türkiye`nin 2008 yılı piyasa gözetimi ve denetimi raporu

I)
II)
III)
IV)
V)
VI)
VII)
VIII)
IX)
X)
XI)
XII)
XIII)
XIV)
XV)
XVI)
XVII)
XVIII)
XIX)
XX)
XXI)
XXII)
XXIII)
XXIV)
XXV)
XXVI)
XXVII)
XXVIII)
XXIX)
XXX)
XXXI)
XXXII)
T.C.
BAŞBAKANLIK
DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI
TÜRKİYE’NİN 2008 YILI PİYASA
GÖZETİMİ VE DENETİMİ RAPORU
Ankara
2009
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ
2008
1
YILINDA
TÜRKİYE’DE
PGD
ALANINDA
4
TARAFINDAN
5
KAYDEDİLEN ÖNEMLİ GELİŞMELER
2008
YILINDA
PGD
GERÇEKLEŞTİRİLEN
ÇIKTILAR
VE
KURULUŞLARI
FAALİYETLERİN
ETKİ/SONUÇLARI
GİRDİLER,
ÜZERİNDEN
DEĞERLENDİRİLMESİ
-
GİRDİLERİ İTİBARIYLA PGD
6
-
ÇIKTILARI İTİBARIYLA PGD
19
-
ETKİ/SONUÇLARI İTİBARIYLA PGD
31
SONUÇ VE ÖNERİLER
39
GİRİŞ
Bilindiği üzere, Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik gereği,
ülkemizdeki piyasa gözetimi ve denetimi kuruluşlarının tamamının ortak çalışmasıyla
formatı ve içeriği oluşturulmuş olan yıllık piyasa gözetimi ve denetimi raporları 2005
yılından bu yana yayımlanmaktadır.
Sözkonusu raporlar, ülkemizdeki PGD pratiğine ilişkin bilgi edinmek bağlamında iyi
kurgulanmış olmalarına rağmen, PGD faaliyetlerinin muhtelif unsurlarına (beşeri ve
fiziksel sermaye, strateji oluşturma, kaynakların etkin kullanımı vs.) ilişkin gitgide
kendini tekrarlayan metinler haline gelmeye başlamışlardır.
Bahsi geçen unsur neticesinde, yıllık raporlar oldukça hacimli, bolca teorik açıklama
niteliğinde bilgi içeren metinler haline dönüşerek, kendilerinden beklenen faydayı
vermemeye başlamışlardır.
“Türkiye’de Ürün Güvenliği Sisteminin Kurulması için Kurumsal Kapasitenin
Güçlendirilmesi Projesi” çerçevesinde gerçekleştirilen ülkemizdeki gıda dışı tüketici
ürünlerindeki PGD sisteminin makro unsurlarının analizi neticesinde getirilen tek
PGD kuruluşu önerisinin kabul edilmemesi sonrasında, çok sayıda PGD kuruluşu
tarafından, değişik saik ve önceliklerle gerçekleştirilen PGD faaliyetlerinin koordine
edilerek etkinliklerinin artırılması daha fazla ön plana çıkmış bulunmaktadır.
Koordinasyon
vasıtasıyla
etkinliğin
artırılmasının
sağlanmasında
yıllık
PGD
raporlarının şimdiye kadar oynadığı rolden daha fazlasını önümüzdeki dönem
oynayacak
olması
aşikardır.
Şimdiye
kadar
aktif
bir
şekilde
kamuoyuna
duyurulmayan yıllık raporların, önümüzdeki dönemde PGD faaliyetlerinin çıktı ve
etki/sonuçlarından birebir etkilenen tüketiciler, üreticiler ve tacirlerle paylaşılması ile
bu kesimlerden gelecek eleştiri ve önerilerle PGD faaliyetlerinin etkinliğinin
artırılmasına vesile olacakları düşünülmektedir.
Yıllık ulusal PGD raporunun önemli bir koordinasyon aracı olabilmesi için, ülkemizde
hangi PGD kuruluşu tarafından, hangi sektörde ne kadar girdi (bütçe, fiziki ve beşeri
sermaye vs.) ile ne kadar çıktı (gerçekleşen denetim sayısı vs.) ürettiklerini tespit
1
etmeye imkan sağlayacak unsurları barındırmalıdır. Sözkonusu iki unsurdan daha
önemli ve belki de daha zor ölçülebilir olanı PGD faaliyetlerinin yarattığı
etki/sonuçlardır (insan can güvenliği ve sağlığının korunması, çevre, hayvan ve bitki
varlığının korunması ve ekonomik operatörlerin teknik düzenlemelere uyma
davranışlarının artması vs.).
Yukarıda bahsedilen üç unsurdan ilk ikisi doğru parametrelerin tespit edilmesi ve bu
parametrelerin üretilmesine yönelik gereken tedbirlerin alınması halinde, gerek
sektörler gerekse PGD kuruluşları arasında karşılaştırma yapmaya yarayacak önemli
bilgileri sağlayabileceklerdir. Üçüncü unsur ise daha uzun soluklu bir çabayı
gerektirmekte ve aslında bu unsurla ilgili parametrelerin (güvensiz ürünlerden
kaynaklanan kaza-yaralanma istatistikleri vs.) oluşturulup ölçülmesi, sadece PGD
faaliyetlerinin yarattığı etki/sonuçların ölçülmesi değil, müteakip PGD faaliyetlerinin
yoğunlaşacağı alanların tespit edilmesi bakımından da önem taşımaktadır. Bununla
birlikte, bir şekilde üçüncü unsurla ilişkili olduğu düşünülen, piyasaya arzı
yasaklanmış, piyasadan ve/veya tüketiciden toplatılmış güvensiz ürünlere ilişkin
bilgiler şu aşamada PGD’nin yarattığı sonuçlar hakkında gösterge olmaları
bağlamında kullanılacaktır.
Yukarıda bahsedilen çerçevede, 2008 yılı PGD raporunda, bütün PGD kuruluşlarının
ilgili bütün sektörlerdeki faaliyetlerini girdiler, çıktılar ve etki/sonuçlar olarak gösteren
tablolardaki sayısal bilgilerin, gerek sözkonusu sayısal bilgilerin uygun ölçüt olma
kapasitesi, gerek PGD kuruluşları tarafından sunuldukları şekliyle kalitesi ve gerekse
PGD alanında 2008 yılında gerçekleştirilen faaliyetlere ilişkin olarak ne ölçüde
sağlıklı malumat verdikleri yorumlanmaktadır.
2008 yıllık raporu bir geçiş raporu özelliği taşımaktadır ve seçilen parametreler ile
ölçme metodolojisi konusunda iyileştirmeye ihtiyaç duyduğu açıktır. Ancak yine de,
genel çerçevesini AB Komisyonu tarafından yürütülmekte olan, PGD yıllık raporu
parametrelerinin üye ülkeler arasında karşılaştırma yapmaya yarayacak şekilde
belirlenmesi çalışmasının çizdiği raporun hem 2008 yılında gerçekleştirilen PGD
faaliyetlerinin genel bir fotoğrafının çekilmesine hem de müteakip raporlarda dikkate
alınması gerekecek unsurların belirlenmesine fayda sağlayacağı düşünülmektedir.
2
Bütün PGD kuruluşlarımızın büyük bir özveri ve gayretle yürütmekte ve iyileştirmeye
çaba göstermekte oldukları PGD faaliyetlerinin etkinliğinin rakamlar kullanılarak
ölçülmesi, AB Komisyonu tarafından çoğu zaman haksız yere ve genel bir retorik
üzerinden “Türkiye’de etkin bir PGD yapılmamaktadır” eleştirisi getirmesini ve bu
eleştiri üzerinden RAPEX’e üyelik gibi haklarımızı geciktirmesini engellemeye de
vesile olacaktır.
3
2008
YILINDA
TÜRKİYE’DE
PGD
ALANINDA
KAYDEDİLEN
ÖNEMLİ
GELİŞMELER
2008 yılında PGD’ye ilişkin yatay mevzuatla ilgili olarak önemli bir değişiklik
gerçekleştirilmiş ve Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmeliğe
getirilen ilave bir hükümle, numune bedellerinin hangi şartlarda, kim tarafından
ödeneceği hususu netliğe kavuşturularak bu alanda yeknesak bir uygulama
getirilmiştir. Getirilen yeni hükümle PGD kuruluşlarımızın numuneleri bedel
ödemeden temin etmeleri sağlanmış, öte yandan, güvenli bulunan ancak
gerçekleştirilen test neticesinde özelliğini kaybetmiş numune bedellerinin üreticiye
ödenmesi zorunluluğu getirilmiştir.
Diğer taraftan, gerek Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın 2008 Mayıs ayında yayımladığı
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Piyasa Gözetimi ve Denetimi Yönetmeliği’ne konulan
hüküm, gerekse Dış Ticaret Müsteşarlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve Sağlık
Bakanlığı arasında gerçekleştirilen görüşmeler ile düzenlenmemiş alanda yer alan
ürün ve risk kategorilerinin kim tarafından denetleneceği konusunda bazı gelişmeler
kaydedilmiştir. Konu hakkında belirli bir mesafe alınmış olmakla birlikte, özellikle yeni
risk unsurları sözkonusu olduğunda bu konudaki görev dağılımının netleştirilmesi için
daha fazla çaba gösterilmesine ihtiyaç duyulmaktadır.
2008 yılında gerçekleşen önemli gelişmelerden bir diğeri, Sanayi ve Ticaret
Bakanlığı’nın PGD veritabanının anılan Bakanlık tarafından aktif bir şekilde
kullanılmaya
başlanmış
olmasıdır.
Sözkonusu
veritabanı,
Bakanlığın
PGD
faaliyetlerini hızlı ve eşgüdümlü bir şekilde yürütmesine imkan vermesine ilaveten,
2008 raporunda esas alınan sayısal analiz için önemli kolaylıklar sağlama özelliğini
taşımaktadır.
Öte yandan, önceki yıllarda olduğu gibi, PGD kuruluşlarımız özellikle beşeri
sermayelerini geliştirmek üzere, gerek AB tarafından gerek kendi kaynaklarıyla
finanse edilen eğitim faaliyetlerini yoğun bir şekilde sürdürmüşlerdir.
4
2008
YILINDA
PGD
KURULUŞLARI
TARAFINDAN
GERÇEKLEŞTİRİLEN
FAALİYETLERİN GİRDİLER, ÇIKTILAR VE ETKİ/SONUÇLARI ÜZERİNDEN
DEĞERLENDİRİLMESİ
PGD kuruluşlarımız tarafından 2008 yılında gerçekleştirilen faaliyetlerin, gerek
kuruluşlar, gerekse sektörler arasında karşılaştırma yapılarak değerlendirilmesi için
aşağıdaki üç unsuru ölçmeye yarayacak tablolar kullanılmıştır:
1. Girdiler: Bütçe ve denetim elemanı sayısı ile laboratuvar imkanlarının
gösterildiği iki tablo (Tablo-1 ve Tablo-2) ve doğrudan bir girdi olmasa da,
PGD kuruluşlarını belli bir üründe PGD faaliyeti gerçekleştirme konusunda
harekete geçiren şikayet/ihbar bilgilerinin yer aldığı bir tablo (Tablo-3)
2. Çıktılar: Gerçekleştirilen denetimler, denetimlerin içeriği, denetimlerde elde
edilen bulgular ve uygulanan cezai yaptırımlar tablosu (Tablo-4)
3. Etki/Sonuçlar: Güvensizliği nedeniyle piyasaya arzı durdurulan, piyasadan ve
tüketiciden geri çekilen ürünlere ilişkin tablo (Tablo-6)
Çok sayıda ve farklı yöntemlerle PGD faaliyeti gerçekleştirip kayıt tutan PGD
kuruluşu olması nedeniyle, Tablo-1,2,3 ve 4’te yer alan bilgilere ilişkin olarak
açıklama notlarını içeren bir başka tablo da Tablo-5 olarak sunulmaktadır.
Raporun Giriş bölümünde de bahsedildiği üzere, bu raporda yer alan tablolar ve bu
tablolardaki parametreler, ölçüt olmaları itibarıyla, PGD kuruluşları tarafından sunulan
verilerin kalitesi itibarıyla ve 2008 yılında gerçekleştirilen PGD faaliyetlerinin gerek
2007 yılı faaliyetleri, gerek diğer PGD kuruluşlarının faaliyetleri ve gerekse diğer
sektörlerdeki PGD faaliyetleriyle karşılaştırılması itibarıyla yorumlanacaktır.
Yeni bir çalışma olması ve PGD kuruluşlarımızın raporda istenen bilgileri üretmeyen
kayıt sistemleri nedeniyle veri kalitesi/uyuşmazlığı önemli ölçüde kendini hissettirse
de, rapor için PGD kuruluşlarımız tarafından sağlanan bilgiler temelinde yapılacak bu
değerlendirmenin PGD faaliyetlerinin etkinliğinin ölçülmesi konusunda yine de faydalı
olacağı düşünülmektedir.
5
GİRDİLERİ İTİBARIYLA PGD:
PGD faaliyetlerinde doğrudan ve dolaylı olarak kullanılan girdiler aşağıda yer alan
Tablo-1,2 ve 3’te gösterilmektedir. Bu tablolardan birincisi PGD faaliyetleri için
kullanılan bütçeyi ve insan kaynaklarını göstermektedir. Diğer bütün tablolarda
olduğu gibi, 2007 yılı ile karşılaştırmada temkinli davranılması gereken bu
parametrelere ilişkin veriler aşağıda değerlendirilmektedir:
1) Bütçe (PGD faaliyetleri için kullanılan kaynak):
Parametrenin ne derece yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu
•
Bu parametrenin ne denli yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu oldukça belirsizdir.
PGD için ayrılan miktarın mutlak değerinin elbette bir önemi olsa da, hangi
miktarın yeterli, hangi miktarın yetersiz, hangi miktarın da gereğinden fazla
olduğunu belirlemeye yarayacak bir referans noktası bulunmamaktadır.
•
Bununla
birlikte
raporun
Giriş
bölümünde
zikredilen
AB
Komisyonu
çalışmasında, AB üyesi ülkeler ve sektörler arasında karşılaştırma yapmaya
yarayacak bir parametre geliştirilmeye çalışılmaktadır. Sözkonusu parametre,
denetçinin PGD faaliyetine vakfettiği zamanın maaşı referans alınarak parasal
ifadesi ve PGD ile doğrudan alakalı her türlü harcamaları (test masrafları ve
eğitim dahil) içeren toplam PGD harcamasının ulusal bütçeye oranını esas
almaktadır. Bu oran üye ülkelerde % 0,01 ile % 0,1 arasında değişmektedir.
•
Bu itibarla mevcut tabloda talep edilen bilginin yukarıda belirtilen bilgiye
paralel
hale
getirilmesinin
faydalı
olacağı
düşünülmektedir.
Böylelikle
ülkemizde PGD’ye ayrılan kaynağın uluslararası karşılaştırma yapılabilir hale
gelmesi mümkün olacaktır.
6
TABLO - 1
GİRDİLERİ İTİBARIYLA PGD
Bütçe
İnsan kaynakları
PGD faaliyetleri için
kullanılan kaynak
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
Gıda maddeleri
Gıda ile temas eden madde ve
malzemeler
Yem ve yem hammaddeleri
Kimyevi ve organik gübreler
Miktar
(TL)
Değişim
(08/07)
%
14.000.000
4,5
681.000
0,7
Denetmen sayısı
Sayı
Değişim
(08/07)
%
4.288
566
1.109
Denetmen başına düşen
eğitim (gün/yıl)
Sayı
Değişim (08/07)
%
İstatistik bulunmamaktadır.
3
İstatistik
bulunmamaktadır.
242 (4)
(4)
Makinalar
166 (4)
(4)
70
(4)
(4)
Sivil kullanım amaçlı patlayıcılar
28
(4)
(4)
Basınçlı ekipmanlar(basit basınçlı
ekipm.dahil)
199 (4)
(4)
Taşınabilir basınçlı ekipmanlar
Gaz yakan cihazlar
Sıcak su kazanları
Aerosol kaplar
Otomatik olmayan tartı aletleri
Yasal metroloji
Hazır ambalajlama
199 (4)
69 (4)
65 (4)
(4)
(4)
(4)
(4)
Motorlu araçlar
(4)
(4)
Düzenlenmemiş alanda yer alan
ürünler
TOPLAM
(4)
(4)
355 (4)
(4)
Sağlık Bakanlığı
Oyuncaklar
Tıbbi cihazlar (Vücuda
yerleştirilebilir aktif tıbbi cihazlar +
Vücut dışında kullanılan tıbbi tanı
cihazları)
Kozmetikler
Deterjanlar
Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı
Kişisel koruyucu donanımlar
(9)
0 (9)
(4)
(4)
36
1.205
0,0
15
7
(4)
34
46 (4)
40 (4)
-13,0
79
(4)
(4)
1.076.000
(Adet/yıl)
41
0,1
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
Elektronik ürünler
Asansörler
Denetmen başına
düşen denetim
4
0,0
10
0,0
15
0 (9)
0,0
(9)
0 (10)
0,0
0
0,0
0,0
20
0,0
28
3
43,0
1
2
0,0
1
(10)
0
0,0
11
225.000
102,0
322
0
0,0
109
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı
Yapı malzemeleri
Çevre ve Orman Bakanlığı
Pil ve akümülatörler (11)
Denizcilik Müsteşarlığı
Gezi tekneleri
0,0
7
Bütçe
İnsan kaynakları
PGD faaliyetleri için
kullanılan kaynak
Denetmen sayısı
Denetmen başına düşen
eğitim (gün/yıl)
Denetmen başına
düşen denetim
Miktar
(TL)
Değişim
(08/07)
%
Sayı
Değişim
(08/07)
%
Sayı
Değişim (08/07)
%
540.120
300,0
84
282,0
6
20,0
300.000
550.000
30,0
139,0
10
10
100,0
100,0
30.970.000
32,9
1.000
(Adet/yıl)
Bilgi Teknolojileri ve İletişim
Kurumu
Telsiz ve telekomünikasyon terminal
ekipmanları
10
Tütün ve Alkol Piyasası
Düzenleme Kurumu
Tütün mamulleri
Alkol ve alkollü içkiler
Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumu
Akaryakıt
(18)
1.691
4.787
(18)
2
4
Parametre ile ilgili olarak sağlanan verinin kalitesi
•
PGD kuruluşlarımız tarafından bu çerçevede sağlanan veriler hem mevcut
olup olmama hem de kalite ve alt-detay kapsamında önemli farklılıklar
göstermektedir.
•
PGD faaliyetleri için bütçe rakamı sunmayan PGD kuruluşlarımızdan Çevre ve
Orman Bakanlığı iç piyasada PGD faaliyeti gerçekleştirmediğinden, Çalışma
ve
Sosyal
Güvenlik
Bakanlığı
ve
Denizcilik
Müsteşarlığı
test
gerçekleştirmedikleri için bu konuya bütçe tahsis etmemiş görünmektedirler.
•
Ancak önemli ölçüde test gerçekleştirmiş olan Sağlık Bakanlığı, testler için bir
bütçe tahsis edilmemesi nedeniyle bu testlerin gerçekleştirildiği Hıfzısıhha
Enstitüsü’ne ödeme yapmadığı için “Sıfır Bütçe” ile çalışıyor görünmektedir.
•
Diğer taraftan, çok sayıda ürün grubunun piyasa gözetimi ve denetiminden
sorumlu Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, muhtemelen bütçenin her bir sektör için
tahsis edilmiş / harcanmış olan alt detaylarını tespit etmek teknik olarak güç
olduğu için sadece Bakanlık geneli bütçesine ilişkin bilgi sağlamıştır.
•
Bu konuda, yukarıda belirtilen parametre detaylandırması yapıldığında, PGD
kuruluşlarımız
tarafından
sunulan
verinin
kalitesinin
de
artacağı
düşünülmektedir.
8
Parametre ile ilgili olarak sağlanan verilerin ne ölçüde karşılaştırma
yapmaya yaradığı
•
Kuruluşlarımızın bazılarının PGD bütçeleriyle ilgili olarak
sundukları hiç
kaynak ayrılmadığına yönelik veriler karşılaştırma yapmayı zorlaştırmaktadır.
•
Bununla
birlikte,
Enerji
Piyasası Düzenleme Kurumu’nun,
diğer
tüm
kuruluşların bütçelerinin toplamının iki katına yakın bütçe büyüklüğü önemli bir
ayrıntı olarak göze çarpmaktadır. Bu noktada, yukarıda zikredilen, hangi bütçe
değerinin az, hangisinin yeterli, hangisinin de gereğinden fazla olduğu hususu
tekrar karşımıza çıkmaktadır.
•
Sorumluluğu altında birden fazla ürün grubunun bulunduğu Bakanlıklarda
hangi ürün grubuna ne kadar kaynak tahsis edildiğinin bilinmemesi de
karşılaştırma yapılmasını güçleştirmektedir.
•
Öte yandan, PGD kuruluşlarının 2008 yılında kullandıkları bütçenin 2007 yılına
göre seyri incelendiğinde, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’ndaki %13’lük azalmaya
karşın Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu ve
Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu bütçelerindeki %100’ü aşan
artışlar dikkat çekmektedir.
2) İnsan Kaynakları (Denetmen sayısı ve Denetmen başına düşen eğitim):
Parametrenin ne derece yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu
•
Bütçe parametresinde olduğu gibi, hangi sayıda denetmenin ve hangi
miktarda eğitimin referans alınması gerektiği bilinmemekle birlikte, yukarıda
zikredilen AB Komisyonu çalışmasında denetmen sayısı ile ilgili olarak da
kriter geliştirilmeye çalışılmaktadır. Buna göre tam zamanlı çalışma esasına
göre hesaplanan denetmen sayısının toplam nüfusa oranı bir karşılaştırma
ölçütü olarak kullanılacaktır. AB üyesi ülkelerden temin edilen bilgiler, bu
ülkelerde yaklaşık olarak 50000 kişiye 1 denetmen düştüğünü göstermektedir.
•
Bu parametrede önemli olan unsur, birçok PGD kuruluşunda geçerli olan,
denetmenin sadece PGD faaliyetleri ile meşgul olmaması, dolayısıyla PGD’ye
vakfettiği
mesainin
denetmen
sayısına
dönüştürülmesinde
yaşanacak
9
güçlüktür. Bununla birlikte, önemli bir gösterge olan bu verinin üretilmesi için
gereken çabanın gösterilmesi gerektiği düşünülmektedir.
•
Bu başlık altındaki diğer parametrenin, diğeri kadar güçlü olmasa da, PGD
kuruluşlarının denetmenlerin eğitimlerine, dolayısıyla PGD faaliyetlerinin
iyileştirilmesine ne kadar önem verdiklerini göstermek açısından faydalı
olacağı düşünülmektedir.
Parametre ile ilgili olarak sağlanan verinin kalitesi
•
Denetmen sayıları ile ilgili olarak sunulan veriler genel itibarıyla tatmin edici
olsa da, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından sunulan verilerde, farklı
sektörlerden sorumlu olmanın getirdiği teknik güçlük nedeniyle sektörel
denetmen
sayısının
detaylandırılamaması;
Sağlık
Bakanlığı
tarafından
sunulan verilerde de eksiklik bulunması göze çarpmaktadır. Benzer durum
eğitim konusunda sağlanan verilerde de gözlenmektedir.
Parametre ile ilgili olarak sağlanan verilerin ne ölçüde karşılaştırma
yapmaya yaradığı
•
Denetmen sayılarının kuruluşlar itibarıyla değerlendirilmesi yapıldığında,
Sağlık Bakanlığı (oyuncaklar) ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun
denetmen sayılarının, çok geniş bir ürün yelpazesinde faaliyet gösteren
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın denetmen sayısının yaklaşık üç katı olması
ilginç görünmektedir.
•
Diğer
taraftan,
denetmen
sayılarının
bir
önceki
yılla
karşılaştırması
yapıldığında en fazla artışın Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nda olduğu
görülmektedir. Bu konuda Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından bilgi
sunulamamış olması, sistemin en önemli aktörlerinden biri olan anılan
Bakanlık’taki denetmen sayısının bir önceki yıla göre nasıl bir seyir
gösterdiğini tespit edememeye neden olmuştur.
Bu tabloda yer alan türetilmiş bir bilgi de, Tablo-4’te yer alan toplam denetlenen ürün
sayısının (ya da toplam denetim sayısı) denetmen sayısına bölümüyle elde edilen
rakamlarla alakalıdır ve Tablo-1’de gösterilmiştir. Bir denetmenin yılda kaç denetim
10
yaptığını gösteren bu rakamlar denetmen sayısı ile aktif denetmen sayısı gibi bir
ayrımın gerekli olduğunu ima etmektedir. Zira, yılda ortalama 200 gün çalıştığı
varsayılan bir denetmen ele alındığında, sözkonusu denetmen;
•
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nda çalışıyorsa 6 günde bir,
•
Sağlık Bakanlığı’nda oyuncak denetmeni olarak çalışıyorsa 50 günde bir,
•
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı veya Denizcilik Müsteşarlığı’nda çalışıyorsa 200
günde bir
denetim gerçekleştiriyor görünmektedir. Bu denli düşük denetmen başına denetim
rakamlarının üç muhtemel açıklaması olabilir:
a) Denetmen rakamları ya da toplam denetim rakamları sağlıklı değildir,
b) Denetmen rakamları nispeten büyük olsa da, denetimlerin çok büyük kısmı
çekirdek bir denetmen kadrosu tarafından gerçekleştirilmektedir veya
c) Denetim rakamları denetmenler üzerinde düzenli olarak dağılmaktadır,
dolayısıyla PGD faaliyeti bir denetmenin mesaisinin öncelikli bir unsuru
değildir.
Yukarıda sıralanan muhtemel nedenlerden hangisinin mevcut durumu yansıttığını
tespit etmenin, denetmen sayılarının tam zamanlı mesai üzerinden hesaplanması ile
mümkün olabileceği düşünülmektedir.
PGD ile ilgili girdilerin gösterildiği ikinci tablo, PGD kuruluşlarının kullandıkları
laboratuvarların, ürün grupları itibarıyla listelendiği Laboratuvarlar Tablosu’dur
(Tablo-2). Sözkonusu tablo, esas itibarıyla, PGD faaliyetleri için mevcut laboratuvar
altyapısının nitel anlamda yeterliliğinin tespit edilebilmesini ölçmeye yarayacak
detayları içermese de, en azından mevcut bulunma anlamında, hemen hemen her
ürün grubu için test olanaklarının varlığına işaret etmektedir. Bununla birlikte bu
kapsamda PGD kuruluşlarımız tarafından sunulan bilgilerin, test ve muayeneye tabi
tutulan ürünlerin gösterildiği bazı sektörler için tamamlanmaya ihtiyaç duyduğu
değerlendirilmektedir. Bu bağlamda, örneğin Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın otomatik
olmayan tartı aletleri, yasal metroloji ve hazır ambalajlama, Sağlık Bakanlığı’nın ise
kozmetikler ve deterjanlar ile ilgili laboratuvar listelerini belirtmelerinin faydalı olacağı
değerlendirilmektedir. Laboratuvarlar hususunda, mevcut bulunma temel ve öncelikli
kriter olsa da, bu laboratuvar imkanlarından yararlanmayı sağlayacak bütçe
imkanlarının hem kısıtlı olması hem de bu bütçe imkanlarının hızlı ve etkin bir şekilde
11
kullanılmasını engelleyen prosedürel zorluklar, test ve muayene işlemlerinde
arzulanan seviyede faydalanmasını engellemektedir.
TABLO - 2
ÜRÜN GRUPLARI İTİBARIYLA LABORATUVARLAR
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
Gıda maddeleri
Gıda ile temas eden madde ve
malzemeler
Yem ve yem hammaddeleri
Kimyevi ve organik gübreler
GIDA VE GIDA İLE TEMAS EDEN MADDE VE MALZEMELER İLE YEM
MADDELERİNDEN PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİNİN TÜM AŞAMALARINDA
ALINAN NUMUNELERİN ANALİZİNDE KULLANILAN 40 ADET İL KONTROL
LABORATUVARI; GIDA VE GIDA İLE TEMAS EDEN MADDE VE MALZEMELERİN
İTHALAT VE İHRACATI AŞAMALARINDA ALINAN NUMUNELERİN ANALİZİNDE
KULLANILAN MUHTELİF İL TİCARET BORSASI LABORATUVARLARI VE ÖZEL GIDA
KONTROL LABORATUVARLARI OLMAK ÜZERE TOPLAM 48 ADET LABORATUVAR
TSE, MUHTELİF ÜNİVERSİTE LABORATUVARLARI, MUHTELİF ARAŞTIRMA
ENSTİTÜSÜ LABORATUVARLARI OLMAK ÜZERE TOPLAM 58 ADET LABORATUVAR
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
Elektronik ürünler
ESİM TEST HİZ. A.Ş., TSE, MEYER LTD.ŞTİ., TÜV SÜD, TÜV SARLAND, TÜV
RHEINLAND, EUROCERT, BUREAU ŞTİ, SZUTEST ŞTİ., TUR-SERT, KTÜ, CONSEPT
CİHAZ LTD.ŞTİ., TÜBİTAK, ODTÜ, DOKUZ EYLÜL ÜNİ., TMMOB ELEKT. MÜH.ODASI,
YILDIZ TEK.ÜNİ., BEC BELGELENDİRME, GAZİANTEP ÜNİ., SAKARYA ÜNİ., İTÜ,
ELDAŞ.
Makinalar
TSE, TMMOB MAK.MÜH.ODASI, MEYER, TÜV SÜD, TAMTEST, ODTÜ, SZUTEST,
EGE ÜNİ., İTÜ.
Asansörler
TSE, TMMOB MAK.MÜH.ODASI, BEC, MEYER, TÜV, LIFTINSTUUT, SZUTEST,
MIRTEC, EUROCERTA.Ş.
Sivil kullanım amaçlı patlayıcılar
BAĞIMSIZ BİR LABARATUVAR BULUNMAMAKLA BİRLİKTE GEREKTİĞİNDE MAKİNE
KİMYA ENSTÜTÜSÜNDEN FAYDALANILACAKTIR.
Basınçlı ekipmanlar(basit basınçlı
ekipm.dahil)
TSE, MEYER LTD.ŞTİ., TÜV SÜD, TÜV SARLAND, TÜV RHEINLAND, EUROCERT,
BUREAU ŞTİ, SZUTEST ŞTİ., İTÜ.
Taşınabilir basınçlı ekipmanlar
TSE, MEYER LTD.ŞTİ., TÜV SÜD, TÜV SARLAND, TÜV RHEINLAND, EUROCERT,
BUREAU ŞTİ, SZUTEST ŞTİ., İTÜ.
Gaz yakan cihazlar
TSE, MEYER LTD.ŞTİ., TÜV SÜD, TÜV SARLAND, TÜV RHEINLAND, EUROCERT,
BUREAU ŞTİ, SZUTEST ŞTİ., İTÜ.
Sıcak su kazanları
TSE, MEYER LTD.ŞTİ., TÜV SÜD, TÜV SARLAND, TÜV RHEINLAND, EUROCERT,
BUREAU ŞTİ, SZUTEST ŞTİ., İTÜ.
Aerosol kaplar
TSE, MEYER LTD.ŞTİ., TÜV SÜD, TÜV SARLAND, TÜV RHEINLAND, EUROCERT,
BUREAU ŞTİ, SZUTEST ŞTİ., İTÜ.
Otomatik olmayan tartı aletleri
TSE, UME
Yasal metroloji
TSE, UME
Hazır ambalajlama
TSE, UME
Motorlu araçlar
Düzenlenmemiş alanda yer alan
ürünler
Sağlık Bakanlığı
Oyuncaklar
REFİK SAYDAM HIFZISSIHHA ENSTİTÜSÜ BAŞKANLIĞI, TÜRK STANDARTLARI
ESTİTÜSÜ, İNTERTEK TEST HİZMETLERİ A.Ş., SGS SUPERVİSE GÖZETME ETÜD
KONTROL SERVİSLERİ A.Ş., EKOTEKS LABORATUVARLARI İŞL..LTD.ŞTİ.
Tıbbi cihazlar (Vücuda
yerleştirilebilir aktif tıbbi cihazlar +
Vücut dışında kullanılan tıbbi tanı
cihazları)
Kozmetikler
Deterjanlar
12
Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı
Kişisel koruyucu donanımlar
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı
Yapı malzemeleri
BİB MERKEZ LABORATUVARI, 76 İL MÜDÜRLÜĞÜNDEKİ BETON
LABORATUVARLARI, TSE LABORATUVARLARI
Çevre ve Orman Bakanlığı
Pil ve akümülatörler
Denizcilik Müsteşarlığı
Gezi tekneleri
Bilgi Teknolojileri ve İletişim
Kurumu
Telsiz ve telekomünikasyon
terminal ekipmanları
PİYASA GÖZETİMİ LABORATUVARI
Tütün ve Alkol Piyasası
Düzenleme Kurumu
Tütün mamulleri
ARİSTA LABORATORİES EUROPEAN (İNGİLTERE), KG-ASL SERVİCE LABOR
(ALMANYA)
Alkol ve alkollü içkiler
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ GIDA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ, ALKOLLÜ İÇKİLER
LABORATUVARI
Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumu
Akaryakıt
TÜBİTAK MAM, ODTÜ PAL
Girdilerle ilgili üçüncü ve son tablo, PGD kuruluşlarının denetim faaliyeti başlatmasını
tetikleyen şikayet ve ihbarları gösteren Hareket Noktası İtibarıyla PGD isimli tablodur
(Tablo-3). Sözkonusu tabloda yer alan parametreler ve temin edilen verilerin
değerlendirmesi aşağıda yer almaktadır:
1) Şikayetler (Alınan toplam şikayet sayısı) ve Şikayet üzerine denetim (Şikayet
üzerine denetlenen ürün sayısı ve Şikayet olmaksızın denetlenen ürün
sayısı):
Parametrenin ne derece yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu
•
Birbiriyle bağlantılı sözkonusu iki parametre, PGD faaliyetlerinin odaklanacağı
güvensiz ve/veya mevzuata uygun olmayan ürünlerin tespit edilmesinde PGD
kuruluşlarımıza bilgi akışının ne ölçüde kullanıldığını ölçmek için kullanılmıştır.
13
•
Bütçe ve insan kaynakları parametreleri ya da gerçekleştirilen toplam denetim
sayısı parametresine benzer bir şekilde, hangi sayıda şikayet ve ihbarın neyi
işaret ettiğini kestirmek mümkün olmasa da, kaliteli ve doğrudan PGD faaliyeti
ile alakalı olması şartıyla, şikayet ve ihbarların PGD kuruluşlarımızın işini
kolaylaştıracağı değerlendirilmektedir.
Parametre ile ilgili olarak sağlanan verinin kalitesi
•
Bu kapsamda sağlanan veriler tatmin edici görünmektedir.
•
Bu verilerin önemli bir özelliği, bazı durumlarda, şikayet üzerine denetlenen
ürün sayısının alınan toplam şikayet sayısının birkaç katı olmasıdır. Bu durum
özellikle Sanayi ve Ticaret Bakanlığı verilerinde tebarüz etmektedir. Örneğin
elektronik ürünlerde, alınan toplam 93 şikayet, 1760 ürün denetimine yol
açmış, diğer bir ifadeyle Bakanlık, sadece şikayete konu ürünü değil, ürünün
piyasadaki muadillerini de bu çerçevede denetlemiştir.
•
Şikayetlerle ilgili olarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nda istatistik tutulmuyor
olması ve oyuncaklar gibi en temel ve ürün güvenliği bağlamında önem arz
eden bir ürün grubunda hiç şikayet alınmamış olması çarpıcıdır.
14
TABLO - 3
HAREKET NOKTASI İTİBARIYLA PGD
Şikayetler/İhbarlar
Alınan toplam
Şikayet/İhbar
sayısı
Sayı
Değişim
(08/07)
%
Şikayet/İhbar üzerine denetim
Şikayet/İhbar
üzerine
denetlenen ürün
sayısı
Sayı Değişim
(08/07)
%
Şikayet/İhbar kaynakları
Şikayet/Toplam
Kişiler
Tüketici
Basın-yayın
Sektör
Şikayet/İhbar
Denetim Oranı
örgütleri
kuruluşları
olmaksızın
denetlenen ürün
sayısı
(%)
Sayı Değişim Sayı Değişim Sayı Değişim Sayı Değişim
Sayı
Değişim
(08/07)
(08/07)
(08/07)
(08/07)
(08/07)
%
%
%
%
%
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
Gıda maddeleri
Gıda ile temas eden madde ve
malzemeler
Diğer
Sayı
Değişim
(08/07)
%
İstatistik tutulmamaktadır.
Yem ve yem hammaddeleri
Kimyevi ve organik gübreler
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
Elektronik ürünler
Makinalar
Asansörler
Sivil kullanım amaçlı patlayıcılar
Basınçlı ekipmanlar(basit
basınçlı ekipm.dahil)
93
13
38
1.760
484
99
55
36
3.216
485
654
83
1.499
35,4
49,9
13,1
39,9
2,3
90
12
38
Taşınabilir basınçlı ekipmanlar
Gaz yakan cihazlar
Sıcak su kazanları
Aerosol kaplar
Otomatik olmayan tartı aletleri
Yasal Metroloji
Hazır Ambalajlama
Motorlu araçlar
Düzenlenmemiş alanda yer alan
ürünler
TOPLAM
2
3
39
5
6
13
0,5
7,4
7,1
66,7
0,0
32,9
1,1
41,7
50,3
2
120
16
5
768
599
489
65
3
51
245
1.378
7
759
304
3.396
9.533
26,3
6
3
120
16
2
1
1
6
3
120
16
13
300
15
Şikayetler/İhbarlar
Alınan toplam
Şikayet/İhbar
sayısı
Sayı
Sağlık Bakanlığı
Oyuncaklar
Tıbbi cihazlar (Vücuda
yerleştirilebilir aktif tıbbi cihazlar
+ Vücut dışında kullanılan tıbbi
tanı cihazları)
Kozmetikler
Deterjanlar
Değişim
(08/07)
%
140
10
4
Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı
Kişisel koruyucu donanımlar
2
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı
Yapı malzemeleri
6
Şikayet/İhbar üzerine denetim
Şikayet/İhbar
üzerine
denetlenen ürün
sayısı
Sayı Değişim
(08/07)
%
230
500,0
25,0
706
4
-50,0
25,0
2
30,0
6
30,0
Şikayet/Toplam
Kişiler
Tüketici
Basın-yayın
Sektör
Şikayet/İhbar
Denetim Oranı
örgütleri
kuruluşları
olmaksızın
denetlenen ürün
sayısı
(%)
Sayı Değişim Sayı Değişim Sayı Değişim Sayı Değişim
Sayı
Değişim
(08/07)
(08/07)
(08/07)
(08/07)
(08/07)
%
%
%
%
%
4.901
80
618,0
26
13.642
100,0
25,0
302
322
0,0
74,2
5
5
96,4
0,0
2
0
0,0
0
0,0
0
4
8,0
0,7
1
0
0,0
0
0,0
1
185,0
1,8
Çevre ve Orman Bakanlığı
Atık pil ve akümülatörler (11)
Denizcilik Müsteşarlığı
Gezi tekneleri
Şikayet/İhbar kaynakları
Diğer
Sayı
Değişim
(08/07)
%
130
(7)
0,0
6
30,0
0
0,0
8 (8)
400,0
0
0,0
0
0,0
0,0
0
0,0
0
0,0
96
0,0
0,0
814
1,5
7,2
16.910
47.866
37,0
17.560,0
0,0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
Bilgi Teknolojileri ve İletişim
Kurumu
Telsiz ve telekomünikasyon
terminal ekipmanları
63
63
63 (15)
Tütün ve Alkol Piyasası
Düzenleme Kurumu
Tütün mamulleri
Alkol ve alkollü içkiler
Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumu
Akaryakıt (19)
0
0,0
0
0,0
4.049
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
0,0
16
Parametre ile ilgili olarak sağlanan verilerin ne ölçüde karşılaştırma
yapmaya yaradığı
•
Şikayet mekanizmasının Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından aktif bir
şekilde kullanıldığı, sağlanan verilerden müşahade edilmektedir. Öyle ki,
şikayet üzerine denetlenen ürün sayısının toplam denetlenen ürün sayısına
oranı bazı ürün gruplarında %50 ve üzerinde seyretmektedir.
•
Öte yandan, hiç şikayet alınmayan ya da çok düşük düzeylerde şikayet alınan
ürün gruplarında bu sayıların artırılmasına yönelik bilgilendirme çalışmalarının
yapılmasının gerekli olduğu düşünülmektedir.
•
Ayrıca, şikayet ve ihbarların yıllık değişimi ile ilgili yeterli veri sağlanmadığı için
bu konuda değerlendirme yapılamamaktadır.
2) Şikayet kaynakları (Kişiler, Tüketici Örgütleri, Basın-yayın kuruluşları,
Sektör ve Diğer):
Parametrenin ne derece yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu
•
Bu başlık altında yer alan parametreler, şikayet ve ihbar mekanizmasından
ilgili taraflarca ne ölçüde haberdar olunduğu ve ne sıklıkta kullanıldığını
ölçmek için kullanılmıştır.
•
Bu parametrelerden özellikle Tüketici örgütleri ve Sektör önem arz etmektedir.
Tüketicinin ürün güvenliğinden kaynaklanan risklerden korunması bağlamında
tüketici örgütlerinin, teknik düzenlemeye uymamanın ve buna rağmen
müeyyide uygulanmayarak bu durumdan rekabet avantajı elde eden üretici
ve/veya tacirlerin tespit edilmesi bağlamında sektör mensubu ya da sektör
örgütlerinin şikayet ve ihbar mekanizmasında aktif bir şekilde yer almalarının
önemli olduğu değerlendirilmektedir.
17
Parametre ile ilgili olarak sağlanan verinin kalitesi
•
Bu kapsamda sağlanan veriler genel olarak tatmin edici olsa da, özellikle
“Diğer” başlığı altında yer alan şikayet ve ihbarların diğer kamu kuruluşları ya
da savcılıklar kaynaklı olduğu müşahade edilmektedir.
Parametre ile ilgili olarak sağlanan verilerin ne ölçüde karşılaştırma
yapmaya yaradığı
•
Sağlanan verilerin işaret ettiği en çarpıcı husus gerek tüketici örgütlerinin,
gerekse sektör mensubu ya da temsilcilerin şikayet mekanizması içinde aktif
bir şekilde yer almadıklarıdır. Bu kesimlerden şikayet gelmemesinin
nedenlerinin ciddi biçimde sorgulanması gerektiği düşünülmektedir.
•
Bu
durumun
en
makul
açıklamasının,
sözkonusu
kesimlerin
bu
mekanizmadan haberdar olmamaları olabileceği düşünülmekle birlikte, tüketici
örgütleri nezdinde ürün güvenliği kavramının henüz tüketicinin ekonomik
çıkarlarının korunması çabalarına nispeten daha az önemli olmasının, sektör
mensupları açısından da, muhbir konumuna düşmek kaygısının da önemli rol
oynadığı mülahaza edilmektedir. Bu itibarla;
¾ PGD kuruluşlarımızın şikayet ve ihbar mekanizmalarının ilgili bütün
kesimlerce bilinip aktif bir şekilde kullanımını sağlayacak ve şikayette
bulunan kişi ya da kuruluşların mağdur olmalarını engelleyecek
tedbirleri almaları
¾ Tüketici örgütleri ile sektör temsilcilerinin “Tüketiciler güvensiz ve
kalitesiz ürün arzına maruz bırakılmaktadır.” ve “Yurtdışından gelen
düşük kaliteli ve ucuz ürünler haksız rekabete neden olmaktadır.” genel
retoriğinin ötesine geçerek, PGD kuruluşlarına ürün ve firma bazında
istihbarat
sağlama
konusunda
tedbir
almaları
gerekmektedir.
18
ÇIKTILARI İTİBARIYLA PGD:
PGD faaliyetleri ile ilgili çıktılar Tablo-4’te gösterilmektedir. Sözkonusu tabloda yer
alan parametreler ve ilgili veriler aşağıda yorumlanmaktadır:
1) Denetimler (Denetlenen toplam ürün sayısı):
Parametrenin ne derece yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu
•
Denetimlerle ilgili ölçümde bulunmak için PGD kuruluşlarından denetlenen
toplam ürün sayısını göndermeleri beklenmiştir. Burada ürün sayısından
kastedilen, marka-model bazında ayrıştırılabilir ürün sayısıdır.
•
Parametrenin bu şekilde belirlenmesi, denetim bilgilerini farklı parametreler
üzerinde kaydeden bazı PGD kuruluşlarından (örneğin Tarım ve Köyişleri
Bakanlığı denetlenen ürün sayısı yerine denetim sayısı üzerinden, Sağlık
Bakanlığı deterjanlarda ürün birim adedi üzerinden, keza Tütün ve Alkol
Piyasası Düzenleme Kurumu yine ürün birim adedi üzerinden denetim verisi
kaydetmektedirler.)
güçleştirmesine
gelen
rağmen,
verilerin
sağlıklı
bir
anlamlı
karşılaştırma
kıyaslama
yapılmasını
yapılabilmesi
için
bu
parametrenin marka-model bazında ürün denetim verisi üzerinden standardize
edilmesi gerektiği düşünülmektedir.
•
Öte yandan, bütçe büyüklüğü ve denetim elemanı sayısında olduğu gibi, hangi
sayıda ürün denetimi sayısının ideal bir PGD uygulamasının göstergesi olduğu
hususu belirsizdir.
19
TABLO - 4
ÇIKTILARI İTİBARIYLA PGD
Denetimler
Denetlenen toplam
ürün sayısı
Mevzuata göre
Denetim şekline göre
Uygun bulunan
ürün sayısı
Aykırı bulunan
ürün sayısı
Aykırı
ürün
oranı
İşaret/belge kontrolü
yapılan ürün sayısı
Sayı
Değişim
(08/07)
%
Sayı
Değişim
(08/07)
%
Sayı
Değişim
(08/07)
%
(%)
340.874
2,0
333.011
1,7
7.863
18,5
2,3
Yem ve yem hammaddeleri
Kimyevi ve organik gübreler
22.988
7.561
5,4
0,0
22.835
774
5,3
- 0,15
153
54
17,7
-0,1
0,7
0,7
7.561
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (2)
Elektronik ürünler
Makinalar
Asansörler
Sivil kullanım amaçlı patlayıcılar
Basınçlı ekipmanlar(basit basınçlı
ekipm.dahil)
4.976
969
753
138
1.535
4.336
822
666
129
1.469
640
147
87
9
66
12,9
15,2
11,6
6,5
4,3
602
528
70
9
51
365
1.394
12
1.527
593
490
41
9
51
365
609
12
1.464
9
38
29
0
12.929
11.056
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (1)
Gıda maddeleri
Gıda ile temas eden madde ve
malzemeler
Taşınabilir basınçlı ekipmanlar
Gaz yakan cihazlar
Sıcak su kazanları
Aerosol kaplar
Otomatik olmayan tartı aletleri
Yasal Metroloji
Hazır Ambalajlama
Motorlu araçlar
Düzenlenmemiş alanda yer alan
ürünler
TOPLAM
Sayı
Değişim
(08/07)
%
Duyusal inceleme
yapılan ürün
sayısı
Sayı
Değişim
(08/07)
%
Para cezaları
Test/muayene
yapılan ürün
sayısı
Para cezası
uygulanan firma
sayısı
Uygulanan toplam
para cezası
Sayı
Sayı
Değişim
(08/07)
%
Miktar
(TL)
6.958
15,0
İstatistik tutulmamaktadır.
0,0
828
4.976
969
753
138
1.535
4.976
969
753
138
1.535
26
5
10
6
602
528
70
9
43
192
1.155
12
63
1,5
7,2
41,4
0,0
0,0
0,0
56,3
0,0
4,1
602
528
70
9
40
245
395
12
384
1.873
14,5
10.982
10.656
2
1
5
145
715 (3)
915
-0,2
17,7
İstatistik
bulunmamaktadır.
Değişim
(08/07)
%
İstatistik
tutulmamaktadır.
153
İstatistik
tutulmamaktadır.
785
Değişim
(08/07)
%
146.117
1,7
40
14
13
446.344
16.075
197.075
124,0
16,0
13,0
6
27.152
-52,0
1
6
13
6
5.000
24.150
11.075
10.000
100,0
410,0
100,0
100,0
2
3.500
16
38.000
117
778.371
20
Denetimler
Denetlenen toplam
ürün sayısı
Sayı
Değişim
(08/07)
%
Mevzuata göre
Denetim şekline göre
Uygun bulunan
ürün sayısı
Aykırı bulunan
ürün sayısı
Sayı
Sayı
Değişim
(08/07)
%
Değişim
(08/07)
%
Aykırı
ürün
oranı
(%)
İşaret/belge kontrolü
yapılan ürün sayısı
Sayı
Değişim
(08/07)
%
Duyusal inceleme
yapılan ürün
sayısı
Sayı
Değişim
(08/07)
%
Para cezaları
Test/muayene
yapılan ürün
sayısı
Para cezası
uygulanan firma
sayısı
Uygulanan toplam
para cezası
Sayı
Değişim
(08/07)
%
Sayı
Miktar
(TL)
Değişim
(08/07)
%
Değişim
(08/07)
%
Sağlık Bakanlığı
Oyuncaklar (5)
Tıbbi cihazlar (Vücuda yerleştirilebilir
aktif tıbbi cihazlar + Vücut dışında
kullanılan tıbbi tanı cihazları) (6)
4.901
220
618,0
86,0
3.300
198
180,0
16,0
1.601
22
8.783,0
27,0
32,7
10,0
4.901
310
618,0
258,0
310
258,0
63
0
450,0
0,0
4
13
0,0
85,0
32.000
50.800
533,0
12,0
Kozmetikler
Deterjanlar (5)
732
13.646
- 57,5
25,0
711
13.569
-60,0
27,0
21
77
23,5
330,0
2,9
0,6
0
13.646
0,0
25,0
0
13.646
0,0
25,0
732
2
-60,0
66,0
10
0
400,0
0,0
350.000
0
300,0
0,0
Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı
Kişisel koruyucu donanımlar
304
8,0
212
10,0
92
10,0
30,3
304
10,0
304
8,0
0
0,0
1
0,0
5.000
0,0
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı
Yapı malzemeleri
328
169,0
120
235,0
208
145,0
63,4
196
136,0
132
264,0
10.082
-5,0
9.970
-5,0
35
-37,0
0,3
18.162 (12)
96
-43,0
72
-49,0
24
-14,0
25,0
96
-43,0
96
-43,0
0
0,0
0
0,0
0
0,0
877
172,0
668
124,0
209
7,1
23,8
814
153,0
769
2,3
105
21,0
21
Tütün mamulleri 1. Grup (16)
Alkol ve Alkollü İçkiler (17)
16.910
47.866
37,0
17.560,0
3.632
26.969
255,0
38.427,0
13.278
20.897
17,0
10.296,0
78,5
43,7
16.905
47.866
38,0
18.031,0
0
540
5
10
-98,0
43,0
1
-50,0
23.672 (16)
-1,4
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
Akaryakıt
4.049
1.180
9,0
148.943.003
17,0
Çevre ve Orman Bakanlığı
Pil ve akümülatörler (11)
Denizcilik Müsteşarlığı
Gezi tekneleri
Bilgi Teknolojileri ve İletişim
Kurumu
Telsiz ve telekomünikasyon terminal
ekipmanları
(13)
(14)
961
340.683
Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme
Kurumu
651
3.398
83,9
4.049
21
Parametre ile ilgili olarak sağlanan verinin kalitesi
•
Yukarıda değinildiği üzere, bazı kuruluşların farklı metodolojiler kullanarak
denetim verisi oluşturmaları nedeniyle, denetlenen toplam ürün sayısı
üzerinden bütün kuruluşları karşılaştırmaya imkan bulunmamakla birlikte, bu
parametre ile ilgili olarak sunulan verilerin genelde kaliteli olduğu söylenebilir.
Parametre ile ilgili olarak sağlanan verilerin ne ölçüde karşılaştırma
yapmaya yaradığı
•
Denetlenen ürün sayısı kendi başına çok fazla anlam ifade etmediği için bu
parametre ile ilgili en önemli gösterge yıllık değişim oranlarıdır.
•
Buradaki en önemli eksiklik, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı 2008 yılında
veritabanını kullanmaya başladığı ve yeni kaydedilen verilerin geçen
senelerde kaydedilenlerle karşılaştırılmasının anlamlı olmayacağı nedeniyle
anılan Bakanlığın yıllık değişim oranlarına ilişkin bilgi sunamamasıdır.
•
Diğer kuruluşların rakamları incelendiğinde, oyuncaklarda, tıbbi cihazlarda,
telsiz telekomünikasyon ekipmanlarında ve yapı malzemelerinde önemli
artışlar gözlenmektedir.
•
Alkol ve alkollü içkiler ile ilgili verilerin ise, hem kayda temel teşkil eden kriter
(birim ürün sayısı) hem de artış oranının standart dışı ölçüde yüksek olması
nedeniyle anlamlı bir karşılaştırmanın konusu olamayacağı düşünülmektedir.
•
Öte yandan, denetimin hareket noktasının büyük bölümünü savcılıklardan ve
emniyet teşkilatından gelen ihbarların oluşturduğu kozmetikler alanındaki
önemli düşüş de dikkat çekmektedir.
•
Diğer taraftan, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından pil ve akümülatörler ile
alakalı olarak verilen bilgilerin, bu alanda iç piyasa gözetimi ve denetimi
yapılmadığı için, ithalat denetimleri ile alakalı olduğunun hatırlatılmasında
fayda görülmektedir.
•
Denetlenen toplam ürün sayısının kendisi kısıtlı ölçüde bilgi sunmakla birlikte
bu sayı kullanılarak türetilen ve Tablo-4’te yer almayan bir bilgi dikkat çekicidir:
denetlenen ürün başına denetim maliyeti. Sözkonusu rakamlar, sağlanan
22
verilere ilişkin metodolojik farklılıklar ve bütçenin tamamının doğrudan denetim
maliyetlerine gitmediği olgusuyla birleştirilerek değerlendirmek zorunda olsalar
bile, ilginç işaretler taşımaktadır. Örneğin Tarım ve Köyişleri Bakanlığı gıda,
gıda ile temas eden malzemeler ve yemlere ilişkin bir denetimi yaklaşık 40
TL’ye mal ederken, gübrelerde bu maliyet 90 TL olarak görülmekte; Sanayi ve
Ticaret Bakanlığı ortalama olarak denetlenen bir parti ürün için 83 TL
harcarken, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı ile Bilgi Teknolojileri ve İletişim
Kurumu 600 TL’den fazla para harcamaktadır. Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumu için ortaya çıkan rakamın ise, muhtemelen farklı bütçe kriterleri
kullanılmasından kaynaklandığı düşünülmektedir.
•
Burada yapılan değerlendirme, bütçe harcamalarında personel giderlerinin
gösterilmemesi nedeniyle PGD harcamalarının tamamına yakınının test ve
muayene giderleri ile alakalı olduğu, dolayısıyla denetlenen ürün başına birim
maliyetin sözkonusu ürünle ilgili olarak test yapılıp yapılmadığı ve yapılan
testin fiyatına bağlı olduğu için temkinli bir şekilde okunmayı gerektirse de,
bütçeden yapılan harcamaların detaylandırılması ve personel giderlerinin
bütçe harcamalarında gösterilmesinin gerekliğini işaret etmesi bakımından
önemli addedilmektedir.
2) Mevzuata göre (Uygun bulunan ürün sayısı ve Aykırı bulunan ürün sayısı):
Parametrenin ne derece yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu
•
Bu parametrenin aslında PGD çıktısı mı yoksa PGD’nin yarattığı sonuç/etki mi
olduğu konusu tartışmaya açıktır. Her halükarda, bu parametreye ilişkin temin
edilen bilgilerin, PGD faaliyetlerinin piyasadaki aktörlerin davranışını etkileyip
etkilemediğini ölçmede ve PGD faaliyetlerinin uygun sektörlere yöneltilip
yöneltilmediğini tespit etmede faydalı olduğu düşünülmektedir.
•
Diğer taraftan, mevzuata uygunsuzluk kavramının, asli ve tali uygunsuzluk
olarak detaylandırılmasının, PGD faaliyetlerinin tüketicilerin can ve mal
güvenliğinin korunması ve firmalar arasında haksız rekabetin önlenmesi
üzerindeki etkisinin ölçülmesinde yararlı olacağı değerlendirilmektedir.
23
Parametre ile ilgili olarak sağlanan verinin kalitesi
•
Bu konuda sağlanan verilerin kalitesi genel itibarıyla iyi olmakla birlikte, Sanayi
ve Ticaret Bakanlığı tarafından yıllık değişim rakamlarının verilememiş olması
önemli bir eksikliktir.
•
Bu konudaki diğer iki eksiklik, talep edilen bilginin sınırlı olmasından
kaynaklanmaktadır: mevzuata aykırılığın asli aykırılık mı tali aykırılık mı olduğu
ve aykırı bulunan ürünlerin toplam denetlenen ürün sayısına oranının yıllık
seyri.
Parametre ile ilgili olarak sağlanan verilerin ne ölçüde karşılaştırma
yapmaya yaradığı
•
PGD kuruluşlarımızdan temin edilen verilerin incelenmesinden değişik
sektörler için farklı uygunsuzluk oranları gözlenmektedir. Sektördeki üretim ve
ticaret
yapısı
ile
üretici
ve
tüccarın
davranışının
da
belirleyici
rol
oynayabileceği düşünüldüğünde, hangi uygunsuzluk oranının tolere edilebilir,
hangisinin endişe verici boyutta olduğu değerlendirmesinde bulunmak güçtür.
Diğer taraftan, uygunsuzluğun niteliği de bu değerlendirmeyi yapmayı
güçleştiren faktörlerden biridir.
•
Bununla birlikte, denetimler sonucunda uygulanan idari para cezaları ile aykırı
bulunan ürünlerin sayılarının örtüşmemesi, diğer bir ifadeyle, tespit edilen
aykırılıkların önemli bir bölümünde idari para cezası uygulanmayarak
aykırılığın giderilmesi için firmaya süre verilmesi (örneğin Bayındırlık
Bakanlığı’nca tespit edilen % 63 oranındaki aykırı ürünün tamamı için
aykırılığın düzeltilmesi tedbiri uygulanmıştır), tespit edilen aykırılıkların büyük
bölümünün düzeltilebilir tali aykırılıklar olduğunu ima etmektedir.
•
Öte yandan, tütün mamulleri ve akaryakıtlarda görülen ve adli takibat ve çok
büyük miktarlarda para cezası uygulanan olağanüstü yükseklikteki aykırılık
oranları dikkat çekicidir. Aykırılık oranı çok düşük olan ve yorum yapılmasını
mümkün
kılacak
sayıda
denetimin
gerçekleştirildiği
ürün
gruplarında
(deterjanlar (% 0,6) ve ithalat denetimleri ile alakalı olsa da pil ve
akümülatörler (% 0,3)) gözlemlenen bu durumun, etkin denetim neticesinde
24
ekonomik operatörlerin dikkatli davranması nedeniyle mi oluştuğu yoksa
sözkonusu sektörler sorunsuz olmalarına rağmen gereğinden fazla denetim mi
yapıldığı sorularını akla getirmektedir.
•
Aykırı bulunan ürünlerin nominal değerinin, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu hariç, yıllık değişimine ilişkin veriler
mevcut olmakla birlikte, bu ürünlerin oransal değerinin yıllık değişiminin daha
faydalı bir gösterge olacağı düşünülmektedir.
•
Bu parametre ile ilgili olarak yapılabilecek ve işaret ettiği olgunun net olarak
belli olmadığı en son değerlendirme, toplam denetlenen ürün sayısındaki yıllık
artış oranının, aykırı bulunan ürün sayısındaki yıllık artış oranı ile ilişkisinin
değişik ürün gruplarında değişik ve dikkat çekici sonuçlar vermesidir. Nitekim,
radyo
ve
telekomünikasyon
terminal
ekipmanlarında
toplam
denetim
gerçekleştirilen ürün sayısı yıllık bazda % 172 artarken tespit edilen aykırı
ürün sayısı aynı dönemde sadece % 17 artmış; buna karşılık oyuncaklarda bu
değerler sırasıyla % 618 ve % 8783 olmuştur. Sözkonusu korelasyon
farklılıkları üzerinde ciddi bir biçimde düşünülmesi gerektiği mütalâa
edilmektedir.
3) Denetim şekline göre (İşaret/belge kontrolü yapılan ürün sayısı, Duyusal
inceleme yapılan ürün sayısı ve Test/muayene yapılan ürün sayısı):
Parametrenin ne derece yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu
•
Sözkonusu parametreler esasen denetimde ağırlıklı olarak hangi yöntemin
kullanıldığını ve daha da önemlisi, önemli ve dikkatli kaynak kullanımını
gerektiren test/muayene yönteminin kullanılma oranını tespit etmek için
konulmuşlardır.
•
Tabloda ifade ediliş biçimleriyle, ilk iki parametrenin çok fazla katma değer
sağlamadığı söylenebilir, bu itibarla, bu başlık altında sadece test/muayene
yapılan ürün sayısı bilgisinin gösterilmesi daha anlamlı olabilir. Test/muayene
yapılan ürün sayısının mevcudiyeti, toplam denetim gerçekleştirilen ürün
sayısının mevcudiyetiyle birleştirildiğinde, PGD kuruluşlarının hangi sıklıkla bu
enstrümanı kullandığı konusunda güzel bir gösterge olabilir.
25
•
Ancak bu konuda daha anlamlı bir gösterge, test/muayene sonucunda aykırı
bulunan ürün sayısının toplam test edilen ürün sayısına oranı olarak karşımıza
çıkmaktadır. Tablodaki mevcut haliyle aykırı bulunan ürünlerin hangi tür
denetimden
sonra
(işaret/belge
kontrolü,
duyusal
inceleme
veya
test/muayene) aykırı bulunduğuna dair veri bulunmadığı için bu değerlendirme
yapılamamaktadır.
•
Sözkonusu değerlendirmenin, kısıtlı PGD kaynaklarının ne derece etkin
kullanıldığını ölçmede büyük fayda sağlayacağı düşünülmektedir.
Parametre ile ilgili olarak sağlanan verinin kalitesi
•
Bu başlık altında PGD kuruluşlarımız tarafından veriler tatmin edici
düzeydedir.
Parametre ile ilgili olarak sağlanan verilerin ne ölçüde karşılaştırma
yapmaya yaradığı
•
Yukarıda da ifade edildiği üzere ilk iki parametre çok önemli olmadığı için bu
bölümdeki değerlendirme test/muayene yapılan ürün sayısı verileri üzerine
yoğunlaşacaktır.
•
Bu başlıkta dikkat çeken önemli bir husus Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın
denetim şekli ile ilgili istatistik tutmadığıdır. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın
verileri incelendiğinde, ortalama rakam itibarıyla her 13 üründen bir tanesi
test/muayeneye tabi tutuluyor gibi görünse de, test/muayeneye tabi tutulan
ürünlerin çok büyük bölümü (yaklaşık % 95) yasal metroloji ve hazır
ambalajlama alanında yer almaktadır. Sözkonusu alanlardaki test/muayene
işlemlerinin klasik anlamdaki ve kaynak kullanımında dikkatli davranılmasını
gerektiren
test/muayene
işlemi
olduğunun
tartışmaya
açık
olduğu
düşünülmektedir.
•
Öte yandan, test/muayeneye tabi tutulan ürünlerin ne kadarının aykırı
bulunduğuna
dair
veri
olmaması,
ceza
uygulanan
firma
sayılarıyla,
test/muayene yapılan ürün sayısının genel olarak örtüşüyor gibi görünmesinin
bir rastlantı mı yoksa anlamlı bir korelasyon mu olduğunun tespit edilmesini
26
engellemektedir. Diğer taraftan, anılan Bakanlığın test/muayene yapılan ürün
sayısındaki yıllık değişim bilgisini sağlayamaması nedeniyle bu alanda geçen
seneye göre nasıl bir değişim olduğu hakkında yorumda bulunulamamaktadır.
•
Sağlık
Bakanlığı’nın
verileri
incelendiğinde,
kozmetiklerde
denetlenen
ürünlerin tamamının test/muayeneye tabi tutulduğu ancak oldukça düşük bir
aykırılık (732 üründe 21) tespit edildiği; oyuncaklarda toplam denetlenen ürün
sayısına oranla çok düşük bir miktarda test/muayene gerçekleştirilip, daha da
az bir sayıda firmaya para cezası uygulandığı (sırasıyla 4901, 63 ve 4); tıbbi
cihazlar ve deterjanlarda denetim şeklinin ağırlıklı olarak işaret/belge kontrolü
ve duyusal inceleme olduğu müşahade edilmektedir. Bakanlıkça test/muayene
yapılan ürünlerin sayısının bir önceki yıla göre seyri oyuncaklar için pozitif,
kozmetikler için negatiftir.
•
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Denizcilik Müsteşarlığı sorumlu
oldukları ürün gruplarında hiç test/muayene gerçekleştirmemişken, Enerji
Piyasası Düzenleme Kurumu’nun denetleme yöntemi olarak, sorumlu olduğu
ürün gruplarının özelliği nedeniyle denetlenen tüm ürünlerde test/muayeneye
başvurması ve çok yüksek oranda aykırılık tespit ederek oldukça yüksek
miktarlarda para cezası uygulaması dikkat çekicidir.
•
Diğer taraftan Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın bir önceki yıla nazaran % 264
artırarak 2008’de denetlenen her üç üründen birini test/muayeneye tabi
tutmasına rağmen, para cezası ya da piyasadan toplatma gibi bir müeyyidenin
uygulanabileceği asli bir uygunsuzluk tespit edememiş olması da düşündürücü
bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır.
•
Pil ve akümülatörler ile ilgili olarak verilen ithalat denetim rakamları ise,
2007’de 22 iken 2008’de 961’e çıkarılan test/muayene edilen ürün sayısına
rağmen, aralarında belge ve işaret uygunsuzluğu da bulunan sadece 35 aykırı
ürünün tespit edilmiş olması nedeniyle oldukça düşündürücüdür.
27
4) Para cezaları (Para cezası uygulanan firma sayısı ve Uygulanan toplam para
cezası):
Parametrenin ne derece yeterli ve uygun bir ölçüt olduğu
•
Para cezalarının PGD ile ilgili bir çıktı olmaktan çok, PGD uygulamasının
stratejik bir unsuru olduğu değerlendirmektedir.
•
Bununla birlikte bu parametrenin denetlenen ürün sayısı, test/muayene
yapılan ürün sayısı ve aykırı bulunan ürün sayısının yer aldığı tabloda
bulunmasının faydalı olacağı düşünülmektedir. Bu parametrelerden para
cezası uygulanan firma sayısı yerine para cezası uygulanan ürün sayısının
kullanılmasının metodolojik olarak daha doğru bir tercih olacağı da teslim
edilmektedir.
•
Buna rağmen, talep edilen verilerin, PGD kuruluşlarımızın hangilerinin bu
stratejik unsuru hangi oranda kullandıklarını göstermeye ve daha da önemlisi,
tespit edilen aykırılıkların ne kadarının idari para cezası gerektiren aykırılık
olduğunun belirlenmesine yaradığı düşünülmektedir. İlave olarak, sektörler
itibarıyla uygulanan para cezalarının, benzer özellik gösteren kabahatler için
farklılık arz edip etmediğinin ve varsa bu farklılıkların rasyonelliğinin
sorgulanmasına hizmet edeceği düşünülmektedir.
Parametre ile ilgili olarak sağlanan verinin kalitesi
•
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nca bu hususta istatistik tutulmaması nedeniyle
gıda ürünleri, gıda ile temas eden ürünler ve yemlerde uygulanan toplam para
cezasına ilişkin veri sağlayamaması ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
tarafından sunulan para cezası verilerinin karşılaştırma yapmayı güçleştirecek
düzeyde yüksek olması dışında PGD kuruluşlarımız tarafından sağlanan
bilgiler
tatmin
edici
durumdadır.
Uygulanan
para
cezalarının
yıllık
değişimlerine ilişkin bilgiler de genel itibarıyla uygundur.
28
Parametre ile ilgili olarak sağlanan verilerin ne ölçüde karşılaştırma
yapmaya yaradığı
•
Bu parametrelerle ilgili olarak sağlanan verilerin işaret ettiği ilk genel unsur,
tespit edilen aykırılıkların çok büyük bölümünün para cezası uygulanmadan
düzeltilebilir tali aykırılıklar olduğudur.
•
Bu husustaki en ekstrem örnek % 63 aykırı ürün tespit edilen yapı malzemeleri
sektöründe
hiç
para
cezasının
uygulanmamasıdır.
Aykırılıkların
ayrıştırılmasına yarayacak veri talep edilmediği ve para cezası uygulanan ürün
sayısı yerine para cezası uygulanan firma sayısı talep edildiği için, firma
başına düşen ortalama para cezalarının sektörler itibarıyla karşılaştırmasının
sağlıklı olarak yapılması mümkün olmamakla birlikte, sektörler arası haksız
rekabet oluşmaması için, para cezalarının uygulanma sıklığı ve miktarının
yeknesaklaştırılması gerektiği düşünülmektedir.
•
2008 yılında uygulanan para cezalarının toplam miktarının 2007 yılına
nazaran birçok sektörde oldukça yüksek bir şekilde arttığı gözlenmektedir.
Bununla birlikte bu yüksek artışların önemli bir bölümünün 2007 yılında ya hiç
ceza
uygulanmamış
ya
da
çok
az
ceza
uygulanmış
olduğundan
kaynaklandığını işaret etmekte fayda görülmektedir.
Yukarıda
açıklanan
tablolarda
yer
alan
parametrelere
ilişkin
olarak
PGD
kuruluşlarımızın göndermiş oldukları veriler, kısmen bu parametrelerin ne tür veri
talep ettiği konusunda yeterince sarih olunmaması nedeniyle, beklenen formatta
gelmediği için PGD kuruluşlarımızın önemli bir bölümünden sağlamış oldukları
verilere ilişkin ilave açıklama ve düzeltme talebinde bulunulmuştur. Bu talep
neticesinde gönderilen açıklamalar çerçevesinde oluşturulan ve tablolarda yer alan
verilerin daha sıhhatli değerlendirilmesine cevaz veren notlar Tablo-5’te yer
almaktadır. İncelenmelerinden de görüleceği gibi, standardize edilme ihtiyacı duyan
birçok parametreye ilişkin olarak sağlanan verilerin, özellikle karşılaştırma yaparken
kullanımlarında oldukça temkinli davranmak gerekmektedir. Bu itibarla, PGD ile ilgili
girdiler ve çıktıların, kısmen de sonuç/etkilerin karşılaştırmalı değerlendirilmesinin
yapılmaya çalışıldığı yukarıdaki bölümlerde, değerlendirme yapılırken, ilgili verilerle
alakalı olarak rasyonel bir açıklama mevcut bulunabileceğinden habersiz olunduğu
için, yanlış ve/veya eksik değerlendirmede bulunulmuş olabilir. Bütün bu bilgi
29
eksikliklerinin, tablolarda yer alan/alacak parametrelerin ortaklaşa bir çabayla
standardize edilmesiyle bertaraf edilebileceği düşünülmektedir.
TABLO - 5
NOTLAR
(1)
"Denetlenen toplam ürün sayısı" yerine "Toplam denetim sayısı"; "Uygun bulunan ürün sayısı" yerine
"Uygun bulunan denetim sayısı"; "Aykırı bulunan ürün sayısı" yerine "Aykırı bulunan denetim sayısı" ve "Para
cezası uygulanan firma sayısı" yerine "Para cezası sayısı" olarak okunmalıdır.
(2)
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, PGD sonuçlarını 2008 yılından itibaren tamamen veri tabanı üzerine işlediği ve
bu rakamlar bir önceki yıla göre farklı kriterler bazında doldurulduğu için bu karşılaştırma rakamları anlamlı
sonuçları ifade etmeyeceğinden, bu yıl Bakanlık söz konusu kısımların doldurulmasını uygun bulmamıştır.
(3)
Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca hazır ambalajlı ürünlerle ilgili olarak üretim yerinde nominal dolum miktarı
yönünden test ve muayene yapılmaktadır. Bu muayeneler II. Sınıf hassas bir terazi ve diz üstü bilgisayarlarda
kayıtlı bulunan excel programı ile elektronik olarak gerçekleştirilmektedir.
(4)
Bakanlıkça gerçekleştirilen sınav sonucunda 329 personel Denetçi kimliği almaya hak kazanmıştır.
Sınavdan muaf tutulan 26 kontrolör ile birlikte Bakanlığın toplam denetim elemanı sayısı 355'tir. Sözkonusu 355
personel, teorik olarak bütün ürün gruplarında denetim yapmaya yetkili olmakla birlikte, 2008 yılı içinde eğitim
aldıkları ürün gruplarında denetim faaliyetlerini sürdürmektedirler. Ayrıca bir denetmenin birden fazla ürün
grubunda eğitim almış olması nedeniyle, sözkonusu denetmen birden fazla ürün grubunda denetim faaliyeti
gerçekleştirmektedir.
(5)
Oyuncaklardaki değerler parti sayısı bazında, deterjanlarda ise ürün sayısı bazındadır.
(6)
Tıbbi cihazlarda denetlenen toplam ürün sayısı 310, firma sayısı 220'dir.
(7)
Sözkonusu 130 şikayetin kaynağı kamu kuruluşlarıdır (Gümrük Müsteşarlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı,
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı Bilgi Edinme Birimi vs.)
(8)
Sözkonusu 8 şikayet Savcılık - Emniyet Teşkilatı vasıtasıyla Bakanlığa intikal etmiş ve bu kapsamda 704
ürünün denetimi yapılmıştır.
(9)
RSHM Başkanlığı İlaç ve Kozmetik laboratuvarı Sağlık Bakanlığına bağlı bir kuruluş olduğundan gerekli
analizler burada yapılmaktadır. Ancak; PGD bütçe kalemi bulunmadığından söz konusu test/muayene
kuruluşuna herhangi bir ödeme yapılamamaktadır.
(10)
Bu alanlara münhasır denetim elemanı bulunmamakta, denetimler Bakanlığın taşra teşkilatında görev
yapan ve eğitim verilen Doktor, Eczacı, Memur ve Çevre Sağlık Teknisyeni vs. kadrolarındaki personel ile
gerçekleştirilmektedir.
(11)
Pil ve akümülatörlerde iç piyasada denetim yapılmamaktadır. 2007/9 ve 2008/15 DTS Tebliğleri ile Atık Pil
ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğine (APAK) istinaden Pil ve akümülatörler yalnızca ithalat aşamasında
denetlenmektedir. Yukarıdaki tabloda ithalat denetimlerine ilişkin değerler verilmektedir. Ürün sayısı yerine parti
sayısı verilerek değerlendirme yapılmıştır. APAK gereğince pil ve akülerde işaret, etiket ve zararlı madde
miktarına ilişkin değerlendirme yapılmaktadır. 01.03.2008 tarihinden itibaren ise zararlı madde miktarına ilişkin
akredite laboratuvarlardan alınmış test raporları da istenmektedir.
(12)
1 parti en az 3 kontrole tabi tutulmaktadır.
(13)
2007 de işaret/belge kontrolü yapılan ürün sayısı 5.504
(14)
2007 de test raporu istenen parti sayısı 22
(15)
Sözkonusu 63 rakamı Çardak/Denizli Havaalanında kullanılan seyrüsefer sistemleri üzerinde oluşan
enterferans şikayetinden kaynaklanmaktadır.
(16)
Tütün Mamulü ve alkollü içkilerde bandrol aynı zamanda ürünün uygunluk işareti anlamına da gelmekte
olup, 15.05.2008 tarihi itibariyle bandrolsüz veya taklit, niteliğine uygun olmayan bandrollü ürünlerin
bulundurulması, piyasaya arzı adli suç haline gelmiştir. Bu bağlamda, toplam 286 işyeri denetimi
gerçekleştirilmiş, bu işletmelerden 22 adedinde (3 Tütün mamulü, 22 Alkollü içki satan işletme) aykırı ürün
tespit edilmiştir. Alkollü içkide bandrol uygulamasına yeni geçildiğinden 2008 yılında alkollü içki denetimlerine
ağırlık verilmiş geçen yıla göre değişim oranları bu yüzden yüksek olmuştur.
(17)
Bandrol taşımayan ürünleri piyasaya arz eden işletmeler, adli işlem uygulanmak üzere ilgili mercilere
bildirilmektedir. Uygulanan tek idari para cezası bu kapsamın dışında kalan bir uygunsuzluk nedeniyle, alkol
satan bir işletmeye kesilmiştir.
(18)
TAPDK taşra teşkilatı bulunmayan Ankara merkezli bir kamu kuruluşudur. Sınırlı sayıda personeli
olduğundan özel bir eğitim verilmemekte, sorunlar görüşülürken aynı zamanda bir nevi eğitim yapılmış
olmaktadır.
(19)
Şikayetler, EPDK adına protokoller çerçevesinde PGD yapan Jandarma, Emniyet Teşkilatı, Sahil Güvenlik
Komutanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve Gümrük Müsteşarlığı'na yapıldığı için net bir sayı
verilememektedir.
30
ETKİ/SONUÇLARI İTİBARIYLA PGD
PGD’nin olası etki/sonuçlarından birisi olan aykırı bulunan ürün sayısının toplam
denetlenen ürün sayısına oranı Çıktıları İtibarıyla PGD bölümünde incelenmiştir.
Muhtemel etki/sonuçlardan ikincisi, yani tüketici sağlık ve güvenliğinin korunması
bağlamında uygulanan piyasaya arzın yasaklanması, piyasadan ve tüketiciden geri
çekme kararlarına ilişkin bilgiler Tablo-6’da yer almaktadır.
Gümrük Birliği Anlaşması çerçevesinde tanışılan ve nispeten yeni sayılabilecek bir
kavram olan ürün güvensizliğinden kaynaklanacak risklerin elimine edilmesi amaçlı
bu tedbirler, halihazırda oldukça düşük seviyelerde seyretmektedir. Bunun nedeni,
ülkemiz piyasasına arz edilen ürünlerdeki güvensizlik oranının gerçekten de sadece
bu tabloda yansıtılan ürünlere karşılık gelen bir oran olabileceği gibi, ülkemizdeki
genel risk algısı ve denetim faaliyetlerinin riskleri tespit edecek etkinliğe henüz
ulaşmamış olması nedeniyle bu ürünlerin çok sık tespit edilemediği de olabilir. AB
üyesi ülkelerin, gıda dışı güvensiz tüketici ürünlerine ilişkin olarak gerçekleştirdikleri
bildirim sayısının her sene katlanarak artması, sözkonusu ülkelerin birçoğundaki
sosyoekonomik koşullar ve tüketici bilincinin ülkemize nazaran daha yüksek olduğu
olgusuyla birleşince, ikinci sebebin daha geçerli olma ihtimalinin yüksek olduğunu
işaret etmektedir.
Tablo-6 çerçevesinde temin edilen bilgiler incelendiğinde, sözkonusu tedbirler
kapsamında aktif olarak toplatılan ve/veya piyasaya arzı yasaklanan güvensiz ürün
sayısının, mezkûr ürünün piyasaya arz edilen toplam ürün sayısına oranı konusunda
bilgi verecek detayları içermesinin faydalı olacağı değerlendirilmektedir.
Özellikle tüketicinin eline ulaşmış ürünler sözkonusu olduğunda, geri çekme etkinliği
olarak tabir edilen gösterge, bu tedbirlerin tüketicinin sağlık ve güvenliğinin
korunmasında ne ölçüde etkin olarak kullanıldığını ölçmekte kullanılmaktadır. PGD
kuruluşlarımızın denetim tecrübeleri arttıkça bu konuda daha hızlı bir gelişmenin
ortaya çıkması beklenebilir.
PGD faaliyetlerinin güvensiz ürünlerden kaynaklanan kaza ve yaralanma sayıları
üzerinde etkisinin olup olmadığını görebilmek için ilk önce kaza ve yaralanmalar ve
31
bunların
güvensiz
gerekmektedir.
ürünlerle
Sağlık
alakasına
Bakanlığı’nın
ilişkin
kısmen
istatistiklerin
faydalandığı
oluşturulması
çocuk
kaza
ve
yaralanmalarına ilişkin kayıtların oyuncakların PGD’sinde kullanılmasının diğer ürün
gruplarına
da
teşmil
edilmesi
için
ulusal
kaza-yaralanma
veritabanının
oluşturulmasının faydalı olacağı değerlendirilmektedir. Bu veritabanındaki kayıtlar
PGD faaliyetlerinin odaklanacağı risk unsurlarına ışık tutmaları açısından oldukça
faydalı olacaklardır.
32
TABLO - 6
ALINAN ÖNLEMLER
SANAYİ VE TİCARET BAKANLIĞI
Ürün kategorisi
Makine Emniyeti
Yönetmeliği
Ürün tanımı
Köpük makinasi (Eğlence
amaçlı)
Elektrikli Ekipmanlar
Plastik mini kahve pişirici
Elektrik şoku riski
Asansör Yönetmeliği
(95/16/AT), EN 81:1:
Asansörler- Yapım ve
Montaj İçin Güvenlik
Kurallar- Bölüm1:
Elektrikli Asansörler
Elektrikli asansör
Can ve mal güvenliği
açısından tehlike arz
etmesi, Test ve
Muayene neticesinde
söz konusu
asansörlerin, Asansör
Yönetmeliği’nde
(95/16/AT) belirtilen
temel gereklilikler
açısından eksiklikleri
olması dolayısıyla
“güvensiz” tespitinde
bulunulmuştur.
Kavacık Subayevleri 20.
Sokak No:4 Keçiören/Ankara
adresinde monte edilmiş olan
1 adet elektrikli asansör
Menşe ülke
Türkiye
Risk kategorisi
Elektrik kaçağı
Alınan önlemin tarihi ve içeriği
2008 yılı içerisinde tespit edilen olay için Toplatma
Kararı 2009 yılı içerisinde alınmıştır. Üreticinin
deposunda bulunan 40 adet Köpük makinasına el
konulmuştur.
Ciddi elektrik çarpma riski taşıyan söz konusu
ürünlerin, marka model ayrımı yapılmaksızın
piyasaya arzının yasaklanmasına 24.6.08 tarih ve 27
sayılı makam onayıyla karar verildi. 81 il
müdürlüğüne toplatılması ve bertarafı talimatı
gönderildi. 81 il Müdürlüğünce 15278 adet Kahve
makinası toplatılmıştır.
Güvensizliği kesinleşen asansörler, güvenli hale
getirilinceye kadar kullanılmaması adına
mühürlenerek kapatılmıştır. Elmak firmasının bir
adet asansörü için: 30.451 ytl para cezası kesilerek
29.02.2008 tarihinde firmaya tebliğ edilmiştir.
33
Ürün kategorisi
Asansör Yönetmeliği
(95/16/AT), EN 81:1:
Asansörler- Yapım ve
Montaj İçin Güvenlik
Kurallar- Bölüm1:
Elektrikli Asansörler
Ürün tanımı
Elektrikli asansör
Menşe ülke
Kızılırmak Mahallesi 48.
Cadde No:30 Işık Apartmanı,
Çukurambar/Çankaya/Ankara
adresinde monte edilmiş olan
1 adet 400 kg (5 kişi) ve 1
adet 630 kg (8 kişi) kapasiteli
elektrikli asansör olmak
üzere toplan 2 adet elektrikli
asansör
Risk kategorisi
Test ve Muayene
neticesinde söz
konusu asansörlerin,
Asansör
Yönetmeliği’nde
(95/16/AT) belirtilen
temel gereklilikler
açısından eksiklikleri
olması dolayısıyla
“güvensiz” tespitinde
bulunulmuştur.
Alınan önlemin tarihi ve içeriği
Güvensizliği kesinleşen asansörler, güvenli hale
getirilinceye kadar kullanılmaması adına
mühürlenerek kapatılmıştır. Gaye Asansör
firmasının 2 adet asansörü için: 60.902 ytl para
cezası kesilmiş ve 28.02.2008 tarihinde firmaya
tebliğ edilmiştir.
SAĞLIK BAKANLIĞI – OYUNCAKLAR
Ürün kategorisi
Oyuncak araba
Ürün tanımı
Deluxe Car Sürtmeli araba
Menşe ülke
Çin
Risk kategorisi
Kötü kokusu olması
nedeniyle asgari
güvenlik koşullarını
sağlamayarak temel
gereklere aykırı
olduğundan güvensiz
ürün olarak
değerlendirildi
Alınan önlemin tarihi ve içeriği
İthalatçı firma tarafından geri çağırma yapıldı
03/2008
34
Ürün kategorisi
Oyun Hamuru
Ürün tanımı
-
Menşe ülke
Türkiye
Oyuncak araba
Toys
Sarı Araba
Çin
Oyuncak Otobüs
Toys
Kırmızı Otobüs
Çin
Oyuncak tabanca
Toys
Sarı Tabanca
Çin
Oyuncak araba
Tekerlekleri, ve alt tabanı
Çin
siyah, koltukları bej ve siyah
jantları gri, tavan kısmı ve
kapıları beyaz, tavanında
beyaz,kımızı ve mavi lambası
olan mavi polis arabası
Risk kategorisi
Küflü olması
nedeniyle de asgari
güvenlik koşullarını
sağlamayarak temel
gereklere aykırı
olduğundan güvensiz
ürün olarak
değerlendirildi
Bakanlığımızca
yapılan analiz
sonucunda kurşun
miktarı izin verilen
miktardan fazla
Bakanlığımızca
yapılan analiz
sonucunda kurşun
miktarı izin verilen
miktardan fazla
Bakanlığımızca
yapılan analiz
sonucunda kurşun
miktarı izin verilen
miktardan fazla
Bakanlığımızca
yapılan analiz
sonucunda kurşun
miktarı izin verilen
miktardan fazla
Alınan önlemin tarihi ve içeriği
Ürünler Bakanlığımızca bertaraf edildi, üretici
firmaya idari para cezası verildi.
04/2008
İthalatçı firma tarafından geri çağırma yapıldı
04/2008
İthalatçı firma tarafından geri çağırma yapıldı
03/2008
İthalatçı firma tarafından geri çağırma yapıldı
02/2008
İthalatçı firma tarafından geri çağırma yapıldı
05/2008
35
Ürün kategorisi
Oyuncak araba
Oyuncak araba
Ürün tanımı
Menşe ülke
Tekerlekleri, ve alt tabanı
Çin
siyah, koltukları bej ve siyah
jantları gri, tavan kısmı ve
kapıları beyaz, tavanında
beyaz,kımızı ve mavi lambası
olan mavi polis arabası
Toys-Oyuncak kırmızı araba Çin
Su oyuncağı
(su topu)
Intex
Çin
Su oyuncağı
(su simidi)
The Amazing Spider-Man
Çin
Risk kategorisi
Bakanlığımızca
yapılan analiz
sonucunda kurşun
miktarı izin verilen
miktardan fazla
Alınan önlemin tarihi ve içeriği
İthalatçı firma tarafından geri çağırma yapıldı
05/2008
Bakanlığımızca
yapılan analiz
sonucunda Kurşun
miktarı izin verilen
miktardan fazla
Ftalatlar açısından
Ürün güvenliği
kontrolu için numune
alındı
Ftalatlar açısından
Ürün güvenliği
kontrolu için numune
alındı
İthalatçı firma tarafından geri çağırma yapıldı
04/2008
Yapılan laboratuvar analizi sonucunda izin verilen
düzeyin üzerinde di-(2-ethylhexyl)-phthalate
(DEHP) içerdiği tesbit edildiğinden İdari para
cezası, geri toplama istenmiştir.11/2008
Yapılan laboratuvar analizi sonucunda izin verilen
düzeyin üzerinde di-(2-ethylhexyl)-phthalate
(DEHP) içerdiği tesbit edildiğinden İdari para
cezası, geri toplama istenmiştir.11/2008
SAĞLIK BAKANLIĞI - KOZMETİKLER
Ürün kategorisi
Parfüm
Bebek losyonu
Parfüm
Ürün tanımı
Çeşitli Parfüm
Canbebe bebek losyonu
Çeşitli parfüm (10 Çeşit)
Menşe ülke
Türkiye
Türkiye
Türkiye
Risk kategorisi
Metanol
Mikrobiyolojik
Metanol
Alınan önlemin tarihi ve içeriği
Savcılığa intikal etti-Sahte Şüphesi 01.07.2008
Toplatıldı,idari para cezası uygulandı 01.07.2008
Savcılığa intikal etti-Sahte Şüphesi 04.07.2008
Saç boyası
Güneş Sütü
Stop Grey
Pereja Sun Milk Güneş Sütü
Türkiye
Türkiye
Kurşun
Mikrobiyolojik
Toplatma 24.07.2008
Toplatma ve idari para cezası 17.08.2008
36
BİLGİ TEKNOLOJİLERİ VE TELEKOMÜNİKASYON KURUMU
Ürün kategorisi
Telsiz Ve
Telekomünikasyon
Terminal Ekipmanı
Telsiz Ve
Telekomünikasyon
Terminal Ekipmanı
Ürün tanımı
Menşe ülke
Birleşik
Emirliği
Arap
GSM Telefon
Arap
GSM Telefon
Birleşik
Emirliği
Telsiz Ve
Telekomünikasyon
Terminal Ekipmanı
GSM
Telefon
Telsiz Ve
Telekomünikasyon
Terminal Ekipmanı
GSM
Telefon
Telsiz Ve
Telekomünikasyon
Terminal Ekipmanı
GSM
Telefon
Telsiz Ve
Telekomünikasyon
Terminal Ekipmanı
GSM
Telefon
Telsiz Ve
Telekomünikasyon
Terminal Ekipmanı
GSM
Telefon
Güney Kore
Çin
Çin
Çin
Çin
Risk kategorisi
Riskli Ekipman
Riskli Ekipman
Riskli Ekipman
Riskli Ekipman
Riskli Ekipman
Riskli Ekipman
Riskli Ekipman
Alınan önlemin tarihi ve içeriği
Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. Firmaya idari para
cezası verildi. Piyasada bulunan ürünler geri
çağrıldı.12.08.2008
Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. Firmaya idari para
cezası verildi. Piyasada bulunan ürünler geri
çağrıldı.12.08.2008
Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. Firmaya idari para
cezası verildi. Piyasada bulunan ürünler geri
çağrıldı.17.07.2008
Cihazların piyasaya arzı yasaklandı ve piyasada bulunan
ürünler geri çağrıldı. 03.07.2008
Firmaya idari para cezası verildi. 24.09.2008
Cihazların piyasaya arzı yasaklandı ve piyasada bulunan
ürünler geri çağrıldı. 03.07.2008
Firmaya idari para cezası verildi. 24.09.2008
Cihazların piyasaya arzı yasaklandı ve piyasada bulunan
ürünler geri çağrıldı. 16.09.2008
Firmaya idari para cezası verildi. 24.09.2008
Cihazların piyasaya arzı yasaklandı ve piyasada bulunan
ürünler geri çağrıldı. 22.02.2008
Firmaya idari para cezası verildi. 26.05.2008
37
Ürün kategorisi
Telsiz Ve
Telekomünikasyon
Terminal Ekipmanı
Ürün tanımı
GSM
Telefon
Menşe ülke
Çin
Risk kategorisi
Riskli Ekipman
Alınan önlemin tarihi ve içeriği
Cihazların piyasaya arzı yasaklandı ve piyasada bulunan
ürünler geri çağrıldı. 27.08.2008
Firmaya idari para cezası verildi. 20.09.2008
Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. 16.05.2008
Telsiz Ekipmanı
Telekomünikasyon
Terminal Ekipmanı
Telekomünikasyon
Terminal Ekipmanı
Telekomünikasyon
Terminal Ekipmanı
Telekomünikasyon
Terminal Ekipmanı
Telekomünikasyon
Terminal Ekipmanı
Deniz Navigasyon
Cihazı
PSTN Telefon
PSTN Telefon
PSTN Telefon
PSTN Telefon
PSTN Telefon
Hong Kong
Çin
Çin
Çin
Çin
Çin
Riskli Ekipman
Riskli Ekipman
Riskli Ekipman
Riskli Ekipman
Riskli Ekipman
Riskli Ekipman
Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. Firmaya idari para
cezası verildi. Piyasada bulunan ürünler geri
çağrıldı.11.07.2008
Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. Firmaya idari para
cezası verildi. Piyasada bulunan ürünler geri
çağrıldı.10.07.2008
Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. Firmaya idari para
cezası verildi. Piyasada bulunan ürünler geri çağrıldı.
01.07.2008
Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. Firmaya idari para
cezası verildi. Piyasada bulunan ürünler geri çağrıldı.
09.07.2008
Cihazların piyasaya arzı yasaklandı. Firmaya idari para
cezası verildi. Piyasada bulunan ürünler geri çağrıldı.
25.07.2008
38
SONUÇ VE ÖNERİLER
•
Ülkemizdeki PGD faaliyetlerinin gerek diğer ülkelerle, gerek PGD kuruluşları
arasında
ve
gerekse
sektörler
itibarıyla
karşılaştırmalı
olarak
değerlendirilmesine ihtiyaç vardır.
•
Farklı veri toplama yöntemleri ve farklı veri içerikleri sözkonusu olduğu için
2008 yılında gerçekleştirilen PGD faaliyetlerinin tam ve sıhhatli bir
karşılaştırması mümkün olmamıştır.
•
Gelecek yıllara ait olarak hazırlanacak raporlarda sözkonusu karşılaştırmalı
değerlendirmeyi yapabilmek için üzerinde mutabık kalınmış ve PGD’nin
etkinliğinin ölçülmesinde gösterge olabilecek parametrelerin tespit edilmesi
gerekmektedir.
•
Gösterge
parametrelerin
içerik
ve
formatı
belirlendikten
sonra,
bu
parametrelere uygun verilerin üretilmesi gerekmektedir.
•
Sözkonusu verilerin standart ve yeknesak bir şekilde ve elektronik ortamda
tutulmasının önemi büyüktür.
•
Bu çerçevede, PGD Denetim Tutanağı’nın yukarıda zikredilen ihtiyaçlara karşılık
gelecek şekilde tadil edilmesi gerekmektedir.
39