YusufeliProjesi-RevB-Temmuz2006-Bolum7

Transkript

TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI
DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
EMLAK VE KAMULAŞTIRMA DAİRESİ BAŞKANLIĞI
YUSUFELİ BARAJI VE HES
YENİDEN YERLEŞİM EYLEM
PLANI
BÖLÜM 7
TAZMİN, HAK SAHİPLİĞİ VE GELİR
RESTORASYONU
Çevre Danışmanlık Ltd. Şti.
Temmuz 2006 (Rev B), Ankara
7. TAZMİN, HAK SAHİPLİĞİ VE GELİR RESTORASYONU
Bu bölümde PEİ’lerin gelir kayıplarını da içeren tüm maddi kayıplarının tazmin
yöntemleri ele alınmıştır. Bu bağlamda aşağıdaki bölümlerde PEİ’lerin gelir akışları, hak
sahiplilik durumları, kayıplarının tazmin yöntemleri ve gelir restorasyonu için alınacak
önlemler anlatılmıştır.
7.1. Gelir Akışı Analizi
Yeniden yerleşim planının başlıca amacı, projeden etkilenen insanların ekonomik ve
sosyal geleceğini en azından projenin yapılmasından önceki durumlarını koruyacak
şekilde güvenceye almaktır. Bu bağlamda projeden etkilenen insanların,
rehabilitasyonlarını sağlamak için yardım sağlanması gerekmektedir. Gelir
kaynaklarının önemli bir kısmını kaybederek projeden ciddi şekilde etkilenen
insanlara özellikle önem verilmelidir.
Bu bölümde gelir kayıpları ve kayıpların tazmini analizlerine bir temel oluşturmak
üzere projeden etkilenen alan için yapılan gelir akışı analizi anlatılmaktadır. Etkilenen
alandaki temel gelir kaynakları ve iş sahaları, minimum, maksimum ve ortalama gelir
seviyeleri, alanın ekonomik özellikleri ve hanelerin üretim ve tüketim eğilimleri
değerlendirilmiştir.
Projeden etkilenmesi muhtemel gelir akışlarının yerel özelliklerini belirlemek için köy
ve hane bazında gelir kaynakları incelenmiştir. Hanelerin gelir yapıları, sahip oldukları
gelir kaynaklarının söz konusu hane için önemi de göz önünde tutularak incelenmiştir
(örneğin gelirler tek kaynaktan ya da çeşitli kaynakların kombinasyonundan elde
ediliyor olabilir). Her yerleşim yeri için yapılan detaylı analiz Ek D’de sunulmuştur.
7.1.1. Projeden Etkilenen Yerleşim Birimlerindeki Gelir Kaynakları
Projeden etkilenen alanda sosyoekonomik yapı kırsal alanlarda ve ilçe merkezinde
(kentsel alan) farklılık göstermektedir. Bu sebeple, analiz sonuçları kırsal ve kentsel
yerleşim birimleri için ayrı sunulmuştur. Araştırma sonuçlarına göre, yöredeki ana
gelir kaynakları maaşlar, emeklilik ücretleri ve ticaretten elde dilen gelirlerdir.
Bölgedeki hanelerin çoğu birden fazla gelir kaynağına sahiptir. Gelir kaynakları ve bu
kaynaklardan elde edilen gelir miktarları Ek D’ de her bir yerleşim yeri için
gösterilmiştir. Çalışma alanındaki gelir kaynakları ve bu kaynakların tanımları aşağıda
sunulmaktadır.
•
•
•
Maaşlı işler: Devlet memurlarını (öğretmen, hakim, mühendis vb.)
kapsamaktadır. Devlet memurlarına belirli miktarda aylık ödeme yapılmaktadır.
Ücretli İşler: Yapılan iş ya da verilen hizmet karşılığında aylık/haftalık olarak
ücret alınır. Devlet ya da özel kuruluşlar tarafından verilir. Ücret genel olarak
alınan net para miktarını ifade eder (emeklilik ve sosyal sigorta kesintileri ile
vergiler hariç)
Sezonluk İşler: Belirli sezonlarda yapılan geçici işlerdir (tarım ürünlerinin
hasadı vb.)
Doküman Adı: YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ
YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
ENC - YSF - YYP - 02
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 1 / 68
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
El sanatları: Seri imalat haricinde üretilen el sanatı ürünlerinden elde edilen
gelirler. Tespih yapımı, halı ve kilim dokuma gibi el sanatlarından kazanılan
gelir bu gelir kaynağına örnek olarak verilebilir.
Hayvan ürünlerinden elde edilen gelir: Et, süt, yumurta, yün vb. hayvan
ürünlerinin satışından elde edilen gelir (bu ürünlerin hanelerin kendi ihtiyaçları
için kullanımından elde edilen maddi kazanç da dahil)
Çiftlik ve kümes hayvanları satışı: Çiftlik ve kümes hayvanlarının satışından
elde edilen gelir.
Tarım ürünleri: Tarımsal üretimden ve üretilen ürünlerin hanenin kendi
ihtiyaçları için kullanımından elde edilen gelir.
Ormancılık: Orman ürünlerinden elde edilen gelir.
Ticaret: Meyve, sebze ve diğer ticari malların satışından elde edilen gelir.
Takas: Malların taraflar arasında karşılıklı olarak değişimiyle elde edilen gelir.
Genellikle küçük yerleşimlerde görülür.
Kira: bir malın kiralanmasıyla elde edilen gelir (arazi, bina gibi taşınmaz
mallar).
Faiz: Faiz geliri, bono ya da banka fonuna yatırılan paradan düzenli olarak
kazanılan gelir.
Emekli maaşı: Hükümet ya da özel kurumlar tarafından emekli insanlara
ödenen belirli miktarda para (şahsın geçmişte yaptığı hizmetlerin karşılığında)
Yoksulluk fonları: Yerel yönetimler tarafından belirlenen fakir insanlara devlet
tarafından sağlanan yardım ve fonlar.
Diğer devlet yardımları: Teşvik, sübvansiyon ve vergi indirimi gibi dolaylı
olarak yapılan yardımlardır.
Ayni yardımlar: Devlet tarafından yapılan yiyecek, giyecek, yakıt gibi
yardımlardır.
STK’lar tarafından yapılan yardımlar: STK’lar tarafından yapılan her türlü
nakdi ve ayni yardım bu grupta yer alır.
Akrabalar tarafından yapılan yardımlar: Akrabalar tarafından verilen nakdi
ya da ayni desteklerdir.
Aile üyeleri tarafından yapılan havaleler: Şehir ya da ülke dışında yaşayan
aile üyeleri tarafından gönderilen para ya da yapılan her türlü yardım bu
kategoride yer alır.
Tanıdıklar tarafından yapılan yardımlar: Komşular ve tanıdıklar tarafından
verilen borçlardır.
Avcılık: Geyik, tavşan, ördek, keklik, bıldırcın gibi av hayvanlarının et ya da
derilerinden elde edilen gelir.
Balıkçılık: Balıkçılıktan ve balık çiftliklerinden elde edilen gelir.
Taşımacılık: Toplu taşıma gibi taşımacılık faaliyetlerinden elde edilen gelir.
Turizm: otel işletmeciliği gibi turistik faaliyetlerden kazanılan gelir.
Diğer gelirler: Yukarda kapsanmayan tüm gelirler, diğer gelirler olarak
gruplandırılmıştır.
Yukarıda tanımlanan gelir kaynakları Tablo 7.1’deki gibi detaylandırılıp, kategorize
edilebilir. Bu gelir kaynakları kapsamındaki aktivitelere verilen örnekler de söz konusu
tablo içinde yer almaktadır.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 2 / 68
Tablo 7.1. Gelir Kaynağı Kategorileri
Gelir Kaynağı
Kategorileri
Gelir Kaynağı
Alt-kategorileri
Örnekler
Maaşlar
-
Memurlar
Emekli maaşları
-
Emekli aylıkları
Ücretler
-
Özel sektörde çalışan işçiler
Ticari gelirler
-
Tüccar, esnaf
Tarımsal
faaliyetlerden elde
edilen gelirler
-
Meyve, sebze ve diğer tarım ürünleri
Sezonluk işler
-
Geçici tarım işleri, taş işçiliği
Kümes hayvanları satışı
Tavuk, kaz vb. satışı
Çiftlik hayvanları satışı
İnek, sığır, koyun vb. satışı
Hayvancılık gelirleri
Çiftlik hayvanlarından elde edilen ürünlerden
(et, süt, yün vb.) kazanılan gelir
Kümes hayvancılığı gelirleri
Kümes
hayvanlarından
elde
edilen
ürünlerden (yumurta vb.) kazanılan gelir
Çiftlik ve kümes
hayvanlarından elde
edilen gelirler
Taşımacılık geliri
Ticari toplu taşımacılık hizmetleri
Devlet yardımı
Köy muhtarlıkları ve ilçe kaymakamlığı
tarafından belirlenen yoksul insanlara devlet
tarafından sağlanan yardımlar
Ayni devlet yardımı
Yoksul insanlara devlet tarafından yapılan
mutfak ya da giysi yardımı
Yoksulluk fonlarından elde
edilen gelir
Devletin yoksulluk ya da yardımlaşma
fonlarından köy muhtarlıkları tarafından
belirlenen kişilere yapılan nakit para yardımı
Diğer şahıslar tarafından
yapılan yardımlar
Sosyal ağ tarafından yapılan yardımlar
Akrabalar tarafından yapılan
yardımlar
Fakir insanlara akrabaları tarafından yapılan
yardımlar (nakdi ya da ayni)
Ormancılık geliri
-
Keresteden elde edilen gelir
Turizm geliri
-
Oteller
Gayri menkullerden
elde edilen gelirler
-
Emlak ya da arazilerin alışı, satışı ve
kiralanması
Diğer kaynaklar
Düşük bir orana sahip diğer gelir kaynakları
El sanatları
dantel, nakış, bakır işçiliği
Arıcılık
Arıcılık ürünlerinin satışı
Yoksulluk yardımları
Balıkçılık
Diğer gelir kaynakları Aile üyeleri tarafından
yapılan yardımlar
Balık çiftliklerinden elde edilen gelir
Bölge dışında yaşayan, uzaktaki aile üyeleri
tarafından gönderilen para
Takas
Hizmet ya da yiyecek bazında yapılan değiş
tokuş
Avcılık
Sezonluk avcılık faaliyetleri
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 3 / 68
7.1.2. Gelir Seviyesi ve Gelir Kaynaklarının Dağılımı
Araştırma kapsamında incelenen nüfus içindeki değişik gelir kaynaklarından gelir
elde eden hane sayısı ve ortalama gelirleri Şekil 7.1’de gösterilmiştir (Yusufeli İlçesi
ve tüm köyler dahil olmak üzere). Söz konusu şekilde yer alan hane sayısının
araştırma kapsamında incelenen hane sayısından (3031) fazla gözükmesinin sebebi,
bazı hanelerin birden fazla gelir kaynağına sahip olmasıdır. Çeşitli gelir
kaynaklarından elde edilen gelir miktarlarına dair detaylar Ek D’de her bir yerleşim
yeri için ayrı verilmiştir.
Üç gelir kaynağından gelir elde eden hane sayısı diğerlerine oranla nispeten
yüksektir. Projeden etkilenen alandaki hanelerin %36’sı emekli maaşına sahiptir.
Hanelerin %28’i tarım ile geçinmekte, %27’si devletten maaş almaktadır. Bu
değerlerden anlaşıldığı üzere hanelerin üçte birinden fazlası emekli, dörtte birinden
fazlası ise memur statüsündedir. Tarım, yöredeki hanelerin üçte birinden az bir
kısmının gelir kaynakları arasında yer almaktadır.
Öte yandan en yüksek gelir miktarını yaratan gelir kaynakları bu bahsedilenlerden
farklı olup, Şekil 7.1’de görüldüğü üzere ticaret, kümes hayvanları satışı, ücretler ve
kira gelirleridir. Ticaretten elde edilen ortalama gelir yılda 10,000 USD’nin
üzerindedir. Bu gelir kaynağını yılda 8,000 USD’lik bir değerle kümes hayvanları
satışı takip etmekte, üçüncü ve dördüncü sırada ise yıllık 6,000 USD’den fazla bir
kazançla ücretler ve kira gelirleri yer almaktadır. Diğerler kaynaklar yılda
4,000 USD’den çok daha az miktarda gelir üretmektedir.
Maaşlar bölgedeki toplam gelirde en yüksek payı olan kaynaktır. En yüksek gelir
getiren ticaret ve kümes hayvancılığı toplam gelirin yaklaşık %10’unu oluşturmakta
ve PEİ’lerin %1’inden azının geçim kaynağını oluşturmaktadır.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 4 / 68
1200
1099
12.000,00
839
805
800
6.000,00
600
Hane sayısı
8.000,00
1000
458
Yıllık Ortalama Gelir (USD)
10.000,00
400
245
280
205
200
6
1
3
54
8
8
9
19
3
20
24
12
3
4
27
0,00
67
80
129
194
2.000,00
200
295
4.000,00
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
Kaynaktan
elde edilen
ortalama
yıllık gelir
Gelir Kaynakları
ve Hane
Sayısı
Kaynaktan gelir sağlayan hane sayısı
1 Maaşlar
2 Ücretler
3 Sezonluk işler
4 El Sanatları
5 Hayvancılık
6 Kümes hayvancılığı
7 Çiftlik hayvanları satışı
8 Kümes hayvanları satışı
9 Aile üyeleri tarafından yetiştirilen gıda ürünleri
10 Aile üyeleri tarafından toplanan gıda ürünleri
11 Kereste/kereste ürünleri
12 Turizm
13 Ticaret
14 Takas
15 Gayri menkullerden elde edilen gelirler
16 Emekli maaşı
17 Yoksulluk fonları
18 Diğer devlet yardımları
19 Ayni devlet yardımları
20 Akrabalar tarafından yapılan yardımlar
21 Uzakta yaşayan aile üyeleri tarafından yapılan
yardımlar
22 Diğer şahıslar tarafından yapılan yardımlar
23 Taşımacılık
24 Arıcılık
25 Kira gelirleri
26 Avcılık
27 Balıkçılık
28 Diğer kaynaklar
Şekil 7.1. Çeşitli Kaynaklardan Gelir Sağlayan Hane Sayısı ve Gelir Seviyeleri
(Araştırma Kapsamında İncelenen 3,031 Hane için)
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 5 / 68
%4.32
Hayvancılık
%1.53
Ulaştırma
%1.60
Yardımlar
%3.21
Sezonluk işler
%0.53
Ormancılık
%0.36
Turizm
%2.00
Mülkten elde
edilen gelir
%10.57
Tarım
%5.8
Diğer
%15.43
Ticaret
%25.10
Maaş
%9.09
Ücret
%20.39
Emekli maaşı
Şekil 7.2. Projeden Etkilenen Alanda Yıllık Gelirin Gelir Kaynaklarına Göre Dağılımı
Doğrudan Etkilenen Köylerdeki Gelir Yapısı
Yusufeli Projesinden etkilenen 19 köyde, çeşitli gelir kaynaklarından elde edilen
ortalama gelirler ve söz konusu kaynaklardan gelir elde eden hane sayısı Şekil 7.3’te
gösterilmiştir.
Projeden etkilenen köylerdeki başlıca gelir kaynakları, söz konusu kaynaklardan gelir
elde eden hane sayısı bakımından incelendiğinde çıkan sonuçlar, etkilenen tüm
nüfus bazında yapılan değerlendirmeye benzerlik göstermektedir. İlk üç sırada yer
alan gelir kaynakları köylerde de, emekli maaşları (2080 hanenin 790 adedinin gelir
kaynağı), tarım (2080 hanenin 719 adedinin gelir kaynağı) ve devletten alınan
maaşlardır (2080 hanenin 324 adedinin gelir kaynağı). Diğer bir deyişle köylerdeki
hanelerin yaklaşık %38’i emekli maaşından, %35’i tarımdan, %20’si ise memur maaşı
ile geçinmektedir.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 6 / 68
900
790
9.000,00
800
6.000,00
600
5.000,00
500
4.000,00
300
205
172
200
106
161
2.000,00
175
232
3.000,00
400
Hane Sayısı
700
424
7.000,00
301
Ortalama Yıllık Gelir (USD)
719
8.000,00
100
4
0
2
54
58
40
6
2
9
14
42
1
16
16
8
3
0,00
3
19
1.000,00
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
Gelir Kaynakları ve Hane Sayısı
Kaynaktan elde edilen ortalama yıllık gelir
1 Maaşlar
2 Ücretler
3 Sezonluk işler
4 El Sanatları
5 Hayvancılık
12 Turizm
13 Ticaret
14 Takas
16 Emekli maaşı
yardımlar
23 Taşımacılık
24 Arıcılık
25 Kira gelirleri
26 Avcılık
27 Balıkçılık
28 Diğer kaynaklar
Şekil 7.3. Çeşitli Kaynaklardan Gelir Sağlayan Hane Sayısı ve Gelir Seviyeleri (Köy
Bazında, 2,080 Hane için)
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 7 / 68
Köylerde elde edilen ortalama yıllık gelir seviyeleri projeden etkilenen tüm alanla
kıyaslandığında düşüktür. Köylerde en yüksek gelir yıllık 8,000 USD ile kiradan elde
edilmektedir. Bunu yıllık 6,000 USD civarında bir gelirle kümes hayvanları satışı,
ticaret ve balıkçılık izlemektedir. Maaşlardan elde edilen gelir miktarı yıllık
6,000 USD’den biraz daha düşük olmakla birlikte toplamdaki payı diğer kaynaklardan
elde edilenlerden oldukça fazladır.
Maaşlar, köy hanelerinin %20’lik bir kısmı için gelir kaynağıyken ticaret, hanelerin
%5’inin gelir kaynağıdır. Fazla gelir üreten diğer gelir kaynaklarının oranı ise her bir
kaynak için %1’den azdır. Etkilen köylerde yıllık gelirin gelir kaynaklarına göre
dağılımı Şekil 7.4’te verilmiştir.
Tarım, köylerdeki hanelerin yalnızca üçte birinin gelir kaynakları arasında yer
almaktadır. Emekli maaşı ve maaşlar, projeden etkilen tüm alanda olduğu gibi
köylerde de önemli gelir kaynaklarındandır.
2.29% Yoksulluk
Fonları
2.06%
Ulaştırma
6.22% Diğer
20.23% Maaş
24.28% Emekli
Maaşı
0.86% Mülkten
elde edilen gelir
10.58% Ücret
5.07% Sezonluk
İşler
5.43% Ticaret
0.32%Turizm
6.38% Hayvancılık
0.59% Ormancılık
15.68% Tarım
Şekil 7.4. Projeden Etkilenen Köylerde Yıllık Gelirin Kaynaklarına Göre Dağılımı
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 8 / 68
Yusufeli İlçesindeki Gelir Yapısı
Yusufeli İlçesinde, çeşitli gelir kaynaklarından elde edilen ortalama gelirler ve söz
konusu kaynaklardan gelir elde eden hane sayısı Şekil 7.5’te gösterilmiştir.
450
14,000.00
400
381
12,000.00
309
350
8,000.00
189
250
6,000.00
200
150
120
100
87
4,000.00
41
50
13
22
14
2
1
1
2
0
0
5
2
4
8
4
33
0
1
8
25
33
48
2,000.00
0.00
Hane Sayısı
300
151
Ortalama Yıllık Gelir (USD)
10,000.00
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28
Gelir Kaynakları ve Hane Sayısı
Kaynaktan elde edilen ortalama yıllık gelir
1 Maaşlar
2 Ücretler
3 Sezonluk işler
4 El Sanatları
5 Hayvancılık
12 Turizm
13 Ticaret
14 Takas
16 Emekli maaşı
yardımlar
23 Taşımacılık
24 Arıcılık
25 Kira gelirleri
26 Avcılık
27 Balıkçılık
28 Diğer kaynaklar
Şekil 7.5. Yusufeli İlçesinde Çeşitli Gelir Kaynaklarından Para Kazanan Hane Sayısı
ve Gelir Seviyeleri (951 Hane için)
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 9 / 68
Yusufeli İlçesinde, daha fazla hanenin geçimini sağlayan kaynaklar; maaşlı işler
(381 hane), emekli maaşları (309 hane) ve ticarettir (189 hane). Söz konusu gelir
kaynaklarının oranları sırasıyla %40, %32 ve %20’dir. Yusufeli ilçesinde maaşlardan
gelir elde eden hane sayısı köylerdekine ve projeden etkilenen tüm alana oranla
daha yüksektir. Öte yandan emekli aylıklarından gelir elde eden hanelerin sayısı
köylerde ve Yusufeli İlçe merkezinde yakındır. Beklenildiği üzere ticaret, ilçe
merkezindeki önemli gelir kaynakları arasında yer almaktadır.
İlçe merkezinde en yüksek ortalama yıllık gelir 12,000 USD/yıl ile ticaretten elde
edilmektedir. Bunu yıllık 9,000 USD civarında gelirlerle turizm ve diğer çeşitli gelir
kaynakları takip etmektedir. Maaşlardan elde edilen yıllık gelir 7,000 USD’den
fazladır. Yusufeli ilçesinde, hanelerin yıllık ortalama geliri 8,800 USD civarındadır.
Yıllık gelirin gelir kaynaklarına göre dağılımı Şekil 7.6’da verilmiştir.
0.78%
Ulaştırma
0.7% Yoksulluk
Fonları
5.06% Diğer
14.9% Emekli Maaşı
31.72% Maaş
3.6%
Mülkten
Elde Edilen Gelir
7.02% Ücret
0.71%
Sezonluk İşler
29.2% Ticaret
1.5%
Hayvancılık
0.4% Turizm
0.5% Ormancılık
3.7%
Tarım
Şekil 7.6. Yusufeli İlçesinde Yıllık Gelirin Kaynaklarına Göre Dağılımı
Turizmden gelir elde eden hane sayısı toplam hane sayısının %1’inden oldukça
azdır. Hanelerin %4 civarı diğer çeşitli kaynaklardan gelir elde etmekte, %12’si ise
tarımdan para kazanmaktadır. Tarımdan elde edilen gelir miktarı yıllık 2,000 USD’ye
yakındır. Tarım ve hayvancılık 172 hanenin gelir kaynağını oluşturmaktadır. Diğer
yandan ilçe merkezindeki 53 hanenin de devlet tarafından verilen yoksulluk
yardımlarından faydalandığı tespit edilmiştir.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 10 / 68
Gelir kaynakları ve gelir seviyeleri ile ilgili detayların yanı sıra projeden etkilenen ve
risk altında bulunan gelir kaynaklarıyla ilgili bilgiler de Bölüm 7.5’te ve Ek D’de
etkilenen her yerleşim birimi için verilmiştir. Geliri risk altında olan haneler belirlenmiş,
bu haneler için ilgili gelir restorasyonu önlemleri belirlenmiştir.
7.1.3. Gelir Getiren Faaliyetlerde Erkek ve Kadının Payı
Yörede, çalışan kadınlar genellikle çiftçilikle uğraşırken erkekler daha çeşitli meslek
dallarında faaliyet göstermektedir. Çiftçi olarak çalışan erkeklerin oranı %5.56,
kadınların oranı ise %4.21’dir. Erkek ve kadın işgücü arasındaki iş yükü dağılımı
incelendiğinde çiftçilik yapan erkek ve kadınların oranının birbirine yakın olduğu
görülür. Buna rağmen geri kalan iş kollarında çalışan erkek sayısı kadınlardan çok
daha fazladır. Çeşitli gelir kaynaklarındaki erkek ve kadın arasındaki iş gücü dağılımı
Tablo 7.2’de gösterilmiştir.
Tablo 7.2. İş Gücünün Erkek ve Kadın Arasındaki Dağılımı
Meslek
Erkek Katılımı
Sayı
Yüzde*
Kadın Katılımı
Sayı
Yüzde*
Meslek
Emekli
953
%7.86
Emekli
128
%1.06
Çiftçi
674
%5.56
Çiftçi
510
%4.21
49
%0.40
Ev kadını
2,806
%23.14
358
%2.95
Esnaf
16
%0.13
Zanaatkar
38
%0.31
Zanaatkar
6
%0.05
Tüccar
19
%0.16
Tüccar
1
%0.01
Devlet memuru
462
%3.81
Devlet memuru
91
%0.75
İşçi
658
%5.43
İşçi
45
%0.37
1,320
%10.89
1,070
%8.83
İşsiz
707
%5.83
İşsiz
640
%5.28
Diğer
418
%3.45
Diğer
132
%1.09
5,656
%46.7
Toplam
5,445
%45
Ev erkeği
Esnaf
Öğrenci
Toplam
Öğrenci
* Araştırma kapsamında incelenen toplam nüfusun yüzdesi (12,124)
Tablo 7.2’de görüldüğü üzere kadınlar esnaf ve zanaatkarlık gibi ticari faaliyetlerde
daha az aktif olup çoğunlukla tarımsal faaliyetlerde çalışmaktadır. Aynı şekilde devlet
memuru ve işçi olarak çalışan kadın sayısı da erkeklere göre oldukça azdır. Bunun
yanı sıra emekli erkeklerin oranı da kadınlara kıyasla oldukça fazladır. Ev kadınlığı
yapan kadınların sayısının göreceli olarak fazla olması, bu kadınların ekonomik
aktivitelere katılımının sınırlı olduğunu göstermektedir.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 11 / 68
İşsizlerin oranı hem erkek hem de kadın için %5’in üzerindedir. Gönüllü eğitim
programları söz konusu işsiz insanlara yeteneklerini geliştirme, inşaat süresince bir iş
bulma ya da bir el sanatı öğrenerek aile ekonomisine katkıda bulunma imkanı
sağlayacaktır. PEA’da yaşayan 1,023 kişi (%8.44) okul çağında olmayan
çocuklardan, yaşlı insanlardan (64 yaş üstü) ve engellilerden oluşmaktadır.
7.1.4. Hanelerin Üretim ve Tüketim Yapıları
Araştırma sonuçlarına göre hanelerin başlıca harcamaları kredi ödemeleri ve yiyecek
giderleridir. Hanelerin yıllık yiyecek, giyecek, ev eşyası, ulaşım, sağlık ve diğer
giderleri Tablo 7.3’te gösterilmiştir.
Araştırma sonuçlarının analizine göre proje alanındaki hanelerin ortalama yıllık gideri
6,350 USD civarındadır. Harcama miktarı, 6.900 USD civarındaki yıllık gelirle
karşılaştırıldığında, hane başına yıllık 550 USD’lik küçük bir tasarrufun yapılabildiği
görülmektedir.
Tablo 7.3. Hanelerin Ortalama Yıllık Harcamaları
Gider Kalemleri
Yiyecek
Giyecek
Mobilya
Eğlence
Ulaşım
Sağlık
Tohum ve tarım giderleri
Hayvan yemi
Veterinerlik
Sulama
İşçiler
Sigara
Kredi ödemeleri
Taksit ödemeleri
Vergi
Eğitim
Tamir ve bakım
Kira
Diğer borçlar
Diğer
Toplam
Cevap Veren
Hane Sayısı
(a)
2,842
2,111
294
520
2,075
1,106
1,650
1,464
395
343
214
1,100
410
586
563
1,333
456
623
118
113
Ortalama Yıllık
Harcama
(USD)
(b)
1,916
660
918
782
700
370
460
490
131
223
1,370
693
6,594
1,589
889
1,037
433
1,105
6,423
645
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Hane Başına Düşen
Ortalama Yıllık Harcama
(USD)
[(a x b)/3,031]
1,796
460
89
134
479
135
250
237
17
25
96
252
891
307
165
456
65
227
250
24
6,355
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 12 / 68
Bu figürden anlaşıldığı üzere genellikle hanenin tüm geliri, giderlerine harcanmakta
ve çoğu hanenin bir birikim yapma şansı bulunmamaktadır. Dolayısıyla, bölgede
yaşayan PEİ’lerin gelirleri en azından proje öncesindeki durumlarını koruyacak
şekilde restore edilmezse, bu insanlar harcamalarını karşılayamama ve yoksullaşma
riski altındadırlar.
Köylerdeki ve Yusufeli ilçe merkezindeki gelir yapıları ve hanelerin (özellikle
yoksullaşma riski altında olanların) gelir restorasyonu için alınacak önlemler
Bölüm 7.5’te sunulmuştur.
7.2. Projenin Etkileri
Projenin sosyoekonomik etkileri Bölüm 2’de anlatılmaktadır. Projenin bir şekilde
tazmin (nakdi, ayni ya da diğer) gerektiren temel etkileri, altyapının (relokasyon yolları
ve iletim hatları dahil) ve özel mülklerin su altında kalma ve arazi alımı sebebiyle
kaybından dolayı ortaya çıkmaktadır. Bu etkilerin sonuçları etkilenen insanların
fiziksel ya da ekonomik olarak yer değiştirmesidir. PEİ’lerin yer değiştirmesine sebep
olabilecek durumlar;
•
•
•
•
•
Ev ve mütemmim yapıların kaybı,
Arsa ve tarım arazilerinin kaybı (meyvelikler dahil),
Mera, okul, cami, sağlık kurumları gibi kamu mallarının kaybı,
Sosyal ve ekonomik olanaklara erişimin kısıtlanması ve
Gelir kaynaklarının kaybıdır.
Projeden etkilenen tüm yerleşim birimleri için yukarıda bahsedilen kayıplardan en az
biri söz konusudur. Bu etkiler, birden fazla haneyi etkileme ihtimali olan ortak mallar
üzerine etkiler ve haneler üzerindeki etkiler olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Projenin
etkileri ile ilgili detaylar Bölüm 2’de anlatılmış, Ek D.21’de de etki durumları ile ilgili
bilgiler her bir yerleşim yeri için verilmiştir.
7.2.1. Kamu/Kültür Malları Üzerindeki Etkiler
Proje Alanındaki Karayolları
Yusufeli baraj gölü, iki ana karayolunun ve köylere bağlantı yollarından bazılarının
(Artvin-Erzurum ve Artvin-Bayburt karayolları) belli kısımlarını su altında bırakacaktır.
Ulaşım ağı üzerindeki bu etki PEİ’leri ilgilendiren başlıca konulardandır. Relokasyon
yollarıyla ilgili detaylı bilgi ÇED Raporu’nda (ENCON, 2005) yer almaktadır.
Proje kapsamında, su altında kalacak yolların yerine 31 km uzunluğunda ArtvinErzurum relokasyon yolu ve 55 km uzunluğunda Artvin-Bayburt relokasyon yolu inşa
edilecektir.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 13 / 68
Kentsel yeniden yerleşim alanı olarak seçilen Yansıtıcılar yeni ilçe merkezi olacaktır.
Mevcut Yusufeli ilçe merkezine yakın olan bu alan, merkezi konumu sayesinde aynı
işlevi sürdürecektir.
Halkın bilgilendirilmesi ve halka danışma sürecinde PEİ’lere relokasyon yollarının
rotası hakkında danışılmış ve gerekli bilgilendirmeler yapılmıştır. Mümkün olan
durumlarda, yolların tasarımı halkın istekleri doğrultusunda değiştirilmiştir.
Tasarlanan relokasyon yolları Şekil 7.7’de gösterilmiştir. Bu şekilde de görüldüğü gibi
PEİ’lerin isteği üzerine Barhal Vadisi’nin doğu ve batı kısımlarını birleştirecek bir
köprü (sonraki kısımlarda Yansıtıcılar köprüsü olarak geçecektir) yapılması
planlanmıştır. Bu köprü sayesinde, baraj gölünün doğu tarafından yeni ilçe merkezine
ulaşım yolun köprünün olmadığı haline kıyasla 17 km kısalacaktır.
Proje sonrasında yerinde kalacak yerleşim birimlerinin ilçe merkezine olan
uzaklığındaki değişim, mevcut ve gelecekteki yol uzaklıklarıyla birlikte Tablo 7.4’te
gösterilmiştir.
Tablo 7.4. Yerleşim Birimlerinin İlçe Merkezine Baraj Gölünde Su Tutulmasından
Önceki ve Sonraki Uzaklıkları
No
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Yerleşim
birimi
Mevcut ilçe
merkezine göre
konum
Yusufeli İlçesi
Irmakyanı
Sebzeciler
Yeniköy
Kınalıçam
Morkaya
İşhan
Arpacık
Darıca
Pamukçular
Bahçeli
Dereiçi
Çıralı
Küplüce
Bostancı
Tekkale
Çeltikdüzü
Çevreli
Kılıçkaya
Alanbaşı
Doğu (D)
D
D
D
D
D
D
D
D
Kuzey (K)
K
K
K
K
(Güneybatı) GB
GB
GB
GB
GB
Mevcut ilçe
merkezine
uzaklık
(A) (km)
5.8
14.7
14.0
19.8
25.7
27.6
22.7
30.8
35.0
6.8
5.7
13.1
14.2
15.5
6.9
14.1
12.8
23.2
23.7
Yeni ilçe
merkezine
uzaklık
(B) (km)
21.7
52.5
34.5
39.8
38.9
43.9
7.9
8.0
14.8
15.4
16.6
7.5
14.7
36.4
24.0
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Yol
uzunluğundaki
değişim
(A – B) (km)
7.0
26.8
6.9
17.1
8.1
8.9
1.1
2.3
1.7
1.2
1.1
0.6
1.9
13.2
0.3
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 14 / 68
Şekil 7.7. Relokasyon Yolları Güzergahı
Doküman Adı:
YUSUFELİ BARAJI VE HES PROJESİ
Dok. Kodu:
Revizyon :
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 15 / 68
Tablo 7.4’ten görüldüğü üzere, ilçe merkezine olan uzaklık bakımından en çok
etkilenen yerleşim birimleri baraj gölünün güney kısmında yer alanlardır. Örneğin
Kılıçkaya Köyü’nü Yusufeli ilçesine bağlayan yol, Alanbaşı’ndan dolanmak
durumundadır ve bu durum yolun uzamasına sebep olmuştur. Doğuda Oltu ve
Tortum boyunca yerleşmiş Morkaya, Arpacık ve Darıca Köyleri de nispeten yolların
uzamasından etkilenmektedir. İleride yapılacak olan yol, Erzurum’a barajın
güneyinden gelmekte, rezervuar üzerinden geçerek Arpacık ile Darıca’ya doğru
doğuya dönmekte, daha sonra ise batıda yer alan Yusufeli’ne doğru gitmektedir.
Dolayısıyla şimdiki duruma kıyasla yol biraz uzamaktadır.
Artvin-Erzurum ve Artvin-Bayburt arasında yer alan devlet yollarının parçası olacak
olan relokasyon yolları, mevcut yollardan daha iyi nitelikte olacak şekilde inşa
edilecek ve bazı köylere olan bağlantıları yenilenecektir. Bu yollar kimi köylerin ilçe
merkezine olan uzaklığını arttırmakla beraber, seyahat kalitesini yükseltecektir.
Proje kapsamında yer alan relokasyon yolları, su tutma, işleminden önce bitirilecektir.
Köy yolları ve diğer bağlantı yolları için gerekli tasarımlar, relokasyon yollarının nihai
ve uygulama planlarına paralel olarak tamamlanacaktır. Söz konusu bu faaliyetler de
Yusufeli Projesi kapsamında yürütülecektir.
İletim Hatları
Vadideki mevcut iletim hatları Yusufeli Projesini de kapsayan Aşağı ve Orta Çoruh
projelerinin uygulanmasıyla birlikte kaybedilecektir. Tüm köy bağlantılarını içeren yeni
iletim hatları; bu tesislerin planlanması, inşaatı ve işletilmesinden sorumlu kurum olan
Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) tarafından yapılacaktır. Proje alanında yapılması
planlan ana 380 kV iletim hatlarının %90’ı tamamlanmıştır. Borçka-Yusufeli ile
Yusufeli-Oltu arasında yapılması planlanan 154 kV’lik İletim hattının ihalesi ise 2005
yılı içerisinde verilecektir. Hatların köy bağlantıları (gerekli tüm trafo merkezleri de
dahil olmak üzere) yine TEİAŞ tarafından yapılacaktır. Söz konusu iletim hatlarıyla
ilgili detaylı bilgi ÇED raporunda yer almaktadır.
Yerleşim Birimlerindeki Ortak Mallar
İlçe merkezi olması sebebiyle Yusufeli’nde projeden kaynaklı ortak mal kaybı oldukça
fazladır. Öte yandan tamamıyla etkilenen köylerde de önemli ölçüde ortak mal kaybı
söz konusudur. Kısmen etkilenen köylerde ise kaybedilen ortak mallar çoğunlukla
mera statüsündeki arazilerdir. Kısmen etkilenen köylerden yalnızca dört tanesi cami
ve okul gibi kamu binalarını kaybetmektedir.
PEİ’lerin kullanımında olan ortak varlıklar ve kamuya ait araziler için tazminat
ödemeleri (varlıkların köy veya ilçe adına kayıtlı olmaları durumunda) köy veya ilçe
kurumlarına yapılacaktır. Ortak varlıklarının hazineye ait olması durumunda, bu
varlıkların kullanıcılarına herhangi bir tazminat ödemesi yapılmayacaktır. Ancak,
yeniden yerleşim yerlerini, benzer devlet arazilerinin yeniden yerleşen insanların
kullanımında olduğu yerlerde seçmek genel bir uygulamadır. Devletin kanuni bir
sorumluluğu olarak, kaybedilecek olan diğer ortak varlıklar PSO tarafından yeniden
yerleşim alanlarında tesis edilecektir. Mera alanlarının yeniden yerleşim alanlarına
uzak mesafede bulunması halinde, yemlik kurulması gibi, bu tür ihtiyaçları yeniden
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 16 / 68
yerleşen insanlara sağlayacak ilave önlemler alınacaktır. DSİ, PSO olarak kamu
arazilerinin ve araçlarının bu YYEP Raporu vasıtasıyla yeniden yerleşen insanlara
tahsis etmeyi taahhüt etmektedir.
Kültürel ve Tarihi Varlıklar
Yusufeli rezervuarı ile birlikte su altında kalacak alan içinde bulunan kayıtlı (Kültür ve
Turizm Bakanlığı tarafından kaydedilmiş) tek tarihi eser Tekkale Kalesidir. Yusufeli
ilçesinin Hamzat köyünde de iki adet tarihi kilise bulunmakla beraber bunlar kayıtlı
yapılar değildir. DSİ ile Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından gerekli araştırmalar
yapılarak bu kiliselerin durumları değerlendirilecektir. Bahsi geçen bu eserler dışında
bir kültürel ya da tarihi varlık kaybı olmayacaktır. Baraj gölü alanında yer alan tarihi
eserler su tutma işleminden önce taşınacaktır.
7.2.2. Haneler Üzerindeki Etkiler
Projeden etkilenen yerleşim birimlerinde haneler yapılarını ya da arazilerini, yahut her
ikisini birden kaybetmektedir. Etkilerin her bir hane için önemi, kayıpların tipine ve
büyüklüğüne bağlı olarak değişmektedir.
Tamamıyla etkilenen yerleşim birimlerindeki tüm haneler yapı ve/veya arazi kaybına
uğramaktadır. Kısmen etkilenen köylerde ise hanelerin bir bölümü fiziksel kayba
uğramaktadır. Kısmen etkilenen köylerin bazılarında fiziksel kayba uğrayan hanelerin
sayısı oldukça az iken, bazılarında ise hanelerin %50’sinden fazlası fiziksel kayba
uğramıştır. Projenin sosyoekonomik etkileri Bölüm 2’de anlatılmış ve her bir yerleşim
birimiyle ilgili detaylar Ek D’de sunulmuştur.
7.3. Tazmin ve Gelir Restorasyonu Stratejileri için Yaklaşım
Tazmin ve gelir restorasyonu çalışmaları, çalışmanın türüne ve sürecine (kısa vadeli,
uzun vadeli) göre gruplandırılabilir. Gelir restorasyonu için alınacak önlemler türüne
göre “doğrudan önlemler”, “dolaylı önlemler” ve “kalkınma projeleri ve programları”
olarak gruplandırılmıştır. Bu kategoriler içinde yer alan çalışmalar aşağıda
sunulmaktadır.
Doğrudan Yöntemler
•
•
•
•
•
•
Kaybedilecek taşınmazların kamulaştırma değerlerinin ödenmesi
Devlet eliyle kentsel iskan sağlanması
Devlet eliyle kırsal iskan sağlanması
Devlet tarafından yapılacak iskan yardımları
İnşaat aşaması faydaları
Ek Krediler
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 17 / 68
Dolaylı Yöntemler
•
•
•
•
•
•
Yeniden yerleşim boyunca PEİ’lerin ilgi ve ihtiyaçlarını desteklemek için uygun
kurumsal düzenlemelerin yürütülmesi (ör: Yerel Halk İskan Komitesi, İskan
Dairesi)
Toplu ve bireysel düzeyde bilgilendirme ve danışma süreci
Mesleki eğitim kursları
İş üstünde eğitim, sektörle ilgili bakanlıklar tarafından üstlenilen pilot projeler
Çocukların eğitiminin teşvik edilmesi
Kooperatiflerin kurulması için destek sağlanması ve pazarlama faaliyetlerinin
desteklenmesi
Bölge için kalkınma projeleri ve programları
•
•
•
•
Kalkınmada öncelikli bölge
SRAP – finanse edilen sektörel projeler
Kurumsal kapasite artırımı projeleri (SRAP ya da REC tarafından finanse
edilen)
Bölgesel/sektörel projeler tarafından finanse edilebilir diğer programlar
(KOSGEB, DOKAP, EU, GEF vb.)
Gerçekleştirilecek çalışmalar aşağıda detaylı olarak anlatılmıştır. Tümü kısa vadede
alınacak olan doğrudan yöntemler, YYEP raporu genelinde tanımlanmış, geliştirilmiş,
değerlendirilmiş ve Bölüm 7.4’te özetlenmiştir. Bu önlemler potansiyel kayıpların
tazminini de kapsamaktadır. Bölüm 4’te anlatılan devlet destekleri hanelerin hak
sahipliliği durumu baz alınarak sağlanmaktadır. PEİ’lerin hak sahipliği durumu
Bölüm 7.4’te özetlenmiş, detaylı hak sahipliği matrisi ise Ek C’de verilmiştir.
Bölüm 7.6 ve 7.7’de ise daha uzun vadeli önlemler (“dolaylı yöntemler” ve “kalkınma
projeleri”) ele alınmıştır. Tüm PEİ’ler kamulaştırma veya devlet eliyle yeniden
yerleşime hak sahibi olsun veya olmasın, devlet yardımları (sağlık kontrolü, barınma,
sağlık ocağı) kamu binaları, inşaat aşamasındaki onların lehlerine düzenlemelerden,
ilave kredi, dolaylı önlemler (Şekil 7.9) ve devlet tarafından sağlanacak eğitim, destek
ve kalkınma projelerinden (Şekil 7.10) faydalanabileceklerdir. Başbakanlık SRAP
programı altında hibe ve destekler mevcuttur. Bu programa sağlanan para ve ilgili
devlet kuruluşları tarafından verilen benzer programlar açıklanmalıdır. YYEP Raporu
Bölüm 8’de sunulduğu üzere bu programlar DSİ tarafından koordine edilecektir. DSİ,
ilgili STK ve kooperatiflere bu hibe ve destekleri sağlamaktan sorumludur. YYB (DSİ
tarafından yönetilen), kaymakamlık ve ilgili devlet kuruluşlarının desteğiyle köylerde
ve yeni Yusufeli İlçesinde kooperatifler kurulacaktır. Gelir ve üretim iyileştirmelerine
katkı sağlayacak olan kooperatiflerin amacı bağlamında bu hibe ve destekler direk
olarak PEİ’lerin ilgili faaliyetlerini destekleyecektir.
Genel olarak, gelir restorasyonu stratejisi, doğrudan ve dolaylı önlemler ile kalkınma
projelerinin karşılıklı etkileşimi şeklinde olacaktır. Tasarlanan süreçler, doğrudan
önlemler için Şekil 7.8’de, dolaylı önlemler için Şekil 7.9’da ve kalkınma projeleri için
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 18 / 68
Şekil 7.10’da gösterilmiştir. Gelir iyileştirme stratejileri ve faaliyetlerinin ayrıntıları Ek
N’de sunulan gelir iyileştirme planında verilmektedir.
“Doğrudan yöntemler” adı altında bahsedilen önlemler PEİ’lerin kayıplarının maddi
yoldan (nakdi ya da ayni) tazminidir. “Dolaylı yöntemler” ve “kalkınma projeleri” ise
PEİ’lerin çeşitli fırsatları kullanmalarına olanak verecek şekilde yeteneklerinin
geliştirilmesi ve teşkilatlanmış yapıların yaratılması gibi önlemler anlamındadır.
Olanakları kullanma kapasitesi, hem gelir üreten aktiviteyi gerçekleştirme kapasitesini
(ör: geliştirilmiş tarımsal üretim) hem de finansman ve destek olanaklarına erişme
kapasitesini gerektirir. Destek olanaklarına erişme kapasitesi, pilot projeler gibi
PEİ’lerin yeteneklerini geliştirecek faaliyetlerin yaygınlaştırılmasını başlatacak etken
olması sebebiyle, geçim kaynaklarını yeniden kurma çalışmalarının ilk aşamalarında
özellikle önem verilmesi gereken konulardandır. Bu sebepten dolayı “dolaylı
önlemler”, yeniden yerleşim başlar başlamaz uygulanmaya başlamalıdır. Diğer
faaliyetleri tetikleyici nitelikte olan bu önlemler proje uygulama planı ve bütçede de
göz önüne alınmıştır. Aşağıdaki bölümlerde bu faaliyetleri takip edecek nitelikte daha
uzun vadeli çalışmalar için genel bir taslak verilmiştir.
Halkı baz alan kooperatifler ve organizasyonlar kalkınma girişimlerinde önemli rol
oynar. Ancak bu tarzda organizasyonların kurulmasıyla halkı baz alan sürdürülebilir
kalkınmadan bahsedilebilir.
Gelir restorasyonu programının tüm aşamaları boyunca yapılacak halkın katılımı,
bilgilendirilmesi ve danışmanlık faaliyetleri, halkın ihtiyaçları karşılayacak kalkınma
girişimlerinin tasarlanması bakımından önemlidir. Kalkınmayı başarılı bir şekilde
gerçekleştirmek için iyi tasarlanmış bilgilendirme ve iletişim stratejileri gerekmektedir.
Devlet kurumlarını, uluslararası kurumları, sivil toplum kuruluşlarını ve PEİ’leri içeren
geniş bir paydaş grubuyla sosyal ve kurumsal bilgi alışverişinde bulunmak için bazı
mekanizmalara ihtiyaç vardır. Bu temel paydaş gruplarına sürekli olarak bilgi
verilmesi, görüşlerinin alınması ve paydaşların karar verme, planlama ve yürütme
aşamalarına katılımının sağlanması amacıyla da çeşitli mekanizmalar gerekmektedir.
Söz konusu sürece akademik kuruluşların da katılımı faydalı olacaktır. Projenin
başlangıcından itibaren bilgilendirme toplantıları planlanmalı ve bu toplantılara
paydaşların katılımı sağlanmalıdır. Takip eden aşamalarda paydaşların çelişen
çözüm önerilerini bir araya getirip tartışmak amacıyla toplantılar düzenlenmelidir. Bu
şekilde paydaşlar arasında yeni proje teklifleri hazırlamak ve yörenin etkin bir şekilde
kalkınmasına yardımcı olmak amacıyla işbirliğinin kurulması da sağlanabilecektir.
Bölüm 7.5 ve 7.6’da uzun vadeli gelir restorasyonunu destekleyecek program ve
projelerden mevcut (ya da erişilebilir) olanlar ve kalkınma projelerinin odaklanması
gereken sektör ve faaliyetler hakkında genel bilgiler verilmiştir. Ayrıca istihdam
arttırıcı proje önerileri Ek D.22’de verilmiştir.
PEİ’lerin geçim kaynaklarının yeniden tesis edilmesi sosyoekonomik şartlardaki
önemli değişikliklerle birlikte uzun ve kompleks bir süreçtir. Planlamanın bu
aşamasında, tüm PEİ’lerin geçim kaynaklarını iyileştirebilmelerini sağlayacak olan
tüm kalkınma önlemlerinin tip ve kapsamlarını tam olarak tahmin etmenin oldukça zor
olduğu belirtilmelidir.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 19 / 68
YYEP stratejisi bu süreç için bir çerçeve bulmayı amaçlamaktadır, ancak uygulama
devam ederken ayrıntıların gelecek yıllar zarfında yavaş yavaş gelişeceğinin
bilinmesi gerekmektedir. Süreç beklenmedik gelişmelere ve ihtiyaçlara tepki vermeye
hazır olmalıdır. PEİ’lerin kapsamlı girdilerinin Ek L’de sunulan halkın katılımı ve
danışmanlık planın uygulanması vasıtasıyla halkın da geniş ölçüde katılımına ve
onlardan gelecek geri bildirime ihtiyaç vardır.
YYEP bütçesi, maddi zararların tazmini için tanımlanan tüm önlemlerin maliyetlerini
içermektedir. Ayrıca bütçe, PEİ’lerin tazminat paralarını kendilerine sabit bir geçim
kaynağı/gelir akışı sağlayacak biçimde kullanmaları hususunda da desteklemektedir.
Bütçe, eğitim ve kooperatiflerin desteklenmesi gibi itici güç mahiyetindeki önlemleri
de içermektedir. Bu tür önlemlerin, kapsamlı bir kalkınma süreci üzerinde çok yönlü
tetikleyici etkileri olmalıdır. YYEP stratejisi, zararların tazmin edilmesinin ötesinde
kabul edilen risklerine rağmen projenin doğasında olan potansiyel fayda paylaşımını
gerçekleştirmeye yönelik çalışmaları amaçlamaktadır.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 20 / 68
DOĞRUDAN YÖNTEMLER
Sorumlu Kurum
DSİ
BİB
Faaliyet
• Kaybedilecek taşınmazların kamulaştırma değerlerinin
ödenmesi
• Devlet eliyle kentsel iskan sağlanması
Devlet eliyle kırsal iskan sağlanması
Devlet kredileri (arsa, ev, dükkan, ekipman, işletme
kredileri)
• Diğer devlet yardımları (sağlık kontrolleri, huzurevi/
bakımevi)
• İskan yardımları (maddi, geri ödemesiz yardımlar)
• Kamu binalarının ve relokasyon yollarının inşaatı
Beklenen Sonuçlar
- Mal sahipleri için ikame değerinde
tazmin
- Hanelerin en azından asgari ücret
kazanabilmelerinin sağlanması
- Hassas gruplar üzerindeki olumsuz
etkilerin önlenmesi
- Kamu mallarına ulaşım ve erişimin
yeniden sağlanması
Konsorsiyum
• İnşaat aşaması faydaları
- Konsorsiyum tarafından iş
imkanlarının sağlanması (PEİ’lere
öncelik verilerek)
Türkiye Halk Bankası
Türkiye Ziraat Bankası
• Ek krediler
- Yukarıda bahsedilen devlet yardımları
tarafından karşılanmayan gelir akışı
kayıplarını telafi etmek için kredilerin
sağlanması
Şekil 7.8. Gelir Restorasyonu için Alınacak Doğrudan Önlemlerin Akım Şeması
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf.21/ 68
DOLAYLI ÖNLEMLER
Sorumlu Kurum
DSİ
(İskan Dairesi)
Valilik ve
Kaymakamlık
Faaliyet
• PEİ’lere danışmanlık ve destek sağlanması (kamulaştırma
bedelinin kullanılması, kredi için başvurular, eğitim
olanaklarına erişim, vb.)
• PEİ’ler için mesleki eğitim imkanlarının sağlanması
(halıcılık, el sanatları, inşaat işleri vb.)
• El sanatı ürünleri için sergi salonunun tahsis edilmesi
• Yusufeli için turistik bilgi kitapçığı hazırlanması
Beklenen Sonuçlar
PEİ’ler (bireyler ve gruplar):
- PEİ’lerin tarım, arıcılık, balıkçılık
ormancılık ve turizm alanlarındaki
kapasiteleri artacaktır
- Fırsatlar ve ihtiyaçlar hakkındaki
bilinç artacaktır
Organizasyonlar:
TKİB
KTB
ÇOB
• Kooperatiflerin kurulması
• Yeni tarımsal metotlar, organik tarım, arıcılık ve
hayvancılıkla ilgili eğitimler verilmesi
• Uygulama projelerinin yürütülmesi
• Balıkçılıkla ilgili projelerin uygulanması
• Eko-turizm ve kültür turizmi hakkında eğitim verilmesi
• Uygulama projelerinin yürütülmesi
- Ekonomik kalkınmayı gerçekleştirme
amacıyla çeşitli sivil toplum
kuruluşları kurulacaktır
- Daha uzun dönemli projelerin
geliştirilmesine yönelik bir anlayış
oluşturulacaktır
- PEİ’lerin (özellikle kadınların) el sanatı
ürünlerini satmaları için fırsat
oluşacaktır
• Ormancılıkla ilgili projelerin uygulanması (ör:
ağaçlandırma)
Şekil 7.9. Gelir Restorasyonu için Alınacak Dolaylı Önlemlerin Akım Şeması
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf.22/ 68
KALKINMA PROJELERİ
Sorumlu Kurum
İskan Dairesi,
Valilik ve
Kaymakamlık,
TKİB
Valilik ve
Kaymakamlık,
TKİB, KTB,
STK’lar,
Kooperatifler
DPT, Valilik ve
Kaymakamlık,
TKİB, KTB,
STK’lar,
Kooperatifler
Faaliyet
Beklenen Sonuçlar
Kurumsal Güçlendirme (Kapasite artırımı)
• Kurumsal güçlendirme projelerinin geliştirilmesi
• Bu tarz projeler için SRAP ve/veya REC’ten destek alınması
• Kurumsal güçlendirme projelerinin uygulanması
Projeler hazırlanması ve sektörel programlardan fon alınması
• SRAP (hayvancılık/tarım/el sanatları ve diğer kalkınma projeleri)
• KOSGEB (iş geliştirilmesi için danışmanlık programları)
• AB (kalkınma projeleri ör: organik tarım, arıcılık)
• GEF (çevre koruması)
Öncelikli olarak uygulanacak projelerin içeriği:
• Organik tarım ve organik tarım ürünlerinin sertifikalandırılması için kapasite
artırımı
• Tarımsal ürünler ve elişleri için pazarlar bulunması ve bu pazarlara erişimin
sağlanması
• Hayvan besiciliğinin, meracılığın ve veterinerlik hizmetlerinin geliştirilmesi
• Bölgesel, ulusal ve uluslararası acentelerle bağlantı sağlanarak
Yusufeli’nde turizmin geliştirilmesi için bir yerel ağ yaratılması
Devlet programlarının kapsamında bölgesel kalkınma önlemleri ve/veya
teşviklerin uygulanması
• DOKAP (gelir kaynaklarını geliştirme amacıyla tarımsal teknikler, sulama
olanakları gibi alanlarda destek verilmesi, küçük ve orta ölçekli işletmelere
üretim ve pazarlama konusunda destek sağlanması, yerel yönetimlere ve
yerel girişimcilere destek verilmesi, katı atık yönetimi ve bilgi teknolojileri
vb. projeler)
• Öncelikli Kalkınma Bölgesi (vergi teşvikleri, altyapı yatırımları vb.)
- Proje teklifi hazırlayabilen
STK’lar
- PEİ gruplarına (çiftçiler, esnaf
ve tüccarlar vb.) teknik ve
kurumsal destek sağlayabilen
kooperatifler
- PEİ’lerin proje ve girişimleri
için fon sağlanması
- PEİ’lere teknik ve kurumsal
bilgi sağlanması
- Altyapının iyileştirilmesi
- Vergi teşvikleri
- Vasıflı işgücünün varlığının
yöreyi özel yatırımlar için daha
cazip hale getirmesi
- Ekonomik büyüme ve
çeşitlenme için potansiyel
oluşması
- İş olanaklarının yaratılması
Şekil 7.10. Kalkınma Projelerinin Akım Şeması
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf.23/ 68
7.4. Gelir İyileştirmek için Kullanılan Yöntemler
Bu bölümde belirtilen tazmin önlemleri projeden etkilenen bütün insanları ve
kayıplarını (ilgili uluslararası mevzuatlarda ve Dünya Bankasında belirtildiği gibi)
karşılamaktadır. Bu bağlamda, bütün kayıplar, hane halkının hak sahipliği durumu
ile birlikte tanımlanmaktadır. Hak Sahipliği, Türkiye’de uygulanan mevzuatlar
gereğince, hane halkının tazminat almaya hak kazanıp kazanmadığını gösterir.
Türkiye’de uygulanan mevzuatlarda belirtildiği gibi, yasal tazminat miktarları
kamulaştırma tazminatı ve devlet eliyle iskandan oluşur. Kamulaştırma tazminatı mal
sahiplerine sağlanır. İskan Kanunu’nda belirtilen koşulları yerine getirdiği taktirde,
hem mal sahibi olan hem de olmayan PEİ’ler devlet eliyle iskandan yararlanabilir.
Bu bölümde tazminat ödenmesi gereken fakat yasalar nedeniyle tazminat
ödenmeyen haneler belirlenmiş ve bu haneler için projeye özel mekanizmalar
geliştirilmiştir.
7.4.1. Gelir Kayıplarının
Kullanılan Yöntem
Tanımlanması
ve
Tazmininin
Belirlenmesi
için
PEİ’lerin tazminat miktarlarını belirlemek için aşağıda açıklanan yöntem kullanılmıştır:
1. Bütün gelir kaynakları ve buna bağlı gelirler hane bazında belirlenmiştir. Bu
çalışmanın sonuçları, bütün yerleşim yerleri için bir özet halinde Bölüm 7.1’de
Gelir Akışı Analizi) verilmektedir. Aynı bilgi her bir yerleşim merkezi için
Ek D’de verilmektedir. Ek D, hak sahipliği durumu ile birlikte gelir kaynaklarını
da gösterir (kamulaştırma tazminatı ve/veya iskan için).
2. Yer değiştirmeden dolayı risk altında olan gelir kaynakları belirlenerek bu
kaynaklardan gelir sağlayan haneler tanımlanmıştır. Bunlar, her yerleşim yeri
için Ek D’de verilmektedir.
3. Muhtemel kayıpları karşılamak için standart devlet önlemleri belirlenmiş, bu
kayıplardan etkilenen gelirlerin hangi kısmının devlet önlemleri ile tazmin
edilebileceği ortaya konulmuştur.
4. Devlet tarafından karşılanamayan muhtemel kayıplar için (ekstra) kredi ve iş
imkanları gibi mekanizmalar geliştirilmiştir. Tüm yerleşim yerleri için yapılan bu
çalışmanın detayları Ek D’de sunulmaktadır. Bu çalışmanın sonuçları ise
Bölüm 7.5.8’de özetlenmiştir.
Tazmin araçları ve bu araçların ne tür kayıplara uygulanacağı Tablo 7.5’de
sunulmaktadır. Bu aşamaların detayları aşağıda verilmektedir.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 24 / 68
1. Aşama
Sosyoekonomik saha çalışmaları ve arazi kullanımı çalışmalarından yola çıkılarak,
anket yapılan 3,301 HH’nin, 2,728 HH’si projeden dolaylı etkilenecektir. Etkilenen
hanelerden 2,210 HH kamulaştırma ve devlet eliyle iskan, 436 HH sadece devlet
eliyle kredili iskana hak sahibidir. 82 HH ise ne kamulaştırma ne de iskan için hak
sahibi değildir. Hanelerin hak sahipliği durumlarının detayları Bölüm 7.2’de
verilmektedir.
Buna ek olarak 44 hane halkı devlet memurudur ve bu hanelerin mevcut maaşları,
sigortaları, emekli maaşları ve harcırahları devlet tarafından düzenli olarak ödenmeye
devam edecektir. Bu haneler yer değiştirmeden dolayı etkilenmeyeceklerdir. Devlet,
bu hanelerin tayin oldukları yerlere taşınmaları için gereken seyahat masrafları ve
çalışmadıkları süreç içersindeki maaşlarını karşılayacaktır. Ayrıca bu haneler devletin
sağladığı destek, eğitim ve yardımlardan da faydalanabilecektir. Bu avantajlardan
dolayı, söz konusu haneler kamulaştırma tazminatına veya yeniden yerleşime hak
sahibi olmamalarına rağmen, yeniden yerleşimin bu grup üzerindeki olumsuz etkileri
diğer kategoride olan hanelere oranla daha hafif olacaktır.
Çalışma alanında belirlenen gelir kaynakları;
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
sabit gelir (aylık maaşlar, ücret ve emekli maaşı) (toplam gelirin yaklaşık
%54.5’i),
ticari gelir (toplam gelirin yaklaşık %15.5’i) ,
tarım geliri (toplam gelirin %11’i),
mevsimlik işlerden sağlanan gelir (toplam gelirin yaklaşık %3’ü),
çiftlik hayvanlarından elde edilen gelir (toplam gelirin yaklaşık %4.5’i),
taşımacılıktan elde edilen gelir (toplam gelirin yaklaşık %1.5’i),
hükümet yardımı (toplam gelirin yaklaşık %1.5’i),
ormancılıktan elde edilen gelir (toplam gelirin yaklaşık %0.5’i),
turizmden elde edilen gelir (toplam gelirin yaklaşık %0.5’i),
mülkiyetten elde edilen gelir (alım, satım, ve kira) (toplam gelirin yaklaşık
%2’si), ve
diğer kaynaklar (elişi, arıcılık, aile üyelerinin yardımları, vb) (toplam gelirin
yaklaşık %6’ı).
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 25 / 68
Tablo 7.5. Risk Taşıyan Gelir Kaynakları ve İlgili Restorasyon Yöntemleri
Risk Taşıyan Gelirler
Tarım
Gelir Kaynağı
Ticaret
Ormancılık Hayvancılık
Sezonluk işler
Türkiye Mevzuatına Göre Mekanizmalar
Hanelerin
Sahiplik
Durumu
Tarım arazisi sahibi
Tarım arazine sahip
olmayan
Kamulaştırmaya Hak
Sahibi
Sahibi Değil
Hak Sahibi Değil Kamulaştırmaya Kamulaştırmaya
Hak Sahibi
Hak Sahibi Değil
Hak Sahibi
Değil
Yeniden Yerleşime Hak
Sahibi
Hak Sahibi Değil Yeniden
Yerleşime Hak
Sahibi
Hak Sahibi
Değil
Hanelerin Hak
Sahipliği
Durumu
Sahibi
İkame maliyetinde
kamulaştırma bedeli
PEİ’lere asgari ücretin
yıllık toplamının eş
değerini sağlayacak arsa
ya da krediler1
PEİ’lere asgari ücretin
yıllık toplamının eş
değerini sağlayacak arsa Hanelerin isteği üzerine
verilecek donatım
ya da krediler1
3
Devlet Desteği Hanelerin isteği üzerine kredileri
verilecek donatım
kredileri3
Dükkan sahibi
İkame
maliyetinde
kamulaştırma
bedeli
Dükkan sahibi
olmayan
Yeniden
Yerleşime Hak
Sahibi
Hanelerin isteği
üzerine verilecek
krediler4
Ormana
yakınlık
Meraların
kullanımı
Uygun Değil Uygun Değil
Ormana
yakın bir
alana
yeniden
yerleştirilme
İş imkanının kaybı
Uygun Değil
Meraya
yakın bir
alana
yeniden
yerleştirilme
Ahır,
samanlık ve
besicilik için
destek
sağlanması
veya
bunlarla ilgili
krediler1
verilmesi
Hanelerin isteği
üzerine verilecek
krediler4
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 26 / 68
Tablo 7.5. Risk Taşıyan Gelir Kaynakları ve İlgili Restorasyon Yöntemleri
Risk Taşıyan Gelirler
Tarım
Gelir Kaynağı
Ticaret
Ormancılık Hayvancılık
Sezonluk işler
Projeye Özel Mekanizmalar
Gerekli iş gücü toplu iskan ile sağlanacaktır. PEİ’ler eğitim ve
Emek Faktörü danışmanlık hizmetleri ile toplu iskana teşvik edilecektir.
Sermaye
Faktörü
Girişimci
Faktörü
Gerekli iş gücü toplu iskan ile sağlanacaktır.
Mevcut geliri asgari
Hanelerin isteği
Mevcut geliri asgari
ücretten fazla olan
üzerine verilecek
ücretten fazla olan
krediler4
haneler için sağlanacak haneler için sağlanacak
2
2
fazladan krediler
fazladan krediler
PEİ’leri karlı olan alternatif tarım ürünleri için teşvik edilecektir. (bkz. Ek Yeni girişimcilerin yaratılmasında eğitim ve
N) Yeni girişimcilerin yaratılmasında eğitim ve danışmanlığın kritik bir danışmanlığın kritik bir önemi olacaktır.
önemi olacaktır.
Tarımsal faaliyetler için en önemli üretim faktörü doğal kaynakların
varlığıdır. Diğer faktörler olsa bile doğal kaynak yok ise tarımsal
Doğal Kaynak faaliyetten bahsedilemez. Bu faktörü sağlamak için projeden etkilenen
insanlara yeterli toprağın(doğal kayak) sağlanması için (Ek.N) gelir
Faktörü
restorasyonu yönetim planı diğer sektörlere göre daha kapsamlı bir
biçimde hazırlanmıştır.
Uygun Değil
Uygun Değil
Yeni yerleşim yerlerinin pazar potansiyelini koruyabilmek için, PEİ’ler toplu halde iskan edileceklerdir. Bunun yanında, yeniden
Pazar Faktörü yapılacak olan altyapı, geçiş yollarının ve yeni köprülerin yapılması yeni pazarlara ulaşılmasını sağlayacaktır. Ayrıca karlı
faaliyetler incelenmiş ve bunlar için pazarlama stratejileri geliştirilmiştir.(Bkz. Ek.N)
Diğer
Meslek, hak ve mal sahipliği durumlarına bakılmaksızın etkilenen alandan, etkilenen 500 kişi konsorsiyum tarafından Yusufeli Barajında istihdam edilecektir.
1
20 yıllık geri ödeme süresi olan, ilk beş yıl boyunca geri ödeme zorunluluğu olmayan, faizsiz kredi
Türkiye Ziraat Bankası tarafından verilen, 20 yıllık geri ödeme süresi olan, ilk beş yıl boyunca geri ödeme zorunluluğu olmayan, faizsiz kredi
3
7 yıllık geri ödeme süresi olan, ilk üç yıl boyunca geri ödeme zorunluluğu olmayan, son dört yıl boyunca yapılacak yıllık ödemelerinin faizi %10 olan kredi
4
Türkiye Halk Bankası tarafından verilen, 5 yıllık geri ödeme süresi olan, yıllık ödemelerinin faizi %15 olan kredi
2
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 27 / 68
2. Aşama
Hanelerin gelirlerinin tamamının tazminatı için ilk olarak onların iskandan önceki
yaşam standartları değerlendirilmiştir. Bunu yapmak için sosyoekonomik anketler ve
PEİ’lerin bu anketlere verdiği cevaplar kullanılıp, hanelerin gelir akışı analiz edilmiştir.
Bu analizlerin sonucu Bölüm 7.1’de verilmektedir. Muhtemel kayıpları tanımlayan
veritabanı, kaynak ve miktar olarak hane halkı bazında gelir bilgisini vermektedir.
Bu analizlerden yola çıkılarak, temel gelir kaynakları maaş, emeklilik maaşı, ücret,
tarım ve ticari aktiviteler olarak belirlenmiştir. Bunlardan ilk üçü, sabit gelir olarak
sınıflandırılan kaynaklardır ve yaşanılan yere ya da arazi ve yapı varlıklarının kaybına
bağlı olmadıkları için risk taşımamaktadır. Tarım ve ticari aktivitelerden elde edilen
gelir ise arazi ve yapı varlıklarının kaybından (arazi kaybı, dükkan, atölye gibi ticari
yapıların kaybı) etkilenebilir konumdadır. Bu nedenle risk taşıyan ve tazmin
gerektiren gelir kaynakları olarak belirlenmişlerdir.
Tarım ve ticari aktivitelerden elde edilen gelire ek olarak, hayvancılık ve
ormancılıktan elde edilen gelir ile mevsimlik işlerden elde edilen gelir de fiziksel
kayıplardan etkilenebilecektir. Bu sebeple tarım, ticari aktiviteler, hayvancılık ve
ormancılıktan elde edilen gelirlerin kaybı için tazminat bedelleri sağlanmaktadır.
Bu kaynaklardan gelir elde eden hane sayıları aşağıda sunulmaktadır:
•
•
•
•
•
ticari gelir kaynağı (dükkanın kaybı, vb.) olan hane sayısı 295,
tarımsal gelir kaynağı (tarım arazisinin kaybı) olan hane sayısı 839,
mevsimlik işlerden (araziden elde edilen gelirin proje yüzünden kaybedilmesi)
gelir elde eden hane sayısı 200,
hayvancılıktan (mera arazisinin kaybı) gelir elde eden hane sayısı 194, ve
ormancılıktan (ormanı kullanma hakkının kaybı) gelir elde eden hane sayısı
24’tür.
Bu aşamada, bu kaynaklardan gelir sağlayan bütün haneler belirlenmiş ve
listelenmiştir.
3. Aşama
Kayıpları tazmin edebilmek için devlet tarafından verilen yardımlar, kamulaştırma ve
yeniden yerleşim ile ilgili Türk Kanunları ve yasaları doğrultusunda hanelerin hak
sahipliğine göre sağlanacaktır.
Devlet tarafından yapılan kamulaştırma ve iskan ile telafi edilemeyen gelir kayıplarını
belirlemek için, kayıp riski olan gelir akışının ne kadarının olağan önlemlerle
karşılanabileceği belirlenmiştir. Bu önlemler aşağıda özetlenmiştir (ilgili yasalar ile
ayrıntılı bilgi Bölüm 4’te, tazminat değerleriyle ilgili bilgi ise Bölüm 12’de
sunulmaktadır).
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 28 / 68
Kamulaştırmaya Hak Kazanan Haneler
Mal sahibi hanelere, tazmin olarak mülklerin tam ikame bedeli ödenecektir. İkame
bedeli PEİ’lerin benzer bir mülkiyet (boyut, özellik, vb.) elde etmesine ve projeden
önce kazandıkları gelirle aynı seviyede bir gelir kazanmalarına imkan sağlayacaktır.
Tarım ve ticari aktivitelerden elde edilen gelirler göz önünde tutularak, arazi veya
dükkan sahibi olan mal sahiplerine mülkiyetlerinin kamulaştırma bedeli ikame bedeli
olarak verilecektir. Bu, mal sahiplerinin mülkiyetlerinden elde ettikleri gelir akışının
dolaylı olarak sağlanması anlamına gelmektedir ve mülkiyetlerle ilgili gelirin
restorasyonu için yeterli olacaktır. Arazi ve yapıların ikame bedellerinin belirlenmesi
için kullanılan yöntem Bölüm 12’de aktarılmaktadır. YYEP bütçesini hesaplamak için
kullanılan rakamlar ikame bedelini kapsamaktadır. Bundan dolayı, YYEP bütçesi
ikame bedeli düzeyindeki kamulaştırma bedellerini içermektedir. Ayrıca, söz konusu
hanelerin yeniden yerleşimden sonrası gelir akışlarının yeniden iyileştirilmelerini
sağlayacak olan, bu haneler için doğrudan ve dolaylı önlemler olarak belirlenen gelir
iyileştirici faaliyetler, kalkınma projeleri ve programlarından (Şekil 7.8, 7.9 ve 7.10)
daha çok faydalanacaklardır.
Kamulaştırma Tazminatı Kıymet Takdir Komitesi taşınmaz malların değer biçme
hesaplamaları için piyasa fiyatlarını baz alacaktır. DSİ’nin tecrübeleri göstermiştir ki,
geçmişte gerçekleştirilen projelerde, belirlenen değerler ikame bedellerinin tam veya
daha üzerinde olacak biçimde hesaplanıp, sağlanmıştır. Bu durum, Bölüm 4.2.3’de
de
gösterildiği
üzere,
değerlendirme
hesaplamalarının
doğasından
kaynaklanmaktadır, çünkü bu hesaplamalarda kullanılan kapitilizasyon oranı her
zaman piyasa fiyatları baz alınarak belirlenir. Örneğin, Muratlı ve Borçka projelerinde
2004 yılında DSİ’nin belirlediği tazminat bedelleri, bölgedeki emlakçılarla yapılan
görüşmeler ve DSİ’nin değerlendirmelerinden elde edilen bilgilere dayanan piyasa
fiyatlarından 3 misli daha yüksektir. PEİ’ler, Kıymet Takdir Komitesi tarafından
belirlenen tazminat bedellerini hukuki olarak kabul etmeme hakkına sahiptir.
Kamulaştırma değerleriyle ilgili pazarlıkların ayrıntıları Bölüm 4.2.3’de tekrar
verilmiştir. Bu pazarlıklarda her hangi bir anlaşma sağlanamaması durumunda,
mülkün değeri bağımsız mahkemeler tarafından belirlenir (bakınız Bölüm 4.2.3).
PEİ’lerin tazminat bedellerinden ve kıymet takdir sürecinden memnun kalmamaları
durumunda, şikayet ve memnuniyetsizliklerin giderilmesi prosedürü PEİ’lere yardımcı
olacak bir mekanizma sağlayacaktır. Şikayet kayıtları ayrıca harici izlemeye tabi
olacaktır.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 29 / 68
Devlet Eliyle İskana Hak Sahibi Haneler
Devlet eliyle iskana hak sahibi haneler için kırsal veya kentsel iskan tercihlerine bağlı
olarak standart bir iskan paketi sağlanmaktadır.
Kırsal iskana hak sahibi haneler için sağlanacaklar;
•
•
•
•
•
•
•
•
•
ev,
çiftlik yapıları (örnek ahır, ambar, vb.)
tarım arazisi,
geri ödemesiz iskan yardımları,
hayvancılık için verilen kredi,
teçhizat ve alet alabilmek için verilen kredi,
tohum, gübre, ve kimyasal maddeler almak için verilen kredi,
sürdürülebilir arazi kullanımı ve tarım için verilen danışmanlık hizmetleri, ve
modern tarım yöntemlerine ilişkin eğitim.
Kentsel yeniden yerleşime hak kazanan haneler için sağlanacaklar;
•
•
•
•
•
•
•
•
ev,
dükkan, atölye, vb.
geri ödenmesiz iskan yardımları,
iş kurmak için verilen kredi,
teçhizat ve alet alabilmek için verilen kredi,
işletme için verilen kredi,
iş imkanları ve iş geliştirme konusunda verilen danışmanlık hizmetleri ve
mesleki bilgileri geliştirmeye yönelik eğitim.
Bu devlet yardımları, hak sahibi hanelerin kaybedilen mülkiyetlerinden (mal sahibi
olan veya olmayan) elde ettikleri gelirlerin tazminini sağlayacaktır. Tarımsal ve ticari
faaliyetlerden gelir elde eden hanelerin gelirinin restorasyonu için devlet tarafından
sağlanacak destekler aşağıda sunulmaktadır.
•
Devlet PEİ’lerin ticari gelir kayıplarının tazmini için, hanelerin istekleri üzerine
kredi sağlar. Bu bağlamda, PEİ’lerin alabilecekleri kredi miktarına ilişkin net
bir miktar bulunmamaktadır. Bu çalışmanın amacı doğrultusunda, kredi
miktarları PEİ’lerin şimdiki yaşam standartlarına ulaşabilmelerini sağlamak
üzere tasarlanmıştır. Hesaplamalarda kullanılan temel ilke, bugünkü net gelir
akışının yeni satın alınan dükkandan elde edilecek gelire eşit olmasıdır
(verilen kredinin geri ödemeleri gelirden çıkartıldıktan sonra). Hesaplarda,
%16 civarındaki cari değer yerine, %10’luk bir indirim oranı, ve %15 faiz oranlı
krediler (şimdiki %21 yerine) 5 yıllık vade ile kullanılır. Krediler yıllık ödemeler
halinde geri ödenebilir. Yıllık ticari gelirin dükkan bedeline oranı, hem yeniden
yerleşim hem de yeniden yerleşim olmayan durumlar için net bugünkü değerin
belirlenmesinde kullanılmıştır. Başka bir deyişle, ilk önce dükkandan ne kadar
ticari gelir elde edildiği hesaplanır. Daha sonra, bu oran hanenin şimdiki gelir
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 30 / 68
akışı ve iskandan sonraki koşulları arasındaki eşitliliği sağlamak için gereken
kredi miktarını (yeni bir dükkan alımı için) hesaplamak için kullanılır.
•
Arazi sahibi olmayan PEİ’lerin tarımsal gelir kayıpları aynı mantık
çerçevesinde hesaplanır. Bu PEİ’ler de kira ve ortakçılıktan elde ettikleri geliri
kaybetmektedirler. Türk kanunlarında belirtildiği üzere, iskana hak kazanan
kişilere ya asgari ücretin yıllık toplamına eşit olan miktarı elde edebilecekleri
bir arazi verilecek, ya da bu arazi sağlanamazsa veya bir gecikme varsa, 20
yıllık bir geri ödeme süresi olan bir kredi verilecektir. Standart bir devlet
yardımı olarak sağlanan bu krediler, ilk beş yıl boyunca geri ödeme
zorunluluğu olmayan ve sonraki 15 sene içinde faizsiz olarak ödenen
kredilerdir. Gerekli olan kredinin hesaplanmasında tarımdan elde edilen gelirin,
kiralanan veya yarıcı olunan arazinin bedeline olan oranı kullanılır. Bu kredi,
asgari ücretin yıllık toplamına eşit olan miktarın elde edilebileceği bir arazinin
satın alınımında kullanılacaktır. Eğer PEİ’lerin mevcut durumda tarımdan elde
ettikleri gelir asgari ücretten daha fazla ise, bu değerin üstündeki miktar ek
kredi olarak hesaplanır (4. aşamada anlatılmaktadır).
•
Kırsal iskanı seçen PEİ’ler teçhizat, alet, araç, ve mal alımı için 7 yıl vadeli,
%10 faizli donatım kredisi alabilirler. Bu kredinin ilk 3 sene içinde geri ödeme
zorunluluğu yoktur, ödemeler sonraki 4 yıl içerisinde yıllık taksitler şeklinde
yapılır.
Ormancılıktan elde edilen gelirin kaybı hanenin ormana olan uzaklığına bağlıdır.
Ormancılıktan gelir elde eden ve kamulaştırma ve/veya iskan hakkı olan haneler eğer
kırsal yeniden yerleşimi tercih ederlerse ormana yakın bir alana yerleştirilebilirler.
Hayvancılıktan elde edilen gelirin kaybı meranın kaybedilmesinden kaynaklanır. Bu
gelirin restorasyonu için, devlet kırsal iskan seçen PEİ’leri kullanılabilir durumdaki bir
meranın yakınına yerleştirebilir. Eğer böyle bir alana yeniden yerleşim mümkün değil
ise, devlet ambar, ahır, ve besicilik için kredi sağlar. Bu krediler tarımdan elde edilen
gelir için sağlanan kredilerle aynı koşullardadır.
4. Aşama
Yeniden Yerleşim Hakkına Sahip Hanelerden Tarımsal Geliri Asgari Ücretten
daha Fazla Olanlar için
PEİ’lerin mevcut durumda elde ettikleri gelir asgari ücretten daha fazla ise,
3. aşamada tanımlanan, asgari ücrete eşit olan devlet eliyle iskan bedeli, gelir
kayıplarını karşılamaya yeterli değildir. Bu değer üzerindeki miktar, devlet yardımları
ile karşılanamamaktadır. Devlet yardımı ve PEİ’lerin mevcut gelir seviyeleri
arasındaki farkın tazmini için bir devlet bankası olan Ziraat Bankası tarafından ek
krediler sağlanır. Bu krediler devlet yardımları ile aynı şartları taşır (20 senelik bir
geri ödeme süreci, ilk 5 sene geri ödeme zorunluluğu olmaksızın, vb.) ve BAİB’in
yetki vermesi ile sağlanır.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 31 / 68
Hak Sahibi Olmayan Haneler için
Tarımdan gelir elde eden fakat kamulaştırma ve iskana hak sahibi olmayan
hanelerin gelirlerini iyileştirmek için devletin bir önlemi yoktur. Ancak, bu PEİ’ler
Ziraat Bankası tarafından sağlanan kredilerden (yukarıda belirtilen koşullarla aynı)
faydalanabilirler.
Kamulaştırma ve iskana hak sahibi olmayan, ticari işlerden gelir elde eden haneler
için devletin özel bir önlemi bulunmamaktadır. Ancak, bu haneler Halk Bankası
tarafından sağlanan %15 faizli (%21 olan mevcut yerine), 5 yıl vadeli krediden
faydalanabilirler. Türkiye’de ekonominin iyileşmesi beklentisi ve Merkez Bankasının
bu doğrultudaki planlarından dolayı yukarıda belirtilen miktar bugünkü değerlerden
daha düşüktür. Bu krediler yıllık ödemeler biçiminde geri ödenecektir.
Mevsimlik işlerden sağlanan gelirin kaybı ya arazi ya da yapı kaybından
kaynaklanabilecektir. Buradaki PEİ’ler mülkiyet sahibi olsalar da olmasalar da,
mevcut durumda çalışmaktadırlar. Bu tür geliri iyileştirmek için devletin önlemleri
bulunmamaktadır. Mevsimlik işlerle uğraşan hanelerin gelirleri, bu geliri nerede
kazandıklarına bakılmaksızın tespit edilmiştir. Yani mevsimlik gelirin bir kısmı
projeden etkilenen alanın dışında da kazanılıyor olabilir ve risk altında olmayabilir. Bu
etkilenen gelirin proje inşaatından sağlanacak iş imkanları ile iyileştirilmesi
öngörülmüştür.
7.4.2 Hak Sahipliği Matrisi
Yusufeli Projesinde Hak Sahipliği Matrisi Türk mevzuatından ve Dünya Bankası
politikalarından yola çıkılarak, saha çalışmalarıyla belirlenen PEİ kategorilerine göre
oluşturulmuştur. Türk mevzuatına göre kategoriler, bu kategorilerdeki hanelerin
sayıları ve hak sahibi olmayan hane halkı sayısı belirlenmiş ve aşağıda özetlenmiştir.
Türk mevzuatı ile Dünya Bankası politikaları karşılaştırıldığı zaman ortaya çıkan
farkları gidermek için alınan önlemler bir sonraki bölümlerde açıklanmaktadır. Hak
Sahipliği Matrisi
kamulaştırmadan kaynaklanan kayıpları (arsa, mülk), her
kategorideki HH sayısını, ve onların tazminat seçeneklerini belirtir. Hak Sahipliği
Matrisini oluştururken, tüm kategoriler, kayıp ve tazminat türleri ve düşünülen
yardımlar göz önünde bulundurulmuştur.
Yusufeli Projesinde, 2,278 hanenin fiziksel olarak etkilendiği belirlenmiştir ve
bunlardan 82 tanesinin kamulaştırılacak hiç bir malı (arsa veya yapı) olmadığı,
gelirinin asgari ücretin altında olduğu, veya orada 3 yıldan az bir süredir oturduğu,
veya Türk İskan Yasa’sına göre “aile” olarak görülmeği için Türk Mevzuatlarına göre
kamulaştırma ve iskana hakkı bulunmamaktadır.
Hak Sahipliği Matrisi arsa, ev ve kamulaştırma yapıldığı zaman tarlada ekilen
projeden etkilenen ürün gibi fiziksel kayıplar için alınacak önlemleri belirtmekte ve
tazmin için belli standartlar oluşturmaktadır. Ayrıca, gelir kayıplarını ve bulgulardaki iş
alanlarını iyileştirmek için yöntemler bulmayı amaçlamaktadır. Saha çalışmaları
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 32 / 68
sırasında, hane bazında 3,031 anket yapılmıştır ve hak sahipliği matrisi bu saha
çalışmalarından elde edilen verilere göre hazırlanmıştır. Fiziksel ve ekonomik
kayıpların detayları ve her bir etkilenen yerleşim yerinin hak sahipliği durumu
belirtilen bölümlerde verilmektedir. Bütün proje için PEİ’lerin hak sahipliği durumunun
genel özeti aşağıda verilmektedir.
Hak Sahipliği Matrisinin temelini oluşturmak için bütün hanelerin meslek, gelir, hane
büyüklüğü, ve proje alanında yaşama süreleri, evlilik durumları, arazi ve/veya
mülkiyet sahipliği durumları ve projeden nasıl etkilendikleri analiz edilmiştir.
Analizlerin sonucuna göre, 2,628 hanenin su altında kalacak arazi veya yapının
sahibi veya su altında kalacak arazi veya yapıyı kullanıyor (kiralık ortakçı vd.) olduğu
tespit edilmiştir. Bazı köyler projeden kısmen etkilenmektedir ve köy tüzel kişiliği
kaybedilebilir ve bu bilgi doğrultusunda 100 hanenin, arazi ve yapı varlıklarını
kaybetmeseler bile, projeden etkilendiği dikkate alınır. Bundan dolayı, anket yapılan
3,031 haneden 2,728’i projeden fiziksel ve ekonomik olarak etkilenir. Mülkiyetini
kaybetmeyen (yapı veya arsa), gelir sahibi olan veya önceden gelir elde eden, 303
hane ile anket yapılmıştır. Başka bir deyişle, bu 303 hane projeden etkilenmemekte
veya yer değiştirmemektedir, bundan dolayı da bu haneler PEİ olarak hesaba
katılmazlar. Arazi ve yapı varlıklarını sınıflandırmak sırasında 3 tane örnek alınmıştır
(Örnek 1, Örnek 2, Örnek 3), bunlar Şekil 7.11’de açıklanmaktadır. Bu örneklerin
açıklamaları Tablo 7.6’da verilmektedir. Detaylı hak sahipliği Matrisi de Ek C’de
verilmektedir. Projenin sosyoekonomik etkilerini için somut önlem geliştirmek için,
yukarıda belirtilen kategoriler köy bazında incelenmiştir ve Ek D’de verilmiştir.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 33 / 68
Şekil 7.11. Yusufeli Proje’sinden dolayı PEİ’lerin Arazi Ve Yapı Varlıkları Kayıplarının
Sınıfları (Örnek 1-3, Açık Mavi Alan Potansiyel Rezervuar Alanını Gösterir)
Tablo 7.6. Hak Sahipliği ile İlgili Örneklerin Açıklamaları
Örnek 1
Örnek 2
Örnek 3
Açıklama
Yusufeli Proje’sinden dolayı evini/yapısını
kaybeden fakat arazisini kaybetmeyen haneler
(Eğer mal sahibi kamulaştırma ve yeniden
yerleşime hak kazanmış ise, eğer mal sahibi
olmayan yeniden yerleşime hak kazanmış ise)
Yusufeli
Proje’sinden
dolayı
arazi
ve
evini/yapısını kaybeden haneler
Yusufeli Proje’sinden dolayı arazisini kaybeden,
fakat evini/yapısını kaybetmeyen haneler
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
Arazi
B
Temmuz 2006
Ev
Bölüm 7
Sf. 34 / 68
Yeniden Yerleşim Kanun’unun 3üncü bölümünde PEİ’lerin hak sahiplik durumlarını
açıkça belirten hükümler vardır. Bu hükümlere dayanarak, hanelerden;
−
−
−
Kamulaştırılacak alanda arazi veya yapısı olmayan ve
Proje alanında 3 seneden daha az yaşamış olanlar ve
Devlet memurları, işçiler ve emekliler, yıllık asgari ücretin 12 katından fazla
kazanan esnaf ve küçük tüccarlar
Yeniden yerleşime hak kazanmazlar. Yusufeli Proje’sindeki hanelerin hak sahipliği
durumları Tablo 7.7 ve Tablo 7.8’de verilmektedir.
2005 yılında yapılan anketlerin sonuçlarının, Türk Devletinin yaptığı resmi bir
araştırma olmadığının vurgulanması gerekmektedir. Bu anketler, proje alanındaki
mevcut şartlar hakkında bilgiler elde etmek ve kamulaştırma ve yeniden yerleşim
faaliyetlerinin tam olarak yürütülmesinde kullanılacak bir yeniden yerleşim eylem
planının oluşturulması için yapılmıştır. YYEP, uluslararası normların gerektirdiği
esnekliğe sahip, süreç içersinde gerektiğinde revize edilebilen ve güncellenebilen bir
rapor olacaktır. Bundan dolayı, bu rapor Türk Devletinin bir taahhüdü olarak
düşünülmelidir. Uygulama sırasında ortaya çıkacak her türlü ihtiyaç veya sorunla
proje sponsoru DSİ de ilgilenecektir.
Hak sahipliği kategorisinde belirtilen hane halkı sayıları, 2005 yılında gerçekleştirilen
YYEP anketleri verilerine dayanmaktadır. Bu yüzden, resmi anketler sırasında bu
rakamlarda değişiklikler gözlenebilir. Örneğin, 2005 yılında yapılan ankette (örneğin,
erkek/kadın aile olarak düşünülmediğinden dolayı) devlet eliyle yeniden yerleşime
hak sahibi olmayan bir hane, BAİB tarafından gerçekleştirilecek olan resmi anketlerin
yapıldığı tarihte hak sahibi olabilir veya bölgeye yakın bir geçmişte gelen hanelerin
devlet eliyle yeniden yerleşime hak sahibi olmadığı tespit edilebilir. Ancak, devlet
eliyle yeniden yerleşime hak sahibi olsun veya olmasın tüm PEİ’ler, devlet yardımları
(sağlık kontrolü, barınma, sağlık ocağı) inşaat aşaması faydaları, dolaylı önlemler
(danışmanlık hizmetleri, destekler, mesleki eğitimler, kooperatifler ve diğer eğitimler)
ve kalkınma projelerinden (SRAP, KOSGEB, DOKAP, vb.,) faydalanabileceklerdir.
Tablo 7.7. Arazi ve Yapı Varlıklarını Kaybeden Haneler
Örnek 1
(HH)
Örnek 2
(HH)
Örnek 3
(HH)
Toplam
(HH)
Toplam
570
1,228
848
2,728
Mal Sahibi
328
1,143
739
2,210
Kiracı veya kullanıcı
314
94
110
518
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 35 / 68
Tablo 7.8. Örneklere göre Hanelerin Hak Sahipliği Durumu
Hak Sahipliği Durumu
Hak Sahipliği
Kazanmıştır
Hak Sahipliği
Kazanmıştır
(Kamulaştırmaya hak
kazanmamıştır)
Hak Sahipliği
Kazanmamıştır
Örnek 1
(HH)
Kamulaştırma ve
Yeniden Yerleşim
328
Örnek 2
(HH)
Kamulaştırma ve
Yeniden Yerleşim
1,143
Örnek 3
(HH)
Kamulaştırma ve
Yeniden Yerleşim
739
Yeniden Yerleşim
242
Yeniden Yerleşim 85
Yeniden Yerleşim
109
Kamulaştırma ve Yeniden Yerleşim
82 hane
Bu hanelerden 44 tane hane reisi memurdur
Toplam
(HH)
2,210
436
82
PEİ’lerin etkilenme sınıfları aşağıda özetlenmiştir:
•
Su altında kalması veya proje bileşenlerinden dolayı geçim kaynaklarını ve/veya
mülkünü kaybeden haneler (bu haneler herhangi bir geçim kaynağını ve/veya
malını kaybetmektedir) (%90.0, 3,031 hanede 2,728 tanesi)
•
Evini veya yapısını kaybeden, arazisini kaybetmeyen hanelerin sayısı 570’dir
(3,031 HH’nin %18.8’i). Bu hanelerden 328 tanesi mal sahibi ve 242 tanesi kiracı
veya kullanıcıdır.
•
Arazisini, evini ve ilgili yapılarını kaybeden hanelerin sayısı 1,228’dir (3,031
HH’nin %40.5’i). Bu hanelerden 1,143’ü mal sahibi ve 109’u kiracıdır
•
Sadece arazisini kaybedip evini veya yapılarını kaybetmeyen hanelerin sayısı
848’dir. Bu hanelerden 739 tanesi mal sahibi ve 109 tanesi kiracıdır (3,031
HH’nin %28.0’i)
•
Arazi veya mülkiyet sahibi olmayan ve fiziksel veya ekonomik olarak yer
değiştiren, fakat kamulaştırma ve yeniden yerleşime hak kazanmayan hane sayısı
82’dir (3,031 HH’nin %2.7’si).
•
Memur olan PEİ’lere devlet tarafından düzenli maaş, sigorta, emekli maaşı ve
ödenek verilir.
Bu avantajlar sayesinde, bu haneler devlet eliyle iskana hak
kazanmasalar bile, bu kategoride olan PEİ’ler diğer kategoridekilerden daha az
etkilenirler. Öte yandan, memurlar devlet eliyle kredili iskana hak sahibidir.
•
“Kiracı ve kullanıcı” grubunda olanlar (arazi veya mülkiyet sahibi olmayan ve
fiziksel veya ekonomik olarak yer değiştiren), 436 HH’dir, ve bu haneler yeniden
yerleşime hak sahibidir.
•
Devlet memuru haneler (44 hane, 3.031’in %1.5’i) her nereye taşınırsa taşınsınlar
devlet memurluğu statüleri sürecek ve devlet tarafından sağlanan haklardan
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 36 / 68
yararlanmaya devam edeceklerdir. Memur hane reisleri devlet tarafından
taşınmak istedikleri yerlere tayin edileceklerdir. Buna ek olarak, bu haneler
yeniden yerleşimle ilgili devlet desteklerinden de faydalanabileceklerdir (örneğin,
taşınma harcırahı, eğitim, danışmanlık vb.,).
•
Proje alanında gecekondular bulunmamaktadır
Sonuç olarak, kayıpları için herhangi tazminat tipine hak sahibi olmayan PEİ’ler veya
hane halkı bulunmamaktadır. Diğer bir deyişle, etkilenen tüm hane ve PEİ’ler, DB
politikalarının şart koştuğu tazminat tiplerinden birine hak sahibidir.
Bu PEİ kategorilerine ek olarak, Yusufeli Projesinin gerçekleşmesinden dolayı
herhangi bir çeşit mülkiyet kaybeden kuruluşlar vardır. Etkilenen kuruluşlar aşağıda
verilmektedir:
1.
2.
3.
4.
5.
Çevre ve Orman Bakanlığı
Köy İdareleri
Hazine (Maliye Bakanlığı)
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı
Milli Eğitim Bakanlığı, İçişleri bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Milli Savunma
Bakanlığı gibi diğer devlet kuruluşları
Genelde bu kuruluşlara ek bir tazminat ödenmez. Şehir Merkezinde yapısını
kaybeden kuruluşlar için gerekli bütçe ile bu yapılar Yeni Yusufeli İlçesi’nde inşa
edilecektir ve bunların maliyeti YYEP bütçesinde göz önünde bulundurulmuştur (bkz.
Bölüm 12). Detaylı hak sahipliği matrisi Ek C’de verilmektedir.
7.4.3. Kamulaştırma Tazmini
Türk Kamulaştırma Yasası’na göre, malları projeden etkilenecek olan tüm hak
sahipleri kamulaştırmadan faydalanabilirler. Türk yasalarına göre, maddi tazminat
kamulaştırma değerini, geçici kullanım ve inşaattan dolayı ortaya çıkacak herhangi
bir zararın tazminini içermektedir.
Bölüm 4 ve 12’de detaylı olarak anlatıldığı gibi, tarımsal alan ve arsalara ikame
bedeline eşit veya ikame bedelinin üzerinde olacak şekilde kamulaştırma bedeli
biçilir.
Tarımsal alanların kamulaştırma çalışmaları hasat mevsimlerine göre
planlanacak ve PEİ’ler kamulaştırma öncesinde bilgilendirilerek muhtemel ürün
kayıplarının önlenmesi sağlanacaktır. Bununla birlikte, hasattan önce, ekim
zamanından sonra bir arazinin kamulaştırılması söz konusu olduğunda,
toplanamayan ürünün değeri kamulaştırma bedeline eklenerek çiftçinin gelir kaybı
tazmin edilecektir. Bu tür durumları önlemek için gerekli çaba sarf edilecektir.
Kamulaştırma Kanunu’na göre yapıların kamulaştırma bedellerini hesaplarken,
yıpranma payı binanın değerinden düşülür. Bu yaklaşım eski binaların kamulaştırma
bedellerinin tam ikame maliyetlerini yansıtmasına engel teşkil edebilir. Bununla
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 37 / 68
birlikte, Kamulaştırma Kanunu tarafından izin verilen ve benzer şekillerde önceki
kamulaştırma işlemlerinde kullanılan aşağıda belirtilen önlemler, binaların
kamulaştırma tazminatlarının tam ikame maliyetlerine eşit veya bu maliyetlerin
üzerinde olmasını sağlayacaktır.
•
Kamulaştırma için kullanılan birim fiyatlar tamamlanmamış veya hasarlı binalar
için değişmemektedir. Örneğin, tuvaleti, elektriği veya su tesisatı olmayan
evler için kullanılan birim fiyatlar, olanlarınkiyle aynıdır. Bu birim fiyatlarla
hesaplanan kamulaştırma değerleri, binaların pazar değerinden çok daha
yüksek olmaktadır. Bu Türkiye’de kamulaştırma işlemleriyle ilgili alışılagelmiş
uygulamadır.
•
Kanun tarafından öngörülen yıpranma payı, PEİ’lere ikame maliyetlerinin
ödenmesini sağlamak üzere projeye özel objektif ölçüm kriterlerinin kullanımı
ile tazmin edilecektir. Bu kriterler, aşağıda belirtilenleri içerebilecek olmakla
birlikte bunlarla sınırlı değildir.
-
Alanın sarp topoğrafik yapısından dolayı, inşaat yapmanın zorluğu;
Evin bakımlı olması;
Evlerin yerel mimari özellikleri (eğer varsa);
Yola yakınlık;
Binanın yeri (örneğin merkezi bir yeri olabilir, veya daha fazla gün ışığı
alan bir yerde olabilir).
Objektif kriterlerin kullanımı, Türkiye’de kabul edilmiş bir uygulama olup, mülkün
bedelinde %40’a artışa kadar sağlayabilmektedir (Atatürk Barajı ile ilgili kamulaştırma
işlemlerinde de benzer örneklere rastlamak mümkündür). Yıpranmadan dolayı ortaya
çıkan maliyetler, YYEP bütçesinde ayrı olarak gösterilmiştir ki bu maliyetler kıymet
takdiri yapacak uzmanların objektif kriterler kullanmalarıyla ve en azından ikame
maliyetlerinin PEİ’lere sağlanmalarıyla tazmin edilecektir.
Kamulaştırma sırasında ortaya çıkabilecek herhangi bir uyuşmazlık (kamulaştırma
değerleri, sahiplikte çekişme veya zilyetlik gibi konularda) mahkemeye taşınacak ve
bütün bunun maliyeti de 4. Bölüm’de anlatıldığı üzere proje sponsoru DSİ tarafından
karşılanacaktır. Bu konuyla bağlantılı şikayetlerin giderilme mekanizmaları da
Bölüm 10’da açıklanmaktadır.
Sonuç olarak, sahiplerin fiziksel kayıpları ve tarımsal alanlardan sağladıkları gelirleri
tam olarak tazmin edilecektir. Fiziksel malların kayba uğramadığı fakat gelir
kaynaklarının kayba uğradığı durumlarda, kiracılarda olduğu gibi, doğrudan maddi
tazmin bulunmamaktadır. Bu kayıplar, devlet eliyle iskanla ilgili kriterler çerçevesinde
ele alınmaktadır. Devlet eliyle iskanla ilgili hak sahibi olma koşulları 4. Bölüm’de
açıklanmaktadır.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 38 / 68
7.4.4. Devlet Eliyle İskan
Bu tip iskanla ilgili olarak hak sahibi olma koşulları ve faydaları 4. Bölüm’de detaylı bir
şekilde açıklanmaktadır. Hem mal sahipleri, hem de mal sahibi olmayanlar devlet
eliyle iskan hakkından faydalanabilirler. İskan kanunu gereğince, yeniden yerleşimde
hükümet yardımı kişilerden ziyade haneler için sağlanmaktadır.
İskanı isteyen mal sahipleri için, kamulaştırma bedeli BAİB tarafından belirlenen
bankadaki hane sahibinin hesabına yatırılır. Eğer, kamulaştırılan malın bedeli ile
iskan için tahsis edilen malın bedeli arasında bir fark varsa bu fark taraflarca geri
ödenir.
Devlet eliyle iskan çerçevesinde, gereken ve ihtiyaç olan kapital kıymetleri (arazi, ev,
ticari yapılar, işletme maliyetleri gibi) iskandan faydalanacaklara sağlanır. Aynı
zamanda, iskandan faydalanacak olanlar (malları ve hayvanlarıyla birlikte) yeniden
yerleşim alanlarına taşınırlar veya taşınma maliyetleri hükümet tarafından ödenir ve
kendilerine taşınmak için yeterli zaman verilir. Buna ek olarak, iskana tabi olanların
taşınması sırasında, bu kişilerin günlük harcamaları için de bir ödeme yapılabilir.
Devlet eliyle iskanda, kırsal veya kentsel olmak üzere iki türlü iskan söz konusudur.
Devlet eliyle iskan, hak sahibi olan PEİ’lerin kırsal veya kentsel yeniden yerleşim
isteklerine göre aşağıda belirtilen faydaları sağlar. Söz konusu bu olanaklar BAİB,
TKİB ve valilik/kaymakamlık tarafından sağlanır.
Kırsal Yeniden Yerleşim
Bu tip yeniden yerleşime hak kazanan aileler şunlardan faydalanabilirler;
- ev,
- tarımla ilgili yapılar (ahır, ambar vb.)
- tarım arazisi
- karşılıksız iskan yardımları
- hayvancılık yapabilmek için gereken kredi
- cihaz ve ekipman için gereken kredi
- tohum, gübre ve diğer tarım girdileri için kredi
- sürdürülebilir tarım ve arazi kullanımına ilişkin danışmanlık hizmetleri ve
- modern tarım yöntemleri ile ilgili eğitimler.
Her bir kırsal yeniden yerleşim alanında en az bir adet okul, sağlık ocağı, köy odası,
köy alanı ve mezarlık sağlanacaktır. Ayrıca içme suyu, elektrik tesisatı ve foseptik
çukur gibi diğer alt yapı hizmetleri sağlanacak ve her kırsal yerleşimin köy yollarıyla
anayola bağlanması sağlanacaktır.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 39 / 68
Kentsel Yeniden İskan
Bu tip yeniden yerleşime hak kazanan aileler şunlardan faydalanabilirler;
-
ev,
dükkanlar, atölyeler vb.,
karşılıksız iskanla ilgili yardımlar
iş kurabilmek için kredi
cihaz ve ekipman için gereken kredi
işletme kredisi,
iş fırsatları yaratılması ve girişimcilik için danışmanlık hizmetleri
yetenek geliştirmeye yönelik eğitim programları
Yeni ilçe merkezi (kentsel yeniden yerleşim alanı) yerel idare ve hizmetlere ilişkin tüm
idari yapıları bünyesinde bulunduracaktır. Aynı zamanda burada, en az bir adet
devlet hastanesi, ilk ve ortaöğretim okulları, cami, mezarlık gibi kamu malları
bulunacaktır. Yeni ilçe merkezinde içme suyu, kanalizasyon sistemi, atıksu arıtma
tesisi, katı atık boşaltma yeri, elektrik dağıtım sistemi ve karayolu bulunacaktır.
Devlet eliyle iskan, hiçbir fiziksel varlığı olmadığı halde yeniden yerleşime hak
kazanan PEİ’ler için (kiracılar gibi), bu kişilerin yaşam standartlarını yükseltmeye
yönelik değişik fırsatlar sunmaktadır. Devlet eliyle iskanın, mal sahibi olmayanlara
sağlayacağı faydalar aşağıdaki gibi özetlenebilir:
•
Mal sahibi olmayanlar, devlet eliyle kırsal yerleşimi tercih ettikleri takdirde,
arazi, ev ve ilgili yapılara sahip olma şansına sahip olacaklardır. PEİ’lere
sağlanan arazi, en az asgari ücrete eşdeğer geliri sağlayacak büyüklükte
olacaktır. Eğer bu arazi sağlanamazsa, PEİ’lere asgari ücreti sağlamaya
yönelik yeterli büyüklükte arazi satın almalarına yetecek kadar kredi
sağlanacaktır.
•
Mal sahibi olmayanlar, devlet eliyle kentsel iskanı seçtikleri takdirde, bir ev
sahibi olma şansına sahip olacaklardır.
•
Mal sahibi olmayanlar, devlet eliyle iskanı seçtikleri takdirde kendi dükkanlarını
açma veya işlerini kurma şansına sahip olacaklardır
•
BAİB, yeni Yusufeli’nde, özel bakım gerektiren kişiler ve yaşlılar için bir
rehabilitasyon merkezi/bakımevi kuracaktır. İçişleri Bakanlığı ve Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığı İl Müdürlükleri, Yusufeli kaymakamlığıyla beraber
bu tesisin işletilmesinden sorumlu olacaktır. Bu tesis, yeni ilçe merkezinin
inşasından sonra hizmet vermeye başlayacaktır. PEİ’ler bu tesise yerleşmek
için başvurabilirler ve aynı zamanda yerel halk iskan komiteleri ve Yusufeli
valiliği, PEİ’lere bu tesis hakkında bilgi verecektir.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 40 / 68
7.4.5. Devlet Kredileri ve Destekleri
•
Devlet eliyle iskanı tercih eden sosyal ve ekonomik olarak dezavantajlı
PEİ’lere, kamulaştırma sahasından ayrılmalarıyla birlikte kendilerine BAİB
tarafından karşılıksız yardımlar sağlanacaktır.
Bu yardım, yeniden
yerleşimden yararlanan bir kişinin kendi geçimini kazanmaya başlamasına
kadar devam edecektir. Fiziksel olarak çalışamayacak durumda olup, hiçbir
desteği olmayanlar için bu yardımın süresi iki veya daha fazla yıla kadar
uzatılabilir. BAİB bu yardımı, yerel müdürlükler kanalıyla ve yeniden yerleşim
çalışmaları sırasında yapılan araştırma sonuçlarına ve iskan dairesinin
önerileri doğrultusunda gerçekleştirecektir.
•
Yeşil Kart, Sağlık Bakanlığı tarafından, hiçbir geliri olmayan veya geliri belli bir
seviyenin altında olan (net asgari ücretin üçte birinden daha az gelire sahip
olan) vatandaşlara ücretsiz olarak sağlık hizmetlerinden faydalanmaları için
verilir. Bu kart, ihtiyacı olan PEİ’lere (yaşlı, yoksul vd.) Yusufeli Kaymakamlığı
ile Sağlık Bakanlığı, İl Sağlık Müdürlüğü’nün işbirliği ile sağlanacaktır. PEİ’ler
bu program hakkında bilgilendirilecek ve başvurular Yusufeli Kaymakamlığı ve
iskan dairesini de içerecek biçimde, ilgili kuruluşlar tarafından
değerlendirilecektir. Bu kart, PEİ’lere, kendi geçimlerini en azından asgari
ücret seviyesinde sağlayabilmelerine kadar süresiz olarak sağlanmaktadır.
•
BAİB tarafından, yeniden yerleşime tabi olanların tarım veya hayvancılıkla
uğraşabilmeleri için başlangıçta gereken yatırım maliyetlerini (hayvan, tohum
veya ekipman alımı gibi) ve bu yatırımların işletilmesiyle ortaya çıkacak
harcamaların karşılanmasını sağlayan krediler PEİ’lere tahsis edilecektir. Bu
krediler %10 veya daha düşük faiz oranı ile verilecektir. Yatırım maliyetleri
fonları 2 yıl sonra ödenmeye başlanılıp, 7 yıl içerisinde geri ödenecektir.
İşletme kredileri, bir yılın sonunda geri ödenmelidir, fakat bu fonlar birbirini
izleyen üç yıl için alınabilir. PEİ’ler, bu kredilerden yararlanabilmek için yeni
yerleşim alanlarına yerleştikten sonra başvuracaklardır. Kaymakamlık ve ilçe
tarım müdürlüğü bu uygulamalara rehberlik edecek ve krediler BAİB tarafından
sağlanacaktır.
•
IFC, mikro finansmanın ülkedeki yeni yatırımlar ve sürdürülebilir ekonomik
gelişme için en temel araç olması gerektiğini Türk Devletine önermiştir (IFC,
2006). Diğer bir deyişle, gelir artırıcı faaliyetlerin gelişmesi için finansmana
kısıtlı erişimi olan kişilere ve küçük işletmelere (mikro-girişimciler) sağlanacak
olan krediler IFC tarafından önerilmektedir.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 41 / 68
7.4.6. Ulaştırma Sırasında Yardım
Yeniden yerleşim sırasında, alternatif kırsal alanlardan birisinde veya yeni ilçe
merkezinde yeniden yerleşimi tercih eden PEİ’lerin, buralara ulaştırılmalarında
ücretsiz taşıma hizmeti verilecektir (ya da taşınma masrafları karşılanacaktır).
Kadınlar, yaşlılar ve engelliler gibi dezavantajlı gruplara, ihtiyaçlarına göre destek
sağlanacaktır.
7.4.7. İnşaat Aşaması Yararları
İnşaat aşamasında PEİ’lere, projenin müteahhidi Konsorsiyum tarafından, iş fırsatları
sağlanacaktır. İnşaat aşamasında çalışacak olan işçilerin proje alanından seçilmeleri
(yetenekleri ve konsorsiyum tarafından sağlanacak eğitimler baz alınarak)
konsorsiyumun standart uygulamalarındandır. İş fırsatları, inşaatın başlamasıyla
birlikte halka duyurulacaktır. Yerel halk, inşaatta çalışabilmek için konsorsiyumun
proje ofisine başvurabileceklerdir. Başvuru sahipleri yetenekleri ve konsorsiyum
tarafından organize edilecek olan eğitim programları doğrultusunda değerlendirilip
buna göre işe alınacaktır.
Proje sahası veya yeni yerleşim alanındaki inşaatla ilgili işlerde, geçici ya da kısa
dönemli iş fırsatları olacaktır. Yusufeli Projesi, esas olarak inşaat sektöründe iş
olanağı yaratacak ancak güç tesislerinin işletilmesinde de bazı uzun dönemli iş
fırsatları olacaktır. İnşaatla bağlantılı işler, bölgede yaşayanlar için kısa dönemli bir
gelir kaynağı anlamına gelmektedir (her ne kadar Türkiye’de 7-8 yıllık bir süreç kısa
dönem olarak nitelendirilmese de). Bölgedeki çiftçiler de inşaatla ilgili iş fırsatlarını
olumlu olarak değerlendirmektedirler. Proje alanındaki yüksek işsizlik oranı dikkate
alındığında, inşaat dönemi boyunca bölgede yaşayan insanlar için mesleki eğitim ve
beceriler edinme fırsatları doğacaktır. 8 yıllık inşaat dönemi bazı PEİ’ler için çok
büyük faydalar sağlayacaktır. Bölgede yaşayan bir çok insanın iş bulabilmek için
bölge dışına çıktığı göz önüne alındığında,Yusufeli Projesi boyunca kazanılacak
tecrübe ve nitelikler diğer inşaat projeleri için de PEİ’lere bazı avantajlar
sağlayacaktır. Bundan dolayı, inşaat dönemiyle birlikte ortaya çıkacak olan istihdam
fırsatları göz ardı edilmemelidir.
Geçmiş deneyimlere bakıldığında, bu tip uygulamaların, projeden etkilenecek olan
PEİ’lerin yaşam standartlarını yükseltip, gelir kaynaklarının restorasyonunu sağladığı
görülür.
Yusufeli Projesi’nde önemli miktarda insanın baraj inşaatında çalışmak üzere tahsis
edilmesi gerekmektedir. Bu pozisyonlar yaklaşık 7-8 yıl kadar sürecektir, ancak bu
işçilerin bir kısmının müteahhidin diğer projelerinde çalışmaya devam edeceği ya da
küçük işletmeler kuracağı tahmin edilmektedir. Bu kişilerin kazanmış oldukları
deneyim ve aldıkları eğitimler onların gelecekte başka işler bulmalarına da fayda
sağlayacaktır. Buna ek olarak, inşaat aşamasından sonra, inşaatın eski çalışanları,
başka iş bulamadıkları takdirde yakın zamanda Türkiye’de uygulamaya konan,
işsizlik sigortasından faydalanmaya hak kazanacaktır.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 42 / 68
Konsorsiyum inşaat işçisi alımında önceliği, kamulaştırma tazminatından
faydalanamayan ve yeniden yerleşim için hak sahibi olamayan kişilere yani
dezavantajlı kimselere verecektir. Etkilenen haneler için, işçi olarak çalışabilecek
durumda olanların yetkinlik profillerini de içeren bir kayıt sistemi oluşturulacak; bu
sistem inşaatla ilgili işgücü talebini karşılayabilmek için kullanılacaktır. Başvuranın
niteliklerini, beklenilenin altında olduğunda, konsorsiyum tarafından sağlanacak
eğitim programı sayesinde iyileştirilebilir olarak gözüküyorsa, bu tip kişiler için
konsorsiyum tarafından beceri geliştirmeye yönelik eğitim programları sağlanacaktır.
Mevcut durumda, kaymakam ve yerel eğitim kuruluşları, baraj inşaatında çalışacak
olan PEİ’lerin eğitim programlarıyla ilgili sorumlulukları üstlenmektedir. PEİ’ler için
düzenlenecek olan bu eğitim programları içerisinde iş makineleri operatörlüğü,
kaynak ve kaynak teknikleri ile çelik ve beton işleri üzerine programlar olacak ve bu
eğitimlerin sonunda katılımcılar belgelendirileceklerdir.
7.4.8. Ekstra Krediler
BAİB tarafından yeniden yerleşecek PEİ’lere devlet eliyle iskan çerçevesinde, evler
ve gelir getirici işyerleri, sağlanmaktadır. Mal sahibi olan, hak sahibi PEİ’ler için, ister
kendi olanaklarıyla iskan, ister devlet eliyle iskan tercih edilsin, tam ikame maliyeti
devlet tarafından sağlanacaktır. Ekstra ödenekler, hak sahibi olamayan PEİ’ler ile
kayıpları tam olarak tazmin edilemediği halde devlet eliyle iskan hakkına sahip olan
hanelerin gelirlerinin restorasyonu için kullanılacaktır.
DB politikaları (proje öncesi mevcut yaşam standartları) ve Türk mevzuatlarına (resmi
asgari ücret) göre, hedeflenen gelir iyileştirme seviyeleri arasındaki fark, resmi asgari
ücretten daha fazla kazanan hanelere yönelik ilave krediler kapsanarak dile
getirilmiştir. Resmi olarak belirlenen asgari ücretten daha az kazandıklarını beyan
eden hanelerin (2005 yılı anketi sırasında anket uygulanan nüfus arasında)
paylarının %42 olduğu da vurgulanmalıdır. Asgari ücretten daha az kazanan haneler,
yeniden yerleşim süreci sayesinde asgari ücret seviyesinde gelir kazanır duruma
getirilecektir. Bu yüzden, DB politikaları bu hanelerin durumlarını sadece
iyileştirmekle kalmayıp, çok daha iyi bir konuma getirecektir.
Yeniden yerleşime hak kazanan, fakat kayıpları tam olarak tazmin edilemeyen
haneler, mevcut durumdaki tarımsal gelirleri, asgari ücretten daha fazla olan grubu
oluşturur. Devlet tarafından sağlanan olanaklar ile mevcut gelir seviyeleri arasındaki
farkın tazmin edilebilmesi için bu PEİ’lere bir devlet bankası olan Ziraat Bankası
tarafından ek krediler sağlanacaktır. Bu ödenekler devlet tarafından sağlanan
ödeneklere benzer biçimde (ilk 5 yıl geri ödeme zorunluluğu olmayan 20 yıllık bir
ödeme süreci), BAİB tarafından yetki verilmesiyle kullanılacaktır. Ne kadar krediye
ihtiyaç olduğunu hesaplanırken, kredi borçlarının taksitler halinde geri ödenmesiyle
birlikte önceki gelir düzeyinin sürdürülebilmesi hesaba katılmış ve hesaplamalar ona
göre yapılmıştır. Bu kredileri kullanacak haneler için proje öncesi ve yeniden yerleşim
sonrası gelir akışını gösteren örnek bir senaryo Ek N’de sunulmaktadır.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 43 / 68
Mevcut durumda tarımdan gelir elde eden, fakat herhangi bir şekilde kamulaştırma
veya yeniden yerleştirmeye hak kazanamayan haneler için devletin gelir
restorasyonu ile ilgili bir uygulaması yoktur. Bununla birlikte, bu PEİ’ler de Ziraat
Bankası’ndan aynı koşullarla kredi kullanabilecektir.
Hak sahibi olan PEİ’lerin ticaretten elde edilen gelirlerinin kayıpları ile ilgili olarak
devlet, hanelere istekleri üzerine krediler sağlamaktadır. Bu çerçevede, PEİ’ler
tarafından kullanılabilecek ödenek miktarları ile ilgili genel bir tanım yapılmamıştır.
Bu çalışmanın hedefi doğrultusunda, Bölüm 7.5.1’de de açıklandığı üzere söz
konusu ödenekler, PEİ’lerin mevcut yaşam standartlarına baraj yapımı sonrasında
tekrar ulaşabilmelerini sağlayacak biçimde hesaplanmıştır.
Devlet, gelirini ticari faaliyetlerden sağlayan ancak kamulaştırmaya ya da yeniden
yerleşime hak sahibi olamayan haneler için bir yardım sağlamayacaktır. Bununla
birlikte, bu haneler Halk Bankası’ndan %15 faiz oranı (mevcut %21 yerine) ile, ilk 5 yıl
geri ödeme zorunluluğu olmayan ve ödemelerin yıllık olarak yapıldığı krediler talep
edebilirler. Hak sahibi olamayan bu haneler için söz konusu bu ödeneklerin miktarı
ayrıca hesaplanmış olup, YYEP bütçesinde de verilmektedir (bakınız Bölüm 12).
YYEP bütçesi içinde sunulan ödenek miktarları devlet eliyle iskana hak kazanan
PEİ’lerin, tarımsal ve ticari faaliyetlerden sağladıkları gelirlerinin restorasyonu için
gereken toplam ödenek miktarını (hem devlet uygulamalarından gelen, hem de
ekstra ödenekleri içeren) vermektedir. Devlet uygulamaları doğrultusunda PEİ’lere
tarımsal gelir elde etmeleri için sağlanan arazinin eşdeğeri olan miktar da bütçe
içinde hesaplanmıştır. Bu eşdeğer ödeneğin miktarı 40,000 USD’dir. Hak sahibi olan
tüm PEİ’lerin gelirlerinin restorasyonu için gereken toplam miktar ve devlet tarafından
sağlanan ödenekler arasındaki fark, gerekli olan ekstra ödenekleri göstermektedir.
Hak sahibi olmayan ancak zararlarının tazmini gereken PEİ’ler için, ihtiyaç duyulan
tahmini ödenek miktarları, gelir akışlarının tam olarak kaybını karşılayacak biçimde
hesaplanacaktır çünkü bu hanelerin gelir kayıpları Türk Kamulaştırma ve Yeniden
Yerleşim Kanunları tarafından hiçbir şekilde tazmin edilmemektedir. Bu PEİ’ler için
Ziraat Bankası veya Halk Bankası gibi belli ulusal bankalar tarafından krediler
sağlanacaktır. Halk Bankası özellikle küçük işletmelere belli koşul ve kredilerle
maddi destek sağlamaktadır. Bu bankaların işleyişlerinin detayları Bölüm 8’de
ayrıntılı bir biçimde anlatılmaktadır.
Tüm bu ödenekler için PEİ’ler ya bireysel olarak başvuracaklar ya da bir kooperatif
veya bir firma kurmak yoluyla başvurabileceklerdir. Bu tip kredilerin faiz oranları
daha düşük olup, projenin uygulandığı bölge açısından bakıldığında ve ülkenin diğer
bölgeleriyle karşılaştırıldığında daha uygun geri ödeme koşullarına sahiptir çünkü
Artvin öncelikli kalkınma kapsamında değerlendirilen bir ilimizdir. Bu ödeneklere
başvuru için gerekli danışmanlık hizmetleri ve destekler, yeniden yerleşim birimi
içinde oluşturulacak olan yeniden yerleşim komitesi tarafından sağlanacaktır. Bu
ödenekler için başvuru, yeniden yerleşim sırasında herhangi bir anda yapılabilir, fakat
bunun için en uygun zaman yeni yerleşim birimine yerleşmeden sonra olmalıdır.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 44 / 68
7.4.9. Gelir Kayıplarının Özeti ve Bu Kayıpların Tazmini için Gereken Ödenek
Miktarları
Standart kırsal yeniden yerleşim paketi verimli araziler (eğer arazileri verimli yapmak
gerekli/uygunsa iyileştirmelerin içerilmesi), evler, diğer tür tedarikler, danışmanlık ve
eğitimlerden oluşmaktadır (Bölüm 4.3.3 ve Bölüm 7.4.4’e bakınız). YYEP, aynı
zamanda kamulaştırma ve yeniden yerleşim sürecinde PEİ’lerin elde edecekleri
finansal kaynakları akılcı bir şekilde kullanmalarını amaçlayan önlemleri de
içermektedir (krediler dahil). Tüm PEİ’ler bu önlemlerden yararlanabilir. Devlet
destekleri, eğitimler ve diğer destekleyici faaliyetlerle ilgili ayrıntılar Ek N’de
sunulmaktadır.
Bölüm 7.1’de anlatıldığı gibi, hanelerin gelirleri hesaplanmış ve anket sonuçlarının
Yusufeli Proje’sinden dolayı
analizinden bütün gelir kaynakları belirlenmiştir.
kaybedilme riski olan gelir kaynakları Bölüm 7.5.1’de anlatıldığı gibi belirlenmiştir. Bu
kaynaklardan mevcut durumda elde edilen gelirler anket sonuçlarına göre
belirlenmiştir. Sonuç ve tahminler Tablo 7.9’da yer almaktadır.
Projeden etkilenen tüm yerleşim birimlerindeki toplam gelir 21 milyon USD’dir (3,031
hane için). Gelir kaynağını kaybetme tehlikesi olan hane sayısı 1,268’dir (6,600,000
USD). Bu hanelerden, 132 tanesi mal sahibi değildir (devlet eliyle iskan hakkı olan
122 HH ve iskan hakkına sahibi olmayan 10 HH) ve krediye ihtiyaç duyacaklardır. Bu
kredi, devlet yardımı (yeniden yerleşim kapsamında yer alan) veya gelir restorasyonu
için ilave/ek kredi şeklinde olabilir.
Devlet, standart yeniden yerleşim paketi kapsamında, hak sahibi olan PEİ’lere gerekli
tesisleri ya da eş değer miktardaki krediyi sağlayacaktır ve bu 132 haneden sadece
14’ünün projeden önceki yaşam standartlarına geri dönebilmek için ek krediye
(devletin önlemleri kapsamında verilen krediye ek olarak verilen) ihtiyacı olacaktır.
Kredi tutarları, proje öncesi gelir düzeyinin sürdürülebilmesine ek olarak, kredi
borçlarının taksitler halinde geri ödenmesi için gerekli tutarlar dikkate alınarak
hesaplanmaktadır. Devlet yardımlarından ve kredilerden faydalanma hakkı olmayan
bir hane ile tarımsal gelirleri asgari ücretten fazla olan 13 hane ek kredilere ihtiyaç
duymaktadır. Geri kalan 118 hanenin tarımdan elde ettiği gelir asgari ücretin
altındadır dolayısıyla devlet önlemleriyle restorasyonunun sağlanması mümkündür.
İhtiyaç duyulan ilave/ek kredilerin toplamı yaklaşık 775,000 USD’dir. Yusufeli ilçe
merkezi ve köylerindeki gelir kayıplarının özeti ve bunların tazminatı için gereken
kredi miktarları aşağıda verilmektedir.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 45 / 68
Tablo 7.9. Kayıp Riski olan Gelirler ve Yerleşim Yerleri için Gerekli Ek Krediler
Hanelerin
Gelirleri
No Yerleşim Yeri
HH
Toplam
USD
Gelir
Gerekli olan Ek
Restorasyonu için
Kredi Miktarı
Hanelerin Kayıp
Gereken Toplam
(Devlet
Riski olan Gelirleri
Kredi Miktarı
önlemlerine ek
(Devlet Önlemleri
olarak)
dahil)
HH
Toplam
USD
Toplam
USD
HH
HH
Toplam
USD
1
Alanbaşı
106
449,123
58
170,293
7
74,107
-
-
2
Arpacık
43
327,688
29
207,044
3
312,967
1
221,678
3
Bahçeli
29
178,721
11
59,324
-
-
-
-
4
Bostancı
107
624,225
58
367,014
3
115,138
2
14,205
5
Çeltikdüzü
134
747,900
54
133,124
3
39,356
-
-
6
Çevreli
234
1,205,922
120
396,770
7
156,484
1
38,504
7
Çıralı
67
767,232
29
145,024
1
26,168
-
-
8
Darıca
64
295,682
32
111,001
2
15,701
-
-
9
Dereiçi
121
986,718
46
143,077
6
194,347
2
24,671
36
179,720
23
45,810
1
5,234
-
-
11 İşhan
118
761,967
63
447,201
7
529,811
3
351,021
12 Kılıçkaya
272
1,620,839
83
269,867
6
105,195
-
-
13 Kınalıçam
194
1,092,592
92
344,532
4
30,250
-
-
14 Küplüce
112
635,478
23
50,757
1
3,140
-
-
15 Morkaya
75
341,108
24
46,317
-
-
-
-
135
667,563
45
161,369
-
-
-
-
31
197,521
20
90,829
-
-
-
-
18 Tekkale
162
872,380
80
229,658
2
45,009
-
-
19 Yeniköy
40
168,873
16
52,408
-
-
-
-
Köylerin Toplamı 2,080 12,121,252
906
3,471,419
53
1,652,907
9
650,079
8,811,829
362
3,128,901
79
4,241,377
5
125,229
3,031 20,933,081
1,268
6,600,320
132
5,894,284
14
775,308
10 Irmakyanı
16 Pamukçular
17 Sebzeciler
20 Yusufeli İlçesi
Toplam
951
Yusufeli İlçe Merkezi
Yusufeli İlçe Merkezindeki toplam yıllık gelir 951 hane için yaklaşık 8,800,000
USD’dir. İlgili detaylar Tablo 7.9 ve Ek D’de verilmektedir. Devlet eliyle kredili iskana
hak kazanan, fakat ek krediye ihtiyaç duyan toplam hane sayısı beş olarak
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 46 / 68
belirlenmiştir ve bunun için gerekli kredinin miktarı da yaklaşık 125,000 USD olarak
hesaplanmıştır. Gelir restorasyonu için gerekli kredinin hane bazındaki detayları
Bölüm 12’de verilmektedir.
Yusufeli ilçe merkezinde hak sahibi olmayan hane sayısı 32’dir. Bu hanelerin
gelirlerinin restorasyonu için gerekli miktar (ticari krediler ve rehabilitasyon merkezinin
masrafı dahil) yaklaşık 572,000 USD’dir. Hak sahibi olmayan hanelerle ilgili detaylı
bilgiler Ek D’de verilmektedir.
Köyler
19 köyde araştırma kapsamında incelenen 2,080 hanenin toplam geliri 12,100,000
USD’dir. Bu hanelerden 906 tanesinin gelirini kaybetme riski vardır. Kayıp riski olan
toplam gelir miktarı yaklaşık 3,400,000 USD’dir. Bu hanelerden 2,071 tanesinin gelir
restorasyonlarını sağlamak için devletin vermiş olduğu yardımlar yeterli olacaktır.
Sadece dokuz hanenin projeden önceki durumlarına gelebilmeleri için ek bir krediye
ihtiyaçları olacaktır. Bu dokuz haneye gerekli olan ek kredinin toplam miktarı 650,000
USD’dir. Bu hanelerden üç tanesi İşhan’dan, iki tanesi Dereiçi’nden ve iki tanesi de
Bostancı Köyündendir. Çevreli ve Arpacık Köyleri’nden birer adet hane ek krediye
ihtiyaç duymaktadır.
Bununla birlikte, 19 köy bazında hak sahibi olmayan hanelerin sayısı altıdır.
Bunlardan üçü Çevreli, biri Çıralı, biri Kılıçkaya ve biri de Tekkale Köyü’ndendir.
Hak sahibi olmayan hanelerin gelir restorasyonu için verilecek toplam tazminat
300,000 USD’dir. Hak sahibi olmayan haneler ile ilgili detaylı bilgi yine Ek D’de yer
almaktadır.
7.4.10. Kaybedilen Kamu Mallarının Tazmini için Alınacak Önlemler
Proje sebebiyle kaybedilen kamu malları DSİ, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ve ilgili
devlet kuruluşları tarafından, iskan dairesinin koordinatörlüğünde tazmin edilecektir
(bkz. Bölüm 8). Bu kayıpların tazminatı, Bölüm 4’de detaylı olarak açıklandığı gibi,
kamulaştırma ve iskan kanunları gereğince şarttır.
Bu bağlamda, yeni ilçe merkezi Yansıtıcılar mevkiinde kurulacaktır. Tüm kamu
binaları ve gerekli altyapı BAİB tarafından inşa edilecektir. Devlete ait binaların
inşaatı ilgili devlet kuruluşuna ait olacaktır (ör: Kaymakamlık binası İçişleri Bakanlığı
tarafından inşa edilecektir).
Kırsal yeniden yerleşim yerleri de BAİB tarafından seçilecek ve inşa edilecektir. Söz
konusu yerleşim yerleri, seçilen yeni yerler ya da mevcut köyün üst kotları olabilir. Bu
köyler için gerekli bütün altyapı BAİB tarafından inşa edilecektir.
Tekkale Kalesi DSİ tarafından, Trabzon Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Kurulu’nun koordinatörlüğünde taşınacaktır. Bu kalenin taşınması için DSİ tarafından
bir bütçe ayrılmıştır. Hamzat Mezrasındaki kalelerin değerini belirlemek için DSİ ve
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 47 / 68
Trabzon Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından saha çalışmaları
yapılacaktır. Bu saha çalışmalarının sonucuna göre Trabzon Kültür ve Tabiat
Varlıklarını Koruma Kurulu, bu yapıların taşıma gereksiniminin olup olmadığına karar
verecektir.
Su altında kalacak mezarlıklar yerel halkın talepleri doğrultusunda DSİ tarafından
yeniden yerleşim yerlerine veya rezervuar alanının dışına (köyün tümünün yeniden
yerleşmemesi durumunda) taşınacaktır.
7.5. Gelir Restorasyonu için Dolaylı Yöntemler
Gelir restorasyonu çalışmaları DPT’nin koordinasyonunda ağırlıklı olarak TKİB, Artvin
Valiliği, Yusufeli Kaymakamlığı ve DSİ tarafından yürütülecektir. DSİ, (gerektiğinde
YYKK veya GKİK gibi ilgili komiteler vasıtasıyla) ilgili gelir iyileştirici faaliyetlerin
uygulanması ve tüm koordinasyonundan sorumlu kuruluş olacaktır. DSİ, YYKK ve
YYYB aşağıda bahsedilen gelir iyileştirici faaliyetleri üstlenmek için yakın
koordinasyon halinde birlikte çalışacaklardır. Proje veya devlet destekli gelir iyileştirici
faaliyetler, Artvin Valiliği ve/veya Yusufeli Kaymakamlığı bütçesinden veya ilgili
kurumların bütçelerinden finanse edilecektir. Ayrıca, SRAP gibi programların
fonlarından da faydalanılacaktır. Gelir iyileştirmesiyle ilgili ayrıntılar Ek N’de
verilmiştir. Ayrıca, örnek proje önerileri bu ekte hazırlanıp sunularak, YYEP’in
yayınlanması ile söz konusu proje önerilerinin PEİ’lere yardımcı olması sağlanmıştır.
Öte yandan gelir iyileştirme faaliyetlerine yönelik konsolide bütçe ve zaman tablosu,
gelir iyileştirme planı olan Ek N’de sunulmuştur.
.
7.5.1. Kapasite Artırma
•
Yerel halk iskan komitelerinin kurulması: En az izleme çalışmalarının sonuna
kadar (11 yıl) işlevini sürdürecek ola bu komite(ler) iskan çalışmalarına (gelir
restorasyonu faaliyetleri de dahil olmak üzere) katılımı sağlamak amacıyla
kurulmaktadır. Bu komiteler gerçekleştirilen çalışmaları izleyerek ve önem
verilmesi gereken hususları (şikayetler, talepler vd.) gündeme getirerek yerel
halkı temsil edecektir. İskan dairesiyle rahatça iletişime geçemeyen PEİ’lere
(yaşlılar, bedensel engelliler vd.) aracılık edecek, gereğinde uygulama için
gerekli verileri iskan dairesine sağlayacak, halkı ortak karar almaya yönelterek
çatışmaların ortaya çıkmasını önleyecek ve iskan dairesinin bilgilendirme
çalışmalarına destek olacaktır.
•
Kooperatif ve derneklerin kurulması: Balıkçılık, tarım, hayvancılık, zanaat,
ticaret gibi ekonomik faaliyetlerle uğraşan PEİ’ler bireysel hareket ettiklerinde
bu faaliyetlerin maliyetleri yükselmektedir. Diğer yandan yörede pazarlama
imkanlarının az olması ve ham madde fiyatlarının yüksek olması da bireysel
girişimleri dezavantajlı kılmaktadır. Halihazırda yörede fazla kooperatif ve
dernek bulunmamaktadır ve olanların çoğu aktif çalışmamaktadır. Yörede
dernek ve kooperatiflerin kurulmasının avantajları aşağıda listelenmektedir.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 48 / 68
o Halkın hangi tür tarımsal desteğe ihtiyaç duyduğuna ilişkin kararların
alınması kolaylaşacak ve birlikte hareket edilmesi daha rahat çözüme
ulaşılmasını sağlayacaktır.
o Projeler geliştirilerek çeşitli programlardan fon almak mümkün
olabilecektir.
o Ham maddelerin satın alınması kolaylaşacaktır.
o Rekabet artacaktır.
o Pazarlama şartları iyileştirilebilecektir.
o Haklarını savunmakta daha başarılı olabilirler.
Bölgede tarım ve ticaret kooperatiflerinin kurulması kaymakamlık ve yerel
iskan komiteleri tarafından organize edilecektir. TKİB tarımsal üretime ilişki
kooperatiflerin kurması için destek ve fon sağlamaktadır. Bu çalışmalar
TKİB’nin il müdürlüğü tarafından yürütülecektir. Yöredeki mevcut derneklerin
ve köy muhtarlarının bu kooperatiflerin kurulması çalışmalarına katılmaları
teşvik edilecektir. Ticaret kooperatifleri için yerel esnaf ve ticaret odası kilit bir
roldedir. Bu kooperatifler ve yerel meslek odaları (ziraat mühendisleri odası
vd.) yeniden yerleşim sürecinde kurulacaktır. Yeniden yerleşim alanlarının
kurulmasıyla birlikte faaliyetleri artacaktır.
Gelir restorasyonu çalışmaları süresince kurulacak kooperatifler tüm alanda
faaliyet gösterecektir. Kooperatiflerin hizmetlerinin tüm yerleşimlere ulaşmasını
sağlamak üzere kooperatiflerin aşağıdaki şekilde kurulması özendirilecektir.
o Yusufeli ilçe merkezinde (en az) iki kooperatif kurulacaktır. Bunlardan
biri tarımsal gelişme diğeri ise ticari faaliyetler konusunda çalışacaktır.
o Proje alanının üç farklı alanında (en az) üç kooperatif kurulacaktır. Bu
kooperatifler kuruldukları yerlere yakın köylerde hizmet verecek ve bir
birlik gibi faaliyet göstereceklerdir.
o Yukarıda bahsi geçen kooperatiflerden biri projeden etkilenen alanın
güney batısında çalışmak üzere Çevreli’de kurulacaktır. Bu kooperatif
Çevreli, Çeltikdüzü, Tekkale, ve Kılıçkaya’da hizmet verecektir.
o İkinci kooperatif proje alanının kuzeyinde, Küplüce’de kurulacaktır. Bu
kooperatif Bahçeli, Dereiçi, Irmakyanı ve Çıralı Köylerine hizmet
verecektir.
o Diğer kooperatif proje alanının güneyinde, İşhan’da kurulacak,.
Sebzeciler, İşhan, Yeniköy Pamukçular, Darıca, Arpacık, Morkaya ve
Kınalıçam’da faaliyet gösterecektir.
•
Danışmanlık Hizmetleri: Projeden etkilenen tüm insanlar nasıl ek kredi
alabilecekleri, iş kurabilecekleri, hangi tarım ürünlerini yetiştirmeleri gerektiği,
daha uygun tarım yöntemleri, ürünlerini nasıl pazarlayabilecekleri,
kapasitelerini hangi alanlarında nasıl geliştirebilecekleri gibi konularda
danışmanlık alabileceklerdir. Bu danışmanlık hizmetleri Valilik ve iskan dairesi
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 49 / 68
tarafından ayarlanacak, tüm yeniden yerleşim süresince devam edecek ve
izleme aşamasında da valilik tarafından devam ettirilecektir. Bu çalışmalar
yerel iskan komiteleriyle koordinasyon içerisinde yürütülecektir.
PEİ’ler (özellikle kadın ve çocuklar) üzerinde olabilecek sosyal etkileri en aza
indirgeyebilmek için iskan dairesi (kadın üyeleri de olan) yerel halk iskan
komiteleriyle sıkı işbirliği içerisinde çalışacaktır. Diğer yandan iskan
memurlarından en az ikisinin kadın olacak olması da kadınların herhangi bir
sorunları olması halinde iskan dairesiyle rahat iletişime geçmelerini
sağlayacak bir diğer önlemdir. Çocuklar için ise iskan dairesi tarafından
anlaşılması kolay bilgilendirme paketleri hazırlanacak ve okullara
dağıtılacaktır.
Hanelerin kamulaştırma parasını verimsiz şekilde kullanmalarını önleyebilmek
amacıyla PEİ’lere danışmanlık verilmesi önem taşımaktadır. Kamulaştırma
paralarının en verimli şekilde nasıl kullanılabileceğine ilişkin danışmanlık proje
ofisinde TKİB, DSİ ve BAİB’den gelen uzmanlar tarafından verilecektir. Ayrıca
bilgilendirme toplantıları sırasında iskan memurları benzer projelerden edinilen
deneyimleri aktararak kamulaştırma parasının etkin kullanımına ilişkin halka
bilgi sağlayacaktır.
•
TKİB’nin eğitim programları: TKİB İl Müdürlüğü tarafından gerek hallerde
seracılık, yeni sulama teknikleri yem ile hayvancılık (PEİ’lere yeterince mera
sağlanamadığı durumlarda), gibi konularda eğitim sağlanacaktır. Eğitim
konuları yerel iskan komiteleri, iskan komisyonu ve iskan dairesiyle birlikte
kararlaştırılacaktır. Bu programlar proje başvurularını kapsayacak ve yerel
halk TKİB’den proje başvurusu konusunda danışmanlık da alabilecektir.
•
Mesleki Eğitim: Artvin Valiliği ilgili kurumların desteğiyle mesleki eğitim
sağlayacaktır. Valilik şimdiden PEİ’lerin baraj inşaatında çalışabilmeleri için
inşaata yönelik meslek kursları vermeye başlamıştır. Eğitim programları
PEİ’lerin yeniden yerleşim sonrasında da iş sahibi olmalarını sağlayacak
bilgilerin geliştirilmesine yönelik olacak, bu şekilde PEİ’lerin gelirlerini restore
etme fırsatları artacaktır. Bu olanaklar ilgilenen tüm PEİ’lere açık olacaktır.
Eğitim ihtiyacı Valilik tarafından, iskan dairesi ve yerel halk iskan komiteleri ile
birlikte belirlenecektir. Eğitimler inşaat çalışmaları ve yeniden yerleşim
süresince devam edecektir. Eğitim verecek uzmanlar iskan dairesi tarafından
koordine edilecektir.
•
Çocukların okula ulaşımları için destek: PEA’da çocukların okumasını teşvik
etmek amacıyla Milli Eğitim Bakanlığı ve Kaymakamlık çocuklarını ekonomik
sebeplerle okula (Türkiye’de ilköğretim zorunlu olduğu için burada
ortaöğretimden
bahsedilmektedir)
gönderemeyen
ailelere
destek
sağlayacaktır. Bu destek temel olarak ortaöğretim için okul bulunmayan
yerleşimlerde çocukların Yusufeli veya yakındaki bir okula ulaşımlarını
sağlamak şeklinde olacaktır. Bu amaçla çocukların ulaşım masrafları
karşılanacaktır. Bu çalışma iskan süreciyle başlayacak ve 15 yıl süresince
devam edecektir.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 50 / 68
7.5.2. Tarımsal Gelişme
Proje alanının dağlık olması sebebiyle tarım arazileri kısıtlıdır. Arazi kıtlığı, yöredeki
tarımsal uygulamaları şekillendiren en önemli özelliktir. Arazi kıtlığı sebebiyle yörede
yalnızca küçük çiftçiler (aile işletmeleri) bulunmaktadır. Düz alanlar çok az ve küçük
olduğu, ve tarım alanları çoğunlukla teraslama yöntemiyle elde edildiği için yörede
traktör gibi tarım makineleri kullanmak mümkün değildir. Bu nedenle iş gücüne olan
ihtiyaç artmaktadır. Proje alanındaki terasların çoğu en az 30 yıl önce yapılmıştır.
Yerel halkın ifadesine göre düşük kotlarda yılda üç kez, yüksek kotlarda ise (1,000 m)
yılda ancak bir kere ürün alınabilmektedir.
Yöre sakinleri tarafından çoğu çiftlikte organik tarım yöntemleri kullanıldığı ifade
edilmiştir. Çoğu çiftçi, (özellikle yoksul olanlar) hayvan gübresi kullanmaktadır. Ayrıca
çoğu köyde pestisit kullanılmamaktadır. Bazı aileler kendileri tüketmek üzere organik
ürün elde etmek için pestisit kullanmazken, bazıları ise masrafını karşılayamadığı için
pestisit kullanmayabilmektedir. Ancak bazı sakinler tarafından aşırı girdi kullanan
çiftlikler olduğu da ifade edilmiştir. Düşük kotlarda araziler çoğunlukla nehirden
sulanmakta (su kanalları ile), üst kotlarda ise kurum tarım yapılmaktadır.
Düşük kotlarda hemen her tür meyve ve sebze yetiştirilmektedir. Sulu araziler
çoğunlukla nehir kenarında yer almaktadır. Meyve ağaçları çoğunlukla teraslara
ekilmiştir. Mısır ve pirincin yanı sıra, domates, salatalık, fasulye, yeşil biber, lahana
gibi sebzeler sulu alanlarda çoğunlukla ekilen ürünlerdir. Genellikle nehire yakın
kurulan seralarda da sebze üretilmektedir. Meyveliklerde elma, armut, üzüm, kayısı,
incir, dut, kiraz karma şekilde üretilmektedir. Kılıçkaya yakınında elma ağaçları, OlurOltu-Tortum alanında kayısı ağaçları, Barhal-Tekkale yakınında üzüm ağırlıkla
yetiştirilen meyvelerdir. Kuru arazilerde ise çoğunlukla buğday ve arpa üretilmektedir.
Ürünün çoğu çiftçi tarafından tüketilmekte (%63) kalan kısmı ise (%37) Yusufeli,
Artvin ve Erzurum pazarlarında satılmaktadır. Tarım faaliyetlerine ilişkin fotoğraflar
Şekil 7.12’de sunulmaktadır.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 51 / 68
Hayvan gübresi kullanan bir çiftçi
Araziye hayvan gübresi taşıyan bir çiftçi
Teras uygulaması
Sera
Yüksek eğimli bir alanda teras uygulaması
Az eğimli alanda teras uygulaması
Şekil 7.12. Tarım Faaliyetlerine ilişkin Fotoğraflar
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 52 / 68
Projeden etkilenen alanda tarım en çok gelir getiren kaynaklardan birisi olmamakla
birlikte, geçimlik ekonomide önemli bir yeri bulunmaktadır. Bu nedenle alanda
tarımsal üretimin restorasyonu önem taşımaktadır. Alanda tarımsal gelişimi önleyen
darboğazlar aşağıdaki gibi özetlenebilir:
•
Çiftçiler çoğunlukla bir önceki üründen elde ettikleri tohumları kullanmaktadır.
Sertifikalı tohum kullanımındaki yetersizlik, üretimin düşük olmasıyla ve
bitkilerde hastalıkların yaygınlaşmasıyla sonuçlanmaktadır.
•
Yüksek göç oranları
sonuçlanmaktadır.
•
Çiftçileri için tarımsal eğitim ve danışmanlık faaliyetleri yetersizdir.
•
Alanın fiziksel ve topoğrafik yapısı mekanizasyonu önlemektedir.
•
Tarımsal arazilerin çok küçük parçalara bölünmüş olması tarım topraklarının
etkin kullanımına engel olmaktadır.
•
Yetersiz veya aşırı tarım girdisi kullanılmaktadır. Yetersiz girdi kullanımı
çoğunlukla çiftçinin girdi maliyetini karşılayamamasından kaynaklanmaktadır.
•
Arazi yapısının oldukça eğimli olması nedeniyle erozyon önemli bir sorun teşkil
etmektedir.
•
Alanda su kaynakları bulunmakla birlikte yeterli sulama olanağının
bulunmaması özellikle meyve ve sebze üretimine engel teşkil etmektedir.
•
İl topraklarında yapılan tarımsal üretimin tekdüzeliği ve münavebenin
yapılmaması (ekim nöbeti) toprağın verimliliğini olumsuz yönde etkilemektedir.
•
Çiftçilerin yeni tarım yöntemlerini kullanmadaki isteksizlikleri kısıtlı kaynakların
optimum kullanımı açısından engel yaratabilir. Ancak diğer yandan bu durum
organik tarıma geçiş için iyi bir temel oluşturmaktadır.
•
İlde tarıma dayalı sanayi kuruluşlarının bulunmaması bitkisel ve hayvansal
üretim için gerekli olan girdilerin ucuza temin edilebilmesini hemen hemen
olanaksız kılmaktadır. İlde mevcut gübre, ilaç ve yem bayileri de sınırlıdır. Bu
nedenle üretim maliyetleri yükselmekte, pazara ucuz ürün azında sıkıntılar
yaşanmaktadır.
•
Bölgenin coğrafi ve fiziki özellikleri pazarlama olanaklarını olumsuz
etkilemektedir. Köylerin il merkezine uzak oluşu ulaşım masraflarını
artırmaktadır. Ayrıca çiftçilerin genellikle küçük ölçekli olması ve çiftçilerin bir
araya gelebilecekleri bir tarımsal kuruluşun olmayışı da pazara ürün
taşınmasını zorlaştırmaktadır.
kırsal
kesimde
aktif
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
nüfusun
azalmasıyla
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 53 / 68
•
Çiftçiler için ürünlerini depolama olanağı bulunmamaktadır. Bu nedenle çiftçiler
ürünlerini bir an önce elden çıkarabilmek için düşük fiyatla satmaktadır.
•
Projeden etkilenen alanda tarımsal birlik ve kooperatiflerin olmayışı üretim,
depolama ve pazarlama olanaklarını sınırlamaktadır.
Yukarıda aktarılan bulguların ışığında, aşağıda belirtilen iyileştirme önlemlerinin
alınması önerilmektedir.
•
Tüm yeni kırsal yeniden yerleşim alanlarına sulama için kaynak sağlanacaktır.
Arazinin özellikleri sebebiyle uygulanacak tarım yöntemlerinin değişmesi
halinde (yüksek rakım, daha yüksek/düz eğimler vb.) TKİB yeni tarım
yöntemlerinin uygulanması için eğitim sağlayacak, gerekli olması halinde
toprağın veriminin artması için ayni veya nakdi olarak (tohum, gübre vd.) kredi
ile gerekli girdileri sağlayacaktır. Ayrıca PEİ’lerin tarımsal işletme kurmak
istemeleri ve/veya tarım makinesi almak istemeleri durumunda BAİB, devlet
eliyle iskanı tercih edenlere donatım ve işletme kredisi sağlayacaktır. Devlet
eliyle kredili iskanı tercih edenler ve kendi imkanlarıyla iskanı tercih
edenlerden seçilen kırsal alanlara yerleşenler de bu krediden
faydalanabileceklerdir. Bilgilendirme toplantılarında iskan dairesi kentsel
yerleşimin risk ve zorluklarını anlatarak daha önce tarımsal aktivitelerle
uğraşan PEİ’leri mümkün olduğunca kırsal yerleşime yönlendirecektir. Ayrıca
projeden etkilenen alanda verilen kredilerle seracılık da teşvik edilecektir.
•
Alanda tarımsal araziler azalacağı için, Alana uygun ve daha çok kar getirecek
ürünlerin belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle TKİB alan
araştırması yapacak ve PEİ’lere yetiştirebilecekleri en uygun ve yüksek kar
getirecek ürünler konusunda danışmanlık ve eğitim sağlayacaktır.
•
Alandaki mevcut tarım uygulamaları ve arazilerin büyüklüğü organik tarım için
çok uygun olduğu üzere TKİB, PEİ’lerin sertifika almasını teşvik edecektir. Bu
amaçla TKİB yörede danışmanlık ve eğitim sağlayacak, organik üretim
yöntemlerini göstermek üzere uygulama projeleri uygulayacaktır.
•
TKİB yörede tarımsal kooperatiflerin kurulmasını da teşvik edecektir. Söz
konusu kooperatifler organik üretim, depolama, taşıma pazarlama gibi
konularda çalışmaya teşvik edilecektir. Kooperatiflere SRAP gibi ilgili
kurumlardan fon alabilmeleri için gerekli eğitimler sağlanacaktır.
7.5.3. Çiftlik ve Kümes Hayvancılığındaki Gelişme
Projeden etkilenen köylerde yapılan hayvancılık pazara yönelik olmaktan çok halkın
geçimlik yiyecek ihtiyacını karşılamaya yöneliktir. Büyükbaş hayvan, koyun ve keçi
yetiştiriciliği yerel et, süt ve yün talebini karşılamaktadır. Anket sonuçlarına göre,
proje alanında yetiştirilen toplam büyükbaş hayvan sayısı 5,598, koyun sayısı 2,198,
keçi sayısı 1,692, hindi sayısı 7 ve diğer hayvanların sayısı ise 4,049’dur.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 54 / 68
Hane başına düşen en yüksek ortalama koyun sayısına (3’ün üstü) İşhan ve Bostancı
köyleri sahipken, bu köyleri, Darıca (2), Çıralı, Küplüce, Pamukçular, Yeniköy ve
Kılıçkaya (1’in üstü) köyleri izlemektedir. Geri kalan köylerde, tüm haneler koyun
sahibi değildir. Ortalama keçi sayısı, Çeltikdüzü ve Darıca köylerinde 3’ün üstüde,
Irmakyanı ve İşhan köylerinde 2’nin üstünde ve Kınalıçam köyünde ise ortalama 1’dir.
Geri kalan köylerde, ortalama keçi sayısı 1’den azdır. Sıcak geçen yaz aylarında,
insanlar hayvanlarıyla birlikte daha serin hava şartlarının ve havyanlar için hazır mera
alanlarının bulunduğu yaylalara giderler.
Yöre insanları hayvansal üretimin bölgedeki yüksek hayvan sayısına rağmen yerel
hayvan ırkının kullanılmasından dolayı düşük düzeyde kaldığını ifade etmektedirler.
Bilgilendirme toplantılarında ve sivil toplum kuruluşlarıyla yapılan görüşmelerde en
önemli gelir restorasyonu önlemlerinden birinin köylülere daha iyi kültür ırklarının
sağlanması olduğu vurgulanmıştır. Çiftlik hayvancılığı ve kümes hayvancılığı ile ilgili
zorluklar aşağıda özetlenmiştir.
•
Aşırı ve zamansız otlatmadan dolayı mera alanlarının kalitesi düşmektedir. Bu
durum bitki çeşitliliğini ve meralardaki üretimi azaltmakta, ve erozyonlardan
dolayı toprak kayıplarına yol açarak hayvancılığı olumsuz etkilemektedir.
•
Bölgenin hayvancılık potansiyeli ile kıyaslandığında, hayvan yemi/otu
yetiştirilen alanlar oldukça azdır. Hayvancılık için en önemli girdi olan yem
bitkisi ihtiyacının karşılanması için üretimin artırılması gereklidir.
•
Hayvansal ürünleri
bulunmamaktadır.
•
Hayvan kalitesinin iyi olmaması sebebiyle süt üretimi düşüktür.
•
Tarım sektöründe olduğu gibi, yüksek oranda göç ve sermayenin olmayışı
hayvancılığın gelişmesinin önündeki engellerdir.
•
Hayvanların beslenmeleri ve bakımıyla ilgili sorunlar, uygun olmayan ahırlar,
yetersiz hayvan yemi (ot) yetiştirme alanları, yetersiz meralar, ilkel tekniklerin
kullanımı, ve yeni tekniklere açık olmayan yetersiz vasıftaki çiftçiler olarak
özetlenebilir. Şu an itibarıyla bölgedeki veteriner hizmetleri sınırlı seviyededir.
Köylüler, ihtiyaçları doğrultusunda, sadece Yusufeli ilçesinde alabildikleri
veteriner hizmetlerinden faydalanmaktadırlar
işleyecek
ve
pazarlamasını
yapacak
tesisler
Yukarıda bahsedilen bulgular ışığında, kümes ve çiftlik hayvancılığından elde edilen
gelir oranın arttırılması için, aşağıda bahsedilen önlemler alınacaktır.
•
Devlet eliyle kırsal iskanı (yeniden yerleşim) tercih eden her haneye uygun bir
ahır verilecektir. Devlet eliyle iskanı (yeniden yerleşim) ve devlet eliyle kredili
iskanı seçenlere, BAİB, donatım ve işletme kredileri sağlayacaktır. Bağımsız
iskanı tercih edenler de, yeniden yerleşim için seçilen kırsal alanlara
yerleşmeleri kaydıyla bu kredilerden faydalanabileceklerdir.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 55 / 68
•
TKİB, gerekli eğitimleri ve ayni ve/veya nakdi olarak kültür hayvanı, yem bitkisi
tohumu, gübre gibi girdileri sağlayacaktır.
•
TKİB ve Yusufeli Kaymakamlığı, ilgili köylüler ile beraber mera alanlarının (taş
toplama
ve
gübreleme
gibi)
geliştirilmesine
yönelik
projeler
gerçekleştireceklerdir.
7.5.4. Ormancılık
Ormanlar, Türkiye’nin çeşitli yerlerindeki bazı köylerde olduğu gibi proje alanında
bulunan köylerin bir kısmında da geçim kaynağı konumundadır. Bu köylerde yaşayan
halkın çoğu ormandan yakacak odun elde etmekte, bir bölümü ise geçici ya da
sürekli olarak orman işleriyle ilgilenmektedir. Ormandan faydalanma esas olarak
orman arazisine olan uzaklığa bağlıdır. Etkilenen yerleşim birimleri arasında iki adet
köy (Kılıçkaya ve Bahçeli) orman arazisinin çok yakınında yer almakta, Darıca Köyü
ise orman alanının 3.5 km uzaklığında bulunmaktadır. Yusufeli ilçe merkezi ile en
yakın orman arazisi arasında yaklaşık bir kilometrelik bir uzaklık vardır. Yerleşim
birimleri ile ormanlık alan arasındaki uzaklık ortalama olarak 800 m gibi bir değere
sahiptir. Dereiçi, Tekkale, Bahçeli ve Çeltikdüzü Köyleri’ndeki hanelerin %80’inden
fazlası ormandan odun topladıklarını beyan etmişlerdir. Bu oran Sebzeciler, Yusufeli
ve Darıca için %40’tan azdır. Toplamda Yusufeli, Çeltikdüzü, Çevreli, Dereiçi,
Irmakyanı, İşhan, Kılıçkaya, Kınalıçam, Küplüce, Morkaya ve Tekkale’de bulunan 24
hane ormandan gelir elde etmektedir.
Ormanın, yakınında yaşayan insanlara bir diğer avantajı da odun tahsisidir.
Ormandan odun tahsis eden hane sayısı yerleşim birimlerine göre değişiklik
göstermektedir. Arpacık, Çıralı, Tekkale, Pamukçular, Irmakyanı ve Bahçeli’de bu
hanelerin oranı %69’dan fazlayken Darıca, Kılıçkaya, İşhan ve Yusufeli’nde %10’dan
azdır.
Ormanda çalışma (geçici ya da sürekli olarak), proje alanında çok yaygın değildir.
Hanelerinin %5’inden fazlası ormanda çalışan beş adet köy bulunmaktadır. Bunlar,
Bahçeli (17.29), Bostancı (13.1%), Küplüce (4.6%), Pamukçular (5.39%) ve Yeniköy
(5%) köyleridir. Ormanın yöre halkı için en büyük faydası odun tahsisi olarak
gözükmektedir. Devlet orman yakınında yaşayan insanları ormanda çalışmak üzere
görevlendirmekte ve hizmetlerinin karşılığında onlara odun sağlamaktadır.
Ormandan gelir elde eden insanlar ormanlık alana yakın bir yere yeniden
yerleştirilebilirler. Ayrıca, erozyonu önleme amacıyla proje alanında ÇOB tarafından
ağaçlandırma çalışması yapılacaktır. Bu ağaçlandırma çalışmalarında PEİ’ler
görevlendirilecektir. Diğer yandan odun dışındaki orman ürünlerinin kullanımı da
teşvik edilecektir. Bu ürünler, ağaç kabuğundan yapılan sepetler gibi yöresel el sanatı
ürünlerinin yanı sıra ormandan toplanan mantar, ıhlamur gibi mamulleri içerir.
Yusufeli Kaymakamlığı ve TKİB pazarlanabilecek olan odun dışı orman ürünlerini
tespit edecek ve bunların üretimini destekleyecektir. Ayrıca kaymakamlık, bu
ürünlerin sergilenmesi amacıyla bir sergi salonu da tahsis edecektir.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 56 / 68
7.5.5. Turizm
Yusufeli sakinleri ve yerel otoritelerin beyanlarına göre alandaki tarihi alanları ve
anıtları sınırlı sayıda turist ziyaret etmekte ve turistler genellikle bir gecelerini
Yusufeli’nde geçirmektedir. Bölgeyi ziyaret eden turist sayısının az olması yetersiz
ulaşım ve altyapı imkanlarından ve tanıtım ile yatırımın eksikliğinden
kaynaklanmaktadır. Yapılan YYEP araştırmalarından elde edilen sonuçlara göre turizm
faaliyetlerinden gelir elde eden hanelerin oranı %0.2’dir (Yusufeli İlçesi’nde sekiz
hane).
Yusufeli’nde yapılan odak grup toplantılarında, turizmle ilgilenen yöre insanları
tarafından Yusufeli’ndeki ana turizm faaliyetinin rafting olduğu söylenmiştir. Rafting
imkanları projeyle birlikle azalacağı için başka su sporlarının geliştirilmesi yöre için
faydalı olacaktır. Hem ilçe merkezinde hem de köylerde yeterli sayıda turistik faaliyet
yapılmamaktadır. İlçe merkezinde az sayıda pansiyon ve restoran yer almaktadır. Bu
sebepten dolayı yöreyi ziyaret eden turistler genellikle pansiyonlarda konaklamak
yerine kamp kurmayı tercih etmektedir. Diğer yandan proje bölgesi, ekoturizm ve kültür
turizmi alanlarında (özellikle geleneksel yaşam tarzıyla) önemli bir potansiyele sahiptir.
Muhtar beyanlarına göre projeden etkilenen köylerde bulunan tabiat varlıkları
Tablo 7.10’da gösterilmiştir.
Tablo 7.10. Projeden Etkilenen Köylerde Bulunan Tabiat Varlıkları
Köy
Alanbaşı
Tabiat varlıkları
Orman
Yayla, ormanda yer alan bir
şelale ve küçük bir göl
Köy
İşhan
Tabiat varlıkları
Orman ve yayla
Kılıçkaya
Orman ve yayla
Bahçeli
Orman
Kınalıçam
Orman
Bostancı
Çeltikdüzü
Orman
Yayla
Çamlıbel
Yaylası,
Güngörmez piknik alanı
Küplüce
Morkaya
Orman
Orman ve su kaynakları
Pamukçular
Orman
Çıralı
Karet Yaylası
Sebzeciler
Darıca
Dereiçi
Irmakyanı
Orman ve yayla
Karadağ Ormanı
Tekkale
Yeniköy
Arpacık
Çevreli
Orman ve belirlenmiş av
arazileri
Krater gölleri
Orman ve piknik alanları
Yörede bazı tarihi alanlar da yer almaktadır. Bu eserler arasında en önemli olanlar
Öğdem, Tekkale ve Çevreli Kaleleri, iki adet kilise (Barhal Kilisesi ve Çevreli Kilisesi) ile
(Tekkale’de 1000 metre üstü bir yükseklikte yer alan) Dört Kilise Manastırı’dır. Tekkale
Kalesi dışındaki eserlerin tümü rezervuar alanının ve relokasyon yolları güzergahının
dışında yer almaktadır. Tekkale Kalesi’ni oluşturan yapılar; kale duvarları, gözetleme
kulesi ve küçük bir kilisedir. Kale duvarları, gözetleme kulesini ve kiliseyi
çevrelemektedir. Kale, günümüzde erişilebilir durumda değildir. Yapımında kullanılan
malzemelerden ve mimarisinden anlaşıldığı üzere kilise 10. yüzyıldan kalmadır. Kale
duvarları ve gözetleme kulesi, yapı malzemesi ve tekniği bakımından bölgedeki diğer
kalelere benzemektedir. Şekil 7.13’te Tekkale Kalesi’nin fotoğrafları görülmektedir.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 57 / 68
Proje sponsoru tarafından Trabzon Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu
tarafından taşınacak olan Tekkale Kalesi’nin taşınma masraflarını karşılamak üzere
gerekli bütçe ayrılmıştır.
Tekkale Kalesi
Tekkale Kalesi
Şekil 7.13. Tekkale Kalesi’nin Fotoğrafları
Bunlara ek olarak, Arpacık, Çevreli, Irmakyanı, Tekkale, Çıralı ve Kılıçkaya gibi yörede
yer alan pek çok köy Temmuz ve Ağustos aylarında çeşitli festivaller düzenlemektedir.
Yöre halkı bu festivaller için yiyecek ve içecek hazırlamakta, köylüler festivaller
boyunca yöresel müzik ve danslarla eğlenmektedir. Ayrıca, güreş ve boğa güreşi gibi
etkinliklerin yanı sıra şarkı ve en iyi pilav yarışmaları da yapılmaktadır. Söz konusu
festivaller de turizm için bir potansiyel oluşturabilecek niteliktedir.
Turizmden elde edilen geliri arttırmak için aşağıda bahsedilen önlemler alınacaktır.
•
Yusufeli Kaymakamlığı ile Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ekoturizm ve
kültür turizmiyle ilgili eğitim ve uygulama projeleri düzenlenecektir. İlçe
Kaymakamlığı reklam amaçlı bir turizm kataloğu hazırlayacaktır.
•
Turistik tesisler ve organizasyonlar kurmak amacıyla Türkiye Halk Bankası
tarafından kredi sağlanacaktır.
•
Turistik kooperatiflerin ve derneklerin kurulması teşvik edilecektir.
•
Yusufeli Barajının sabit su seviyesinde işletilmesi planlanmadığı için baraj
gölündeki ve baraj gölü kıyısındaki dinlenme faaliyetleri su seviyesindeki
düşüş sebebiyle zarar görebilir ve/veya belli zamanlarda kesintiye uğrayabilir.
Ancak rezervuarın su seviyesi en yüksek olacak şekilde işletileceği yaz
döneminde baraj gölü, yelkencilik ve benzeri faaliyetlerin yapılması için uygun
olacaktır. Dinlenme faaliyetlerinin teşvik edilmesi amacıyla, barajın işletilmeye
başladığı ilk yıllarda ilçe kaymakamlığı tarafından çeşitli su sporu aktiviteleri
düzenlenecektir.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 58 / 68
Bölgenin doğal güzelliklerini ve tarihi varlıklarını gösteren fotoğraflar Şekil 7.14’te yer
almaktadır.
Pamukçular Köyü’ne Yakın bir Yayla
İşhan Kilisesi
Alanın Genel Bir Görüntüsü
Morkaya Köyü
Şekil 7.14. Projeden Etkilenen Alanın Bir Görüntüsü
7.5.6. Arıcılığın Geliştirilmesi
Kirlilikten uzak dağlık alanlarıyla Yusufeli, arıcılık için önemli bir potansiyel
oluşturmaktadır. Özellikle yüksek irtifalarda yer alan yaylalarda yılın çoğu zamanı arı
kovanlarına rastlamak mümkündür. Araştırma sonuçlarına göre arıcılıktan gelir elde
eden hane sayısı 74’tür. Ancak yeterli pazarlama ve nakliye imkanları sağlandığı
taktirde bu sayı artacaktır. PEİ’lerin %28.2’sinin arıcılıkla ilgili bir eğitim programı
talep etmesi de bunu desteklemektedir (bkz. Bölüm 5.12.3). Arıcılık eğitimler
aracılığıyla geliştirilebilir ve teşvik edilebilir. Yusufeli’nde arılar kış mevsiminde daha
alçak yerlerde kışlatılmakta, yaz mevsiminin kurak zamanlarında ise daha yüksek
irtifalara (1200 m civarı) taşınmaktadır. Böyle bir fırsat özellikle Yusufeli’ne hastır ve
değerlendirilmelidir.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 59 / 68
7.5.7. Balıkçılığın Geliştirilmesi
DSİ ve TKİB’nin baraj projelerinden etkilenen insanlara gelir kaynağı yaratmak
amacıyla baraj göllerinde su ürünleri üretiminin geliştirilmesi ile ilgi uygulamaları
bulunmaktadır. Ancak Yusufeli Barajı söz konusu olduğunda doğal üretimin, düşük
epilimnetik üretimden ve su seviyesinin değişecek olmasından dolayı sınırlı olması
beklenmektedir. İşletimden dolayı değişkenlik gösterecek olan su seviyesi bentosla
beslenen balıkların beslenme kaynaklarının fakirleşmesine sebep olacaktır. Bentik
balıklar için uygun habitatlar sığ su kaynakları ile sınırlıdır. Rezervuarın morfolojisi
geniş su kütlelerinde yapılabilecek herhangi bir balıkçılık tekniğinin uygulanmasına
imkan tanımamaktadır. Bu sebeple baraj gölünde sadece balık çiftçiliği (ör: yüzen
kafeslerde, günlük olarak besleyerek yetiştirme) yapılması uygundur.
Balık çiftçiliğinin başlatılması için DSİ ve TKİB tarafından balıkçılık kooperatiflerinin
kurulması teşvik edilecektir. DSİ ve TKİB tarafından gerekli tesisler, yapılar ve balık
üretimi çiftlikleri kurulacaktır ve bunların işletimi yerel halk tarafından kurulacak
kooperatifler tarafından yapılacaktır. Bunun yanı sıra halka gerekli eğitim verilecek ve
teknik yardım sağlanacaktır. Ayrıca, balık çiftçiliğinin ekosistem üzerinde herhangi bir
olumsuz etkiye sebep olmasını önlemek için ÇOB ve TKİB tarafından ekolojik
denetleme programı uygulanacaktır.
7.5.8. El Sanatları
Bölgede yaşayan kadınların hemen hepsi dantel ve örgü gibi elişleriyle
ilgilenmektedir. Bu elişleri genelde tarımsal faaliyetlerin kesintiye uğradığı kış
aylarında yapılmaktadır. Bazı köylerde hala potansiyel olarak ekonomik değere sahip
bir takım özel, yöresel elişleri yapılmaktadır. Bu elişi ürünlerinden bazıları aşağıda
aktarılmaktadır:
Leçek: Masa örtüsü yahut başörtüsü olarak kullanılan bir çeşit örtüdür. Bu örtüler 20
yıl kadar önce el tezgahlarında koyun yünü ve kök boyası kullanılarak
dokunmaktaydı. Günümüzde yapılmayan bu örtüler kareli olup renkli ya da düz beyaz
üretilebilmekteydi. Daha önceleri projeden etkilenen alandaki tüm köylerde dokunan
Leçek, günümüzde yalızca Çeltikdüzü’nde yaşayan bir kadın tarafından
yapılmaktadır. Dokumanın yapıldığı el tezgahı (kuy) ev dışına yerleştirildiği için
yalnızca iyi havalarda kullanılabilmektedir (bkz. Şekil 7.15).
Cecim: Sedir örtüsü ya da kilim olarak kullanılan bir çeşit örtüdür. Bu örtüler 20 yıl
kadar öncesine kadar kuy adı verilen el tezgahlarında koyun yünü ve kök boyası
kullanılarak dokunmaktaydı. Cecimin hepsi kareli desende olmak üzere ince, kalın,
renkli ve beyaz çeşitleri bulunmaktadır. Cecimler günümüzde yapılmamakta, el
tezgahları eski giyeceklerin yünlerinden örtü dokumada kullanılmaktadır. Cecimler
projeden etkilenen köylerde hala kullanılmasına rağmen dokumacılığıyla uğraşan
kimse kalmamıştır.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 60 / 68
Ehram: 20-30 yıl kadar önce kullanılan şeffaf gelin duvağıdır. Koyun yünü kullanılarak
elde dokunmuş bir kumaştır. Arpacık köyünde Ehram yapmayı bilen kadınlar
olmasına rağmen günümüzde dokumacılığıyla uğraşan kalmamıştır.
İpekböcekçiliği: Yörede yaşayan kadınların beyanlarına göre 20 yıl öncesine kadar
ipekböcekçiliği köylerde yaygın bir şekilde yapılmaktaydı. Ancak günümüzde
ipekböcekçiliğiyle uğraşan kimse bulunmamaktadır.
Çepük (Sepetler): Çepük (meyve sepeti) yerel halk tarafından günümüzde de
yapılmaya devam etmektedir. Yakacak odunlar toplanırken (belirli ağaçlardan) uygun
olan kısımlar ayrılmakta ve bu parçalar sepet yapımında kullanılmaktadır Bu sepetler
pazarlanmaya uygun ve güzel görünümlüdür (Şekil 7.15).
Evlerde yapılan dantel işlerinin yanı sıra yukarıda bahsedilen geleneksel el sanatları
da gelir restorasyonu için önemli bir potansiyel arz etmektedir.
Bahsedilen el sanatlarının ekonomik kalkınmaya katkıda bulunmasını sağlamak
amacıyla aşağıda bahsedilen önlemler alınacaktır.
•
El sanatlarının yapımı ve pazarlanması ile ilgili kadın organizasyonlarının
kurulması teşvik edilecektir. Bu organizasyonlar sayesinde yörede el
sanatlarının sürekliliği sağlanacaktır.
•
TKİB, DSİ ve alanda kurulacak kadın organizasyonları tarafından yukarıda
bahsedilen el sanatlarının satışı için uygun pazarlar belirlenecektir. El sanatı
ürünleri turistik yörelerde ya da Ankara, İzmir, İstanbul gibi büyük şehirlerde
satılabileceği gibi yurtdışına da pazarlanabilir.
•
Ayrıca ilçe kaymakamlığı bu ürünlerin sergilenmesi ve satışı için bir sergi
tedarik edecektir.
Leçek
Çepük
Şekil 7.15. El Sanatları Örnekleri
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 61 / 68
7.5.9. Sektör Değiştirmek İsteyenler için Destek
Köylerde bulunan hanelerin çoğunluğu kentsel yeniden yerleşim istemektedir (devlet
eliyle ya da kendi imkanlarıyla). Bu sebepten dolayı bu hanelerin gelir getiren
faaliyetlerinde yeniden yerleşim sonrasında değişiklikler olacaktır. Örnek olarak
tarımdan gelir elde eden bir hane, kentsel yerleşim sonrasında ticari faaliyetlere
başlayabilir ve geçimini bu yoldan sağlayabilir. Yerel otoriteler tarafından sektör
değiştiren hanelere yardımcı olmak amacıyla gönüllü eğitim programları, yukarıda
açıklanan projeler ve destek programları yürütülecektir.
Bahsedilen kurumlara ek olarak KOSGEB, TOBB ve STK’lar tarafından da uzun
vadede çok faydalı olacak eğitim programları düzenlenebilir. Eğitim programları
insanları üretken sektörlere yönelterek yörenin ekonomik olarak kalkınmasını
sağlayacak ve bu strateji gelir restorasyonu için faydalı olacaktır. Bu amaçla projeden
etkilenen haneler için, kendi tercihlerine paralel olarak aşağıda verilen eğitim
programları düzenlenecektir.
•
Kentsel alandan kentsel alana: Bilgisayar bilgisi ve programlaması, örgü,
dikiş ve nakış, torna ve tefsiye, demircilik (dövme ve/veya dökme), tamirat
işleri, sürücü kursu, temel yapı işleri (baraj inşaatında görevlendirilecek
insanlar için), turizm, ticaret ve girişimcilik
•
Kentsel alandan kırsal alana: Tarım, sulama, hayvancılık, alternatif tarımsal
ürünlerin üretimi, arıcılık, ipekböcekçiliği, balıkçılık, seracılık örgü, dikiş ve
nakış, sürücü kursu, temel yapı işleri (baraj inşaatında görevlendirilecek
insanlar için)
•
Kırsal alandan kentsel alana: okuma yazma kursu, Bilgisayar bilgisi ve
programlaması, tekstil, halıcılık, elektrik işleri, tesisatçılık, turizm, örgü, dikiş
ve nakış, demircilik (dövme ve/veya dökme), tamirat işleri, sürücü kursu,
temel yapı işleri (baraj inşaatında görevlendirilecek insanlar için), turizm,
ticaret ve girişimcilik
•
Kırsal alandan kırsal alana: okuma yazma kursu, verimli üretim metotları,
hayvancılık, alternatif tarım ürünlerinin üretimi, arıcılık, balıkçılık, seracılık,
örgü, dikiş ve nakış, sürücü kursu, temel yapı işleri (baraj inşaatında
görevlendirilecek insanlar için)
Hane üyelerinin tümünün bu eğitim programlarından istediklerine katılmaları
mümkündür. Herhangi bir programın ileri seviyedeki eğitimlerine devam etmek
isteyenler desteklenecektir. Proje alanında yapılan gözlemlere dayanılarak kadınların
çalışma ve toplumsal hayata katılma konusunda oldukça istekli oldukları
belirlenmiştir. Bu sebeple kadınların ihtiyaçları ve istekleri özellikle göz önünde
tutulacaktır.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 62 / 68
7.6. Kalkınma Projeleri
Kalkınmayla alakalı projeler ile ilgili bölgede yapılan faaliyetler ve bu faaliyetlere
PEİ’lerin katılımları yerel yeniden yerleşim kurulu ve Yusufeli Kaymakamlığı
tarafından yürütülecektir. İskan Dairesi bu faaliyetlerin başlatılmasında da yer
alacaktır ve söz konusu faaliyetler yeniden yerleşim sürecinde başlayacaktır.
Bölgedeki sosyo-ekonomik durumu geliştirmeye yarayan kalkınma programları
PEİ’lerin uzun vadeli yaşam standartlarını iyileştirmek için kullanılır. PEİ’lerin gelir
restorasyonu için gerekli programlar iskan dairesi, kaymakamlık, yerel yeniden
yerleşim komitesi ve STK’lar tarafından planlanıp, yürütülecektir. Sosyo-kültürel
değişimi kapsayan kalkınma programlarının sürdürülebilirliği hedef grupların
katılımları ile sağlanabilir.
Bu programlardaki kredilerin kullanılması için kooperatif kurulması ve bölgedeki
STK’ların aktif katılımı şarttır. Çünkü PEİ’lerin kişisel yetenekleri gerekli başvuruyu
yerine getirmek için yeterli değildir. Bundan dolayı, bu tür bir yardımdan yararlanmak
için yapılacak ilk adım kooperatif kurmak (projeden etkilenen bir veya iki yerleşim
yerini dahil eden) ve kaymakamlığın desteği ile birlikte bölgedeki STK’ları faaliyete
geçirmektir. Bu tür kurumsal takviyeler için SRAP’ın fonları ve/veya uluslararası
kaynaklardan yararlanan uluslararası bir kuruluş olan Bölgesel Çevre Merkezi (örnek,
Avrupa Birliği) kullanılabilir. Bunlar, ilgili insanlara kırsal gelişim ve yeni iş sahalarını
oluşturmak için hazırlayacakları teklifler hakkında gerekli eğitimin verilmesinde
kullanılabilir.
Uzun vadeli gelir restorasyonu stratejileri, bahsedilen bu kaynaklar ve PEİ’lerin sosyal
ve ekonomik durumlarını iyileştirmek için sağladıkları krediler başlığı altında
değerlendirilebilir.
Sürdürülebilir kalkınmaya yönelik krediler ve kapasite geliştirici programlar, eğer
gerekli ise DPT tarafından planlanır ve yerel uzmanlar ile STK’lar bu tür kredileri
kullanmak üzere teşvik edilir.
Bölgede sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak için ilk
başta iyi planlanmış, organize edilmiş, düzenlenmiş ve uygulanmış projeler ve
programlar yapılmalıdır.
Eğitimin sağlanması için iyi planlanmış bir sistemin
kurulması, uzun vadeli gelir restorasyonunun yapılabilmesi için ise gerekli becerilerin
geliştirilmesi gerekmektedir. Bu da Artvin Valiliği, Yusufeli Kaymakamlığı ve DPT
tarafından sağlanır. YYEP anketlerinde yapılan danışmanlık hizmetleri sırasında
Bölgesel Çevre Merkezine de başvurulmuştur ve eğitim programları ile bölgesel
kalkınma aktiviteleri için STK’ların da REC’e başvurma imkanlarının olabileceği
öğrenilmiştir. Krediler özellikle STK’ların kurumsal iyileştirme ve kapasitelerinin
geliştirmesi için oluşturulan projelere sağlanacaktır. Bu fırsat yerel STK’ların uzun
vadeli gelir restorasyonu aktiviteleri için gerekli olan eğitim programlarını (bölgedeki
PEİ’ler için) başlatmasını ve bu programları sürdürebilmesini sağlayabilir. Söz konusu
eğitim programları anketlerde yerel halk tarafından belirtilen eğitim gereksinimleri
üzerine odaklanacaktır.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 63 / 68
Sosyal Riski Azaltma Projesi (SRAP)
Kaynaklardan bir tanesi de Dünya Bankasının desteği ile başbakanlık tarafından
yönetilen Sosyal Riski Azaltma Projesi’dir (SRAP). SRAP Türkiye’deki mikro kredili
projelere kredi ve destek sağlar. SRAP Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve
Dayanışma Genel Müdürlüğüne bağlıdır ve sosyal yardımlaşma derneklerinden gelen
projeleri değerlendirir. Planlama çalışmaları doğrultusunda, yetkili SRAP temsilcileri
ve Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü ile toplantılar
yapılmış ve onların hazırlanmış ve iyi planlanmış projeleri desteklemeye istekli
olduğu anlaşılmıştır (hem finansal hem de idari). Proje uygulama birimi ile yapılan
bağlantılar doğrultusunda kırsal alanda yapılacak hayvancılık faaliyetleri ve tarımsal
faaliyetler için hane başına 10,000 USD’ye kadar kredi sağlanabileceği belirlenmiştir.
Eğer başvuru bir kooperatif veya STK tarafından yapılırsa, bu kredi 100,000 USD’ye
kadar çıkabilir. Bu tür desteğin sağlanması için başvuru şartlarına uyan bir proje
önerisi gereklidir.
Temel olarak, SRAP kendi başına bir sosyal riski azaltma projesidir, fakat aşağıda
verilen araçlar sayesinde yoksulluğu kısa ve uzun vadede azaltmayı amaçlar:
•
•
•
•
En hassas grupların olası ekonomik krizlerini azaltmak için anında yardım
sağlamak
Yaşlılara hizmet veren kuruluşların, kurumsal güçlenmelerini sağlamak için
yardım sağlamak
Temel sağlık ve eğitim hizmetleri için nüfusun %6’sını oluşturan en fakir gruba
para yardımında bulunmak
Fakirlere ve ekonomik olarak gelişmesi gereken gruplara iş olanağı ve gelir
kaynağı sağlayan yerel kalkınma faaliyetlerini desteklemek
Bu araçlar arasında proje alanı için en uygun olanı yerel yatırım ve kalkınma
faaliyetlerini desteklemektir.
Fakat, destek almak için gereken projelerin
hazırlanması özellikle kırsal nüfus için oldukça karmaşık olabilir. Bundan dolayı,
yerel STK’ların liderliği, yol göstermesi, ve desteği çok önemlidir. Bu bağlamda, proje
geliştirme, hazırlama ve proje başvurusu için eğitim sağlamak gereklidir ve yerel
uzmanlar ile STK’lar bu sorumluluğu alırlar. Ayrıca, SRAP yerel yatırımlar için de
danışmalık hizmeti sağlar. SRAP tarafından kredi almaya uygun projeler aşağıda
verilmiştir:
•
•
•
•
Sürdürülebilir gelir sağlayan küçük ölçekli yatırımlar
Kar getiren orta ölçekli yatırımlar
İş imkanı sağlayan küçük ve orta ölçekli yatırımlar
Sosyal merkezler tarafından evsizler, sokakta yaşayan ya da çalışan çocuklar,
sakatlar, yaşlılar ve fakirler için yapılan düşük maliyetli faaliyetler ve
programlar.
Yusufeli Kaymakamlığı yerel halkın becerilerini geliştirmek ve bölgede iş olanakları
sağlamak için gerekli olan eğitimleri sağlamayı amaçlamaktadır. Dolayısıyla, SRAP,
Yusufeli proje bölgesi için en önemli kaynaklardan biridir. Önceki bölümlerde
belirtildiği gibi, Artvin Valiliği PEİ’leri baraj inşaatı aktivitelerine hazırlamak için
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 64 / 68
eğitimler hazırlamıştır. Hem Artvin Valiliği hem de Yusufeli Kaymakamlığı sürdürebilir
kalkınma programı için verdikleri desteği devam ettireceklerdir. SRAP fakirler,
işsizler ve kadınlar üzerine odaklanan faaliyetler ile Yusufeli ilçe merkezindeki küçük
ve orta ölçekli girişimler için destek sağlayabilir.
Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi (KOSGEB)
KOSGEB girişimcilere çeşitli krediler ve ayni yardım sağlar. Bunlar;
•
•
•
Danışma programları (11,000 USD’ye kadar),
Girişimcilik Desteği (37,000 USD’ye kadar), ve
İnsan kaynakları desteği.
Bunlar ilk olarak, iş olanakları yaratılması için yeni alanlarda yatırımlar yapılmasına
ve tarımın geliştirilmesi için gerekli desteğin sağlanmasına yardımcı olur. Bu
kredilerin kullanması için kooperatif oluşturulması ve bölgedeki STK’ların aktif
katılımları gereklidir. Çünkü, PEİ’lerin kişisel becerileri gerekli başvuruyu yerine
getirmek için yeterli olamayabilir. Bundan dolayı, bu tür desteği sağlamak için
atılacak ilk adım, kooperatif kurmak (projeden etkilenen köylerden standart devlet
yardımı ile tazmin edilemeyecek gelir kaybı olanlar dahil) ve kaymakamlığın desteğini
de alarak bölgedeki STK’ları etkin hale getirmektir. Daha sonra, SRAP ve Bölgesel
Çevre Merkezi (REC) tarafından sağlanan krediler, ilgili kişilerin kırsal kalkının
gerçekleştirilmesi ve yeni iş sahaları oluşturulması için gerekli teklifleri hazırlamasına
yönelik eğitim için kullanılabilir.
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)
UNDP ile ilgili olarak, hem yerel hem de ulusal seviyede gelişmeyi sağlayan birkaç
programdan da bahsetmek gerekir. Bu programlardan bir tanesi UNDP tarafından
desteklenen Mikro Finans Sektör Gelişmesidir. Bu programın bütçesi 160,000 USD
civarındadır ve bu program Türkiye’deki SME’ler ve STK’ların statüsünü geliştirmek
için yapılan faaliyetleri başlatmayı hedefler.
Küresel Çevre Olanakları (GEF), UNDP tarafından desteklenen başka bir programdır.
Bu program
biyolojik çeşitlilik, küresel problemler ve sürdürülebilir kullanım,
uluslararası suların korunması, toprak kayması ve iklim değişikliği ile mücadele gibi
faaliyetler için Stok’lara hibe sağlar. Bunun için, projeler çevrenin korunması ve
iyileştirilmesi ile birlikte insanların sosyo-ekonomik durularını iyileştirmek için bu
doğrultudaki tüm toplumsal girişimleri destekler. Bu program kapsamındaki hibeler
küçük ölçekli projeler için 50,000 USD’ye kadar sağlanabilir.
Başka bir program da, UNDP tarafından desteklenen, bütçesi 1,098,263 USD olan,
gelişmekte olan ülkeler arasındaki Teknik İş Birliği Programıdır (TCDC). TCDC’nin
amacı uluslararası alandaki bilgi ve deneyimleri ilgili proje ve programlara
aktarmaktır. Karadeniz Ekonomik İşbirliği Sekreteryası (BSEC), 18 çalışan komite
arasında Türkiye’nin önemli bir rolü olduğu tipik bir alt-bölgesel aktivitedir. BSEC
çevre, enerji, bilim, teknoloji taşımacılığı, iletişim, bankacılık, turizm, tarım ve tarım
sanayisi üzerine odaklanır.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 65 / 68
Avrupa Birliği (AB)
AB tarafından sağlanan fonlardan biri olan Leonardo Projesi, kalkınmaya yönelik
konularda önemli bir rol oynar. Türkiye’de DPT, ilgili projeleri yönlendiren, izleyen ve
danışmanlık veren (hem planlama hem de yürütme aşamalarında) ulusal ajanstır. Bu
grup içerisinde 3 çeşit proje vardır. B ve C tipi projeler yenilikçiliği, Avrupa boyutu,
aktarılabilirliği, mesleki eğitim programlarıyla ilgili problemlerin analiz ve
çözümlenmesinde kalitenin arttırılmasının hedefler. B tipi projelerin bütçesi senede
200,000 Euro’ya kadarken C tipi projelerin bütçesi senede 300,000 Euro’ya kadar
çıkabilmektedir. B ve C projelerinin süresi 1 ve 3 sene arasında değişmektedir. Bu
projeler göz önüne alındığında, KOBİ’ler, STKlar, kamu kurumları ve yerel yönetimler
bu projelerden, bölgenin kalkınması amacıyla yararlanabilirler
Avrupa Birliği ile ilgili hibelerden de bahsedersek, bu hibelerden bir tanesi de yulaf,
yağ tohumu, protein ürünleri, keten, kenevir ile ilgili ekilebilir ürünler başlığı altında
17,916 milyon Euro’luk hibedir. Bu program TKİB tarafından yönetilmekte olup,
bölgenin kalkınmasına ilgili projelere verilecek miktar mevcuttur. Ekilebilir ürün
üreticileri, esnaf ve yatırımcılar bu hibeden faydalanabilirler. Bu tip hibe, ürünlerin ara
alımlarında, ithalat, ihracat rejimlerinin geliştirilmesinde kullanılabildiği gibi, üreticilere
de direk hibe biçiminde de verilmektedir.
Bir başka hibe ise, 16.5 milyon Euro değerindeki ‘Arıcılara Yardım’ başlığı altındadır.
Bu program TKİB tarafından yürütülmekte olup, bölgenin kalkınmasına ilgili projelere
verilecek miktar mevcuttur. Arıcılar ve arıcılık ile ilgili kuruluşlar bu hibeden
faydalanabilir. Bu hibe balın üretimi ve pazarlanmasının geliştirilmesini amaçlar.
Bir başka hibe de, ‘Sosyal Dışlanmaya Savaş’ (2002-2006)- Yoksulluk ve Sosyal
Dışlanmaya ile savaşan Avrupa’daki ağın desteklenmesi’, olup yıllık 3,600,000 EURO
değerindedir. Bu program Çalışma, Sosyal İşler ve Eşit Fırsatlar Genel Müdürlüğü
tarafından yönetilip, Avrupa’da bu ağ içerisinde bulunan organizasyonların, yoksulluk
ve sosyal dışlanmanın ortadan kaldırılması amacıyla desteklenmesini hedefler. Bu
hibe sosyal dışlanma ve yoksulluğa karşı, pek çok yenilikçi faaliyeti ve yukarıda
belirtilen ağ içerisinde olan kuruluşlarla iş birliğini destekler. Sadece bu hibeden
faydalanabilmek için Avrupa Birliğine üye ülkelerin en az bir STK’sı ile iş birliği şarttır.
Avrupa Birliği ile ilgili olaraktan, Türkiye’de TÜBİTAK tarafından koordine edilip
izlenilen bazı programlar bulunmaktadır. Örneğin FP6-Altıncı Çerçeve Programı
vardır. Bu program araştırma ile ilgili çabaların ve aktivitelerin Avrupa Düzeyinde
aktarılmasını, böylece bilgi ve teknolojinin geliştirilmesini hedefleyen girişimleri
desteklemektedir. Programın bütçesi 17.5 milyar Euro olup, sürdürülebilir kalkınma,
küresel değişim ve ekosistemler ile ilgili aktiviteleri desteklemektedir. Bununla birlikte
akademik kuruluşlarla işbirliği mutlaka gereklidir.
Bir başka program ise, FP6’ya çok benzer olan ‘Bilimsel ve Teknik Araştırma
Alanında Avrupa ile İşbirliği-(COST)’ adı altında sağlanmaktadır. Bu programın
amacı ziraat, biyo-teknoloji, sosyal bilimler ve çevre ile ilgili bazı önemli konulardaki
araştırmaları desteklemek olup, bütçesi 2 milyar Euro’dan fazladır. Fakat, söz
konusu ağ içerisinde yer alan uluslararası kuruluşlarla iş birliği şarttır. İş birliği ulusal
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 66 / 68
projelerin koordinasyonuna dayalı aktif projeler doğrultusunda olmaktadır ve bu
girişimler de ulusal kuruluşlar tarafından finanse edilmektedir.
Dünya Bankası
Buna ek olarak, tarım, ormancılık gibi kalkınma ile bağlantılı konularla ilgili diğer hibe
programları da mevcuttur. Dünya Bankasını ele alırsak, bu kuruluş kalkınma ile ilgili
proje geliştirir ve aynı zamanda finanse eder. Örneğin, Küçük Hibeler (SMGP)
STK’lara ve diğer toplumsal kuruluşlara sağladığı birkaç hibe programından bir
tanesidir. Çoğu hibeler 3000-7000 AB Doları arasında değişip, 15,000 AB Dolarına
kadar çıkabilir. Bu program, marjinal ve dezavantajlı grupların topluma entegrasyonu
ile ilgili aktiviteleri destekler. Hibeler, kadınlar, gençler, yerel gruplar, düşük gelirli
insanlar, ve kırsal kesimde yaşayan insanlar gibi tarih boyunca toplumun karar verme
mekanizmalarından dışlanan insanları bu mekanizmalara dahil etmek amacıyla
hazırlanan projeleri destekler. Kamı kurumları, STK’lar, çoklu ve ikili ajanslar,
vakıflar, ve özel sektör bu hibelerden faydalanabilir. Dünya Bankasının yine
kalkınma ile ilgili diğer programları da bulunmaktadır. Mevcut portföy bu güne kadar
19 tane aktif yatırım programını içermekte olup , Dünya Bankası Türkiye’de 129
aktiviteyi 15.5 milyar hibe yardımı ile desteklemiştir.
Doğu Karadeniz Bölgesel Geliştirme Planı (DOKAP)
Benzer sosyal ve ekonomik amaçları olan, DPT’ye bağlı bir alt proje de Doğu
Karadeniz Bölgesel Geliştirme Planıdır (DOKAP). Böylece, DPT bu fonları gerekli
kredi ve bölgede proje geliştirmek için kullanacaktır, bu da Yusufeli Proje’sinden
dolayı PEİ’lerin gelirlerini iyileştirmede kullanılacaktır. DOKAP Türkiye’deki en az
gelişmiş bölgeler için hazırlanmış 3 plandan bir tanesidir. Faaliyet alanı DPT ve JICA
tarafından belirlenmiştir ve ayrı ayrı temsilciler tarafından 1998 yılında imzalanmıştır.
DOKAP alanında belirlenen iki önemli problemlerden biri düşük gelir, diğeri de dış
göçtür.
DOKAP planlama süresi sonuna kadar bölgedeki ve ülkedeki gelir
arasındaki boşluğu yeterli olacak şekilde kapatmayı veya ortadan kaldırmayı
amaçlar. Eğer bölgedeki gelir ile ülkenin geri kalan kısmı arasındaki gelir farkı
azaltılırsa, 2020 yılı için DOKAP bölgesindeki gari safi yurtiçi hasılanın 4,000 USD’yi
geçmesi tahmin ediliyor. Bu projenin başka bir amacı dış göçü önlemek için bölgede
yeterli miktarda iyi maaşlı işler oluşturmaktır. Bu bağlamda, DOKAP mastır planı bir
sürü kalkınma projeleri, programları ve kurumsal önlemlerden oluşur. Bu programlar
bölgedeki önemli kalkınma problemlerine bütünleşmiş ve dengeli bir şekilde hitap
ederler. Gelir iyileştirici, sosyal kalkınmayı destekleyici, çevre kalitesini iyileştirici
program/projelere önem verilmektedir ve kalkınma için mekansal iyileştirmeyi
destekleyen bir model oluşturulmasının sağlar. Bu proje/programların uygulaması
bölgede sürdürebilir gelişmenin temelini oluşturur. Bunun için, mastır planda 52 tane
program/proje vardır. DOKAP bölgesi için bu programların 4 kategorisi önerilmiştir.
İlki bölgenin mekansal yapılarını biçimlendiren bir set projedir. Bu bölgenin temel
kaynak kullanımını destekler ve fiziksel altyapıyı geliştirir. İkinci grup endüstriyel,
ticari, tarım ve beceri kaynaklı programlardan oluşur. Üçüncüsü, planlama ve
devletin idari kapasitesini ve geliştiren programlardır. Temel projeler, geniş kapsamlı
(bölgesel) katı atık projeler, sulama hızını geliştirme projeleri, küçük ve orta ölçekli
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 67 / 68
girişimciler için üretim ve pazarlama desteği, sera imalatı, bir köye bir ürün projesi
geliştirme projesi, tatlı su balıkçılığı, sulak alanlarda etkili ürün dönemi geliştirme,
yerel devlete desteği, yerel girişimcilere destek, ve bilişim teknolojileri geliştirmeden
oluşur.
Yatırım için Özel Sektörü Teşvik Etmek
Yusufeli İlçesi Artvin’e bağlıdır ve Artvin 2005 yılı Öncelikli Kalkınma Bölgeleri
kapsamındadır. Bunlar bölgelere yatırım için vergi teşviği, ve bununla beraber iş
olanakları ve küçük ve orta ölçekli girişimcilere (Sanayi ve Ticaret bakanlığı
tarafından) ve mesleki eğitimler ve altyapı (hazineden gelen krediler öncelikli olarak)
için olan yatırımlara teşvik verirler . Bu PEİ’lerin gelirlerinin iyileştirilmesi için
önemlidir ve ayrıca ülkenin diğer bölgelerinde oturan Yusufelili insanların da kendi
Yusufeli bölgesine yatırım yapmalarını teşvik eder.
Bu konu kaymakamlık ve
bölgedeki önemli kişiler tarafından düzenlenir.
Bölgedeki ekonomik gelişmeyi sağlamak için, özel şirketlerin bölgeye olan ilgilerini
çekmek çok önemlidir (imalat ve hizmet sektörlerinin geliştirilmesi). Teşvik ile birlikte
İş olanakları sağlandığı zaman, iş, çalışma alanları, ürün çeşitliliği artar, bu da
bölgenin kalkınmasında önemli bir rol oynar. Özel şirketlerin dikkatini çeken ana
sektörler tarım, gıda işleme, inşaat malzemeleri, enerji üretimi ve iletimi, madencilik,
tekstil, sulama sistemleri, ve turizm ve eğlencedir. Buna ek olarak, bölgedeki yollar
da bu tür yatırımlardan faydalanabilirler.
Dok. Kodu:
Revizyon:
Tarih:
B
Temmuz 2006
Bölüm 7
Sf. 68 / 68

YusufeliProjesi-RevB-Temmuz2006-Bolum7

Transkript

Benzer belgeler

yusufeli barajı ve hes projesi - Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü

Kaçkarlar (30 Ağustos 2005 Zafer Tırmanışı) 26 Ağustos

ENDÜSTRİ MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ

Nihon Kohden Cardiolife-Defibrilatör Donanımı Kullanma Talimatı

YUSUFELİ BARAJI VE HES - Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü

Bilgisayar Atölyesi Teknisyeni Görev Tanımı TEK/201/GR-001

hazar deNİzİ`NİN sualtı tarİhİ