{lSellq ru€l?as?l{ou Dl?purser€zgEry$epqelr snflecouef 11111
qe1efezr
r1o,(z1>Jouequ4 epuilszgl ',(s111qSlp
glgeq ,tl6s eun,{og fgsruoS un.sne&(13swuaaoros'd """
lese4 il,g1ecoluq luilqJo-erdns
iur.ropnrnqni runJqsl iznp ulnf{dodiq lSrueElu€q rl€Dlou uerrfu uopzo8.
zg8 rpfepq olr sn[oc uef i>1lsJsl?plou ?qp{
IISeIq ru?F zrs?Dlou Dlupurs€J?
qapulfeznf tfe4nq$lp {er€lo ur8.rr1oq,u1zeguepunfoq rflqSrueEun.sneddl3 .9
9 """"'
""' 4tstflep
6fte.r uuup4 llof euue4 ep.91 i(4nSnpEqBpefer 6191s4epq) elzegefe,r lr6e
eurflnSrueE
nfoqulueqes rel€rrriepeguepanye4
9.7 uruded snilocorse.rzzgE4rSe1
-lq o[ snilerolure]q :(qlOZ'IeS)
ffiop u€rqeq snnbqqosnclnsep,elnqlpu?n - _
snaluilodn snuownllwd
':""""".'"',"""'
ErrrrJr{ 9I-tI 'rler(ls91 'zafeq TTBIIDI
xeroql r4epursrp
lueq r€l?rolul lrer euue{ rrq urturleq up,9l !(0ZI qepur) ?sDI{?r"Io qE41aq
uepupgSpe3 ru(oq uruequsJeleru :rtr;1-g,Z elzal ue urulded snilecolsere zgE
{l$llq elr snfiecolerelel :GIOZ'>1eg)urErneqsnnbgqosncps "p.ulnqpu"N .S
'd """"""
snJlsz)nDcsn1np1dn1
zrruJr{ rsurtEuere,rqe4
efen znurul eI-tI'qe{rs €1-t1 lqzfrs rlerelel m;xeJoql lrqles en Jup run>I
-n5 runrquy :Ttt5tpt usl" zrseDlour{?purs"r? zoE
rySeuqeF snlleco I?Jo}".I """"''
""'
snuasu! 'd
I S U I U I J D IO p J O q g I - t I
'qer(ts € 'zetleq
7,
I
g
izeteq
eA
rleJslul
.uroxJorl]
lurrap.
en
nJn{
Srus8
1
a
-n5 urnrqel :{n,(*q uBI" zrsu}{ou r{"pursure zgF'p
oll snileco
{lsellg
lerotruT
1,,u;;^;;,";
;",,;;;;u;;"0;;;;0,;";
;;,";,.;,";;;;:i'f,T#';":,
snuotsa&oTo'd
rznuJr{ rslurJ?s9I-?I 'qe,(rs t; .1JBS7 7 eA I; .TJBIITXxuJ
-orfl r{"pl3ro}EI eA
'6
l"srop upursrp luEq J?l"r0lur lq4t1ua5 nJorJelsod uru.9g
a
a
a
.
a
a
a
.
a
t
a
Erkek
l. Ocellisupra-orbitalhattrn agalrslnda;lateral ocellusile median ocellusarast
lateral ocellusqaprnm i 12 si kadar; bilegik 96z ile lateral ocellusarasrlateral
ocellusgaprndari.az; ocelli ve bilesik gtizlerbtiyiik; F3-F1f in boyu geniglilinin
2,5 kail; interalar bant dqrndaki krllar, Tl ve T2 kar beyazr,T3 siyah T4-T7
ktrmtzt ,.......,
- Ocelli supra-orbitalhat iizerindeveyayukarrsmda; lateral ocellus ile- median
bilegik gdzle latcral
ocellusarasr lateral ocellusgaplnm 1/2 sinden gok fazla1"
ocellusarasrlateralocellusgaprndanfazla; ocellive bilegikgtizlernormal biiyflkliikte; F3-Fll'in boyu geniqli$inin2 katr veya dahaaz; viicut rengi defigebilir
""""';" "' 2
" " " : i " " r" . ' " " . ' " " '
2. Sagitta'nrngengelidrga dcintik, alt orta ktstmda bir grkrntr bulunlr; squama
'
bdbrek geklindeve boyu geniglilinin iki katr; lacinia'nm distal i9 kenan,drga
do[iu boynuz geklindegrkmtr yapar ($ek. 31); F3 Ff in 1,5 katt uzuulukta
.....' P. soroeensis
1$ek. 32/B; 7. sternum'unapikali derin gentikli
Sagitta'nlnqengeliige dciniik, ahtorta krsmmdagrkrntryok; squama bobrek
geklindedegil,boyu genigliSinin
2 katrndangok az; lacinia'nlndistal iq kenart
'1
grkrntr yapma4-F3'tin boyu Fl in 1,5 katrna ulagmaz; . sternum'unapicali
. . .. . . 3
diiz veya sathi qentikli
? Lacinia gok krsa, iiggen geklinde, squama'nrn ilerisine gok az uzarur; squama?
run ig kenannda grkrntr bulunmaz
Lacinia uztJn,$ekli desigik. squam:-'nln ilerisini Eok geger;squama'ntn i9 kenannda Erkrntr
4. Yaka beyaz; malar sahanm boyu geniglifinden fazla; yan ocellus,yamndaki
noktasz alan dar; spatha'nmyiizeyi dtiz ve parlak; stipes'iftapikali i9 dorso'
lateraldehafif biikiilerek kenar tegkil eder; vticut krllan kna, eqit uzunlukta
P. brodmannic.us
. Yaka sart; malar sahantnboyu genigli$ineegit; yan ocellusyanrndakinoktasz.
alan geniq;spatha'nrnytizeyipiiriizlii; stipes'inapikali kuwetli olarak biikiilerek
kenar tegkil eder; viicut ktllarr uzun ve muntazam'delil .'.... P. pratorum
5. Malar sahtntn boyu geniglilinden gok krsa (indeks 60); lacinia squama'dan
uzun; sagitta'ntngengeliyuvarlak; Fl F3'den beliigin olarak krsa; stipesgeni$
ve krsa ($ek. 24, 32lD)
- Malar sahantnboyu geniglilindenbiraz krsa (indeksen az 80); lacinia squama'
dan krsa; sagitta'nm gengelikdqeli; Fl F3'den uzun veya e$it; stipesdar ve
.....''.. 6
...
uzun ($ek. 25, 26, 27, 321B,C;D,F).
43
a
F^
'nl$ruruells?r
Jo Irr?qDI >1o5uofsqndo4
{o5 eqei que,lo €r?lusl" qr15e!u
'ep.rquep
'npeqeuunlSnlo
..ryp4p lq uepro3
ryOy
luls,L % urJeplerrro.rueldog
opelp,( Joq ueueq uetneg epursrre5rmep uuSqeS ,sna4podo mubumllnc .4
'rlpot{euqlpgE ep.yg p4e$ runurels 'g o^ .1, .ueElo
I?llue5 ?Dlnlunzn uqet( euqeq g uluue{ fiueE ue upueruEesJqIDI r{"pxrr?ue{
rouelsod um?rq4 e4re ilepe4 IC nfoq.esq qo5 uepfiuo n{oq uruuqesJsI?u
lunzn urnlleEelg 'lqF nflnplo epuuy5SreAuu? r$qrflepe,rrEuerururr?IIDIlnql1
unu 7g,g :€d :t€.0:Tl:W,g
:ld '9lI rs{epursnedflc!qg1 rs4epurSeqlepuru(oqurru 9I.ZI:r.'B lolrg
;gqp nfinp1o BprJB?uB
rqrurcr{ reflrp ,upn,{oqurur i1-g1 :rrerdsl
-AeruBIrrJ?t nrflop efueE Bqep '{nlo rq eun{oq rszlro oeprdufrepuer8
!(#
.4!p
uru.gl !4nrle4 reue>1
e4re'rllDl
Srpun.snsrzlrwq"ry"
trseq
4er{es
{o5
{szg,(
iggl s4epur'esr44o5 uepurfll1S1ueE
ru(oqurueqesr?luru :(SlOZ.>1eg)
urErneqze 4oi .
?rnsrour'u6rqeqsnnbqgosnclns"p€Inqlpueu !4rreqe{ ze .{RipI elcJegn1I"Jq?I
leqllSrueE
ur-ufgSrueEun,runrqel 'q1es nrn>1n5runJq?I lSrueEeqep lueq
n.€/I
IIUD[ou5l$58{ u"l€ zrs?plouDlppurs?r?zgE >11Segq
eF
snllrco
pret?l :tgl Is{op
-ur snedflc'gg1 ls4epuySeq'v1zeS
uepurrq,{oq rre1416rue8
un.snedflc el Seg
'qefrs rell?ceq lrzrun4 gL-tL
qe,(rs g1 'zekeqZL e^ II op.uoruopqeizekeq x"rorll'nlepulSlp luzq relurelul
lrnudlnq re11qze,{eq{$ {st 'q1r) q€fls Seq lepun,{oq turu 0Z-rI :rrEsBV
snaun1odo
snununllnt (snquoqouownpnS)snqwoqott4 ^
(OtOl ''to>1g)
"""
sntmlsa&qn'g
?Ilnlunzn rle{ l}g uIqA$
-SrueEsnsrel rJqlDI J?ue4a{Je un.snsJe}?tewelro le14npnzn rle{ g'1 uruy.ref
fruaEue un.snsJ?leleurrJ€IIr4 J€ue{ ?{J? rrn.snsJ"lelsrue4te indei l5u 4rp
eg uurenbsr1un1r5r4epurrzuej 5r uru.eruanbs!zrs44u*5ge4rde 'lnunlnq des
?purusDl opl€{ un.unurels '8 izs3rp o^ ropo g4Se1eSp4rreuo{ 51ulu,elunel sncwrlJnoJ snrfi)pldol 'a
ze {oi u?pur}B>lIry U1uIAIISTUsE
snsr?l n{oq ururrellDl reuo{ B>lru
untsnsJ?l"loruBl.rolrupe4 frSrusE insrzleleu rJ?IIDIJEue{ B{J" rrn.snsJ?Xe}eur
ape iredef r5e .repr1ur4l5DlepurJ"ueq5r uru,eurenbs!g4qus5 ge>lyde' zrsdes
rursDI epral un.runuJels'8 :ll6lp eJelselecureA4elrumf rJeue{ 5r ulu.erurcel 'g
'.'.........
l
z
r
l
u
l
r
{
L
rsrurJssLL-VL 'rtus 710^ II'TJ"IIDI x?JoqlqepurSrplueq J"IuJelw'snad^(13
sntrazm 'd
rsrznuJD[ opJoq eden
rzlturDl LL-aL izeteq UI s^ [9. 'lreilq xurol Dl"purSry1u3g J?lsrolut 'snedrt13 'g
-
a.
!l
(Skor.)da A: 7. sternunl,B: Erkekgenitalorgan,
apollineus
cullamanus
$ekil 24. Pyrobombus
Volsella
veSagitta.
D: Squama,
C: 8,ternum,
mamakla beraber Erzurum, Pasinler ve Tercan ovalannda bulunmaktathr.
Difer taraftan, Palanddken'in2400 metreye kadar olan ktstmlarmdan<irnekler
alnmtgttr.
Anaarilann krglama yerlerinden grkrglan geg olmaktadr. Efzurum ovasl
kogullarmda,mayls bagmdan.ibarenyuva yapmayeri aramayakoyulmak:tadular.
Haziran baglarrndaiggi, temrnuz'dnhaftasmdansonra da erkek arrlar gdriilmsle
baglamaktadtr.
P. cullumanusapollineus,Onobrychissativa L., Medicago sativa L., Trifolium
pratenseL, HelianlthusailnuusL,, Carthamustinctorius L. bitkilerinin tozlagmasrnda
dnem tagtmakta&r..Ajuga chia L., A. orienta.lisL., Anchusa'italics'Rretz.,Ast'
spp', CentaureaagregataFisch.,
ragalluscinereusWilld., A. ponticusP?ll.,.Carduus
glastfoha
spp.,
Colsinia brachyptera 1,.,
L.,
Cirsium
DC.,
C.
C. carduiformis
Echinopsritro L, Epilobium sp.,Lamium album L., L. amplexipaula L., Lathyrus
sp,,LythrumalatumPursch,,PedicularistuberosaL.,SalviaaethiopisL., S. candidissima Vahl., ,S. frigida Boi ., Stachys annua L., Taraxacum fficinale !Veb.
bitkiterini de ziyaretetmektedir.
(Rad. 1859)
2. Pyrobombus (Melanobomhus) lapidarius cautcttsicuE
Anaarr: 11-22r\m boyunda; interal bant dr$rndathorax dorsglde lxyu,
ventral, siyah T4-T6 ktrmur, abdomen'in geri kalan kntmlan siyah.
45
9n
'11$nu
-uqe4e,t epuue14e5r5'ds n1d1ogerds um1sn3{ourg lI azrfrurueplse.rep.(n11g)
Ir?luerrrro nfo.rgy €p,61,6I'IIIA'02 ecepes"pumep eruS4ai e,mr,npdn1'4
'9i eprreeuy:g 'u11peg:
6e[oslo1'€urenbs:O 'urnurels'8 :3
'ruetro
lqlueE {e{rg
:A 'urnurels 't iV ep.('p-ry) snclsocnoc snltopldol snqwoqott4 'SZ UfeS
I
I
it
lI 3
I
'rrpeDlourFrgEep.gg y4e$ urnurels e^ 'g ueErc
'"plnpnzn t4e1.
?
Z
FlIueO
ururref fruoE ue uru.?rq4 rJ"llDI J?uo>l.rorrelsoduru.?rgrl elre lnnun\ LL+L
'qef1sg;-y1 !p!ep qnurs ulse{
'lres re11qqepurSrp
lu"q r"luregrr
}u"q r€Idrelur
"p.x"roql lrnunprq JellDIrres lgl {ef 'qe.{lsrraldrpualue lrrus ne11qsne&(13
'urru
et'g :€J :82'0:ZJ:ZV'1:Id :€8$Iepul
releru 196; r$lepursned,(1c
!gg1 lslspulSeq'epun(oq ruru 9I-€I :rI? {e{rg
"rqrEnflnp1o?pilB?ue J?lursDI uep4 treS 'upun,(oq unu
tI-gI :ne15$1
'rt$e1euual ellefegru (9g) urnrErdodfl{'rnunlnq ra1A1p
esol uprel
-ue uu1r5 ru0,(er p141rgdruezni(glg7 '4e$) redef ryiryreqer14q apuq4eSerlup
rlrrursur{se{ ep"lJo 'nlzgrpd ?lrcJ nusDlepm{ uru.gJ !r1de1epelpl {Is Isr?l$?q
u>pe!esr>1JrJ?q
uep.Cl + ZC I.{ lr1.rrurs
ursel o^ eqnl{n,(nq u1ro u?1ezlss11ou
'sn11eco
plepuruef
pJel€l !4o[ ernsnur 'urErqeq snnbgqo snqns llrrrrq fuSe
ncn 'SrusEuepurun1n5 runJqBIrloru"l umJqel !Sru$epss?^JI.JerIelcJeqq leJqq
'tedef errcp runuf epufrpp4eq
ize uepug,gf1 urulfln6rueEun.ruluq?l rfl11SruaE
uellsn 'urrop nrn1n5tunJqBIiggJ's4epul'rnunlnq ep Jsl"l{ou Ir! l$f 4e1't1up1ou
ig6 s4epug'vVEJzarrquepuf'gSpeEnr{oqutSeg
{or,(qstseiroun.sned,{1c
1$n51I.4
(Melanobombu$incertus(Mor., 1886)
3. Pyrobombus
Anaarr: 16-21mm boyunda; bag krllarr siyah, thorax interalar bant drgrnda
dorsal,velateraldekar beyaz1Tl ve T2 beyaz,T3 siyah,T4-76 ktrmt2t veya morumsu krrmlzr, bacak klllan siyah.
Ba; indeksi 100; clypeushafif drgbiikey,yiizeyi seyrek noktah, indeks l@;
labrum gukuru genigve derin; labral tubercley0ksek,uglan sivrice;labrum lameli
gemgve ucu kalm, yiizeyi piiriizlii; mandibula'da sulcus obliquus belirgin ($ek.
biraz ktsa, indeks 103;arka
20lE), incisura yok; malar saharunboyu.genigli$inden
metatarsus'Unyii|eyi gok srk, krsa krlh; T6 ortada uzunlarnastnad4biikey, yiizeyi grplak ve iri noktah, noktalar arast parlak
iggiarr: 10-13 mm boyuda, difer krsrmlarl anaarlnlnki gibi.
Erkek arr: 12-15mm boyunda;bagindeksi l0l, clypeusindeksi99,malarindeks 93; Fl: 0,42; F2: 0,29i F3: 0,43 mm.
Bas <Jlarr beyaz,anten gukurlan etrafinda beyoz ktllar arasrnda siyah
da bulunur; arka tibia krllan kahverengi;vticudun geri kalan klstmlarrndalttllann
rengi ve da$rlrqrana ve iggiarrdaoldulu gihi. Gonital organ, 7. ve 8, sternum
gekil 26'da gdrtilmektedir.
I
EI
t\
genital organl, C: 8. sternuffi,
$ekil 26. Pyrobombusincertus Mor'da A: 7. sternumnB: Erkek
D: Squaffi&,Volsella,Sagitta.
47
*.
8f
..dds o1cp1,.1oecite
olelA "ds wrcsoqtal ..1 suadat wnyofitl ,.1 sgsua4otduo&odo&otg,.geyy
.g ..EX .ssrogapsu"lq .g ,.1 omap
a1nu14[owncDxntoJ,.1gel o11otanrynpundn1
le
sf,t1colg"ds olit|ottag "1 sryotua!rc ouol\a\neg ''ds oansmog-('ds otan\og
''ds olwog ''-! Drolilcluan .S ,.ssfog
tplEp{.S ..lq€A Dutlsslprpun.,S ...I sld
-olqtaoDlnlos".lDsoutoc.d ,..IDso$qrystJqrclpad ,,3qouo\uout.O ,Jqosold
'O 'Jg.
s1dot7tx6 ''plll1\
,.dds
untlns
utnuatu,tD
Dwsouo
unpodou6,Ag
Iruotuow sltlcfuqoug ,,1 opnu i{ o.}enHlo .ssro{
,.dds sryopa1ry
lnqcnt o1oda77
''r(e}t
pleqcsld wntofinmd 'p '.Ece1tuncluotDrtsownlqnJrDlry1.1 um1oi4n ,7
" o1m41os'
1
7'qcs tn1 un\op wup t7 ..ds suttltul,. 1 o1nn4xaldwo .7,. 1 wnqo
wnluql "1a4snyod .g ,..1wnuptuotu.g ,.1ury1o!1\mauownlqoyilg ,.1ant1nt
wnlq?g '1 o.t71tidoultlcg ,.1 opllosuoctury4t1eag ,.ds opluo.tol ,.1 slsuauo
sqn^Iottuo7 ''1ota1dtt1cn,tqDyltlo7 ,.,(en{.V.C
wnlorldacozltlt
p ,.docg asual$
,l
,,dds oano1uaS,.1srm4nu
,ery.qC a'1 snqtqul
wn!&qc2
oacun{
olptpuotlS
'C ''1 sndsl,tc
..qeJqcs
..[qq osnqat .3 ,.1 ogotawo1t
ffinprl7
otnqap!4t
t
,.1oddo1.f .quJogsnulwwrrlrrtf ..ll?d
olnuodwoS'.ds n\opog,.dsnul1apotldsy
mcl\uod 'y ''plllA\ snmaiol.f ,.pill1\ snaaulr.f ,.;enH 1" *r1og snsolt
Jlnno, .r,
"qf1tsl4[
l) 'qur?qCsnd,naot:atrypioJts'f ,'1sprog1nt.f ,rJsn{ o]lrnJwrJ ollwatply
'tlco; 'C owpspsn&w ,y ,.zls1
s4lot! Dsntpuy,'.1oltlr .y ,.1syoiua1n o7n{y ,.1
oullotuos 'y ''-I wnyotayau .f .'tgJ!od rrtnrJtDozDalilqcv :Jelpllrq re?lp
ti$p
'-npeqeurs4 ureup :1r(gq
1e*J3gggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggg
upurseu$apo1
ul.reJgrrq lqF .1 sn!&tcu!t
,.1 asualotd w41afitg .,-l o^rrnsoilo4palg
snwmltnJ eL '.1
snnuw
snUNDllaH
"'l oiltos sltlctqoug 'Jryepf?urlo
rcurpre{ epursuu$e1zo1urur.reliefls eMilE
eA lnurJu .eu1o ilus .ls{e>1loproJe.rgdueprl$r1ef albur .snr$Ju! .g
Feaaruoq
-,epursaJe.,",u",'"o#j;iHllTlif
::ffi#fil:,ff
iT;ffii'.3:xHfi
''Iul.ItDal)|erudufp,ourrtnrreryp.linsrnrurnrrrrirrcr
.rggqrul;pgE rflrperualSeq
z$ueq afurufo:1
qrnuru( 1e1eg 'rfnSes
{?relo ueA uuda( uand rurflge$ areg 6Jurgpe4lal.uru
.u?Bu" rJq'eprei{ rrq Dl"purul4ef erleru g urulurflr{rz4,rperpur
loptrsrzeE
6997
.rrpul{?ue1*eqefleru113.rg.E
flrlelecutuepdef e.u$lopu"l"d
ueruqnr.
nunE
0g6I.IA.ZI
.
.u"Jrz?q .reprerS$1
:rrye14zru1oepu$uq sileur nuos
u?pznluuel
o$l
Jepp{J)
SZ
6g
uasru "pur.EJ1n$o1
nezrounrnzJg 1Sqr5 uspur.reprf euelSnl urr4r??uv
'rrp1es41.rf
.{ecuv .r4$ruu4dus rlrpun
uquf uofsqndod ep.reluele
nsiefle
opleps,{ drqes eunsnfrg
e,r
efgerEodol
.req
BurJslu?turo
"{}urr?X
Hflq
RIJ$
1ap
Irlu(0199 el n1flolgy unu.nllg .pepdel zrs5efluuu$e1nodsrlatu
rrl.ue{gpu"I
006U
-"d
oA
t.tqflep
qwnq
uepuuolrpsA
rzp
ueJlr4fJp,(
ervleu
ur.rrdsl
el ungo'; .rn1g
'nllo uEo BpurJ?^rc
.rn1Snu1o
erlorrr
uepursefyres
zruoq
000I.tF${es{R,i
1es14,{
'rurunzJa .Jrp?plgruJnr$n1o
nuo,(sepdod?p ?purrel?^o
uscJer
o^
Jelurs?d
rurs.91
I uJrepleulg urqdog .rllprpl uelo >1ee1nf,
ua nuofselLrdod en uulo urEdef ua
Bluos u?pr.rnzuntcaTEopwnnnryk 79 epqspa5l ruqe erulqei ,mttaeul .4
1. Pyrobombus(Melanobombus)alagesianu.s(Reining)
Anaan: 18-22mm boyunda; ba6 krllarr siyah; thorax interalar bant drgrnda
dorsal ve lateraldesarr; Tl ve T2 san,-T3 siyah, T+76 ve S+S0 sanmsl ktrmtzt,
Sl-S3 kahverengimsisiyah; bacak krllarr siyah, tibial corbicula krrmrzrmsrsart
veyakahverengimsisart.
'*'
Bagrnboyu genigli$ndenbirazfazla,indeks95; clypeus'unboyu geniglifinden
az, indeks I10, yiizeyi kiigiik noktah; labrum gukuru derin ve genig,tabanado!ru .
daralr; malar sahanmboyu genigli[indengok az fazla, indeks 95, yiizsyi noktasz;
T6'daki yuvarlak noktaotz alan kesin smrh de[il; T6'run nihayeti gentikli ($ok..
27!E).
lggiarr: ll-14 mm.boyuda,di[er krsrmlaranaartdaoldulu gibi.
Erkek an: 12-15mm boyunda; bag iodeksi 10zl;clypousindeksi tCS; malar
indels 80; Fl: 4,4; F2:0,26; F3: 0,44 mm.
Clypet,skillarr sarr, bilegik gdz kenarlarr ve anten gukurlart civarmda sarr
ve siyah ldlar kangrk, vertex sarr, yanlara dopru sarr ve siyah karrgrk;sakal uzun
ve sarr; interalar bant drgrndathorax'm dorsal ve laterali, Tl ve T2 sarr, T3 siyah,
T+T6 sarlmsrkrrmrzr;.5l-56&yazveya sanmsrbeyazve uzun krlh; bacakkrllan
san, arka tibia ve arka metatarsuskrllan hrmzrmsr sart, arka kenar krllanmn
boyu tibia ve tatarsus'un en genig yerinin bir buguk katt veya daha fazla. Erkek genital organr, 7. ve 8. sternum gekil.27'degdrtilmektedir.
yiiksek yerlerdeyapyan bir tiirdtir. Qahgmaalanr igerisinde
P. alagesianas,
Palanddken'lerin2300-2900metre, Dirmlu Babatepelerinin2300-26@metre yiikseklikteki yerlerinde oldukga yaygrn bir gekilderastlanmrqtrr.Palanddken'lerdeki
ekolojik kogullardaariaat:grkrgrhaziran baglannda,iggi anlat temmuz sonlarma
dolru, erkekler isea[ustosun ilk haftasrnda qrkmakta;ana ve iggiardar, a[u.tos
sonuna,erkeklerise eyliiliin ilk haftalanna kadar faaliyetlerinidevamettirmekledirler.
Ziyarct:ettifi bitkiler : Achillea sp., Astragallus arerwrius L., A. alpinus
L., A. cicer L., A. ornitopoidesL., Campdnulasp., Carduusspp., Cerinth€ sP.,
Colsima sp, I-amium album L., Lbthyrus sp., Onopordun sp., Pediculanb sip.,
Salvia spp., Stachys annua L., Taraxatum officinale L.,
5. Pyrobombus(Pyrobombus)pratorum L. 176l
Anaan: 15-18mm boyunda; bag krllan siyah; thorax'da yaka episternum'a
kidar san, geri kalan krstmlar siyah; T1 siyah, T2 sarr, bazt drneklerdeT2'de
sarl ve siyah krllar karrg* veya tamamensiyah,T4-T6 krrmrzt, bazrlanndaT4'iin
kaide krsmr siyah.
49
0s
-erl pll urmrs,(SiuaE
uo uru.Brqpn,(oqururrcllrl r€uol ?{JB:raurJDI99 .za(eqnrq
rye>1rde
UI.SS-IS 'lEuer la4elrod e,{e,Ltzrurre>lL;.-g;-,qe4rdeun,7; ,qudrsrursn1
epp{ ut!,?I er 91 'rres ZI o^ II iqefrs .relursDlu"le{ ueE ,rnunJnqr"llr{ rr€s op
epurrez$ru$ou"lsru epJel{euJgyu14 .rrzs e4ar( ep,xeroq} .rres rr{p1 Sug
urur gt'g :gC :S€,0:Zi:51,0:1g !96s4ep
-IIr J?I?rulggl lslepur snedflc !gg1 rs4epurSuq,epuru(oqruul
tI-6 :rr" {e{rg
'ztsIJ€J uuprJu"ueJ?lrursDlreflrq .4ngos
epllgeueErre15nul.lu11l4
qefrs 'qof ll4 rJBSop g1 .epuni(oqurur €l-, :rrerdfi'
'qe11ou
.r1e14ou
ll{$urJ ncn
4rs9;
ry15944or,(os
l(ezgf ur.gl eApa izewief FIs.Z/I up1$gspeSsnsJ€lnunzn ua .esri rr?llDl reuo4
?{JB un.snsru}€loruu4re ileped o^.4!p lfe4,{ uru.?lncrqrool?lq$ !96 slepur
'esq ze.rrquepugrlSryeEndoq uruzqesr?leru lmErrleq
JrJBrlBJnsrcurtfep ur8.r11
-eq snnbgqosnclns"p.elnqpu?w ill.rrrq lfleSean BsDIrletuq tunrg"l l4llequ>1ze
,r€p ,eplquuop
elcJoqq
irepe\
urufrl$rueE
unrqel
1e.rqe1
\,rlI
lerurou-nrru1ni
o$rus8
IunJqBI!4of luuq q?Dlouecun,{oqlreue{ 5r unzgt {l$ogq ,;rEapqrruls urse>1
u"p as?plou l4epuruef snilecol?rotrq:00I $Jepg;,rpqou {n5n{ 4erdosrsello ,fe1 '
-$qSry {?r?lo ulEr}leqsnedflc i96 s1epu1'esr4zurrq uepurflrl6rueE
nfoq urseg
'eurcel.eruenbg:q.g6Lrggrg,E
ururue3.ro
9I €pu?€uv:g
les.lgp
'unurels '/ :g . unurels .g .y ep,(SurwaAi)
snuolsaSolo
snqwoqoil4 'fZ 1ptes
lelrueEr;e4:g :C
-A+
kenar krllarr tarsus'unen genigyerinin 1,5
trnr gegmcz;arka basitarsus'un'arka
katr uzunlukta. Genital organ, 7. ve 8. sternum gekil 28'de gtiriiirnektedir.
P.pratorum gok az rastlananbir ti.irdiir.Pasinlerve Erzurumovalarmdarastve Bar.akhOltu (25.VII.
lanmamrqtrr.Birkai iirnek BagbagrTortum (2C.IX.1978)
Trifolium
1977)'daArilium lappa L' Salvia sp., ve
iratense t.. bitkilerinde bulunmugtur.
$ekil 28. Pyrobornbuspratorum'da A: 8. sternum, B: 7. sternum C: Erkek genital organlnln
dorsal gortintiqti (Pittioni 1939)
(Pyrobontbus)brodmannicus(Vogt 1909).
6. Pyrobombus
Anaan: 13 mm boyunda,bagtasiyah klllar araslnda ktsa beyaz krllar da
bulunur; interalar bant drgrndathorax'tn do-rsalve latrrali, Tl ve T2 kat beyazt,
T3 siyah, T+T6 krrmtzl, bacaklardayer yer siyah ve beyazkilat bulunur; tibial
corbiculakrllan kahverengimsisiyah, uglart daha agrk.
Clypeus'unyiizeyi cilal gibi parlak, ince noktal, bunlar arasrndatek tiik iri
noktalar da bulunur; clypeus'irngeniglili boydndan fazla; rnalar sahanrn iizeyi
noktasrz ve parlak, boyu geniglilinden biraz fazla; labrum gukuru dar ve sathi,
labral tubercle az belirgin; lateral ocellusyamndaki noktasz alan kiigiik; Tl'ntn
yiizeyi parlak.
x Tkalcu (1973),burt0rti ZiganaDa$rndabulduSunubelirtrnektedir.
5l
&,
!
z9
'qu,(rs
rJ?1DI
xuroqlr:1apur$rp
{"c?g'wnutnl g;.'r;-.qe,(Is€I ,n[eq3; e II .r.rugr4
luuq
rqJelq epl?ralelea iesrop iqefp lregq Suqlepunfoq uul ZZ-LI irrwvt{
0t8I (qqcerrlr)snpaqu (snqwoqorl4q\S)snqwoqot{d ' L
.Bileslo^ .eurBnbs:q ,gsuBrg.E
uurudro
lesrop
plluo8 IeIrA :C .unurrls ./ :g .unurels 'g :y up.lfon) s-ncluuntryorq
snguoqoild .OZUfeS
I
I
'rn$nrutmpq
'0g6I'IIIA',
.uo{gpu"l?d)
(ur
lunrnzrg
rlu
00tU
4e4ro rlq e
'tL6I'XI'1,I 'n11g'qqeseg)lrer5ft.ug'(ru
(w OO1T,
wrunztg ?qrq
009Z.0g6t.IA.SZ
qutrrnc) rJ€?ue rrg 'rlplsJJrqsepJalrlll uBu?lNeJrapue4o5 sn,lumrwpotq.d
'rrpoplorulnrgE
.g
.4
.a1lnpnzn
Ep,6Z
p15le8
rueEro
1qe$urnu.rels o^
{e{rg
4":l S'I uruuef irueE ue uru.Blqp Jelri?pJsuo{ erpe .qu,(rsnrurEue.lsrrqu>1
r.re11q
BIqp ?ryu ilqp qurulrer5fl ol "us ueruopqe izefcqepl"Jlue^ e^ I€Jetq .ps.rop xer
-oql upurSrpluq rBI?Je1ur:rilq qei(rs eprquer( 'zef,q "p4lo xeuel ..rnun1nq.re1
1q zefeq IRf {e} "purs?re relqefrs epursrrulM ,.re11qqe.(rsrz"q spurs"r€ J"1Dl
zedsqeputsrfleSu
urul.rel.rnlndueluu !1lSrre4regq qefis et ryfeq epmserz zgE
eIr rJ?IJ?JB1
uu[ un.snadflc'zefeqsned[1c !epunfoq uu 0I :u? {a{rA
{>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
';qp pluue ?us r"lrutsDl rsflrp ,epun{oq u{ur
96 :r.re15E1
Bagmboyu geniglilindenbiraz uzun, indeks 96; clypeusgok belirgin olarak
drgbiikey,yuzeyi noktah, indeks 97; labrum gukuru derin ve dar, genigli!'i Fl'in
boyundan dahaaz,labral tuberclekiigtik, drgtaraf diiz , ig taraflar sivri; labrum
Iameli kiigtk, ucu kalm; malar saha uzun, indeks 64, Fl'den daha uzutt, yiizeyi
noktah; mandibula'da-incisurayok, sulcus-obliquus belirgin; Fl uzun; lateral
ocellusile bilegik griz arasr dar, ocellusgapmln 2 katrndan biraz fazla, noktasu
alan dar, noktab gerit gok belirgin; ocelli supraorbital hat agafrsrnda; T6'ntn
yiizeyipiiriizlii ve mat.
iggiarr: ll-15 mm boyunda,viicudungeri kalan ktsrmlan anaartdaoldulu
gibi.
Erkek arr: 13-17mm boyunda;baq indeksi l12; clypeusindeksi86; malar
indeks85;Fl: 0,61; F2:0,39; F3: 0,60 mm.
Clypeus krllarr kar beyazt, anten gukurlart civartnda beyazve siyah krllar
.
karryk, siyahlar daha uzun, vertex krllart ortada beyaz,yanlarda siyah; thorax
ve abdomenkillarr anaarrda oldulu gibi, trochanter ve femur'un dorsali siyah,
ventrali beyaz,tibia krllarr kanverengi;arka tibia'run arka kenai krllarr tibia'nm
en genig yerinin iki katr uzunlukta.
Flagellum uzun, segmentlerbirlelme yerlerindedaha kahn ($ek. 32/A); ocelli supra-orbital hattrn gok agafrsrnda,bilegik gdder ve ocelli-biiyiik, vertex
ve aln iki bilegik 96z arasrndadarahr; bilegikgdz ile lateral ocellus arast lateral
ocellus gapmdan daha az; thorax geniq.Genital organ,7. ve 8. sternum sekil 3O
de gdrtilmektedir.
P, niveutus.Etzurum, Pasinlerve Tetcan ovalart ile ispir, Htnts, Hotasan,
Narman, Oltu, Olur ve Tcrtum'dan toplanmlgtrr.A.rdahanve Gdle'de rastlanmamr$tlf. Toplam 6rneklerin /o 6'srnrolugturmaktadrr.Erzurum ovast kogullarmda
anaaifl faaliyeti maylbsonunadolru olmakta, iqgianlir haziransonlarrnda,erkekler isetemmuzsonundagkmaktadrrlar.
bogluklarda,eski binalartn sa. P, niveatusyuvasrnltaq duvarlar arasurdaki
gaklan altrnda ve tag diplerinde yapmaktadrr.
tozlagmastnAnaarrlar meyveciligeelverigliolan ycirelerdemeyve.a$aglanntn
pratense L.
L',
Trifoliwn
da yardtmct olmaktadrr., Ayrrca, Onobrychissativa
dnem taqtmaktadrr.Ziyatdt
ve HelianthusanrutusL. gibi bitkilerin tozlagmasrnda
ettifii diler bitkiler: Ajuga orientalis L, A. chia.L., Anchusaitaliga R:etz.,A.
angustissimaC. Koch, Anthyllissp., Astragallusspp.,'Arctiumlappa L., Car&us
crispusL:, C. nutansL., Cerintheminor L., CentaureaagregataFisch., C. cardui,
formis D.C., C. sessiliswilld., Cirsium arvenseScop., Epilobium angustifohum
L,, Lamium album L., Lotus corniculatusL., Onopordumsp', Onosmaarmenum
DC., PediculariscomosaE., SalviaaethiopisL., S. frigidn Boiss. ,SraclyssPP.,
Vicia cracca L..
53
F9
.ulrut9'o :t:d:zv,otlz"rrr:r:tc:06$tepul
reluru !76i ls{opq snad,{ict6g1 ls4spuJSeq,epuru(oqwtu tl-6l :us {eIrA
'qefisepsuo'rr's epmyre,g;7on
rB'*rsDI
raflrp
1; ,upun.{;frXrfTi:rrT:I'u"
.1u1reds^ znp
.r,{azn,(
uru(Brqrlelre !ur1e:1ncn 'rrJ?qe{ eiglgeqnrflop ecn .4eped e^ znp rusr{ epre>l
urJ€leplou'zr1pdezn,(ul.SI-ZJ lSrue8lueq rl?qou ,ryrrurs
,: ulu.gg lusforuoqrSrpfl'Bp
ursol e,r>1n5n{u?l€zrs€DJou
rrlepuruef.snllooo
iur8rqsqze,4o5elnsrcur,qo,{
I€Jstr€l
snnb4qosnJlns"p.€lnqlpu€ul:{lr^t{n.rfoprfieSu
e15nrleweJunrq?l i4trcqe4ze
alcreqq 1erqelirepe1.I,Vll urur!5$1ue8
un.unrqe[ ,Jep e.l l{}es nJn{ni unrqel
:Slmt qepur '11$eueruequeuoq euy!11S1uaE
n.{oq urueqnsr?lsru :g0l s{opgl
- 'r1u14ou
:g6 slopur'lrSeueuequetuer{eullrJSrusE
n,(oqurSeg
lfszntr,un.srad,(1r
, - .
, ,
i . , a l - l " - . :
.
, ,
t - {
'!e,tis L
'rqr8
'qe,(rs
iup;eceq
nfnpyo
gS-ti
Bp.gL-il
rsrur8udre,rqe>l
rellr{
unzn
,qur{rsg;
Dlspurlopdeun,7g-19'ze(aqrslur.res'zef,eqopJoplauro
ruul ,ze,(eq
91-ya
'rnunlnqre11l4
qe,(rsepulp>pclu
u!u.ZI uozeq'rrps o^
tqefls
r.relursr4
rofllp
ZI
lI
'qe,{1s rsuluruorelqu>1rsrfefe ?q?p ,Jluezn JBp?{ el"JolBI os.rop
sl rres e>1ef
'qe,(rs rsrur8ue-islqe>1
eds,t qefrs r.re1il4S€q 'Bpun,{oqrilIu 6l-9I :rreBuv
(9111'snrcuqeg)s'tsuaaotos
(snquoqollny)
snqwoqot.U.gl
''runurels 'g
'eUr8?S:9. '?llesJo1'eruenb$ :q
:3'rueSro'plruoff 1e1.rg:g lrunuJels'/ :V ep.(qqJerJ{) snpa^!!.tsnq*oq"ort"4 .oE lHaS
I
t..
J
I
{
t
-
lI
I
.*"
F
B.
rc
s*
F
tt
&
s:
r
i
t
#
;
s
;
'+'Uf
:'i
*
Bag ktllart san, bunlar arasrndave cizellikleytiziin kenarlarrnda uzun siyah
klllar bulunur; sakai uzun ve kahverengimsi
syah;thorax'rn dorsali tegulahizageriye
slndan
siyah,yaka, thorax'rnlateralve.ventralisarr;Tl ve T2 san, T2'nin
apikali bazrlarrndasiyah,T3 siyahT4-T6 beyaz,kirli beyaz,portakal rengi,bazrlartnda da krllaun dip krsrmlarrportakal'rengi, uglarr beyaz;arka tibia krllarr siyah, veya kahverengimsisiyah.
Antenleruzuo, Fl F2'denkrsa($ek. 32) arkabasitarsus'kaide
krsmrndaiyice
daralrr, arka kenar kdlannln boyu segmentinen genigyerinden fazla; arka tibil'
ntn arka kenarkrllarr tibia'nnren geniqyerinin iki katrnayakrn.Genital organ,7.
ve 8. sternumlekil 3l'de gdriilmektedir.
P. soroeensi.s'e
Pasinlerve Erzurum ovalarmdarasflanmamrrstrr
. Oltu. Tortum
ve Olur'un meyvecilikalanlarrnda,Oltu'run Kdro$lu ve G<ile'ninKarrncaormanlarr ve Ardahan'da oldukqa srk gciriilmiigtiir. Toplam rirrreklerin /o 3,5'unu olugturmaktadrr,
Anaarilar yuvalartnt toprak igerisindeyaparlar. Oltu ve Tortum'da anaar'lar nisan ortalarmda gcirtilmekte,rnayrs sonunado$ru iggiarr,hazitan ortalarrnda
da erkek artlar gtkmakta ve eyliil sonlarrnakadar faaliyetlerinidevamettirmektedirler.
Meyvea$aglarrnrn
tozlagmasrnda
<ineinliolan bir ttirdi.ir. Ziyaretettifi diler
bitkiler Anchusa.angustissima
C. Kock, A. italica Retz., Arctium lappa.L., Arum
II
'l
E l
i
Sekil 3 I . Pyrobombussoroeensis(F.) de A: 7. sternum, B: Erkek genital organt, C: 8, sternum,
'
D. Sagitta'nrnyandan giiriin0gii.
55
9S
.qedrs
ecep"s:rJ"s rrqg{ x?roql nlepurSrplu"q rsl"Je]ut irnunpq Bp rr?s >1n1
4e1
rr"llDl xelJe 'qefrs oaururq "purr"lrsuo:1 zoE {l;ellq .>gSrrellre; elqefrs nr
-flopzrquzrrl?sI"'r4r{"purs?:r"rr"TrlilH:;.,r"#;:;T::;:#:,
snuolqsrupuo,t'N """ "'
'n """ """
1,tot11ut1sodm1s
,lre;1r1
zeloq
xriol
t{eputilp
lueq rplEJ4uJ
11
71:..r
rJBsZL e^ lL 'rre11r4x"rorll r>lupurSlp
lunq .rqerelui
4a4tV a* 1S1g
Irstrleuv sJq6o1rn;- snqwoqpopuall Jse619gnlopuuy nfloq
',to>11ror1s,
snqwoqpDpuayJ
!sw1
il 6;
(Sururea) snaolsaflDp'dr :g {'d) sF
-uaao)ot'd :A '('ro)ts) s4aulyodn snuDunnnr.d :C ,('peu) snrrsotno) smnryilvl .4 :3
'',row . t1.racu1'd ig 's',|Dd^!usnquoqoti{ :v 'qJ-ld
epuuolrllt snqwoqoild rzeg '79 11e$
0
3
t_
f \
Y
I
F
I
I
I
I
l:
I'
I
I
L^
1 ' r ' :" ) : ' , . ' - r ' . " ' l
: l ' " ' : t ' ^ ; s; t; . 1 - - t\ ' r 4 q e r ( t s u a u l ? u l l
rrspursr{ raflrp unpncni 'znurnl rsulBuere,rqe{9J-tI "pJ?lung '.ln13nruun1nq
EpurJ?ue{ u?ruJo qepurstze.t?efgugeg 'u?curzJg rJel{euJorJB?u?tmg y.e aA
.('t'C) rttlstttolzsryt srsuaons'd uelo nrnllle qq ut,$suaaotosmqutoqott4
'.I DJJDtc t4JlA
.1 slsuaptd g '.sslog Dp!31.{olllog ,.dds
at aswtotd uq7ot1t1. "ds s,&1cn1g
xllas ":I s11ou1c{lootrDuorapd o'1 ,to1n1aDlnultd '.ds sltltttqouo ,..I untplntau
'7 ''J) uoqopqoaptru4u
''1 a1od1truna7 ''-I ot\t,r sdouulcg ,.ds olpuotoS
I
''qcuool4l osopnlods1dat5 "dds w4s,t13 "1 suoTnu'O ,'-l sndsltemnpinS ,:d;s,
--* :---..i:
l:-1j
ventral siyah; T1 ve T2 san, T3 siyah, T4:T6 kahverengimsikrrmrzr, Sl-S3'iin
apikal krllarr siyah, M-S6 kavun igi; bacak krllarr siyah, tibial corbicula killarr
posteriordekahverengimsisiyah,uglarr agrk renkte; arka metatarsusyiizeyi krsa,
dalh, agrk sarr srk klllarla kaph.
'#
.-€:
,*
Ba$ uzun, indeks 88; clypeus'unyiizeyi parlak, seyreknoktah, boyu genigliSindenfazla, indeks 89; malar sahauzun, indeks 64, yij:r.yi dtiz ve parlak; labral
tubercle.azkabank, ige dolru daralarak algahr ve birleqir, iistte enine sathi bir
gukur olugturur; lateral ocellusile bilegik gdz arasr ocellus gaprmniki katr kadar, noktasrz alan kiigiik ve belirgin; Fl qok uzun F2*F3'den daha fazla; T6
iri noktah, noktalar arasr parlak; tibial corbicula ve arka metatarsus'unytizeyi
gok belirgin bim[ g<iriiniimiinde,mat, corbikula'nm proximalda3l4'ii ortada seyrek kuwetli setaetagrr; arka metatarsus'unarka kenarmdaki bazr krllarn uzunlulu tarsus genigligikadar.
lqgian: 10-13 mm boyunda, diger krsrmlan anaanda oldugu gibi,
Erkek arr: 12-15mm boyunda; bag indeksi lM; clypeusindeksi 86; malar
indeks85;.Fl: 0,65; F2: 0,26; F3: 0,40 mm.
Clypeuskrllair ve sakal sart, anten gukurlarr etrafindasiyah ve sarr krllar kanqtk, vertex ortade sarr, yanlara dofru siyah ve san kangrk veya tamamensiyah;
thorax'da interalar bant drgrndakikrllar dorsal ve lateraldesarr, abdomen krllarr
ana ve iggiarrdaoldulu gibi.
Bilegik gdzler gok biiyiik; ahn dar; ocelli supra-orbital hattrn gok altmda,
lateral ocellus ile bilegik gdz arasrdar, median ocellusile lateral ocelllus arasrndaki
uzakhla hemen hemen e$iq arka tibia'nrn arka kenar krllan tibia'nn en genig
yerindenuzun; arka metatarsusgenig,krsa, arka kenarrndaxiuzun kdlar tar'sus
geniglilindendaha fazla. Erkek genital organ 7. ve 8. sternum gekil 33'de gdriilmektedir.
2. Mendacibumbus
handlirschianryNogt,'lX)9\
Anaan: 17-20rnffiboyunda;anten gukurlan arastndakikrllar beryaz,baqtaki
diler krllar siyah, bunlar arasmdabazrbr;yazkrllaryer alrr; interalarbant'drginda
dorsal ve lateralaldekithorax krllarr Tl ve T2 kar beyur, T3 siyah,T4-T6krnmzr
veyakahverengimsikrrmrzr; bacaklarsiyah,tibial corbiculakrllarmtn apikali kahverengi,basal krsrmlan siyah.
Ana ve iggian morfolojik Ozeilikleri bakrmmdan M. shaposhnikovilyegok
benzemektedir.iki tiirti krl rengi ile birbirinden kolaycaayrrmak m0mkiin olmaktadrr.
Mendacibombusshaposhnikovive M. handlirschianus dafllarda yagayan tiir.tiirlerdir. Bunlara Palanddken'in 2300-2900m yiikSekli$indeki.krsrmlarrnda,
Dumlu Baba tepelerinin 24'@-2600mbtreye ulagan yamaglarmda ve Ardahan'm
57
.
8
S
:1a1o4a1tp wncoxolDJ e :.I onuups&pots ''dds
n1n1og''1 Dlonqnt '4 ''1 nsouol s!fiInclpad 'plntuoo.s1t1cfuqou6''ds sntthltoT
''1'wnqyn
'sn?sout,
"1
"ds
"dds
tarywryI
oaurynl'
ow1s1o3'"ds
atgu4taS
snnpmS
(:1D2!c 'V ''-ls"ttu!dp'y "1srynua,n'y "-Isap1odo11wo
optauo1So1ntmduoS
m1
^1oto4sV rds na17n7cv
:r"lunfl 'rr$nuueldol ueprolplllq rudecp rgl HI JeH
rrpeqeru4rS ?Juos "q"p esr rJel{e{Jesfiuotqcwilptntl'W
€punuosznuuolrrol{e4ra! o4luqsodoqs'n 'Jrp"Dluu{o eruos uLrE5e44q u"punq
'r$qr5
eil ep.! o1llulsodot1s'y,tJ '"purseg?rl {F unznruursl W.snuDlqcsJUpuDtl
.,7g
rrup61 'rslrrp?pl?ulel$eq edeureru rref eurded uirnd e4 ep1eru4r6uepurrq4ulSl4
?punuossu(eurrelr.rueueopepJglpll req eplqp$o4 r11fo1o4e
plop.us{9pu?lcd
'rn1$nruunlnqrsrisr snu4rlzs.tllpunrt'W qq Ep
6L6l'y1'61 upursulrsl nm850
nfei rrq nlupurunlu{ Is.ere6 euledregeprnJez!!nlof rrdsl 'ospes 'r4$rruuuunlnq
F{?p {eurg rlq {ol "psJnq urS.rr4 ?ursuruJoSrtupdu,(eueldol spurs"ao rrrnJnzrg
zue,( nq ue-p.S96l'.r4sruruepser"pr"plFr loq'epurreledelp1epuLr1q!
qu.ur 00€Z
'elurc€'I'ulrlenbs '(pJel€l)
'gsguLr.rp.E
:g
u$pe5
:q
J€sroputrrru€aro
l4rueE
.€g
)tolrg :C ' runuiels'l :g 'urnsrels:g :V-Bp.^ollro4gldo1lutlsoiloqs
snqwoqporyary
IppS
,ag
'4.
s'
I
shapashnikoviSkorikov'da A: Erkek art anteni, B: Anaan anteni,
$ckil 34. Mendacibombus
C: Alpigenobombus
wurfleini'deatlantnmandibulasr
Cins: Alpigenobombas
Skorikov, l9l4
Bu cinse ait yalntz bir tiir bulunmugtur
wurfleini (Radoszkowski1859)
Alpigenobombus
(BombusmastrucctusGerstaecker,1869)
a
Anaan: 18-22mmboyunda; bag krllarr siyah; yaka sadecedorsaldekar beyazr,scutellum'unposterioriibeyaz,antelitirii siyah beyazkartgtk,thorax'm geri
kalan krsrmlan siyah;Tl ve T2'nin kaide krsrmlarrndasiyahve beyazkrllarkangtk,
Tl in yan taraflarrnd4beyazdal'a lilzla, T2'nin apikali ve T3 siyah,T4-To paskrruzun ktllar siyah, 54-56 ktrmrzt; bacak krllarr
mrzr.r, Sl-S3'iin
SRikalindeki
sivah.
Bagrngeni;lili boyundanfazla,indeks103;clypeusbelirginbir qekildedrgbiikey, yiizeyi deEiqikbiiyiikliikte noktah, geniglili boyundan fazla, indeks 130;labrum gukuru derin ve genig;labral tuberclekabank, yuzeyiiri noktah; malar saha
gok krsa, geniglilinin hemenhemenyarrst kadar'; mandibula betirgin olarak biikiik, 6 digli, basal karina ve sulcusobliquus yok, ineisura belitgin ($ek. 3a/C);
latEral ve median ocelli hemen hemen aynr hat ilzerinde ve supra-orbital hattrn
hemendntinde; orta metatarsus'unpost€rior distal k<igesisivrice, basal yansrmn
posteriririindeki seyrekkrllar segmentinen genigyerindendaha uzun; arka meta59
td
09
'(696I
luoltlld, nSRun{gElesrop ururue8
-Jo l?lluaE 4a>1rg:3 'urnu.rels'l :g 'unuJals'B :V up.('peg) 1u1a1!tntsnquloqoaafltqy 'sg
l!{es
'rqSnuunlnq
'-loztt JJDlrlA 'Snuuepsu.r
{euJg € epulJsz4
Eluu
-?lu?IuJonlflorgy unu.nllo sJop?sepursue5rruqe'eurSqeS ef'ppfinu .y
'vVBJ eqep efe,r
B?{ HI uppef SuoE ue uru.Blqll
.
(unznTBIIDIpl?pun,rorrqsode^ rorrolue uru.?rgrl-a4.rallqrE nflnp
Jell{epJglJelsod
-lo epue EIr rJ"llDI ueuopqu ea xeroql l4rSue4ralp>1zedeqel qefJs egeg
'urru
'ruur
'utu
9t'0 :gg
S€'0 :Z{
0S'0 :Tt:26 slepul
releur iggl Is4epq sne&(1cly61 rqepur Seqlupuru(oqutu Ll-El :rre
TeryA
' 'lqF nflnp1o
"prr"Brr r"lurrsr{ reflrp 'epuru(oq unu 71-91 :uer531
'upunfinpnzn rr"1r4 ?rqrl ?{JB esr r?[DI r4epursrruf
leseq
urJsJ"l Srpel rreuel ug 'zeruieErurflgSlueEsnsJ?l"letuTJEITIJBuo{ ?{J? un.snsJel
i:-=----:._-_ l:
: ii..:-
{f
.
MUNAKA$A VE XANAAf
*
.+
Erzurum ve gevreillerini igerenbu galtgmada, Bombinaealtfamilyasriraait
30 fiir v.ealttiiriin buluudulu saptanmr$ttr.Milliron (1971)Bombinae'ninAmerika
krtasrnda92, Kriiger .(lg2}) Orta Avrupa'da 34, Pittioni (1939)Balkanlar'da40,
Ldken (1975) trskandinaviiikelerinde 29, Alford (1975) Ingilterede19, Delnas
(1956) Fransa'da 33, ttir ve altttirii bulundulunu belirtmektedirler. Bu durum;
Dolu Anadolu'nun Bombinaetiirleri ydntinden zengin bir ydre oldulgnu gdstermektedir.
Birgok kiiltiir ve yabani bitkilerin, dzellikle; yonca, korunga, iiggiil tffrleri
gok 6nemli olan Bombinaetiirleri, bu bitkilerin 6tim
ve aygigefinintozlagmasrnda
blallanmn giderek arttr$ Erzurum, Horasan, Pasi_nlerve Tercan ovalannda
yaygm bir gekildebulunmaktadrrlar.Adr gegenydrelerdesrk rastlanantiirler gunlardtr: Megabombusargillaceus,M. sylvarumdaghesianicus,M. ruderarius simut*
tilis, M. armeniacus,itr. mesomelasalboluteus,M. persieuseversmanniellus,Pyrobombuscullurnanusapollineus,P. incertus ve P, niveatus.Bunlar igerisinde srastrasiyleM, syvarumdaghestanicus,
P. incertusve M. armemaialdiferlerine oranla .
daha ytiksek populasyonasahiptirler.
aj
*
Do[u Anadolu'dayonca,korunga,gayrriiggtiltigibi yabancrtozlagmayagereksinme gdster€nyem bitkilerinin dnemi giin gegtikgeattmakta ve iilkemizde de bu
bitkilerin tohum agr$r,yrldan yrla fadalagmaktadrr. Birim sahadan daha fazla to-hum alabilmek igin bubitkilerintozlagmasrnda bambul tiirlerinden yararlanilmasr
gerekmektedir. Bu arrlann, bu ydreler igin <inemli olduklarr daha dnce 6zbek
(1976)tanfrndan da bir nebzebelirtifunigtir.Ayrrca, Pasinler,Tercanve Erzurum
ovalannda aygigeli ekim alanlarl, son yillarda ya! fabrikalarrnrn kurulmasr ile artmaktadtr.Yukartda belirtilemtiirlerin aygigelini ziyarct ettikleri ve tozla4masrnda
<inemliolduklan saptanml$trr.Difer,taraftan, Atatiirk Universitesi Ziraat Fakiiltesi Tarla Bitkileri Bdliimii'nce Do$u Anadolu'ya yayrlmasristenen aspdt(Cart-' .
hamustinctorius L.),'in de bu art tiirleri tarafindan ziyatet edildi$i ortaya konmu$tur. Nitekim, Boch (1961)ve Free (1964)balansr yanrndabambul arrlannm
da bu bitkilerin todagmasrnda 6nem tagrdrklarrnr belirmektedirler.
Erzincan, Erzurum'un lspir, Oltu, Olur, Tortum, Kars'tn Ka[rzman, Ifdrr
ve Posof ilgelerindemeyvecilik 6nem tasrmaktadrr. Buralardaki Bombinae tiirleri
baklagil yem birkileirnin, difer bazr kiilttir bitkileri ve ge$itli meyve afaglarrnrn
tozla$masrnda
etkili olmaktadlrlar.
61
f
z9
'.npru1$nurunFq?pr"Iusl?
uepslnf rupel a(.tu 9666
{rl?Bp
ueplze.l" u€qe1uslo "purJslrc ur
uopursa,(rloszuep 'rop1p 1qtE
000I
F$es41y(
snuaou! 'd eA snilm7aw 'n 'snyaluuowstatasncls;tad'yy'snafi1oq1z
solautosaw.
'1,t7'snigo4saqSop
'W 'incoluawo 'y[
umnd,yts
:$geneq
€Iunung 'rq3nuuglper
epuru(g4rzflcueulrg rrn(Jnlouqo "purtle uru.u
uuDIeJecop€se$ slusaila,'g
000I
'utSlu4 eunfl 'rq$nuppe epeqesgru"p "pr?luz1e >1rp!epqepursore
Josod-u"g"p
'urnrnp ru,{y ':rprel6nruprgSeplUeS.rrqurEfe,((ruOOOZ)
-.ry 'Jre1ode1
Eq?g
qulnq
J?p€{ a(edol( urOOr;Z)
lerefel3eq ueprzpeln,{ zerrq uepref .fnpunlnq ururJelsrs;1
'ep1eq
1e,(u4rlop.urlopualrd
frpuruueldol rqepleurg rrg )tol lle ern15gr)q "pq
-'tsua6 IIIrunzJgu?lo?prrrJ"^lctu 0S6l rrur4erurfue4eursuurlo6rurpde,(erueldgt.rlg
unflof eue,{nq uepuql{ 9961'r4sluruellseroprsl.refuqo epunlsnuru.ru00€u-0022
IIUDI€r scop?s e.rQlrlll rqJ6 snuoltlcstllpuarl'W e !^o4lutlcodot1ssnEuoqlropaary
'snuopa&op'2r
'rllsnulpo
lurflourg
lqsel fqle qte eplJoropgruedo ep uf;p1os4q$
uulo uepurseftlros
nuop ?urJulrreleSqrr(er(
ururelJnl e€urquog 'r'euere, ro?rq
'lnlSnrulo un4ullltu
ep eprqergf 145efle 'reqereq ?H?ruuq$sJ
4erurgE epueJo 4esofeuruesu4lSg1>l
:1od eqep uprepep 4r5e e.sntDatlu'11 'snltacm '4 'snltotapnt 'W et'snato1
113.n'7,r7lu$eurg'lpei4erueurlo nrflop 4ed upg relrll Esg {eula Fq?{ rufrypr
-fu
upelrtuls
urso{
uepurrrqriq
nq
uelldef
unqnrE.
JorI
?p"ruJrpue1dru3
I€J"lo
'4ecuy 'JrpoplorulJlleqnunlnp1o urE{ef spJ"lu?ls
'W eL
leueE
4r5e un,snsaq
osnlouoz'W 'snauptnlqns'W 'snacn1p&to'pg
iepnluele 4q5uflee,r 4queuro ,4,s!Jt
's?JJat'g eL woloznl 'g 'snlwnq 'q tuntoltorl 'W 'utntoncsod'1ig'slsuaaotos'4
lsn1nrydo\ '4 'wntouo.td '2r lepursar? J?lu?unlnq ep.ednr,ry uopJolJlll .uelpe
ururrelrnl ouurqtuogDI?p
llqsq "p?SI1e5nq 'Qrc) Ep;sa uerllSere rursrlo1o4e
'ruplsllN '0 'zt5\ rrpspl"llrlo utqrrr4rrr >1zuuilu eqnrE rqr s{p .lepg1
.ednrry
ueleSef ?pr€lu?Ie {riv 'Z'eprelergf {rl6uflV '1 iqurelo liueE rullep1pe"ulquog
'uprunrnp
'Srquq
'rrpralSgurgygE
ng
rlqeq
spJBIruDIBr
{ecu" op Jolrlll rurr4
-$er elzeJ Bq"p ?p.ruluele
orqr111rzeq
Ep Eurwlrzaq 'epreJueJe
1r15ufle
4r5e
'e.n7 'rnlsnruuol edepo rrelpllo eldzb qg{gq uue;1nso4>11[o1o1e
IqF {IF[eqB,t
uelo.uipurse.(neszruap oA gsn1Jgplllq 'Buuuluurp,{e,{quJrelJ1} eerrlqurog
"
* 4
.1:::F
f
'JerJlpolralrr
-1opfu1rurflrplrdef rfr eqzp uruuurSelzolspurlrpppe lercfv u?purpr?l rrrp111-rrn
'
4tduf lrl IqF rrplrJ? Inqur€q {?cu? lfloreEuepduf 4+515esrqurreleleifue,r4pe
lzeq 'splerulrqsqrulrepirplo relrcilelzol llqtre ?qsp uepurJ?ltJ€leq urutr"lrJe Inq
'(Jg61)p{uents^ (IS6I) rm,orguurrlfera
-u?q uepotemin rulrsl4*Sr5
{lre e^ eule
IuuelJnl rr? u?lo [r{le epurs?urSqzolurJelDllrqng 'rflSnuueldesrepgl nug uqo
uluuelSeflealfeurq^ >luo'1nulff'€urle ep eFeurfqd ng 'rrp
Iltueugepurseur6elzol
-sl "ruls ref ep rrelrllt
rz€qupurs?Js
rlq uel
lre ueueldusep€USrlBS
1nqtu?q
lrolJlll
:rded uepurgerr4(LL6D {sqze ?p.ntrop"Fvnfloq '.npqnurs4o5 releruSqzS
glEll eg
plqsel urur.tlllrlll ne uedellus lurssruS?lzol uruuel5ufle errr(eruopz1ure{Jg
'
{
Bombinaetiirlerinin populasyonlannt olumsuz ydnde etkileyen tanmsal
ildglarrn dikkatsiz lullanrmr, bcg alanlarln rast gele siiriimii gibi hususlarlailgili
dnlemlerin ahnmasrgerekrnektedir.Batr iilkeleri, bu arr tiirlerinin dolal populasyonlarmn sor yrllarda yukardaki nedenlerdendola-vrdti$megtisterdi$ini anlam'glar (Freeand Butler 1968)ve bunu dnlemekigin gelitli tedbirler ahrken,bazrttirleri de tozlagmadakullanmak amaciyle yapay kovanlarda yetigtirmele baglamrglardrr (Fye and Medler 1954,Iilobbs et al. 1960, 1962,Holm l96},l966,Medler
1962,Bornus 1975).
.*:'
Qizelgel. Dolu Anadolu'daki Bombinaettirlerinin bitki drfiisiine gdre gruplandrnlmalarr ve bulunduklart r6ktmlar
1. Agrk alanlarda yaygm olan tiirler
.
-t
.ff'
Rakrm(m)
(Rad.)
Megabombussylvarumdaghestanicus
M. argillaceus(Scop.)
I|,f. ruderariussimulatilus (Rad.)
M. zonatus(Sm.)
M. mesomelasalboluteus(Vogt)
M. armeniacus(Rad.)
(Fr.)
M. persicuseversmanniellus
M. subterraneuslatreillellus (Kr.)
M. fragrnns (Pall.)
M. melanurus(Lep.)
M. laesus(Mor.)
BombusterrestrisL.
, Pyrobombuscullumenusapollineus(Skor.)
P. incertus(Mor.)
P. niveatus(Kriechb,)
P. alagesianus(Reining)
P,- brodmannicus(Vogt)
shaposhnikovl(Skor.)
Mendacibombus
M. handlirschianus(Vogt)
1000-2600
r2w-2600
l2a0-2600
na0-2000
1200-2900
1000-2900
n0a-2900
r2w2600
1400-2000
t2a0-2900
1500-2900
1000
13W-2700
l lm-2900
1100-2300
2200-2900
2000-2900
2300-2900
2300-2900
II. A$aghk alanlardayay$n olan ttirler
M. hortorum (L.)
M. portschinskyi(Rad.)
M. pascuorumrebhinderi (Yogt)
M. mlokossewiczi(Rad.)
M. kumilis insipidus(Rad.)
B. lucorum L.
P. Iapidariuscaucasicus(Rad.)
P. pratorum(L.)
P. soroeensis(F.)
Atpigenobombiswurfleini (Rad.)
2000-2600
1600-2600
r000-2500
2000-2s00
1500-2200
1300-2300
2400
l20i$-2600
l2a0-2600
2000-2800
63
_!e
-
v
9
'.rPSPgPo
1qs-s1
IJelu€rusz $ql5 uruilqrre >1i4reel l5*r 'eue ep urJolrnl 1o5rrq ,smu4dus rnr4
-Br rJ?l{rysS?,{'rolr{lrq uel{llls pmf1z,ruep erulu(uf unrgl req .apuru$q"j
repryu14amSe1
- rugugupursuru$qzolururrqSuflesl,{oru .qA
,lnruJe,?ruloJolJl}l
sn1oa4p.g
{ue
1q1E
eL sn ncu! '4 'Esuaaotos.4 ,sn4naoz,m |hpqqqal tanlon?sud.W ep oprele.rgf _
ueprq$qefe,r,{awlqpgoso4 sl uuruzfle; ,JrpAI,ueuuep ,urnlrog .rnJg .q1g ..rgds1
'u€curzJa 'J"Frpgplerur$e1ueug
epurszurselzolururJelqlrq rJdse e,r feop,(ri
'g1gE51yrfe5?tunJo{ 'Bcuof
feqeurunlnq -epppS rrq urEfe,( "purr?l?^o u?JJeI
0 u?s?JoH:Jelulssd'runJnzrgsntoa^lu'd aL snuaca!.4 ,sna410dosnwunilftc .d
'snpalutowstad.a.snclstad
.N .snanpqlo
.741,sncgSuauo.N ,sillppwls '
sojawosaw
.7g iueprep$ ng
snlmnpu '1i1J'sncluo4saqEop
wntodltk 'r[ .,macn111&to
nprelrnl IqF (fozu snunltlstllpuDq.W e^ frolS) ltoqlu
-tlsodotlssnqwoqpopuary ,(g) slsuaao.ros(sngruogoll?X) .d .(.qqco1"r;) sntoaallu
(mqwoqoclnqg) 'd .(tEo.nJ sniluuDwpotq (.a) .a ,(1) umtoqotd (snqwoqo.t
.td) 'd '(6uursg) s1tuo1sa6o7o
(N .d ,{'toy1) sn1tarq (N)'d ,(.prg) sncryrn
-d,('.ro{S) snaulllodosnwnanllw (snqwoqououml
-nc sn1,np1do1
$nEuoqowlary)
,.1 s4$ailat 'g ,.1 wntocry snquog ,(..roy{) snsn1 (mqwoq
1n2) snqwoqott4
-osaa7) 'W '(dq) sniluDpw (.9 .n '(se11e4)suoltot! (.9 .n ,(ta)
ry1a7
-llaqDl snauDintqns(S) ytr ,(.tg) snpaluaDutsraua
sn4stad (mqwoqoauoualqngl
'n 'Q8ot)o
snafipqlD
sDlawosaw
(,u)'w '('peu) sn)Dluawn(snrytoqopotly).ya|
'('tus)
'('psg)
.nf ,(.pu1)
snlaaoz
('J)'n
snp1d1su1
slllwnq
(.D
ln!$assorlolw (.f)
'.tt '('p?U) sllrppwls sn ro.tapnr
(Z) .(.peU) sncluo4satlSop
unnqts (1D .W
'(tEon)
lnpultlqat wntortcsod(mqwoqocntotlJ) .n,(.peg) y(4sulqesyod(.h .W
'(1) wuoltoq
.(docg)^
.'p?U
(n)
snacoylSto
(snqwoqo&ayflmEaoqo&ayry
79
..rpsr-urype
ylagpnn
snqwoqouaSldlpl
:reldng
tlqset rBl_ gg uerp eurrelsulcsnguoq
,mqwoqouailldlyiepunuos eruSquJ
-ott4 et snqwoqaDryaq ,snqwoqo&ay,y
'rn6rulFl.lileg
IJeIImszg{!Iuouos{"I $reug ururJ"lrJg{erye eA
'eue
' SrtuuuJrrzeq
unJlll
Jsrl
rJslJ?lg€uusg$e1rg ea surc elr J"?gsucqsrl,(e
153J
uep,ouur.r,(q1rsd
u"lo rseflrruuglp r1q .reflJp uru.e"prquog rf,oeulqruog
'.rr1$nuue1do1
{eurg rups4 0009 eA SnulgprnprLrsspurs?J? rrelpf .
'BurSrFJ '.ul$nuuquele rJelrlll o?urquog gepurrele.rgfglSa5
urqrelp
086I-516I
r.rfly e,r Sn;41'srey ,ueculzrg ,ulnJnzrg unu.nlopeuv nfloq leperu$r1ud'ng
rsz9
{*.
i{. hortorum, M. portschinskyi, A4.poscwrum rebhinderi, M. mlokossewiezi'
M. humilis insiiidtts, B. lueorwn, P. Iapidarius, P. pratorwn, P, soroeensisve A.
wudleini gibi tiirlerin alaghk alanlarda, dilerlerinin de aqrk alanlarda daha sok
yaygm olduklarr saptanm$tlr. Di[er tataftan P. alagesianus,M. shaposhnikovive
M. handlinchianul'un sadcceraktmt 2300 m'nin iistiindeki dafhk alanlarda yapadrklarrtesbit cdilmigtir.
&a-:
&,
65
t&t.
{
't*
99
$t4acu! '4 'snqouoz'1ry 'slquaaorcs:747'lapulqqat wnrcnisnd '7ry leql pe Josqo
s?lr ll 'pu"?rl Jor{lo eql uO 's"ers esoql q pal" plnc snlnpult snraDqrn, pue
''1 mntnto snqtuDllag ''1 asua|o.tdvry1o{tt1 ""1 o,t?toss1t1ctfuqou6
'''I D^ltDs
pue uesuroll 're1
oSonpaya1
go uo4euJgodogl ur lu€Uodrur eren puu 'surqd uucJe.1.
-gls?d 'ulnlnzrg uI uoruruoceler sntDallu:4 'sni,tacu\'dtsnau!ilodp
snunwqpc 'd
'sqlapunwsma m4s.rid'7,g 'snagn1oqlD
fl4awosata'W'snaoluaun'q 's1p1o1nuts
snUDDpnJ'7,g'snclw1satltrp wn,mlts 'y 'macoyt7to '7,tgssrcedssseql Euoruy
'(fSo1)
'(g,)
'W
'('ro4s)
tdoprutlsodorls
snqulocllrDpuary
snuolqsrllpuoq
pue
'd '(fon;
'2. '('qqceppJ)
slsuaaoros
sn4oaqu
(mqwoqolpy)
(snquoqocl,rlg5)
sncluunutpotg('il 'A '(1) wnto1ntd(mqwoqattQ)'2' '(Eu;qeg) snunlsaSolo
('y,t1)
'd '('JoI{) snttatu! ('W) 'a '('pef,) snolsDtnot sq,up1do1(mqwoqoaolary) 'd
'('.ro{S).snaullyodosnuowryp?(snqwoqouownln2)snqwoqo.$A"'l sl4satta|'g ''1
wnncnl snquog '('.ror{) snsaq (mEaoqosaoT)'n '(de-D snrnuopu ('S) 'ru '(sel
'W '(ra)
'W ''rg srypluuotuse^a
-p4)
suntEott
sq1a1pauDl
snauoilatgns
('S)
$)
'('peU)
snclstad (snEuoqoaao,totqng)',7g'(tEoA) snatryoqpsDlawosaqu
('D'n
sn)oluaw.n (mqwoqopotly)',fry '('urs) sntDuoz('D 'n '('pe1) snpldlsuts4rynq
'W '('puU) tnmiassotlolw ('1) 'ltl '('p€U) sllltnlnurs snrftrtapnt('D'W
U)
'('pBU) sncluo4saqSop
wntoqf,s (',t) 'W '(Fon; lrapulqqar utntoncsod(snEaoq
'('docg)
-oaotot11)'lg '('peU) 1{t1su1t1cst,rod
('fu 'W '(1)'wnto1lot1 (fi'n
"pe6 p1a$mil sngwoqouafidly
macnlll&to (mqutoqotayg) snqwoqo&ay,g
G
l
oq;
:pozru8ocerugeg scg segcods
'peurelqo
selcedsqcuo Jo uorlsurJoJur
ore,r
'pepr^orde.re,nsorcodspue ereust
cnuouorqeulospu?'ptocer 1bro1g'uorlnqrJlsr(I
o1 sfe; 'flolaredas peleeJl eJelr sexoseu; 'uell3 erolt srsoutulp l€clulouoxul
eql :pepJocoJ
eJer\se.rcadsqns
lurl,rodur euos lnq'pequcsep,(gq fou erernsorceds
pue serceds0€ pu? pepeiloc oJoa e?urqruogJo suorurceds
9669u"rll eJoru{Jolr
slql Jo llnsor eql 1v '096I ot 9L6l uro{ secuo^ordrrfly pue 'sn;,q 'srqx 'uuculz
-rg 'runrnzrg ,(leuruu'e11o1edyuJels"lJgo slred srlorJ?ApelcnptrocpU" 'Joqlnu
€ql Jo suohe,rresqopue so.rnldecul\o eql uo ,Qgelqcpes?q su \ fpn1s sJqg
slolsuv uJalsegJo sp"d euros ruord (eeplquog 'eepgody
:eroldoueui(11)eeulqurog uo serpnts lecrEolorf owos pue l?cFrrouox?I
.p4'
A U V W W N S
\
t
///
I
I
I
!
t
and P. niveatuswere valuable pollinators on fruit crops such'as apple (Pyrus
malus L.), pear (Pyris commlunisL.), plum (Prunus spp.) and apricot (Pyrus
armeniacaL.) in Erzincan,ispir, Narman, Olur, Oltu, Tortum, I$drr, Kapizman,
and Posofdistricts.
v
? ,
'tL-
*:
-,
M. hortorum, M. portschinskyi,,M.pascuorumrebhinderi,M. milokossewiczi,
and
M. humilis insipidus,B, lucorum, P. Iapidarius,P. pratorum, P. soroeensrs,
A. wurfleini were much more comnon in woodlandsand orchardsthan the .rest
werefound
M. shaposhnikovi
and'M. handlirschianus
P, alagesianus,
of the speoies.
only on mountanious area, above 2300 m.
\r
67
?
"'t;?
'?lregtvuloqrnosur sorlrrruop
ur(#r'o'o'::r.lj;ffiT#,
lercrJrr,?
. .89
:ti,
snqwog Jo trueruqsrtq4sll .096I rrurunN .o.1r\ .4e1sorrn.d.f ,.v.D .sqqoH
.
.ruotug .ueJ .(eeprdy.e.re1douau,{tt)
snqwog
Ig6-tV6:66
go serceds
Eurteuqlodrotolo per Eurlcolord pue Eurupno .Lg6r .v.D .sqqoH
'gLg-l.,1g:LV
'urolug 'uocg 'f 'seaqelqurng
roJ selrcrruop
plolc 'vs6l relpell .r.f pu? .g.u ,e[J
'Lg-ls :zs eloH s6poo^,\
.[ng .lolg .s]seu
I?IcuIlJ?uJ sooqolqunqJo soruolocEurrusrur sluorurrodxg.LT,6I.H.I ,uosrrg
',troEsuigpue
uopuo-I 'seer4 ed,{1r?elJ surlloJ .seeqelqurng.g96I ropng .C.J pug --
'dd ws
'{ro^ /lleN
.sseJd
.sdor3
.0L61
pire
uopuo-I
rrruopscv
uor.lsulllod
}?osuI
'?67687,:U 'lorg
'f
tddV
'ro\olc per oluurtlod
o1 seeq,{suorl
pue soeqelqunqJo ,(UIqe eql .S96I -_:_
'LZ-61
:
I
'
l
o
cA 'tddV 'f
'(1 snnuuosnwuollaH)
sre,uol;unsro saeq,teuoqJo
Jnor^Bqoq
egr .ng6r.g.1,aerg
'06c-LlT,:(7,)
'rC 'ruolug .cos .uuv .(.aeprqurog.ueprody ,eraldouerufH)
U ('S'$
e?urqtuog sop ssru5uerCaune; "lop epnle6l e uonnqlJluoC .gL6l .g .seulaq
'8I-ZI
'qA
lfnrg 'sun1dur uortcnpord1rn.rg
0S6I
EurpegesJolJ"C '196l 'C'V 'u,frorg
'
('1dng)alocrdy'qceJ.llnq 'VL6l.urllod.tur
062-6Le:g
'dtufg 't11 'uolllpur1
er{ctereureuequqeqcnsre^qqcnqeuunH 'SL6l'1 'snurog
u l
'ruorug '^eu
n,
'cld
l?nuuv
.re^olo3per pue eJreJIeJo
uortreuilod,rtT:-.tj.L'frnuo"
'T9S-6SS
: It 'lcs 'td 'f 'uef, (''I
srurcpug snwDrlttlJ) lemol#?s uo .(1rlr1cuoeq,touoll .1961-U .qcog
.uopuol ,pellurl'I re1u,(o4-sl^?C.soeqelqurng.SL6l .A.CI ,proJIV
T,gt,
uorYu!rJIT
,(u
-W.O.
Nummi, J.F. Virostek 1967. Food-gatheringbehaviour of honey,
bumble and leaf-cutter bees (Hymenoptera: Apoidea) in Alberta. Can.
Entom. %: 4A9-419.
1962. Managrngcolonies of bumble bees (Hymenoptera: Apidae) for
pollinationpurposes.
Can.Entom.94: ll2l-1132,
.'e
tatr.) in particular B. tapidariusL. and B. terrestris L. K. Vet Hojsk,
Aarsskr, l-19.
and alfalfa seedproduction. Annual Rer'. Entom. 1l: 155-182.
'
Kriiger, E. 1920.Beitragezur System4tikund Morphologieder mitteleuropaishen Hummeln.Zool. Jb.Abt. Syst.,42:289-664.
Loken A. 1973.Studieson scandinbvianbumblebees.
Norsk entomql.Tidsskr.,
20, l-219,
Medler, J.T. 1962,.Effectiveness
Proc. I int. Syrnp.
of domicilesfor'bumblebees.
Poll. 1960.126-133.
Menke, H.F. 1951.Insectpollination of applesin WashingionSatate.XIV Int.
Beekeep.Congr.
Michener, C.D. 1944.Comparativeexternalmorphology, phylogeny,and a classification of the bees(Hymenoptera).Bull. Amir. Mus. Natur. Hist. 82:
I 5t_326.
1974.The Social Behavior of.the Bees.The Belknap Press of Harvard
UniversityPress,Cambridge Massachusetts
404pp.
Milliron H.E. 1961.Revisedclassificationof the bumblebees
a synopsis.J. Kans.
entom. Soc. 34: 49-61.
:
;
-;
lg7l. Amonographof the westernhemispherebumbbbees(Hymenoptera:
Apidae; Bombinae) I. Tbe genera Bombus and Megabornbassubgenus
Bombiat. The memoirs of the Entomological society of Canada No. 82.
Mitchell.T.B. 1960.Beesof the EasternUnited Statesvol. l. The North Carolina
Agr. Exp. Sta.Tech.Bull. No. 141. 538 pp.
Montgomery,B.E. 1951.The statusof bumblebeesin relationto the pollination
Am. -Assoc.Econ. Ent. 5l-55.
Ozbek, H. 1976.Pollinator bees on alfalfa in the Erzurum region of Turkey.
J. Apicul. Res. 15. (3/4): 145-148.
.69
.
OL
7"2
a
ta
,-,'892-692:0' ?c?^?lsoueqog
.uo1uae1cy.(r39A)snuuuaupo]qSnqutoqoil4uottotruoupx3I
'g6I-€81
,
:09 'o"rue^olsor.lcoJ'ruolug 'cos EtrcV '(ueprody 'ru,(H) lerqe8uedly
'0tI-I
',(1tsre,rtu61
uo8ero ''els 'dxg 'r8y 'seoq'Jo,(?oloqdroru
e1e1g
!n?^roJ
'696I olgcrol 'J'd puu 'lreqog 'A'C ''d'.&\ 'ueqdelg
I"urolxs pue fEolorqeql
'uopuo-I.'trrolBcrl
-sewop ol 1(oI{ p,u? ^rotrsrHOJI.Is}I 'e5€-olqrunHaql 'zl5l "I'l[.J 'u3p"ls
'gLZ-ytZ:ZT,
'lslH 'leu 'snl41''Ig 'pg '(oepldy :ureldoueur,(g)
Ov1)
oilrorlu'I snqwo7 snue8 sql Jo suorsr^rpcJroueEqns'egl'8961 11'g- 'spreqclg
'
LgZ :LZ-'t$31'1ooz'uuog'(aeplqruog iz.rstdouou,{H)uoleJfso
662\
-urorlJproN uo^ uloruunqJczloJErurlss
pun ulsr.uunH erp Joqn
'soD 'ruolue
tll-zll :€9
'(eeprdv ''ru,{H) (z€gl "ds'l snttqtp4)uleiurunq.rezlor?ru
Jeuqcunhi'11ry41
-gcs pun (208I o'l4e1 snqutog)ulerurunH ueqcsgoluu"r€p sruluue) Jnz
pun oqcsrpunred tL6I --,Serlleg 't 'uer$urel) ur uerpril5eqcsrqderSoeEooz
-}
.:n
1
J
,:_
.gg_t:0g .seD
'ruolue rouqcunl4l '1y61 '(eeprdy l'ru,{H lZ031 ' rlr snEao1Dqeuunll
l
ueqcsrudornelgopns
pun:[o]frruuE usrpn]S.eqcsrEoyo4e'ZL6I'g'tt\'Epgsg
'(SgOt)
'lsul "n;nleu ') '1116'II
ZZ1'6V:U EUoS
'lesurqleHue{l?g JopulJururnqrezloJJeturlos
pun uleuunH ol(l '6t6t 'B 'luolllld
.,
'lt6l 'a'o 'q}?ld
'IJoI /hoN 'G"lluAIcsN'..s{211rror{J pu? seoqolqrung,,
'gg-lg
'(ueprody :eroldouaru,{g)'teym uef,e1zo1
:?
urllg
leruol efloq
epulseSlgg.qoputV n?oc 0g6I ---tnu;(.T asuatotdwnp\ofitl) 1114Ei4rr,(zi
'?nq
1eet7 '(zeprody :ereldoueurf11).repre uedei
I8'€l ;8
-e["eurSe1zo1
epuuel5efleeruyaepulrelerg,{rz?g unu.nlgpeuy nloq
'nL
CVT : Il$AgS