Kadın İstihdamı ve Verimlilik Arasındaki İlişki

KADIN İSTİHDAMI VE VERİMLİLİK ARASINDAKİ İLİŞKİ: TÜRKİYE İMALAT
SANAYİ ÜZERİNE BİR UYGULAMA
THE RELATIONSHIP BETWEEN FEMALE EMPLOYMENT AND
PRODUCTIVITY: AN APPLICATION IN TURKISH MANUFACTURING
INDUSRTY
Prof. Dr. Yusuf AKAN
Gaziantep Üniversitesi, İİBF, İktisat Bölümü, [email protected]
Araş. Gör. Merve GÜNGÖR
(İletişim kurulacak yazar)
Gaziantep Üniversitesi, İİBF, İktisat Bölümü, [email protected], Fax: 0342-360-1402
ÖZET
Türkiye ekonomisi için üzerinde en fazla durulan sorunlardan birisi istihdamsız
büyümedir. Bu problemin genç işsizliği, kadın işsizliği ve kayıt dışı istihdamla yakından
ilişkisi olduğu düşünülmektedir. Nüfusunun yaklaşık yarısı kadın olan ülkemizde, kadınların
işgücüne katılımını inceleyen çalışmalar yer almakla birlikte, kadın istihdamının verimlilik
düzeyine nasıl bir katkı sağladığı merak edilmektedir. Yeni Keynesyen yaklaşımda ücret ve
fiyatların katılığı talep düzeyinin değişimini engellemekte ve istihdamı olumsuz
etkilemektedir. Diğer taraftan Klasik görüşün ileri sürdüğü Reel İş Çevrimleri Teorisi ile ücret
ve fiyatların esnek olması varsayımından hareketle, ekonomiye verilen bir pozitif teknolojik
şok sonrasında hem verimlilik düzeyinin hem de emek talebinin ve dolayısıyla istihdamın
artacağı iddia edilmektedir. Bu çalışmanın amacı; 2000-2010 döneminde iki haneli Türkiye
İmalat Sanayi verileri ile panel veri ekonometrik teknikleri kullanılarak emek verimliliği ve
istihdam değişkenleri ilişkisinin değerlendirilmesidir.
JEL Kodu: L60, J21, J24
Anahtar Kelimeler: Kadın İstihdamı, Verimlilik, İmalat Sanayi, Panel Veri Ekonometrisi
ABSTRACT
One of the most concerned problems for Turkish Economy is jobless growth. It is
thought to be that this problem closely related to youth unemployment, female unemployment
and informal employment. In our country where women population constitutes the half of the
whole population, although there are a lot of studies examining labor force participation of
women, it is still wondered how women employment contributes the productivity level. In
New Keynesian approach, the wage and price rigidities prevent the variation of demand level
and affect the employment negatively. On the other hand the New Classical view assumed
that wages and prices are flexible in Real Business Cycle Theory. Based on this assumption, it
is expected to increase in the level of productivity and labor demand as well as employment
after given a positive technological shock. The aim of this study is to evaluate the relationship
between labor productivity and employment variables by using a two-digit Turkey
Manufacturing Industry data and panel data econometric techniques during the period of
1995-2010.
JEL Code: L60, J21, J24
Keywords: Women Employment, Productivity, Manufacturing Indusrty, Panel Data
Econometrics
1. Giriş
Türkiye‟de son dönemlerde üzerinde durulan konulardan birisi de işgücü
piyasasındaki aksaklıklardır. Ekonomik büyüme rakamlarını karşılayacak ölçüde istihdam
düzeyine ulaşılamadığı görüşü hâkimdir. Bir taraftan nitelikli istihdamın yer değiştirmesi
sonucu iş gücü açıkları oluşurken ve nitelikli iş gücü gereksinimi artarken, diğer taraftan bu
açığın başka bir boyutu olan kadın işsizliği, kayıt dışı istihdam, genç işsizliği sorunlarıyla
mücadele edilmesi gerekmektedir. Erkeklere göreli olarak kadın istihdamının düşüklüğü
genellikle girişimcilik ve özgüven eksikliği, fiziki güç yetersizliği, psikolojik dayanıksızlık
gibi biyolojik farklılıklar, eğitim düzeyi farklılıkları, geleneksel Türk aile yapısından
kaynaklanan kısıtlı özgür yaşam ve aile içi sorumluluklar, yasal eksiklikler, iş deneyimi
yetersizliği, işverenin ayrımcı politika izlemesi gibi faktörler gösterilebilir. Kadınların
işgücüne aktif katılımıyla ilgili problemler birçok çalışmada değerlendirilmekle beraber,
mevcut istihdam edilen kadınların firmaların işgücü verimliliği üzerinde nasıl bir etki yarattığı
çalışmanın problem alanını teşkil etmektedir. Dolayısıyla bu çalışmayla beraber, kadınların
verimlilik ve istihdam ilişkisi Türkiye İmalat Sanayi çerçevesinde soruşturularak
mikroekonomik literatüre katkıda bulunmak amaçlanmıştır.
Bu çalışmanın bu aşamadan sonraki bölümleri şu şekilde düzenlenmiştir: İkinci
kısımda çalışmada kullanılan değişkenlerin kavramsal boyutları izah edilerek, aralarındaki
ilişki iktisadi düşünce okullarına göre değerlendirilmiştir. Üçüncü kısımda veri ve
metodolojiye yer verilmiş ve kullanılan veri kaynağı, verilerin geçirmiş olduğu süreçler ve
analizlerdeki yöntemleri hakkında bilgiler sunulmuştur. Dördüncü kısımda analiz sonuçlarına
yer verilirken, sonuç bölümünde değerlendirmelerde bulunularak çalışma sonlandırılmıştır.
2. Verimlilik ve İstihdam İlişkisine Tarihsel Bakış
Agricola (1556) “De Re Metallica” isimli eserinde madencilikte verimlilik konusuna
değinmekle beraber, Prokopenko verimliliği “Üretilen mal ve hizmet miktarı ile bu mal ve
hizmet miktarının üretilmesinde kullanılan girdiler arasındaki oran” olarak ifade etmiştir
(Prokopenko, 1995:3). İktisat literatüründe verimlilik mallar, hizmetler ve diğer çıktılar ile bu
çıktıların üretimi için kullanılan girdiler arasındaki ilişki olarak tanımlanmaktadır. Aynı girdi
ile ulaşılabilecek en yüksek düzeyde çıktının kazanılması veya aynı çıktının mümkün olan en
az girdi ile üretilmesini de kapsamaktadır (MPM, 2010:22). Günümüzde mal ve hizmetlerin
kalitesini artırma çabalarının yanında tahribatsız çevre anlayışının yaygınlaştırıldığı ve doğal
yapının muhafaza edildiği bir verimlilik anlayışı oluşturulmaya çalışılmaktadır (Yükçü ve
Atağan, 2009:4).
İstihdam kelime anlamı olarak bir görevde ya da bir işte kullanma, çalıştırmayı ifade
etmektedir. Bir ülkede çalışma çağına gelmiş olan, çalışma arzu ve kabiliyetini taşıyan ve
belirli bir yaş grubunu kapsayan veya aktif ya da faal olarak değerlendirilen nüfus “iş gücü”
nü oluşturmaktadır (TÜİK, 2007: 7-8). Günümüzde istihdam girişimcilerin ihtiyaçlarını
karşılamak üzere mal ve hizmet üretme faaliyetinde bulunan kişilerin işe alınmasını ifade
etmekteyken, “insana yakışır iş” kavramı ile bireylerin çalışma ve istihdam haklarının olduğu,
iş sağlığı ve güvenlik koşullarının sağlandığı, sosyal güvenlik imkânlarının olduğu ve
sendikalar gibi temsil ve katılım mekanizmaları aracılığıyla kendilerini ifade etme
özgürlüğünün bulunduğu bir boyuta ulaşmıştır (Işığıçok, 2005:5, 7-9).
İhracata dayalı sanayileşme eğilimleri ile birlikte sanayileşen ekonomilerde ihracat
artışı ile kadınların geleneksel olarak istihdam edildiği tarım sektöründen sanayi sektörüne
istihdamın yayılma etkisi gözlemlenmektedir. Böylece ihracat odaklı endüstrilerde kadınlar
için yeni istihdam imkânları oluşturulabilmektedir. Diğer taraftan kadınların ucuz iş gücü
kaynağı olması, işverenin maliyet minimizasyonu amacıyla kadınların istihdamını daha cazip
kılmaktadır. Ancak ne yazık ki işveren açısından nitelikli kadın işçilerin yetersizliği, kadın
işçiler açısından kötü çalışma koşulları, düşük ücretlendirme gibi koşullar istihdam açıklarına
neden olmakta ve verimliliği olumsuz etkileyebilmektedir (Özler, 2001). Peteresen vd.‟ ye
göre (2007), kadınlar erkeklerden daha verimli olabilmektedir, çünkü aynı işveren de çalışan
bayanlar erkeklerden daha az ürettiklerinden verimlilikleri de daha düşük kalacaktır. Bu
nedenle daha az istihdam edileceklerdir (Asano ve Kawaguchi, 2007:1-2, Petersen vd.
2007:14).
Erkeklere göreli olarak kadın istihdamının düşüklüğü genellikle girişimcilik ve
özgüven eksikliği, fiziki güç yetersizliği, psikolojik dayanıksızlık gibi biyolojik farklılıklar,
eğitim düzeyi farklılıkları, geleneksel Türk aile yapısından kaynaklanan kısıtlı özgür yaşam
ve aile içi sorumluluklar, yasal eksiklikler, iş deneyimi yetersizliği, işverenin ayrımcı politika
izlemesi gibi faktörler gösterilebilir (Tahir, 2010:69-71).
Üretimde parça başına ve saat başına ücretlendirmeye gidilmesi ise, firmalarda bazı
avantaj ve dezavantaj sağlamaktadır. Parça başına ücret ödemeleri çıktı ölçeğinde olduğu için
verimliliğe katkısı olacakken, saat başına ücret ödemelerinde çıktıdan bağımsız bir üretim
gerçekleştirileceği için verimlilik kontrol edilemeyecektir (Petersen vd. 2007:16).
Verimlilik ve istihdam ilişkisi, Klasik yaklaşımdan itibaren literatürde yer almakla
beraber, günümüzde Yeni Klasik ve Yeni Keynesyen görüşün ileri sürdüğü iddialar ampirik
analizlerle soruşturulmaktadır. Bu nedenle Yeni Klasik ve Yeni Keynesyen yaklaşımın
değerlendirmelerine yer verilecektir.
Verimlilik ve istihdam ilişkisi, Yeni Klasik yaklaşımda fiyatların esnek olduğu ve
piyasaların sürekli temizlendiği varsayımı altında, pozitif ya da negatif verimlilik şoklarından
kaynaklanan konjonktürel dalgalanmaların asıl itici gücü Reel İş Çevrimleri Teorisi “Real
Business Cycle Theory” ya da başka deyişle Konjonktür Teorisi ile ifade edilmektedir.
Teknolojik şoklar gelişmekte olan ülkeler için oldukça önemli bir kavramdır. Çünkü bu
ülkelerin sanayileşme stratejilerinde teknolojik gelişmeler önemli bir yer tutmaktadır. Diğer
taraftan ekonomide teknolojik bir şok yaşadığında iş gücü verimliliği artmakta ve böylece
firmaların emek talebi de artmaktadır. Fiyatların esnek olması varsayımıyla ilişkili olarak,
ekonomiye verilen bir pozitif teknolojik şok sonrasında hem verimlilik düzeyi artmakta hem
de emek talebi artmaktadır. Dolayısıyla istihdam düzeyi de yükselmektedir (Baumol,
1994:205-206; Cohen, 2001:29; Solow, 2004:269; Kaldor, 2007:116).
Ücretlerin esnek uygulamaya tabi olduğu Reel İş Çevrimleri Teorisi‟ne karşıt olarak
geliştirilen Yeni Keynesyen yaklaşımda sendikalar, toplu iş sözleşmeleri, menü maliyetleri,
etkin ücret uygulamaları ile ücretlerin katı uygulamaya tabi olduğu savunulmaktadır.
Fiyatların katılığı talep düzeyinin değişimini engellemektedir. Yeni Keynesyenler‟in ileri
sürdüğü Etkin Ücret Kuramı‟na göre, piyasada iş gücü arzı aşırı yüksek düzeyde olsa dahi
firmalar ücretlerin düşürülmesi konusunda isteksizdirler. Çünkü firmalar iş gücü verimliliğini
muhafaza etmeyi tercih etmektedirler (Stiglitz, 1984:42). Etkin Ücret Teorisi ile işverenler
çalışma saati başına düşen iş gücü performansını muhafaza etmek amacıyla piyasa düzeyinin
üzerinde, yani firmaların iş gücü arzı ve iş gücü talebinin birbirine eşitlendiği düzeyden daha
yüksek bir seviyede ücretleri belirlemektedirler (Landmann, 2004:18). Firmalar izlediği bu
politika sayesinde daha nitelikli iş gücü istihdam ederek, çalışanların daha etkin çalışmalarını
sağlamaktadırlar. Aynı zamanda işçilerin işten kaytarmalarının önüne geçerek ortalama iş
gücü maliyetlerini düşük tutmaktadırlar. Diğer taraftan, emek piyasasında ortalama olarak
daha uzun iş arama süresi, daha düşük iş bulma oranı ve daha düşük istihdam seviyesiyle
karşılaşılmaktadır (Şahin, 2006: 375). Böylece ücretlerin artırılmasıyla sağlanan verimlilik
kazançları istihdam düzeyini düşürmektedir. Dolayısıyla verimlilik ve istihdam arasında
negatif bir korelasyon söz konusudur.
2.1. Verimlilik ve İstihdam İlişkisi Üzerine Yapılan Çalışmalar
Literatürde verimlilik ve istihdam ilişkisini ele alan çalışmalar yer almakla beraber,
kadın istihdamı ve verimlilik arasındaki korelasyonu inceleyen çalışmalar kısıtlıdır. Bu
anlamda çalışmaya yön verici olması açısından konu hakkında literatür özetine yer verilmiştir.
Malley ve Mustacelli (1997), ABD‟de imalat sektöründeki 450 firmada 1958–1991
dönemi için Toplam Faktör Verimliliği (TFV), istihdam, çalışılan saat, enerji, sermaye, ücret,
sermaye stoku verilerine dayanarak Vektör Otoregresif Modeli (VAR) uygulamışlar, TFV‟ye
verilen teknolojik yenilik şokları istihdamı uzun dönemde pozitif etkilediği bulgusuna
ulaşmışlardır (Malley ve Mustacelli, 1997:96–99).
Gali (1999) verimlilik ve istihdam ilişkisini ABD‟de 1948–1994 dönemi için iş gücü
verimliliği, çalışılan saat değişkenleri ilişkisini göz önünde bulundurarak VAR analizi ile
teknolojik ve teknolojik olmayan parasal şoklara maruz bırakmıştır. Pozitif teknolojik şokların
çalışılan saati azalttığı, teknolojik olmayan şoklarda ise verimlilik ve çalışılan saat arasında
pozitif bir korelasyon olduğu gözlemlenmiştir (Gali,1999:258,269).
Dibooğlu ve Enders (2001), ABD ve Kanada için 1973–1988 dönemi için reel
ücretler, verimlilik ve işsizlik arasında asimetrik ayarlama ile TAR Eşik Kendisiyle
Bağlaşımlı Süreç birim kök testi ve eşbütünleşme testi uygulamışlardır. Sonuç olarak bu üç
değişkenin eşbütünleşik olduğu sonucuna ulaşmışlardır (Dibooğlu ve Enders, 2001: 495–496,
507).
Ark, Frankema ve Duteweerd (2004)‟e göre 66 ülkenin 1980–2000 yıllarına ait
verileri ile verimlilik ve istihdam arasındaki ilişkinin yönü tespit edilmeye çalışılmıştır.
Çalışmada 1990‟lı yıllarda 1970 ve 1980‟li dönemlerden daha güçlü bir ilişki tespit edilmiştir.
Bu ilişkinin yönü ise pozitiftir. Diğer taraftan genel dönem itibariyle verimlilik ve istihdam
arasındaki ilişkinin yönü negatiftir (Ark vd.,2004:42).
Chang, Hornstein ve Sarte (2004), ABD için 1958–1996 dönemi imalat sanayinde
TFV, çalışma saati, istihdam, üretim, satışlar ve stok deposu oranı (stok/ satış oranı) verilerini
kullanarak EKK ve 3‟lü VAR analizi yapmışlardır. Verimlilikten istihdama doğru hem pozitif
hem de negatif bir korelasyon oluşabilmektedir (Chang vd., 2009:328-334).
Pissarides ve Vallanti (2004), verimlilik ve istihdam ilişkisini 1964–1995 dönemi
için İspanya ve Yunanistan hariç Avrupa Birliği ülkeleri ile ABD ve Japonya‟nın yıllık TFV,
istihdam, ücretler, sermaye stoku verileri ile panel veri regresyon analizi ve üç aşamalı En
Küçük Kareler (EKK) uygulamışlardır. Onlar‟a göre TFV‟deki hızlı yükselmelere göre
istihdam modelleri üzerinde pozitif ya da negatif etkilere yol açabilmektedir (Pissarides
vd.,2004:1-4).
Wakeford (2004), Güney Afrika ekonomisi için 1970–2002 dönemini kapsayan
çeyreklik veriler kullandığı çalışmasında, tarım dışı sektörler ve imalat sektöründe verimlilik,
reel ücretler, sermaye stoku, teknolojik ilerleme ve istihdam arasındaki ilişkiyi analiz etmiştir.
VAR ve VECM (Vektör Hata Düzeltme Modeli) metotları incelenmiş ve her iki alt dönemde
de eşbütünleşme tespit etmiştir. Emeğin gayri safi yurt içi hâsıladaki payı giderek
azalmaktayken, sermaye yoğunluğu ve emek tasarruf eden teknolojinin benimsenmesi
istihdam olanaklarını azaltmaktadır (Wakeford, 2004:1-4,9,20). Dolayısıyla verimlilik ve
istihdam arasında negatif bir korelasyon gözlemlenmiştir.
Cavelaars (2005), OECD ülkeleri için 1961–2000 dönemi sanayi sektörü için
verimlilik ve istihdam ilişkisini 1961–1980 ve 1980–2000 alt dönemlerini temel alarak
incelemiştir. Emek verimliliği, çıktı, istihdam, işçi başına düşen çalışma saati, sermaye
birikimi,
bilgi
ve
iletişim
teknolojilerinin
yatırımdaki
payı
verilerini
EKK
ve
Ağırlıklandırılmış EKK metotlarıyla analiz etmiştir. 1961–1980 döneminde istihdam ve
verimlilik arasında negatif bir ilişki gözlemlenirken, uzun dönemde bu ilişkinin ortadan
kalktığı gözlemlenmiştir (Cavelaars, 2005:46–48,52–54,59).
Nordhaus (2005), ABD‟de imalat sanayinde 21 alt sektör incelemesinde 1955–2001,
1998–2003 dönemleri için sanayi üretimi, verimlilik ve istihdam verilerini kullanmıştır.
Çalışmada bütünleşik regresyon analizinden yararlanılmıştır. Sonuç olarak yüksek verimlilik
artışları fiyat düzeyini düşürmüş, talep düzeyini genişletmiş ve istihdamı artırmıştır
(Nordhaus, 2005:1,18).
Yusop, Hook ve Mohd Nor (2005), Malezya elektrik sektörü ve alt birimlerinde
1973–1977 dönemi yıllık reel çıktı, istihdam, emek verimliliği, reel ücret ve katma değer
verilerini kullanmışlardır. Değişkenler arasında kısa ve uzun dönem ilişkiyi test etmek için
VAR analizi ve VEC analizi yapılmıştır. Verilen uzun dönemde eşbütünleşik olduğu
sonucuna ulaşılmıştır (Yusop vd.,2005:97-100).
Hall, Lotti ve Mairesse (2007), İtalya imalat sanayinde 1995–2003 döneminde
yaklaşık 9500 İtalyan firması anket sonuçları ile alternatif birkaç model üzerinde dengeli ve
dengesiz panel yöntemlerini kullanmışlar ve inovasyonun istihdam ve firmanın verimliliğine
etkisini ele almışlardır. Sonuç olarak ürün yeniliklerinden kaynaklanan verimlilik artışları
istihdam düzeyini düşük de olsa artırmaktadır, süreç yeniliği ise istihdamın yer değiştirme
etkisine yol açmaktadır. Dolayısıyla verimlilikten istihdama doğru pozitif ilişki oluşmuştur
(Hall vd.,2007:1-2,11-13,21-23).
Pazarlıoğlu ve Çevik (2007), Türkiye ekonomisi için yaptığı analizde 1945–2005
dönemini ele alan ve yapısal kırılmadan dolayı 1945–1966 ve 1969–2005 iki alt döneme
ayırdığı analizlerinde verimlilik, ücret oranları ve işsizlik oranları verilerini kullanarak zaman
serisi analizi, VAR metodu ve VECM metodu ve eşbütünleşme testi uygulamışlardır. Üç
değişken arasında uzun dönemde eşbütünleşme ilişkisine ulaşılmıştır. 1945–1966 dönemi için
verimlilikten işsizliğe doğru, 1969–2005 dönemi için işsizlikten verimliliğe doğru, 1969–
2005 dönemi arasında işsizlikten verimliliğe doğru pozitif ilişki tespit edilmiştir (Pazarlıoğlu
ve Çevik, 2007:1, 12–15).
Tunç (2007) verimlilik istihdam ilişkisini Türkiye için 1950–2006 döneminde emek
verimliliği ve istihdam verilerini kullanarak VAR zaman serisi teknikleri ve VEC ile test
etmiştir. Elde edilen bulgular istihdamın emek verimliliği ve TFV‟yi negatif olarak
etkilediğini göstermektedir. Hem zaman serisi sonuçları hem de dinamik panel veri sonuçları
birlikte değerlendirildiğinde, verimlilik artışı kısa dönemde istihdamı azaltsa da uzun
dönemde artırıcı etkilere yol açtığı tespit edilmiştir. Kısa ve orta dönemde istihdamdan
verimliliğe doğru negatif bir ilişki söz konusuyken, uzun dönemde verimlilik artışlarından
istihdama doğru pozitif ilişki vardır (Tunç, 2007:3-4,86-88).
Yusof (2007) istihdam ve verimlilik arasındaki ilişkiyi İslam Konferansı Teşkilatı‟na
üye olan 22 ülke için 1960–2004 döneminde eşbütünleşme metotları ve VEC analizi
uygulamış, Türkiye‟nin de aralarında bulunduğu altı ülke için verimlilikten istihdama doğru
negatif bir korelasyon gösteren bulgularla karşılaşmıştır. Diğer ülke sonuçları için ise
anlamsız tespitlerle karşılaşılmıştır (Yusof, 2007:153–155,159).
Becker ve Gordon (2008), 1982–2001 dönemi için 15 AB ülkesi ve 4 faklı coğrafi
bölge ayrımına göre, verimlilik ve istihdam değişkenlerine ürün piyasası düzenlemeleri,
sendika yoğunluğu, istihdamı koruma yasası gibi ilave açıklayıcı değişkenleri ilave etmiş ve
sabit etkili model yardımıyla İki aşamalı EKK analizinde bulunmuşlardır. Yapısal değişimler
gibi politik reformlar nedeniyle istihdam artışının emek verimliliğini düşürdüğü sonucuna
ulaşmışlardır. Dolayısıyla verimlilik ile istihdam arasında negatif ve güçlü bir korelasyon
ayrıca çift yönlü bir nedensellik tespit edilmiştir (Becker ve Gordon, 2007: 1-3,18,28,30).
Saraçoğlu ve Suiçmez (2008) verimlilik, istihdam, ücret, üretim değişkenleri için
Türkiye imalat sanayinde 1988–2006 dönemi üçer aylık endekslerinden yararlanmışlardır.
Değişkenler arasında VECM uygulanarak istihdam ve üretim arasındaki ilişkinin uzun
dönemli
olduğu,
aralarındaki
dengesizliklerin
%96‟sının
yaklaşık
beş
yıl
sonra
giderilebileceği tespit edilmiştir. Dolayısıyla istihdam artışları verimlilikte bir azalmaya,
verimlilik artışları istihdamda azalmaya yol açmaktadır. Uzun dönemde verimlilik artışları
istihdam artışlarına yol açmıştır. Buradan elde edilen sonuçlar verimlilik artışlarının istihdam
seviyesinde önemli bir azalışa yol açmadığını göstermektedir. Onlara göre Türkiye‟de
işsizliğin nedenini verimlilik dışındaki faktörlerde aramak gerekmektedir (Saraçoğlu ve
Suiçmez, 2008:110,116).
Uzay (2008), Türkiye‟de verimlilik ilişkisini 1962–2004 dönemi için emek
verimliliği, sabit fiyatlarla sabit sermaye yatırımları arasındaki ilişkiyi Cobb-Douglas üretim
fonksiyonu, EKK yöntemi ile ele almış ve emek verimliliği ve istihdam değişkenleri arasında
çok güçlü olmamakla beraber anlamlı ve negatif bir ilişki tespit etmiştir (Uzay, 2008:113,135136).
Horst vd. (2009), aralarında AB ve ABD gibi 15 ülkenin bulunduğu analizde 1970–
2003 dönemi yıllık verileri için 3 aşamalı EKK yöntemi kullanılarak emek verimliliği ve
istihdam arasındaki ilişkiyi soruşturmuştur. Değişkenler olarak istihdam, sermaye stoku, emek
piyasası göstergeleri ve demografik değerler kullanılmıştır. İstihdam artışıyla birlikte eğer ek
işçinin sağladığı getiri işten ayrılan işçilerden daha yüksek ise, verimlilik düzeyi artmaktadır
(Horst, 2009:1,3-6,16). Dolayısıyla istihdamdan verimliliğe doğru hem negatif hem de pozitif
ilişki tespit edilmiştir.
Suiçmez (2009); üretim, istihdam, verimlilik ve ücretler olarak dört endeks kullanmış
ve 1988–2006 üçer aylık verileriyle eşbütünleşme analizi, VEC modelleri analizi yapmıştır.
Model tahmin sonuçlarına göre kısa dönemde istihdam ve verimlilik arasında negatif bir
korelasyon tespit edilmiş, ancak verimlilik ile istihdam arasında eşbütünleşme tespit
edilememiştir. Yani iki değişken arasında uzun dönemli bir değişmeden bahsetmek mümkün
değildir (Suiçmez, 2009:32,54).
Gielen, vd. (2010), Hollanda‟da iktisadi faaliyet gösteren tüm sektörlerde 1995–2001
dönemi için verimlilik, satış oranları, satış maliyetleri, firmada istihdam edilen işçi sayısı, işçi
giriş çıkışları, firma sayısı değişkenlerini kullanarak Chamberlain‟in şartlı olasılık yöntemi,
panel veri sabit etki modeli, havuzlandırılmış regresyon modellerini uygulamış ve
performansa dayalı ücret ödemelerinin istihdam ve verimlilik üzerindeki etkileri
incelenmiştir. Performansa dayalı ücret ödemeleri işçilerin verimliliğini artırırken, pozitif bir
istihdam etkisine de yol açmıştır (Gielen, 2010:292,294–297,300).
Kim, vd. (2010) verimlilik ve teknolojik şokların Kore ekonomisindeki istihdam
üzerindeki etkisini tekrar incelemiştir. Çeyreklik veriler kullanılan analizde ikili yapısal VAR
modeli üzerinde verimlilik ve çalışma saati ile teknolojik ve teknolojik olmayan şokların
etkisi ölçülmüştür. İkili yapısal VAR modeli kullanıldığında verimlilik ile çalışma saatlerine
teknolojik ve teknolojik olmayan şoklar yöneltilmiştir. Uzun dönemde teknolojik olmayan
şoklar verimliliği sürekli olarak etkilememektedir. Çalışılan saat üzerinde verimlilik şoku
etkisi TFV kullanıldığında negatif bulunmuştur. Dolayısıyla bu durum Keynesyen Fiyat
Katılığı Modeli ile tutarlıdır. Orta ve uzun dönemde çalışılan saat ve teknolojik şoklar pozitif
bir ilişkiye sahip olduğu için Reel İş Çevrimleri Teorisi tutarlıdır. Fiyat düzeyi değişkeni
eklenip üçlü yapısal VAR modeli uygulandığında, verimlilik, çalışılan saat ve GSYİH
üzerinden verimlilik ve teknolojik şokların çalışma saati üzerindeki etkisi negatif
bulunmuştur. Dolayısıyla Reel İş Çevrimi Teorisi‟nden ziyade Keynesyen Fiyat Katılığı
Modeli ile tutarlı çıkmıştır (Kim vd., 2010:2-4,7,14,518-520).
Korkmaz (2010), Türkiye imalat sanayi için 1970–2009 döneminde istihdam,
verimlilik, ücretler, enflasyon değişkenlerini kullanarak birim kök testleri, VAR Modeli,
eşbütünleşme testleri, nedensellik testleri, etki-tepki analizi uygulamıştır. Sonuçta değişkenler
arasında eşbütünleşme ilişkisi olduğu saptanmıştır. Ayrıca yapılan Granger nedensellik analizi
ile değişkenler arasında çift yönlü nedensellik ilişkisinin olduğu sonucuna ulaşılmıştır
(Korkmaz, 2010: 90–107).
Ladu (2010), AB için 1981–1995 dönemi için istihdam, TFV, sermaye-emek oranı,
emeğin reel maliyeti ve faiz oranı değişkenleri kullanılmış ve sendika yoğunluğu, zaman
kuklası ve bölge kuklası ilave edilerek bağımsız değişkenler arasındaki içsellik yani sahte
korelasyon problemini engellemek adına açıklayıcı değişkenler olarak kullanılmıştır. Üç
aşamalı EKK modeli ile TFV artışlarının birinci yıldan sonra istihdamı azalttığı tespit
edilmiştir. Dolayısıyla TFV‟den istihdama doğru negatif bir korelasyon söz konusudur (Ladu,
2010:9-11,13-19).
Bhattacharya, vd. (2011), Hindistan imalat sanayinde emek verimliliği-istihdam, reel
ücretler-emek verimliliği ilişkilerini ele almıştır. 1973–1974 ve 1999–2001 dönemi için yıllık
veriler ile 17 endüstri için panel eşbütünleşme analizi ele alınmıştır. Tüm endüstrilerde
verimlilik-istihdam ve verimlilik-reel ücretler arasında eşbütünleşme tespit edilmiştir. 17
endüstrinin 14‟ünde istihdamdaki artış verimliliği artırmıştır. Uzun dönemde istihdam ve reel
ücretlerin artması Hindistan imalat sektöründe emek verimliliğini artırmıştır (Bhattacharya
vd.,2011:285,296).
Elgin ve Kuzubaş (2012), özel Türk imalat sanayinde ücret-verimlilik farkının
sendikalaşma oranı, enflasyon ve işsizlik değişkenleri arasındaki ilişkiyi 1950-2009 dönemi
için zaman serisi ekonometrik teknikleri kullanılmıştır. Sonuç olarak ücret- verimlilik farkı ve
işsizlik arasında pozitif bir korelasyona ulaşılmış, ücret-verimlilik farkı ve diğer değişkenlerin
arasında güçlü bir ilişkiye ulaşılamamıştır (Elgin ve Kuzubaş, 2012:11-27).
3. Materyal Ve Yöntem
İmalat sanayine yönelik yapılan ampirik çalışmalarda kullanılan verimlilik göstergeleri
genelde Katma değer/İstihdam oranı ile hesaplanan iş gücü verimliliğine dayanmaktadır
(OECD, 2001:15; Yavuz,2003:9). Bu çalışmada iş gücü verimliliği değerlerini türetmek için
net katma değer rakamlarının elde edilmesi gerektirmektedir. Net katma değerin dikkate
alınması, değişkeni enflasyon etkilerinden arındırarak daha gerçeğe yakın bir sonuç elde
edilmesi adına avantaj sağlamaktadır. Bu veriler Dünya Bankası resmi sitesi http://
worldbank.org „dan 2000 yılı sabit fiyatlar olarak temin edilmiştir. Kadın istihdamı verileri ise
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)'nun http://laborstat.ilo.org resmi adresinden temin
edilmiştir.
İşgücü verimliliğinin tercih edilmesinin nedeni hem GOÜ için yapılan analizlerde bu
değişkenin sıklıkla tercih edilmesi, hem de ölçüm hatası riskinin daha az olmasıdır. Ayrıca iş
gücü verimliliği, istihdamla ilişkilendirildiği için daha gerçekçi sonuç verebilmektedir.
İstihdam verileri ise ücretle çalışanların sayısı olarak tespit edilmiştir.
Verimlilik ve istihdam ilişkisi incelendiğinde, hem verimlilikten istihdama doğru, hem
de istihdamdan verimliliğe doğru bir ilişki beklenmektedir. Değişkenlerin hem zaman serisi
verilerini hem de yatay kesit verilerini içermesi nedeniyle bu ilişkide kullanılan ekonometrik
yöntemin panel veri regresyon analizi olmasını gerektirmektedir. Verimlilik ve istihdam
ilişkisini değerlendiren analizlerde eşbütünleşme ilişkisi sınandığı için eşbütünleşme
analizinin yapılması kararlaştırılmıştır. Bu amaçla ilk olarak birim kök sınamaları ile
değişkenlerin koentegre derecesi belirlenecek, daha sonra eşbütünleşme analizi yardımıyla
değişkenlerin ilişkisi incelenecektir.
3.1. Panel Birim Kök Sınamaları
Panel birim kök analizlerinde ilk dikkat edilmesi gereken nokta yatay kesit
birimlerinin birbirlerinden bağımsız olarak ele alınıp alınmamasıdır. Yatay kesitlere verilen
şokların ortak etki yaratması “common unit process” ve yatay kesitlerin birbirlerinden farklı
tepkiler vermesine “individual unit process” dayalı olarak birim kök testleri Birinci Nesil
Birim Kök Sınamaları ve İkinci Nesil Birim Kök Sınamaları şeklinde karakterize
edilmektedir. Bu sınamalar arasındaki temel fark yatay kesit birimlerinin aralarındaki
bağımlılığın dikkate alınıp alınmamasına göre şekillenmektedir. Birinci kuşak testler yatay
kesit bağımlılığını dikkate almayan Im, Pesaran ve Shin (1997), Maddala ve Wu (1997),
Levin ve Lin (1992, 1993), Levin, Lin ve Chu (2002), Breitung (2002), Hadri (2002), Choi
(2001) gibi testlerdir. Birinci kuşak sınamalarda yatay kesit birimleri arasında aynı tür
şoklardan etkilenebilindiği ve bu nedenle yatay kesitler arasında bağımlılığın dikkate
alınmadığı savunulmaktadır. İkinci kuşak sınamalar yatay kesitlere verilen şoklar karşısında
farklı tepkiler oluştuğu ve dolayısıyla yatay kesit bağımlılığının dikkate alındığı modellerdir.
Bunlar ise Taylor ve Sarno (1998), Breuer ve McNown (2002), Pesaran (2006, 2007),
Pesaran, Smith ve Yamagata (2009)‟dır. Hem Birinci Kuşak testlerin, hem de İkinci Kuşak
testlerin ortak görüşü, zaman serileri birim kök sınamalarına kıyasla panel birim kök
sınamalarının durağanlığı daha güçlü analiz ettiği yönündedir (Güloğlu ve İspir, 2008).
Analizde uygulanacak olan homojen birinci nesil sınamalardan Levin ve Lin (1992,
1993), Levin, Lin ve Chu (2002) bağımlı değişken y‟nin birinci gecikme katsayısının ya da
hata düzeltme katsayısının (i) bütün yatay kesit birimlerinde türdeş, yani homojen olduğunu
varsaymaktadır. Dolayısıyla birim kök analizini her seriye ayrı ayrı uygulamak yerine bir
bütün olarak yatay kesite uygulamıştır.
Homojen birim kök sınaması olarak nitelendirilen bu yöntemde hipotezler şu şekilde
oluşturulmuştur:
H0: i == 0
(i=1,2,….,N)
HA : i = < 0.
(1)
Boş hipotez serinin birim kök taşıdığını, alternatif hipotez ise serinin durağan bir
sürece sahip olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla boş hipotezin red edilmesi paneli oluşturan
serilerin durağan olduğunu ifade etmektedir. Bu sınamada hata terimleri it arasında
otokorelasyonun olmaması varsayımı analizin kısıtını oluşturmaktadır (Levin, Lin ve Chu,
2002: 4-5, 18).
Analizde kullanılan birinci nesil heterojen sınamalardan Im, Pesaran ve Shin (1997,
2003), Levin ve diğ.‟den farklı olarak yatay kesitlerin homojenlik varsayımı yerine birinci sıra
kendisiyle bağlaşımlı katsayının (i) yatay kesit birimleri için değişmesine izin vererek
heterojenliğe olanak tanımıştır. Dolayısıyla burada yatay kesitlerin bazıları durağan bir
oluşum sergilerken, bazıları birim kök özelliği taşıyabilmektedirler. Bu yöntemde hipotezler
denklem (2)‟deki gibi oluşturulmuştur (Im ve diğ. 1997, 2003: 53):
H0: 1 = 2 = … = i = 0
HA : i < 0
(Bütün yatay kesitler için birim kök vardır.)
(En az bir yatay kesit için birim kök vardır.)
(2)
Panel birim kök sınamaları Eviews 6.0 paket programı ile uygulanmıştır.
3.2. Panel Eşbütünleşme Testleri
Pedroni (1999) değişkenlerin koentegre olup olmadıklarını zaman serileri analizinde
yaygınlıkla kullanılan Engle-Granger modelinden türetilen panel eşbütünleşme testi ile
irdelemiştir. Koentegrasyon iki veya daha fazla değişkenin arasında uzun dönemli bir ilişkinin
olup olmadığını göstermektedir. Modelin kısıtı ise değişkenlerin birinci dereceden
eşbütünleşik olmasını gerektirmektedir. Pedroni heterojen yapıya sahip olan panel veri
modelinden hareketle hata terimlerinin durağanlığını tespit etmek amacıyla 7 adet test
istatistiği oluşturmuştur (Pedroni, 1999: 653–670). Bu istatistikler panel v, panel rho, panel
pp, panel adf, grup rho, grup pp, ve grup adf istatistikleridir. Bu istatistikler asimptotik normal
dağılım göstermektedir. Regresyon denklemi ise şu şekilde oluşmaktadır:
yi,t= i+pit+1ix1i,t+……..+MixMi,t+i,t
i=1,2,..N
t=1,2…T m=1,2…..M
(3)
Denklem (3)‟de T dönemi, N bireysel panel sayısını, M regresyondaki değişkenlerin
sayısını sembolize etmektedir. Önsavlar ise şu şekildedir:
H0: Paneli oluşturan tüm yatay kesitler arasında eşbütünleşme ilişkisi yoktur.
HA : Paneli oluşturan tüm yatay kesitler için tek eşbütünleşme vektörü vardır.
(4)
Önsav değerlendirilmesi tek taraflı standart normal dağılım tablosundaki %5 kritik
değer olan ±1.64‟e göre yorum yapılacaktır. Panel v için +1.64, diğer istatistikler normal
dağılımın sol tarafı için oluşturulan red bölgesine düşen -1.64‟e göre analiz edilmiştir.
Analizde Win Rats Pro7.0 paket programı kullanılmıştır.
4. Analiz Sonuçları
İlk adımda Levin-Lin- Chu (LLC), Im-Pesaran ve Shin (IPS) Birim Kök sınaması
uygulanmıştır. Tablo 4. 1. analiz sonuçlarını göstermektedir.
Tablo 4. 1. Birinci Kuşak Panel Birim Kök Sınama Sonuçları
Değişkenler
LLC
Sabitli
Verimlilik
5720.25
(0.000)
İstihdam
-2.21985
(0.0132)
ΔVerimlilik
-3021.26
(0.000)
Δİstihdam
-5.51747
(0.000)
Sabitli
Trendli
-4459.67
(0.000)
-5.01970
(0.0000)
1665.84
(0.000)
-7.13605
(0.000)
IPS
Sabitli
Sabitli Trendli
1067.89
(0.000)
-481.513
(0.000)
0.24466
(0.5966)
0.17879
(0.5709)
-473.922
(0.000)
-151.855
(0.000)
-2.27344
(0.011)
-0.77809
(0.218)
Not= Parantez içindeki değerler p (olasılık) değerleridir. Optimal gecikme uzunluğu Schwarz Bayesian
Kriteri‟ne göre 2 olarak belirlenmiştir. Δ‟lar birinci fark (1st difference) değerleridir.
Panel birim kök sınaması sonuçları Tablo 4.1.‟dedir. Birinci Kuşak sınama sonucu
hem LLC hem de IPS sınamasında emek verimliliği değişkeninin düzey değerinde test
istatistiklerine göre hem sabitli hem de trendli modelde serinin durağan olduğunu
göstermektedir. İstihdam değişkeni için düzey değerinde ise LLC testine göre seriler durağan
olarak değerlendirilirken, IPS sınamasına göre düzey değerinde birim kök taşıdığı
gözlemlenmiştir. LLC sınamasının homojen bir test olduğu, IPS‟nin ise heterojen bir test
olduğu göz önünde bulundurulursa, LLC testinin dikkate alınması daha makul görülmektedir.
Dolayısıyla düzey değerinde I(0) hem emek verimliliği değişkeninin hem de istihdam
değişkeninin durağan olduğu ve birbirleriyle entegre oldukları gözlemlenmiştir.
Verilerin aynı bütünleşme derecesine sahip olma durumu, birim kök testlerinin
değerlendirilmesinden sonra eşbütünleşme analizi yapılmasını gerektirmektedir. Tablo 4.
2.‟de değişkenlerin uzun dönem denge ilişkisi incelenmiş, Pedroni (1999) tarafından
geliştirilen panel eşbütünleşme testi uygulanmıştır.
Tablo 4. 2. Panel Eşbütünleşme Sınamaları Sonuçları
Pedroni Sınaması
Sabitli
Sabitli Trendli
Panel v-stat
0.0222689
2.22227
Panel rho-stat
-0.109414
-0.63551
Panel pp-stat
-3.190751
-5.68536
Panel adf-stat
-7.583187
-2.86381
Group rho-stat
-2.478209
-1.29207
Group pp-stat
-3.286645
-4.63225
Group adf-stat
-1.309622
-1.69913
Not: Model tahmininde ortak zaman etkisi kuklası kullanılmıştır. Tüm değerler normal dağılım sergilediği için,
tek yönlü kritik değer panel-v istatistiği hariç -1.64, panel-v istatistiği için ise +1.64 kullanılmıştır. Panel v için
k> 1.64 ise, diğer tüm istatistikler için k<-1.64 ise eşbütünleşme ilişkisinin olmadığı boş hipotez
reddedilmektedir. Değişkenler %5 güven aralığında değerlendirilmiştir.
Tablo 4. 2.‟ye göre, Panel v-stat istatistiğinin sabitli, ve Panel rho istatistiğinin sabitli
ve trendli modeli ve Grup adf modelinin sabit haricinde, eşbütünleşmenin olmadığı boş
hipotezi reddedilmiştir. Pedroni (1999), özellikle küçük örneklemler için Panel-ADF
testlerinin daha anlamlı değerlere ulaşılacağını göstermiştir. Bu uygulamada bu testlerin
anlamlı çıkması panel verilerinde eşbütünleşmenin anlamlı bir göstergesidir. Sonuçlar emek
verimliliği ve istihdam arasında eşbütünleşme ilişkisinin olduğunu desteklemiştir.
5. Sonuç
Elde edilen sonuçlara göre kadın istihdamı verileri dikkate alındığında, kadın
istihdamı ve işgücü verimliliği arasında uzun dönemli bir eş bütünleşme ilişkisinin olduğunu
söylemek
mümkündür.
Eşbütünleşme
ilişkisinin
derecesini
gösteren
ilişkilerin
değerlendirilmesi ise ileri bir çalışmaya bırakılmıştır.
Kadın istihdamının ve iş gücü verimliliğinin uzun dönemde eşbütünleşik davranması,
aslında firmalara bir anlamda yol gösterici niteliktedir. Firmaların kadın istihdamından
optimum ölçüde istifade edebilmesi, işgücü verimliliklerine olumlu bir etki yapacaktır.
Kadınların verimliliklerini artırmak için onları işletmenin yönetimsel kademelerine teşvik
etmek ve tarım sektörü ve kayıt dışı sektörler dışında istihdam edilebilmeleri adına uygun
beceri ve donanımı kazanmaları yoluyla verimliliklerini artırma yoluna gidilmesi uygun bir
öneri olarak görülmektedir. Teknolojik gelişme ve ekonomik kalkınma politikası yardımıyla
cinsiyet eşitliği ve sosyal ilişkilerin geliştirilmesine yönelik programlar desteklenmelidir.
Böylece kadınların iş sektöründen dışlanması azaltılarak ve uzun dönemde verimlilik
düzeyine katkı sağlanacağı düşünülmektedir.
Kaynakça
Ark, Bart Van, Frankema, Ewout and Duteweerd, Hedwig, (2004), “Productivity and
Employment Growth: An Empirical Review of Long and Medium Run Evidence”,
Research Memorandum GD-71, Groningen Growth and Development Centre, ss.1-117.
Assano, Hirokatsu ve Kawaguchi, Daiji, (2007), “Male-Female and Productivity Differentials:
A structural Approach Using Japanese Firm- Level Panel Data”, Discussion papers
07020, Research Institute of Economy, Trade and Industry (RIETI).
Baumol, William (1994), Multivariate Growth Patterns: Contagion and Common Forces as
Possible Sources of Convergence, Convergence of Productivity-Cross National Studies
and Historical Evidence Oxford University Press, Inc, New York.
Becker, Ian, Dew and Gordon, Robert (2008); “The Role of Labor-Market Changes in the
Slowdown of European Productivity Growth”, National Bureau of Economic Research
Working Paper No 1380, 1-35.
Bhattacharya, Mita; Narayan, Paresh Kumar; Popp, Stephan. and Rath, Badri (2011); “The
Productivity- Wage and Productivity- Employment Nexus: A Panel Data Analysis of
Indian Manufacturing”, Empirical Economics, Springer, 40, 2, ss. 285–303.
Cavelaars, Paul (2005); “Has The Tradeoff Between Productivity Gains and Jobs Growth
Disappeared”, Kyklos, 58, 1, ss. 45–64.
Chang, Yongsung; Hornstein, Andreas. and Sarte Pierre Daniel (2009); “On the Employment
Effects of Productivity Shocks: The Role of Inventories, Demand Elasticity and Sticky
Prices”, Journal of Monetary Economics, Elsevier, 56, ss. 328–343.
Cohen, Solomon (2001); Microeconomic Policy, Routledge Taylor and Francis Group,
London and Newyork.
Dibooğlu, Selahattin and Enders, Walter (2001); “Do Real Wages Respond Asymmetrically
to Unemployment Shocks? Evidence from the U.S. and Canada”, Journal of
Macroeconomics, 23:4, ss. 495–515.
Elgin, C. and Kuzubaş, C.T. (2012). Wage Productivity Gap in Turkish Manufacturing Sector.
İktisat İşletme Finans. 27(316):09-31.
Gali, Jordi (1999); “Technology, Employment, and the Business Cycle: Do Technology
Shocks Explain Aggregate Fluctuations?”, American Economic Review, American
Economic Association, 89:1, ss. 249-271.
Gielen, Anne, Kerkhofs, Marcel., and Ours, Jan (2010); “How Performance Related Pay
Affects Productivity and Employment”, Journal of Population Economics, Springer, 23:1,
ss. 291–301.
Gordon, Robert and Solow, Robert (2004); Productivity Gowth, Inflation and Unemployment.
1. Published, Cambridge University Press. Cambridge.
Hall, Robert Bronwyn, Lotti, and Mairesse, Jacques (2007); “Employment, Innovation and
Productivity: Evidence from Italian Microdata”, National Bureau of Economic Research
Working Paper, 13296, ss. 1-39.
Horst, Albert Van der,Romagosa, Rojast. and Bettendorf, Leon (2009)” Does Employment
Affect Productivity”, CPB Netherlands Bureau for Economic Discussion Paper, 119,
ss.1–28.
http://laborstat.ilo.org (Erişim Tarihi: 25.06.2012)
http://data.worldbank.org/data-catalog/world-development (Erişim Tarihi: 25.06.2012)
Işığıçok, Özlem (2005); XXI. Yüzyılda İstihdam ve İnsana Yakışır İş. 1. Baskı, Ezgi Kitabevi,
Bursa, ss. 5-75.
Kaldor, Nicholas (2007); Causes of Growth and Stagnation in the World Economy. Raffaele
Mattioli Foundation, Cambridge University Press, New York.
Kaya, S. Üçdoğruk, Y. (2002).The Dynamics of Entry and Exit in Turkish Manufacturing
Industry. ERC Working Paper in Economics.
Kelkar, Govind. (2009). Gender and Productive assets: Implications of National Rural
Employment Guarantee for Womens Agency and Productivity. Pathways Out of Poverty.
Kim, Sangho, LIM, Hyunjoon ve PARK, Donghyun (2010); “Productivity and Employment
in a Developing Country: Evidence from Republic of Korea”, World Development,
Elsevier, 38:4, ss. 514-522.
Korkmaz, Selçuk. (2010); “Türkiye‟de İstihdam ve Verimlilik İlişkisi”. Yüksek Lisans Tezi,
Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir, ss. 13–39.
Ladu, Maria Gabriela (2010); Total Factor Productivity Estimates: Some Evidence from
European Regions. WIFO Working Papers, 380:1–37.
Landmann, Oliver (2004); Employment, Productivity and Output Growth. Employment
Strategy Papers, ILO Geneva, 17, ss. 1-26.
Levin, Andrew; Lin, Chien Fu; Chu, James (2002); ”Unit Root Tests in Panel Data:
Asymptotic and Finite-Sample Properties”, Journal of Econometrics, Elsevier, 108, ss. 1–
24.
Malley, Jim and Muscatelli, Vito Antonio. (1997); “Productivity Shocks and Employment:
Evidence from US Industrial Data” Elsevier Economic Letters, 57, ss. 97–105.
Milli Prodüktivite Merkezi, Kuruluş Kanunu ve Yönetmelikler. (2010). Mpm Yayınları,
Ankara, ss:3.
Nordhaus, William (2005); “The Sources of the Productivity Rebound and The
Manufacturing Employment Puzzle” National Bureau of Economic Research Working
Paper Series, 11354, ss. 1–31.
OECD, (2001). Measuring Productivity- Measurement of Aggregate and Industry Level
Productivity Growth, OECD Manual, Paris.1–154.
Özler, Şule. (2001). Export Led Industrialization and Gender Differences in Job Creation and
Destruction: Micro Evidence From The Turkish Manufacturing Sector. ERF Working
Paper No:01116.
Pazarlıoğlu, Vedat ve Çevik, Emrah İsmail (2007); “Verimlilik, Ücretler ve İşsizlik Oranları
Arasındaki İlişkinin Analizi: Türkiye Örneği” Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari
Bilimler Fakültesi Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 14:2, ss. 1–17.
Petersen, Trond, Snartland, Vemund. and Milgrom, Meyersson. (2006)., “Are Female workers
Less Productive Than Male Workers?”, Research in Social Stratification and Mobility,
ScienceDirect.
Pissarides,
Christopher
and
Vallanti,
Giovanna
(2004),”Productivity
Growth
and
Employment: Theory and Panel Estimates”, London School of Economics and Political
Science Working Paper, ss.1–37.
Prokopenko, Joseph (1995); Verimlilik Yönetimi. Baykal, Olcay; Atalay, Nevda ve Fidan,
Erdemir (Çev), MPM Yayınları:476, Ankara.
Saraçoğlu, Bedriye ve Suiçmez, Halit (2008); “Türkiye İmalat Sanayiinde Büyüme, İstihdam
ve Verimlilik Sorunları” TİSK Akademi Dergisi, 3,6, ss. 88–128.
Soloq, Robert (2004); Structural Reform and Economic Policy. Palgrave Macmillan,
International Economic Association. New York.
Stiglitz, Joseph (1984); “Theories of Wage Rigidity”, NBER Working Paper 1442, ss.1-89.
Suiçmez, Halit (2009), Verimlilik ve İstihdam. Milli Prodüktivite Yayınları No:707. Ankara,
ss. 3–33.
Şahin, Hüseyin (2006); Makro İktisat. 1. Baskı, Ezgi Kitabevi, Bursa, ss. 367–380.
Tahir, Muhammad. (2010). Effect of Female Employees Empowerment on Labour
Productivity of Apparel Industry of Pakistan. PhD. Thesis. University of Engineering&
Technology, Taxila.
Tunç, Tülin (2007); Üretkenlik İstihdam İlişkisi: Türkiye İmalat Sanayi Üzerine Bir
Uygulama. Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin,
ss. 6–88.
TÜİK, (2007); İşgücü, İstihdam ve İşsizlik İstatistikleri-Sorularla Resmi İstatistikler Dizisi- 1.
T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu Yayın No: 3095, Ankara, ss. 1–38.
Türkiye İmalat Sanayiinin Analizi (2005-2010 Dönemi, 22 Ana Sektör İtibariyle), Türkiye
Kalkınma Bankası A.Ş. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü, Ankara. 2012
Uzay, Nisfet (2008); “Verimlilik Artışlarının İstihdam Üzerindeki Etkileri: Teorik ve Ampirik
Bulgular”, Verimlilik Dergisi, 2, ss. 113–141.
Wakeford, Jeremy (2004); “Productivity, Wages and Employment in South Africa‟s
Manufacturing Sector, 1970–2002”. Development Policy Research Unit Working Paper,
04:85, ss. 1–31.
Yusof, Selamah Abdullah (2007); “Employment and Productivity Link: A Study on OIC
Member Countries”, Journal of Economic Cooperation, 28:1, ss. 151–168.
Yusop, Zulkornain; Hook, Law Siong; and Nor, Mohd (2005); “Relationships Among Output,
Wages, Productivity and Employment in the Malaysian Electronic and Electrical SubSector”, Pertanika Journal of Social Science & Humanities, 13:1, ss. 95–102.
Yükçü, Süleyman ve Atağan, Gülşah (2009); “Etkinlik, Etkililik ve Verimlilik Kavramlarının
Yarattığı Karşılık”, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23:4,
ss. 4.