Sempozyum programını görmek için tıklayınız

1
2
İÇİNDEKİLER
PROGRAM ......................................................................................................................................................... 7
The Islamic city, Civilization and the Politics of Nostalgia .............................................................................. 11
Prof.Dr. Oliver LEAMAN, University of Kentucky
Çevre Sorunları ve ġehir: YaĢanabilir ġehirlere Doğru .................................................................................... 12
Prof. Dr. Ġbrahim ÖZDEMĠR, Hasan Kalyoncu Üniversitesi Rektörü
Islamic Environmental Values for Sustainable Urban Development ................................................................ 13
Prof. Dr. Bilal KUġPINAR, Necmettin Erbakan Üniversitesi
Erken Dönem Ġslam ġehrinde Mahalle ve Konut .............................................................................................. 14
Prof. Dr. Yılmaz CAN, Ondokuz Mayıs Üniversitesi
Anadolu’da KentleĢmenin Tarihsel Süreci: Antik Dönem ġehirlerinden Türk-Ġslam Kentlerine ..................... 15
Yrd. Doç. Dr. Ayça ÖZCAN, Süleyman Demirel Üniversitesi
Ġslam Kentleri ve KentleĢme Olgusunun GeliĢiminde Bir Odak Merkezi Olarak Tekkeler ............................. 17
Yük. Mimar Mehmet ULUKAN, Ġstanbul Üniversitesi
Ibn Khaldun`s Sociology of Muslim Towns and Cities .................................................................................... 18
Prof. Mahmoud DHAOUADI, University of Tunis
Urban Transformation towards University Metaphor in the Context of Wisdom and Civilization................... 19
Assoc. Prof. Dr. Saim KAYADĠBĠ, International Islamic University Malaysia (IIUM)
The Myth of the ‘Islamic City’: Rethinking the Notion of Sacred Space ......................................................... 21
Colin TURNER, University of Durham
ġehirler Hakkında Rivayetler ............................................................................................................................ 22
Prof. Dr. Ġsmail Hakkı ÜNAL Ankara Üniversitesi
Ġslam’ın Medeniyet ve Ümran ġehri Bağdat ..................................................................................................... 24
Prof. Dr. Mustafa DEMĠRCĠ, Selçuk Üniversitesi
Hz. Peygamber’in ġehir Tasavvuru Hakkında Bazı Değerlendirmeler ............................................................. 26
- Medine’deki Uygulamalarından HareketleYrd. Doç. Dr. Tahsin KOÇYĠĞĠT, Dokuz Eylül Üniversitesi
ġair Aynasında ġehir: Klasik Türk ġiirinde ġehir Kavramı Üzerine Bazı Mülahazalar ................................... 27
Prof.Dr. Bilal KEMĠKLĠ, Uludağ Üniversitesi
ġehir-Müzik ĠliĢkisine Dair Kuramsal DüĢünceler ........................................................................................... 28
Prof. Dr. Burhanettin TATAR, Ondokuz Mayıs Üniversitesi
Klâsikten Neoklâsiğe Mûsikî Medeniyetimiz ................................................................................................... 29
Öğrt. Gör. Erdoğan ATEġ, Süleyman Demirel Üniversitesi
MüĢerref: Mekke, Medine, Kudus; Muvazzaf: Isparta...................................................................................... 30
Memduh OĞUZ (Isparta Valisi)
Erdemli ġehir ve Hikmetli Bilgi ĠliĢkisi ............................................................................................................ 31
Doç. Dr. Mehmet ÖNAL, Ġnönü Üniversitesi
Hakikat Bilgisinin ġehir Yönetimi Olarak SomutlaĢması ................................................................................. 32
Doç.Dr. Ömer TÜRKER, Marmara Üniversitesi
Civilization, Heritage and Civil Society in Contemporary Muslim Thinking ................................................... 33
Dr. Carool KERSTEN, King’s College University of London
KATILIMCI LĠSTESĠ ...................................................................................................................................... 34
3
T.C.
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
İLAHİYAT FAKÜLTESİ
Sempozyumun Adı:
ULUSLARARASI
HİKMET VE MEDENİYET ALGILARI BAĞLAMINDA:
ŞEHİR VE İSLAM
Sempozyumun Kısa Tanımı:
Küreselleşen dünyada “şehir ve şehirleşme” kavramlarının değişmesiyle birlikte oluşan çoğulcu düzen
karşısında klasik çağlarda oluşmuş dini terminolojinin, kendisi hakkında eleştirel bir düşünce
faaliyetine ihtiyacı olduğu görünmektedir. Artık bilgi toplumuna dönüşen şehirlerde, bir taraftan
mekânın anlamı değişirken diğer taraftan zaman hızlanmaktadır. Çalışma ortamları değişirken, iş yükü
dinin ortaya çıktığı döneme göre kat kat artmaktadır. İslâm’ın ilk çağlarındaki “şehir, şehirleşme ve
dindarlık” anlayışlarıyla, modern dönem insanının “dindarlık ve şehirleşme” arasında kurduğu ilişki
oldukça farklılaşmaktadır. Şehirleşme bağlamında gelişimini sürdüren yeni algı biçimleriyle dini
bilimlerin ve pratiklerin, “dünyaya şehirden bakabilmeyi” başardığını söylemek oldukça güç olsa
gerektir. Zira dinin, şehirleşen hayatla olan bağının azaldığı gözlemlenmektedir. Bir başka deyişle,
şehirleşme arttıkça, dindarlığın azaldığından bahsetmek mümkündür.
Bu sempozyumda Hikmet ve Medeniyet algılarını, şehir ve İslam üzerinden felsefi bir zeminde
tartışmaya çalışacağız. Çok farklı boyutlar üzerinde yeni ve fazıl medineler/şehirler oluşturma
hedefindeki İslam medeniyetini belirleyen ve etkileyen dini algılamaların dinamiklerinin günümüze
bakan yönlerinin araştırılması arzulanmaktadır.
Hikmet ve medeniyet olgusuna etki eden felsefi tartışmalar gerek temel İslam bilimlerinin gerekse de
sanat, edebiyat gibi birikimlerin üzerinden yapılabilmesi şehir ve İslam’ın üzerinden söylenecek birçok
yaşanan probleme ışık tutacaktır. Öte yandan İslam bilimlerinin, şehirlileşen insanın sorunlarına
yönelmesinin gerekliliği ve bir revizyona ihtiyacının olup olmadığına dair sorgulamaların başlatılması
problemin diğer bir yüzünü oluşturmaktadır. Sözgelimi fıkhın gerek teorik sistemi gerekse de
terminolojisi İslam’ın klasik şehir anlayışı üzerine yapılandırılmıştır. Ancak günümüz dünyasında klasik
İslam şehrinin varlığından söz edilemediğine göre fıkhın kendisini bu yeni şehir algısı üzerinden
yapılandırmasına duyulan ihtiyaç bir tartışma konusu olarak durmaktadır. Yine şehirde çoğulcu bir
bakış hüküm sürdüğüne göre şehirde yaşayan dindarların diğer inanç gurupları veya dine olumsuz
yaklaşanlarla ne tür bir ortak dil oluşturabilecekleri diğer bir tartışma konusudur. Kısacası dinin, şehir
içindeki diğer disiplinlerle ilişkisinin şekli ve niteliğinin sorgulanması gerekmektedir. Bu sorgulamada
din ve medeniyet hakkında konuşanların hangi konumda bulundukları kadar onların görüşlerini nasıl
ifade edecekleri ve bu görüşlerin küresel düzeyde kabul görebilmesi için şartlarının neler olduğu öne
çıkan ciddi bir sorundur. Küresel düzeyde şehirleşen dünyada hikmet ve medeniyet üzerine
konuşanların iletişim dilinin şekli ve içeriği yeniden ele alınmalıdır.
4
SULEYMAN DEMİREL UNIVERSITY
FACULTY OF THEOLOGY AND RELIGIOUS STUDIES
INTERNATIONAL SYMPOSIUM
CITY AND ISLAM: PERCEPTIONS OF HIKMAT AND CIVILISATION
28-29 September 2012
The Frame of the Symposium:
It is a necessary need that religious terminology which has occured in classical times should be
critically evaluated about itself in the presence of pluralistic order that has come into sight with the
change of two main concepts; “city and urbanization”. On the one hand the meaning of time-space
has ever been changing in modern cities, which they have been evolved into information societies,
on the other hand perception of time-space has been accelerated through different means. Besides,
working environments and circumstances have kept on changing, and workload has been increasing
many times over, when it is compared to the period during which religion emerged. Eventually, the
relationship between “urbanization and religiosity” , in the thought of modern people, sharply differs
itself from the “city, urbanization and religiosity” understanding of early Islam. It seems almost
hardly possible to say that religious sciences and practices are successful in “being able to look and
evaluate the world” via new perceptions that continue their development in relation with
urbanization. Yet, it is observed that the relationship between religion and urbanizing life decreases.
In other words, the rate of urbanization increases, whereas the rate of religiosity decreases.
During this symposium, we will focus on “Hikmat and Madaniyyat” (wisdom and civilization)
perceptions on the philosophical backgrounds but through the various framework for understanding
Islam in city. It is aimed that find decisive dynamics of religious perceptions out, each has an affect on
Islamic civilization which creates new and wise (fazıl) cities (madinah) by being inspired from many
different dimensions, and also to investigate present aspects of those dynamics. We believe that
philosophical discussions that have impact on Hikmat and Madaniyyat (wise and civilisation) will
contribute to solve many present problems if those discussions are made together with the eye of of
both classical Islamic sciences and those which have an important part of cultural accumulation such
as art and literature. Moreover, firstly, Islamic sciences should be more concerned with the problems
of urbanized people, and then by inspring from these new emergent situations, there is a need for
debate whether there is a need to revise in religious terminology or not for people in city. For
instance, both theoretical systems of Islamic Jurisprudence and its terminology are based merely on
classical understanding of Islam on man in city. Because of the fact that classical Islamic
understanding of man in city does not properly continue anymore in today’s world. Islamic
interpretations is to revise itself according to fresh perceptions for city and urbanization. Even
though the issue as such is a historical problem, it stil remains as controversial as ever. Additionally,
the question of how the religious people lives in cities can communicate with other religious groups
and live in peace together in shared civilisation.
In short, the position and quality of religion in contemporary city life should be questioned alongside
its relations with other areas exists in urban life. In this investigation, it seems that people who talk
about religion in city and civilization have real difficulties about positioning themselves. Finally, it
crates interesting confrontations that the form and content of the knowledge and civilisation should
be evaluated from different angles.
5
Sempozyum Onursal Başkanı
Prof. Dr. Hasan İBİCİOĞLU SDÜ Rektörü
Sempozyum Başkanı
Prof. Dr. Talip TÜRCAN SDÜ İlahiyat Fakültesi Dekanı
Sempozyum Düzenleme Kurulu
Doç. Dr. İ.Latif HACINEBİOĞLU
Yrd. Doç. Dr. Hülya ALTUNYA
Doç. Dr. Galip TÜRCAN
Doç. Dr. Adem EFE
Doç. Dr. Bahattin YAMAN
Doç. Dr. Haluk SONGÜR
Yrd. Doç. Dr. Nejdet DURAK
Yrd. Doç.Dr. Hatice TOKSÖZ
Öğr. Gör. Hatice MESCİ
Uzman Selim SÖZER
SDÜ İlahiyat Fakültesi(Bşk)
SDÜ İlahiyat Fakültesi (Bşk Yrd.)
SDÜ İlahiyat Fakültesi
SDÜ İlahiyat Fakültesi
SDÜ İlahiyat Fakültesi
SDÜ Hukuk Fakültesi
SDÜ İlahiyat Fakültesi
SDÜ İlahiyat Fakültesi
SDÜ Adalet ve Meslek Yüksek Okulu
SDÜ İlahiyat Fakültesi
Bilim Kurulu
Prof. Dr. Durmuş GÜNAY
Prof. Dr. Talip TÜRCAN
Prof. Dr. İbrahim ÖZDEMİR
Prof. Dr. Yılmaz CAN
Doç. Dr. İbrahim KALIN
Prof. Dr. Mahfuz SÖYLEMEZ
Prof. Dr. Talip KÜÇÜKCAN
Prof. Dr. Alpaslan AÇIKGENÇ
Prof. Dr. Niyazi ÖKTEM
Prof. Dr. Burhanettin TATAR
Prof. Dr. Nazif GÜRDOĞAN
Prof. Dr. Recep ŞENTÜRK
Prof. Dr. Bedri GENCER
Beşir AYVAZOĞLU
Prof. Dr. Carool KERSTEN
Prof. Dr. Bilal KEMİKLİ
Doç. Dr. Mehmet ÖNAL
Yrd. Doç. Dr. Tahsin KOÇYİĞİT
Yrd. Doç. Dr. Nejdet SUBAŞI
SEKRETERYA
Ar.Gör. Yunus Emre AKBAY
Ar.Gör. Muhammed ÖZDİL
Ar.Gör. Ahmet PEŞE
YÖK Yürütme Kurulu Üyesi
SDÜ İlahiyat Fakültesi Dekanı
Hasan Kalyoncu Üniversitesi Rektörü
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Öğretim Üyesi
Başbakanlık Müsteşar Yardımcısı
İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi
Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi
Yıldız Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi
Doğuş Üniversitesi Öğretim Üyesi
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Öğretim Üyesi
Fatih Üniversitesi Öğretim Üyesi
29 Mayıs Üniversitesi Öğretim Üyesi
Yıldız Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi
Yazar-Edebiyatçı
King’s College Öğretim Üyesi
Uludağ Üniversitesi Öğretim Üyesi
İnönü Üniversitesi Öğretim Üyesi
Dokuz Eylül Üniversitesi Öğretim Üyesi
Gazi Ünv. İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi
SDÜ, İlahiyat Fakültesi / 0506 7221522
SDÜ, İlahiyat Fakültesi / 0505 7096511
SDÜ, İlahiyat Fakültesi / 0536 4919185
Sempozyum Yazışma Adresi: [email protected]
Süleyman Demirel Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi
32260 ISPARTA
Tlf: 0 246 211 38 81 (santral)
6
PROGRAM

KAYIT / REGISTRATION 28.09.2012 (Cuma) 09:00-09:30 (Barida Hotels Konferans
Salonu)
09:30 – 10:30 Açılış Konuşmaları – Opening Session

Doç. Dr. İ.Latif HACINEBİOĞLU (Sempozyum Düzenleme Kurulu Başkanı)

Prof. Dr. Talip TÜRCAN (SDÜ, İlahiyat Fak. Dekan)

Prof. Dr. Hasan İBİCİOĞLU (SDÜ, Rektör)

Prof. Dr. Durmuş GÜNAY (YÖK Yürütme Kurulu Üyesi)

Memduh OĞUZ (Isparta Valisi)
10:30 – 10:45 Kahve arası ( Coffee break)
I.Oturum (I. Session)
10:45 – 12:45
Oturum Başkanı: Doç. Dr. İ.Latif HACINEBİOĞLU

The Islamic City, Civilization and The Politics of Nostalgia

Prof. Oliver LEAMAN

Çevre Sorunları ve Şehir: Yaşanabilir Şehirlere Doğru

Prof. Dr. İbrahim ÖZDEMİR

Islamic Environmental Values for Sustainable Urban Development

Prof. Dr. Bilal KUŞPINAR
13:00 – 14:30 Yemek arası (Launch)
II.Oturum (II. Session)
14:30 – 16:00
Oturum Başkanı: Prof. Dr. Bilal KEMİKLİ

Erken Dönem İslâm Şehrinde Mahalle ve Konut

Prof. Dr. Yılmaz CAN

Anadolu’da Kentleşmenin Tarihsel Süreci: Antik Dönem Şehirlerinden Türk-İslam Kentlerine

Yrd. Doç Dr. Ayça ÖZCAN

İslam Kentleri ve Kentleşme Olgusunun Gelişiminde Bir Odak Merkezi Olarak Tekkeler

Y. Mimar – Araş. Gör. Mehmet ULUKAN
16:00 – 16:30 Kahve arası ( Coffee break)
7
III.Oturum (III. Session)
16:30 – 18:00
Oturum Başkanı: Prof. Dr. İbrahim ÖZDEMİR

Ibn Khaldun’s Sociology of Muslim Towns and Cities

Prof. Mahmoud DHAOUADİ

Urban Transformation towards University Metaphor into Context of Wisdom and
Civilization

Assoc. Prof. Dr. Saim KAYADİBİ

The Myth of the ‘Islamic City’: Rethinking the Notion of Sacred Space

Prof. Colin TURNER
19:30 Yemek arası (Dinner)
21:00
KONSER (Şef Erdoğan ATEŞ)
29.09.2012 (Cumartesi)
IV.Oturum (IV. Session)
09:30 – 11: 00
Oturum Başkanı: Assoc. Prof. Dr. Saim KAYADİBİ

Şehirlerle İlgili Rivayetler

Prof. Dr. İsmail Hakkı ÜNAL

İslam’ın Medeniyet ve Ümran Şehri Bağdat

Prof. Dr. Mustafa DEMİRCİ

Hz. Peygamber’in Şehir Tasavvuru Hakkında Bazı Değerlendirmeler

Yrd. Doç. Dr. Tahsin KOÇYİĞİT
11:00 – 11:15 Kahve arası ( Coffee break)
V.Oturum (V. Session) 11:15 – 12:45
Oturum Başkanı: Prof. Dr. Bilal KUŞPINAR

Şair Aynasında Şehir: Klasik Türk Şiirinde Şehir Kavramı Üzerine Bazı Mülahazalar

Prof. Dr. Bilal KEMİKLİ

Şehir-Müzik İlişkisine Dair Kuramsal Düşünceler

Prof. Dr. Burhanettin TATAR

Klasikten Neo-Klasiğe Mûsikî Medeniyetimiz

Öğr. Gör. Erdoğan ATEŞ
13:00 – 14:30 Yemek arası (Launch)
8
VI.Oturum (VI. Session) 14:30 – 16:00
Oturum Başkanı: Prof. Dr. İsmail Hakkı ÜNAL

Müşerref Mekke, Medine, Kudus; Muvazzaf Isparta

Memduh OĞUZ (Isparta Valisi)

Erdemli Şehir ve Hikmetli Bilgi İlişkisi

Doç. Dr. Mehmet ÖNAL

Hakikat Bilgisinin Şehir Yönetimi Olarak Somutlaşması

Doç. Dr. Ömer TÜRKER
16:00-16:30 Kahve arası ( Coffee break)
16: 30-18:00
VII. Oturum (VII. Session)
KAPANIŞ DEĞERLENDİRME (Closing Session)
Oturum Başkanı: Prof. Dr. Hasan İBİCİOĞLU




Prof. Dr. Talip TÜRCAN (Süleyman Demirel Ünv.)
Prof. Dr. Burhanettin TATAR (Ondokuz Mayıs Ünv.)
Prof. Dr. Mustafa DEMİRCİ (Selçuk Ünv.)
Prof. Dr. Yılmaz CAN (Ondokuz Mayıs Ünv.)
19:00-20:30 Gala yemeği (Gala Dinner)
9
10
The Islamic City, Civilization and the Politics of Nostalgia
Prof.Dr. Oliver LEAMAN, University of Kentucky
The city in the Islamic world has held a significant place both in political life and in
religious imagination. Dating the Islamic calendar from the time of the establishment of the
first Muslim city is by no means arbitrary and is evidence of the crucial role of the city in the
life of the religion. It has sometimes been argued that there is something very different
about the Islamic city, and it is certainly true that the discourse of nostalgia for the “real”
Islamic city has played an important role in modern political life. To a degree the fondness
for the past as it is imagined to have been could have been formed around the countryside,
and sometimes it is, yet given the formidable status of the city in Islam it is generally
directed at the city. It is not by chance that the term in Turkish for civilization, medeniyet,
should be linked with the notion of the city. This might be seen as a factor in the success of
Islam and its self-confidence that it sees itself firmly ensconced in the environment of the
city, with all its distractions and different lifestyles.
How does a nostalgia which points to an imagined past manage to coexist with life in
the present city, where it becomes increasingly difficult to carve out a religious space? This
will be explored looking at both majority Muslim cities and those in other parts of the world
where Muslims also live. It will be argued that trying to restrict urban life for religious
reasons is a reflection of a defensiveness ill-suited to a religion such as Islam and is based on
a view of the past that is misleading. In any case the city will emerge as the site for a
protracted debate on how to live as a Muslim today, as it always has, and the parameters of
this debate will be defined.
11
Çevre Sorunları ve Şehir: Yaşanabilir Şehirlere Doğru
Prof. Dr. İbrahim ÖZDEMİR, Hasan Kalyoncu Üniversitesi Rektörü
Modern insanın karşı karşıya bulunduğu sorunlardan birisi, belki de en önemlisi, çevre
sorunudur. Bu sorun, sadece insanın kendi varlığını değil, gelecek nesillerin sağlıklı bir
ortamda yaşama hakkını da tehdit etmekte ve bu niteliğiyle de küresel bir sorun olarak
karşımıza çıkmaktadır. İnsanın sebep olduğu çevre kaynaklı sorunlar bizleri, çerisinde
yaşadığımız mekanları, şehirleri kısaca tüm gezegeni ve içerisinde yaşayan canlıların hayatını
tehdit etmektedir.
21. yüzyılda yaşadığımız şehirlerin yaşanmaz hale gelmesinde fizik ve sosyal çevre
sorunlarının etkili olduğunu biliyoruz. Bu sorunlarının başat sorumlusunun insan, yani bizler
olduğunu da bilim adamları hem fikirdir. Bu sorunların müsebbibi biz olduğumuz gibi,
çözecek olanlar da yine bizleriz. Ancak bu sorunları çözerken dünyadaki iyi örneklerden
yararlandığımız kadar, kendi tarihimizden, kültürümüzden de yararlanmak durumundayız.
Aksi takdirde “köksüz” ve “öksüz” olarak sorunlarımızla boğuşmaya devem ederiz.
Bu tebliğde “Çevre ve Şehir” ilişkisi irdelenecek; ayrıca konuyla ilgili temel kavramlarımız
yeniden vurgulanacaktır. Zira ilk zamanlar çok dar almadan kullanılan çevre kavramının,
çevre sorunlarının çeşitliliği ve kapsamının genişlemesi ile birlikte anlamının genişlediği
görülmektedir.
12
Islamic Environmental Values for Sustainable Urban Development
Prof. Dr. Bilal KUŞPINAR, Necmettin Erbakan University
Development, as commonly pointed out by many experts, is a value-laden concept
involving virtually all human actions, attitudes, behaviors and preferences for changes that
impact, among others, at least three major areas: economic, social and ecological. And the
term sustainable development, initially coined in the West, is generally defined, based on
the famous Brundtland World Commission Report, Our Common Future, as “meeting the
needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their
own needs.” As such it has become, over the last three decades, a focal-reference point for
many countries, Muslims and non-Muslims alike, in drafting their policies and strategies not
only for the efficient use and conscious consumption of their resources but also for the
careful management and balanced adaptation and/or advancement of their industries and
technologies. The key question we attempt to answer in this paper is: what kinds of criteria
do authorities use in determining the needs of their citizens and carrying out their plans and
projects for the achievement of sustainable urban development? In discussing various
implications of this and other similar questions we shall further reflect on Islamic
perspectives on nature and environment and try to see to what extent and how certain
Islamic environmental values can offer guidance for the selection of the adequate criteria
required for the balanced implementation of all plans and projects concerning the desired
sustainable urban development.
13
Erken Dönem İslam Şehrinde Mahalle ve Konut
Prof. Dr. Yılmaz CAN, Ondokuz Mayıs Üniversitesi
Erken dönem İslam şehri kendi içinde küçük birimlere mahallelere bölünmüştür. Bu
bölünme idarî bir bölünmenin ötesinde fizikî bir boyuta da sahiptir. Mahalle olgusunda en
belirleyici etken erken dönem İslam toplumunda mevcut kabilecilik anlayışıdır. Fetihlerle
birlikte mahalle olgusunda dinî ve etnik farklılık da etkili olmaya başlamıştır.
Şehrin mahalleler şeklinde bölümlere ayrılması daha çok ikâmet bölgeleri için söz
konusudur. Şehir merkezinde konumlanmış cami etrafındaki merkezî bölge –ki burası ticarî
faaliyetlerin yoğunlaştığı bölgedir-, farklı kabile, din ve ırka mensup kişilerin bir arada
bulundukları nötr, tarafsız bir sahadır.
Erken dönem İslam şehrinde avlulu ve avlusuz formda olmak üzere başlıca iki tip
konut bulunduğu ve bunlardan avlulu evin asıl yaygın konut tipini oluşturduğu
görülmektedir. İslam’ın yayılmasıyla birlikte avlulu ev tipinin de yaygınlık kazandığı,
Müslümanların avlulu konut tipiyle İslamî hayat tarzı arasında olumlu bir ilişki kurarak bu
konut tipini fazlaca tercih ettikleri anlaşılmaktadır.
Kesin bir şekilde ortaya koymak mümkün olmamakla birlikte, erken dönem İslam
şehirlerinde avlulu ve avlusuz konut tipinin yanında, büyük
ve şekilsiz bir iç avlunun
etrafında tanzim edilmiş çok sayıda üniteden oluşan, kısmen merkezî avlulu evin büyütülmüş
formunu hatırlatan ve fazlaca yaygın olmayan bir üçüncü konut tipinden de söz etmek
mümkündür.
Konutlar genellikle tek katlıdır. Güney Arabistan, Nil Deltası ve Kızıldeniz kıyıları gibi
bazı bölgelerde eski yapı geleneklerinin de etkisiyle çok katlı konutlara da rastlanılmaktadır.
Çok katlı konutların daha ziyade avlusuz formu tercih ettikleri görülmektedir.
14
Anadolu’da Kentleşmenin Tarihsel Süreci: Antik Dönem Şehirlerinden Türkİslam Kentlerine
Yrd. Doç. Dr. Ayça ÖZCAN, Süleyman Demirel Üniversitesi
Şehirlerin var olmasının nedeni insanlarsa, insanların var olmasının, yaşamlarını devam
ettirmesinin, kültürlerinin şekillenmesinin bir nedeni de şehirlerdir. İnsanlar, şehirler kurar, var
olanlara müdahale eder, onları değiştirir, güzelleştirir, hayatlarının anlam kazanması için önemli bir
faktör haline getirir ya da bozar, güzelliklerine, kendine has dokusuna müdahale eder ve yaşanamaz
bir hale getirir. Diğer taraftan bakacak olursak aslında bir şehir, kendisi karar verircesine, içerisinde
yaşayan, yaşam alanı sunduğu insanları bir arada tutar ve etkiler. Bu etkileşim elbette ki karşılıklıdır;
sakinlerinin kültürel yapısı ve dini inançları da şehri biçimlendirir.
İnsanların tarımla uğraşıp; yerleşik hayata geçtikleri Neolitik Dönem şehirleşme sürecinin
başlangıcı olarak kabul edilirse; Anadolu’da bu süreç ismi bu anlamda sembolleşen Çatalhöyük’le
birlikte başlar ve binlerce yıldır farklı kültürleri, toplumları ve dinleri bir araya getiren nev-i şahsına
münhasır bu coğrafyada günümüzdeki modern kentlere kadar devam eder. Kentler insanların bir
arada bulundukları belli bir nüfusu barından siyasi, dini, ticari bir değere sahip kamu binaları, sosyal
alanları ve çeşitli mekânları bulunan merkezlerdir. Kentleşme sürecinde bu yapıların varlığı insanların
ekonomik gelişimi ve teknolojik birikiminin artmasıyla giderek çeşitlilik kazanarak gelişir. Yerleşik
hayatın başlangıcından itibaren Anadolu’daki uygarlıklar da ister çok tanrılı dinden ister tek tanrılı
dinden olsunlar kent dokusunu oluşturan bu unsurları yapmaya özen göstermişlerdir.
Antik Dönemde insanların günlük hayatta bir arada zaman geçirdikleri, ticari faaliyette
bulundukları, çeşitli konuları konuştukları yer olan, kaba bir tabirle bugünkü çarşı- pazar yeri olarak
nitelenebilecek kendine has mimari bir dokuyla kurulan toplanma yeri anlamındaki agoralar, kentin
en önemli alanlarıdır. Osmanlılarda da sosyal hayat ve gündelik yaşam aynı şekilde çarşıda, ticari
hayatın gerçekleştiği bu mekânlarda öne çıkar.
Bir kentin oluşumunda kutsal alanlar da çok önemlidir; Antik Dönemde hayat neredeyse
tamamen dine dayalı olarak sürmektedir, hatta günümüzden yaklaşık 12 bin yıl önce sadece ibadet
etmek amacıyla oluşturulduğu düşünülen Göbekli Tepe böyle olduğu kabul edilecek olursa insanlık
tarihi için ayrı bir öneme sahiptir. Dinin sosyal ve mimari alandaki etkisi Antik Dönemde kentin en
önemli yerlerine, hatta bir kent içinde birden fazla yere inşa edilen görkemli tapınaklarla adak
heykeller ve binalarla kendini gösterir. İslamiyet’in kabulünden sonra da bu gelenek özellikle
Osmanlı’da kendini göstermiş oldukça görkemli şaheser niteliğinde camiler, külliyeler kentin gözde
mekanlarına inşa edilmiştir.
Dinsel inançların şekillendiği ibadet yerleri olan kutsal yerlerin
devamlılığı da dikkat çekicidir. Anadolu’nun farklı coğrafi yerlerinde örneğin Ankara Ulus’ta bulunan
bir Roma Dönemi Tapınağı olan İmparator Augustus’a atfen yapılan Augustus Tapınağı, İslamiyet’e
geçişten sonra Osmanlı döneminde de kutsal bir yer olarak görülmüş tapınağın hemen yanına
neredeyse duvarları birbirine değer vaziyette Hacı Bayram Camii inşa edilmiştir. Her ne kadar farklı
toplumları ve inançları benimsemiş uygarlıklar olsalar da ortak coğrafya da olmanın getirdiği uzun
15
yıllara dayanan ortak bir kültürle aynı yeri kutsal olarak görmüşler ve kendi inançlarına uygun şekilde
orayı mimarisel olarak oluşturmuş ve güzelleştirmişlerdir. Bu örnekler Anadolu’nun farklı yerlerinde
örneğin günümüz Anadolu coğrafyasının bir ucu olan Gaziantep’teki antik Doliche kentinde bulunan
“Iupiter Dolichenus Kutsal Alanı”nda da Dülük Baba Türbesi bulunmaktadır.
Anadolu’da kurulan Türk devletleri, kendinden önce burada yaşamış uygarlıklardan devraldığı
mimari kültür üzerine ona bir şeyler katarak kendi kültürlerini oluşturmuşlardır. Kent hayatının
inceliklerinin, kent kültürünün benimsenmesinin, kentli olmanın gereği olarak uzun süre yerleşik bir
hayatı yaşamak için bir birikime sahip olmak gerekir. Bu bağlamda Anadolu’ya yerleşen göçebe
kökenli bir toplumun kentli vasfına ulaşması için tabi ki öncelikle yapması gereken hali hazırda var
olan kent dokusuna sahip çıkmak ve onu kullanmaktır.
16
İslam Kentleri ve Kentleşme Olgusunun Gelişiminde Bir Odak Merkezi Olarak
Tekkeler
Yük. Mimar Mehmet ULUKAN, İstanbul Üniversitesi
İlk olarak ortaya çıkışı 7. Yüzyıl olan ve ilk örneklerine Kufe ve Basra şehirlerinde
rastlanılan tasavvuf düşüncesi yakın zamana kadar İslami yaşantının ayrılmaz bir parçası
olmuştur. Tasavvufçuların ifadesi ilk nüveleri ile Hz. Peygambere dayanan bu sistem temelde
insanın iç dinamiklerine hitap eden ve insani değerler olarak en üst seviyeye ulaştırmayı
hedefleyen ve bütün İslam toplumlarınca kabul görmüş ve yakın zamana kadar toplum
üzerinde önemli rol oynayan bir sistem olmuştur. Özellikle Cumhuriyet dönemi öncesi
Osmanlı’nın son dönemlerinde bir çok kol ve şubeye ayrılan tasavvuf ve bunun kurumu
olarak tarikatlar sosyal yapının reel bir fenomeni haline gelmişlerdir.
Tarikatların fonksiyonlarını icra ettikleri mekanlar olan “Tekke” yapıları bu dönemde
inanç ritüellerinin gerçekleştirildiği mekanlar olmasının yanı sıra bir çok kültürel faaliyetlere
de ev sahipliği yaptığı bilinmektedir. Tekkeler; bir ibadet mekanı, okuma, yazma ve dini
ilimlerin öğretildiği bir okul, dini, edebi toplantıların yapıldığı bir ilim meclisi, herkese açık bir
misafirhane bir konaklama mekanı, hastalara, sakatlara, düşkün ve çaresizlere kucak açan bir
yuva, topluma açık bir imaret, devlet erkanının halk ile bütünleştiği bir mekan, değerli
eserlere ev sahipliği yapan bir kütüphane, gençlerin bedensel kabiliyetlerini geliştirebildikleri
bir spor merkezi, sanat ve zanaat yapılan bir atölye gibi bugün bir çok ayrı merkeze bölünmüş
kültür faaliyetlerinin gerçekleştirildiği mekanlar idi. Osmanlı’nın son dönemimde sayıları
sadece İstanbul’da 300’ü geçmekteydi.
Tekke ve Zaviyelerin kapatılması ve tarikatların faaliyetlerinin yasaklanması ile bahsi
geçen kültür merkezi parçalanarak ayrı kollara ayrılmış, günümüze kadar bu tür faaliyetler
“tekkelerde” olduğunun aksine maddi-manevi kaynaşmanın gerçekleştirildiği yerlerden uzak
hale gelmişlerdir. Bunun en çarpıcı örneği mahalle kahveleridir.
Bu bağlamda kent olgusu üzerindeki tesirlerinin yeniden değerlendirilmesi ve
oluşturdukları boşlukların nitelikli olarak doldurulması için tekke yapılarının özünde olduğu
şekliyle yeniden ele alınması gerekmektedir. Yapılan çalışma bu yapıların kent üzerindeki
pozitif tesirlerin incelenmesini, bu konudaki örneklerin İstanbul ölçeğinde ele alınmasını ve
günümüz şartları ile kent kültüründeki oluşan boşlukların doldurulması için neler
yapılabileceğinin irdelenmesini içermektedir. Kent kültürünün İslami düşünce ile yoğrularak
harmanlandığı bu mekanların güncel hallerinin nasıl olması gerektiğine değinilmektedir
.
17
Ibn Khaldun`s Sociology of Muslim Towns and Cities
Prof. Mahmoud DHAOUADI, University of Tunis
It attempts to shed light on Ibn Khaldun`s social\Umran thought on Muslim towns and
cities. To be more precise, I would like to review in this paper Ibn Khaldun`s analysis of the
three phases which towns and cities go through in their lifespan. In the first phase, the
author of the Muqaddimah deals with the causes that led to the birth of towns and cities in
the Arab Muslim societies. As to the second phase, it is the period that allows towns and
cities to grow and evolve to reach their peak of progress which is often associated \
correlated with high standards of civilization life styles and enormous aspects of wealth and
luxury. Finally, in the third phase Ibn Khaldun analyses the deteriorating destiny of towns
and cities which ultimately led them, according to Ibn Khaldun `s perspective, to collapse and
ruin. As such, the paper focuses on Ibn Khaldun`s social analysis of the mechanisms which
led to the breakdown of the socio-cultural system of the Arab-Muslim towns and cities of Ibn
Khaldun`s time and before. I end this paper by outlining some the shortcomings of Ibn
Khaldun`s thesis concerning the weakness and decline of the social system cohesion of the
Arab-Muslim towns and cities.
18
Urban Transformation towards University Metaphor in the Context of
Wisdom and Civilization
Assoc. Prof. Dr. Saim KAYADİBİ, Deputy Director, International Affairs Division (IAD),
International Islamic University Malaysia (IIUM)
In today's globalized societies, basic phenomenon and judgments have gradually lost
their influence, with technological developments almost the whole world has been reduced
to a single city concept. Yet the urban culture, the understanding of living together, leaves its
place to the smaller communities and even more to individualism.
While wisdom and civilization were an integrated perception with the city, in the
course of time this perception has been transformed shaping the mentality not where it is
viewed from, however, how it is viewed. In this context, the city concept through this
perception is re-opened for further discussion. In other words, the wisdom and civilization
have been looked through the window of cities until the last few decades such as Mecca,
Medina, Baghdad, Istanbul, Kufa, and Samarqand etc. Nevertheless, nowadays it has been
more often looked from not the window of the cities, but from the window of Universities
such as Oxford, Al-Azhar, Harvard, Sorbonne, Istanbul University, and International Islamic
University Malaysia etc.
As before, no civilization can be talked within a place where city is not exist, however,
now the concept has been transformed to an understanding that wisdom and civilization
cannot be talked within a place where there is no universities. In regards to this
phenomenon, universities become centres for Islamic civilization to grow and flourish like
cities before. Law and jurisprudence are also being transformed in connection with the city
concept based on the maxim of “it is an accepted fact that the terms of law (ahkam) vary
with the change in the course of times”.
With this transformation process, in order to proceed firmly in line with civilizational
parameters and values, there is need for help of serious mechanisms such as maqasid alshari‘ah (higher objectives of Islamic law), siyasah al-shari‘ah (public policy of Islamic law).
It’s hoped that putting these mechanisms into operation would bring substantial
contributions to the perception of wisdom and civilization through the urban transformation
towards university metaphor in order to flourish and grow intellectually.
It could be talked neither about wisdom and civilization nor law and jurisprudence in
places where there are no social communities. As a social reality that a city and law cannot
19
achieve perfection without jurisprudence, law and jurisprudence also cannot achieve the
perfection without city, how the city metaphor and civilization could then be read within the
reshaping of a new globalized world. Such question would be a central point to be
considered carefully by philosophers and social engineers.
In this study, International Islamic University Malaysia will be taken as sample model
for re-structuring wisdom and civilization in line with the transformation of city metaphor. In
conjunction with this transformation, in order to proceed firmly, the serious mechanisms of
maqasid al-shari‘ah (higher objectives of Islamic law), siyasah al-shari‘ah (public policy of
Islamic law) will be taken into consideration. The concepts of law and jurisprudence, city and
university will also be analysed within the process of creating new place for wisdom and
civilization.
20
The Myth of the ‘Islamic City’: Rethinking the Notion of Sacred Space
Colin TURNER, University of Durham
The notion that there is a distinct entity that may be identified as an ‘Islamic city’ has
been dismissed by a number of modern Western scholars as an Orientalist fiction, fuelled by
a reductive and essentialist approach to Islam in general and Muslim culture in particular.
Yet the idea that places may be ‘Islamic’ and that spaces may be sacred, with some being
more sacred than others, endures, both within and outwith Muslim cultural and religious
consciousness. Drawing on the dichotomy between the sacred and the profane, and in
particular on the epistemological concept-pair of the ‘self-referential’ (ma‘nâ-i ismî) and
‘Other-indicative’ (ma‘nâ-i ḥarfî), this paper offers suggestions as to how the notion of
sacrality of space and place might be rethought in the light of the teachings of Bediüzzaman
Said Nursi.
21
Şehirler Hakkında Rivayetler
Prof. Dr. İsmail Hakkı ÜNAL Ankara Üniversitesi
Genellikle hicri birinci asrın ortalarına doğru başladığı kabul edilen hadis uydurma
faaliyeti,1 diğer alanların yanı sıra çeşitli belde ve şehirlerin övgü veya yergisinde de
alabildiğince kullanılmıştır. Hadis kitaplarıyla şehir tarihlerinde örneklerine bolca
rastlayabileceğimiz bu tür haberlerin ortaya çıkışında siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel pek
çok sebeplerin bulunduğu şüphesizdir. Meşhur hadis mecmualarında yer alan ve Mekke ve
Medine gibi şehirleri de kapsayan bazı fadâil rivayetlerinde bu sebepler açıkça
görülmektedir.
Hicri birinci asrın ortalarından itibaren ıstılahî anlam kazanarak Kur’an-ı Kerim’den
sonra müstakil bir teşrî kaynağı haline gelen hadis ve sünnet2 henüz tedvin ve tasnif edilip
son şeklini almadığı ilk dönemlerde, çeşitli amaçlarını gerçekleştirmek isteyen insanlar elinde
bir istismar aracı olarak kullanılmış ve bu süreç içinde pek çok hadis uydurulup tedavüle
sokulmuştur. İşte hadisin İslam Dünyasındaki önemini ve yaptırım gücünü bilen bu
insanlardan bir kısmı kendi bölgelerinin tervici için bu araçtan yararlanmayı ihmal etmediler
ve yaşadıkları şehirlerin faziletlerini rivayet kalıplarına dökmekte gecikmediler. Godziher’in
dediği gibi bu haberler, “dünyanın iki kıtasına yayılmış bulunan çeşitli İslam çevrelerinin kendi
beldeleri hakkında besledikleri aşın sevginin ifadesidirler ve bu uydurma haberler yoluyla
onlar kendi cemaatlarının İslam hayatında özel bir yeri olduğunu göstermek
istemektedirler.”3
Hz. Peygamber’in vefatından yıllarca sonra kurulan Küfe ve Bağdat gibi şehirler
hakkında bile Hz. Peygamber’den menkul haberler bulunduğuna göre, amaç için her türlü
vesilenin göze alındığı anlaşılmaktadır. “Mucizevi bir dil ve gaybî bir ifade kullanıldıktan sonra
hakkında hadis uydurulan şehrin, Hz. Peygamber zamanında mevcut olup olmadığı artık
araştırılmayacaktı. Peygamber’e methettirilmek istenen bu şehirler arasında Mekke, Medine,
Kudüs, Yemen, Şam, Mısır, Kazvin, Kirman ve Fas’a ait olan düzme hadisler büyük bir yekun
tutar.”4
Hz. Peygamber’in, sade bir insan ve bir yönetici olarak, yaşadığı, gördüğü, bildiği,
hatta duyduğu şehirlerin olumlu veya olumsuz özellikleri hakkında bir şeyler söylemiş olması
doğal karşılanabilir. Mesela Kur’an-ı Kerim’de işaret edilen kutsal yerler hakkında açıklamada
bulunmak, insanları bir yere gitmeye teşvik etmek, yurdundan ayrılmak zorunda kalanları
teselli etmek, misafir olduğu yerin ve insanların güzelliklerinden nezaketen de olsa
bahsetmek, görevli olarak gönderdiği kimselere, gidecekleri yerin ve insanların özellikleri
Bkz., Abdulfettah Ebû Gudde, Lemehât min Târihi’s-Sünneti ve Ulûmi’l-Hadîs, 1. Baskı, Beyrut - 1984, s. 45-46.
Sünnetin kavramlaĢma ve terimleĢme süreciyle ilgili olarak bkz., Bünyamin Erul, Sahâbenin Sünnet Anlayışı, Ankara 1999, s. 14-78.
3
Ignaz Goldziher, Muslim Studies, (Almancadan çevirenler: C.R. Barber - S.M. Stern), Londra - 1971, II, 123.
4
M. YaĢar, Kandemir, Mevzu Hadisler, 2. Baskı, Ankara - 1980, s. 50.
1
2
22
hakkında bildiği veya başkalarından öğrendiği bilgileri aktarmak şeklindeki beyanları
bulunabilir. Ama bunların sayısı oldukça sınırlı olmalıdır ve bunların tespiti için de ciddi bir
muhteva analizine, tarih ve coğrafya bilgisine ihtiyaç vardır. Hz. Peygamber’in uzun süreli
yaşadığı şehirler bellidir. Gördüğü şehirlerde muhtemelen ticaret ve savaş amaçlı
seferlerinde gördükleriyle sınırlıdır. İsmini duyduğu ve hakkında bilgi aldığı beldelerin sayısını
tam olarak tesbit etmek mümkün değildir.
Ancak Hz. Pcygamber’in hiçbir makul gerekçe olmadan bazı şehirleri ve orada yaşayan
insanlan övmesi veya yermesi, bazı şehirleri cennetlik, diğerlerini cehennemlik olarak tavsif
etmesi muhtemel değildir. Kendi vefatından çok sonra kurulmuş şehirler hakkında konuşması
da söz konusu olamaz. Bu bağlamda, daha sonraki siyasi, sosyal, ekonomik, askerî ve benzeri
sebeplere bağlı olarak gelişen olaylara telmihen, insanları şu veya bu şekilde yönlendirmek
maksadıyla bir şeyler söylemiş olması da düşünülemez.
Senedi yönünden sahih kabul edilsin veya edilmesin, şehirler, beldeler, bölgeler ve
ülkelerle ilgili haberlerin en az yüzde doksan beşten fazlası bizim Hz. Peygamber’in
söylemesini muhtemel görmediğimiz kısma girdiğine göre bu durumda ne yapmak gerekir?
Yapılacak şey basittir: Hadis kaynaklarımız başla olmak üzere, şehir tarihleri, tabakât
kitapları, tefsirler ve genel tarih kitaplarında yer alan bu kabil rivayetlerin, o şehir veya
beldelerin tarihi, sosyal, kültürel, coğrafî, demografik ve etnolojik geçmişi bakımından çok
önemli ve kıymetli malzemeler olduğunu kabul edip onları bu amaçla yapılacak
araştırmalarda değerlendirmektir. Bu rivayetler sadece, Hz. Peygamber’e ait olup olmadıklarını tespit açısından hadisçilerin ilgi alanında olmalıdır ve bu tesbiti sağlıklı yapabilmek
için de sosyal bilimlerin ilgili branşlarından yardım almak zorunludur. Bu gibi durumlarda
isnad tetkikinin tek başına yeterli olmadığı çok aşikârdır. O yüzden bazı önemli hadisçilerimiz
bile, Hz. Peygamber’den nice sonra kurulmuş şehirler hakkındaki rivayetlerle, bölgeler
arasında düşmanlık doğuracak türden haberleri dahi sahih saymakta tereddüt etmemişlerdir.
Bunda, kişinin ve yakınlarının yaşadığı bölgeye bağlılığının, yani vatan sevgisinin ağır bastığı
açıkça görülmektedir.
23
İslam’ın Medeniyet ve Ümran Şehri Bağdat
Prof. Dr. Mustafa DEMİRCİ, Selçuk Üniversitesi
Kur'an'ın ruhu temel olarak şehirli, anti-kabilevidir. Ayrıca İslam’ın beş şartının düzenli
bir şekilde yerine getirilmesi göçebe değil, yerleşik bir hayatı gerektirir. Bedevileri anlatmak
için Kur’an, “el-‘Arab” tabirini dokuz farklı yerde kullanmakta, bunların sekizine olumsuz bir
anlam yüklemektedir. Hz. Peygamberin pek çok Hadis-i Şeriflerinde de sık sık Bedeviliği yeren
ve ötekileyen, buna karşılık cemiyet hayatını öven, hatta yerleşik hayatın daha ile bir aşaması
olan şehir hayatının İslam’ı bir yaşam için daha uygun ve elverişli olduğuna dair bolca vurgu
bulmak mümkündür. İslami bakış açısından şehirleşme süreci, sadece askerî ve siyasî konuma
bağlı gelişen sosyolojik bir süreç değil, fakat aynı zamanda İslâm inancına dayalı bir ideadır.
Şehir adeta inancın ve Müslümanca ideal yaşamın kalesi ve garantisidir.
Ayrıca İslam düşüncesinde şehir hayatı ve İslam ile şehirlilik arasında organik bir bağ
kuran oldukça dikkat çekici teoriler geliştirilmiştir. Bunların başında Bağdat’ta yetişmiş olan
Farabi, Cahız, Mesudi ve İbn-i Haldun gelmektedir. Farabi insan topluluklarını sınıflandırırken
ihtiyaç, dayanışma ve ahlâkî yetkinliği gerçekleştirebilme imkânını bir kriteri olarak şehirliliği
daima göz önünde bulundurur. Buna göre insan toplulukları tam gelişmiş ve az gelişmiş
olmak üzere ikiye ayrılırlar. Tam gelişmiş olan topluluklar küçük (şehir), orta (devlet) ve büyük (birleşik devletler) diye üç gruba ayrılır. Farabi’ ideal bir toplumun kururluşu için şehir
hayatını ön şart olarak koyar. İbn-i Haldun ise şehir ve medeniyet meselesini derinlemesine
ilk analiz eden düşünürdür. İnsanlığın gelişim seyri içinde göçebelikten bedeviliğe,
bedevilikten de “hadariliğe” yükselmişlerdir. İnsan ilişkilerinin belli bir incelik çerçevesinde
şehir ve şehir hayatı “el-hadara” kavramı ile ifade edilir. Bu kavram ile göçebelikten yerleşik
hayata geçen ve şehirde yaşayan, üretim, paylaşım, ve iş bölümü içindeki insanları kast eder.
Ancak İbn-i Haldun, ideal manada şehirlilik için bu kavramı yeterli görmez. Muhtemelen
Farabi’nin felsefesinden etkilenerek, bu şehirli yaşamın belli değerler ekseninde erdem,
anlayış ve incelikle çoğaltılması, güç kazanması “Ümranı” oluşturur. Hadarilik, şehirde
yaşadığı halde ruhu, yaşantısı, alışkanlıkları vs. şehir ile hiç alakası olmayan ara bir durumu
ifade ederken, Ümran rafine şehir kültürünü ve yaşantısını harici bir zorlama olmadan hayata
katılımını ifade eder. Yani şehirde yaşamak (hadari), daha geniş bir ifadeyle yerleşik olmak
ümran için yeterli değildir. Yerleşik olanlar, göçebelikten ya da köylülükten gelenler, nispi bir
zerafet ve incelik kazanabilirler, ama “Ümran” seviyesine ulaşmada yetersiz kalabilirler.
Tarihi realiteye baktığımızda İslam 610 yılında Mekke’de doğdu, 632 yılında
Medine’de siyasi ve toplumsal bir hüviyet kazandı, takriben bir asır içinde Atlas Okyanusu ile
24
Amu Derya arasındaki ökümenik bölgeyi fethetti. Bu süre içinde hakimiyeti altına aldığı
halkları yeni kurdukları Basra, Küfe, Fustat, Kayravan gibi garnizon şehirlerde etkileşime
soktu. Bu süreç Bağdat’ın kurulması ve kısa zamanda büyük bir metropol olarak hızla
gelişmesiyle, yeni bir evreye girdi. Bağdat’ın bütün dünyanın kozmopolit nüfus yapısını ve
Antik çağın köklü entelektüel geleneklerini kendine çekmesi neticesinde, İslam kültürünün ve
medeniyetinin bütün yönleriyle geliştiği bir merkez haline geldi. Bir anlamda İslam’ın
hedeflediği ve İslam medeniyetinin ana kalıplarını teşkil eden “ümran” bu şehirde ortaya
çıktı. Bu durumu, entellektüel seviyesinde, kozmopolit nüfus yapısında, sosyal hayatının
inceliklerinde görmek mümkündür.
Bu tezden hareketle tebliğimizde, İslam medeniyeti tarihinde bir dönüm noktası olan
Bağdat’ın klasik İslam medeniyetinin ortaya çıkışındaki rolünü göstermeye çalışacağız. Bunun
için Bağdat’ının sosyal yapısının ve entelektüel hayatının derinliklerine inmeye çalışacağız.
25
Hz. Peygamber’in Şehir Tasavvuru Hakkında Bazı Değerlendirmeler
- Medine’deki Uygulamalarından HareketleYrd. Doç. Dr. Tahsin KOÇYİĞİT, Dokuz Eylül Üniversitesi
Hicret sonrası Hz. Peygamberin hayatının son on yılını içine alan süreç içerisinde
Medine’nin dağınık bir köy statüsünden döneminin önemli şehirlerinden biri haline gelişinde
şüphesiz O’nun kendi döneminin mantığı içerisinde şehircilik adına attığı adımların önemli
payı vardır.
Bu tebliğde bu anlamda Hz. Peygamber’in Medine şehrinin merkezini tespitten,
merkezî mabedi inşaı, mahalle mescidleri ve fonksiyonları, pazar, muhacirlerin iskânı,
mezarlıklar, yollar vs. kadar şehre kazandırdığı ve daha sonraki dönemlerde “İslâm şehri”
prototipini oluşturan unsurlar ve uygulamalar örnekleri ile ele alınacaktır. Sonuç olarak bu
örneklerden hareketle Hz. Peygamber’in şehir tasavvuru hakkında bir değerlendirme
yapılacaktır.
26
Şair Aynasında Şehir:
Klasik Türk Şiirinde Şehir Kavramı Üzerine Bazı Mülahazalar
Prof.Dr. Bilal KEMİKLİ, Uludağ Üniversitesi
Şiir ve şehir arasında doğrudan bir ilgi kurmak mümkündür. Bazen şehir, şiire ilham
kaynağı olduğu gibi, bazen de şiir şehri anlatır. Özellikle klasik Türk şiirinde, doğrudan
doğruya şehri, şehrin sahip olduğu güzellikleri ve şehrin güzellerini anlatan ve şehrengiz adı
verilen şiirler yazılmıştır. Ancak şehrengizlerden başka, bazı kaside ve gazellerde kimi
ortaçağın efsane şehirlerine göndermeler yapıldığı gibi, bazı şiirlerde doğrudan doğruya bir
şehre olan özlem dile getirilmiştir. Bu tebliğde bazı şehrengizlere ve kimi kaside ve gazellere
atıfta bulunarak, şairin şehir kavramına yüklediği anlam/lar inceleme konusu edilecektir.
27
Şehir-Müzik İlişkisine Dair Kuramsal Düşünceler
Prof. Dr. Burhanettin TATAR, Ondokuz Mayıs Üniversitesi
“Müzik” derken genellikle insan ya da enstrüman sesi aracılığıyla gerçekleştirilen
icraları kastetsek de, gerçekte müzik icrası, bestelerin ait olduğu tür (genre), zaman, mekan,
gelenek, müzik kuramları, müzikal algıyı belirleyen toplumsal, psikolojik, ekonomik unsurlar
olmaksızın gerçekleşemez ve fark edilemez. Müzik icrası her ne kadar konser salonları gibi
fiziksel mekanlarda gerçekleşse de, bu icrayı hem mümkün kılan hem de anlaşılır yapan şey
yukarıda değindiğim kültürel unsurlardır. Daha açık deyişle, bir icra esnasında müzikal
seslerin gerçekte yankılandığı yer konser salonları değil, icracı ve dinleyicilerin sahip oldukları
kültür dünyasıdır. Herkes sahip olduğu veya ait olduğu kültür dünyası ölçüsünde müzikal
icrayı fark edip yorumlayabilir.
Bunun temel nedeni, müziğin sadece bir ses değil, aynı zamanda bir anlam dünyası
olarak varolması ve fark edilebilmesidir. Müzikal sesler daha ziyade müzikal anlam
dünyasının ortaya çıkmasında ve şekillenmesinde rol oynarlar. Buna karşılık oluşmakta olan
müzikal anlam dünyası seslerin yeni besteler ve icralar içinde yeni formlar kazanmasına yol
açarlar.
Bu açıdan bakıldığında müzik ve şehir denen hususların nasıl da karşılıklı bağımlılık
içinde oldukları daha iyi fark edilebilir. Yüksek düzeyde müzik ürünleri ya da kaliteli müzikal
sesler şehirlerin estetik düzeyde bir anlam kazanmasında yani şehirlerin müzikal ufkunun /
dünyasının ortaya çıkmasında ve şekillenmesinde rol oynarlar. Buna karşılık bu tür şehirler
müzikal seslerin kalitesinin eleştirisine, yeni yorumlara konu olmalarına, yeni formlar
kazanmalarına yol açarlar. Bu durumu klasik Türk müziği ile İstanbul, klasik Batı müziği ile
sözgelimi Viyana arasındaki karşılıklı tarihsel etkileşimde rahatça görmekteyiz.
Bu tebliğimizde şehirlerin teşekkül süreci ile müziğin pratik ve kuramsal düzeyde
gelişimi arasında bir paralellik olup olmadığını sorgulamaya çalışacağız. Özellikle müziğin
kavram-ötesi özgün dili ile müzik hakkındaki kuramsal-kavramsal düşüncenin şehirlerin
anlam kazanmasında ne tür rol oynadıkları sorusu bizi yönlendirecektir.
28
Klâsikten Neoklâsiğe Mûsikî Medeniyetimiz
Öğrt. Gör. Erdoğan ATEŞ, Süleyman Demirel Üniversitesi
Osmanlı İmparatorluğunun sınırlarının genişlemesi ve İstanbul’un fethiyle, Bursa,
Edirne, İstanbul gibi şehirler bir bilim, kültür, sanat merkezi haline gelmiştir. Osmanlı
İmparatorluğu’nun gücü ve ihtişamı sanata da yansımıştır. Ayrıca çok verimli çalışmaların
yapıldığı ve önemli şahsiyetlerin yetiştiği gözlenmektedir. Bu tespitleri mûsikî açısından da
yapmak mümkündür. Sanatkârlara devletin sahip çıkması, tekkelerde mûsikîli zikirlerin
yapılması, özellikle de Mevlevî dergâhlarının hızla teşkilatlanıp, faaliyet göstermesi
mûsikîmizin ve diğer sanat dallarının gelişmesine önemli katkılar sağlamıştır. Böylece mûsikî
kültürümüz de klâsik bir döneme kapı açmıştır. Bu sürecin Lâle devrine kadar gelişerek
sürdüğünü söyleyebiliriz.
Osmanlı İmparatorluğunun gerileme sürecine girdiği ve devlet içinde gözlenen
istikrarsızlığın genel anlamda sanata da yansıdığı gözlerden kaçmamaktadır. Avrupa’da
başlayan Rönesans ve yenileşme hareketleri Osmanlı toplumunu da etkilemiştir. Osmanlı
aydınlarının batı tarzı zevkin gerekliliğini savunmasını o dönem Osmanlı toplumunun
gündelik hayatında da görmek mümkündür. Lâle devrinden itibaren başlayan değişimler
mimariden iç döşemeye kadar yansımış klasik sedirin yerini koltuklar masa, sandalye konsol
gibi aksesuarlar alarak, piyanolar evin başköşesine yerleştirilmiştir. Her ne kadar batı
kültürünün izleri bu dönemde kendini gösterse de Türk Mûsikîsi’nin en verimli dönemi bu
dönem olmuştur denilebilir.
Osmanlının son dönemleri ve Cumhuriyetin ilk yılları Türk Mûsikîsi için çok tutarsız ve
verimsiz bir tartışma ortamına sahne olmuştur. Hatta denilebilir ki bu tartışmalar sözlü
hakaret boyutlara kadar varmış, özellikle batı müziği taraftarlarının amaçlı-amaçsız saldırıları
olmuştur. Türk Mûsikîsinin Arap, Bizans, Acem mûsikîsi kaynaklı olduğu bu mûsikînin çağdaş
olmayıp misyonunu tamamladığı gibi tartışmalar müzik kamuoyunu bir hayli meşgul etmiştir.
XX. Asrın ilerleyen yıllarında Türk Mûsikîsi açısından ciddi faaliyetlerin başladığı görülür.
Anadolu’nun hemen hemen her ilinde açılan mûsikî cemiyetleri başta olmak üzere, Türk
Mûsikîsi Konservatuarları, Devlet Koroları ve Kültür Merkezi faaliyetleri ile bir ivme yakalayan
mûsikîmiz, buralarda yapılan eğitim ve diğer çalışmalar neticesinde pek çok mûsikî severe
hizmet vermeye başlamıştır. Bu çalışmalar neticesinde birçok bilim adamı ve sanatçı yetişmiş,
yaklaşık yüzelli yıldır devam eden mûsikîmizdeki durgunluk yerini bir çıkış ve dinamizm
sürecine bırakmıştır.
29
Müşerref: Mekke, Medine, Kudus; Muvazzaf: Isparta
Memduh OĞUZ (Isparta Valisi)
M.Ö. 6. Asırdan itibaren Isparta önemli bir yerleşim yeri ve medeniyet merkezi
olmuştur.
Isparta; Hitit, İyon, Lidya, Pers, İskender İmparatorluğu, Roma, Bergama, Bizans,
Selçuklu ve Osmanlı dönemlerini hep birer medeniyet merkezi olarak yaşamıştır.
Bütün bu dönemlerde ortak özellik Isparta’nın eğitim ve kültür yönünün ağır
basmasıdır. Bugün dünyada “Bilgi Şehirleri”, “İlim Şehirleri” tanımlanması ile öne çıkan
şehirler ve bu konuda yapılan çalışmalar vardır.
Isparta’nın “ilim şehri” unvanı konusunda ise gerek tabiat yapısından, gerekse bitki
örtüsü ve halkın iştigal alanlarından yetiştirdiği çok önemli ilim adamlarından ve tarih
içerisinden süzülegelen entellektüel yapısından dolayı çok özel bir yere sahip olduğuna
inanıyoruz.
Bu konuda İslam öncesi dönemde yol işareti mahiyetinde unsurlar olduğu gibi,
bilhassa 1800’lü yıllardan sonra nerede ise gözle görülür mesajlar olduğu kanaatindeyiz.
Amacımız ise bu İlin doğasına uygun olarak gelişmesini ve tüm insanlara ışık veren bir
merkez haline getirilmesini sağlamaktır.
30
Erdemli Şehir Ve Hikmetli Bilgi İlişkisi
Doç. Dr. Mehmet ÖNAL, İnönü Üniversitesi
Bu bildiride, bilim ve hikmette ilerleme ile şehir arasındaki ilişki ele alınacaktır.
Gerçekten şehirleri mamur yapan ve insanları erdemli kılan bilgi ve hikmet düzeyi midir
yoksa bilgi ve hikmet mamur ve faziletli şehirlerin ürünü müdür? Belki de her ikisidir?
Medeni olma, şehirli olma, mukim bulunma ile medeniyet kurma arasındaki ilişki tarihin
şahitliğiyle ayan beyan ortadadır. Çünkü hareket halinde olan, toplar, biriktirir, öğrenir ama
üretemez, tasnif edemez ve gereği gibi uygulayamaz. Göçebelerin, yıkması, tahrip etmesi ve
yağmalaması kolaydır ama yapması, üretmesi ve hayat mekânlarını mamur hale getirmesi
yani şehirler kurması ve uzun süre yaşatması çok zordur. İlim, bu yüzden rızık kaygısının
olduğu, hayat coğrafyasının sürekli değiştiği toplumlarda neşvünema bulamamıştır. Önemli
kentler bilgece tasarlanmış, hikmetin bütüncü nazarıyla kurulmuş ve hikmet sahibi kimseler
de bu faziletli kentlerin en zarif ürünleri olarak medeniyet ve düşünce tarihine ışık
yaymışlardır. İşte bu yüzden hikmet ve şehir arasında hep karşılıklı bir ilişki olmuştur. Bu
çalışma işte bu ilişkinin kodlarını bulup ortaya koyma çabasının bir ürünü olacaktır.
31
Hakikat Bilgisinin Şehir Yönetimi Olarak Somutlaşması
Doç.Dr. Ömer TÜRKER, Marmara Üniversitesi
İslam felsefe geleneğinde Fârâbî’den itibaren toplum ve şehir yönetimi, hakikat
bilgisinin somutlaşması olarak görülmüştür. Buna göre bir peygamber veya filozof-kral, aklî
bilgiyi duyulur formlara dönüştürmesini sağlayan mütehayyile gücü sayesinde toplum ve
şehri organize ederek yönetir. Şehrin bütün birimlerini kapsayan bu yönetimin asıl hedefi,
bireylerin kişisel kabiliyetlerini geliştirmesine imkân veren ve teorik ve pratik bakımlardan
yetkinleşerek
hiyerarşinin
üst
basamaklarına
çıkmasını
öngören
bir
yapılanmayı
oluşturmaktır. Bu sebeple bilgi yönetimi olarak adlandırılabilecek şehir idaresi, sıradanlık ile
filozofluk arasındaki mümkün durumların tespit edilerek bunların organize ve idaresi için
yasalar koymayı gerektirir. Yasalar bir yandan toplumsal düzeni sağlarken diğer yandan
sıradan insanın kabiliyeti varsa filozofluğa yükselmesine kadar yetkinleşme süreçlerini
düzenler. Dolayısıyla şehir idaresi, esas itibariyle yasa ve yetkinlik-yetkinleşme kavramları
etrafında değerlendirilir. Bu ise toplumun başta metafizik olmak gelmek üzere burhânî
ilimlerin ulaştığı verdiği sonuçlar doğrultusunda tanzim ve idaresidir. Metafizik varlığa ilişkin
genel tasavvuru ve nihai gayeyi vermekle şehrin örgütlenişinin gaye illetini belirlerken diğer
ilimler, bu gaye illete ulaşmakta yani yetkinleşme sürecindeki ikincil gayeleri ve yetkinlikleri
bildirirler. Tebliğe İslam filozoflarının burhânî bilimleri şehir veya devlet yönetimine nasıl
dönüştürdükleri tartışılacaktır.
32
Civilization, Heritage and Civil Society in Contemporary Muslim Thinking
Dr. Carool KERSTEN, King’s College University of London
Thinking about Islam in terms of its wider heritage as a civilization has become
increasingly important in the later part of the 20th century, as so-called turathiyyun or
‘heritage thinkers’ began proposing new ways for engagment with the Muslim world’s
intellectual and spiritual legacies. This approach was conceived as an alternative to not only
nationalist, socialist, liberal and neo-liberal ideologies of non-Islamic provenance but very
much also as a challenge of literalist interpretations of Islam’s early sources advocated by
the proponents of Salafi thinking.
This engagement with Islamic turath or heritage invited intellectuals to think afresh
about both epistemological and social issues. From this has resulted a renewed interest in
the achievements of key exponents of Islamic intellectual history, such as Ibn Rushd and Ibn
Khaldun. Some philosophically-inclined thinkers have even self-identified as neo-Averroists
or new Ibn Rushdians,while among social scientists there is noticeable a reappreciation for
Khaldunian approaches to social theory, which engage anew with notions such as umran and
tamaddun. This has also impacted on the more explicitly political debates on the
phenomena like secularity, the place of processes of secularization in Muslim societies, and
the idea of a Islamic variant of civil society.
It appears that initiatives to this radical rethinking of Islam as a civilization, even
though they originated in many instances in the MENA countries, have found a relatively
more welcoming reception and fertile soil for implementation in Southeast Asia. In assessing
the progress in thinking about intellectual heritage, civilization, and the translation of such
overarching concepts into political theorizing on secularity and civil society, this presentation
will adopt a trans-regional perspective on travelling theory on such issues, highlighting the
flow of ideas across the Muslim world.
33
KATILIMCI LİSTESİ
Öğr. Gör. Erdoğan ATEŞ (Süleyman Demirel Ünv.)
Prof. Dr. Yılmaz CAN (Ondokuz Mayıs Üniv.)
Prof. Dr. Mustafa DEMİRCİ (Konya N.Erbakan Ünv.)
Prof. Mahmoud DHAOUADİ (University of Tunis)
Prof. Dr. Durmuş GÜNAY, YÖK Yürütme Kurulu Üyesi
Doç. Dr. İ.Latif HACINEBİOĞLU (Süleyman Demirel Ünv.)
Prof. Dr. Hasan İBİCİOĞLU (Rektör, Süleyman Demirel Ünv.)
Assoc. Prof. Dr. Saim KAYADİBİ (International Islamic University Malaysia) –
Prof. Dr. Bilal KEMİKLİ (Uludağ Üniv.)
Yrd. Doç. Dr. Tahsin KOÇYİĞİT (Dokuz Eylül Ünv.)
Prof. Dr. Bilal KUŞPINAR (Necmettin Erbakan Ünv.)
Prof. Oliver LEAMAN (University of Kentucky)
Memduh OĞUZ (Isparta Valisi)
Doç. Dr. Mehmet ÖNAL (İnönü Ünv. )
Prof. Dr. İbrahim ÖZDEMİR (Rektör-Hasan Kalyoncu Ünv.)
Yrd. Doç Dr. Ayça ÖZCAN (Süleyman Demirel Ünv.)
Prof. Dr. Burhanettin TATAR (Ondokuz Mayıs Ünv.)
Prof. Colin TURNER (University of Durham)
Prof. Dr. Talip TÜRCAN (Süleyman Demirel Ünv.)
Doç. Dr. Ömer TÜRKER (Marmara Ünv.)
Y. Mimar – Araş. Gör. Mehmet ULUKAN (İstanbul Teknik Ünv.)
Prof. Dr. İsmail Hakkı ÜNAL Ankara Ünv.
Not: isimler soyadına göre alfabetik sıralanmıştır.
34
35
Sempozyum Onursal Başkanı
Prof. Dr. Hasan İBİCİOĞLU, S.D.Ü. Rektörü
Sempozyum Başkanı
Prof. Dr. Talip TÜRCAN, S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Dekanı
36