F.Figen AR - Dünya Enerji Konseyi

BİYOETANOL KULLANIM ZORUNLULUĞUNUN
TÜRK EKONOMİSİNDE YARATACAĞI ETKİLER
Dr. F.Figen AR
Pankobirlik / Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi
ÖZET
Sıvı biyoyakıtlardan biri olan biyoetanol, benzin ve son yıllarda motorinle de
harmanlanarak kullanılabilen bir biyoyakıttır. Mevcut teknolojilerle üretiminde ana
hammaddeler şekerli ve nişastalı bitkilerdir.
Birçok ülkede genellikle benzine %2-%85 aralığındaki oranlarda harmanlanarak
kullanılan biyoetanolün üretimi ve kullanımı hükümetler tarafından desteklenmekte ve
pek çok ülkede biyoetanol pazarını genişletmek için yasal çalışmalar
sürdürülmektedir.
Çünkü biyoetanol kullanımı ilgili tarımsal ürünlerin üretiminden nihai ürünün
tüketimine kadar her alanda ülkede katma değer yaratan bir yenilenebilir enerji
seçeneğidir. Bununla birlikte mutlaka gıda-yem ve biyoyakıt hammadde dengesinin
gözetilmesine önem verilmelidir. .
Bu çalışmada dünyadaki biyoetanol üretim ve tüketimleri incelenecek, biyoetanolün
ülke ekonomilerine katkısı irdelenecek ve ülkemizde 27.09.2011 tarihli Resmi
Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren ve 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren
uygulanmaya başlanacak olan benzine %2 oranında biyoetanol harmanlanma
zorunluluğunun ülke ekonomisinde yaratacağı kazanımlardan söz edilecektir.
1. GİRİŞ
Etanol 2 karbonlu bir alkol (C2H5OH) olup, petrol türevlerinden ve biyolojik
hammaddelerden üretilebilir. Dünyada üretilen etanolün, endüstriyel uygulamalarda
(kozmetik, boya, mürekkep), içki sanayinde ve yakıt olarak kullanımı mümkündür.
Biyolojik kaynaklardan elde edilen ve yakıt olarak kullanılan etanol yaygın adıyla
biyoetanol olarak anılmaktadır. Bu çalışmada da yakıt etanolünden biyoetanol olarak
söz edilecektir. Şekil 1’de 2010 yılında dünya etanol tüketiminin sektörlere göre
dağılımı yer almaktadır. Şekilden de görüldüğü gibi dünyada üretilen etanolün
yaklaşık %80’i yakıt alkolü olarak kullanılmaktadır.
Milyar lt
Şekil 1 Dünya Etanol Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı (2010) [1]
Biyoetanol günümüzün yaygın teknolojileriyle şeker pancarı, mısır, buğday gibi
şekerli ve nişastalı bitkilerden üretilen genellikle benzin ile farklı oranlarda
harmanlanarak kullanılan bir biyoyakıttır. Ana hammaddesi gıda dışı hammaddeler
olan selülozik etanol üretiminin ticarileşme süreci henüz devam etmektedir.
Günümüzün en popüler sıvı biyoyakıtlarından olan biyoetanol benzinle harmanlama
oranına göre E2 (%2 biyoetanol+%98 benzin), E5, E10, E85 olarak adlandırılabilir.
Benzine karıştırılan etanol, benzinin emisyon kalitesini iyileştirdiği gibi yapısında
bulunan oksijen, benzinin daha verimli ve temiz yanmasına yardımcı olur. Ayrıca,
araçlarda kullanıldığında CO2 dahil, bütün emisyonların azaldığı da kaydedilmiştir [2].
Daha çok benzinle harmanlanmasına rağmen biyoetanol son yıllarda motorinle de
harmanlanarak kullanılabilmektedir. E-Dizel olarak adlandırılan karışımda motorinin
içerisinde genellikle % 15 oranında biyoetanol bulunmaktadır [3].
Biyoetanol sadece ulaştırma sektöründe değil elektrik üretiminde, kojenerasyon
uygulamalarında, küçük ev aletlerinde ve kimyasal madde üretiminde de
kullanılabilen bir biyoyakıttır. Petrolden üretilen pek çok kimyasal madde
biyoetanolden de üretilebilmektedir. Etilen, hidrojen, glikol eterler, etil akrilat, asetik
asit, etil asetat, aset aldehit, etil eter, etil+klörür bu kimyasal maddelerden bazılarıdır.
Ayrıca yine biyoetanolden yüzey aktif maddeler, yapıştırıcılar, kozmetikler, yağ
asitleri, karbon siyahı, kauçuk, plastik gibi ara kimyasallar da üretilebilmektedir [4, 5].
2. BİYOETANOLÜN DÜNYADA KULLANIMI
Dünyada en çok üretilen sıvı biyoyakıt biyoetanoldür. Üretilen her 6 birim sıvı
biyoyakıttan 5 birimi biyoetanoldür. 52 ülkede destek gören biyoetanol en fazla ABD
ve Brezilya’da üretilmekte ve tüketilmektedir. .2011 yılında dünyada 100 milyar lt’nin
üzerinde biyoetanol, üretilmiştir.
Dünyada üretilen biyoetanolün ülkelere ve yıllara göre dağılımı Şekil 2’de, kullanım
zorunlulukları ve yaygın kullanımlarıyla ilgili bilgiler Tablo 1’de verilmiştir.
60
52,5
50
41,1
Milyar lt
40
30
35,3
27,8
27,2 26,2
22,6
21,0
20
10
3,6 4,4
1,82,8
3,74,34,45
1,85
1,545
1,15
0
ABD
BREZİLYA
2007
2008
AB
2009
ÇİN
2010
FRANSA
2011
Şekil 2. Ülkeler ve Yıllar Bazında Dünya Biyoetanol Üretimi [6]
AB yakıtta %98 oranında petrole bağımlı olan bir ulaşım sistemine sahiptir. İthal
edilen petrolün önemli bir kısmını oluşturan %80’lik dilim Rusya, Suudi Arabistan,
Libya, İran ve Norveç’ten gelmektedir. Hem politik ve hem de ekonomik açıdan bu
durum Avrupa için istenmeyen bir durumdur. Diğer yandan AB’nde iklim değişikliğine
neden olan sera gazları emisyonlarının %20’den fazla kısmının sorumlusu ulaşım
sektörüdür. AB ülkelerinde biyoyakıtları daha çok kullanmak atmosfere verilen zararı
kontrol altına almanın yanı sıra yakıt kaynaklarının çeşitlendirilmesi olarak da
değerlendirilmektedir.
Tablo 1. Biyoetanol Kullanım Zorunlulukları ve Yaygın Kullanımlar
Ülke
ARJANTİN
AVUSTRALYA
BREZİLYA
BREZİLYA
KANADA
ÇİN
KOLOMBİYA
KOSTARİKA
HİNDİSTAN
JAMEYKA
YENİ ZELANDA
PAKİSTAN
PARAGUAY
PERU
FİLİPİNLER
Kullanım
Zorunluluk
E5 ZORUNLU
E10
E20-E25 ZRNL
E85
E5 ZORUNLU
E10(9 BÖLGD)
E10 ZORUNLU
E7 ZORUNLU
E5 ZORUNLU
E10 ZORUNLU
E10
E10
E18-E24 ZORNLU
E8 ZORUNLU
E10 ZORUNLU
AMERİKA
BİRLEŞİK
DEVLETLERİ
FLORİDA
HAVAYİ
IOVA
KANSAS
LUISIANA
MINNESOTA
MISSURI
MONTANA
OREGON
WASINGTON
AB ÜLKELERİ
E10-E85
E15ZORUNLU
E15 ZORUNLU
E15 ZORUNLU
E15 ZORUNLU
E15 ZORUNLU
E15 ZORUNLU
E15 ZORUNLU
E15 ZORUNLU
E15 ZORUNLU
E15 ZORUNLU
AVUSTURYA
DANİMARKA
FİNLANDİYA
FRANSA
ALMANYA
İRLANDA
ROMANYA
İSVEÇ
İSVEÇ
E10
E5
E5-E10 ZRN
E5-E10
E5-E10
E4 ZORUNLU
E4 ZORUNLU
E5 ZORUNLU
E85-E95
Avrupa Birliğine üye ülkelerde biyoyakıtların çevreye zarar vermeden üretilmesi ve
ithal edilmesini sağlayacak olan “Sürdürülebilirlik Kriter Paketi” 10 Haziran 2010
tarihinde Komisyon tarafından kabul edilmiştir.
Sürdürülebilirlik Kriter Paketine göre, fosil yakıtlara nazaran % 35 sera gazı tasarrufu
sağlayan biyoyakıtlar sertifikalandırılmaktadır. Bu değer 2017 yılında % 50, 2018
yılında %60 olarak uygulanacaktır. Bununla birlikte gıda güvenliğinin ve
biyoçeşitliliğin korunması için enerji bitkilerinin yetiştirildiği alanların da kontrol altında
tutulması ve sertifikalandırılması sağlanacaktır. Biyoçeşitliliği yüksek olan alanlarda
yetiştirilen
ürünlerden
elde
edilen
biyoyakıtlar,
biyoyakıt
sınıfında
değerlendirilmemektedir.
Biyoetanol üretiminde son yıllarda söz sahibi olmaya başlayan AB’de üretim şeker
pancarı ve tahıllardan yapılmaktadır.
Dünyadaki bütün otomobillerin sayıca üçte biri Amerika’dadır ve küresel yakıt
üretiminin yaklaşık %25’i Amerika’da tüketilmektedir. Amerika’da petrol ürünlerine
alternatif bulunamazsa, 2030 yılı itibariyle dış kaynaklara olan bağımlılık %30 ve sera
gazı salınımı da %40 oranında artacağı öngörülmektedir. 2007 yılında Başkan Bush
tarafından açıklanan hedef, 10 yıl içinde benzin üretimini %20 oranında azaltmak,
yenilenebilir yakıt iç üretimini 35 Milyar galon/yıl (132 milyar lt/yıl)’a yükseltmek olarak
belirlenmiştir. Dolayısıyla "Enerji Arzında Güvenliği Ulusal Güvenliğin Unsuru" olarak
gören ve "25x25" sloganıyla 2025 yılında toplam enerji tüketiminin % 25’ini yenilebilir
enerjilerden karşılamayı hedefleyen ve bu yönde projeler geliştiren ABD, biyoyakıt
konusunda da kendi ulusal sistemini kurmuştur. Bununla birlikte 2000 yılında kurulan
ABD Biyokütle Ar–Ge Yönetimi tarafından 2000-2012 döneminde Sürdürülebilirlik,
Hammadde Üretimi, Hammadde Lojistiği, Dönüşüm Bilimleri ve Teknolojisi, Dağıtım
Altyapısı, Karışım Oluşturma, Çevre, Sağlık ve Güvenlik başlıklarından oluşan
Biyoyakıt Programı uygulanmıştır.
Amerika’da en çok üretilen ve tüketilen biyoyakıt biyoetanoldür. 2011 yılında 29
eyalette faaliyet gösteren 209 tesiste 52,54 milyar lt biyoetanol üretilmiş olmasına
rağmen ülke genelinde üretim kapasitesi 56,3 milyar lt olarak kaydedilmiştir. Nisan
2012 itibarı ile ülkede 2.931 adet E85 yakıt istasyonu bulunmaktadır.
ABD’de 2012 yılı başı itibarı ile galon başına uygulanan destekler kalkmış ve
zorunluluklar başlamıştır. Pek çok eyalette (Florida, Havayi, Iova, Kansas, Luısıana,
Mınnesota, Mıssurı, Montana, Oregon, Wasıngton) benzine %10 biyoetanol katma
zorunluluğu 2012 yılının 2. Yarısından itibaren %15 olarak uygulanmaktadır. Hatta
bazı eyaletlerde bu değerin %20’ye çıkartılması gündemdedir. Bu kararlarda EPA
(ABD Çevre Koruma Ajansı) çok etkin rol oynamaktadır.
ABD’de ileri kuşak biyoyakıtları daha fazla kullanımı konusunda çalışmalar yoğun
olarak sürmektedir. 2020’de selülozik etanol üretim değerinin, etanol üretiminin 1/3’ü
olması hedeflenmektedir.
Bugüne kadar etanol üretiminde mısır kullanan ABD, etanol üretiminde şeker
pancarına yönelmektedir. Çünkü ABD’de mısır üretim alanları şeker pancarıyla
rekabet edebilecek yeterlilikte değildir.
Biyoetanol sektöründeki en büyük aktör ABD olmakla birlikte, Brezilya 1930’lu
yıllardan bu yana şeker kamışından ürettiği biyoetanolü otomobil yakıtı olarak
kullanmaktadır. Brezilya’da üretilen biyoetanolün yaklaşık 1/3’ü ABD, Japonya ve AB
ülkelerine ihraç edilmektedir. Brezilya’da yaklaşık 35 bin E85 yakıt istasyonu
bulunmaktadır. Brezilyadaki araçların yarısından fazlası E85 kullanımına uygun
fleksi araçlardır. Brezilya’da
biyoetanolün en az %25 oranında benzinle
harmanlanarak kullanılması zorunludur.
Asya-Pasifik ülkelerinde oldukça yaygın etanol programları uygulanmaktadır.
Hindistan’da etanol üretimi şeker kamışından yapılmaktadır. 2001 yılından beri % 5
etanol kullanılan Hindistan’da 2008 Kasım ayından beri % 10 biyoetanol kullanım
zorunluluğu uygulanmaktadır. Ülkede 2011 yılında 2,4 milyar lt etanol üretilmiştir.
Hükümet 2017 yılında %20 biyoetanol kullanım zorunluluğunun getirileceğini
açıklamıştır.
Etanol fiyatları, benizinin enerji içeriğinden daha düşük seviyede enerji içermesi
nedeniyle benzine göre en az % 30 daha az olmalıdır. Hindistan’da bu konuyu takip
eden bir kurul mevcuttur.
Bölgedeki diğer ülkeler daha az kullanım oranı dahilinde daha yumuşak politikalar
izlemektedirler.
Güney Afrika’da % 2 biyoetanol (250 milyon lt), % 5 biyodizel harmanlama
zorunluluğu bulunmaktadır. Hükümet etanol üretiminde şeker yerine tatlı sorgum
kullanılmasını istemektedir. Ancak tatlı sorgum ve mısırın gıda güvenliğine zarar
vereceği düşünülmektedir. Şekerde böyle bir risk bulunmadığı ülke yetkilileri
tarafından açıklanmaktadır.
3. 2011 YILINDA BİYOETANOL SEKTÖRÜNÜN ABD EKONOMİSİNE
KATKISI
2011 yılında biyoetanol endüstrisinin ABD ekonomisine katkısı aşağıdaki şekilde
sıralanabilir:
1. Etanol tesislerinin işletilmesinden, etanolün taşınmasından ve inşa halindeki
yeni biyoetanol tesislerinden kaynaklanan 42,4 milyar $ katma değer oluşturulmuştur.
2. 90.000’i doğrudan olmak üzere 401.500 kişilik istihdam yaratılmıştır.
3. Hane halkı gelirinde 29,9 milyar $ artış sağlanmıştır.
4. Federal Hükümet için 4,3 milyar $, eyalet ve şehir yönetimleri için 3,9 milyar $
yeni vergi hasılatı sağlanmıştır,
5. ABD’de etanolün üretimi ve kullanımı 2006’da petrol ithalatını 170 milyon varil
azaltmıştır. (Türkiye’nin petrol ithalatı yılda yaklaşık 170 milyon varildir),
6. Ham petrol ithalatının kabaca %13’üne eşdeğer olan etanol kullanımıyla 49,7
milyar dolarlık tasarruf sağlanmıştır
4. ÜLKEMİZDE BİYOETANOL SEKTÖRÜ
Ülkemizde 2000’li yılların başında başlayan biyoetanol akımı, yapılanma ile
günümüze kadar gelse de bugüne kadar kullanım zorunluluğu olmaması nedeniyle
sektörde bir canlılık sağlanamamıştır.
Ülkemizde, biyoetanol sektöründe mevcut durumda 3 üretim tesisi bulunmaktadır.
Bununla birlikte Eskişehir Şeker Fabrikası Alkol Üretim Tesisinde yakıt alkolü
üretimine dönük yatırım yapılmıştır. Yasal düzenlemeleri Tütün ve Alkol Piyasası
Düzenleme Kurumu tarafından yapılmaktadır. Türkiye’de kurulu biyoetanol üretim
kapasitesi 149,5 milyon litredir. Bunun %56’lık kısmı, 84 milyon litre ile bir çiftçi
kuruluşu olan Pankobirlik çatısı altında yer alan Konya Şeker Tic. ve San. A.Ş.’ye
aittir. Hammadde olarak şeker pancarı ve şeker prosesinin artığı olan melas
kullanılmaktadır. Diğer 2 tesis Bursa (Kemalpaşa) ve Adana’da kurulu olup mısır ve
buğdaydan üretim yapılmaktadır. Ülkemizin biyoetanol kurulu kapasitesi benzin
tüketimimizin yaklaşık %7’sini karşılar durumdadır. Ancak pazarda yer alan
biyoetanol benzin tüketimimizin %1’inin çok altındadır.
Bununla birlikte 27.09.2011 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren
EPDK kararına göre piyasaya akaryakıt olarak arz edilen benzin türlerine, 1 Ocak
2013 tarihinden itibaren yüzde 2, 1 Ocak 2014 tarihi itibariyle de en az yüzde 3
oranında yerli tarım ürünlerinden üretilmiş yakıt etanolü (biyoetanol) ilave edilmesi
zorunluluğu getirilmiştir. Ülkemizde biyoetanolde yerli hammadde ile üretilen
biyoetanolün %2’lik kısmı ÖTV’den muaftır.
30.12. 2011 tarihinde, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına bağlı olan Karadeniz
Araştırma Merkezi bünyesinde kurulan Enerji Tarımı Araştırma Merkezi hizmete
girmiştir. Merkez, enerji bitkilerinin yanı sıra ileri kuşak biyoyakıt teknolojileri
konusunda da çalışmalar yapacağını bildirilmektedir.
5. BİYOETANOL KULLANIM ZORUNLULUĞUNUN ÜLKEMİZ
EKONOMİSİNDE YARATACAĞI ETKİLER
2013 yılı 1 Ocak itbarı ile ülkemizde benzine % 2 oranında biyoetanol
harmanlanması harmanlanması zorunlu olacaktır. Bu düzenlemeye göre Türkiyede
tüketilecek benzine harmanlanacak biyoetanol miktarı yaklaşık 54 milyon lt olacaktır.
Ülkemizde kurulu biyoetanol kapasite portföyü dikkate alındığında; 54 milyon lt
biyoetanolün
 34 milyon lt’si şeker pancarından
 10 milyon lt’si mısırdan
 10 milyon lt’si buğdaydan
elde edileceği düşünülebilir. Bu varsayımla 54 milyon lt biyoetanol kullanımının
ülkemiz ekonomisine katkısı aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır [8].
•
13.355 ha alanda yapılacak enerji tarımı ile, 2.850’si tarımda, 35’i sanayide,
olmak üzere 2.885 kişiye doğrudan, 350 kişiye dolaylı olmak üzere toplam
3.235 kişiye istihdam sağlanacaktır.
•
Yaratılan istihdamın ülke ekonomisine katkısı 387,4 Milyon $ (697.310.535
TL)’dır.
•
42,8 Milyon $ (77.040.000 TL)’lık hammadde talebi yaratılacaktır.
•
54 milyon lt biyoetanolün benzinle harmanlanması ile, 330 bin m 3 (2,1 milyon
varil) ham petrol ikamesi sağlanacak, böylece 203,4 milyon $’lık ham petrol
ithalatı yapılmayacaktır.
•
Elde edilen biyoetanolün taşınması ile 1,4 milyon $ (2.500.000 TL)’lık katma
değer yaratılacaktır.
•
54 Milyon lt biyoetanol üretiminin yanı sıra, ekonomik değeri 30,7 Milyon $
(55.227.452 TL) olan 106.080 ton yüksek proteinli yem elde edilecektir.
•
Sadece yem piyasasından 2 milyon 456 bin $ (4.418.196 TL) yeni vergi imkanı
doğacaktır. Ayrıca yemin nakliyesinden 2,06 Milyon $ (3.712.800 TL) katma
değer sağlanacaktır.
•
Biyoetanol tesislerinin artığı olarak elde edilen 106.080 ton yem olmasaydı, bu
miktardaki yemin üretilmesi için 10.000 ha alana ihtiyaç duyulacaktır.
•
Hizmet sektöründe 2,8 milyon $ (5.000.000 TL)’lık iş hacmi yaratılacaktır.
•
119.500 ton CO2 tasarrufu sağlanacaktır.
Ayrıca bugünün teknolojisi ile üretilen biyoyakıtların ülkemizde kullanım yolunun
açılması, gıda dışı hammaddelerin kullanıldığı ileri kuşak biyoyakıt teknolojilerinin
gelişimine de katkı sağlayacaktır.
6. SONUÇ
Ülkemizde sadece şeker pancarına dayalı biyoetanol üretim potansiyeli 2–2,5 milyon
ton civarındadır. Bu değer 2011 yılı benzin tüketimimizin tümünü karşılamaktadır.
Biyoetanol sektörü başta tarım olmak üzere enerjiden çevreye, ulaştırmadan
ekonomiye kadar pek çok sektörün kesişen konusudur. Yerli tarım ürünlerinden
biyoetanolün ülke ekonomisine inanılmaz katkıları (pek çok sektörde istihdam ve iş
hacminde genişleme, yeni vergi imkanları, vb) bulunmaktadır.
Türkiye sahibi olduğu zengin biyokütle kaynaklarını, sadece biyoetanol sektöründe
değil diğer biyoyakıt sektörlerinde de (biyodizel, biyoga, vb) “enerji arz güvenliğinin
sigortası, kırsal kesimin refahı” vizyonu ile değerlendirmelidir.
KAYNAKLAR
1- Berg, C., “World Fuel Ethanol Analysis and Outlook”, F.O. Licht , 2010
2- Farrell, A. E., “Ethanol Can Contribute to Energy and Environmental Goals”,
Science, vol: 311, Jan., 506-508, 2006.
3- AR, F.F., “Biyoyakıtlar Tehdit mi-Fırsat mı?”, Mühendis ve Makine Dergisi,
Sayı: 581, Haziran 2008.
4- Grassi, G.,Bioethanol-Industrial World Perspectives, Renewable Energy
World, May-Jun 2000.
5- AR, F.F. “İkinci Kuşak Biyoyakıtlar ve Biyorafineriler, ”, Biyoyakıtlar ve
Biyoyakıt Teknolojileri Semp. Kitabı, s. 195-202, KMO, Aralık, 2007.
6- “Enerji Raporu 2012” Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi, baskıda, 2012.
7- “Building Bridges to a More Sustainable Future”, ABD Renewable Fuel
Association (RFA), 2012.
8- AR, F.F. Özgün Çalışma, 2012.