BÖLÜM 3 - Democratic Progress Institute

Transkript

TÜRKİYE PROGRAMI
27 Kasım - 01 Aralık 2011 tarihleri arasında
İrlanda Cumhuriyetine gerçekleştirilen
“Çatışmaların Çözümü” konulu
Karşılaştırmalı Çalışma Ziyareti Raporu
2
TÜRKİYE PROGRAMI
27 Kasım - 01 Aralık 2011 tarihleri arasında
İrlanda Cumhuriyetine gerçekleştirilen
“Çatışmaların Çözümü” konulu
Karşılaştırmalı Çalışma Ziyareti Raporu
Haziran 2012
3
Demokratik Gelişim Enstitüsü
11 Guilford Street
Londra WC1N 1DH
Birleşik Krallık
tarafından yayınlanmıştır.
www.democraticprogress.org
[email protected]
+44 (0)203 206 9939
İlk baskı 2012
© DPI – Demokratik Gelişim Enstitüsü, 2012
DPI – Demokratik Gelişim Enstitüsü İngiltere ve Galler’de kayıtlı bir
vakıftır. Vakıf Kayıt No. 1037236. Kayıtlı Şirket No. 2922108.
Bu yayının telif hakları saklıdır, ancak, eğitim amacıyla telif ödenmeksizin
ya da önceden izin alınmaksızın herhangi bir yöntemle çoğaltılabilir
ancak yeniden satılamaz. Bu durumun dışındaki her tür kopyalama için
yayıncılardan yazılı izin alınması gerekmektedir. Bu durumda yayıncılara bir
ücret ödenmesi gerekebilir.
4
TÜRKİYE PROGRAMI: 27 Kasım - 01 Aralık 2011 tarihleri arasında İrlanda Cumhuriyetine gerçekleştirilen
İçindekilerI
ÖNSÖZ................................................................................... 7
Katılımcılar............................................................................... 9
Türkiye’den Katılımcılar........................................................... 9
Parlamenterler.......................................................................... 9
Gazeteci ve Yazarlar................................................................. 9
Akademisyenler ve Sivil Toplum Örgütü Temsilcileri............ 10
Birleşik Krallık ve İrlanda Cumhuriyeti Katılımcıları............. 10
Karşılaştırmalı Çalışma Gezisinin amaçları............................ 12
YUVARLAK MASA TOPLANTILARI,
SEMİNERLER ve TOPLANTILAR.................................. 14
27 Kasım 2011 – Battle of Boyne Ziyaretçi Merkezine
Özel Gezi............................................................................... 15
27 Kasım 2011 – Carton House,
Akşam Yemeği Tartışması...................................................... 17
Yemek Öncesi Sunum:........................................................... 17
Yemek Sonrası Sunum:........................................................... 20
BÖLÜM 1 : 28 Kasım 2011, Pazartesi – Carton House........ 27
BÖLÜM 2 : 28 Kasım 2011, Pazartesi – Carton House........ 55
Akşam Yemeği Tartışması...................................................... 88
Dublin Kalesi Özel Gezisi.................................................. 96
BÖLÜM 3: 29 KASIM 2011, Salı......................................... 97
Öğlen Yemeği....................................................................... 134
5
BÖLÜM 4: 29 Kasım 2011 – İrlanda Parlamentosu............ 136
BÖLÜM 5: 29 Kasım 2011 – Dáil Éireann......................... 143
Akşam Yemeği Tartışmaları.............................................. 145
İrlanda Parlamentosu (Dáil Éireann)................................ 145
BÖLÜM 6: 30 Kasım 2011, Çarşamba – Carton House..... 147
BÖLÜM 7: 30 Kasım 2011, Çarşamba – Carton House..... 162
BÖLÜM 8: 30 Kasım 2011, Çarşamba................................ 162
Akşam Yemeği : Jonny’s Fox, Dublin Dağları................... 185
Gezinin Türkiye Basınındaki Yankıları................................. 187
Sonuç Gözlemleri................................................................. 188
Ek: İrlanda Cumhuriyeti Karşılaştırmalı Çalışma Gezisine
katılanlar tarafından yazılmış bazı köşe yazılarından s
eçmeler................................................................................. 189
6
Önsöz
Demokratik Gelişim Enstitüsü (DPI) Türkiye programı,
Türkiye’de demokratik bir çözümün gelişmesi için, farklı
tarafların biraraya gelip bilgi, fikir, kaygı ve önerilerini
paylaşabilecekleri bir atmosfer oluşturmayı amaçlamaktadır.
Enstitünün çalışmaları arasında araştırma, kamuoyunun yaygın
bir şekilde tartışmaya katılımına imkan sağlayacak yuvarlak masa
toplantıları, seminerler, çalışma atölyeleri ve konferanslardan
oluşan pratik çalışmalar bulunmaktadır. Bu çalışmalar yoluyla
bu alanda Türkiye’de halihazırda yapılmakta olan çalışmaların
desteklenmesinin yanısıra bu tür çalışmaların farklı bölgelere
yaygınlaştırılması da amaçlanmaktadır.
Enstitünün çalışmaları, anayasa üzerine çalışmalar, çatışma
yaşayan toplumlarda anayasa hazırlanması, çatışma sonrası
toplumlar, ifade ve örgütlenme özgürlüğü, kültür ve dil hakları,
siyasal katılım ve temsil, çatışmanın çözülmesinde kadınların
rolü, adalete erişim, hakikat ve uzlaşma komisyonları dahil
olmak üzere geçiş dönemi adaleti ile ilişkili konularda araştırma
va tartışmalar yapılmasını içermektedir.
DPI bu amaçlarını gerçekleştirmek üzere, farklı kesimler
ile Türkiye’den ve yurtdışından uzmanların katılımıyla
gerçekleştirilecek karşılaştırmalı çalışmalar için gerekli koşulları
oluştururken, bir yandan da benzer durumlarda uygulanıp
olumlu sonuçlar alınmış olan farklı mekanizmaların analiz
edilip karşılaştırılmasını amaçlayan çalışmalar da yürütmektedir.
7
Enstitünün yürüttüğü çalışmalar, hem siyasal hem de yerel
düzlemde demokratik bir çözümün sağlanması için kilit
özellikteki sorunlar üzerine konsensüs sağlamaya imkan verecek
çoğulcu bir siyasal zeminin geliştirilmesini destekler niteliktedir.
Bu rapor 27 Kasım – 1 Aralık 2011 tarihleri arasında İrlanda
Cumhuriyetinin başkenti Dublin’e yaptığımız karşılaştırmalı
çalışma gezisi kapsamında yapılan faaliyetleri ve yuvarlak masa
toplantısında yapılan tartışmaların detaylarını içermektedir.
Çatışmaların Çözümü ve İrlanda Barış Süreci üzerine yoğunlaşan
bu çalışma gezisi 2011 yılının temmuz ayında Londra, Belfast ve
Edinburgh şehirlerine yapılan gezi serisinin devamı özelliğini
taşımaktadır. Benzer konularda Güney Afrika, Galler ve diğer
ülkelerde yapılması planlanmaktadır. Bu karşılaştırmalı çalışma
gezileri serisinin, öncelikle katılımcılar için değerli ve faydalı bir
faaliyet olmasını, aynı ölçüde Türkiye’deki tartışmalara da olumlu
bir katkı sunmasını umut ediyoruz.
Bu raporun hazırlanmasındaki katkısından dolayı Jo Weir ve
diğer DPI çalışanlarına özellikle teşekkür etmek istiyoruz. Bu
geziye yaptıkları evsahipliği için İrlanda Cumhuriyeti Dışişleri
Bakanlığına ve yardımları için Glencree Barış ve Uzlaşma
Merkezine (Glencree Centre for Peace and Reconciliation)
ayrıca teşekkür etmek istiyoruz.
Cengiz Çandar, Yılmaz Ensaroğlu, Bejan Matur, Mithat Sancar, Sevtap Yokuş, Kerim Yıldız
DPI Uzmanlar Konseyi
Haziran 2012
8
Katılımcılar
Türkiye’den Katılımcılar
Parlamenterler
•
•
•
•
•
Ayla Akat : Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) Milletvekili
Lütfi Elvan: Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) Milletvekili
Levent Gök: Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Milletvekili
Nazmi Gür: Barış ve Demokrasi Partisi (BDP) Milletvekili
Nursuna Memecan: Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP)
Milletvekili
• Mustafa Sezgin Tanrıkulu: Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)
Milletvekili
• Mehmet Tekelioğlu: Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP)
Milletvekili
• Abdullah Levent Tüzel: Bağımsız Milletvekili
Gazeteci ve Yazarlar
• Ali Bayramoğlu: Köşe yazarı ve siyasal yorumcu, Yeni Şafak
Gazetesi
• Ayhan Bilgen: Köşe yazarı ve Günlük Gazetesi Editörü
• Hasan Cemal: Gazeteci, Milliyet Gazetesi Köşe yazarı
• Cengiz Çandar: Yazar ve Radikal Gazetesi Köşe Yazarı
• Hilal Kaplan, Gazeteci, Televizyon Programcısı ve Yenş
Şafak Gazetesi köşe yazarı
• Bejan Matur: Şair ve yazar
9
Akademisyenler ve Sivil Toplum Örgütü Temsilcileri
• Yılmaz Ensaroğlu: DPI Uzmanlar Konseyi Üyesi, Siyaset,
Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı (SETA) Hukuk ve
İnsan Hakları Çalışmaları Koordinatörü
• Mithat Sancar: DPI Uzmanlar Konseyi Üyesi, Ankara
Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Kamu Hukuku alanında
uzman Öğretim Görevlisi ve Taraf Gazetesi Köşe yazarı
• Sevtap Yokuş: DPI Uzmanlar Konseyi Üyesi, Kocaeli
Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Anayasa Hukuku alanında
uzman Öğretim Görevlisi
Birleşik Krallık ve İrlanda Cumhuriyeti Katılımcıları
• Altay Cengizer: Türkiye Cumhuriyeti İrlanda Büyükelçisi
• Bernard Durkan: Fine Gael Partisi Milletvekili, İrlanda
Parlamentosu Dış İlişkiler ve Turizm Ortak Komitesi Başkan
Yardımcısı
• Brian Glynn: Dış İlişkiler Departmanı Çatışmaların Çözümü
Birimi Direktörü
• Catriona Vine: DPI Programlar Direktörü
• Colette Nkunda: Glencree Centre, Dublin
• Cyril Brennan: Dış İlişkiler Departmanı Anglo-Irish
Bölümü (Güvenlik)
• David Cooney: Dış İlişkiler Departmanı Genel Sekreteri (
Iveagh House’ta verilen yemeğe evsahipliği yapmıştır)
• David Donoghue: Dış İlişkiler Departmanı Siyasal İlişkiler
Direktörü
10
• Derek Mooney: İrlanda Savunma Bakanlığı eski Özel
Danışmanı
• Eleanor Johnson: DPI
• Eoin Ó Murchú: Siyaset Muhabirleri Birliği eski Başkanı,
Radio na Gaeltachta Radyosu siyaset editörü
• Eric Byrne: İşçi Partisi Milletvekili
• Peder Tim Bartlett: Maynooth Üniversitesi öğretim görevlisi
ve Belfast Katolik Piskoposu Danışmanı
• Gerard McCoy: İrlanda İçin Uluslararası Fon (International
Fund for Ireland) kurumu ortak direktörü
• Gerry Adams: Milletvekili ve Sinn Féin Partisi Genel
Başkanı
• Gerry Kelly: Dış İlişkiler Departmanı Anglo Irish Bölümü
(Uzlaşma)
• Ian White: Glencree Centre Uluslararası İlişkiler ve Siyaset
Direktörü
• Jo Weir: DPI
• Julian Clare: İrlanda Hükümeti Rusya/Avrupa/Balkanlar
Balkanlar/Avrupa Konseyi Bölümü
• Kerim Yıldız: DPI Direktörü
• Sir Kieran Prendergast: Britanyalı eski diplomat ve BM
Siyasal İlişkiler Alt Sekreteri.
• Maureen O’Sullivan : İrlanda Cumhuriyeti Parşamentosu
Bağımsız Milletvekili
• Maurice Manning: İrlanda İnsan Hakları Komisyonu (Irish
Human Rights Commission) Başkanı
• Michael Culbert: Coiste, Belfast
11
• Michael Forbes: İrlanda Hükümeti Rusya/Avrupa/Balkanlar
Balkanlar/Avrupa Konseyi Bölümü Direktörü
• Niall Burgess: İrlanda Dışişleri Bakanlığı Anglo Irish
Bölümü Direktörü
• Richard Moore: Gazeteci, İrlanda Dışişleri Bakanlığı eski
Sözcüsü
• Ryan Feeney: Ulster Belediyesi Kalkınma, Strateji ve Halkla
İlişkiler Bölümü Başkanı
• Paddy Buckenham: İrlanda Dişişleri Bakanlığı
• Pádraig Mac Lochlainn: Sinn Féin Partisi Dışilişkiler
Sözcüsü
• Professor Vincent Comerford: Tarihçi
• Senatör David Norris: Bağımsız Miletvekili
• Senatör Jim Walsh: Fianna Fáil Partisi Milletvekili
Karşılaştırmalı Çalışma Gezisinin amaçları
27 Kasım – 1 Aralık 2011
Dublin’e gerçekleştirilen karşılaştırmalı çalışma gezisi daha önce
Birleşik Krallığa yapılan geziye katılan katılımcıların İrlanda –
Kuzey İrlanda Çatışması üzerine yaptıkları incelemelerin devam
ettirilmesi, amacıyla düzenlenmiştir. Geziye Türkiye’den ana
siyasi partilerin temsilcileri (hem hükümet hem de muhalefet
partilerinin temsilcileri), kilit özellikte ki karar verici isimler,
gazeteciler ve akademislerin yanısıra Birleşik Krallık ve
İrlanda’dan barış, çatışma ve demokrasinin inşaası gibi konular
üzerine uzman değişik kesimlerden kişiler katılmıştır.
12
Gezi sırasında Türkiye ile yakından ilişkili konular incelenmiştir.
İşlenen konular arasında şunlar yer almaktaydı: Hükümetlerin
rolleri, barış sürecinde medya ve sivil toplum, barışın dili, barış
sürecinin bir parçası olarak haklar ve kimlik. Dublin gezisi
sırasında işlenen bu konular elinizdeki bu raporda geniş olarak
işlenmiştir.
Bu gezi sayesinde katılımcıların karşılaştırmalı durumlar hakkında
bilgi sahibi olması, analiz ve karşılaştırma yapmaları ve İrlanda
çatışmasını olumlu sonuçlar elde ederek çözüme ulaştıran çeşitli
çözüm mekanizmalarını inceleme imkanı bulması sağlanmıştır.
Katılımcılara, çatışmanın köklü değişikliklere uğrayıp dönüşmesi
ve barışı inşa etmenin araçları konularında daha derin bir
algıya sahip olmaları için önemli bir fırsat sağlanmıştır. Ayrıca
yuvarlak masa toplantıları ve yapılandırılmış söylemler yoluyla
katılımcıların bilgi, fikir, kaygı ve zorluklar konusunda karşılıklı
paylaşımlarda bulunması için imkan yaratılmıştır.
DPI, katılımcılara açık bir diyalog kurma ortamı yaratarak, barış
ve demokratik ilerlemenin zemininin daha da geliştirilmesini
sağlamaya çalışmaktadır.
13
YUVARLAK MASA TOPLANTILARI, SEMİNERLER ve
TOPLANTILAR
27 Kasım 2011 Pazar, Maynooth, County Kildare bölgesinde
bulunan Carton House’a varış
DPI çalışanları, katılımcıları konaklayacakları Carton House
Hotel’de karşılamışlardır. Maurice Fitzgerald 1170 yılında
Normanlara karşı Dublin’in alınmasında aktif rol oynadıktan
sonra Carton House’un bulunduğu bölgedeki kasabaları içeren
Maynooth bölgesinin Lordu sıfatına layık görülmüş ve Carton
House’ta o tarihten buyana Fitzgerald Ailesinin mülküne
geçmiştir.
Temelleri 17. yüzyıla kadar uzanan Carton House kırsal bir
alan üzerine kurulmuştur. Sakin ve sessiz bir bölgeye kurulmuş
olan Carton House karşılaştırmalı çalışma gezisi katılımcılarına
kütüphane, yemek odaları ve geniş bahçesinde karşılıklı
tartışmalar yürütme imkanı vermiştir.
14
Carton House
27 Kasım 2011 –
Battle of Boyne Ziyaretçi Merkezine Özel Gezi
Dublin gezisi programı çerçevesinde katılımcılar için Battle of
Boyne muharebe alanına ve Ziyaretçi Merkezine özel bir gezi
düzenlenmiştir.
Battle of Boyne İrlanda tarihinde çok önemli bir olaydır.
Parlamentonun III. William ve II. James’in kızı Mary’i İngiltere
ve İskoçya’nın tahtına geçmeye davet etmesini takiben II. James
tacını geri almak üzere harekete geçmiştir. Bu muharebe aynı
zamanda İrlandalı Protestan ve Katoliklerin çıkarları açısından
15
da oldukça önemlidir. Nihai sonuçları olan bir muharebe olmasa
bile Protestan bir örgütlenme olan Orange Order için ciddi bir
destek sağlanmasına imkan vermiştir.
The Battle of Boyne Ziyaretçi merkezinin gezilmesi sırasında
katılımcılara İngiltere ile İrlanda, bunun yanısıra Protestanlar
ile Katolikler arasında yaşanan uzun döneme yayılmış çatışmalar
konusunda bilgiler verilmiştir. Aynı zamanda bu merkezin barış
sürecinde oynadığı önemli rol üzerine de bilgiler verilmiştir.
Barış sürecinin bir parçası olarak bu muharebe alanı, İrlanda
hükümeti ile Orange Order örgütlenmesinin ortak çalışması ile
yeniden düzenlenmeye başlamıştır. The Battle of Boyne ziyaretçi
merkezinin açılışı Birinci Bakan Ian Paisley ile dönemin İrlanda
Başbakanı Bertie Ahern tarafından ortaklaşa gerçekleştirilmiştir.
Bu açılış töreniyle her iki lider kamuoyu karşısında ilk kez el
sıkışırken, aynı zamanda ülkenin çatışmadan sonra hangi
aşamaya vardığını göstermek açısından da önemli bir olaya işaret
etmektedir.
İrlanda’nın bağımsızlığına kavuştuğu 1922 yılından buyana bu
ülkeyi ziyaret eden ilk İngiliz Monarşi Ailesi üyesi olan Kraliçe
II. Elizabeth, 2011 yılındaki gezisi sırasında bu muharebe alanını
da gezmiştir.
16
27 Kasım 2011, Carton House, Akşam Yemeği Tartışması
Yemek Öncesi Sunum:
Konuşmacı: Prof. Vincent Comerford, Tarihçi
Prof. Vincent Comerford, 2010 yılının Şubat ayına kadar
Maynooth’ta bulunan İrlanda Ulusal Üniversitesinde İrlanda
tarihi dersleri vermekte idi. Prof. Comerford İrlanda Ulusal
Üniversitesinden mezun olduktan sonra Dublin’de bulunan Trinity
College’de 19 yüzyıl ortasında İrlanda siyaseti üzerine doktorasını
tamamlamıştır. Uzun akademik kariyeri boyunca 1988 – 2010
yılları arasında İrlanda Ulusal Üniversitesi Modern Tarih Bölüm
Başkanlığı yapmıştır. Halen İrlanda Tarih Topluluğunun Danışma
Komitesi ve İrlanda İnsani ve Siyasal Bilimler Araştırma Konseyi
Yönetim Kurulu Üyeliği görevlerini sürdürmektedir.
Akşam yemeği öncesi İrlanda tarihi üzerine olan sunumuna
başlayan Prof. Comerford konuşmasında İrlanda tarihini hem
İrlanda hem de Britanya bakış açısından değerlendirmelerde
bulunmuştur.
Tarihçi Prof. Comerford Carton House’ta katılımcılara hitap ederken
17
Prof. Comerford: Bundan bin yıl önce, her biri sağlam ve köklü
4 ulus ortaya çıkmıştır: Bunlar İngiliz, İskoç, Galler ve İrlanda
uluslarıydılar. Ancak uluslardan birisi daha zengin, daha güçlü ve
siyaseten daha tecrübeliydi. Bu ulus İngiliz ulusuydu. Dünyanın
genelinde olduğu gibi, İngilizler zamanla kendilerini bu diğer
3 ulus üzerinde de hakim kıldılar. Bu hakimiyet boyunca
İngilizler aynı zamanda ‘iyi idare’ ve ‘iyi din’ nasıl olacağına dair
de kendilerini diğer 3 ulusa dayatıyordu.
1200’li yıllara gelindiğinde İngiltere İrlanda’nın neredeyse
yarısını kontrol ediyor, çok sayıda İngiliz İrlanda’ya yerleşiyordu.
Bu gelenler arasında bu içinde bulunduğumuz, az sonra
yemek salonunda yemek yiyeceğimiz ve sizinde buradayken
konaklayacağınız Carton House’un sahibi olan Fitzgerald ailesi
de vardı. James Fitzgerald, Kildare Kontu ve Leinster’in ilk
düküydü. Parlamentoyu ziyaret ettiğinizde Leinster House’u
göreceksiniz. Bu ev Fitzgerald ailesi tarafından yaz ayında
kalınacak bir ev olarak inşa edildi ve aile bu evde 1815’e kadar
yaşadı. Üçüncü Dük’ün Leinster House’u satma kararı sonrası
aile bu eve yerleşmiştir. Leinster House’un satışından elde edilen
para ile Fitzgerald ailesi Richard Castle isimli tanınmış bir
mimar ile anlaşarak Carton House’u yeniden restore ettirmiştir.
1500’lü yıllarda İngiltere Kralı VIII. Henry zamanında, bir
İngiliz devleti kurmak için ciddi bir zorlama girişimi başlatıldı.
Kral hem İngiltere hem de İrlanda üzerinde hakimiyet kurmak
istiyordu. İngilizler ülkede kendilerine sadık olan insanların
olması ile yetinmiyor, İrlanda üzerinde daha fazla kontrol sahibi
olmak istiyordu. Kral VIII. Henry döneminde İrlanda Reformu
hareketi başlatıldı. Kraliçe I. Elizabeth döneminden sonra
18
İngilizlerin Protestan olduğu tanımından ziyade Protestanların
İngiliz olduğu söylemi hakim olmaya başladı. Protestanlar tahta
bağlı kesimler olarak görülüyorlardı.
İrlanda’nın Katolik kökenli kesimlerinin büyük bir çoğunluğu bu
reformlara karşı çıktılar ve bunun bir sonucu olarak din yüzyıllar
boyunca İrlanda’daki çatışmanın ana sebebi haline geldi. Bu
çatışma daha sonra Protestanlar ile Katoliklerin İrlanda’yı
kontrol etme mücadelesine evrildi.
Belki de çoğunuzun duyduğu bir hikaye anlatılır burada. 1920’li
yıllarda çatışmalar sebebiyle buradaki pekçok insan evlerine
kıstırılıp kalmıştı ve evleri yakılmaktaydı. İrlandalı militanlar
bu içinde bulunduğumuz Carton House isimli binayi yakmaya
geldiklerinde, kendilerine göre büyük bir İrlanda yurtseveri olan
Lord Edward Fitzgerald’ın bir portresinin duvarda asılı olduğu,
eğer evi yakarlarsa resmin de yanacağı söylenir. Bunun üzerine
ev yakılmaz. İrlanda tarihinin ne kadar karmaşık olduğunu en iyi
anlatan örnek budur bence.
1800’lü yıllarda Britanya hükümeti, İrlanda ile Britanya arasında
bir birlik kurmaya karar verdi. Ancak İrlanda’da yaşayan
topluluğun büyük bir bölümü Birlik düzenlemesini uzun süreli
bir çözüm olarak görmedi. Bu görüşteki insanlar Milliyetçi/
Cumhuriyetçilerdi. Birlikçiler ile Cumhuriyetçiler dolayısıyla
Katolikler ve Protestanlar arasındaki bölünme bu aşamada
daha fazla göze çarpıyordu. 1914 yılında, 1. Dünya savaşının
arifesinde Britanya İrlanda’ya ‘Yerinden Yönetim (Home Rule)’
hakkı vermeyi kabul etti ki bunun anlamı İrlanda İmparatorluk
19
sınırlarında kalmak karşılığında kendi kendisini yönetecekti.
Ancak nüfusun yüzde 20’sini oluşturan Birlik yanlıları bu karara
karşı çıktı ve silahlı mücadele yoluyla direneceklerini belirtince
bu değişikliğin savaş sonrasına ertelenmesi kararı alındı.
Ancak savaş beklenenden uzun sürdü. 1968 yılında İrlanda’da
bir isyan hareketi başladı. Kuzey İrlanda’nın Katolik azınlığı
tarafından başlatılan isyan hareketi Britanya destekli Birlik
modeline karşıydı. Bu ayaklanma yenilgiye uğrasada harekete o
anda verilmesi gereken canlılık kazandırılmıştı. Ortaya çıkan bu
desteğin çoğunluğu Sinn Fein siyasi partisine yönelmiştir.
Yemek Sonrası Sunum:
Konuşmacı: Sir Kieran Prendergast
Sir Kieran Prendergast Carton House’ta katılımcılara hitap ederken
Britanyalı eski bir diplomat olan Sir Kieran Prendergast
Birleşmiş Milletler Eski Genel Sekreteri Kofi Annan tarafından
20
1997 yılında Siyasal İlişkiler Müştaşarı görevine getirilmiştir. Sir
Prendergast bu görevi 2005 yılına kadar sürdürmüştür. Görevi
sırasında Darfur’da yaşanan savaşta yaşanan insan hakları ihlalleri
için yardım çağrılarında bulunan Sir Prendergast aynı zamanda
Kıbrıs’ın yeniden birleşmesi için 2004 yılında yapılan müzakere
sürecinde önemli bir rol oynamıştır. Bu görevinden önce Dışişleri
Bakanlığı Özel Sekreter Yardımcılığı, Birleşik Krallığın Birleşmiş
Milletler Misyon üyeliği, İsrail Başkonsolosluğu, Zimbabwe ve
Kenya Yüksek Komiseri (High Commissioner), Birleşik Krallık
Türkiye Büyükelçiliği gibi görevlerde de bulunmuştur. Birleşik
Krallık Ankara Büyükelçiliği’nde görev almanın yanısıra, Birleşik
Krallık’taki NATO Bölümü, Kıbrıs ve Hague’de diplomasi
servislerinde de görev almıştır.
Sir Kieran Prendergast: İnsanların kimliği kendilerini nasıl
hissediyorlarsa o’dur. Onlara başka bir kimlik inşa etmek ya da
onların kimliklerini inkar etmek hatadır. Her nasıl hissediyorlarsa
öyle olmalarına izin vermelisiniz. Buna izin vererek onların
kimlik hissiyatının zamanla azalmasını sağlıyor olabilirsiniz. Her
eylem aynı derecede karşı eyleme sebep olur, fizik kuralı bunun
en iyi açıklamasıdır. Eğer birinin kimliğni bastırırsanız aynı
oranda kimlik talebini de yükseltmiş olursunuz. Gençliğinde bir
devrimci olan amcam bir seferinde ‘İrlanda dilinin kullanılmasını
yaygınlaştırmanın en iyi yolu, hükümetin bu dili yasaklaması
olur’ demişti. Çünkü İrlanda dilini konuşan insan sayısı oldukça
azalmaktadır ve bu dilin konuşulması için talebi arttırmak için
böyle bir yasak yeter de artar. Bu açıdan dikkat çekmek istediğim
ilk nokta kimliğin önemli olduğudur.
21
İkinci dikkat çekmek istediğim nokta ise, Türkiye’deki sorunu
çözmek için çaba sarfetmek için nereden başlamak gerektiğidir.
Bana göre güven arttırımı oldukça önemlidir. Bu noktada
tarafların herbirinin yapması gereken karşı taraf için nelerin
önemli olduğunu tespit etmektir. Ben Birleşmiş Milletler için
çalışırken, zaman zaman bazı adımlar atmaları için gerekli
zemini yaratırdık. Genelde önemli sorunları bir anda en kökten
çözmek mümkün değildir. O sebeple önünüzü görebilmeniz
için küçük adımlar ile başlamak faydalı olabilir. Bazen yüksek
ses ile konuşmamakta gerekebilir. Örneğin, karşı taraf için
hangi kavramları kullanmanın rahatsızlık verdiğini tespit edip,
bu kavramları kullanmamak, en nihayetinde güven arttırımını
sağlamaya yardım edebilir. Bu kavramları kasıtlı olarak
kullanmadığınıza dair işareti sonrasında karşı tarafa vermelisiniz.
Türkiye son derece zor bir dönemden geçmektedir ve ülkedeki
çatışmanında ülke içindeki insanlar tarafından çözümlenmesi
gerekir. Bu sorun dışardan insanlar tarafından çözülemez. Bu
çözümü sağlama niyetinin bir parçası olarak tarafların birbirlerini
anlaması, diğer tarafın neden böyle hareket ettiğini algılamaya
çalışması gerekir. Bu sebeple belli bir oranda hayal gücüne de
ihtiyaç vardır.
Örneğin ben İsrail’deyken, terörizmin kendi kendine ortaya
çıktığına dair yaygın bir his vardı. Ama gerçekte herşeyin bir
nedeni, gerekçesi vardır. Bir sebepten dolayı ortaya çıkmıştır ve
22
sizin karşı tarafın perspektifinden bakarak bu sebepleri tespit
etmeniz gerekir. Bir diğer önemli konu ise yaptıklarınızın
durumu daha da zorlaştırmaması gerektiğidir.
Profesör Comerford konuşmasında 1916 yılınının Paskalya
döneminde yaşanan ayaklanmadan bahsetti. Benim babaannem
bu ayaklanmanın o dönemde hem Dublin hem de İrlanda’nın
genelinde halk desteğinden oldukça yoksun olduğundan
bahsetmişti. Bunun gerekçesi insanların ayaklanmanın yanlış
bir zamanda olduğunu düşünmesiydi. İnsanlar Birinci Dünya
Savaşının tam ortasında silahlı bir ayaklanmaya başlamanın
zamanlamasının doğru olmadığını düşünüyorlardı. Bunun
yerine beklenmesi taraftarıydılar. İrlanda’da da yaşanan isyan
sürecinin tetiğini Paskalya Bayramı ayaklanmasının çektiğini
düşünmüyorum. İsyan süreci Britanya hükümeti bir tepkiydi ve
bir sonra yaşanan durum ise şehitlik mertebesinin oluşturulmuş
olmasıydı. Kendisi bir Protestan olan İrlanda’nın en büyük
şairlerinden W.B.Yates, 1916 yılındaki Paskalya Bayramı
Ayaklanması için şunları yazmıştı:
Bir ayet gibi yazıyorum –
MacDonagh ve MacBride
Ve Connoly ile Pearse
Şimdi ve içinde bulunduğumuz zamanlarda,
yeşilin her yıprandığı yer değişti,
bütünüyle değişti:
korkunç bir güzellik doğdu.
23
İşte bu duygu onyıllar boyunca yankılanıp durdu. Eğer Britanya
hükümeti bu insanları infaz etmemiş olsaydı, sonrasında neler
olacağını kimse tahmin edemezdi. Belki de tarihten başka bir
şekilde bahsediyor olacaktık. İşte tam buradan çıkarılacak dersler
var.
Dikkat çekmek istediğim başka bir nokta ise, güç kullanımının
oyunun kurallarını gerçekten değiştirdiğidir. Peki bu soruna nasıl
yanıt bulacağız? Siyaset yapıcılarının bu konu üzerinde ciddi bir
şekilde düşünmesi gerekir. Ben Birleşmiş Milletler’de çalışırken
sıklıkla gerillalar sorununa eğilmek zorundaydık. Gerillaların
bize sordukları temel soru : ‘Silahlarımızı neden bırakalım ki?
Elimizde bir tek bu silah var’. Peki bu çizginin ötesine nasıl
geçeceğiz? Bizim yanıtımız ve Margaret Thatcher’ın da Güney
Afrika devlet başkanına söylemesini önerdiğimiz şey, bu soruya
yanıt olarak ‘bu insanlara açık ve net bir şey vermediğiniz
sürece onların silahları tümüyle bırakmasını bekleyemezsiniz’
olmuştur. Belki silahlı faaliyetlerin bir süre ile askıya alınmasını
sağlayabilirsiniz ancak eğer hükümetten güçlü ve süreklilik
arzeden bir yanıt gelmez ise bu eylemsizlik durumu uzun süre
devam etmeyecektir. Ateşkesler siyasal çözüm için bir zemin
yaratırlar. Bu zeminin doğru doldurulması ve nihayetinde
silahlı eylemlerin sürekli olarak kesilmesinin sağlanması gerekir.
İrlanda örneğine baktığımızda, IRA’nın güç kullanmaktan
vazgeçmesi ile birlikte durum değişmiştir. Dışardan birisi olarak
siz siyasetçiler, akademisyenler ve siyaset yapıcıların üzerinde
24
düşünmesi gerekenin bu güvenin nasıl sağlanabileceği, taraflar
arasında bu güvenin nasıl oluşturulacağı üzerine yoğunlaşmak
olduğunu düşünüyorum.
Birleşmiş Milletler’deki çalışmalarım sırasında biz benzer
sorunlar üzerine çalışırken sorunlara bir bütün halinde bakardık.
Çoğu çalışmamıza ‘herşey üzerinde anlaşma sağlanana kadar
hiçbir konuda anlaşma sağlanmamıştır’ hükmü hakim olurdu.
Herşeyin gizli tutulması gerektiği için, bir bütün halinde
paket çözümler hazırlanırdı. Eğer herşeyi kamuoyuna tek tek
açıklarsanız o zaman ciddi eleştirilerin yolunu açmış olursunuz.
İnsanların her şeyi bir bütün halinde görmesi gerekir. Bu benim
Birleşmiş Milletlerde çalışırken ve dolayısıyla gerillalar ve ilgili
hükümetlerle irtibattayken takındığım genel yaklaşımdı.
Türkiye ile ilgili olarak pek çok kez şiddetin bitmesi durumunda
iyi şeylerin olacağı ifade edilmiştir. Ancak eğer güven inşa
edeceksek bu konuda daha net yaklaşımlar ortaya koymalıyız.
Silahlı mücadelenin artık uygun bir yöntem olmadığını
nedenleriyle tespit etmemiz, buna karşılık en uygun şekilde
nelerin gelebileceğini belirlememiz gerekir. Bunların bir
gizlilik içinde yapılması gerekir ki her iki tarafta bu bütünsel
yaklaşımın getirdiği avantajları görebilsin. Türkiye’nin dışından
birisi olarak benim kişisel hissim sürece dair daha fazla kafa
yorulması gerektiğidir. Kıbrıs’ta klasik anlaşmanın sağlanması
ancak bundan sonra muğlak ve taviz vermeye dayalı yüksek
düzeyde anlaşmalar olmayacağı kararının alınmasından sonra
25
gerçekleşmiştir. Bütün yasalar gözden geçirilmiş, ilgili yasalarda
değişiklikler yapılarak yeni bir Anayasa hazırlanmıştır. Siz
parlamento üyelerinin de önümüzdeki dönemde yeni anayasa
üzerine yapılacak görüşmelerde yapacağınızın bu olduğunu
tahmin ediyorum.
Yine kendi tecrübeme dayanarak ifade etmek isterim ki, bu
süreçte geniş bir konsültasyon çalışması yapılmalıdır ve bu konuda
aceleci hareket edilmemelidir. Ne kadar geniş bir konsültasyon
yapılırsa sonuçları da o kadar iyi olur. Ayrıca insanlara süreçte
pay sahibi oldukları hissini vermek oldukça önemlidir. Dünyanın
en iyi anayasaları herkesin fikirlerini paylaşıp, katkıda bulunduğu
anayasalar olur.
Bu süreçleri yaşayan insanlar olarak çözümleri bulacak insanlarda
sizlersiniz. Ancak size şunları söylemek isterim: Pozitif olun
ve vazgeçmeyin. İyimser olun, provokasyonlara gelmeyin.
Eğer provoke edilmeye izin verirseniz her zaman provoke
edilirsiniz. Eğer provoke edilmeyi reddederseniz kimse sizi
provoke edemez. İlerleme sağlarken bir denge bulmanız gerekir
ki bu dengeyi bulurken terörle mücadele yasası gibi yasalarıda
gözden geçirmeniz gerekir. Batıda yaşayan bir insan olarak,
Türkiye’de binlerce insanın gözaltına alınıp tutuklandığını ve
cezalandırıldığını görmek kolay kabul edilecek bir şey değildir.
Ancak ilerleme sağlanacak olan yolu siz belirleyeceksiniz.
26
DPI Uzmanlar Konseyi Üyesi Cengiz Çandar Carton House’ta
Sir Kieran Prendergast’ı katılımcılara takdim ederken
BÖLÜM 1 : 28 Kasım 2011, Pazartesi – Carton House
Konu: Şiddet Sebebiyle Bölünmüş Toplumlarda Medya ve
Gazetecilik
Katılımcılar:
Eoin Ó Murchú, Siyaset Muhabirleri Birliği eski Başkanı, Radio
na Gaeltachta Radyosu siyaset editörü
Richard Moore, Gazeteci ve Dışişleri Bakanlığı Eski Sözcüsü
Moderatör: Kerim Yıldız, DPI Direktörü
Kerim Yıldız: Eoin Ó Murchú, 40 yılı aşkın süreyle İrlanda
dili ve İngilizce yayın yapan pekçok medya organında çalışmış
bir gazetecidir. Uzun yıllar boyunca Parlamento’nun basın
27
bürosunun başkanlığını yapmıştır. Kuzey İrlanda çatışmasına
hem bir aktivist hem de bir gazeteci olarak bütün yaşamı boyunca
dahil olmuş bir isimdir.
Eoin Ó Murchú: Sözlerime başlarken dikkat çekmek istediğim ilk
nokta medyanın ve gazetecilerin barış sürecinin doğal birer dostu
olmadığıdır. Bazı bireysel gazeteciler öne çıkıp çatışmanın nasıl
sona erebileceğine bakıyor olabilirler, ama medyanın tavrının
arkasında medyanın sahiplerinin yaklaşımı yatar. Bu medya
sahipleri genelde yeni fikirler ve yeni mücadelelere karşı durma
eğilimi gösterirler. İrlanda meselesinde barış sürecine vurgu
yapılması medyadan gelen bir talep değildi mesela. Bu talep
siyasal örgütlerden ve anlaşma belgelerinden gelmiştir.
Bana göre medya İrlanda barış sürecinde hatalı bir rol oynamıştır.
Barış sürecini başlatan en önemli adımlardan birisi, Sinn Fein
partisi başkanı Gerry Adams ile Katoliklerin desteklediği ılımlı
Sosyal Demokrat Emek Partisi (Social Democrat and Labour
Party) lideri John Hume arasındaki görüşmelerdi. İrlanda medyası
yaygın bir şekilde Adams ile Huma arasındaki bu konuşmaları
kınama yaklaşımı takınmıştır. Özellikle en fazla satan haftasonu
gazetesi olan Sunday Independent gazetesi bu konuşmaların
yapılıyor olmasını dahi kınayan uzun yazılar yayınlamıştır.
Buradan çıkarılabilecek en temel ders, barış sürecine dahil
olacak kesimlerin medyanın otomatik olarak onların bu çabasını
destekleyip yanında olacaklarını düşünmemeleri gerektiğidir.
Bunun en iyi örneklerinden birisi yakın dönemde yapılan devlet
28
başkanlığı seçimlerinde de yaşanmıştır. Bu süreç içinde İrlanda
medyası cumhuriyetçi adaya karşı çok büyük bir kampanya
başlatmıştır.
İlerleme sağlama noktasında medyanın önemli bir rol oynadığı,
süreçte görev alan herkes için kaçınılmaz bir gerçektir. Çünkü
tartışmaların yer aldığı alan medyadır. Bu sebeple barış süreci
içinde yer alanların medyada yer almak için şartları zorlamaları
gerektiğini akıllarında tutmaları gerekir. Bu kesimlerin medya
içinde sürece karşıt duran, muhalif yaklaşan, hatta kendi siyasi
rakiplerinden bile daha fazla sürece karşı duran yaklaşımlar
olabileceğini bilerek hareket etmeleri gerekir.
İrlanda bağlamında düşündüğümüzde ise, herkesin kabul
etmiş olduğu bir yaklaşım vardı ki o da karşınızdaki insanın
ne düşündüğünü, neden öyle düşündüğünü, arkasındaki
sebeplerin ve gerçek isteklerin neler olduğunu anlamaya çalışma
yaklaşımıydı. Bu noktadan sonra ise yapacağınız şey, hangi ortak
zeminlerde buluşacağınızı tespit etmek ve karşı tarafın yapacağı
eleştirileri dinlemek olacaktır. Önemli başka bir şey de süreç
boyunca, karşı tarafın yanıtlaması gereken soruların sayısının
daha fazla olduğunun farkında olduğumuz halde, bizim hangi
soruları yanıtlamak zorunda olacağımızında bilincinde olmaktır.
Soruları yanıtlamaya hazır olmak atılacak adımların ilkidir. Bu
noktada İrlanda basınının çok kolaylaştırıcı bir rol oynadıını
söyleyemeyiz çünkü basın çatışmanın sadece tek bir yönüne
yoğunlaşmıştır.
29
Medyanın bu sorunun çözümü noktasındaki umudu, çatışmanın
ana taraflarından birinin marjinalleşmesi sonucu sorunun
kendiliğinden çözüleceği yönündeydi ve bu marjinalleşecek
taraf olarakta Cumhuriyetçileri görüyorlardı. Çok açık olarak
görülmektedir ki bu yaşanmadı ve Milliyetçi-Cumhuriyetçi
hareket ülkenin kuzeyinde hiç bir grubun sahip olmadığı kadar
güçlü bir konuma erişti.
Bu konuya ilişkin görüşlerim üç katmandan oluşmaktadır.
Birincisi, medya sahiplerinin özellikle de gazete sahiplerinin
sağlıklı eğilimlere sahip olmadığı, medyadaki mücadelenin de
hassas sınırlarının oldukça titiz bir şekilde zorlanması olduğudur.
İkincisi, ilişkide olacağımız insanların asıl niyetleri ve saiklerine
karşı ciddi bir hassasiyet göstermenin gerekliliğidir. Son olarak ise
bu sürecin bir bütün olarak oldukça uzun bir zaman yayıldığını
ve dolayısıyla zaman zaman bazı çelişkilerde barındırdığını
kabul etmektir. Bir İrlandalı gazeteci bu süreçleri uygun 3 eylem
ile özetlemiştir: ‘yan çizmek (dodge), dürtüklemek (nudge),
kıpırdatmak (budge). Bunlardan neyi kastetmiştir ona bakalım:
Yan çizmek (dodge) ile yaşananlar etrafındaki belli orandaki
belirsizlikten bahsetmiştir. Dürtüklemek (nudge) ile bir şey
yapmak için küçük cesaretlendirmelerde bulunmayı kastetmiştir.
Kıpırdatmak (budge) ile ise en nihayetinde ilerleme sağlamak
için büyük bir zorlama yapılması kastedilmektedir.
İrlanda sürecindeki en önemli eksiklerden birisi -ki genel
anlamda gelişmeleri de olumsuz etkilemiştir, sürece dahil olan
30
bir medyadan ziyade bir tarafta durarak sürece dair sürekli olarak
şüpheci yaklaşımlar sergileyen bir medya yaklaşımı olmasıdır. Bu
tür bir durumun üstesinden gelmek her durum için farklı olabilir.
Ama bizim süreçten çıkardığımız en büyük derslerden birisi bu
etkileşim olmuştur.
Dikkat çekmek istediğim bir diğer nokta ise devletin yayıncı
kuruluşunun, özel yayın kuruluşlarından farklı olmayan
yaklaşımıydı. Devletin yayıncı kuruluşları devlete düşman
olan birimlerle irtibata geçmekten çekiniyor, bu da sürecin
yavaşlamasına sebep oluyordu. Barış sürecininin kilidi,
hükümetin ve siyasi partilerin bir anlaşmaya varmış olmasından
ziyade, onların temsil ettiği toplumların uzlaşma fikrini kabul
etmesi ve daha yavaş ilerleyen bir süreç istemesi olmuştur.
İrlanda medyasının tartışması gerekende sürece gerçek anlamda
yardımcı olmak için nasıl yaklaşılması gerektiğiydi.
Son bahsetmek istediğim nokta ise radikal medyanın zaman
zaman karşı tarafın kendi gazetelerinde yazması için çaba
sarfetmesiydi.Bu yol ile sadece görüşler ifade edilmekle kalınmıyor,
aynı zamanda bu gazetelerin sıkı okuyucu kitlelerinin karşı
tarafın ne söylediğini duyması imkanı sağlanmış oluyordu. Bazı
dönemlerde insanlar bir polisin Cumhuriyetçilerin gazetesine
yazmasına karşı çıktığı için bunu uygulamak zor olabiliyordu.
Ama bu tür durumlar silahlı mücadelenin belli bir dereceye kadar
elde etmiş olduğu kazanımlar sonrasında silahlı mücadelenin
artık daha fazla kazanım getiremeyeceğine, dolayısıyla da kendi
31
siyasal platformlarınızı destekleyen toplumları bu uygulanacak
yeni stratejiye hazırlamak açısından çok önemlidir. İlerleme
sağlayacak olan strateji, her kesimin hassasiyetlerini dikkate alan
ve içinde farklı stratejileri barındıran yaklaşımdır.
Özetlemek gerekirse medya, barış süreci mücadelesinin
yürütüleceği tarafsız bir alan değildir. Bu açıdan medyanın
içindeki insanların, ana öğeler tarafından verilmiş olan kararlara
karşı mücadele etmesi gerekir. Medya içindeki bu olumsuz
direnişe karşı diğer öğeleri cesaretlendirmek, onları çatışmanın
sebebinin ne olduğuna dair demokratik bir değerlendirme yapma
tartışmasına katmak gerekir.
Sunum sonrası DPI Direktörü Kerim Yıldız tarafından soru ve
cevap bölümü açılmıştır:
Catron House’ta düzenlenen Yuvarlak Masa
toplantısının konuşmacı ve katılımcıları
32
Soru: Medya’nın barış sürecine yaklaşımı nereden
kaynaklanıyordu? Medya neden böyle bir yaklaşım almıştır?
Eoin Ó Murchú: Ülkenin güneyinde barış sürecine yönelik belli
bir oranda korku ve kaygı vardı.
Soru: Türkiye’de medyanın kamuoyunun fikrini ve söylemini
oluşturma konusunda ciddi bir gücü vardır. Barış sürecine dair
yayınlar konusunda medyanın hangi dereceye kadar sorumluluğu
vardır?
Eoin Ó Murchú:İnsanların kendi aralarında konuştuklarıyla,
seçmenlerin duydukları arasında farklılık ve çelişkiler vardır.
Geçmişte medyanın barış sürecine olumsuz yaklaştığı, hatta
savaşı geri getirmek yaklaşımında yayınlar yaptığına dair çok
sayıda örnek vardır. Bunun yanısıra medyanın barış sürecine
yönelik olumlu yaklaşımlarda bulunan kesimlere karşı sempatik
olmayan yaklaşımlara girdiği de görülmüştür.
Soru: Barış sürecinde medya hangi taraftan yana tavır almıştır?
Medyanın sürecin tarafları üzerindeki etkisi ne olmuştur?
Eoin Ó Murchú: Fianna Fáil Partisinden Cumhuriyetçi Todd
Andrews’un dediği gibi : ‘Medya özgürlüğü dediğiniz şey medya
sahibinin yazılmasını istediği şeyi korkusuzca yazmanızdır’.
Medya geleneksel olarak kendisini destekleyenlerin isteklerini
karşılayan bulvar basın şeklinde varolmuştur. Örneğin Güney’de
33
yayınlanan Irish Times gazetesi toprak sahipleri ve benzer
insanlara yönelik bir gazetedir. Medya barış sürecine karşı olmasa
bile yinede sürece destek olacak şekilde hareket etmemiştir.
Kuzey İrlanda çatışmaları döneminde Yayın Hakkı Kanununun
(Broadcasting Authority Act) 31. bölümü Sinn Féin ve IRA
üyelerini sansürlemek ve medya’ya erişmelerini engellemek için
uygulanmıştır. Bu yasa maddesini getiren ise Fianna Fáil partisi
olmuştur.
Soru: İnternet medyasının rolü ne olmuştur?
Eoin Ó Murchú : Bu tür medya organları kapalı medya çemberini
aşmışlardır. İnternet ve sosyal medya şimdilerde oldukça yaygın
kullanılmakta, fikir, olay ve gerçekleri paylaşma noktasında
önemli bir rol oynamaktadır, çünkü medya sahipleri tarafından
kısıtlanamamaktadırlar. Ancak bu kaynaklar oldukça yenidir ve
İrlanda Barış sürecinde bugün oynayabilecekleri kadar önemli
bir rol oynama fırsatları olmamıştır.
Soru: Barışın dilini geliştirmek için herhangi bir öneriniz varmı?
Eoin Ó Murchú: Adalet olmadan barış olmaz. Adaletin insanlar
için neden anlam ifade ettiğini anlamak önemlidir. Bunu
anlayabilirsek birbirimize karşı nasıl bir dil kullanacağımızı da
daha iyi anlar, birbirini tehdit etmeyen bir dil yakalamış oluruz.
Soru: Çatışma ve barış sürecinde medya hangi oranda kendine
otosansür uygulamıştır?
34
Eoin Ó Murchú: Medya’da bahsedeceğiniz konulara dair gerçekler
konusunda çok dikkatli olmanız gerektiğine dair genel bir kural
vardır. Eğer bir bilgiden şüpheniz varsa yazmayın deriz mesela.
Gazetecilerin gerçekleri yazmak gibi bir sorumlulukları vardır,
ama günün sonunda sansür uygulanacaksa onu da yapacak olan
editörleridir. Bunun yanısıra daha önce bahsettiğim Yayın Hakkı
Kanununun 31. Bölümü ile İrlanda’daki siyasi partilerden gelen
baskılarda sansüre yol açmıştır.
Soru: Toplumun çatışma sonrası dönemdeki gelişmelere
hazırlanması noktasında medyanın rolü üzerine kendimize
hangi dersleri çıkarabiliriz?
Eoin Ó Murchú: Çatışmanın devam etmesini istemiyorsanız
o zaman gerekli tartışmanın yaşanması için uygun kanalları
açmanız gerekir. Medyanın kimin elinde olduğu gözönüne
alındığında bunu yapmak elbette kolay bir durum değildir.
Ancak gazetecilerin sıkı bir şekilde çalışıp barış süreci için bir
diyalog ortamı yaratması, sürecin merkezinde yer alan fikirlere
ifade imkanı vermesi, sürecin farklı noktalarındaki insanların
reaksiyonlarını ölçmesi ve siyasal partilerin fikirlerini ifade
etmesine imkan sağlaması çok önemlidir. Bunu yaparak medya,
kamouyu ile siyaset yapıcılar arasında bir köprü görevide
görecektir.
Richard Moore: İrlanda’nın çeşitli yerlerinde bölgesel ve ulusal
medya da çalışmıştır. Irish Press gazetesinin haber editörlüğünü
35
yaparken 1990’lı yılların ortasında İrlanda hükümeti için
çalışmaya başlamıştır. 1994 – 1997 yılları arasında Gökkuşağı
Hükümeti (Fine Gael, İşçi Partisi ve Demokratik Sol arasındaki
koalisyon hükümetinin adıdır) döneminde basın ve siyaset
danışmanı olarak görev almıştır. Bu rolüne sonraki Fianna FáilPD ve Fianna Fáil-Yeşiller Partisi hükümetleri dönemlerinide
dahil ederek 2011 yılına kadar devam etmiştir.
Hükümetler boyunca süren görevleri sırasında Dışişleri Bakanlığı,
Adalet Bakanlığı ve Eşitlik ve Adalet Reformu Bakanlıklarında
sözcü ve basın danışmanı olarak çalışmış, başta Kuzey İrlanda’ya
yetki devrini içeren ve 2006 yılının Ekim ayında imzalanan St
Andrew Anlaşması olmak üzere Kuzey İrlanda ile ilgili bütün
konularla yakından ilgilenmiştir.
Richard Moore: İçinde bulunduğumuz bu muhteşem bina aynı
zamanda bizim geçmişimizin bir yansımasıdır. Barış sürecine
karşı çıkan ayrılıkçı küçük bir Cumhuriyetçi grup olsa da barış
sürecine sağlam bir şekilde girilmiştir. 1960’lara bir bakın – geçen
akşam televizyonda yayınlanan ‘Reeling in the Years (Yılların
Çilesi)’ isimli bir belgesel izliyordum. Bir yıllık zaman içinde
çekilen görüntülerden oluşan belgeselde yarım saat boyunca
seçilmiş görüntüler izletiliyor ve hangi süreçlerden geçildiği
anlatılıyordu. Geçen akşamki bölüm 1964 yılına odaklanmıştı
ve Derry kentinde yaşanan ayrımcılığı anlatıyordu. Bu program
1964 yılında gösterilse, Katolik toplumunun Birlikçiler
tarafından ayrımcılığa uğradığını tasvir etmiş olurdu. Katolikler
36
şehirde çoğunluk olmalarına rağmen, kendi gelecekleri üzerine
söz sahibi değillerdi. Bu 1964 yılında yani İrlanda’nın tamamıyla
farklı bir ülke olduğu, Güney ile Kuzey arasında gerçek ve derin
bir bölünmüşlük hissinin olduğu zamanlarda yaşanıyordu.
Benim doğduğum şehir Galway’de (ülkenin batı yakasındadır)
yaşayan insanlar ile Kuzeyde yaşayan insanlar arasında çok
sınırlı bir etkileşim vardı. Buna rağmen 1968 ve 69’lı yıllarda
Sıkıntı Dönemi’nin başlamasının sebebi benim tahminime göre
Kuzey İrlanda hükümetinin kendi din kardeşlerine yönelik aşırı
zorbalıkları ve ayrımcı uygulamaları olmuştur. 1970-71 ve 72
yıllarında daha ciddi sorunlar yaşanmaya başlayınca hükümete
ciddi eleştiriler yapılmaya başlanmış, aynı zamanda adanın
hızla bir sivil savaşa sürüklendiği korkusu varlığını hissetirmeye
başlamıştır. Bu açıdan dönemin hükümeti üzerinde, Kuzey’deki
çatışmayı kontrol altında tutup Güney’e de sıçramasının
engellemesi için ciddi bir baskı oluşturulmuştu. Bütün bunların
yanısıra ülkenin kuzeyinde gerçekte ne olduğuna dair bazı
gazeteciler dışında genel anlamda ciddi bir bilgisizlik durumuda
vardı. Ülkenin kuzeyindeki duruma, toplumların bölünmüş
haline ve hükümetin hareket tarzına çok az bir oranda odaklanma
vardı. Ancak vahşet artıp ölümler devam ettikçe (bu noktada
tamamiyle açıksözlü davranmak gerekir. Bundan yaklaşık 40
sene önce ayrım gözetmeden insanları vurmalar, bombalamalar
ve sakat bırakmayla sonuçlanan olaylar yaşanmaktaydı)
toplumlarda daha fazla kamplaşıyordu. Bu gelişmelerin
sonucunda demokratik kurumlar Güneydeki hükümet üzerine
37
ciddi bir baskı kurmaya başladılar. Daha öncede bahsettiğim
gibi çatışmanın Güney’e yayılması konusunda bir korku
vardı. Bu toplantıda medya’dan ve hükümet ile ilişkilerinden
bahsediyoruz. Bu noktada bahsetmek gerekir ki Yayın hakkı
Yasasının 31. Bölümü dönemin Çalışma Bakanı Connor Cruise
O’Brien tarafından uygulamaya konulmuş, böylece belli silahlı
grupların televiyon ve radyo yayınlara erişmesi engellenmiştir.
Yaşanan bu trajik ölümlere ve acımasız öldürme eylemlerine
rağmen Güney’de bulunan hükümet ile belli bir oranda Britanya
hükümetinin aldığı insiyatif sayesinde büyük bir çaba sergilenerek
barış sürecine girilmiş ve 1980’li yıllarda bu süreç daha fazla
şekillenmeye başlamıştır. Karşı tarafa barış önerisinde bulunmak
ve çatışmanın taraflarını bir masanın etrafında toplamak ciddi
bir marifet gerektirir. Bu marifetli olmanın anlamı sürece dahil
olacak kişilerin ciddi bir gizlilik içinde ve arka planda hareket
etmesi demektir. Belli zamanlarda da inkar etmeleri gerekir.
Bana göre sürecin gizli tutulmasının sebepleri, toplumda varolan
gerginlik, öldürme ve bombalama eylemlerine katılan insanların
sürece dahil edilmesi, siyasi kesimlerle ilişkilenmesi sonrasında
bu siyasilerin bağlı olduğu partiler için doğacak ciddi sorunları
devre dışı bırakılmsıdır. Ölüm olayları sonrası pek çok insanda
ciddi bir kızgınlık ve iğrenti durumu ortaya çıkmıştı. Bu yüzden
barış sürecini işletmeye çalışan siyasetçiler ve iki toplumdan
bireylerin çok dikkatli davranması gerekiyordu.
Benden önceki konuşmacı sevgili Eoin dönemin en büyük
milliyetçi ve Katolik çoğunluğa hitap eden partisi Sosyal
38
Demokrat ve Emek Partisi lideri John Hume’dan bahsetti. John
Hume’un Sinn Fein lideri Gerry Adams ile görüştüğüne dair
bilgiler sızmaya başlayınca, bir yayın organı Hume’a karşı oldukça
sert ve düşmanlık derecesine varan yayınlar yapmaya başladı.
Bu durum elbette diğer politikacılar üzerinde de zincirleme
bir etkide bulundu. Bir kişinin yapmak istediklerinin bir gazete
tarafından böyle bir saldırıya maruz kaldığını gördüğünüzde
elbette bu durum sürece dahil olan diğer insanlarıda etkiler. Bu
medyanın bu tür durumlara etkisini gösteren önemli bir örnektir.
Sürecin 1980’li yıllarda nasıl geliştiği, 1994 yılında imzalanan
Hayırlı Cuma anlaşmasına varana kadar her iki taraftan
insanların ne tür riskler alıp karşı tarafla ilişkiye geçtiği, silahlı
grupların sürece dahil edilerek silahlı mücadeleyi bırakma yoluna
kadar varacak bir sürecin nasıl başlatıldığına dair yeterince belge
mevcuttur. Son 10 – 12 yıllık süre içinde hem SDLP hemde Ulster
Birlik Partisi içinden bazı insanlar sürecin bu noktaya gelmesinde
en ağır işleri kendilerinin yaptıklarını ifade etmekteler. Ancak
bilinmesi gerekir ki onlarda bu süreç hükümetler tarafından belli
bir noktaya taşınınca bu sürece yanaşmışlardır. Masada parası
en değerli olanlar elinde silah olanlardı. Oyunu etkili şekilde
değiştiren de buydu. Eğer elinizdeki silahlar alınırsa, toplum
üzerinde en fazla etkisi olan ve değişimi yaratan siz olursunuz.
Şiddetin yaşandığı toplumlarda hükümetlerin ve politikacıların
yapacağı şey silahları susturmaktır. O yüzden elinde silahı
olanların eli daha kuvvetlidir.
39
Sürecin kendisine dönersek, Hayırlı Cuma Anlaşması
uygulanmaya başlandıktan sonra Sinn Fein ve Kuzeydeki bazı
silahlı grupların üyeleriyle sınırlı düzeyde resmi görüşmeler
başladı. Ben o dönem Kuzey’deki barış görüşmeleri sürecine
doğal olarak dahil olan Dışişleri Bakanlığı ve Adalet Bakanlığının
sözcülüğünü yapıyordum. Bu görevin bir parçası olarak medya
ile ilişkilenmelerimin çoğu fazlasıyla koreografik olmaktaydı.
Elbette hem kuzey hem de en önemlisi Britanya hükümetiyle
arka planda ilişkide olmayı hafife alamazdım. Hem hükümet hem
de dönemin Britanya başbakanı, çatışmanın bütünü anlamında
barışın sağlanması için ciddi bir siyasi yatırımda bulunmuşlardı.
Bu yatırımın anlamıda medya ile her irtibatlandığınızda çok
hem de çok dikkatli olmanız gerektiğidir. Hazırlanmış her basın
açıklamasının çok dikkatli düzenlenmiş olması gerekir. Kapı
ardındaki görüşmelere hem resmi hem de bakanlıklar düzeyinde
olağanüstü oranda bir katılım sağlanıyordu. Her ne adım
atarsanız atın çok hassas bir zemin üzerinde hareket ettiğnizi
sürekli aklınızda tutmanız gerekiyordu. Söyleyeceğiniz başıboş
bir kelime sürece çok ciddi zararlar verebilir, süreci geri götürebilir,
barış sürecine örgütler adına dahil olan insanlar olmasına
rağmen yine aynı örgütler içinde sürece karşı çıkan kesimlere
istemeden imkan sunmuş olabilirsiniz. Martin McGuinness ve
Gerry Adams gibi silahlı örgütü ve onların destekçilerini sürece
katmaya çalışan insanların bunu sağlayabilmesi için Britanya
ve İrlanda’dan gelen resmi mesajların birbiriyle uyumlu olması
gerekiyordu. Bu açıdan hükümetlerin kullanması gereken dilin
ne kadar önemli olduğunu tekrar hatırlatmak isterim. Süreç
40
içinde yanlış cümlelerin kurulduğu birkaç durum yüzünden
süreç geri gidebilir, silahlı grupların destekçilerini, bu örgütlerin
liderleri ve Sinn Fein gibi bu örgütler ile birlikte masaya gelmeye
çalışan kesimleri ürkütebilir. Britanya ve İrlanda hükümetlerinde
benim gibi görevlerde bulunan insanlar sık sık medya tarafından
gelişmeleri yorumlamak üzere aranırlar ve gazeteciler bize ‘Bu
neden önemlidir? Şu kişi şunu söylüyor sizin yorumunuz nedir?’
gibi sorular sorarlar. Bu tür durumlarda benim gibi insanlar, yani
ne söylediği konusunda çok dikkatli olması gereken insanlar ile
gazeteciler arasında yoruma dayalı bir tür savaş yaşanır, çünkü
söyleyeceğiniz herhangi bir şeyi farklı, olumsuz ya da doğru
olmayan şekilde yansıtması sözkonusu olan gazeteciler vardır.
Ancak arka plandaki gelişmelerin kamuoyuna aktarılması
önemlidir. Böylece kamuoyu neler yaşandığının farkında
olacaktır. Dediğim gibi bu dönem tehlikeleri içinde barındıran
gergin bir ruh hali içerir.
Özgün bir başka durum ise – ki muhtemelen bu silahların
sustuğu bütün çatışmalar için geçerli olabilir – Belfast kökenli
gazeteci sayısının baskın olmasıydı. Ortada bir şiddet ve ölüm
tablosu vardır ve silahlar susar. Bunun akabinde gazeteciler
bir sonraki süreci takip etmek isterler. Barış süreci işlemeye
başladığında, her iki tarafın güç kazandığı bir durumda ne
yapacağız? Süreç oldukça uzun bir süreçti, bunu hem dışişleri
bakanlığındaki görevim sırasında hem de diğer bakanlıklardaki
görevlerim sırasında farkettim. Bir ileri bir geri atılan adımlar
inanılmaz boyuttaydı. Bir grup bir odadayken, diğer bir grup
41
diğer odadaydı, birileri de her iki grup arasında gider gelirdi.
Ancak Belfast dışında kalan bir medya endüstrisi daha vardı ki bu
diğer medya Belfast medyasının aksine kargaşa ve ölüm üzerine
direk haber yapma imkanına sahip olan bir medya değildi. Aynı
zamanda bu medyanın yeni bir dil öğrenmesi, sonu belirsiz olan
ve değişik kesimleri bir masa etrafında bir araya getirip ortak bir
gelecek üzerine bir çözümde buluşturmayı, amaçlayan bu süreci
nasıl haber konusu yapacaklardı? İşimiz elbette zor birşeydi.
Eğer boşluğu siz doldurmazsanız o zaman başka birşey doldurur.
Görevimiz sırasında düzenli olarak masum basın açıklamaları
yapardık. Açıklamamızın içinde çok önemli birşey olmasa
dahi medya tarafından haber olarak ciddi bir önem verilirdi.
Bunun anlamı ortada başkalarının dolduracağı bir boşluk
bırakmadığımızdı. İskoçya’nın St Andrews bölgesinde denize ve
golf sahasına bakan, gözlerden uzak bir otelde üç ya da dört gün
kaldım. Yinede bizi bekleyen tam bir medya ordusu vardı. Kapılar
ardında taraflar arasında görüşmeler yapılıyor, her bir taraf kendi
çözümünün kabulü için müzakere ediyordu. Benim ve Britanya
hükümetinin Kuzey İrlanda Ofisindeki diğer görevlilerin işi
ise her iki saatte bir bu medya ordusuna bilgi vermek, kayda
değer gelişmeler olmasa dahi ‘bazı ilerlemeler sağlandı’ mesajı
veya ‘uzlaşma’ gibi sözcükler içeren açıklamalar yapmaktı. Bu
sözcükler tek başına bir anlam ifade etmeseler dahi gündemi
işgal etmeye yetiyorlardı.
Siyasetçiler ciddi bir takibin olduğu koşullar altında çalışmakta
zorlanırlar. Ama eğer uzun yıllardır birbirlerinin boğazına
42
sarılmış olan toplumlardan insanları bir masa etrafında toplayıp,
gelecek üzerine birlikte çalışmalarını sağlamaya çalışırsanız ve
kamuoyu ilgisininde son yıllarda onların üzerine odaklandığını
(St. Andrews’ta bu ilgi tamamıyla onların üzerindeydi) dikkate
alırsanız, kendinizi bir anda tarafların çekindikleri ve içinden
geldikleri topluma her an dönmeye hazır oldukları bir ortamda
bulabilirsiniz. Medya açısından baktığımızda ise medya’ya
onlara yetecek kadar bilgi vermiş olursanız, medya’yı mutlu
etmiş olacağınız gibi, sürece dahil olan taraflarında çekinip kendi
toplumları içine çekilmesini önlemiş olursunuz.
Medya’nın sorumlulukları konusuna gelince, Eoin ‘medya
hükümetin bir dostu olmayacaktır’ cümlesi ile bu konuyu
yeterince iyi özetlemiş oldu. Medya kendisini yaşananları
günlük olarak ve normal bir şekilde yayınlayan bir organ olarak
görecektir. Gelecek perspektifiyle yaklaşmayacaktır. İrlanda
Dışişleri Bakanlığı ve Adalet Bakanlığında görevli benim gibi
insanlar, brifingler ve diğer her türlü yardımlarla, ortada resmi
bir açıklama olmasa dahi arka planda yaşananlara dair medyada
haberlerin yer almasını sağlamaya çalışıyordu.
Bana ilginç gelen bir diğer şey ise, medya ile birlikte çalışırken
bir dizi gazetecinin sürecin içinde birer aktör haline geldiğini
görmekti. İçinde buludukları durumun doğası gereği, yani hem
hükümet hem de silahlı gruplarla ilgilendikleri için bir süre sonra
bu gazetecilerin gizli kanallara dahil olduklarını, bilgi taşımaya
başladıklarını görmek bana çok ilginç gelmişti. Bana göre onlara
43
göre bir görev değildi. Gazeteciler neredeyse birer aktör haline
geliyor, kendilerinin güvenilir bir aracı olduklarını düşünüyorlardı.
Ben ise onların böyle bir rolü olduğunu düşünmüyordum.
Kökleri çok eskiye dayanan bir çatışmaya çare bulmaya çalışırken
eğer siyaset ile medya’yı birbirine karıştırırsanız, kontrolü
sağlamakta güçlük yaşarsınız. Bu yüzden hem İrlanda hem de
Britanya’daki yetkililer için kontrolü sağlamak uzun zaman aldı,
çünkü sürecin taraflarının bir masa etrafında biraraya getirilmesi,
sürece dahil olan siyasetçilerin ürkmesine imkan vermeden medya
sürecinin idare edilmesi gerekiyordu. Çünkü eğer medyanın belli
yaklaşımı sebebiyle siyasetçiler çekinip, kendi toplumları içine
geri çekilebilirlerdi.
Richard Moore’un sunumunu takiben DPI Direktörü Kerim
Yıldız tarafından soru ve cevap bölümü açılmıştır:
Soru: Sizin görüşünüze göre oyunun kurallarını değiştiren ne
olmuştur?
Richard Moore: Bana göre bunu sağlayan en büyük başarı
ateşkes olmuştur. Bu süreci John Hume ve diğer siyasetçiler
tam bir gizlilik içinde, kapalı kapılar ardında ve büyük bir
çaba sarfederek, aynı zamanda da ‘uzun dönem planınız nedir?
Çatışmaya daha ne kadar devam edeceksiniz?’ gibi soruları da
açıklıkla sorarak sağlamışlardır. Oyunu değiştiren diğer aktörler
ise her iki taraftan dini liderler olmuştur ki onlarda tarafları gizli
kanallar üzeri görüştürmüşlerdir. Eğer büyük ölçekli çatışmalarla
44
ilişkili süreçlere dahil olursanız durumunuz çok zordur, çünkü
arabanıza konulmuş bir bombayla havaya uçurulabileceğiniz
kaygısıyla yaşarsanız ve bu durumda ‘iki sene içinde hangi seviyede
olacağız? Hangi noktada rakibimiz ile eşit noktada olacağız?’ gibi
konular üzerine yoğunlaşmanız zor olur. Ama bence oyun kurucu
roller John Hume ve makul unsurları bir araya getirmek için
öenmli çabalar sarfeden her iki taraftan dini liderler tarafından
oynanmıştır. Bir diğer unsurda cumhuriyetçilerin Birleşik
İrlanda’yı sorunun sona ermesi olarak görmeleriydi. En azından
cumhuriyetçiler ulaşmak istedikleri amacın farkındaydılar.
Birlikçi silahlı gruplar açısından bakıldığında, onların siyasal
angajmanının aynı oranda olmadığı, bir iki isim dışında siyasi
liderleri tarafından hayalkırıklığına uğratıldıklarını söylemek
mümkün olabilir. Oyunu tümden değiştirecek olan ateşkes
sağlanırsa sonrasında herşeyi yapmak mümkün olur. Silahlar
susmayana kadar insanlar kendi köşelerinde kalmaya devam
edeceklerdir. Diğer herşeyin gerçekleşmesini sağlayan ateşkes
olmuştur.
Soru: Çatışmanın dilini kullanan medya’ya karşı mücadele
etmenin yolu nedir?
Richard Moore: Medya her zaman kendi gündemiyle hareket
edecektir. Eğer medya benim gibi veya siyasetçi bir kişi tarafından
idare edilirse gazetecilerin ilk tepkisi direnmek olacaktır. Ben
gazatecilikte yaptığım için işin iki tarafınıda görme şansım
oldu. İlk tepki herhangi bir girişime karşı direnmek olacaktır.
45
Basın özgürlüğünün anlamı ‘ben bir kişiyi değil herkesi ve ortak
çıkarları temsil ediyorum’ demektir. Yazılı ya da görsel medya
dahil olmak üzere, bütün medya organlarında bu noktalarda kilit
rol oynayabilecek, mantıklı, ilgi alaka gösterecek isimler meydana
çıkacaktır.
İçinde 400-500 kişi barındıran bir yapıyı düşündüğümüzde, bu
yapı içinde ister editoryal anlamda isterse yazdıklarıyla belirgin
roller alacak 4-5 kişi olacaktır mutlaka. Bu tür bir durumda
yapmanız gereken bilgi akışını sağlamaktır. Ben medyanın çeşitli
kademelerinde çalıştığım için bir gazeteciyi durduracak olan
şeyin bilgi elde etmek olduğunu iyi bilirim. Yaklaşık onbeş –
onaltı yıl boyunca medya, hükümetin değişik birimleri, iletişim
ve ulaşım alanlarında çalışan biri olarak gazetecilerin oldukça
konuşmaya meraklı olduklarını öğrenmiş oldum.
Telefonu kaldırıp bir gazeteciyi arasam ve kendisine gizli ya da
açıktan ‘birşeyler söyleceğimi’ ifade etsem karşımdaki kişiden
en az kendi vereceğim kadar bilgi alırım. Temelde dürtülecek
olanlar, kilit konumdaki olan – ki eğer bu bir gazeteyse, bu bir
köşe yazarı ya da editör olabilir - etkili isimlerdir. Sizin onlar
ile tartışacağınız konular gazetede bir iç tartışma haline gelebilir
mesela. Elinize büyük bir balyoz alıp onların karşısına çıkmak
ve ‘ben hükümetim, yayın tonunuzu değiştireceksiniz’ demek hiç
fayda etmeyecek birşeydir. Bu tür bir yaklaşımın hiç bir etkisi
olmayacaktır.
46
Medya sahiplerin yaklaşımı konusunu değerlendirmek
istersek: Medya sahipleri İrlanda’da bile yayın organlarında
neler söylenmesi gerektiği üzerinde etkilidirler. Ulusal radyo
programcılarından birini medya organının sahibine zıt gittiği
için işten çıkarmıştır. Ama bana göre hem yazılı, hem görsel basın
çalışanları çok güçlü insanlardır. Bu önemli bir noktadır, çünkü bu
insanlar arasında etkili konumda olanlarla bir iç tartışma ortamı
başlatıp konuya belli şekilde yaklaşmalarında etkili olabilirsiniz.
Hükümetteki insanların yapabileceği yöntemde bu olmalıdır.
Barışı sağlamak için her ne girişimde bulunursanız bulunun karşı
çıkacak gazeteciler olacaktır. Her ne yaparsanız yapın düşmanca
yaklaşanlar ortaya çıkacaktır. Basın özgürlüğü sayesinde her
türden görüş ifade edilecektir. Medya yaşananları farklıda
yorumlayabilir. Barış süreci gözle görülür değişiklikler içeren
bir süreçtir. Bu süreçle birlikte insanlar kendi konumlarının
zayıfladığı korkusuna kapılabilir, ya da toplumun genel
kurallarının dışında hareket eden diğer kesimlerin güçlendiğini
düşünebilir. Vahşet olaylarına karışmış insanları sürece dahil
edip, onlarla oturup konuşacağınızı ifade etmeniz insanların çok
rahatlıkla kaldıracağı bir durum değilidir ama aynı zamanda
büyük bir değişimede işaret eder.
1980’li yıllarda bu görüşmelere başladığında, herşey gizli
kanallar üzerinden yapılıyordu. Bunun gizli olmasının sebebi,
sürece dahil olan insanların, sıradan insanların şiddete dahil
olan insanlar ile görüşüldüğünü öğrenmeleri sonrası ortaya
47
çıkacak riskin farkında olmalarıydı. Bu çok büyük bir problemdi,
çünkü üzerinde yaşadığımız bu adada yaşayan insanların büyük
bir kesimi ‘birilerini öldüren ya da sakat bırakan insanlarla
konuşmayın, onları dışlayın’ görüşünü savunuyordu. Halkın bu
durumu içselleştirebilmesi için yapılması gereken en doğru şey
bu gizli görüşmelerdi. Gizli görüşmeler devam ederken sizinde
barışa doğru bazı adımlar atmanız gerekir ki işte bu yüzden bu
adımları atıyorduk. Örneğin Sinn Fein ve IRA bir bildiri yayınlar
ya da bir yerde bir konuşma yapardı ve orada kullanılan dil kayda
değer olarak yorumlanabilirdi. Bütün bu konuşmalar süreç
içinde birer bebek adımı gibidir. Konuşmayı yapanların mesajı
karşı tarafça doğru yorumlandıkça, medya’da kullanılan dilin
ilerici, önceden ifade edilen dilden farklı olduğunu farkedebilir.
İşte bu dildeki değişim yoluyla topluma süreç içinde bir ilerleme
sağlandığı hissi verebilir, aslında o kötü görülenlerin ‘o kadar da
kötü olmadığı’, insanların sadece siyah veya beyaz olmadığını
düşünme noktasına getirebilirsiniz. Silahlı örgüt lideri bile
olsanız sizinde iyi bir tarafınız olabilir. Bu süreç, her iki taraftan
insanlara karşı tarafın ilerici, düşündükleri kadar kötü insanlar
olmadıklarını görme imkanı sağladı. İşte bu konuşmalar yolu ile
atılan bebek adımları nihayetinde süreci geliştirir. Ama bunun
için medyanın sürece dahil olmasına ihtiyacınız vardır. Bunlar
oldukça önemlidir ve tam da bu sebepten dolayı süreç ile ilgili
o basın brifingleri yapılmıştır. Bu sayede medyaya süreçte nasıl
ilerlemeler sağlandığını görme ve prizmanın dışından bakma
imkanı yaratılmıştır. Bebek adımları atmanıza rağmen en
nihayetinde gerçekte bir noktaya erişmiş oluyorsunuz.
48
Soru: Medya’nın algısını değiştirmek mümkünmüdür? Bunu
yapmak için ne tür adımlar atmak gerekir?
Richard Moore: Birkaç tane köşe yazarı vardı. Bunlardan biride
Eamon Dunphy adında tanınmış bir köşe yazarıydı. Kendisi
Millwall takımının eski bir futbolcusuydu. Oldukça kötü bir
oyuncu olmasına rağmen her nasılsa medyaya gazeteci olarak
girmişti. Bu köşe yazarı Gerry Adams ile konuşulmasına
şiddetle karşı çıkıyor, gizli kanallar üzerinde yapılan pek çok şeye
ciddi olarak karşı çıkıyordu. Ona göre teröristlerle konuşmak
tümden yanlış bir şeydi. Ama şimdi geldiği noktada kendisi
yakın dönemde yapılan devlet başkanlığı seçiminde aday olan
Sinn Fein adayı Martin McGuiness’i desteklemekteydi. Fikrini
değiştiren bir dizi insan oldu. Bunu yaptıkları için bu insanların
doğru olmayan ya da iğrenç bir şey yaptıklarını düşünen de
olmadı, çünkü toplumun kendiside geçen zaman içerisinde
fikirlerini değiştirdi. Gerçekte toplumun kendisi fikir anlamında
medya’dan da hep bir adım ötede olmuştur, çünkü insanlar
kötü olduğunu düşündükleri insanların aslında o kadar da kötü
olmadığnı gördüler, bu insanların söyleyeceklerinin ‘belkide
önemli şeyler olacağını’ düşünmeye, oturup sorunları çözmenin
ve geleceğe bakmanın daha iyi bir seçenek olduğunu gördüler.
Medya çok önemlidir. Aranızdan bazıları siyasetçi. Yaşarsınız,
ölürsünüz, yeniden seçilirsiniz ya da seçilmezsiniz, insanlar bir
değeriniz olduğunu ya da olmadığını ya da belli bir hedef etrafında
hareket ettiğinizi düşünebilirler. Bu açıdan siyasetçilerin cesur
49
adımlar atması gerekir. Bu ada üzerinde yaşayan bazı siyasetçiler
barış süreci için çok çok cesur adımlar attılar. Şu senaryoyu
gözönüne getirin: Ölümlerin ve öldürmelerin devam edip
insanların derinden zedelendiği bir zeminde, kapalı kapılar
ardında bunlardan sorumlu olanlarla görüşüp sürekli bir barış
ortamı yaratmaya çalışıyorsunuz. Kamuoyunun bu süreç hakkında
bilgisi genelde sınırlı olacak, detayları fazlasıyla bilemeyecek ve
elde edeceği bilgilerin çoğunuda medya tarafından yorumlanmış
şekilde onlara aktarılacaktır. İşte bunun bir uzantısı olarak
bazı insanlar sorumluluk almak için öne çıkacaklardır ve
siyasetçilerinde yapmaları gereken budur. Böylece siyasetçilerin
içinde bulundukları rahat alanın dışına çıkıp kendilerine muhalif
olan bu kesimlerle ilişkilenmesi gerekir. İrlanda tarafından bu
alanda geliştirilmiş bazı tecrübeler vardır ve diğer ülkelerde bu
süreçten çok şey öğrenebilirler. Bu bebek adımlarını, medyanın
sürece çekilmesini içeren sürecin kontrollü bir şekilde uygulanması
gerekir. Eğer bu yolculuk boyunca birilerinin sinirleri boşalırsa –
ki süreç boyunca birkaç kez yaşanmıştır – bu süreci etkileyip geri
götürebilir.
En nihayetinde medya hayati bir rol oynamaktadır. Mesela
İrlanda’da birkaç gazete teröristlerle yapılacak herhangi bir
girişime karşı çıkmaktaydı. Kullandıkları dil ‘bunlar insanları
öldürüyorlar. Bunlar öldürmeyi durdurana kadar onlarla
konuşmamalısınız’ şeklindeydi. Bunu yaparsanız bir yere
varamazsınız. Bu sebeple görüşmelerin gizli, radarlardan uzak
olması ve sürece dahil olanların da sinirlerine hakim olması
50
gerekiyordu. Hakkını vermek gerekirse sürece dahil olanlar
sinirlerine hakim oldular. Daha öncede ifade ettiğim gibi bizde
ilerlemeye işaret eden bir dil kullanmaya başladık. En nihayetinde
gazeteciler mantıklı insanlardır ve eğer bu insanlara bilgi
aktarırsanız, hatta kullanamayacakları kadar dahi bilgi verirseniz
(onlara bu bilgileri kullanamayacaklarını, çünkü kullanılmaması
gerektiğini söyleyebilirsiniz) onlar bu bilgileri kullanabilir ve
bu bilgileri veren insanlar ‘lütfen benden bahsetmeyin’ diyebilir.
Medya ile ciddi bir güven ilişkisi kurulmalı, bu insanlara
nihayetinde ne elde etmek istediğimizi ve sürecin ilerlediğini
gösterebilmeliyiz.
Eoin Ó Murchú: Sinn Fein/IRA sorunu (Birlikçiler ve Kuzey’de ki
medya Sinn Fein-IRA şeklinde kullanılmaktaydı ki bu Sinn Fein’i
rahatsız etmekteydi) ile ilgili olarak ilk hissedilen şey Sinn Fein
gibi belli ölçüdeki zalimlikler için emirler veren bir yapıyla, silahlı
eylemler için emir verenlerle irtibatlanmadığı sürece barış süreci
ile ilgili olarak ilişkilenilmesinin anlamsız olduğu yönündeydi.
Bu konuda ülkenin güneyindeki hakiki his ise hem IRA’nın hem
de aynı zamanda Birlikçilerin dahil olduğu öldürme olaylarının
Cumhuriyet adına ya da onunla ilişkili olarak yapılmasına karşı
bir kızgınlık vardı. Sinn Fein ve IRA ile ilişkilenme konusunda
derin bir nefret, terörist ve katillerle konuşulmaması, öldürme
eylemlerini durdurmadıkları sürece onlarla ilişkiye geçilmemesi
yönünde bir his vardı. Bu zor bir durumdu.
51
Soru: İnsanların bakış açısı noktasında medyanın hangi dereceye
kadar sorumluluğu vardır?
Eoin Ó Murchú: Ülkenin güneyinde iktidardaki partilerde dahil
olmak üzere genel anlamda ülkenin yeniden birleşmesi yönünde
bir istek vardır. Yani zeminde ciddi bir desteğin varolduğundan
bahsedebiliriz. Ancak kullanılan taktikler, özellikle öldürme
olayları ile sonuçlanan taktikler konusunda insanların aynı fikirde
olduğunu söyleyemeyiz. Ben Richard’ın kullandığı terminolojiyi
kullanmayacağım ancak insanlar sivillerin öldürülmesinden
hoşnut kalmadılar. Bunun demokratik özgürlükler mücadelesine
nasıl katkı sağlayacağını idrak edemediler. Ancak silahlı mücadele
sona erdikten sonra ‘özgür, bağımsız, birleşik ve demokratik
İrlanda hedefine barışçıl yollar ile ulaşılması için’ gerekli rolün
oynanması konusunda kamuoyunca ciddi bir beklenti oluştu. Bu
yaklaşım çok güçlüdür ve bu süreci ilerletmeye çalışıyoruz.
Bana göre her çatışmanın başlangıç, orta ve sonuç aşamaları
vardır. Bu aşamaların örgütlerin belli birimleri tarafından
ilerletilmesi gerekir. Birşey elde etmeleri gerekir ve bunu da
demokratik methodlardan yoksun bırakıldıkları için ancak zor
yoluyla elde ederler ama nihayetinde barışında dilini yakalarlar.
İrlanda medyasının özellikle son yirmi yıllık sürecine bakıp, her
iki tarafın kullandığını dili incelemek ve sonuçta tarafların nasıl
birbirlerine yaklaştığını gözlemlemek gerekir. Öyle zamanlar
vardı ki taraflar arasında görev yapan aracılar yazdıkları her
kelimeyi taraflara sorar, onların böyle bir sözcük kullanılmasından
memnun olup olmadığını sürekli olarak kontrol ederlerdi.
52
Çatışmanın her kesiminden insanların katıldığı bir dizi
etkinlik yapılmıştır ve bu insanlar nihayetinde iktidar gücünü
paylaşmaya başlamışlardır. Yarından itibaren bu geziniz sırasında
muhtemelen bu insanların pekçoğuyla tanışacaksınız, onlarda
size fazlasıyla süreci anlatacaklardır. Eminim o dönem bu
işe siyasal açıdan dahil olan kesimler pekçok kez başlarındaki
şapkayı çıkarıp defalarca ‘karşı tarafa bir milim bile yaklaşmayan,
herhangi bir imtiyaz imkanı vermeyen bu adamlar için niye
uğraşıyoruzki?’ diye kendi kendilerine sormuşlardır. Uzun bir
sürece yayılan ciddi çabalar sarfedildi. En nihayetinde aradaki
karşılıklı şüpheler yumuşamaya, ortak bir geçmişten geldikleri
hissi ağır basmaya başladı. Bir diğer şey ise karşı taraftan
medyadan insanlar aynı binada yer almak durumunda kaldılar
ve doğal olarak öğlen yemeklerinde, çay aralarında bir araya
geliyorlar, süreci işliyorlardı. Bunun sürece çok önemli bir etkisi
oldu. Süreç için çok önemli olan ve her iki tarafında kabul ettiği
bir dil vardı ki her bir kelimesi büyük bir ciddiyetle kullanılırdı.
Bu dil işte bu küçük adımları yani bebek adımlarını atmak için
kullanılıyordu. Gerçekten oldukça uzun bir süreçti. Bu dilin bir
kitapçık haline ya da bir sözlük haline getirilmesi mümkün değil,
çünkü bu dil ülkeden ülkeye değişir, ama şablon burada ortaya
konulmuştur diyebilirim.
Soru: Barış sürecinde medya hangi taraf yanlısıydı?
Richard Moore: Çok sıklıkla ve kolayca kullanılan ‘kıyım’ ‘vahşet’
‘bilmem şu öldürüldü’ ‘mezalime neden oldun’ gibi sözcüklerin ve
53
cümlelerin kullanıldığı katı bir dil kullanılıyordu ki karşı tarafın
kabul edeceği bir dil değildi. Ölümlerin adı ‘öldürme’ konulmuştu.
Bugün bile Sinn Fein’in kullandığı dil çok kesin bir dildir. Yakın
dönemdeki başkanlık kampanyasına kısmen katıldım. Burada
farkettiğim şey ben sanki bir süredir Sinn Fein ile hiç irtibatta
olmamışım şeklindeydi. Bir ara IRA tarafından öldürüldüğünü
düşündüğüm David Kelly ile ilgili bir durum oldu ve onun
silahlı çatışmada öldüğü söylendi. Martin McGuinness’e bu dili
kullandığı için karşı çıkıldığında ‘yaşadığınız üzüntü ve korkuyu
anlıyorum’ şeklinde bir cevap verdi. 1970’li yıllarda Belfast’ta
ortadan kaybolan Jean McConville’ın ölümüyle ilgili soruya
da aynı cevabı verdi. Demek istediğim bu keskin dilin bugün
bile hala kullanıldığı ve halkın bundan rahatsız olduğudur. Bir
örgütün bu tür durumlarda vereceği cevap şudur ‘ben kimseyi
öldürmedim. Bir çatışma sürecindeydim ve bu insanlar bizim
üzerimizde kurulan baskının bir sonucu öldüler’. Kullanılacak
dil oldukça önemlidir.
Soru: Medya ile siyaset arasındaki ilişki nasıldı?
Richard Moore: Birlikte çalıştığım bakanlardan Dermot Ahern
2004 yılında Dışişleri Bakanı görevine getirildi. Bu ülkedeki en
ilginç şey Dışişleri Bakanının Kuzey ile ilgilenmesidir. Normal
bir ülkede bununla İçişleri Bakanlığı ilgilenir. Dermont Ahern
Kuzey’e ilk ziyaretini yaptığında kendisine bende eşlik ettim ve
ilk basın toplantısına yaklaşık 25 tane gazeteci katıldı. O dönem
barış süreci önemli bir aşama kaydetmişti. Alınması gereken
54
epey bir yol vardı, ama yinede oldukça önemli bir aşamadaydı.
Karşısında 25 tane gazeteci vardı ki aynı meslekten bu kadar
insanla yüzyüze kalmak tehlikeli bir durumdur. Kendisine
ömründe Sinn Fein’in Güneyde ki hükümete katıldığını görüp
görmeyeceği soruldu. Soruya çok samimi bir yanıt verdi ve
olabileceğini ifade etti. Bu cevap onu epey bir sıkıntıya soktu,
çünkü Kuzey’de ki medya onu IRA/Sinn Fein destekçisi bir
siyasetçi olarak görmeye başladı ki onu gerçekten tanımıyorlardı.
Bu küçük dalganın etkisi uzun sürdü ve Birlikçiler ile güveni
tekrar inşa etmesi epey bir zaman aldı.
BÖLÜM 2: 28 Kasım 2011, Pazartesi –
Carton House
Konu: Barışın İnşaasında Sivil Toplumun Rolü
Katılımcılar:
Ryan Feeney: Ulster Belediyesi Kalkınma, Strateji ve Halkla
İlişkiler Bölümü Başkanı
Peder Tim Bartlett: Maynooth Üniversitesi öğretim görevlisi ve
Belfast Katolik Piskoposu danışmanı
Michael Culbert: Coiste kurumu
55
Ryan Feeney, 2006 yılından buyana Ulster Belediyesi Geylik
Atletik Derneği (Ulster Council Gaelic Athletic Association)
kalkınma, strateji ve halkla ilişkiler bölümü başkanlığı görevini
yürütmektedir. Aynı zamanda Kuzey İrlanda Polis Birimi
Yönetim Kurulu üyesidir.
Ryan Feeney ‘Kültürel Alanda Barışın İnşaası : Yapısal Değişim’
konulu bir sunum yapmıştır.
Peder Tim Bartlett, İrlanda Katolik Kilisesi Lideri Kardinal
Seán Brady’nin danışmanıdır. Belfast kökenli olan Peder
Bartlett, Sıkıntı Yıllarında (Troubles) bölgede yaşamıştır. İnanç
ve Politika üzerine Mezheplerarası Grubun üyesi olan Peder
Bartlett aynı zamanda polis sistemi reformu konusunda Katolik
Kilisesinin sözcülüğünü yapmıştır. Peder Bartlett, Kuzey İrlanda
Devlet Bakanlığı (Secretary of State for Northern Ireland)
tarafından kurulan Kuzey İrlanda için Haklar Beyannamesi (Bill
of Rights for Northern İreland) forumunun üyeliği görevinde de
bulunmuştur.
Hali hazırda Bütün Ada için Katolik Kilisesi Adalet ve Barış
Konseyi (Catholic Church all-island Council for Justice and
Peace) Sekreterliğinin yanısıra Sosyal Sorunlar Üzerine Kiliseler
arası Toplantı Komitesi üyesi görevlerinide sürdürmektedir.
Geçmişte Belfast’ta bulunan St. Mary Üniversitesinde ilahiyat
dersleri vermiştir.
56
Peder Bartlett ‘Uzlaşma İnsiyatiflerine Olanak Sunulması’
üzerine sunum yapmıştır.
Eski bir siyasi mahkum olan Michael Culbert Cumhuriyetçi siyasi
mahkumların oluşturduğu bir ağ olan ‘Coiste na n-Iarchimí’nin
direktörlüğünü yapmaktadır. Sosyal hizmet görevlisi olarak
çalışırken 1978 yılında 16 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır.
Serbest bırakıldıktan sonra yüksek lisans eğitimini tamamlamış
ve Coiste’da önce tam zamanlı danışman, daha sonrada
bölgesel gelişme sorumlusu olarak çalışmıştır. 2008 yılında ise
kurumun direktörlüğü görevine getirilmiştir. Cumhuriyetçi eski
mahkumlar ile onların ailelerinin sosyal, ekonomik ve duygusal
koşullarının düzeltilmesi için çalışmaktadır.
Michael Culbert ‘Mahkumların Barış Sürecine Katılımı’
konusunda bir sunum yapmıştır.
Ryan Feeney: Geylik Atletik Derneği (The Gaelic Association
– GAA) İrlanda adası üzerinde kurulu bulunan en büyük spor
ve kültür örgütüdür. Üye sayısı bir milyonun üzerindedir ki bu
da tüm ada nüfusunun 5’te 1’ine denk gelir. Geylik Futbolu,
Hurling (Hokey benzeri bir İrlanda spor oyunu), Rounders
(Amerikan futbolu benzeri bir İrlanda spor oyunu), Hentbol,
Camogei (Kadınların oynadığı Hokey benzeri bir İrlanda sporu)
ve Kadınlar arası Geylik futbolundan oluşan 6 spor alanından
sorumlu olan güçlü bir kültürel organdır. Amatör sporlarla
uğraşan, ailelere dayalı ve gönüllü çalışan bir kurumuz. GAA
57
gelirlerinin yüzde 85’ini kulüplere ve topluma yatırım olarak
kullanmaktadır. Toplam malvarlığı yaklaşık 2.5 milyar euro olan
bir kurumdur ve mütevelli heyeti aracılığyla idare edilir. Ada
üzerindeki gönüllü çalışmaların yüzde 42’si GAA aracılığıya
gerçekleştirilmektedir. En büyük sosyal kaynak yaratan kurum
olduğu gibi sağlık, adalet, kamuoyu oluşturma ve kapasitelerini
yükseltme alanlarında etkisi vardır ve biz kendimizi adeta İrlanda
toplumunu bir arada tutan bir tutkal gibi görmekteyiz.
Özellikle Kuzey İrlanda’da bazı kesimler GAA’ye İrlanda
Kültür ve Sporu üzerine çaba gösteren bir kurum olduğu
şüpheyle bakmakta, onun toplumun bir kesimini, özelliklede
Cumhuriyetçi ve Milliyetçi kesimleri temsil eden bir yapı
olarak görmektedir. İrlanda adasının tarihine bakıldığında
derneğin oldukça tartışmalı bir tarihi olduğunu söyleyebiliriz.
1884 yılında kurulan derneğin, amacı kültürel değeri olan
İrlanda oyunlarını topluma yeniden tanıtmaktı. Faaliyet yılları
boyunca farklı boyutlardaki Cumhuriyetçilik fikriyle ilişkili
olmuş, çatışmalar döneminde de arzu etmeden sürecin içine
sürüklenmiştir. 1981 ie 1993 yılları arasında Kuzey’de ciddi bir
kargaşa yaşanırken, GAA’de kendini bu durumun tam ortasında
bulmuştur. Açlık grevlerinin başladığı dönemlerde GAA içinde
hem açlık grevlerini destekleyenler hem de karşı çıkanlar vardı.
O dönem GAA başkanı olan Micky Harte’in kardeşi Ulster
Belediye Başkanıydı ve kendisi o dönem GAA’nın siyasetin
dışında kalması için fazlasıyla çaba sarfetmiştir. Bunun sonucu
olarak yeni bir kural işleme konularak GAA adına ya da GAA
58
mülk alanları içinde hiçbir siyasal faaliyetin yapılamayacağı
kararı alınmıştır. Örneğin biz Avrupa’nın en büyük dördüncü,
İrlanda’nın da en büyük stadını yaptık. Bu stadı yaparken kendi
bütçemizden 400 milyon Euro harcarken, İrlanda hükümetide
41 milyon Euro yatırım yapmıştır. Yapılan ekonomik yatırıma
bakarsanız bizim stadın sahibi olmamız gerekir, ama stad işte
orada herkesin kullanımına açık bir yapıt olarak durmaktadır.
Az önce bahsettiğim kural sebebiyle stadta siyasi parti
toplantıları yapılması taleplerini reddetmek zorunda kaldık.
GAA’nın o dönem Kuzey İrlanda’nın Polis gücü olan Royal
Ulster Constabulary (RUC) ile de zor bir ilişkisi olmuştur. 2001
yılına kadar RUC’nin aktif bir üyesi olarak GAA’nın parçası
olamazdınız. Kuzey’de Cumhuriyeçiliğin geniş bir yelpazesini
temsil ediyorduk. Kural 21 olarak adlandırdığımız kural GAA
üyelerinin polis ya da Britanya Ordusuna katılmasını engelliyordu.
Geçen Cuma günü Polis Kuvvetleri (PS), İrlanda Oyunlar
Derneği (IGA) ve Garda Síochána arasında GAA’nın Genel
Merkezi olan Coerke Park stadında bir futbol maçı oynanmıştır.
Bu çok önemli bir şeydir, çünkü bu tür bir şeyin bundan 12 yıl
önce GAA kuralları sebebiyle yapılması mümkün olamazdı.
Kurumumuz pek çok kulübe ve spor müsabakaları için verdiği
kupalara Patrick Pearce ve Thomas Clarke gibi İrlandalı
yurseverlerin isimlerini vermiştir. Bu sebeple Birlikçi toplumda
GAA’nin rolüne ilişkin ciddi şüpheler vardır. Son 5 yılda GAA,
Birlikçi militanlarla, önde gelen Birlikçi siyasetçilere dostluk elini
59
uzatmak için bir program uygulamaya başlamıştır. Bu çalışmamız
sırasında özellikle Belfast’ta bir anlamda unutulan Birlikçi
toplum üyelerinin farkına vardık. İşçi sınıfından Birlikçi toplum
üyelerinin yaşadığı yerlerde yoksulluk ve eğitim imkanlarının
eksikliğini gördük. Bu insanlar bizimle oturup kendi bölgelerinin
geliştirilmesi için yardımcı olup olamayacağımız konuştular.
Aynı zamanda GAA’nin İrlanda Kültürü eksenli çalışmalarına
büyük bir ilgi gösterdiler. Toplumun kendisine dayanan, spor ve
gönüllülük esaslı kurumlaşmamıza ilgi duyduklarını gördük.
Daha öncede ifade ettiğim gibi GAA’nın İrlanda adasında bir
milyondan fazla, dünyanın diğer alanlarında ise 300.000 üyesi
vardır. Ben GAA’nın maaş ödediği bir yöneticiyim ve Kelly
eyaletinde kendi yönettiğim gönüllü bir spor kulübüm var.
Benim yaptığım gibi kendi eyaleti için tamamıyla, amatör bir
şekilde spor yapan ve bunun karşılığında para almayan, aldıkları
parayıda yeniden toplum düzeyinde yatırıma yönlendiren birkaç
kişi var. Kendimizi büyük toplum modelinin parçası ve ada
üzerindeki toplumsal yaşama olumlu katkıda bulunan bir kurum
olarak görüyoruz. Birlikçi toplumun bu modele ilgi duymasının
sebebi ise onlarında kendi toplumlarında böyle bir işleyiş modeli
görmek istemesidir. Bizde bu modeli kendilerine sunduk ve kendi
toplumlarında bir kapasite gelişimi sağlamak için elimizden
gelen yardımı yaptık, yapmayada devam ediyoruz.
Son birkaç yıldır polis kuvvetleri konusu ile ilgileniyoruz ve bu
konuda olumlu ilişkiler kurmaya çalışıyoruz. Ben polis kuvvetleri
60
konusunda görev alan en üst düzey GAA yöneticilerinden
biriyim, çünkü aynı zamanda Polis Kuvvetleri Yönetim Kurulu
üyesiyim. 2001 yılı öncesi benim GAA adına böyle bir görevi
almam düşünülemezdi. GAA’nın yaptığı Kuzey’de bulunan
toplumun birbirine yakınlaşması ve daha fazla bağlanması için
olumlu bir rol oynamaktır.
Şu anda Kuzey’deki duruma baktığımızda barış sürecine karşı
olan küçük bir azınlık var. Barış sürecine karşı çıkan küçük bir
Cumhuriyetçi grup Katolik kökenli polis memuru Ronan Kerr’i
öldürdü. Bu grubun belli bir hedefi olmadığı gibi Kuzey’de
yaşayan toplum üzerindeki etkiside çok azdır. Ronan Kerr aktif
bir GAA üyesiydi ve benim hatırladığım kadarıyla GAA ve
Kuzey İrlanda Polis Servisi (PSNI) ilk kez aynı kişinin tabutunu
beraber omuzlamış cenaze törenini birlikte düzenleyerek barışa
karşı çıkan kesimlere çatışma günlerinin geride kaldığına dair
güçlü bir mesaj vermişlerdir. Bu adada yaşayan insanlar Hayırlı
Cuma Anlaşması ile yaratılan bugünkü yapısal yapı üzerine oy
kullanmışlardır. Ben bu anlaşmaya Evet oyu verdim ki o zaman
19 yaşındaydım. Daha önce oy kullanmamamın sebebi bizde
oy kullanma yaşının 18 olmasıdır. Seçim zamanı St Mary’s
Kolejinde öğrenciydim. O zaman istikrarlı bir hükümet olmadığı
için bir kargaşa durumu vardı. Ancak biz kendimize güvenen bir
kurumuz ve bu sayede bütün toplumla bütünleşebiliyoruz. Bu
sayede önde gelen Birlikçi siyasetçilerle görüşme imkanımızda
oldu.
61
Ben Derry eyaletinin Greysteel bölgesindenim. 1993 yılında
Cadılar bayramı zamanı silahlı bir Birlikçi şahıs bu bölgedeki
bir bara girip 8 kişiyi öldürdü. Bu insanlardan 5 tanesi GAA
üyesiydi ve 1 tanesi benim kuzenim, 2 tanesi yan komşularımdı.
Bundan 3 sene önce önde gelen Birlikçilerden biri olan John
‘Jacky’ McDonald ile tanıştım ve sohbet etmeye başladık. Çok
zor bir şeydi, ama yapılması gereken en doğru şeydi. Kendisinin
bana sorduğu ilk soru ‘Belfast’ta İşçi sınıfından insanların yaşadığı
bölgelerde, istikrarlı ve gelişen bir toplum yaratmak için nasıl
yardım edebilirsiniz?’ oldu. Kendisine çok basit bir yanıt verdik
ve dedik ki ‘Her ne şekilde isterseniz yardım etmeye hazırız ve
bundan mutlu oluruz’. O zamandan bu yana Birlikçi toplumla
kapsamlı bir diyaloğa girdik ve onların bulunduğu seviyeyi
yükseltmeye çalışıyoruz.
Toplumlararası okul programımız çerçevesinde 250 çocukla
ilgileniyoruz ve bu çocuklar Cúchulainn Kupası gereği spor
müsabakalarına katılıyorlar. Protestan toplumdan 500 ilkokul
çocuğu daha var ve onlarda Geylik spor oyunları oynuyorlar. Belki
bu rakamlar sayı açısından fazla bir şey ifade etmiyordur , ama
bundan 6 ya da 8 yıl önce bu çocukların GAA ile ilişkilendiğini,
bizim oyunlarımızı oynadıklarını ve bize güven duyduklarını
söyleyemezdik, çünkü daha öncede ifade ettiğim gibi Birlikçi
toplumun bir kesimi hala derneği karşı olunacak bir kurum
olarak görüyor.
Kurum olarak Hayırlı Cuma Anlaşmasına tüm kalbimizle
62
inanıyor, tarihi bir adım olan bu anlaşmayı destekliyoruz.
Yetki devrine ve mevcut barış sürecine inanıyoruz, ama aynı
zamanda insanların kimliklerinden onur duyma hakkınada
inanıyoruz. Ben bir İrlandalıyım ve bundan gurur duyuyorum.
Kendimi siyaseten Liberal Cumhuriyetçi olarak tanımlıyorum.
Kökenimden ve kimliğimden dolayı gurur duyuyorum. Bu
ülkede yaklaşık 1 milyon insanda kendisini Britanyalı olarak tarif
ediyor. Yapacağım tek şey onların Britanyalı olmalarına saygılı
olmaktır, ama onlarında benim İrlandalılığıma saygı duyması
gerekir. Hayırlı Cuma Anlaşmasının bu adada insanların
İrlandalı, Britanyalı ve her ikisi olması yönündeki önermesini
kabul ediyoruz. İrlandalı olmayı başka insanların kendilerini
Britanyalı olarak ifade etmeleri hakkına saygı duymadan
yaşayamayız ve onların kendilerinin Britanyalı olarak ifade etme
hakkını tanımalıyız. Onların kimliklerinden onur duymaları
gerekir. Ancak biliyoruz ki bizim toplumumuzdaki bazı insanlar
Britanyalılığı kırıcı bulmaktadır. Bizim de bir kültür ve spor
kurumu olarak görevimiz Britanyalılık ve Britanya sembollerine
karşı güven aşılamak için topluma telkinlerde bulunmaktır.
Kuzey’de bu durumu günlük olarak yaşıyoruz.
Sözlerimi tamamlarken, son 12 yıllık süre içinde bu adada yaşayan
toplumumuz için oldukça önemli ilerlemeler sağladığımızı ifade
etmek istiyorum. Ben kendimi genç biri olarak ifade ediyorum
ve 1988 yılında Belfast’ta okuduğum yıllara göre kıyasladığımda
yaşanan değişimin çok önemli olduğunu söyleyebilirim.
Geçmişte Belfast’ta yaşayan ve şu an orada çalışma yürüten biri
63
olarak değişimini somut olarak her gün gözlemlediğimi ve şehrin
Avrupa’nın önde gelen şehirlerinden biri haline dönüştüğünü
söyleyebilirim. Adanın her yanında insanların birbirlerine
dostluk eli uzattığını, diğerlerinin haklarına saygı duyduğunu
görebiliyoruz. Eski başkanımız Martin McGuinness ve John
Hume örneklerinde olduğu gibi bir toplumsal önderlik zemini
de gelişmektedir.
Herşeyi halletmiş değiliz, daha yapacak çok şeyimiz var. Ancak
insanların birbirine dostluk eli uzatma, kaynaklarını paylaşma ve
kapasitelerini geliştirme konusunda daha istekli olduklarına daha
fazla ikna olmuş durumdayım. Bugün benden yapısal durum
üzerine konuşmam istendi. Belki biraz küstahça bulunabilir,
ama bana göre bizim kurumlaşmamız dünyanın en iyi kapasite
geliştirme ve gönüllü kurumlaşma modelidir. Toplumları biraraya
getirme imkanını oluşturup bunu süreklileştiriyor, onlara yer ve
kimlik hissi veriyor. Biz İrlanda vatandaşları olarak bu modeli
Birlikçi kardeşlerimizle paylaşıyor olmaktan dolayı oldukça
memnunuz. Önümüzdeki dönemde de onlarla ilişkilenip
paylaşmaya devam edeceğiz, çünkü çok önemli bir sürece yani
bir uzlaşma sürecine gireceğiz. Bu süreçte farklılıklarımız olsa da
bundan ziyade bizi bir araya getiren nedenleri kutluyor olacağız.
Peder Tim Bartlett
Dünyadaki çatışmaların çoğu farklı çelişkilerden kaynaklanır.
Bu çatışmaların sebepleri arasında kültürel, siyasal, dini, tarih,
ve kimlikler ile ilgili sebepler vardır ki İrlanda’daki çatışmanın
64
tarihide bunlardan ibarettir. Ben sizinle dini ölçülerin ve
özelliklede dini liderlerin rolünü paylaşmak istiyorum. Sözlerime,
dünyanın genelinde çatışmaların çözümlenmesi noktasında dini
liderlerin rolüne olduğundan az kıymet verildiğini, dini liderlere
olması gerekenden daha az başvurulduğunu söylemekle başlamak
istiyorum. Elbette sizin durumunuzla ilgili olarak bir görüş ifade
edemem, ama her nereye gidersem gideyim vardığım sonuç
budur. Sizlerle İrlanda’da çatışmanın çözümlenmesi sürecinde
dini liderlerin rolü üzerine görüşlerimi paylaşmak istiyorum.
Önce kısa bir tarihi bilgi vermek istiyorum: Bu adadaki çatışmanın
kökenleri Hrstiyanlıkta reform sürecine kadar gider ki bu süreç
sonrası Hristiyan topluluklar farklı kökenlere bölünmüşlerdir. O
zamana kadar sadece Katolik kilisesi ve onunla birlikte Ortodoks
kiliseleri vardı. Ancak 1500’lü yıllarda pekçok gruba bölündük
ve 1500 ile 1600’lü yıllarda Avrupa’da pek çok siyasi ve dini grup
ortaya çıkıp büyümeye başladı.
Bu süreç İrlanda için oldukça önemliydi, çünkü Kral VIII.
Henry Katolik kilisesinden ayrılıp kendisinin başında olduğu
bağımsız bir kilise olan İngiltere Kilisesini oluşturdu. Bunun bir
yansıması olarak Anglikan Kilisesi İrlanda’daki Katolik kilisesini
sindirmek için İrlandayı işgal etti. İrlanda o dönem tümüyle
Katolik bir ülkeydi. İnsanlar net bir şekilde bu duruma karşı
koydular. Öyle yasalar vardı ki, Katolik rahibin halka ‘toplanın’
demesi durumunda insanların onu Britanya kuvvetlerine şikayet
etmeye zorluyordu. Pekçok rahip bu sebeple Britanya kuvvetleri
tarafından inançları sebebiyle öldürüldü. Çok sayıda Katolik bu
65
ingiliz güvenlik kuvvetleri tarafından öldürüldü. İngiltere kilisesi
uzun yıllar boyunca adanın her yanında resmi devlet kilisesi
olarak faaliyet gösterdi ki bu kilise aslında nüfusun sadece yüzde
3 ya da 4’ünü temsil ediyordu.
Daha sonra başka bir belirgin gelişme oldu ve İngiltere’deki reform
süreci sonrası İskoçya ve İrlanda’nın kuzeyinde Presbiteryen
kilisesi oluşturuldu. Presbiteryen kilisesi Anglikan kilisesinden
farklıydı, çünkü üyeleri daha çok yoksul çiftçilerden oluşuyordu.
Bunun üzerine İngiliz liderler İskoçya’daki bu yoksul çiftçileri
oradan alıp İrlanda’nın kuzeyine getirmeye, topraklarından
uzaklaştırdıkları Katoliklerin çiftliklerini ve topraklarını
İskoçya’dan getirdikleri bu Presbiteryen’lere vermeye karar
verdiler. Ulster’in sömürgeleştirilmesinde bu olayın tarihi bir
önemi vardır.
Peki bunu bilmenin önemi nedir? Bunu bilmek dini bir problemin
nasıl siyasal bir sorun haline geldiğini anlamak açısından
önemlidir. 1921 yılında İrlanda’ya bağımsızlığı verildiğinde, ülke
toprağının yüzde yetmiş beşi 26 eyalete bölünmüştü ve İngilizler
adanın kuzeyini kendilerinde tutmaya karar vermişlerdi. Yani
Birleşik Krallığın bir parçası olarak kalmıştı. Bunu yapmalarının
sebebi daha sonradan ülkenin kuzeyine getirilen bu Protestan
topluluğun ülkenin o bölgesinde yoğunlaşmış olmasıydı.
Kuzey İrlanda 1921 yılında Birleşik Krallığın parçası olurken,
nüfusun yüzde 75’ini Protestanlar yüzde 25’ini ise Katolikler
oluşturuyordu. Aradan geçen 80 yıllık süre içinde bu tablo kısmen
66
değişti. Son nüfus sayımları bölgede ki nüfusun yüzde 48’inin
Protestan, yüzde 45’nin Katolik, yüzde 5’inin ise farklı dinlerden
ya da din inancı olmayanlardan oluştuğunu göstermektedir. Bu
çok belirgin bir değişimdir.
Kuzey İrlanda kurulduğunda, Katoliklerin nüfusu önemli bir
oranda olsa dahi, Protestan liderler Britanya’ya yakın oldukları
için gücün merkezinde yer aldılar. Sonrasında oluşan toplumsal
yapıda Katolikler azınlık topluluk haline dönüştü ve onlara karşı
başta oy kullanma hakkı, konut hakkı ve iş imkanları açısından
olmak üzere farklı uygulamalar yapılmaya başlandı. Katoliklere
eşit davranılmıyor, sosyal, ekonomik ve dini ayrımcılıklar
uygulanıyordu. John Hume liderliğinde 1969 yılında Kuzey
İrlanda’da başlayan sivil haklar hareketi, bütün herkesin sivil
hakları için önemli bir mücadele alanı yaratıyordu. Özelliklede
etnik kökenleri sebebiyle farklı olan Katolikler için ciddi bir
mücadele alanıydı. Protestan kökenli Birlikçi liderler bu duruma
karşı çıkıyorlar, Katolik topluma hiç bir değinmede bulunmadan
Kuzey İrlanda’da Protestanlar için Protestan bir hükümet kurmayı
tartışıyorlardı. Şiddetli çatışmaların işte 1969 yılında başlayan bu
sivil haklar mücadelesine kadar uzandığını söyleyebiliriz.
Kendi toplumunun oylarına ihtiyacı olan o dönemin siyasal
liderleri, diğer toplumla ilişkide görülmemek için ciddi bir
çaba sarfediyorlardı. Ancak dini liderler daha çok Hristiyanlık
lügatına bağlı kalarak, barış, adalet, komşu sevgisi, düşmanını
sevmek, affetmek ve uzlaşmak gibi ideallerle hareket ediyorlardı.
67
Bu dini liderlerden bir kısmı, kendi toplumlarının sınırları dışına
çıkarak, diğer toplumdan dini liderlere ulaşmaya başladılar
ve çatışmanın çözümü noktasında çok önemli iki şey yaptılar.
Öncelikle farklı toplumlardan insanların kendi toplumlarının
tepkisine maruz kalmadan, diğer toplumlardan insanlarla biraraya
gelebileceği güvenli zeminler yarattılar. Dini liderlerin yarattığı
bu zeminde gelişen diyalog çoğu zaman sessiz ve gözlerden
uzakta yaşanmaktaydı. Topluluklar düzeyindeki bu durumun
sonrasında birbirleriyle kamuoyu karşısında konuşmayacak
veya bir araya gelmeyecek olan siyasal liderlerde bu sayede
ilişkilenmeye başladılar. Bu diyalog daha sonra kamuoyununda
bildiği resmi bir diyalog sürecine dönüştü.
Din liderlerin oluşturmuş olduğu bu dil, toplumların bir
kısmında savunmacı ve sinirli bir dil olarak varlığını korudu,
değişmedi. Pekçok dini lider ortak bir gelecek için ortak bir lügat
geliştirdiler. Örneğin çatışmanın devam etmesi durumunda
hiçbir tarafın tümüyle başarı sağlayamayacağı, en sonunda
herkesin kaybedeceği gerçeği işlenmeye başlandı.
Bazı dini liderlerimiz ise daha cesur davranıp affetmek ile
ilgili sözler sarfettiler. Nihayetinde olabilecek en zalim şiddet
saldırılarına maruz kaldılar. Özellikle iki kişiden bahsetmek
isterim. Gordon Wilson Protestan bir din adamıydı. Küçük
bir kasaba olan Enniskillen’de bir anma töreninde patlayan
bomba sonucu 11 kişi hayatını kaybetti. Bombanın yıktığı yerin
altında kalan kızının elini tutmuş, yüzünü göremeden onunla
68
konuşuyordu. Kızı yanında vefat etti. Gordon Wilson bu vahşete
sebep olan adamları nasıl affettiğinden bahsetti. İnsanı neredeyse
beyninden vuran birşeydi, ama bu söylemiyle hem siyasetçileri
hemde misillemede bulunmak isteyenleri frenlemişti, çünkü bu
haysiyetli duruş, âlicenaplık, insanlık ve dini açıdan bakarsak
besbelli hristiyan prensip karşısında nasıl farklı bir şey yapılabilirdi
ki?
Bir diğer adam ise Michael McGoldrick idi. Onunda taksici
olan oğlu Protestan Birlikçi silahlı adamlar tarafından aracında
vurulup öldürülmüştü. Michael başka ana ve babaların aynı
acıyı yaşamasını istemediğini söyleyerek herhangi bir misilleme
yapılmamasını istedi ve af istedi. Bu kişide çok inançlı bir katolik
idi.
Dini liderlerin rolüyle ilgili olarak söylemek istediklerim temel
olarak bunlar. Bu dini liderler siyasetçilerin ilerleyebileceği güvenli
alanlar yarattılar. Bunu çok cesur bir şekilde yaptılar ve bence
dünya genelinde din adamlarının yapması gerekende budur. Dini
geleneklerden en iyi haliyle bahsedip, barış ideallerini paylaştılar.
Bıkmadan barış idealini paylaştılar. Ben inançlı bir Katoliğim ve
Protestan arkadaşlarımla barış ve işbirliği çabası içinde olmam
beni daha az Katolik yapmaz. Dini liderler Hayırlı Cuma
Antlaşmasının çerçevesine göre yeni bir lügat geliştirdiler. Bizim
bu zemini karşılıklı saygı, tolerans, affetme ve bundan daha da ötesi
gelecek için birlikte çalışarak geliştirmemiz gerekir. Dini liderlerin
şu anda toplumun genelindeki devam eden rolü de budur.
69
Michael Culbert
Öncelikle size biraz geçmişimden bahsetmek istiyorum. Evliyim
ve sosyal hizmet uzmanı olarak çalışıyorum. Geçmişte IRA
saflarında Britanya silahlı kuvvetlerine karşı verilen silahlı
mücadelede yer aldım. Ben İrlanda’da ki çatışmayı mezheplerarası
bir çatışma olarak değerlendirmiyorum. Bu mücadele sömürgeci
bir güce karşı bir mücadeledir. İrlanda Britanya’nın ilk
sömürgesiydi ve umarım en son sömürgesi olur. Ben entellektüel
birikimi olan, çok aktif, çok sosyal bir insan olarak büyüdüm,
ancak ülkemde yaşananlarda bir yanlışlık olduğunu farkettim.
Bu gelişmeler benim gibi binlerce insanı politikleştirdi. Biz bu
değişimin teorik tartışmalar, demokratik diyalog yolları ya da
parlamentoda temsiliyet yolu ile çözülebileceğine inanmıyorduk.
1970’li yıllarda Britanya hükümetinin bizim taleplerimizi
reformlar yolu ile yeterince karşılamadığını, buna karşılık devrimci
bir yanıt verilmesi gerektiğine inanıyorduk. Eğer yeterli oranda
reform yapsalardı belki bu devrimci dalga engellenirdi. Devrimci
kelimesini kullanmamın sebebi bizim Britanya hükümetinin
reformlar yolu ile önerdiklerinden daha fazlasını istememizdi.
Biz son derece makul, birikimli, düşüncelerini rahat ifade eden
insanlardık, ama bizi dünyaya aklını kaçırmış ya da gangster
olarak lanse ediyorlardı. Medya hiçbir zaman bizi ülkesinin
özgürlüğü için savaşan insanlar şeklinde olumlu bir ifade ile lanse
etmedi. Genel olarak gençliğimde bu tür faaliyetlere karıştım
ve daha sonra Britanya güvenlik güçleri tarafından yakalanıp,
güvenlik güçleri mensuplarını öldürmekten ömür boyu hapse
70
mahkum edildim. Neden bilmiyorum tam 16 yıl sonra beni
serbest bıraktılar ki bu memnuniyet verici bir durumdu.
Cezaevindeyken siyasi olarak oldukça aktif ve örgütlüydük.
Siyasal sürece hakimdik, bütün gelişmeleri, ulusal ve uluslararası
siyasal hareketleri yakından takip ediyorduk. 1980’li yılların
sonuna doğru cezaevindeki IRA’lı siyasi mahkum sayısı 25.000
civarındaydı. Bir gerilla örgütünü gözönüne getirdiğinizde
2000 kişilik bir kuvvetiniz varsa aktif bir savaşa girişebilirsiniz.
1980’li yılların sonu 1990’lı yılların başında cezaevinde kendi
aramızda bir diyalog süreci başlattık, çünkü güvenli bir yerdi.
Uzun süredir cezaevindeydik ve neredeyse hergün cezaevine çok
sayıda genç erkek ve kadın yeni tutsak geliyordu. Bizim de kendi
durumumuzu gözden geçirmemiz gerekiyordu. Dışarda bulunan
toplumumuzda bu durumun ne kadar süreceğine dair kaygılar
taşıyordu. Bu açıdan örgüt liderliğini sürecin bundan sonraki
10 ya da 20 yılı nasıl gelişeceğini ifade etmeye zorluyorduk.
Hareketin geniş kesimlerinin belli hedefler çerçevesinde
diyalog sürecini başlatması için oldukça zorlayıcı olduğumuzu
düşünüyorum. Tesadüf olsa gerek Cezaevinden salıverildikten
3 ay sonra IRA tarafından ateşkes ilan edildi. Bu memnuniyet
verici bir durumdu, aynı zamanda siyasal faaliyetlerde devam
ediyordu. Barış süreci olarak ifade ettiğimiz bu mekanizmanın
devreye girmesi için yerine getirilmesi gereken bazı faktörler
vardı. Ben yakın dönemlerde Haitililer, Sri Lankalılar, Afganlar
ve Taylandlılar ile irtibat içinde bulundum. Orada farkettiğim
şey sağlıklı bir müzakere için yeterli yapısal düzenin mevcut
olmadığıydı. Bu ülkelerde Glen Cree ya da benzeri örgütlerde
71
mevcut değildi. Burada Katolik kilisesi ve diğer kurumlar bize
diyalog imkanı sağladılar.
Sunum sonrası DPI Direktörü Kerim Yıldız soru ve cevap
bölümünü açmıştır:
Soru: Siyasal Güç paylaşımının Kuzey İrlanda’ya etkisi nedir?
Ryan Feeney: İlk soruyu ben yanıtlamak istiyorum. Bugün burada
sizin karşınızda bulunan biz üç konuşmacı geniş bir çerçevede
Milliyetçi-Cumhuriyetçi toplumu temsil ediyoruz. Cumhuriyetçi
eski bir siyasi mahkum, bir rahip ve tümüyle İrlandalı olan bir
spor ve kültür kurumu adına konuşan ben. Katolik, Cumhuriyetçi
toplum bu anlamda oldukça kaynaşmıştır. Tek bir kilisemiz var,
bunun yanısıra GAA var ve iki siyasi partimiz varki bunlardan
Sinn Fein, Sosyal Demokrat ve Emek Partisi (SDLP)’yi geride
bırakarak birinci parti konumuna gelmiştir. Bizim toplum bu
şekilde yapılanmıştır. Protestan Birlikçi topluma baktığımızda
ise biri büyük, biri küçük biri de barış sürecine karşı olan son
derece küçük 3 siyasi partileri, çok sayıda kiliseleri var ve bunun
yanısıra Orange Order isimli kültürel bir grup var, ama üye
sayıları 30.000 civarında ki bu da bir kurum için oldukça düşük
bir rakam.
Peder Tim’inde ifade ettiği gibi herkesin gözlerinden uzak
yerlerde siyasetçilerin birbirlerine dostluk elini uzatması için
oldukça fazla çaba sarfedildi. Bu durum sorun yaratmaya
devam ediyor. Halk düzeyinde liderlik pozisyonunda olan
72
bazı insanların karşı toplumdan insanlarla aynı düzeyde
ilişkilenmesinin eleştirildiği durumlarda oluyor. Devam edip
giden sembolik jestler var. Örneğin ben 18 yaşında üniversiteye
başladığımda benim sınıfımda daha önce herhangi bir Protestan
ile tanışmamış insanlar vardı. Bende ilkokul, ortaokulu ve lisede
Katolik okuluna gittiğim için Protestanlar ile tanışmadım. Ama
komşularımız Protestan idi ve annemle babamın onlarla iyi
ilişkileri vardı. Bu sayede bir tecrübe sahibiydim. Orange Order
üzerinden Protestan kültür hakkında bilgim vardı, çünkü ben
karma bir toplumda yaşıyordum. Ancak Belfast’ın bütünüyle
birbirinden ayrılış toplumları barındırdığı o günlerden bugüne
kadar pek çok şey değişti. Kesimler arasında daha fazla ilişki
var. Kiliseler birbirine yakınlaştı, orta hükümet var ve bunun
yansıması halk katmanlarında da görülüyor. Şimdi bizim güçlü ve
hiyerarşik olarak merkezi bir hükümetimiz var. Bu durumu daha
fazla toplum seviyesine indirmeye çalışıyoruz. Bunlar geçmişte
olamazdı, ama şimdi daha somut bir hale geldi. Belfast’ta
Protestanların çoğunlukta olduğu ve her tarafın Britanya
sembolleri ile donatıldığı Shanklin caddesine gidebiliyorum,
çünkü oradaki insanlarla birlikte çalıştığım için güvende
olduğumu biliyorum. Ancak bundan 10-12 sene önce böyle bir
şeyi yapmak mümkün olmazdı, çünkü bu bölgeler benim gibi
insanların rahatlıkla gidebileceği yerler değildi.
Soru: İrlanda’daki din adamlarının rollerinden bahsettiniz.
Bunlar içinde en tanınanlardan biride Dr. Ian Paisley’dir. Onun
rolünden bahsedebilirmisiniz?
73
Peder Tim Bartlett: İrlanda’nın Kuzeyi ve Güneyinde 4 tane
kilise vardır. Bunlar: Presbiteryen, Anglikan, Metodist ve Katolik
kiliseleridir. 1970’li ylların başında bu dört kilisenin başındaki
rahipler tarihte ilk kez kamuoyu karşısında biraraya geldiler ve
o tarihten itibarende düzenli olarak yıl içinde 6 kez biraraya
geliyorlar. Daha dün böyle bir araya gelme vardı ve bende onlara
katıldım. Birlikte şiddetin yaşandığı, polislerin yaralandığı
yerlere gittik. Kilise liderlerinin bir arada olması ve ortak bir
liderlik göstermesi oldukça önemli olmuş, 1971 yılından bu
yana yaşanan bütün sıkıntılara rağmen sağlamlığını korumuştur.
Ancak haklısınız, dini ve siyasal toplumlar içinde insanların farklı
yöne gitmesini isteyen insanlar vardı. Ian Paisley dini liderlerin
biraraya gelmesine şiddetle karşı çıkıyordu ve bu buluşmalara
giden Protestan dini liderleri toplumu satmakla suçluyordu.
Hem yerel hem de uluslararası anlamda dini liderler ile siyasetçiler
arasındaki ilişki ciddi bir soru işareti taşır. Dr. Ian Paisley hem
siyasetçi, hem bir parti lideri, hem de dini bir liderdi. Katolik
bir rahip olarak kurallar gereği benim siyasete dahil olmam ya
da kamu görevlisi olmam mümkün değildir. Sadece dini lider
olarak kalmam gerekir. Sadece dini lider olarak çalışmanın
zorlukları vardır ve bazen bu görevler arasında kaymalar olur.
Dr Ian Paisley Birinci Bakan görevine gelmeden önce Katolik
kilisesi olarak Britanya ve İrlanda hükümetlerine itirazlarımızı
bildirdik, kendisinin oldukça net bilinen Katolik kilisesine karşıt
olma yaklaşımını bir tarafa bırakması gerektiğini, Katoliklere
inanç güvenliği açısından bir garanti vermesi gerektiğini,
74
onlara bu ülkenin eşit haklara sahip vatandaşları olarak adil ve
onurlu davranacağına, dini haklarına saygı göstereceğine dair
beklentilerimizi bildirdik. Ian Paisley, Sinn Fein ile anlaşma
yapmak üzere St Andrews’a gitmeden önce benimde içinde
olduğum Katolik din liderleri ile kendi ofisinde bir araya geldi.
Bu tarihi bir andı ve basında geniş bir yer aldı. Bu adam bir
zamanlar Avrupa Parlamentosunda Papa II. Jean Paul’a bağırmış
ve sonrasında parlamentodan dışarı çıkarılmış bir adamdı.
Katolik Kardinal ve din adamlarıyla bir masanın etrafında
karşılıklı oturmak zorunda kalmış, onlara onur ve eşitlik kuralları
çerçevesinde davranmak durumunda kalmıştı. Toplantı oldukça
iyi geçti.
Bu süreçten öğrendiğim birşey varsa o da siyasetçilerin
kendi kitlelerine yönelik olarak kamusal alanda farklı şeyler
söyleyebildikleri, bunun karşılığında özel toplantılarda daha
farklı şeyler söyleyebildiklerini görmek oldu. Sorunun dini
boyutları daha rahat bir ölçüye kavuşurken, daha çok siyasal ve
kültürel problemleri olan bir ülke olarak görülmeye başlandı.
Dini liderler toplum için görevlerini yerine getirdikten sonra
sahneyi siyasetçilere devrettiler. Şimdi de beklenildiği gibi, bu
siyasetçilerin bir kısmı çatışmayı ta en başından başlattıkları için
dini liderleri suçluyorlar.
Soru: Bu 25.000 siyasi mahkumun tümü serbest bırakıldı mı?
Şimdi neredeler?
75
Michael Culbert: Britanya hükümeti sürekli olarak cezaevine
giren mahkumlara ilişkin tüm rakamların mevcut olmadığını
ifade etmektedir.
Soru: Cezaevine giren tüm insanların kayıtları mevcut değil mi?
Michael Cullbert: Olmadığını söylüyorlar ve onlar bunu
söylediğinde onlara inanıyorum. Queens Üniversitesinden iki
öğretim görevlisiyle bunun üzerine çalışıyoruz. Bu öğretim
görevlilerinden biri öğrencileriyle birlikte yaptığı araştırma
çalışması sonucunda 25.000 gibi bir rakama eriştiler. Bu 25.000
kişi IRA üyesi olanlardı. Bu insanlardan belki 100-200 kişilik
bir kısmı, kendilerinin birden fazla kez cezaevine girdiğinden
bahsetmiştir. Bunlardan 4.000 tanesi ise herhangi bir mahkeme
yapılmadan yaklaşık 5 yıllık bir süre ile cezaevinde tutulmuş farklı
statüde mahkumlardı. Bu rakamlar düştüğünde, yani birden fazla
kez cezaevine girenler ve yargılanmadan cezaevinde tutulanlar
çıkarıldığında, bir yargılama sonrası cezaevine gönderilen
mahkum sayısı 20.000 civarındadır.
Soru: Peki şu anda neredeler bu insanlar?
Michael Culbert: Adanın her tarafına yayılmış durumdalar.
Ailelerine dönenler ya da kendi yaşantısını sürdürenler var.
Soru: Onlar için herhangi özel bir düzenleme yapıldı mı?
76
Michael Culbert: Onlar için yapılan düzenlemelerin bir kısmı
Hayırlı Cuma Anlaşmasıyla işlerlik kazandı. Benim temsil
ettiğim kurum böyle bir kurumdur. Bu kurumda toplam 13
görevli çalışmaktadır ve ben onların sorumlusuyum. Brüksel’deki
Avrupa Birliği tarafından mali olarak destekleniyoruz. Bize
İrlanda’da çatışmanın yoğun yaşandığı alanlara yönlendirilmek
üzere sınırlı oranda bir kaynak verdiler. Çalışma alanı temaları
olarak kurbanlar, siyasi mahkumlar, kadınlar ve kadın sorunları
gibi alanlar belirlenmiştir, çünkü Sıkıntı Yıllarında (Troubles)
bu konular ihmal edilmiştir. Kanunların olmadığı, devletin
kurumlarının neredeyse hiç tanınmadığı ve kadına saygının
olmadığı yerlerde kadınlara yönelik saldırılar ve tacizler yaşanmış,
bunlarla herhangi bir şekilde mücadele edilememiştir. Öyle bir
ortamda bu tür suçların şikayet edilmesi mümkün olmazdı. Bu
alanlar özellikle AB tarafından fonla desteklenmektedir.
Soru: Hapis cezası ile ilgili ne tür bir hukuki prosedür izlenirdi?
Michael Culbert: Aslında bu konunun ve buradaki hukuki yapının
detayına girmek istemedim. Söylemek istediğim IRA adına
hapse atılan pekçok insan haksız yere hapse atılmıştır. Davalar
juri olmadan tek bir hakim ve polis tarafından sürdürülen
soruşturmalarla tamamlanırdı. 1970’li yıllarda polisin yürüttüğü
sorgulamalara karşı hukuki çevrelerde evhamlı bir durum vardı.
Pekçok insan karışmadıkları olaylar sebebiyle cezalandırıldılar.
Sözlü ifadelere dayandırılan, ancak ifade edileni destekleyen hiçbir
kanıtın olmadığı dava oranı çok yüksekti. Hem Uluslararası Af
77
Örgütü hem de Britanya hükümetinin 1978 yılında yayınlamış
olduğu kendi raporu, bu tür sorgulamaların insanlıkdışı ve
aşağılayıcı olduğunu ifade etmiştir. Britanya hükümeti bundan
10 yıl kadar önce bu soruşturmaları gözden geçirme kararı
almıştır. Bu komisyonun adı Ceza Davalarını Yeniden İnceleme
Komisyonuydu, ama bu komisyonu ilk başta burada kurmadılar.
Bu komisyon kurulduktan sonra gönderilen ilk 25 dava IRA ile
ilgili davalardı ve incelemeler sonucunda davalarda hata olduğu
sonucuna varıldı.
Soru: Cezaevlerinde işkence varmıydı?
Michael Culbert: Açık söylemek gerekirse işkence cezaevinden
ziyade sorgu merkezlerinden uygulanıyordu. Bunu açıksözlü
şekilde böyle ifade edebilirim. Britanya hükümeti işkence
yapıyordu, ama bu suçtan yeteri oranda suçlu bulunmadı.
İnsanlıkdışı ve aşağılayıcı uygulamalardan suçlu bulundu ki bu
uygulamaların işkenceyle arasındaki ilişki çok incedir. Hapis
tutulduğumuz durumu gözönüne getirirsek, gardiyanların hepsi
bizim temsil etmediğimiz bir toplumsal kesimden gelmekteydiler.
Yani gardiyanların siyasi görüşleri mahkumların tam karşıtı
bir görüştü. Oldukça fazla kötü uygulama vardı, ama gerçeği
söylemem gerekirse uygulamalar işkence olarak ifade edilemez.
Güven sorununa gelirsek: Birkaç faktör önemlidir.
Cumhuriyetçiler, eğer Britanya çatışmayı sona erdirmek
niyetindeyse, kendilerininde çatışmayı yeniden gözden geçirip
durdurmaya hazır olduğunu çeşitli kereler ifade etmiştir. Başta
78
Amerikalılar olmak üzere diğer kesimlerde önemliydi elbette.
O dönemin Britanya başbakanı John Major samimi olarak
çatışmanın bitmesini istiyordu. John Major’un tek istediği
çatışmanın bitmesiydi. Yereldeki siyasetçilerde bunu istiyorlardı,
ama malesef yapılan toplantılarda güven ortamı sağlanamıyordu.
Biz birbirimizle tanışabilir, birbirimizi tanıyabiliriz, ama
nihayetinde sen bana yalan söylüyor olabilirsin. Bu mümkündür.
Ancak benim güvendiğim başka bir insan seninle tanışır, seni
biraz daha tanır, değerlendirir ve bana senin güvenilir olduğunu
söylerse aramızda daha fazla bir güven oluşur. İşte bu noktada
hükümet dışı kesimlerin önemli rolü devreye girmektedir. Bunun
yanısıra tarafsız bir yerde diyalog için görüşmek gibi girişimlerde
yardımcı olabilir. Güveni oluşturmak için bu tür önemli yollar vardır.
Ortaya konulmuş çok sayıda ön koşul vardı. Britanya
hükümetinin bilmek istediği şeylerden biride cezaevindekilerin
hangi noktada olduğuydu. Eski mahkumların cezaevine girip
yatan mahkumlarla görüşüp neler hissettiklerini öğrenmelerine
izin verdiler. Bununla 600-700 hatta 1000 mahkumun
serbest bırakılıp bırakılamayacağını test ediyorlardı. Britanya
hükümeti bu mahkumların barış sürecini destekleyen ve buna
inanan insanlar olduğundan da emin olmak istiyordu. Hem
insanların cezaevine gelip içerdekilerle konuşmalarına, hem de
içerdekilerin dışarı çıkarılıp dışardaki insanlarla konuşmalarına
imkan veriliyordu. Bu girişimler sadece güveni inşa etmek için
değil aynı zamanda her iki tarafında barışı elde etme isteğinin
göstergesi olarak yapılıyordu.
79
20 yıllık barış mücadelesinden bıkıp bıkmadığımız sorusuna gelir
isek, evet oldukça sıkıcı bir iştir. Ancak içinde olunması güzel bir
şeydir ve bu yüzden içindeyiz. Siyaset eğlencelidir. Ben kendimi
siyasetçi olarak değil, siyasi aktivist olarak tanımlıyorum.
Soru: Hayırlı Cuma Anlaşması tam olarak uygulandı mı?
Michael Culbert: Anlaşma tututlması gereken en doğru yol,
yapılması gereken en doğru iştir. Ancak anlaşmanın içinde
hala uygulanmayı bekleyen çok sayıda konu vardır. Özellikle
cezaevindeki insanların durumuyla ilgili bazı olumsuz durumlar
gelişmiştir, ama bunlar bütün süreci çöküntüye uğratacak kadar
büyük şeyler değildir.Eğer elde edilmiş bir olumlu zemini korumak
istiyorsanız o zaman her türlü konuda müzakere edebilirsiniz.
Örneğin polis kuvvetleri büyük bir sorundu. Bizim toplumumuz
polisleri rejimin silahlı bir kesimi ve kötü bir birim olarak görülür.
Bu sorunun çözülmesi gerekiyordu ve Hayırlı Cuma Anlaşması
bunu değiştirmek için bir çözümle geldi. Anlaşmada bu konuya
ilişkin bütün düzenlemeler henüz yürürlüğe konulmamıştır,
ama önümüzdeki üç yıl içinde uygulamaya geçecektir diye
düşünüyorum. Getirilen düzenlemeye göre her iki toplumdan
eşit olarak yüzde 50 oranlarında insan polis kuvvetleri için işe
alınacaktı. Bu uygulama birkaç yıl uygulandı, ama daha sonra
toplumun bir kesiminden daha fazla işe alınmasıyla birlikte
bir süre için durduruldu, ama verilen söze göre uygulama yine
eski hali ile geri getirilecektir. Yinede bizim içinde olduğumuz
demokratik süreç işlemektedir. Az öncede bahsettiğim gibi
80
faaliyetlerin doğru bir yönde ilerlediğini ve bu durumun dahada
güçlendiğini düşünüyorum, ama başkaları bu gelişmeleri farklı
yorumlayabilir elbette.
Peder Tim Bartlett: Sorularınıza ilişkin kendi görüşlerimi ifade
etmek isterim ki bunlar Michael’n yanıtlarından biraz farklı
olabilir. Barış ve barış yapmanın yoruculuğundan bahsedersek, 20
yıllık barış süreci, 35 yıllık şiddet, yıkım ve ıstırap sürecinden daha
yorucu değildir. İşte bu yüzden IRA toplumun içine girip onların
barış istediğini farketmiştir. Gelin hep beraber hatırlayalım:
IRA’da savaştan yorulmuştu. Ben, Michael ve toplumumuzun bir
bölümü ‘Savaş gereklimiydi? Olması gerekenden uzun mu sürdü?’
gibi konular üzerinde tam bir anlaşma içinde değiliz. Bu soruya
herkesin cevabı farklı olabilir. Benim gibi geleneksel olarak adil
savaş ve adil devrime inanan, kanlı Pazar saldırısı ve hakların
verilmemesinden sonra tümüyle pasifist olarak kalamayanlar
için şiddet belli oranda haklı gösterilebilir. Ancak bu kadar
sürmesinin doğru olup olmadığı çözülememiş bir durumdur.
Toplumumuzun büyük bir kısmı bunun bu şekilde gitmemesi
gerektiğini, başından itibaren siyasal mücadele yürütmemiz
gerektiğini söylerken bir diğer kesimde şiddetin sonucunda
çözüm sürecinin geliştiğini ifade etmektedir. Bu devam eden bir
tartışmadır.
Güven meselesine gelirsek, barış süreci için güven kadar can
damarı özelliği taşıyan başka bir şey yoktur. Bizim yaşadığımız
çatışmada dahil, dünyanın her yanındaki çatışmalarda bizim
81
çatışmadan faydalananlar olarak ifade edibileceğimiz, siyasetçi,
dini lider, silahlı örgüt üyesi olan ve bu seyede bir statü elde eden
insanlar çatışmanın bitmesini istemeyebilir. Bu sebeple hem
çıkarları hem de romantik nedenlerden çatışmanın devamını
isteyebilirler. Çatışmalar sırasında etnik, siyasi ve dini terimler
kullanılarak, karşı taraftaki kesimler insanlık dışı, şeytansı olarak
gösterilir ki barış sürecinde yapılan ise insanoğlunun, insanoğlunu
insan gibi gördüğü güvenli bir alan yaratmaktır. Belfast’ta ara
bölgede yaşayan ve ailesinin evinin camları kırılan, Geylik
oyunlarının oynamasının yasak olduğu sokaklarda büyüyen, babası
birlikçi militanlar tarafından kaçırılıp öldü diye bırakılan -ama
şükür ki hayatta kaldı – biri olarak ben Michael’in bahsetmediği
bir şeyden bahsetmek istiyorum: Bütün bu yaşananlara rağmen
şiddeti çözüm olarak seçmedim. Bu benim kararımdı. Bilinçli bir
seçimdi ve karşı tarafı yeniden insani şekilde algılamak için bir
alan yaratma esasına dayanıyordu.
Ölen insanların arkasından Katolik ve Protestan din adamalarının
ya da yakınlarını kaybedenlerin söyledikleri, ister Protestan, ister
Katoik, ister İrlandalı, isterse Britanyalı olsun, yaşananlar herkese
aynı insani acıyı verir. Çatışmanın verdiği yorgunluktan çıkan
tarafların birbirini yeniden insani görmesi, yeni ve yapıcı bir yola
girmeleri bu içinde bulunduğumuz yeni sürecin çok önemli bir
faktörüdür.
Ryan Feeney: Kısaca görüşlerimi ifade etmek istiyorum.
Ateşkesin uygulamaya başlandığı 1994 yılında 14 yaşındaydım.
82
Bu sebeple hiçbir zaman şiddeti seçme imkanım olmadı. Şükür
ki bu sayede benim adıma bir seçim yapılmış oldu. Derry’nin
kırsal bölgesinde orta sınıf bir aileden geliyorum. Peder Tim ile
Michael’in gençlik dönemlerinde yaşamış olduğu sorunların pek
çoğunu yaşamadım. Aynen benim gibi, bütün bir gençlik kuşağı
çatışmayı anlamalarını kolaylaştıracak şeyler yaşamamamıştır.
Bunu şu anda hem eğitim sisteminde hem de toplumun genelinde
görebilirsiniz. Ancak bugün en önemli sorunlarımızdan birisi
geçmişle hesaplaşmaktır. Birlikçi toplumdan bazı insanlar
Michael için ‘Câni’ tanımında bulunmakta, yaptıklarının
yanlış olduğunu ifade ederek bu görüşlerini korumaktadırlar.
Buna karşılık bizim toplumumuz ise kendisini toplumumuzu
korumak için birgün eline silah alan bir ‘Özgürlük Savaşçısı’
olarak görmektedir. Geçmişte yaşananın ne olduğu, bizim
yaşadığımızın bir savaş mı yoksa iç savaşmı olduğu, 1968 yılına
kadar yani IRA’nın silahlı mücadeleye başlamasına kadar, herşeyin
yolunda olup olmadığına dair çözümlenmemiş tartışmalar vardır.
Büyükbabamların döneminde oy hakkımız yoktu, ama babamın
zamanında oy hakkı vardı. Bu değişimler sivil haklar mücadelesi
ve yaşanan çatışma dönemiyle birlikte gelişmiştir.
Bu vesileyle size Hristiyanlık ve İnsanlık ile ilişkili bir anekdottan
bahsetmek isterim: Bu yılın Ocak ayında çok yakın bir arkadaşım
ki kendisi aynı zamanda da Peder Bartlett’in öğrencisiydi, balayı
tatili sırasında öldürüldü. Arkadaşım GAA içinde tanınmış bir
lider olan ve pekçok takımı başarıdan başarıya taşıyan Micky
Harte’nin kızıydı. Bütün toplumun yüreğini acıtan çok trajik bir
83
olaydı. Arkadaşımın öldürüldüğü gün Dr. Norman Hamilton isimli
İrlanda Presbetiryen Kilisesi Lideriyle toplantı halindeydim. Hem
öldürülen Michaela hem de ailesi benim çok yakın arkadaşlarımdı.
Toplantı sırasında çalışma arkadaşlarımdan birisi içeri girdi ve
kendisinin öldürüldüğü haberini verdi. Ne yapacağımı şaşırmıştım.
Norman Hamilton bana dönerek dua etmek isteyip istemediğimi
sordu. Ben inançlı, düzenli kiliseye giden bir Katoliğim. Beraber
dua ettik. Şöyle bir düşünün, kuruluşundan buyana İrlanda’nın
kültürel bir kurumu olan ve bundan gurur duyan GAA’nın genel
merkezinde, çatışmanın taraflarının temsilcilerinin etrafında
oturduğu bir masada, bu çatışmadan dolayı ciddi acılar yaşamış
Presbiteryen Kilisesinin Liderleriyle birlikte herşeyiyle tam bir
İrlanda’lı olan genç bir kızın ölümü üzerine onun için ortak
bir şekilde dua ediyoruz. Bu olaydan sonra Birinci Bakan ve
Birlikçilerin lideri Peter Robinson, Harte ailesinin evini ziyaret etti,
parlamentoda söz alarak bir baba olarak, ailenin kökenlerinin ve
geçmişininde farkında olarak genç kızın ailesinin yaşadıklarından
bahsetti. Kimliğim ve kim olduğum konusunda güçlü temellerim
olduğu için uzlaşmaya olan ihtiyaç konusunda kimsenin beni
ikna etmesine gerek yok. Bana bu kimliği ve güveni kazandıran
hocalarım ve diğer insanları saygıyla anmak isterim. Ancak bütün
kesimlere erişmek ve uzlaşmayı sağlamak gerektiğine, önümüzdeki
10-15 yıllık süreçte buna devam etmemiz gerektiğine inanıyorum.
Çünkü şu ana kadar oldukça fazla şey yapsak da hala yapmamız
gerekenler vardır. Az önce anlatmış olduğum anekdot, nereden
nereye geldiğimizi ve bu aşamadan nereye gitmemiz gerektiğini
açıklayan önemli bir örnektir.
84
Soru: Çatışmanın tekrar başlama imkanı varmıdır?
Michael Culbert: Bu soruyu elimden geldiğince yanıtlamaya
çalışacağım. Çatışmayla geçirdiğimiz bu 30 yıllık süreç içinde,
toplumun güçlü bir desteği olmasaydı gerilla hareketi silinip
giderdi. Bunu akılda tuttuğumuzda ve şu anda neler yaşandığına
baktığımızda, çok hafife alarak da söylemek istemiyorum,
ama IRA’nın ilan ettiği ateşkesten bu yana öldürülen Britanya
güvenlik kuvvetleri mensubu sayısı 4’tür. Şu anda IRA’nın
silahlı faaliyetlerini devam ettirdiğini söyleyen 3 örgüt vardır.
IRA artık yok ve Cumhuriyetçiler silahlı mücadele yaptığını
ifade eden bu örgütlerin faaliyetlerini kınıyorlar. 40 yıllık silahlı
mücadele süreci gözönüne getirildiğinde bu örgütlerden birisi
1987 yılından buyana, bir diğeri 1997 yılından bu yana en
sonuncusu ise son 6 ya da 7 yıllık süreçte ortaya çıkmıştır. Bu
kadarlık süre içinde 4 tane Britanya güvenlik kuvveti mensubu
öldürmüşlerdir. Elbette bu ölümleri hafife almıyorum, sadece
bu örgütlerin gayretlerinin boyutunu göstermek için bundan
bahsettim. Şiddetin çok düşük seviyede de olsa devam edeceğini
düşünüyorum, ama asıl bahsedilmesi gereken savaşın bittiği,
insanların artık savaşı desteklemediği, savaşa devam edenlerin
kendi halkına ve toplumun geneline karşı oldukları gerçeğidir.
Silahlı mücadelenin devam edebilmesi ancak yerel halkın bu
yönde mücadeleye destek vermesiyle mümkündür. Şimdi bu
destek yani bir gerilla hareketinin desteklenmesinin koşulları
ortadan kalkmıştır. Eskisi gibi ağır ve açık adaletsizlikler yoktur.
Hükümete karşı başvurulabilecek mekanizmalar mevcuttur.
85
Devletin tek bir kurum ya da toplumun sadece bir kesimi
tarafından temsil edildiği günler geride kalmıştır. Benim temsil
ettiğim kurumun kendisi hükümet çalışmalarına dahildir
yani bunun anlamı Cumhuriyetçiler önemli oranda hükümet
çalışmalarının içindedir. Gerilla savaşı yürütmek için gerekli
koşullar artık mevcut değildir. Eğer olsa idi IRA savaşa devam
ederdi elbette.
IRA’nın savaşı sürdürme sebebi olarak öne sürdüğü gerekçelerden
birisi Britanya Ordusunun adadaki varlığını koruyor olmasıydı.
Kendi ülkenizde varlığını devam ettiren yabancı bir Ordu’ya
karşı mücadele etmenin haklılığı, bu hakkın kullanılmasının
koşulların mevcut olup olmamasına bağlıdır. Eğer işgalci bir
ordu topraklarınızdaysa ve hükümet adına hareket edip yerel
halkı sömürüyor, bir sömürge kuvveti gibi hareket ediyorsa, bu
güce karşı kuvvet kullanmak haklıdır, ancak mevcut durum bu
değildir. Bugün bu küçük gruplara dahil olanlar için haklılık
sebepleri mevcut olabilir ve bunları kınamak ahlaki olmayabilir.
Artık mevcut olmayan IRA’ya geçmişte dahil olmuş insanların
kınama yapması ikiyüzlülük yapmak gibi bir anlam verebilir.
Ryan Feeney: Buna bir ekleme yapmam gerekirse, çatışmanın
çözümü olarak sunulan Belfast anlaşmasına İrlanda
Cumhuriyetindeki halkın yüzde 94’ü, Kuzey İrlanda halkının
yüzde 70’i destek vermiştir. Cumhuriyetçi halk barışçıl ve
demokratik olan bu yolu desteklemek için çok güçlü bir destek
vermiştir. Çatışmayı devam ettiren kesimlerin haklı gerekçeleri
86
yoktur ve Michael’in ifade ettiği gibi bu yolla yürütülen
mücadeleye halkın desteği yoktur. Ancak geçmişin kötü olaylarını
yaşamamış olan, ama şiddeti romantik olarak seçmeye eğilim
gösterebilecek bazı genç kesimler konusunda dikkatli olmalıyız.
Michael Culbert: Birşey daha eklemek istiyorum, benim temsil
ettiğim kurumun 13 bürosu Eğitim Bakanlığıyla beraber gençlere
hitaben bir kitapcık hazırlamıştır. 14-18 yaş arasındaki gençlere
hitaben hazırlanmış bu kitapçıkta, artık silahlı mücadelenin
bir haklılılğı olmadığını anlatıyoruz. Ayrıca sınıflarda onlarla
bu konuda karşılıklı olarak konuşuyoruz. Onlara neden
silahlı mücadeleye başladığımızı ve neden silahlı mücadeleyi
bıraktığımızı anlatıyoruz. Bu çalışmayı okullarda gençlere
yönelik olarak yapıyoruz.
87
Akşam Yemeği Tartışması
(28 Kasım 2011, Pazartesi, Bang Restaurant,
11 Merrion Row, Dublin)
Evsahibi: Sir Kieran Prendergast, Britanyalı eski diplomat ve BM
Siyasal İlişkiler Alt Sekreteri
Konu: İrlanda Barış Sürecinin Temel Öğretileri
Katılımcılar: Ian White, Glencree Uzlaşma Merkezi
Uluslararası İlişkiler ve Siyaset Direktörü ile Michael Culbert,
Coiste Kurumu Direktörü
Soldan saga doğru: Sir Kieran Prendergast, Nursuna Memecan,
Ayla Akat ve Hilal Kaplan
Akşam yemeği Sir Kieran Prendergast’ın katılımcılara yönelik yaptığı
hoşgeldiniz konuşmasıyla başlamıştır. Sir Prendergast gün içinde
88
yapılan toplantılarda yapılan tartışmaların temel konularına vurgu
yaparak, katılımcıların benzer bir süreçte medyayla yapıcı bir çalışma
içinde olmaları gerektiğinden bahsetmiş ve barış dili oluşturmanın
önemine işaret etmiştir. Sir Kieran Prendergast barışın dilinin
oluşturulmasında tercih edilmeyen sözcüklerin en az kullanılan
sözcükler kadar çok güçlü bir etkisi olabileceğine işaret etmiştir.
Sir Kirean Prendergast’ın konuşmasından sonra DPI danışma
Kurulu üyesi Prof. Dr. Mithat Sancar, Glencree Uzlaşma
Merkezi Uluslararası İlişkiler ve Siyaset Direktörü Sayın Ian
White’ı tanıtmıştır.
Ian White (ayakta) Dublin’de ki Bang Restoranında düzenlenen
yemek sırasında katılımcılara hitap ederken.
Soldan sağa doğru: Sezgin Tanrıkulu, Lütfi Elvan,
Mehmet Tekelioğlu ve Yılmaz Ensaroğlu.
Ian White: Glencree Uzlaşma Merkezi, 1974 yılında İrlanda’da
devam eden çatışma sürecinde, özelliklede 1972 yılında Belfast’ta
89
korkunç bombalamaların yaşandığı dönemde
kurulmuştur.
Kuruluşundan buyana sadece İrlanda değil, dünyanın diğer
bölgelerindeki çatışmaların diyalog ve uzlaşma içinde çözülmesi
üzerine çalışmaktadır.
Merkezde önemli etkinlik ve projeler gerçekleştirilmiştir.
En belirgin faaliyet ise IRA’nın İrlanda’nın bağımsızlığını
müzakere ettiği yer olmasıdır. Merkezin yürüttüğü projeler
eğitim, eğlence alanları, fon geliştirme, çalışma kampları,
konuşma ve tartışmalara evsahipliği yapmak gibi farklı alanlar
üzerinedir. Merkez, 1998 yılında Hayırlı Cuma Anlaşmasının
imzalanmasından sonra devam eden İrlanda Barış Sürecini teşvik
etmek için önemli rol oynamıştır. İrlanda’daki çatışma sürecinden
etkilenen kesimler arasında olumlu ilişkiler yaratmak için çok
sayıda konuşma, çalışma atölyesi, ve tartışmaya evsahipliği
yapmıştır. Bu etkinliklere aralarında eski savaşçılar, çatışmanın
kurbanları, gençler, kiliseler, dini gruplar ve toplumun diğer geniş
kesimlerinden isimler katılmıştır.
Merkezimizin çok farklı alanlarda tecrübeleri vardır ancak sizinle
bizim özellikle İrlanda barış süreci tecrübelerimizi paylaşmak
istiyorum. Bir sivil toplum örgütü olarak öğrendiğimiz en önemli
ders, güvenlik sorununa sürdürülebilir bir çözümün güvenlikçi
bir çözümle bulunamayacağıdır. Çatışmanın her iki tarafının
bütün uğraşlarına rağmen, çatışma bizi sürdürülebilir bir çözümü
sağlamak için ileri götürmemiştir. Ister hükümete muhalefet
olan kesimlerin şiddeti, isterse de devletten gelen şiddet olarak
90
bakalım, aldığımız bir mesafe yoktur. Bu süreç bizi ilerleme
sağlamak için başka bir seçeneğe bakmaya zorlamıştır. Bu açıdan
süreçten çıkardığımız ilk ders olarak sizinle paylaşmak istediğim
güvenlik problemine sürdürlebilir bir çözüm olmadığıdır.
İkinci edindiğimiz ders ise barış sürecine dahil olmanız için
birbirinize tümüyle güvenmek zorunda değilsiniz. İrlanda’da
biz oldukça yavaş öğreniyorduk. Barışı inşa etmenin ihtimal
dahilinde olmayacağını dahi düşünüyorduk. Birbirimize neden
güven duyalım ki diyorduk. Yıllarca birbirmizi öldürdük.
Yıllardır idari mekanizmaları elinde tutan insanlar ile bu idari
mekanizmalarında yer alamayanlar arasında büyük bir güç
mücadelesi vardı. Birbirimizin çocuklarını, komşularını, karşı
toplumlardan insanlar öldürdük. Bu tablo ortadayken neden
birbirimize güvenseydik ki? Bahsedebileceğim ikinci ders işte
budur: Barış sürecine başlamak için birbirimize güvenmemiz
şart değildir. Güven süreç içinde oluşturulur.
Bizim barış sürecimiz uzun yıllar sürdü. İnsanlar sürecin ateşkesle
başladığını düşünüyorlar, ama gerçekte bundan çok önceydi.
Birbirimize hiç güvenmediğimiz günlerden bugünlere geldik,
ama bugün bile tam olarak birbirimize güvenmiyoruz. Ancak
şimdi çatışmamızı kontrol altına almayı becerdik. İrlanda’daki
çatışmayı tam olarak bitirmedik. Tam olarak bitirmek için daha
30-40 seneye ihtiyacımız var. Eğer çatışmanızı tümden ortadan
kaldıramazsanız, en azından idare etmeyi becerebilmelisiniz.
Çatışmanın idare edilmesinin anlamı şiddetin azalması ve
91
tarafların kendilerinin kazanan taraf olduğu hissini yaşamaya
başlamalarıdır. İşte Glencree’nin yürüttüğü süreç buydu.
Soru: Dışardan bakıldığında Glencree Cumhuriyetçi bir kurum
muydu yoksa tarafsız mıydı?
Ian White: Glencree ne Cumhuriyetçi ne de Birlikçi bir kurumdur.
Ne Katolik ne de Protestan bir yapılanmayız. Ne İrlandalı ne de
Britanyalı bir kurumuz, ama bizim bu bahsettiğimiz şeylerden
herhangi biri olduğumuz çeşitli çevrelerce düşünülmüştür.
Her ne zaman kendinize bir amaç belirleyip insanların bunu
paylaşmasını sağlamaya çalıştığınızda insanlar size Britanya
yanlısı, İrlanda yanlısı, Katolik yanlısı veya Protestan yanlısı
olarak algılayabilir. Hiç şüphem yok ki, söylediğimiz yada
yaptığımız birşeyden dolayı insanlar bizim Cumhuriyetçi ya da
Birlikçi olduğumuzu düşünmüş olabilir, bundan rahatsız olmuş
olabilirler.
Sizinle başka bir sivil toplum örgütünün yaşadığı bir durumu
paylaşmak istiyorum. Bu sivil toplum örgütü Protestanların
öldüğü bir yere çelenk bırakmaya gider. Cumhuriyetçiler
ve Katolikler sadece örgütün ölen Protestanlar için çelenk
bıraktığını düşünürler. Onların daha önce ölen Katolikler için
çelenk bıraktığını ise akıllarına getirmezler. Protestanlarda yine
aynı şekilde bu örgütün sadece Katolikler için çelenk bıraktığını
hatırlarlar.
92
Bana iyi bir soru sordunuz, çünkü bu tür durumlarda tarafsız
kalmak oldukça zordur. Bende biz tümüyle tarafsız kaldık
diyemem. Hepimizin bir gündemi, siyasi fikirleri vardır.
Hiçbir zaman bir savaşçı olmadım, ama genç bir insan olarak
kulllandığım sözcüklerin ve yaptıklarımın kendine göre bir
gündemi vardı.
Soru: Glencree’nin tarihinden ve nasıl çalıştığından biraz daha
bahsedebilirmisiniz?
Ian White: Ben Glencree’ye 1994 yılında barış süreci üzerine
çalışmak için katıldım. Aynı alanda faaliyet gösteren birden fazla
kurum vardı. Hatta bir ara İrlanda’da barış süreci üzerine çalışan
yaklaşık 400 kurum olduğu söyleniyordu. Bazı kurumların
çalışan sayısı 5-6 kişi olurken, bazılarının çalışan sayısı ise 500
kişi oluyordu. Bazı kurumların maaşlı elemanları varken, bazıları
sadece gönüllüler aracılığıyla çalışma yürütüyorlardı. Bazılarının
parası varken, bazılarının yoktu, ama bu kurumların neredeyse
tümü siyasetle ilişkiliydi.
Çatışma içindeyken karşı tarafı günah keçisi gibi göstermeye ve
onları suçlamaya yatkın oluruz. Bazı kurumlar siyasetçileri suçlar,
onların yaptığı kötü işler yüzünden çatışmanın devam ettiğini
söylerlerdi. Ancak nihayetinde bu siyasetçileri oraya seçenlerde
bu kurumlarda görev yapan insanlardır. Eğer siyasetçiler iyi işler
yapmıyorlarsa onları suçlamak yerine bu kurumların dönüp
kendilerinede bakmaları gerekiyordur.
93
Glencree’nin 1994 yılında yaptığı en farklı şeylerden biri,
ülkenin Kuzeyi ve Güneyindeki bütün siyasi partilerle irtibata
geçip onlarla birlikte çalışmak istediğini söylemesiydi. Onlara,
amacımızın sadece barışı savunmak olduğunu, onların karşı
olduğu hiçbir şeyi kendilerine empoze etmeyeceğimizi bildirdik.
Bu sürecin bir parçası olarak İrlanda’daki bütün siyasi yapılara
gittik ve kendileriyle irtibatta olmak istediğimizi söyledik. Bu
kurumlardan bazılarının imkanları Glencree’den fazlaydı, ama
bizim de verebileceğimiz farklı şeyler vardı ama bu kurumlar
henüz bunun farkına varmamışlardı. Bu farklı olan şey bizim
hiçbir zaman siyasetçilere ders verme derdinde olmamamızdı.
Iki ayrı vesileyle hem İrlanda hem de Britanya gazetelerinde tam
sayfa habere konu olduk. Bu haberin sebebi bizim siyasetçileri
hırpalamış olmamız falan değildi. Bu haberin konusu ‘Britanya ve
İrlandalı tüm siyasetçilere mesajımızdır: İrlanda barışını sağlama
yolundaki liderliğiniz için aşağıdaki imzacılar olarak sizlere
teşekkür ediyoruz. Sizin bu adanmışlığınız bütün adaya ilham
vermiştir’ başlıklı mesajımızdı. Bu mesajın altına İrlandanın
en zengin 300 kişi ve şirketini imzacı olarak ekledik. Bu sabah
bahsi yapılan gazetecilik belkide böyle bir şeydi. İrlanda’daki
siyasetçileri eleştirmek kolay bir şey olurdu, ama bu bizi bir
yere götürmezdi. Yapmamız gereken olumlu bir liderlik ortaya
çıkarmaktı.
Glencree’nin çalışmaları dürüst ilişkiler kurmak ve süreç için çok
önemli olduğunu düşündüğümüz bu ilişkileri sürdürmek esasına
dayanır. Bu aşamada aklıma üçüncü bir nokta geliyor: Kimse
94
şiddet uygulayan olmak istemez. Michael’in temsil ettiği Coiste
örgütü ile ilk karşılaşmam ise, bir toplantımızda bir kurbanın
eski savaşçılarla biraraya gelmenin mümkün olup olmadığını
sormasıyla oldu. Coiste örgütünden irtibata geçtiğimiz insanlar,
kurbanlarla biraraya gelme ve onlarla karşılıklı etkileşim içinde
olma konusunda sorunları olmadığını söylediler. Az öncede
belirttiğim gibi, kimse şiddet yanlısı olmak istemez, ama başka
bir seçeneğiniz olmazsa şiddete başvurmaktan başka çareniz
kalmaz. Bununla şiddeti haklı çıkarmıyorum sadece anladığımı
göstermek istiyorum.
Geçen hafta Haiti’den bazı insanlarla tanışma imkanım oldu.
Onlar da şiddet döneminde işkence görmüş insanlardı. Glencree
merkezinde biz ‘insanlar için’ değil ‘insanlarla birlikte’ barış
yapmaya çalışıyoruz. Bu insanlara neden şiddete başvurduklarını
sordum. Bana çocuklarını beslemek için yeteri kadar paraları
olmadığını, silah sayesinde bazı insanları kaçırıp karşılığında
alacakları fidyeyle çocuklarını ve ailelerini besleyebileceklerini
düşündüklerini söylediler. Bu elbette şiddeti haklı çıkarmak için
bir sebep değil, ama insanları şiddet kullanmaya nelerin motive
ettiğini, insanların sadece doğal sebeplerden şiddete eğilim
göstermediklerini anlamak için bu örnek önemlidir.
95
Dublin Kalesi Özel Gezisi
29 Kasım 2011 Salı Sabahı
Dublin kalesi İngiltere Kralı John’un talimatı ile 1204 yılında inşa
edilmiştir. Kale 1922 yılına kadar İngiltere’nin ve daha sonrada
Britanya’nın İrlanda’yi idare etmesinin müstahkem bir mekanı
olarak varlığını korumuştur. 1922 ylında İrlanda bağımsızlığına
kavuşunca kale kurulan geçici hükümete devredilmiş, bugüne
kadarda İrlanda hükümetinin bir binası olmaya devam etmiştir.
Kale zaman zaman devlet törenleri için kullanılmakta, konferans
ve akşam yemeklerine ev sahipliği yapmaktadır. Katılımcılar
kale gezisi aracılığıyla İngiltere’nin İrlanda’yı işgalinin tarihi ve
kalenin bugünkü kullanımı hakkında bilgi edinmişlerdir.
DPI Çalışanları ve Karşılaştırmalı Çalışma Gezisi
Katılımcıları Dublin Kalesini ziyaret ederken
96
BÖLÜM 3: 29 KASIM 2011, Salı
Iveagh House, Dış İlişkiler Departmanı Bakanlığı Genel Merkezi
Konu: İrlanda Hükümeti ve Barış Süreci
Katılımcılar:
David Donoghue: İrlanda Dışişleri Bakanlığı Siyasal İlişkiler
Direktörü
Brian Glynn: İrlanda Dışişleri Bakanlığı Çatışmaların Çözümü
Birimi Direktörü
Niall Burgess: İrlanda Dışişleri Bakanlığı Anglo-Irish Bölümü
Direktörü
Gerard McCoy: İrlanda İçin Uluslararası Fon (International Fund
for Ireland) Kurumu Ortak Direktörü
Gerry Kelly: İrlanda Dışişleri Bakanlığı Anglo-Irish Bölümü
(Uzlaşma)
Cyril Brennan: İrlanda Dışişleri Bakanlığı Anglo-Irish Bölümü
(Güvenlik)
İrlanda Dış İlişkiler Departmanının Genel Merkezi Iveagh House’ta düzenlenen
yuvarlak masa toplantısının konuşmacı ve katılımcıları
97
Niall Burgess, İrlanda Konseyi üyesidir ve çeşitli alanlarda uzun
bir diplomatlık kariyerine sahiptir. Kariyerine 1987 yılında
İrlanda’nın Şikago Konsolosluğunda çalışarak başlamış, 4 yıl
boyunca bu görevi yaptıktan sonra 1991 yılında New York
konsolosluğundaki görevine atanmıştır. 1993-2000 yılları
arasında Dışişleri Bakanı Dick Spring’in özel sekreterliği
görevinde bulunmuş, İrlanda’nın Birleşmiş Milletlerin
Cenevre’deki misyon ekibinde yer almıştır. Daha sonra Avrupa
Birliğinde çalışmaya başlayan Burgees şu anda İrlanda Dışişleri
Bakanlığı Anglo-Irish Bölümünün başkanlığını yürütmektedir.
Dışişleri Bakanlığı Departmanı (Departmant of Foreign
Affairs - DFA) İrlanda Dışişleri Bakanlığı, Hükümet ve
çeşitli Devlet Bakanlıklarına dış politikanın bütün boyutları ve
İrlanda’nın uluslararası gelişmelere yanıtının nasıl olacağına dair
danışmanlık hizmeti verir. Bunun yanısıta bir düşünce kuruluşu
gibi hareket ederek barışın aranması, Kuzey İrlanda’da uzlaşma,
ülkenin kuzeyi ve güneyi arasında ortaklık gibi konular üzerine
danışmanlık ve destek hizmetleri sunar.
Dışişleri Bakanlığı Departmanının Siyaset bölümü, uluslararası
siyasal sorunlar üzerine politika ve programlardan sorumlu
olduğu gibi, İrlanda’nın Avrupa Birliği Ortak Dış Politika ve
Güvenlik Politikasına katılım sağlamaktan sorumludur.
Dışişleri Bakanlığı Departmanının Anlo-Irish Bölümü ise
İrlanda hükümeti için öncelik teşkil eden Kuzey İrlanda
barış sürecinin takviye edilmesinden sorumludur. Bu öncelik
98
politikasının bir gereği olarak hem Britanya hükümeti hem de
uluslararası ortaklarla ilişkiyi sürdürmek çok önemlidir. 1980’li
yılların başından itibaren Britanya ve İrlanda hükümetleri,
Kuzey İrlanda’daki çatışmaya siyasi bir çözüm bulmak üzere
işbirliği imkanlarını geliştirmişlerdir. 1985 yılının Kasım ayında
imzalanan Anglo-Irish Anlaşması ve 1993 yılının Aralık ayında
imzalanan Ortak deklerasyon, çatışmaya çözüm bulunması
noktasında planlara yoğunluk katmıştır.
İrlanda için Uluslararası Fon (International Fund for İreland)
1986 yılında Britanya ve İrlanda hükümetleri tarafından
kurulmuştur. Fonun toplam kapsamı 600.000.000 sterlindir ve bu
fon ile İrlanda’da yaklaşık 5800 proje desteklenmektedir. Fonun
yönlendiği alan Kuzey İrlanda’dır. Fonun yönetim kurulu üyeleri
Britanya ve İrlanda hükümetleri tarafından atanırken, Amerika
Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği, Kanada, Avusturalya ve Yeni
Zelanda bu yönetim kurulu toplantılarına uluslararası gözlemci
sıfatıyla temsilci gönderirler.
Brian Glynn: Bu sabahki toplantıya benimle birlikte katılan
çalışma arkadaşlarımı kısaca sizlere tanıtmak istiyorum. Gerry
McCoy, İrlanda için Fon’un saymanlığı görevini yapmaktadır.
Kendisi 25 yıldan fazladır Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa
Birliğinin destekleriyle gerçekleştirilen toplumlararası ve sınırlar
ötesi projelerde çalışmıştır. Gerry Kelly ise bu departmanın
uzlaşma fonunu idare etmektedir. Bu küçük bir fon programıdır
ve tabanda çalışan, olanakları kısıtlı kuruluşlara for vermektedir.
99
Fonun yıllık bütçesi yaklaşık 3.000.000 Euro civarındadır.
Gerry bu fonun nasıl işlediği, uzlaşma sürecini nasıl desteklediği
üzerine size daha fazla bilgi verecektir. Brian Cahill bizim
siyaset biriminin sorumlusudur, Cono O’Riordan Kuzey İrlanda
birimimizin başkanlığını yaparken Cyrill Brennan ise güvenlik
birimimizin başkanlığını yürütmektedir. Ortaklaşa yapacağımız
konuşmalarla sizlere yaptığımız çalışma, departmanımızın nasıl
çalıştığı ve Kuzey İrlanda barış sürecinde hükümetin rolünün ne
olduğu konusunda bilgi vermeye çalışacağız.
Sözlerime başlamadan önce, Ian White’tan övgüyle bahsetmek
isterim. Dışişleri Bakanlığı Departmanı olarak uzun yıllardır
Glencree Merkezi ile ortak çalışmalar yürütüyoruz ve bu merkez
şu ana kadar barış sürecinde bir kısmı kayda geçmemiş çok
önemli roller oynamıştır. Bu yıl İrlanda ve Kuzey İrlanda iyi bir
sebepten dolayı uluslararası basında yer almıştır. Bu yıl Mayıs
ayında İngiltere monarşisinin başı olan Kraliçe II. Elizabeth 90
yıl aradan sonra İrlanda’yı ziyaret etmiştir. Kraliçenin ziyareti
sadece Kuzey İrlanda açısından değil bütün bir ada açısından
değerlendirildiğinde yaratılan uzlaşma anlamında önemli şeyler
ifade etmektedir. Kraliçe II. Elizabeth’in ziyareti sırasında ki
en canlı görüntüler Kraliçe’nin İrlanda’nın bağımsızlığı için
hayatlarını kaybedenler anısına anıta çelenk koyması, akabinde
de Kraliçe ile İrlanda Devlet Başkanı Mary Mcaleese’nin ertesi
gün Birinci Dünya Savaşı sırasında Britanya Ordusu adına
savaşırken ölenler anısına başka bir anıta çelenk koymalarıdır. Bu
adanın karmaşık tarihi gözönüne getirildiğinde bu yaşananlar
100
bizim tarihsel açıdan yaşadıklarımızın kamuoyu karşısında
kabulüne işaret etmektedir. Britanya ve İrlanda hükümetlerini
Mayıs ayında gerçekleşen bu ziyarete taşıyan süreç oldukça uzun
bir süreçti.
İnsanlar Kuzey İrlanda çatışması söylendiğinde genel olarak 1969
yılında başlayan Sıkıntı Yıllarını, şiddet sürecinin başlamasını
tetikleyici bir faktör olarak görmektedirler. Ancak 1969 yılına
gelene kadar Britanya ve İrlanda hükümetleri hali hazırda bu
sorun üzerine yaklaşık 40 yıl süren bir anlaşmazlığın içindeydiler
zaten. Öyle ki İrlanda Cumhuriyeti Anayasası, Kuzey İrlanda’da
bulunan eyaletleri ülke sınırları içinde kabul etmekteydi. 1969
yılından itibaren Kuzey İrlanda’da şiddetin patlak verip artış
göstermesi her iki hükümete adeta çimdik atmış oldu. Süreçle
birlikte her iki hükümet kendilerini en büyük siyasi krizin
ortasında bulurken, muhtemelen o yüzyıl içindeki en derin krizi
yaşıyorlardı. Bundan 3-4 yıl sonra ise her iki hükümet Kuzey
İrlanda’daki çatışmaya müzakerelere dayalı bir çözüm bulmak
üzere ortak çalışmaya başlamıştı. Bu çalışmanın ilk adımı 1973
yılında imzalanan Sunningdale Anlaşmasıydı. Her ne kadar bu
anlaşma tam olarak uygulanamasada, yinede bu sayede sorunun
çözülmesi için Britanya ve İrlanda hükümetlerinin ortak
çalışmasına olan gerekliliğin şartları için zemin oluşturulmuştu.
1969 yılından buyana devam eden bu yolculuk süreciyle
ilgili birkaç dönüm noktasından bahsetmek istiyorum. Çok
derine inmeyeceğim, sadece basit bir harita ortaya çıkarıp
kendi barış tecrübemizden elde ettiğimiz ve önemli olduğunu
101
düşündüğümüz birkaç husustan bahsetmek istiyorum. Diğer
çalışma arkadaşlarım bu konular geniş olarak açabilir. 1973
yılında imzalanan Sunningdale Anlaşmasının çökmesinden
sonra yaklaşık bir 10 yıl boyunca yoğun bir çatışma ve doğal
olarak yoğun bir umutsuzluk dönemi yaşadık. Ortada siyasal
bir barış sürecide yoktu. Bu anlaşmanın başarısızlığa uğraması
aynı zamanda Kuzey İrlanda sorunununun müzakerelere dayalı
güç paylaşımı düzenlemesiyle çözülmesinin ihtimal dahilinde
olmadığı intibasını da uyandırmıştı. 1980’li yılların başında
İrlanda hükümeti yeni bir insiyatif başlatarak, adada bulunan sivil
toplum kesimleri ve bütün siyasi partilerle karşılıklı görüşmeler
yapıp, barışın yolunu açacak olan ‘Yeni İrlanda nasıl olmalıdır’
sorusuna yanıt arıyordu. Bu değerlendirme sürecine bütün
kesimler dahil edilmişti ki Cumhuriyetçi ve Birlikçi partiler ile
kiliselerde katılım göstermişti.
Bu değerlendirme süreci, ilerleme sağlayabilmek için üzerinde
anlaşma sağlanmış bazı noktaları içeren anlaşma benzeri bir
belge ortaya çıkarmıştı. İrlanda hükümeti o belgeye dayalı olarak
Britanya hükümetiyle karşılıklı tartışmalar başlattı. O zamanki
başbakan Margaret Thatcher, ortaya konulan bütün seçenekleri
elinin tersiyle iterek her iki hükümet arasında büyük bir kriz
yarattı. Ancak 1984 yılında yaşanan bu krizi biz ‘oyun kurucu’
bir süreç olarak görüyoruz, çünkü o dönem üzerinde konuşulan
belge bugünkü sürecin yolunu açmıştır ve süreç Anglo-Irish
Anlaşmasının imzalanmasına kadar varmıştır. Anglo-Irish
Anlaşması, güç paylaşımının uygulanması noktasında sorun
102
çıkarsa İrlanda hükümetinin Kuzey İrlanda içinde alınacak
ciddi kararlarda konsültasyon rolü oynayacağını tanıyordu. Bu
konsültasyon süreci sonraki 10 yıl içinde genişleyerek İrlanda ve
Britanya hükümetleri arasında bir işbirliği seviyesine erişti ki bu
Avrupa’da yakalanmış en yakın siyasi ilişki anlamına geliyordu.
Ben o dönemde Brüksel’de Avrupa Birliği için çalışıyordum ve
her ne zaman İrlanda Başbakanı toplantı için Brüksel’e gelse
gözlerinin aradığı ilk isim Britanya Başbakanı olurdu. Sonrada
her ikisi barış süreci üzerine derin tartışmalara girişirlerdi. En
nihayetinde barış süreci, bütün çalkantılara, bütün ilerleme
ve gerilemelerine rağmen bu hükümetlerin geçirdiği uykusuz
gecelerden geçerek bugünkü noktaya gelmiştir. İşte o sürecin
sonunda Kuzey İrlanda’daki bütün taraflar arasında müzakereler
başlamış, Amerika Birleşik Devletlerinin desteğiyle, iki
hükümetin öncülüğünde gelişen süreç 1998 yılında Hayrlı Cuma
Anlaşmasının imzalanmasıyla noktalanmıştır.
Hayırlı Cuma Anlaşması özünde, Kuzey İrlanda’da barışın
sağlanması için birbirinden farklı üç ilişki halinin kabulünü
tanıyordu. İlk ilişki Kuzey İrlanda’da ki toplumlar arasındaki
siyasi ilişkilerdi. Bu siyasi ilişki Britanya’ya bağlı kalmak isteyen
Birlikçiler ile Birleşik bir İrlanda isteyen Cumhuriyetçiler
arasındaki ilişkilere dayanıyordu. Hayırlı Cuma Anlaşması Kuzey
İrlanda’da hükümetindeki bütün siyasi temsilcileri arasında bir
çalışma biçimi oluşturmaktaydı. İkinci ilişki hali ise Güney ile
Kuzey arasındaki ilişkilerdi. Bu ilişki aşamasında ise Kuzey
İrlanda’daki Birlikçiler ve Cumhuriyetçilerle, İrlanda hükümeti
103
arasında siyasi bir ilişki kurulmasına dayanıyordu. Üçüncü ilişki
ise İrlanda ile Britanya arasındaki ilişkilerdi. Bu ilişki özellikle
Cumhuriyetçiler için daha önemliydi, çünkü daha kurumsal bir
özellikteydi. Bugün uygulanan dizayn işte budur. Kuzey İrlanda’da
kalıcı bir güç paylaşımına dayalı hükümet kurmak yaklaşık 10 yıl
aldı ama nihayetinde 2007 yılında gerçekleşti. Şu anda Kuzey
İrlanda’da 4 yıllık dönemler halinde çalışan, tümüyle aktif bir
hükümet vardır. Kuzey İrlanda’da siyasi hınç gösterilerine sahne
olmayan seçim süreçleri sonunda seçilen hükümetler toplumun
karşı karşıya bulunduğu temel sorunlar ile mücadele etmektedir.
Barış süreci en basitinden budur.
Britanya ve İrlanda hükümetlerinin süreçteki rolünden
bahsettiğimizde barış sürecinin sadece bir yönünden bahsetmiş
oluruz. Bu sürecin en önemli rolünü Kuzey İrlanda’daki siyasi
kesimlerin temsilcileri oynamıştır. Bu öğleden sonra Gerry
Adams ile bir toplantıya katılacağınızı biliyorum. Kuzey İrlanda
barış süreci bazı siyasi liderler olmasaydı mümkün olmayacak
bir şeydi. Bir diğer önemli şey ise sivil toplum kurumları ve
hükümet dışı kurumların oynadığı roldür. Sözlerimin başında
da ifade ettiğim gibi, barış sürecinde rol oynayan birçok kesimin
olduğundan bahsetmiştim. Bu kesimler tarafından zeminde
yapılan çalışmalar sürece ciddi destek vermiştir.
Bu süreç, Hayırlı Cuma Anlaşması üzerinden 13 yıl geçtiği,
Anglo-Irish Anlaşması üzerinden 26 yıl geçtiği ve güç paylaşımına
dair idari sistem kurmak için ilk çabaların sergilendiği dönemin
104
üzerinden 38 yıl geçtiği gözönüne alındığında oldukça uzun bir
süreç olmuştur. Aradan bu kadar zaman geçmiş olmasına rağmen,
normal, demokratik ve bir bütün olarak faaliyet gösteren bir yapı
kurmanın çok erken aşamalarını yaşadığımızı söyleyebilirim.
Süreç tersine gelişmelerin olduğu zamanlarda geçirmiştir. Çok
net olarak hatrladığım bir şey var, ki o da 1996 yılında yani
Hayırlı Cuma Anlaşmasından 2 sene önce, 1,5 yıl süren ateşkes
IRA tarafından Londra’nın Canary Wharf bölgesine konulan bir
bombayla sona erdirildi. O zaman sürecin bittiğini aklımızdan
geçirdiğimizi hatırlıyorum. Tam o dönem Oslo Anlaşması
çerçevesinde Ortadoğu barışı için adımlar atılıyor, Mısır’ın Sharm
el- Şeyh bölgesinde müzakereler yapılıyordu ve biz bu süreci
imrenerek izliyorduk. O zaman Ortadoğu barış görüşmeleri için
herşey yolunda gidiyor görünürken, bizim için herşeyin tersine
gittiği fikri oluşmuştu. Buna benzer bir başka dönemde 2001
yılında Kuzey İrlanda’da güç paylaşımına dayalı ilk hükümet
kurma girişimi başarısızlığa uğrayıp, Britanya hükümeti yeniden
bölgeyi direk idaresi altına almaya karar verince yaşandı. Sürecin
gelişimi bize sürekli olarak iki adım ileri bir adım geri atıldığı
şeklinde bir his veriyordu.
Bahsedilmesi gereken bir diğer konuda Avrupa Birliği’nin
barış süreci boyunca oynadığı roldür. İrlanda ile Britanya 1973
yılında yaklaşık aynı zamanda Avrupa Birliğine dahil oldular. O
zamandan buyana, yani aradan geçen 38 yıllık süre içinde kimlik
ile ilgili sorunlar ve hükümetler değişmiş, bunun yanısıra Avrupa
Birliğinin kendiside değişmiş ve gelişmiştir. Pekçok yetkinin
105
Brüksel’e devredilmesiyle birlikte Londra ya da Dublin’den
yönetilmek daha az önem arzetmeye başlarken, bunun tam tersi
bir şekilde Kuzey İrlanda’yı kimin yönettiği, bölgenin kendi
temsilcileriyle yönetilmesi konusu daha önem kazanıyordu.
Önemli bir diğer faktör ise son 20-30 yıllık süre içinde önemli
bir rol oynayan Amerika Birleşik Devletleri olmuştur. 1980’li
yılların hemen başında imzalanan Anglo-Irish Anlaşması
döneminde Washington’daki büyükelçiliğimiz ve Amerika
Birleşik Devletlerindeki diğer elçiliklerimizin yardımıyla
Washington’da barış sürecini savunacak güçlü bir İrlanda lobisi
yaratma çalışmasına giriştik. Hem Amerika’daki İrlandalılar hem
de Amerikan hükümetinin zamanla artan çalışması sonrasında
ABD giderek artan bir rol almaya başladı. Kuzey İrlanda’nın
müzakere yolu ile sonuç almaya çalışan liderleri sürekli
olarak ABD’nin destek ve cesaretlerini arkalarında hissettiler.
Washington’daki bütün kapılar onlara ardına kadar açılırken,
ABD Kuzey İrlanda için Özel bir Elçide görevlendirmişti. Bu
özel elçi sık sık ülkeyi ziyaret etmiştir. Amerika’da bulunan
İrlandalı toplumda Kuzey İrlanda’ya yönelik uluslararası fon
aracılığıyla özellikle sınır eyaletlere yönelik önemli çalışmalara
katkı sunmuştur. Kuzey İrlanda’nın Protestan ve Katolik
çocuklarının ABD’de çalışma tecrübesi edinip birbirlerini
tanımalarına imkan tanıyan programlara destek sunmuşlardır.
Bu programlar 1980’li yılların ortasından itibaren yani Sıkıntı
Yıllarının en zor dönemlerinde uygulamaya konulmuş, bu
programlara katılan kuşakların yetişkinlik dönemlerinde son 10
yıllık barış süreci yaşanmaya başlanmıştır.
106
Önemli bir başka tema ise insan hakları ve eşitliktir. 1960’lı yıllarda
yani şiddetin ciddi bir boyutta olduğu dönemlerde eşitsizlik, sivil
hakların ihlali, haksızlık yaşandığı hissedilmekteydi. İdari yapı
toplumun büyük bir kesimi tarafından kabul edilmemekteydi,
çünkü bu kesimler hükümetin onları temsil ettiğine inanmıyordu.
Hayırlı Cuma Anlaşması yoluyla eşit bir işe alma yasaları
oluşturmak, bütün alanlarda eşitliğe dayalı yasalar geliştirmek
ve insan hakları kurallarına saygı çerçevesinde hareket ederek
sabırla hareket etmek oldukça önemlidir.
Kraliçe II. Elizabeth’in İrlanda’ya gerçekleştirdiği ziyarete
baktığımızda büyük bir ilerlemenin sağlandığını görebiliriz.
Sürecin uzun bir süre aldığını, dahada alacağını, belirgin engellerin
olacağını, çünkü bunun müzakereler ya da diplomasi yoluyla
varılan anlaşmalaradan ziyade kuşakların sahip olduğu zihniyetin
değiştirilmek istenmesi çabası olduğunu hatırlamamız lazım.
Her açıdan büyük zorluklar ile karşılaşıyoruz. Kuzey İrlanda’da
siyasi zorluklar var. Kuzey İrlanda hükümeti için düzenleme
yapmak üzere imzalanan Hayırlı Cuma Anlaşması elbette sürekli
olarak kalmayacaktır. Bu anlaşma normal demokrasiye doğru
bir evrilme sağlamak, ileride normal seçimler gerçekleştirmek
için atılmış bir adımdır. Bu aşamaları yakalamamız için daha
fazla güven arttırımına ve müzakereye ihtiyacımız vardır. Kuzey
İrlanda hükümetinin yapısı istikrarlı bir hükümet kurmak için
dizayn edilmiştir. Şimdi bu hükümetin Avrupa normlarına
uygun demokratik kararları nasıl verdiklerine bakmamız gerekir
ki Kuzey İrlanda hükümetinin bundan başkada şansı yoktur.
107
Toplumlar çok sayıda sosyal sorun ile karşı karşıyadır. Bugün
Kuzey İrlanda’da toplumlar 10-15 yıl öncesine göre daha
fazla fiziksel barış duvarı ie birbirinden ayrılmıştır. Bu açıdan
bakıldığında sosyal uyum ve uzlaşma açısından aşılması gereken
önemli (? Missing word) olduğu görülmektedir. Bunun yanısıra
siyasal hedeflerine ulaşmak için şiddet kullanma kararlılığında
olan birkaç örgütte vardır. Bu silahlı örgütlere toplumların bazı
kesimlerinde halâ bir destek vardır ve bu örgütlerin barış sürecini
istikrarsızlığa uğratma gücü de vardır.
Kuzey İrlanda’daki işsizlik oranı yüzde 4-5 civarındadır. Bu
oranın düşmesinde kamusal alanlara yapılan iş alımlarının
yanısıra Londra’daki maliye Bakanlığının verdiği büyük fonunda
etkisi vardır. Britanya ekonomisi bir kriz baskısı altına girince
bu fon düzenli olarak azalmaya başlamıştır. İrlanda ekonomiside
ciddi sorunlar ile karşı karşıyadır ve Kuzey İrlanda’ya yatırım da
bu baskıdan ve küresel ekonomik gelişmelerden etkilenmektedir.
Bu durumun kendiside barış süreci için bir sıkıntı yaratacaktır.
Buradaki her iki hükümetin ihtiyacı olan Güney ile Kuzey
arasında gerçek bir ekonomik işbirliği yaratmak ve büyümeyi
sağlayarak, bu tür sorunları sürece engel olmaktan çıkarmaktır.
İrlanda hükümeti hem siyasi, hem insani , hem de mali
kaynaklarını uzun bir süredir barış sürecinin hizmetine
sunmaktadır. Sıcak çatışma aşamasını geçtikten sonra, toplumda
oluşan sorunun tümden çözüldüğü yönündeki algıya nasıl yanıt
olacağınız önemlidir. Bu algıya rağmen barış sürecini sürdürüp
geliştirmek için bu fonların kullanılmaya devam etmesi gerekir.
108
Bu durumun sadece birkaç yıl değil belki on yıllar boyunca
devam etmesi gerekir.
Brian Glynn: Bu ifade edilenler en genel anlamda barış sürecini
özetlemiştir. Buraya gelen her grubun sorduğu barış süreci ne
kadar sürer? sorusunu sıklıkla duyuyoruz. Buraya gelen bazı
gruplar Kuzey İrlanda benzeri bir barış sürecini kendi ülkelerinde
de uygulamak istediklerini, ama bunu yapmak için sadece 1 yıllık
bir zamanlar olduğunu söylemekte. Ian’ın da ifade ettiği gibi bizim
barış sürecimiz 38-40 yıla yayılmıştır.Bu yılın 6 Aralık tarihinde
Britanya ile İrlanda arasında imzalanan ve İrlanda adasının bir
bölümünü bağımsızlığa kavuşturan anlaşmanın üzerinden 90
yıl geçmiş olacaktır. O anlaşma zamanında çatışmayı çözmek
için geçici bir anlaşma olarak imzalanmıştır, ama bugün bile o
anlaşmanın ortaya koyduğu koşullar altında yaşamaktayız.
Soru: Sizin gibi kamu çalışanlarının bu süreçteki rolünden
bahsedebilir misiniz?
Niall Burgess: İrlanda hükümeti içinde Başbakanlık Ofisi,
Adalet Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı ve Dış İlişkiler Departmanı
arasında çok yakın bir işbirliği kurulmuştur. Barış sürecinin
farklı boyutları olduğu için bütün zaman boyunca yakın bir
çalışmada bulunduk. Bizim çalıştığımız departman ve buradaki
yetkililerin oynadıkları rolden bahsetmem gerekirse, çok fazla
detaya girmeden iki temadan bahsedebilirim: Birincisi kurumsal
birikimdir. Kendisini barış sürecine adamış bir kurumda bu
109
kurumsal bilinci elinizde bulundurmak oldukça iyi bir şeydir.
Dışişleri Bakanlığı gibi bir kurumda çalışmanın doğası gereği
bir görevde en fazla 3 ya da 4 yıl kalırsınız sonra başka bir göreve
atanırsınız. Biz burada çalışanlarsa genelde Londra, Washington
ve Kanada gibi yerlerde görev aldık ki bunun anlamı hem
toplumların hem de bu süreçte rol alan hükümetlerin olduğu
alanlarda çalışma imkanı bulmamızdı. Bu Departman için
kurumsal birikimi korumak başından beri oldukça önemli
olmuştur.
Diğer önemli tema ise yerel hakkında bilgi sahibi olmaktır.
Bundan yaklaşık 25 yıl önce toplumunun içine girip neler
olduğuna dair tabandan bilgi almaya karar verdik. Bölgeyi ziyaret
edip sadece siyasetçilerle değil iş çevreleri, sendikalar, kiliseler
gibi kesimlerle görüştük. Bu sayede sadece diplomatik veya
hükümete yardımcı olacak bilgiler değil gerçekte toplumlarda
neler yaşandığı, tabanda ne tür hassasiyetler olduğuna dair
bilgilerde elde edilmiştir. Bana gelecek için korumamız gerekenin
neler olduğunu sorarsanız, kurumsal birikim ve yerel hakkında
bilgi sahibi olmaktır diyebilirim.
Soru: Yapılan bazı hatalardan da bahsedebilirmisiniz?
Çok sayıda hata yapılmıştı, ama bunlardan bir kısmının etkisi
sonradan ortaya çıtı. Hayırlı Cuma Anlaşmasından sonra bir
hata yapıldı. Silahların teslim edilmesi sürecindeki güvenlik
sorunları tam olarak çözülememişti. Taraflar paylaşım hükümeti
110
ve silahların teslimi noktasında birbirine güven duymadan güç
paylaşımına dayalı hükümeti kurmaya giriştiler. Tepe yöneticiler
birkaç yıl sonra birbirlerinden ayrı düştüler. Hükümetin baştan
itibaren yaptığı en büyük işler yine güvenlik alanlarında olmuş,
güvenlik konusunda karşılıklı güven geliştirmek, polis kuvvetleri
ve silahların teslimi en temel çalışma alanları olmuştur.
Hala geçmişin bıraktığı mirasla yüzleşmiş değiliz. Bu konuda
birkaç girişim olmuştur, ama henüz gerçekleşmiş değildir. Kuzey
İrlanda’da yakınlarını kaybetmiş çok sayıda insan vardır. Çok
sayıda mağdur vardır. İnsanların bir bölümünde geçmişte neler
yaşandığına dair gerçeklerin bilinmediği, bunlar bilinmediği
sürece sorumlulara karşı adaletin yerine getirilmediği hissi
hakimdir. Bunlar son derece karmaşık ve zor sorunlardır. Biz
henüz bu sorunları başarıyla çözebilmiş değiliz. Bu 38 yıllık barış
sürecine sebep olan çok sayıda kaçırılmış fırsattan, etkisi sonradan
ortaya çıkan hatalardan, kullanılması gereken fırsatlardan
bahsedebilirim. Sosyal uyum ve uzlaşma için verilecek fonların
geri çekilmesi benim açımdan kaygı verici bir şeydir. Sürekli
olarak ortaya çıkabilecek zayıflıklar ve yanıt olunması gereken
konular konusunda yakın bir takipteyiz, ama daha öncede
söylediğim güvenlik sorunu neredeyse bize 6 yıla malolmuştur.
Soru: İlk anlaşmanın 1973 yılında imzalanmasından sonra
Hayırlı Cuma Anlaşması imzalanmıştır dediniz. İkisi arasında
başka bir anlaşma imzalanmış mıdır?
111
1973 yılında yapılan anlaşma ile 1998 yılında imzalanan Hayırlı
Cuma Anlaşması Kuzey İrlanda’da ki taraflar arasında yapılmıştır
ve hükümet tarafından desteklenmiştir. Bu iki anlaşma da
birbirine çok benzerdir. Hatta bazıları Hayırlı Cuma Anlaşması
için ‘zor öğrenenler için Sunningdale Anlaşması’ tabirini bile
kullanıyordu. Bu ikisi arasında imzalanan bir anlaşma daha
vardı ki o da Anglo-Irish Anlaşmasıydı. 1984 yılında İrlanda
ve Britanya hükümetleri arasında Kuzey İrlanda’da doğan siyasi
boşluğu doldurmak amacıyla imzalanmıştır.
Soru: Toplumlar arasındaki duvarları kaldırmadan gerçek bir
barıştan bahsedebilir misiniz?
Duvarları kaldırırsak kaosa sebep oluruz. Duvarların orada
olmasının sebebi maalesef toplumlar arasında ki gerginliklerdir.
Bence yapılması gereken ilk şey duvarların arkasındaki sosyal
ve insani sorunlara cevap olmak sonra da o duvarları ortadan
kaldırmaktır. Kuzey İrlanda’daki hükümetin karşılaştığı en temel
sorunda budur. Bu hükümetin kurulmasının sebebi istikrardır
demiştim. Şu ana kadar isitikrarlı bir siyasi yapı olduğunu
göstermiştir ancak karşı karşıya bulunduğu en temel sorun kendi
taraftarlarında yaratacağı zihinsel değişiklik ile uzlaşma için
yapılacak değişimleri nasıl hayata geçireceğidir. Bazı duvarlar
kaldırılmıştır, ama bazılarının kadırılması mümkün olmamıştır.
Ancak sadece duvarların ortadan kaldırılması sorunu çözmeye
yetmeyecektir. Sorunun duvarların iki yanındaki toplumların
zihninde çözülmesi gerekmektedir. Toplumların karma yaşaması
112
yönünde bazı girişimler olmuştur, ama oldukça sınırlı kalmıştır.
Eğer karma yaşam bu kadar sınırlı kalırsa elbette barıştan
uzlaşmaya erişmek sorunlu olacaktır. Hepimiz bu sürecin zaman
alacağının farkındayız.
Britanya ve İrlanda hükümetleri arasında imzalanan anlaşmayla
Britanya ile İrlanda arasındaki ortaklık gelişmiş, bu anlaşma oyun
kurucu rolü oynayarak siyasi görünümü değiştirmiştir. Hayırlı
Cuma Anlaşması sorunlara hepten yanıt olmak üzere yayınlandı.
Kuzey İrlanda’daki siyasi ilişkiler, Kuzey ile Güney arasındaki
ilişkiler, Britanya ile İrlanda arasındaki ilişkiler, insan hakları
sorunları, eşitlik sorunu, kimlik eksenli sorunlar ve kültürel alan
ile ilgili sorunlar anlaşmada bahsi geçen konulardır. Uzun bir
süreç olmasının sebebi çatışmanın bütün taraflarının müzakere
masasında olmasıydı. En ciddi hamlelerin diplomatik çalışmalar
veya müzakere zamanlarında yapıldığını söylemek yanıltıcı
olur. Bu ciddi hamleler çoğu zaman sessiz ve farkedilmeden
yapılmıştır. Örneğin Sinn Fein ile Demokratik Birlikçiler Partisi
ortak hükümet kurmaya karar verdiklerinde kendi taraftarları
tarafından hükümete katılma konusunda kendilerine ciddi bir
baskı yapılmış, anlaşma yapmaları talep edilmiştir. Geçen yıl
adalet ve polis kuvvetlerinin idaresi yetkisi konusunda doğan
küçük krizi çözmek için bir hafta boyunca gece gündüz Belfast’ta
müzakere yapmak gerekmiştir. Hükümetin taraf kesimleri,
kendilerini destekleyenler tarafından işlerine devam etmeleri
için baskı altına alınırken, bazen neden ile sonuç arasındaki farkı
tespit etmek zordur.
113
Brian Glynn: Zaman ayırıp bu kadar geniş değerlendirmeler
yaptığınız için teşekkür etmek istiyorum. Dış İlişkiler Departmanı
siyasi bölümü başkanı David Donahue’de aramıza katıldı. Eski
bir Ortak Sekreter olarak ve Anglo-Irish anlaşmasının gözlemcisi
olarak kendisinin bu alanda derin tecrübeleri vardır. Eski
anlaşmanın imzalandığı dönemde ortak sekreter, yeni anlaşmanın
imzalandığı dönemde de birinci ortak sekreter konumunda olan
bir kişi olarak kendisi bu barış sürecinin tarihine oldukça hakim
bir isimdir.
Gerry McCoy: Herkese günaydın. Sizlere İrlanda’ya ve Dış
İlişkiler Departmanına hoşgeldiniz demek istiyorum. Ben
İrlanda’da barış ve uzlaşmanın teşvik edilmesi noktasında İrlanda
için Uluslararası Fonun oynadığı rolden bahsetmek istiyorum.
Özellikle fonun ekonomik ve sosyal faaliyet alanlarından, bunun
yanısıra barış ve uzlaşmanın teşvik edilmesinde uluslararası
toplumun rolünden bahsetmek istiyorum.
Öncelikle fonun Britanya ve İrlanda devletlerinden bağımsız
olan uluslararası bir fon kurumlaşması olduğunu ifade etmek
istiyorum. Her ne kadar ben Dış İlişkiler Departmanında çalışan
İrlandalı bir kamu görevlisi olsam da Dış İlişkiler Departmanı veya
Dışişleri Bakanlığı için çalışmıyorum. Benim çalıştığım bakanlık
İrlanda Bakanlığıdır. İrlanda için Uluslararası Fon’unun bağımsız
bir yönetim kurulu vardır ve bu yönetim iki hükümet tarafından
atanır. Yani İrlanda ve Britanya hükümetleri tarafından diğer
unsurların katılımıyla kurulmuş bir uluslararası organizasyondur.
114
Kurumun fonu Britanya veya İrlanda hükümetleri tarafından
değil uluslararası kesimler tarafından verilir. Bu ülkeler özellikle
İrlandalıların yoğun yaşadığı ABD, Kanada, Avusturalya ve Yeni
Zelanda gibi ülkelerin yanısıra Avrupa Birliğidir.
Öncesindende bahsettiğim üzere ben bu fonun ortak genel
sekreteriyim. Bu ne anlama gelmektedir? Bütün çalışma Kuzey
ile Güney arasında dönüşümlü olarak yapılmaktadır. Dublin’de
bulunan ofisimiz Güney’deki çalışmalarla ilgilenirken, Belfast’ta
bulunan ofisimiz Kuzeyle ilgilenmektedir. Ama elbette adanın
bütününde barış ve uzlaşmayı teşvik etmek üzere ortak bir
yaklaşım ve program belirlemek üzere düzenli olarak bir araya
gelip konuşmaktayız. Çoğunlukla Kuzey İrlanda ile Kuzey ile
Güneyin sınır bölgelerindeki eyaletlere yoğunlaşmakla birlikte,
aslında adanın bütününde çalışıyoruz. Sayın Burgess’in bahsettiği
üzere barış ve uzlaşma sürecinin en kritik anlaşması 1980’li
yılların ortasında imzalanan Anglo-Irish anlaşması olmuştur.
Bu anlaşmadan hemen sonra her iki hükümet yetkilileri biraraya
gelerek, İrlanda’nın genelinde barış ve uzlaşmayı teşvik edecek
bir uluslararası iyi niyet örgütü kurma kararı almışlardır. Bu
uluslararası fon özellikle Amerika’da İrlanda’ya yönelik iyi niyet
istekleri çerçevesinde olumlu karşılanmış, başta Amerika’da
yaşayan ve köklerinin geldiği İrlanda’da barış ile uzlaşma sürecine
destek olmak isteyen İrlandalılar tarafından desteklenmiştir. Buna
ek olarak Kanada, Yeni Zelanda, Avusturalya hükümetlerinin
yanısıra 1973 yılından buyana İrlanda ve Britanya’nında üyesi
olduğu Avrupa Birliğide katkıda bulunmuştur.
115
Fonun Kuzey İrlanda ve İrlanda’nın genelinde nasıl ifade
edildiğide önemliydi, çünkü biz fonu tanıtırken bu fonun ne
Britanya nede İrlanda’nın sunduğu bir fon olduğunu, bunun
uluslararası bir fon olduğunu, amacının uzlaşma ile ekonomik ve
sosyal yenilenmeye teşvik olduğunu ifade ediyorduk. Verilen fon
tarafsız, her iki hükümetten bağımsızdır ve fonla ilgili kararlar bu
hükümetten bağımsız olarak alınır. Böylece bu fon birbirinden
ayrı düşmüş topluma, bunun yanısıra her iki hükümetle hiçbir
şekilde ilişkilenmeyecek toplumlara bir başvuru kaynağı haline
gelmiştir. 1986 yılında kurulan fon Aralık ayında 25. Kuruluş
yıldönümünü kutlayacaktır. Bu süreç boyunca fon, Avrupa
Birliği, ABD ve diğer 3 bağış yapan devletten milyonlarca dolar
ve euro bağış almıştır. Fonun kuruluş amacı, bu fonun İrlanda’nın
genelinde Birlikçiler ile Cumhuriyetçiler arasında diyalog ve
uzlaşma çabalarını cesaretlendirmek, aynı zaman da ekonomik
ve sosyal gelişmeyi teşvik etmektir.
Fonun ekonomik ve sosyal diyalog esasları üzerine kurulmasının
sebebi, Kuzey İrlanda’daki çatışmanın hem toplumlar hem de
adanın genelindeki sosyal ve ekonomik ilişkileri yıkıma uğratmış
olmasıydı. Aradaki bağlantıların kopması sebebiyle, sınır
geçişleri veya yollardan geçişler, ya kapalı ya da sınırlandırılmış
durumdaydı. Bunun bir sonucu olarak sınırların her iki
tarafındaki kesimlerle toplumlar arasında ki normal sosyal
ve ekonomik ilişkiler çatışmalar sebebiyle kesintiye uğramış,
toplumlar kendi içlerine çekilmişlerdi. Örneğin Kuzey’de ve
Belfast’ta yaşayan pek çok insan Güney’e gitmediği gibi pek
116
çok Güneyli de Kuzeye gitmekten çekinmekteydi. Hatta sınır
bölgesinde yaşayan insanlar için bile, ister sınırın Güneyinde
ister Kuzeyinde yaşasınlar, sınırı geçmek ya da belli bölgelere
gitmek çok zordu. İşte bu yüzden pek çok sosyal, kültürel, doğal
değişim bir kesintiye uğramıştır.
Daha öncede ifade ettiğim üzere Fon yoğunlukla Kuzey İrlanda
ile Güneydeki 6 sınır eyaletine yoğunlaşmış olmasına rağmen
bütün adada programları vardır. 1986 yılında İrlanda, ülkenin
Kuzey ve Güney’i dahil olmak üzere ciddi bir ekonomik kriz
ile yüzyüze kalmıştır. Kuzey İrlanda’da ki işssizlik oranı yüzde
17 civarında iken, Güney’in Kuzey ile sınır olduğu bölgelerdeki
eyaletlerde işsizlik oranı yüzde 18 idi. Her iki hükümette bu
bölgelerdeki ekonomik gelişmeyi teşvik etmek istiyor, toplumlar
arasındaki bölünmeyi ortadan kaldırmayı arzuluyor, insanlara
uluslararası toplumun durumdan kaygı duyduğunu, bütün
kesimler arasında ekonomik ve sosyal uzlaşmayı teşvik etmek
istediğini hissettirmek istiyordu. İrlanda İçin Uluslararası
Fon ilk dönemlerinde ağırlıklı olarak ekonomik canlanma,
yatırımcıyı cesaretlendirme, yerel ticari grupların yoğunlaşacağı
küçük iş alanları yaratma, turizm için altyapı yaratma ve özellikle
sınırın her iki tarafı arasında işbirliği imkanı yaratmak üzerine
yoğunlaşmıştır.
Fon’un ilk dönemki çalışmalarından birisi kapalı olan Shannon
Enre kanalı üzerine olmuştur. Bu kanal Kuzey İrlanda’daki
gölleri İrlanda adasındaki en uzun nehir olan Shannon nehriyle
117
birleştirmekteydi. Ancak bu kanal kapanmış, daha sonra tamir
edilmemiştir. Fon bu kanalın yeniden açılmasını destekleyeceğini
ilan etmiştir. Sınırlar arasında geçişin kapalı olduğu, toplumların
birbiriyle ilişkilenmekten imtina ettiği bir dönemde böyle bir
karar almak oldukça radikal bir davranıştı. Ama aynı zamanda
bunun Kuzey ile Güney arasındaki geçişleri başlatmak ve
İrlanda’nın ekonomik sıkıntılar yaşayan bu kesimine ekonomik
bir canlılık kazandırmak açısından sembolik bir anlamıda vardı.
İşte bu tür küçük, ama toplumları kaynaştırmayı, ilişkilendirmeyi,
aralarındaki mesafeyi kaldırmayı amaçlayan projeler üzerine
yoğunlaşıyor, insanlara ekonomik refahın herkesin yararına
olduğunu, ada üzerinde herkesin yapabileceği birşeyler olduğunu,
bunun herkese fayda getireceğini, bunların kimsenin kimliği ve
amaçlarına bir zararı olmadığı mesajını vermeye çalışıyorduk.
Bununla birlikte hem Kuzey’de hem de Güneyin sınırdaki
eyaletlerinde küçük sanayi alanları, bilgisayar merkezleri
kurmaya başladık. Ayrıca çocuk bakım evleri ya da emeklilerin
biraraya geleceği merkezler kurmaya başladık. Bu fon aracılığıyla
yapılan önemli çalışmalardan biridir, çünkü bu sayede toplumun
farklı kesimlerinden insanlar biraraya gelme imkanı bulurken,
yaşadıklarını paylaşıp birbirlerini daha iyi anlayabilirler.
Bundaki, amaç insanların kimliklerini değiştirmek değil, tam
tersine birbirlerinin kimliklerine saygı duymalarını, değerlerini
anlayıp herkesin bu durumdan kazançlı çıkmasını sağlamaktır.
Bu 25 yıllık süre içinde fon 6.000’den fazla projeye destek
sunmuş, 35.000’inin üzerindeki genç insana staj imkanı sağlamış,
İrlanda’da yaklaşık 55.000 iş imkanı yaratmıştır. Altını çizmemiz
118
gereken nokta, bu bölgelerin uzun süre boyunca ekonomik açıdan
dezavantajlı durumda olduğu ve tam bir ekonomik izolasyon
yaşadığıdır.
Oldukça önemli oranda ilerlemeler sağlanmasına rağmen hala
yapılması gerekenler vardır. Belfast sokaklarında gezerken
Birlikçiler ve Cumhuriyetçiler tarafından yapılmış duvar
resimlerine rastlarsınız. Bu resimler içeriklerine göre Birlikçilerin
ve Cumhuriyetçilerin yaşadıkları alanlarıda belirlemektedir.
Bu resimlere karşılık olarak Fonumuz tarafından ‘toplumun
yeniden resmedilmesi’ başlığı ile bir program uygulanmaktadır
ki bu programla yerel topluluklara kendi alanlarında bulunan
düşmanca ya da saldırgan özellikteki resimlerin yerine daha
kapsayıcı resimler yapmalarına imkan sağlıyoruz. Bu sayede
toplumlara, tehdit edici ya da rahatsız edici bayrak, sembol ve
amblemleri kaldırmak için cesaret vermiş oluyoruz. Elbette
bu çalışmaya katılıp katılmamaya orada yaşayan toplum karar
vermektedir. Bu işleri yapabilmek için sivil toplum örgütlerinin
iyi niyetine ihtiyaç vardır. İrlanda’nın her yanında bu tür örgütleri
destekledik ki bunlardan biride Wiclow eyaletinde yer alan
Glencree isimli kurumdur. Fonun 1986 yılında başladığından
ve bu yıl 25. yıldönümümüzü kutlamaya hazırlandığımızdan
bahsetmiştim. Fonumuzun sonuna geldiğimizden, daha doğrusu
mevcut sistemin sonuna yaklaştığımızı söylemek istiyorum. Şu
anda devam eden ve 2013 yılında bitecek 4 tane programımız
var. Bunların tamamlanmasıyla birlikte fon programımızda sona
erecektir. Hükümetin bu yaptığımız çalışmalara sahip çıkacağını
119
umut ediyoruz, çünkü yapılması gereken daha çok iş var.
İrlanda’nın her yanından,Kuzey’den Güney’e,Cumhuriyetçilerden
Birlikçilere kadar her kesimden insanın 1. Dünya Savaşı sırasında
Britanya Ordusunda savaşmış olmasının anısına yapılmış olan
İrlanda Barış Parkının açılması çok önemlidir. Britanya Kraliçesi
2. Elizabeth’in, bizim Devlet Başkanımız Mary McCaleese’in,
Belçika Kralı 2. Albert’in olduğu bir toplantıda görüşmesi çok
manâlıdır. Barış Parkı İrlanda için Uluslararası Fon tarafından
desteklenmiş bir projedir: Bu projeyle biz İrlanda’da yaşayanların
çoğu zaman ifade etmekte zorlandığı ortak bir tarihe sahip
olduğumuz gerçeğinin altı çizilmek istenmiştir. Ortak bir
tarihimiz olduğu, ülkenin kuzeyi ve güneyinden binlerce
İrlandalı insanın Britanya ordusu adına savaşıp öldüğünü,
yapılan bu fedakarlığın hatırlanması gerektiğine inanıyoruz. Bu
açıdan Kraliçe II. Elizabeth ile İrlanda Devlet Başkanı Belçika’da
görüştüklerinde barış ve uzlaşma anlamında ortaya çok güçlü bir
mesaj çıkmıştır. Her ne kadar zaman zaman yavaş ilerlesede barış
ve uzlaşma işlemektedir. İnsanların kimlikleri ya da, amaçları
herhangi bir tehlikeyle karşılaşmadan bu süreç devam etmektedir.
Sözlerimi noktalarken İrlanda için Uluslararası Fonun oldukça
başarılı olduğunu ifade etmek istiyorum. Bağımsız ve yansız
olması, yerel topluluklarla birlikte, onların istediği programlarla
ilerlemiş olması başarısında pay sahibi olmuştur.
Brian Glynn: Gerry’e Uluslararası Fon’un başarısında kilit
özellikteki unsurları hatırlattığı için çok teşekkür etmek
120
istiyorum. Çatışma bölgelerine uluslararası anlamda dahil olmak
hep zor olmuştur ancak uluslararası destekle, uluslararası mali
kaynakların barış sürecini nasıl destekleyebileceği, tarafsız
bir alan yaratabileceği, her iki toplumun birbirine doğru adım
atmasına imkan sağlayabileceğini göstermek açısından oldukça
önemli bir örnek olmuştur.
Az önce önümüzdeki hafta bağımsızlığımıza yol açan anlaşmanın
imzalanmasının 90. yılına gireceğimizi ifade etmiştim.
Önümüzdeki 10 yıl boyunca çeşitli anma törenleri düzenleyeceğiz.
Geçmişte bu törenler sadece ilgili toplumunun değer verdiği
konuma göre ayrı ayrı düzenlenirdi. Hükümetimizin umudu bu
anmaların toplumların yaptığı basit anmalardan ziyade bizim
ortak bir tarihimiz olduğunu anlamamız, karşı tarafın durumu
nasıl gördüğünü kavramamız için bir fırsat haline gelmesidir.
Soru:
Kuzey
İrlanda’da
getiriyormusunuz?
farklı
toplumları
biraraya
Gerry McCoy: Uzlaşma, İrlanda için Uluslararası Fon’un
çalışmasının merkezinde yeralan bir konudur. Ancak
toplumların hareket hızı ile gitmemiz gerektiğininde farkındayız.
Uyguladığımız bir toplum liderliği programı vardır ve bu program
tek kimlik topluluğu dediğimiz toplumlara yöneliktir. Yani sadece
Cumhuriyetçi ve Katolik ya da Protestan ve Birlikçi toplumlara
yöneliktir. Belki onlarla ortak bir grup oluşturup, bir parkın
inşaası veya tarihi önemi olan bir binanın restorasyonu gibi bazı
121
projeler yapabiliriz. Bunu yapmak için kendi bölgenizden farklı
gelenekteki bir grupla irtibata geçip, sonra belki biraz daha farklı
bölgeden bir başka grup ilede irtibata geçip, iki ya da üç farklı grup
biraraya getirilip farklı geleneklerden insanlar büyük bir proje
üzerinde çalışabilir. Belki bu uzun bir süre alabilir, belki 10 yıl
bile sürebilir, ama sizin toplumların hareket hızını dikkate alarak
hareket etmeniz gerekir. Biz çalışmamız başlarken, amacımızın
sadece tek bir grup ile çalışmak olduğunu açıkça ifade ederiz. Bir
grup için bir sonraki mantıklı adım ise kendi bölgenizden farklı
gelenekten gruplarla biraraya gelmek ve ortak, amaç etrafında
çalışmaktır. Bizim şu anda uyguladığımız 4 adıma dayalı bir
program vardır. Buna göre öncelikle tek kimlik ile başlayan
süreç, zamanla karma bir toplumsal çalışmaya dönüşmektedir.
Farklı geleneklerden ve kökenlerden insanlar biraraya gelmekte,
tanışıp birlikte ortak bir proje üzerine çalışmakta, birbirlerini
tanımaktadır ki bu çok önemli bir şeydir.
Soru: Silahsızlanma konusunda herhangi bir rol oynadınız mı?
Gerry McCoy: Fonun silahsızlanma konusunda bir rolü olmamıştır.
Ancak yol haritasını değiştirmek anlamında önemli bir noktaya
işaret ediyorsunuz. Fon 1986 yılında kurulduğunda kendisinden
özellikle ekonomik sorunlara yoğunlaşması istenmiştir ve
Fon’da bunu yapmıştır. Ancak belki duymuşsunuzdur 1990’lı
ve 2000’li yıllarda İrlanda ekonomisi büyük bir patlama yaptı.
Bunun sonucunda fon yeni bir değerlendirme yaparak barış ve
uzlaşma projelerine önem vermeye karar vermiştir. O dönemdeki
122
ekonomik durumla karşılaştırıldığında yapılması gereken de bu
olmalıydı. Böylece fon çalışması için kullandığı yol haritasını bu
yirmi beş yıllık süre boyunca zaman zaman değiştirmiştir. Ancak
korkarım fonun son kalan iki senesinde daha çok ekonomik
çalışmalar yapmamız gerekebilir, çünkü mevcut olumsuz
ekonomik durum bunu gerektiriyor.
Brian Glynn: Çok teşekkürler. Şimdi Gerry Kelly uzlaşma
konusun üzerine görüşlerini ifade edecektir.
Gerry Kelly: Teşekkürler ve İrlanda’ya hoşgeldiniz. Benim
adım Gerry Kelly. Uzlaşma ve Mezhepdışı Fon programından
sorumluyum ki bu program Dış İlişkiler Departmanının bir
parçasıdır. Uzlaşma fonu barış sürecinden daha önce başlatılmıştır.
Departman bu fonu Kuzey İrlanda ile Güney arasında daha
iyi ilişkiler yaratmak üzere uzlaşma üzerine çalışma yürüten
kurumları desteklemek için başlatmıştır. Fon 1982 yılında yani
çatışmaların en tepede olduğu dönemde başlatılmıştır. Amaç
ise tabanda bulunan sivil toplum örgütlerini olumlu bir tavır
içinde biraraya getirerek, Kuzey İrlanda sorununun çözümü
için gerekli bir zeminin yaratılmasıydı. Fon ilk açıldığında
oldukça sınırlı bir miktardı ancak 1998 yılında Hayırlı Cuma
Anlaşmasının imzalanmasıyla birlikte fonun miktarı gözle
görülür bir şekilde artmıştır. Hayırlı Cuma Anlaşması oldukça
kapsamlı bir anlaşmadır ve Kuzey ile Güney, İrlanda ile Britanya
ve Kuzey İrlanda içindeki etkileşim alanlarını tüm açılardan
kapsamaktadır. Anlaşma kapsamında sözleşmeci taraflara
123
uzlaşmanın geliştirilmesi sorumluluğu verilmekteydi. Bunun bir
sonucu olarak İrlanda hükmeti fona ayrılan kaynağı arttırmış,
yaklaşık 2,5 milyon Euro’ya yükseltmiştir.
Birkaç yıl önce uzlaşma fonuyla aynı parallelde mezhep dışı
bir fon oluşturduk. Her iki fon’da birlikte yönetilmekte ve bir
fon gibi işlemektedir. Şu anda uzlaşma ve mezhepdışı alanlara
yönelik yüzün üzerindeki projeye yaklaşık 3.000.000 euro
ödemekteyiz. Peki bu fon ile neler yapmaktayız? Az önce bahsi
yapılan İrlanda için Uluslararası Fon programından biraz daha
farklı olarak daha mikro ölçekte sunulan bir fondur. Verdiğimizi
fonlar 20.000 ile 30.000 Euro arasındadır ve kurumsal altyapı
için kaynak vermiyoruz. Yani personal masraflar ve maaş gibi
kalemleri karşılamıyoruz. Fon ile daha küçük ölçekli kurumlara
yani kapasitesi sebebiyle İrlanda için Uluslararası Fonu gibi
büyük ölçekli fonlara başvuramayan kurumlara destek oluyoruz.
Fonun kriterleri Dış İlişkiler Departmanı tarafından belirlenir
ve kaynakta bu Departman tarafından verilir yani parayı veren
İrlanda hükümetidir. Britanya hükümeti veya Avrupa Birliği gibi
dışardan kaynak veren bir kurum yoktur. Bu durum bize esneklik
ve çalışma rahatlığı vermektedir. Kurumlar fon için direk olarak
Departman’a başvurmaktadırlar. Yılda 3 kez fon vermekteyiz
yani her 4 ayda bir fonlarımızı dağıtıyoruz. Eğer bir kurum
son başvuru tarihini kaçırırısa kısa bir dönem sonra açılan yeni
başvurudan faydalanabilir.
Soru: Fon Kriterlerinizden bahsedebilirmisiniz?
124
Kriterlerimizi geniş tutuyoruz. Bu sayede kuruluşlarla
çalışabilmek için kendimize bir esneklik alanı yaratmış oluyoruz.
Başvurular aşağıdaki kriterler kapsamında kabul edilmektedir:
Fonumuz eğitim, diyalog, kültür yoluyla uzlaşmaya yardımcı
olunması, Anglo-Irish ilişkilerini geliştirmek için sınırlar ötesi
ilişkilerin teşvik edilmesi için verilmektedir. Toplumlar ve
mezhepler arası aktivitelerin, tolerans ve kültürel farklılıkların
kabulünün teşvik edilmesi bir başka kriterimizdir. Uzlaşmayı
teşvik eden, siyasal uzlaşmaya katkı ve destek sunan akademik
araştırmalar yapılması bir diğer kriterimizdir. Hayırlı
Cuma Anlaşması üzerinden 10 yıldan fazla bir süre geçmiş
olmasına rağmen Kuzey İrlanda hala bölünmüş bir toplum
görünümündedir. Kuzey İrlanda belki de sadece endüstriyel
toplumların yaşadığı pekçok sosyal sorunu yaşayacaktı ancak
siz buna birde çatışmayı eklerseniz bu sorunların daha arttığını
rahatlıkla tahmin edebilirsiniz. Örneğin eğitim ve kamusal
konut alanında toplum hala ayrıktır. Bunun sebebi toplumlar
arasındaki güvensizliktir. Bu sebeple biz bu güvensizlik sorununu
aşacak, toplumlar arasındaki bariyerleri kaldıracak kurumlar, sivil
toplum kuruluşları ve gönüllü örgütler ile birlikte oldukça fazla
çalışma yapmaktayız. Beraber çalıştığımız kurumlardan pekçoğu
genç insanlar üzerine çalışmakta, eğitim, spor, kültür çalışmaları
yoluyla farklı toplumlardan gençleri biraraya getirerek aralarında
ortak bir tecrübe edinimi sağlamaya çalışmaktadır. Eğitim ve
kamusal konut alanları bölünmüş olduğu için Kuzey İrlandalı
gençlerin normal sosyal ağlar aracılığıyla bir şekilde birbirleriyle
ilişkilenmeleri mümkün olmamaktadır. Bu doğal fırsatlar mevcut
125
olmadığı için bu genç insanları biraraya getirebilmek için gönüllü
kurumların desteğine ihtiyacımız vardır. Bunun yanısıra sahip
oldukları geçmiş sebebiyle fon almaya çalışan bazı kurumlar
ilede çalışıyoruz. Yakın bir dönemde eski mahkumların kurduğu
bir kurumla birlikte çalışmaya çalıştık. Bu kurumdaki insanlar
geçmişte silahlı eylemlere katılmış, terörizm suçlamasıyla hapis
yatmış insanlardı. Biz bu kuruma karşı taraftan aynı tecrübeleri
yaşamış insanlarla biraraya gelip, onlarla ilişki kurmaya dayalı
çalışmaları sebebiyle desteklemeye karar verdik. Fonlarımızı
yıllık olarak veriyoruz. Bu yüzden kurumlar bize bir yıl içinde
birden fazla kez başvuramıyorlar. Daha öncede ifade ettiğim
gibi maaş türü masrafları ödeyemiyoruz. Başvurular her yıl
yeniden yapıldığı için başvuran kurumlarla yakın bir ilişki kurma
imkanımızda oluyor. Aynı zamanda sık bir şekilde onların
programlarını geliştirmek, daha etkili sonuç almalarını sağlamak
için bu kurumlarla yakından çalışıyoruz.
Bu fon kuruluşundan bu yana departman’ın Kuzey İrlanda’daki
toplumlarla ilişkilenmesine imkan vermiştir. Verdiğimiz fon
miktarları küçük olmasına rağmen, finansal yardım sözü bize
kurumlar yoluyla toplumlara erişme imkanı sağlıyordu. Genel
olarak yaptıklarımız bunlardır. Fonun temel özeliklerinden
bahsetmek gerekirse, fon miktarı küçük olmasına rağmen
ulaşılması zor alanlara erişilebilmektedir, fon esnek özellikleri
olan bir kaynaktır, tümüyle İrlanda tarafından verilen bir
kaynaktır, büyük fonlardan yararlanma imkanı olmayan gruplarla
irtibatlanma imkanımız olmuştur.
126
Brian Glynn: Gerry’e çok teşekkür etmek istiyorum. Şimdi de
güvenlik konusu ile ilgili görüşlerini aktarması için sözü mesai
arkadaşım Cyril Brennan’a vermek istiyorum.
Cyril Brennan: Çok teşekkürler. Ben departman’da Anglo-Irish
bölümünde güvenlik konusuyla ilgileniyorum. Konuşmamda
Niall tarafından kısmen bahsedilen ve 1998 yılında imzalanan
Hayırlı Cuma Anlaşması ile önemli unsurları belirlenen
güvenlik sorunlarından bahsetmek istiyorum. Hayırlı Cuma
Anlaşmasında özellikle adalet ve polis kuvvetleri ile igili olarak
nelerden bahsedildiğini, bu alanlarda ne tür gelişmeler olduğunu,
bu konularla ile ilgili olan diğer alanlardan, özelliklede güvenlikte
normalleşme ve silahların teslimi konularından bahsetmek
istiyorum. Siyasi işlerden sorumlu direktörümüzde muhtemelen
birşeyler söyleyecektir. Niall Burgess 1998 yılında imzalanan
Hayırlı Cuma Anlaşmasından sonra dahi güvenlikle ilgili
sorunların yaşandığını, bazı kurumlaşmaları yaratmada sıkıntı
yaşandığını ifade etti. 2000’li yıllarda ortaya çıkan bazı sorunlar
Hayırlı Cuma Anlaşmasının tam olarak uygulanması önünde
ciddi engeller oluşturmuştur.
Polis kuvvetleri konusuyla başlamak istiyorum. Hayırlı Cuma
Anlaşması polis kuvvetleri sorununu merkezi bir sorun olduğunu
kabul etmektedir. Anlaşma sürecin değiştirilmesini ve bu konuda
bağımsız bir komisyon kurulması gerektiğini kabul etmektedir.
Polis kuvvetlerinin merkezi bir sorun olduğunu belirlemek,
ismi Ulster Kraliyet Polis Kuvvetleri (RUC) olan Kuzey İrlanda
127
Polis kuvvetletinin eşitlik içermeyen bir yapı olduğunu kabul
etmek anlamına geliyordu. Barış süreci için gerekli olan güvenin
sağlanması için polis kuvvetleri konusunda reform yapılması
gerekiyordu. Hayırlı Cuma Anlaşması ‘Katılımcılar polis kuvvetleri
sorununun merkezi bir sorun olduğunu kabul etmektedirler. Taraflar
ayrıca Kuzey İrlanda’nın tarihindeki derin bölünmelerin farkında
olarak büyük acıların çekildiğini, aralarında RUC üyeleri ve kamu
görevlilerinin bulunduğu pek çok insanın ve ailesinin fedakarlıklarda
bulunduğunu’ ifade etmiştir. Devamında ‘Katılımcılar anlaşmanın
Kuzey İrlanda polis kuvvetlerini reforme etmek için imkan
yarattığını, bu sayede toplumun bütününden destek alan bir kurum
kapasitesine ulaşacağına inanmaktadırlar’ demektedir. Anlaşma
ayrıca ‘Taraflar bu anlaşmanın Kuzey İrlanda’daki tüm kimliklerin
eşit ve tümden kabulünü sağlayacak siyasal bir idare için fırsat
yaratacaktır’ demektedir. Bu alıntılar muhtemelen size sürecin
neyle ilgili olduğuna dair bilgi vermiştir. Bağımsız komisyon - ki
burada ki bağımsız kelimesi oldukça önemlidir, daha önce Hong
Kong’ta Britanya Valisi olarak görev yapmış olan, aynı zamanda
AB Dış İlişkiler Komiseri olarak görev yapmış olan Chris Patten
başkanlığında oluşturulmuştur. Bu isim bütün tarafların saygı
duyduğu, önemli ve güzel işler yapmış bir isimdi. Kendisine bu
komisyonda bende dahil olmak üzere 8 uluslararası uzmanda
katkı sunmuştur. Geniş bir konsültasyon süreci gerçekleştirilmiş,
bütün siyasi partiler, diğer polis kuvvetleri, sivil toplum
kuvvetleriyle görüşülmüş halk toplantıları gerçekleştirilmiştir.
Konsültasyon yapılan polis kuvvetleri arasında Britanya, ABD,
İspanya ve Güney Afrika polis kuvvetlerinden kendi tecrübeleri
128
hakkında bilgi alınmış, bunun yanısıra daha sonrada İrlanda
Polis Kuvvetleride konsültasyona dahil edilmiştir. İrlanda Polis
kuvvetlerinin yeni kurulmuş Kuzey İrlanda Polis Kuvvetleri ile
oldukça iyi ilişkileri vardır. Bağımsız komisyon 175 maddeden
oluşan bir öneriler listesi hazırlayıp sunmuştur. Bunlar arasında
en önemli öneriler olarak etkili ve yeterli polis hizmetleri,
adil ve bağımsız polis hizmetleri, topluma ve hukuka karşı
hesap verilebilirlik ile temsil ettiği toplumun temsilcisi olmayı
sayabiliriz. Patten raporunda bahsedilen bu prensipler Haziran
2000 itibarıyla uygulanmaya başlandı. Polis kuvvetlerinin ismi
Kuzey İrlanda Polis Servisi (Police Servive of Northern Iralend –
PSNI) olarak değiştirilmiştir. Bağımsız bir Emniyet Müdürü olan
kurumun tüm Kuzey boyunca ademi merkeziyetçi bir idari yapısı
vardır. Polis Servisinin çalışmaları bir yönetim kurulu tarafından
gözlemlenmektedir. Çok fazla detaylarına girmeyeceğim
ancak bu yönetim kurulu Hayırlı Cuma Anlaşması prensipleri
çerçevesinde gerekli hedeflerin yakalanması için hedefler
belirleyip bunları takip eder. Örneğin ayda bir bu yönetim kurulu
ile Emniyet Müdürü halka açık ve özel toplantılar yaparak Polis
Servisindeki gelişmeleri değerlendirirler. Bunun yanısıra birde
Polis Ombdusmanlığı vardır ki bu kurumda Kuzey İrlanda polis
sistemini gözden geçirip, herhangi bir şikayet varsa bunlarla
ilgilenir.
İkinci öğe ise cezai adalet sistemidir. Cezai Adalet sistemide
Hayırlı Cuma Anlaşmasından yeteri kadar işlenmiş olmasına
rağmen medyada Polis sistemindeki reform kadar ilgi görmemiş,
129
temel bir öğe olarak değerlendirilmemiştir. Diğer çatışma
yaşanan bölgelerin aksine Kuzey’de oldukça gelişmiş bir cezai
adalet sistemi vardı. İşleyen bir mahkeme ve savcılık sistemi
mevcuttu. Bu açıdan bu alanda yapılması gereken reformlar polis
sistemi ile kıyaslandığında aynı derecede değildi. Bu alandaki
reform konunsunda da yine Patten benzeri bir yol izlenmiş, ama
bu sürece bağımsız öğelerin yanısıra Britanya hükümetide dahil
olmuştur. Bir dizi öneri yapılmıştır ve bunlar 2000 yılından sonra
uygulanmaya başlanmış, ülkenin Kuzey ile Güneyi arasında ki
cezai adalet sistemleri arasında bir yapısal işbirliği geliştirilmiştir.
Güvenliğin normalleşmesi konusuna gelirsek, 1969 yılında
çatışmalar başladığında bölgeye ciddi bir askeri sevkiyat yapıldı.
1972 yılına vardığımızda Britanya’nın Kuzey İrlanda da ki
askeri personel sayısı 27.000 sayısına erişmişti. Bu çok yüksek
bir rakamdı hatta adanın belli bölümleri neredeyse askeri
güvenlik bölgesi halini almıştı. Hayırlı Cuma Anlaşmasının bir
bölümü bu durumun normalleştirilmesi, asker sayısının gözle
görülür bir şekilde azaltılmasını içeriyordu. Bu konu özellikle
Cumhuriyetçiler için çok önemliydi. Aynı zamanda ayrılıkçı
ya da barış karşıtı kesimlerin etkisiz kılınması açısından da
önemliydi. Niall’in bahsettiği gibi hala barış sürecine karşı çıkan
kesimler vardır ve bunlar ile mücadele sorunu vardır. Bu açıdan
Belfast sokaklarını militarist görüntülerden uzaklaştırmamız
gerekiyordu. 2007 yılının Temmuz ayı ile birlikte Britanya’nın
Kuzey İrlanda’da ki askeri operasyonları sona ermiş, askeri
personel sayısı 5.000 rakamına çekilmiş ve 14 tane dışındaki
bütün askeri birimler kapatılmıştır.
130
Son olarak silahsızlanma konusundan bahsetmek istiyorum.
Silahsızlanma konusuyla ilgilenmek üzere oluşturulan komisyonun
adı Silahsızlanma Üzerine Bağımsız Uluslararası Komisyondur
ve bu komisyon silahlı örgütlerin silahsızlandırılmasından
sorumludur. Bu komisyonda yeralan Kanada ve ABD gibi
uluslararası kesimler silahsızlanma sürecinin takibi ve teyidi
anlamında çok önemli işler yapmışlardır. 2005 yılının Eylül
ayında bu komisyon IRA’nın tümden silahsızlandığını teyit
etmiştir ki o dönem bu sorun son birkaç yıldır ciddi bir engel
teşkil ediyordu. Daha önce de bahsettiğim gibi silahsızlanma
konusu Hayırlı Cuma Anlaşmasının tam olarak uygulanmasını
geciktiren konulardan biriydi. Bu açıdan uluslararası kesimlerin
IRA’nın tümden silahsızlandığını teyit etmesi çok önemliydi.
Sözlerimi bağlarken barış sürecine karşı çıkan ayrılıkçı grupların
hala güvenlik anlamında bir sorun teşkil ettiğini ifade etmek
isterim. Çok yakın bir dönemde bu kesimler polis memuru Ronan
Kerr’i evinden çıkarken bubi tuzaklı bombayla öldürmüşlerdir.
Bu olay çok yakın bir dönemde yaşandığı için barış sürecine
inanmayan kesimlerin tehdit oluşturmaya devam ettiklerini
göstermektedir. Taraflar bu durumun farkındadır. Daha öncede
ifade ettiğim gibi İrlanda Cumhuriyeti Polis Kuvvetleri ile
Kuzey İrlanda Polis Servisi arasında çok iyi bir işbirliği vardır. Bu
işbirliği sayesinde bu kesimlerin yarattığı tehdide yanıt olunmaya
çalışılmaktadır.
David Donohue: Cyrill’in söylediklerine ek olarak sizin ilginizi
çekebileceğini düşündüğüm, silahsızlanmanın siyasi bağlamı
131
noktasında birşeyler ifade etmek isterim. ‘Silahsızlanma’
kelimesinin kendisi ne anlam ifade etmektedir? Bizim Kuzey
İrlanda’daki barış sürecimiz döneminde silahlı kesimlerin
kullandığı ve ateşkesle bir yana bıraktıkları silahları tümden
bırakmaları için sebep bulmamız gerekiyordu. Kuzey İrlanda’da
çok sayıda ağır silah ile patlayıcı vardı ve buna bir çözüm
bulunması gerekiyordu. IRA’nın saldırılarından mağdur olmuş
olan Birlikçi toplum bu silahların tümüyle yok edildiğinden
emin olmak hatta buna dair fiziki kanıtlar görmek istiyordu.
Öte yandan ise 30 yıl boyunca güvenlik güçlerine karşı silahlı
mücadele yürüten ve bunun karşılığında mücadeleyi ne silahla
kazanan, ama ne de kaybeden bir örgüt olan IRA vardı ki onların
anlayışına göre IRA yenilmemiş bir örgüttü. Bu durum onlar
içinde bir onur meselesi gibiydi. Onlar için rasyonel bir karar
alarak ateşkes ilan etmek ve, amaçlarına siyasal yollardan erişmek
temel bir hedef haline gelmişti. Bu açıdan onlara göre IRA’nın
ateşkes ilan etmesi ve ateşkesin mevcut olması bile Britanya ve
İrlanda hükümetleri ile Birlikçi toplum için yeterli olmalıydı.
Bu elbette Britanya ve İrlanda hükümetleri için yeterli olurdu,
çünkü en nihayetinde şiddet sona ermişti. Ayrılan grupların
şiddete devam kararlılığı olmasına rağmen IRA’nın 1997 yılında
ilan etmiş olduğu ateşkes yerindeydi ve uygulanmaktaydı. IRA
kendisini askeri bir örgüt olarak görüyordu, askeri rütbeleri vardı
ve onlar için silahları teslim etmekten ziyade silahları bıraktıklarını
söylemek yeterliydi. Buna karşılık Birlikçi toplum ise IRA’nın
silahları teslim etmekten neden çekindiğini sorguluyor, onları
bir gün yeniden kullanacaklar diye düşünüyordu. Böyle bir
132
çıkmaza girmiştik çünkü her iki tarafta diğer tarafın makul
olmayan bir şekilde davrandığını düşünüyordu. Uluslararası
Komisyon’da IRA ve diğer örgütleri silahlarını teslim etmeye
zorlayamazdı, ama en azından süreci hazırlayabilirlerdi. Bazen
pratik terimler ıvır zıvırdan ibaret olabilir. IRA bunun mantıksız
bir durum olduğunu söylerken, Birlikçilerin ise bir garantiye
ihtiyacı vardı. Öyle ki sembolik bir güvence bile onların
anlaşmanın geri kalanını uygulaması için yeterli olabilecekti.
Bu durum 2005 yılına kadar devam etti ve nihayet silahların
uluslararası komisyonunun gözetiminde imha edilmesiyle sona
erdi. Silahlar teslim edilmemiş, imha edilmişti. Bu çok önemli
bir noktadır, çünkü bazı silahlar gömülüp üstüne beton döküldü.
Silahlar vazife dışı bırakılmıştır anlamına gelen ‘Decommission’
kelimeside bu sebeple kullanılır. Bu İrlanda barış sürecindeki
ustaca bir hamledir diyebiliriz. Ama nihayetinde sorun çözüldü
ve anlaşmanın geri kalanının uygulanmasına geçildi.
133
Öğlen Yemeği – 29 Kasım 2011
Iveagh House, Dış İlişkiler Departmanı Genel Merkezi, Dublin
Evsahibi: David Cooney, Dış İlişkiler Departmanı Genel Sekreteri
Özel Konuklar:
David Cooney, Dış İlişkiler Departmanı Genel Sekreteri
David Donogue, Siyasal İlişkiler Direktörü
Brian Glynn, Çatışmaların Çözümü Bölümü Direktörü
Michael Forbes, İrlanda Hükümeti Rusya/Avrupa/Balkanlar/
Avrupa Konseyi Bölümü Direktörü
Julian Clare, İrlanda Hükümeti Rusya/Avrupa/Balkanlar/
Avrupa Konseyi Bölümü
İrlanda Dış İlişkiler Departmanının Genel Merkezi Iveagh House’ta düzenlenen
öğlen yemeği. Katılımcılar: İrlanda Dış İlişkiler Departmanı Genel Sekreteri
David Cooney, Kerim Yıldız, Cengiz Çandar, Mehmet Tekelioğlu, Levent Tüzel,
Ayhan Bilgen, Hasan Cemal, Ali Bayramoğlu ve Mithat Sancar.
134
Iveagh House’ta düzenlenen öğle yemeğinin evsahipliğini Dış
İlişkiler Departmanı Genel Sekreteri yapmıştır. Öğlen yemeği
vesilesiyle katılımcılar İrlanda hükümeti yetkililleriyle sohbet
ederek onlardan çatışma sonrası döneme dair tecrübeleri
konusunda bilgi almışlardır. Öğle yemeğinde tartışılan konular
arasında şunlar vardır: Türkiye’nin bölgedeki diğer ülkelerle
ilişkileri, İrlanda Hükümeti ve Uluslararası İlişkiler, Uluslararası
İnsan Hakları Mekanizmaları, İrlanda – Türkiye hükümetleri
arasındaki ilişkiler.
İrlanda Dış İlişkiler Departmanı Genel Sekreteri David Cooney,
İrlanda Dış İlişkiler Departmanının Genel Merkezi
Iveagh House’ta düzenlenen öğlen yemeği sırasında gezi katılımcıları
ve DPI çalışanlarına hitap ederken.
135
İrlanda Dış İlişkiler Departmanı Genel Sekreteri evsahipliğinde
Iveagh House’ta verilen öğlen yemeğine katılan konuklar
BÖLÜM 4: 29 Kasım 2011 – İrlanda Parlamentosu
Katılımcılar : Gerry Adams, Milletvekili ve Sinn Fein Partisi
Lideri
Padraig MacLochlainn, Milletvekili ve Sinn Fein Partisi Dış
İlişkiler Sözcüsü
Gerry Adams, İrlandalı Cumhuriyetçi bir siyasetçidir ve
Louth seçim bölgesini temsil etmektedir. Sinn Fein Partisinin
Genel Başkanıdır ve 2011 yılında Sinn Fein’in Grup Başkanı
Caoimhghin O Caolain’in görevini devralmıştır.
Geçmişte adeta IRA’nın sözcüsü olarak hareket eden Adams ile
yapılan gizli görüşmeler daha sonra Britanya’nın Kuzey İrlanda
136
Bürosuyla resmi olmayan bir ilişki kurulmasına kadar varmıştır.
Bu ilişkilenme süreci sonrası Belfast Anlaşması için gerekli
zemin yaratılmış, Adams ile devam eden görüşmeler sonrasında
IRA 1994 yılında ateşkes ilan etmiş, daha sonra bu süreç 1998
yılında imzalanan Hayırlı Cuma Anlaşmasına varmıştır.
Padraig MacLochlainn, Sinn Fein Partisinin Dış İlişkiler
Sözcüsüdür. 2011 yılında yapılan seçimlerde Dail bölgesi
temsilcisi olarak İrlanda Parlamentosuna seçilmiştir. Padraig
MacLochlainn Dış İlişkiler ve Ticaret ile Avrupa İlişkileri
Karma Komisyonu üyeliğinin yanısıra, Britanya ve İrlanda
Parlamenterler Meclisi üyesidir.
Sinn Fein Partisi Lideri Gerry Adams ile Sinn Fein Milletvekili ve
Dış İlişkiler Sözcüsü Pádraig MacLochlainn
İrlanda Parlamentosunda (Dáil Éireann) katılımcıların sorularını yanıtlarken.
Gerry Adams katılımcıları selamlamış ve İrlanda’ya hoşgeldiniz
mesajını iletmiştir. Daha sonra ise soru ve cevap bölümüne
geçilmiştir.
137
Soru: Bize yapılan gizli görüşmelerden bahsedebilir misiniz?
Gerry Adams: Sorunuz için teşekkür ediyorum. Sinn Fein ile
Britanya hükümetinin bazı öğeleri arasındaki gizli görüşmeler
Margaret Thatcher dönemine kadar dayanır. Sinn Fein ve
Britanya hükümetinin temsilcileri arasında ki bu görüşmeler
bizim gizli kanal dediğimiz yollardan yapılıyordu. Bu görüşmeler
John Major ve Tony Blair dönemlerinde de devam etti. John
Major hükümeti ile olan görüşmeler onlar ciddi bir irtibat kurmak
istemedikleri için kesildi. IRA ile Britanya hükümeti arasındaki
görüşmeler Tony Blair’in göreve gelmesiyle yeniden inşa edildi.
Silah sorunuyla da bundan 13-14 sene önce ilgilenilmişti zaten.
Biz herhangi bir önkoşul kabul etmeyeceğimizi bildirmiştik.
Hayırlı Cuma Anlaşmasının hala kabul edilmesi ve uygulanması
gereken tarafları olduğunuda bildirmek isterim. Hem barış
yapma hem de barışı koruma süreçleri oldukça aktif süreçlerdir.
Sorunuzu kısa bir cevap vermek istersem sayın Tony Blair’in
ifade ettiği yanlış rapor edilmiştir ve gerçeği ifade etmez.
Soru: Silahlı mücadelenin ve şiddetin İrlanda’ya barış
gelmesindeki rolünü sormak istiyorum.
Gerry Adams: Bu sorunuza uzun bir cevap vermem gerekecek:
iki tane muhafazakar vasi devlet kurulmuştu ve Kuzey tam bir
ayrımcı polis devletine dönmüştü. Bu her iki devlet de silahlı
mücadele sonrası ortaya çıkmıştı. Benim görüşüme göre ise bu
sürece siyaset hakim olmadığı için Britanya muhtemel bir devrimi
138
durdurmuş, İrlanda’nın gücünü eritmiştir. Bunun sonucunda
daha fazla silahlı tepki ortaya çıkmıştır. Siz kendi ülkenizdeki
durumdan da belki aynı sonuca varırsınız. Bir çember halinde
devam eder ve devletin şiddetine karşılık ezilenlerin şiddeti
ortaya çıkar.
Silahlı mücadelenin hiç yaşanmamış olduğunu umut etmeme
rağmen kişisel görüşüm şu anda insanların sahip olduğu hakların
başka bir yolla elde edilebilmesinin mümkün olmadığıdır. Sinn
Fein’in diğer aktörler ile birlikte başardığı en büyük işin, 30 yıldan
fazla süren silahlı çatışmalara son verilmesi, barışın demokratik
yollardan kurulması olduğunu söyleyebilirim. İster İrlanda ile
birleşme yoluna girilsin, ister Britanya ile devam etme kararı
olsun, bütün vatandaşlara eşit davranılması gerekir.
İrlada’daki siyasi irade eksikliği sebebiyle Britanya gelişebilecek
bir devrimi engellemiştir. Silahlı ilişkiler konusuna dönersek,
askeri devamlılık sürekli olarak baskın olmuştur ve bu gücü elinde
tutanda sömürgeci güç yani Britanya olmuştur. Hükümetler
için savaş başlatmak, insanları esir alıp komutanlarına teslim
etmek kolay birşeydir. Onların zoruna giden şey ise demokratik
hakların elde edilmesidir. Silahlı girişimlerin haklı olsun ya da
olmasın siyasi desteğinin olması gerekir. IRA hakkında her kim
ne düşünürse düşünsün, kendisine siyaset yapma imkanı gibi
farklı bir alternatif sunulduğunda onun bunu kabul etmesi son
derece meşrudur. IRA adalet, özgürlük ve eşitliği böyle soylu bir
siyasi yol ile elde edebileceğini görmüştür.
139
Önemli birşey daha not etmek gerekir ki o ada savaşı sürdüren
kesimler arasında en rahat konumda olanların Britanya
liderliği olduğunu söylemek gerekir. Az öncede ifade ettiğim
gibi insanları terörist ya da solcu olarak ifade etmek, onları
marjinal hale getirmek oldukça kolaydır. İşte bu kolaylıktan
dolayı hem Britanya rejimi hem de Birlikçiler büyük bir direniş
göstermekteydiler. 1994 yılındaki IRA’nın ateşkes ilanından
hemen önce Birlikçilerin lideri bu gelişmenin ülke için en
istikrarsız gelişme olacağını dahi söylemiştir.
Elbette ders vermek niyetinde değilim ancak bilinmesi gerekir ki
bir durumu başka bir durumda tekrarlayamazsınız. Ancak büyük
değişimler yapmak isteyen, insanların yaşamlarında önemli
ilerlemeler yaratmak isteyen insanların en büyük riskleri almaları
gerekir ki bizim barış sürecimizde yaşananda budur.
Sinn Fein Partisi Lideri Gerry Adams ile Sinn Fein Milletvekili
ve Dış İlişkiler Sözcüsü Pádraig MacLochlainn İrlanda
Parlamentosunda (Dáil Éireann) düzenlenen yuvarlak masa
toplantısı sırasında katılımcıların sorularını yanıtlarken.
140
Soru: Sizin IRA’yı idare etmenize hangi nedenler yol açmıştır?
Gerry Adams: Bilmiyorum. Başka birisi de olabilirdi. Sinn Fein
liderliği niteliksel bir liderliktir. Biz müzakereyi bir mücadele
şekli olarak belirledik ki bunu da Güney Afrika’daki Afrika
Ulusal Kongresinden (ANC) öğrendik. Biz siyasetin insanların
bir parçası haline gelmesini istedik. Bu sadece benim altından
kalktığım bir süreç değildir. Bu sürece dahil olan çok sayıda
yoldaşım vardı ve halk toplantıları, siyasi faaliyetler yoluyla geniş
toplumsal kesimleri sürece katıyorduk. Bunu özellikle üzerine
barış yapılmaya çalışılan Kuzey’de yapıyorduk. Belki insanlar
bütün herşeyin detaylı olarak farkında değillerdi, ama kendilerini
güçlendiren bir sürecin parçası olduklarını biliyorlardı.
Soru:İki basit sorum var. Birincisi Pratik bir durum üzerine.
Bask Ülkesinin başkenti San Sebastian’da diğer uluslararası
temsilcilerle çekilmiş bir resminize denk geldik. Görünen o ki
siz Bask sorununun çözümü çabası içinde de yer alıyorsunuz.
Bilmek istediğimiz şey ise sizin Türkiye’de ki Kürt sorunun
çözümü konusunda da böyle bir rol alıp almayacağınızdır. Ikinci
sorum ise daha felsefi bir soru. Kendinizi Michael Collins ile
kıyaslarsanız ne söylemek istersiniz?
Gerry Adams: Benim ile Michael Collins arasında ki en büyük
fark Michael Collins’in bu dünyadan göçüp gitmiş biri olmasıdır.
Başta da söylediğimiz gibi ebedi bir çözüm mümkün değildir.
Bir diğer deyişle tamamen bir tarafın istediği bir çözüm
141
olmaz. Hala çözümü sağlamak için çaba sarfediyoruz. Ancak
bütün siyasiler birleşik ve bütün bir İrlanda eksenli bir yapı
üzerinde çalışıyorlar. Haklarının korunması, kaliteli bir yaşam
sürdürmeleri, kültür, din ve özgürlüklerini rahatça yaşamaları için
en büyük şansın yeni İrlanda olduğuna Birlikçileri, ikna etmek
için en büyük şansımızda budur. Biz İrlanda’nın gerçek anlamda
bir Cumhuriyet olmasını istiyoruz. Önümüzde önemli engeller
var. Size çabalarınız için başarılar ve iyi dileklerde bulunmak
istiyorum. Bask ülkesi sorununda olduğu gibi elimizden gelen
yardım olursa yapmaya hazırız, ama bunu elimizde hazır bir
reçeteyle değil büyük bir insanlık hissiyle yapmak isteriz.
Sizi vazgeçmemeniz ve süreci ertelememeniz içinde uyarmak
istiyorum. Değişimler insanlara korkutucu gelebilir. Elit
kesimler değişim olmasını istemezler. Size iyi niyet dileklerimizi
iletmek istiyorum ayrıca size barış yapmak için yapacağınız en
iyi şeyin konuşmak ve diyalog kurmak olduğunu hatırlatmak
istiyorum. Karşıdakini dinlemekte diyaloğun parçasıdır. Eğer
düşman olarak gördüğünüz insanlarla barış yapmak istiyorsanız
onları dinlemeniz lazım. Az önce ifade ettiğim gibi karşınızdaki
insanları aşağılık biri gibi gösterebilir, onlara terörist, gangster,
şeytan gibi sıfatlar takabilir, onlarla birlikte olmak, konuşmak
istemeyebilirsiniz. Ancak onlarında hakları olduğunu görmeye
başladığınız andan itibaren bir ilerleme sağlanabilir. Sinn Fein
olarak size teşekkür ediyoruz. Gelişmeleri takip ediyoruz ve
umut ediyoruz ki vazgeçmeyeceksiniz.
142
Karşılaştırmalı çalışma gezisi katılımcıları ve DPI çalışanları İrlanda
Parlamentosunda (Dáil Éireann)
Sinn Fein Partisi Lideri Gerry Adams ile birlikte.
BÖLÜM 5: 29 Kasım 2011 – Dáil Éireann
Katılımcılar:
Dış İlişkiler Karma Komisyonu Üyeleri:
Bernard Durkan, Fine Gael Milletvekili ve Karma Komisyonu
Başkan Yardımcısı
Eric Byrne, İşçi Partisi Milletvekili
Joe McHugh, Fine Gael Milletvekili, Karma Komisyonu Ortak
Başkanı
Maureen O’Sullivan, Bağımsız Milletvekili
Padraig Mac Lochlainn, Sinn Fein Partisi Milletvekili
Jim Walsh, Fianna Fail Senatörü
David Norris, Bağımsız Senatörü
143
Parlamentonun Dış İlişkiler Karma Komisyonu farklı siyasi
partilerinin üyelerinden oluşmaktadır. Komisyon İrlanda halkı
ile devletinin çıkarları ve kaygılarını değerlendirmek açısından
dış politikayı gözden geçirir. Komite tartışmalar düzenler, basın
açıklamaları yapar, aynı zamanda İrlanda Dış Politikasına kılavuz
olabilecek raporlar yayınlar.
Yakın dönemde yapılan basın açıklamaları arasında İran’da
azınlıkların maruz kaldığı uygulamaların kınanmasının yanısıra,
Birleşmiş Milletler İş ve Yardım Ajansı (UNWRA) eski
Direktörünün BM İnsani İlişkiler Koordinasyon Bürosuna
(OCHA) atanmasına ilişkin memnuniyetin bildirilmesine
ilişkindir.
Bütün katılımcılar konukları ziyaretlerinden dolayı tebrik
etmişlerdir. Daha sonra katılımcılar Karma Komisyon üyelerine
Kuzey İrlanda Barış Süreci ile ilgili sorular sorup, görüşlerini
almışlardır.
144
Akşam Yemeği Tartışmaları : 29 Kasım 2011,
İrlanda Parlamentosu (Dáil Éireann)
Özel Konuklar:
Altay Cengizer, Türkiye Cumhuriyeti İrlanda Büyükelçisi
Derek Mooney, Savunma Bakanlığı eski Özel Danışmanı
Joe McHugh, Fine Gael Milletvekili, Karma Komisyonu Ortak
Başkanı
Maureen O’Sullivan, Bağımsız Milletvekili
Parlamentoda düzenlenen akşam yemeğinin açılış konuşmasını
Türkiye Cumhuriyetinin İrlanda Büyükelçisi Altay Cengizer
yapmış, bütün katılımcıları sıcak bir şekilde selamlamıştır.
Büyükelçi Cengizer tanınmış milletvekilleri, gazeteciler ile
akademisyenlerin birarada bulunduğu gezinin önemli olduğunu
ve faaliyeti desteklediğini ifade etmiştir. Büyükelçi Cengizer
İrlanda ile Türkiye Cumhuriyeti arasında özellikle ticari yönden
oldukça olumlu ilişkiler olduğundan bahsetmiş, bölgelerinde
birer güç olarak yükselmeye devam eden her iki hükümetin bu
çabaları arttırması konusunda teşvik edici ifadelerde bulunmuştur.
Büyükelçi Cengizer’den sonra ise İrlandalı milletvekilleri Joe
McHugh ve Maureen O’Sullivan katılımcılara hitap etmişlerdir.
Joe McHugh Büyükelçiye ‘samimi ve açıksözlü’ ifadeleri
için teşekkür etmiş, İrlanda ile Türkiye arasındaki ilişkilerin
gelişmesinin önündeki engellerle mücadele için elinden gelen
katkıyı yapacağını ifade etmiştir. Joe McHugh, Barış ve çatışma
konusuyla ilgili olarakta barış sürecinde uzlaşmanın önemine
145
vurgu yapmıştır. Joe McHugh uzlaşma sürecinin devam eden
ve hiç bitmeyecek bir süreç olduğunu ifade ederek, katılımcıları
İrlanda barış süreci örneğinden dersler çıkarmaya devam etmeye
davet etmiş, demokratik bir çözümün sağlanmasında iyi şanslar
dilemiştir.
Akşam yemeği sırasında geziye katılan bütün partilerin
milletvekilleri, gazeteciler ve akademisyenler gezi sırasında elde
ettikleri tecrübelerden bahsetmişlerdir. Her bir konuşmacı geziyi
düzenlediği için DPI ve yardımları içinde Glencree örgütüne
teşekkür etmişlerdir. Konuşmaların ortak noktası DPI tarafından
düzenlenen bu gezinin İrlanda Barış Süreci hakkında bilgi almak
için çok önemli bir platform yaratmış olduğudur. Katılımcılar
açık bir diyalog ortamı yaratmak için bütün katılımcıların
birarada bulunmasının ne kadar önemli olduğuna işaret
etmişlerdir. Bunun yanısıra katılımcılar Türkiye’ye döndükten
sonrada tartışmaların ve demokratik faaliyetlerin devam etmesi
gerektiğine de işaret etmişlerdir.
DPI Direktörü Kerim Yıldız, İrlanda Parlamentosunda (Dáil Éireann)
düzenlenen akşam yemeği sırasında katılımcılara hitap ederken.
146
BÖLÜM 6: 30 Kasım 2011, Çarşamba – Carton House
Konu: Barış Sürecinin bir parçası olarak Haklar ve Kimlik
Katılımcı: Dr. Maurice Manning, İrlanda İnsan Hakları Komisyonu
Başkanı
Dr. Maurice Manning, İrlanda İnsan Hakları Komisyonu
(Irish Human Rights Commissison – IHRC) başkanıdır.
IHRC, Hayırlı Cuma Anlaşmasından sonra yani 2000 yılında
İrlanda’da yaşayan herkesin insan haklarını korumak ve
teşvik etmek amacıyla kurulmuştur. Dr. Manning University
College Dublin’de öğretim görevlisi olarak çalışmaktadır. Paris
Üniversitesi ve West California Üniversitelerinde de misafir
öğretim görevlisi olarak bulunmuştur. 21 yıl boyunca İrlanda
Parlamentosunda hem milletvekili hem de senatör olarak görev
yapmıştır. Parlamentodaki görevi sırasında Yeni İrlanda Forumu
(New Ireland Forum) ve Britanya Parlamenterler Arası Organ
(British Inter Parliamentary Body) üyesi olarak görev yapmış,
İrlanda Senatosunda hem hükümet hem de muhalefet lideri
görevlerinde bulunmuştur.
147
İrlanda İnsan Hakları Komisyonu Başkanı Dr. Maurice Manning,
Carton House’ta düzenlenen yuvarlak masa toplantısı sırasında
katılımcılara hitap ederken.
Maurice Manning: Ben akademisyen, tarihçi, İrlanda Ulusal
Üniversitesi (National University of Ireland) rektörü ve İrlanda
İnsan Hakları Komisyonu başkanıyım. 20 yıldan fazlada
milletvekillliği yaptım yani siyasette oldukça uzun bir geçmişe
sahibim.
Kuzey İrlanda barış sürecinin en temel sorunlarından birisi de sivil
haklar ve insan haklarıydı. Bildiğiniz gibi çatışmalar sivil haklar
hareketi sonrası ortaya çıkmıştır. Bugün insan hakları olarak
adlandırdığımız haklar, çözümün ana gövdesini oluşturacaktır.
Barış süreci devam ederken, yeni düzenlemelerde insan haklarının
nasıl garanti altına alınacağına dair bazı öneriler yapılmıştı. Adil
ve çoğulcu bir hukuk sistemi kurulması için reform yapılması
önerilerin en başındaydı. Bir diğer öneri ise Kuzey İrlanda
için haklar beyannamesi hazırlanmasını, bir diğer öneri ise
148
bütün İrlanda için haklar sözleşmesi hazırlanmasını içeriyordu.
İnsan Hakları Komisyonunun kurulmasıda öneriliyordu. Bu
komisyonlardan birisinin Kuzey’e birisinin de Güney’e kurulması
öneriliyordu. Kuzey ve Güney’in komisyonlarından da bir ortak
komite kurulması öneriliyordu. Hayırlı Cuma Anlaşması ile
böyle bir ortak komisyon kurulmuştur.
İrlanda Komisyonu 2001 yılında kurulmuştur. Ben 2002
yılında komisyona katıldım. Kuruluştaki, amaç insan haklarının
gündemde tutulması, geliştirilip uygulanmalarıydı. Komisyon
1993 Paris Prensiplerini yol gösterici olarak kabul etmiştir. Paris
Prensipleri, İnsan Hakları Komisyonunun çoğulcu olmasını,
hükümetten ve diğer bütün organlardan bağımsız olmasını,
çalışmalarını şeffaflık içinde yapmasını, ana amacının insan
haklarının korunup teşvik edilmesi gerektiğini ifade etmektedir.
Bir insan hakları komisyonunun BM, AGİT ve Avrupa Konseyi
gibi organlar tarafından kabul edilebilmesi için Paris Prensiplerine
uyumlu olması şarttır. Komisyon Paris Prensiplerini yerine
getirene kadar uluslararası anlamda tanınmayacaktır. Bir insan
hakları komisyonunun BM tarafından kabul edilmesi hem kendi
ülkesindeki konumu hem de diğer insan hakları komisyonlarıyla
ilişkilenmek açısından oldukça önemlidir.
Hepimizinde bildiği gibi ‘insan hakları’ söylemi pekçok kesim
tarafından suistimal edilmektedir. Başkalarının insan haklarını
inkar edenler, kendileri için insan hakları talep edebiliyorlar.
Bazen bu kavram o kadar belirsiz kullanılmaktadır ki rahatlıkla
149
her anlama çekilebilir. Ancak insan hakları komisyonunun
kurulmasını sağlayan düzenlemeler bize insan haklarından
neyin kastedildiğini net olarak ifade etmektedir. Bizim için
insan hakları, İrlanda Anayasasında belirtilmiş haklar ile
İrlanda’nın taraf olduğu anlaşmalardaki haklardır. Diğer bir
cümle ile bütün BM anlaşma ve sözleşmelerinde belirtilmiş olan
haklar, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve diğer uluslararası
anlaşmaların içerdiği haklar bir bütün olarak bizim için insan
haklarıdır. Komisyonumuzun en temel prensiplerinden biriside
Kuzey İrlanda Komisyonu ile yakından çalışmaktır ki şu anda
yaptığımızda budur. Komisyonun tam zamanlı bir başkanı vardır
ki o kişi şu anda benim. Başkanın statüsü Yüksek Mahkeme
Hakimi ile eşittir. Bunun dışında Komisyonun 14 tane üyesi
vardır. Bu üyeler arasında cinsiyet dengesinin gözetilmesi
gerekmektedir. Bu sebeple üyelerin 7 tanesi erkek, 7 tanesi ise
kadındır. Bunun yanısıra üyelerin insan hakları konusunda tecrübe
sahibi olmaları ve toplumsal temsil özelliği taşımaları gerekiyor.
Bu toplumsal temsil belki tam olarak yerine gelmiyordur, ama
mevzuat bu şekilde belirtmektedir. Üyelerin bir kısmı hukuk
alanında öğretim görevlisi olarak görev yapanlardan oluşurken,
farklı alanlardan insanlarda vardır.
Soru ve cevap bölümüne geçmeden önce insan hakları
komisyonunun gerçekte ne yaptığına değinmek istiyorum. Devlet
içinde insan haklarının korunup teşvik edilmesi için çalışır. Ama
insan hakları nasıl tanımlanır? Yaptığı temel çalışmalardan biri
mevzuatı gözlem altında tutmasıdır. Bunun anlamı Parlamentoya
150
önerilen ve insan hakları ile etkisi olabilecek bütün mevzuatlar
parlamentoya iletilmeden önce komisyona iletilir, komisyonda
yasayı inceleyip Parlamentoya göndermeden önce İrlanda’nın
gerek Anayasa gerekse Uluslararası hukuk açısından insan hakları
konusundaki yükümlükleriyle uyumlu olup olmadığına bakar. Yasa
tekliflerini çok detaylı bir hukuki değerlendirmeden geçirmekte,
hem hükümet hem de parlamentoya bilgi vermekteyiz. Eğer
parlamento talep ederse komitenin karşısına çıkıp yasanın hangi
yönlerden insan hakları standartlarıyla uyumlu olmadığını sözlü
olarak ifade edebiliriz. İkinci olarakta yürürlükte olan yasaları
inceliyor, devletin uygulamalarının insan hakları standartlarıyla bir
uyumsuzluğu varsa hükümete bu konuda da bilgi veriyoruz. Bunu
daha çok insanlar bize bireysel veya grup halinde insan haklarının
ihlal edildiği yönünde başvuru yapınca gerçekleştirmekteyiz. Bu
konularda hazırladığımız raporları parlamentoya sunuyoruz. Bu
açıdan komisyon ile parlamento arasındaki ilişki çok önemlidir.
Bu 10 yıllık başkanlığım döneminde yaptığım en önemli işlerden
birisi komisyonun hükümete değil parlamentoya karşı sorumlu
olmasını sağlamış olmamdır.
İnsan Hakları Komisyonu eğitimin son derece önemli olduğunu
düşünmektedir. Ancak biz kendimizi sadece bir noktada durup
hükümete ve siyasetçilere ders veren bir yapı olarak görmüyor,
topluma insan haklarının ne olduğunu, insan haklarına saygının
işlerini nasıl kolaylaştıracağını anlatıyoruz. Örneğin İrlanda
Ordusunun disiplin kanunu, İngiliz askeri kanunundan alınmıştı.
Bunun üzerine ordu ile birlikte bu disiplin kanununu Avrupa
151
İnsan Hakları Sözleşmesindeki haklara uygun olarak yeniden
yazdık. Bunun yanısıra polis kuvvetleri ile yakın bir çalışma içine
girdik, polisin günlük çalışmasında insan haklarının ne anlama
geldiği üzerine büyük bir araştırma çalışması yaptık ve polislere
insan hakları üzerine eğitim seminerleri verdik. Bunun yanısıra
kamu kurumlarına yönelik yürüttüğümüz büyük bir çalışma var
ki o çalışma ille de kamu çalışanlarına en basit dille insan hakları
konusundaki sorumlulukların neler olduğunu anlatıyoruz. İşte bu
insan hakları eğitimi bizim çalışmalarımızın ve yetki alanlarımızın
önemli bir bölümünü oluşturmaktadır. Bunun yanısıra zihinsel
sorunları olan gençlerin tutuldukları kurumlarda karşılaştıkları
olumsuz muameleler ile Katolik kilisesinin çamaşırhanelerinde
çalışan kadınların karşılaştıkları kötü muamele ve tacizler
konusunda da soruşturmalar yürüttük. Ayrıca bize insan haklarının
ihlal edildiği şikayetiyle başvuran bireylerin şikayetlerinede
bakıyoruz. Hukuki olarak başvurulacak pek çok mekanizma olduğu
için bu tür bireysel başvurular yapıldığı zaman dikkatli olmak
zorundayız. Ancak bir kişinin insan haklarının ihlal edildiğini ve
başvuracağı bir mekanizma olmadığını farkettiğimizde, kendisine
hukuki mekanizmaları kullanma konusunda yardımcı oluyoruz.
Mahkemeler artan bir şekilde bizi Latince Amicus Curiae1 olarak
adlandırılan pozisyonda duruşmalara katılmaya davet etmektedir.
Bu rolümüz dostça bir roldür ve herhangi bir tarafı tutmayız. Basit
anlamda yaptığımız şey mahkemeye gidip fikirlerimizi beyan
etmek ve varsa bir insan hakları sorunu onun altını çizmektir.
Bu tür çalışmalarıı insan haklarının korunup teşvik edilmesi
1 Mahkemede hâkimin tereddüt ettiği hususlarda ona yardımcı olan mahkeme dışı
uzman kişi
152
noktasındaki rolümüzün parçası olarak yapıyoruz. Aynı zamanda
ulusararası çalışmalarda yapmaktayız. Ben 5 yıl boyunca ülke
genelindeki İnsan hakları Avrupa grubunun başkanlığınıda
yaptım ki bu insiyatif sayesinde BM, AGİT ve Avrupa Konseyi
ile beraber, topraklarında insan hakları komisyonu kurmak isteyen
ülkelere destek olmaya çalışıyorduk. Bu çalışmanın bir parçası
olarak Afrika ve bazı Doğu Avrupa ülkelerinde bulunduk ve
oralarda kurulu bulunan kurumlara yardım etmeye çalıştık.
Sonuç olarak Barış sürecine dönmemiz gerekirse, Kuzey İrlanda
Komisyonunun yaptığı ilk görevlerden birisi insanların haklarının
neler olduğunu ortaya koyan Kuzey İrlanda için Haklar
Beyannamesi hazırlamak olmuştur. Bu komisyon görevini geçen
yıl tamamlamış ve haklar beyannnamesini yayınlamıştır. Çok
ilginç bir şekilde nedendir bilmiyorum, ama bu beyannameye
bütün taraflar karşı çıkmıştır. Ancak Hayırlı Cuma Anlaşması
böyle bir Haklar Beyannamesinin hazırlanmasını içermekteydi
ve bu görevi de tamamlanması için Kuzey İrlanda Komisyonuna
vermiştir, onlarda bu görevi tamamlamışlardır. Konuşmamın
başında Hayırlı Cuma Anlaşması gereği bütün İrlanda için bir
Haklar Sözleşmesi hazırlanması gerektiğinden bahsetmiştim.
Bu sözleşmeyi hazırlamak için son 8 senedir Kuzey İrlanda
Komisyonu ile birlikte çalışmaktayız. Çok zor bir görev olduğunu
söylemem gerekiyor. Siyasetçiler neredeyse hiçbir taahhütlerini
yerine getirmediler. Bu sözleşmenin yakın zamanda yerine
oturacağı konusunda şüphelerim var.
153
Bir insan hakları komisyonunun başarılı olabilmesi için bazı
temel özelliklere ve kalitelere sahip olması gerekir. Öncelikle
uzmanlığa sahip olması, belli bir otorite ile kendini ifade etmesi,
ifade ettiklerinin tepki ile karşılaşacağını aklında tutması ve
mahkemeler tarafından ciddiye alınacağını bilmesi gerekir. İkinci
olarak insan hakları komisyonunun başarılı olması için bağımsız
olması gerekir. Özelliklede hükümetten bağımsız olması gerekir.
İşte bu yüzden komisyonunun sadece parlametoya karşı sorumlu
olmasının mücadelesini ısrarlı bir şekilde yürüttüm. Çünkü
bu sayede en azından açıklık olacaktır. Size bir örnek vermek
istiyorum: bundan birkaç yıl önce Komisyon olarak İrlanda
limanları ve havaalanlarının olağandışı durumlarda yapılan suçlu
transferleri sırasında kullanılması konusunda hükümeti çok sert
bir şekilde eleştirdik. Biz hükümeti eleştirirken hükümette bu
durumdan dolayı bu tür transferleri yapan ABD’yi gücendirmek
istemediği için çok kısa bir süre sonra bütçemiz yüzde 32
oranında kesintiye uğradı. Belki küçük bir bütçeydi, ama yüzde
32 oranında bir kesinti yapıldı. Bağımsız olduğumuzu göstermiş
olmanın karşılığında büyük bir fatura ödedik belki, ama doğru
olanı yaptık. Bu açıdan bağımsızlık çok önemlidir.
Kerim Yıldız: Hayrlı Cuma Anlaşmasından sonra neler
yaşandığını ifade eden bu detaylı sunumuzun için çok teşekkür
ediyoruz. Ayrıca çatışmayı kabul etmediğiniz sürece çatışma
hakkında konuşma imkanı olmadığını tekrar hatırlatmamız
da önemlidir. Belli bir ilerleme sağlayabilmek için hem siyasi
hem de pratik açıdan çatışmanın varolduğunu kabul etmek
154
gerekir. İrlanda örneği aynı zamanda bize toplumun çatışmanın
çözümünü konuştuğu anda insan haklarını konuşmak için daha
uygun koşullar olduğunuda göstermektedir. Şimdi izninizle soru
ve cevap bölümünü açmak istiyorum.
Soru: Komisyonun temel amaçları bana Ombudsmanlık makamı
ile benzerlik olduğunu gösteriyor. Komisyonun hükümet ve diğer
kurumlar ile ilişkisi hangi aşamadadır?
Dr. Manning: Aslında İnsan hakları Komisyonunun kökleri
1990’lı yıllarda Anayasa üzerinde yapılan değişikliklere kadar
uzanır, çünkü o zaman insan hakları komisyonunun kurulması
önerilmiştir. Ancak komisyonu kuran gelişme bir insan hakları
komisyonu kurulmasınıda içeren Hayırlı Cuma Anlaşmasının
imzalanması olmuştur. Bu öneri referandumda halk tarafından
onaylanmıştır. Geniş bir destek bulmuştur. Her iki hükümet
Paris Prensipleri çerçevesinde ve Birleşmiş Milletler’in
bunun nasıl yapılacağına dair tavsiyeleri eşliğinde komisyonu
kurmuştur. Önerge Adalet Bakanlığı tarafından hazırlanmış,
her iki parlamentoda tartışılmış ve hukuka uygun bir şekilde
kurulmuştur. Örneğin benim makamım bir koruma altındadır.
Görevden alınmam için parlamentonun harekete geçmesi
gerekecektir. Yani mevzuat gereği komisyon bir yasal koruma
altındadır. İrlanda’daki bu örnek BM tarafından iyi bir örnek
olarak gösterilmektedir. O dönemden bu yana kurulan bazı diğer
kurumsal yapıların oluşumunda da bu model uygulanmıştır.
Ancak her ülke kendi özel koşullarına ve kendi çerçevesine göre
155
hareket etmektedir. İskoçya’daki komisyon ile parlamentonun
rolü daha fazla açığa çıkmaktadır. Oradaki komisyonun
üyeleri parlamento tarafından seçilmektedir. Görevlere gelecek
insanların mülakat ve değerlendirmeleri son derece açık bir
şekilde parlamento tarafından yapılmaktadır. İnsan hakları
komisyonlarının nasıl kurulduğunu karşılaştırmalı olarak anlatan
çok sayıda yayın vardır. İnsan hakları komisyonu üyelerinin çok
önemli tecrübeleri vardır ve diğer ülkelerde ki insanlara yardımcı
olmaya hazırdırlar. Her ülkenin kendine özgür şartlarının olacağı
akılda tutularak ilerleme için bu uzmanların yapacağı katkı
olabilir. Bizim hem düşünce düzeyimizde hem de pratiğimizde
son 10 yıllık zamana göre değerlendirildiğinde ciddi bir ilerleme
sağlandığını söyleyebilirim.
Soru: Komisyon üyelerinin atanmasında ne tür bir yöntem
izlenir? Sivil toplum kuruluşları ve hükümetdışı kurumlar ile
ilişkileriniz hangi düzeydedir?
Dr. Manning: Sivil toplum örgütleriyle ilişkimizde zor bir ilişkidir,
çünkü onlarada kendilerinden bağımsız olduğumuzu söylemek
zorundayız. Belki sizinde bu konuda benzer bir tecrübeniz
olmuştur. Sivil toplum bizim onların komisyonu olduğumuzu
düşünebilir. Pekçok sivil toplum kuruluşuyla oldukça iyi
ilişkilerimiz var. Onlarla birlikte düzenli değerlendirme
toplantıları düzenliyoruz. Mümkün olduğu kadar biraraya
gelmeye çalışıyoruz. Ancak arada mutlaka çelişkiler olacaktır,
çünkü komisyon bir kampanya faaliyeti düzenleyen, yandaşlık
156
yapan bir kuruluş değildir. Bu yüzden sivil toplum örgütleri
bizim yapmamız gerektiği kadar çalışma yapmadığımız hissine
kapılabilir. Bu yüzden gergin bir ilişki olabilir. Ancak her ne
olursa olsun kapımızı açık tutmamız gerekiyor. Komisyonda
eskiden sivil toplum kurumlarında aktif çalışmış isimlerde yer
almaktadır.
Atanma işi her zaman zor bir iştir. Görevler için kamuya açık
ilan verilir. İnsanlar komisyon üyesi olmak için başvuruda
bulunurlar. Daha sonra hükümet başında Yüksek mahkeme
hakiminin olduğu, 3 ya da 4 tane toplumda önemli insanında yer
aldığı bir uzmanlar komitesi kurar. Bu komite bütün başvuruları
inceleyerek hükümete şu kadar insan bavurmuştur, bunlar içinde
şu isimler uygun özellikleri taşımaktadır şeklinde bir bildirimde
bulunur ve bunun akabinde hükümetin atanacak isimlere
karar vermesi gerekir. Hükümeti bu aşamada zor bir görev
beklemektedir, çünkü üyelerin yedisinin kadın, yedisinin erkek
olması gerekecektir. Ancak bundan sonra hükümetin kriterlere
en uygun isimleri seçmesi mümkün olacaktır. Bu seçilmiş
isimlerin daha sonra parlamentoda oylanması gerekmektedir.
Bu noktada bir sorun daha çıkmaktadır, çünkü sivil toplum
son sözün kendileri tarafından söylenmesi gerektiğine inanır.
Hükümet ise parlamentoya karşı sorumlu olduğu için son sözü
parlamentonun kendisinin söyleyeceğini ifade eder. Eski bir
parlamenter olarak bende bu görüşü savunurdum, ama bu görüş
oldukça tartışmalı bir görüştür, çünkü süreç tümüyle hükümetin
eliyle gelişmektedir. Ben atanmış biriyim. Avukatta değilim.
157
Tüm tarafların kabul edeceği, dikkat çeken geçmişi olan biriyim.
Soru: Karar verme aşamasında devlet arşivlerini açma yetkiniz
varmı? Polis kayıtlarına erişebiliyor musunuz?
Dr. Manning: Çoğunlukla mevcut olan makamlar ile çalışıyoruz.
Örneğin tümüyle bağımsız olan ve bizimle çalışmaya değer
veren cezaevleri müfettişi ile çalışıyoruz. Eğer cezaevleri ile ilgili
bir sorun varsa direk ona ulaşıyoruz ve onun erişim kanallarını
kullanıyoruz. Kendisinin cezaevlerine yaptığı ziyaretlere
de katıldım. Benimde cezaevine erişme imkanım var, ama
o bu konuda uzman olduğu için ona güvenmem gerekiyor.
Eğer ona güvenmezsem farklı olur. Polis konusunda ise polis
Ombdusmanlığı vardır. O konuda bir sorun ortaya çıktığında
direk Ombdusmanlığa başvururuz.
Bizim belge isteme, birinin bize rapor vermesini talep etme ve
bizimle konuşmasını sağlama hakkımız vardır. Ancak bu oldukça
zor bir alandır, çünkü çok sayıda büyük ölçekli incelemenin
ve soruşturmanın yaşandığı bir ülke olduğumuz için insanlar
konuşmakta zorlanmaktadır. Parlamentonun istediği insanları
bilgi vermeye zorlamasını içeren bir önerge referandumda
reddedildi mesela. Birini zorlamak ya da zorunda bırakmak
hukuki olarak problemli bir durumdur zaten. Birde bizim gibi
küçük bütçeli organlar için bunu yapmak mali açıdan zordur.
Soru: Raporlarınız ne kadar etkilidir ve karar verme süreciniz
nasıl işlemektedir?
158
Dr. Manning: Raporlarımızın etkisi konusundan başlarsak:
Raporlarımız sürekli olarak medya tarafından işlenmektedirler.
Bazen hükümet ‘evet önerdiğiniz değişiklikleri yapacağız’
demektedir. Bazen de hükümet önerdiklerimize çok karşı çıkar,
kamusal bir uyuşmazlık oluşur. Parlamento ise her geçen gün
daha fazla parlamentoda ki komisyonlar karşısına çıkmamızı
talep etmektedir ki bu iyi birşeydir. Parlamento sürekli olarak
hükümetin görüşlerine alternatif görüşler duymak ister. Yetkisi
olan bağımsız bir komisyon olduğumuz içinde önerilerimizi
ve görüşlerimizi dikkate alıp kabul eder. Belki bizimle aynı
fikirde olmazlar, ama en azından farklı bir görüş ifade edilmiş
olur. Parlamento üyeleri her zaman bizim söylediklerimizden
memnun olmayabilir, ama en azından hoş karşılarlar.
Karar verme süreciyle ilgili sorunuzu yanıtlamam gerekirse:
Bireysel dava durumunda hukuk uzmanı konuyu komitenin
karşısına getirir, komisyon üyeleri toplantıda hukuk uzmanının
görüşünü değerlendirip ona göre bir hareket planı belirlerler.
Bağımsızlık meselesi çok ilgi çekicidir, çünkü hükümeti
eleştirdiğiniz zaman bir risk almış olursunuz ve daha öncede
ifade ettiğim gibi bizim örneğimizde olduğu gibi bütçeniz
kesilebilir. Yinede bağımsızlık bizim için en önemli şeydir. Eğer
insanlar bizim bağımsız olmadığımızı, hükümetle aynı fikirde ya
da uyum içinde olduğumuzu düşünürlerse bu olumsuz bir şeydir.
Komisyon üyelerinin yetenek düzeyi, karakterleri ve dürüstlüğü
çok önemlidir. Ben son derece dürüst ve entellektüel insanların
olduğu bir komisyona başkanlık ettiğim için ayrıca çok şanslıyım.
159
Bağımsızlık denilen şey hassas bir şeydir, çünkü bazen toplumun
genel çıkarlarından ziyade temsil ettikleri kurumlara bağlı olan
insanlarla karşı karşıya gelirsiniz. Bu sebeple sürekli olarak bir
tehlike vardır ve dediğim gibi bağımsızlık hassas bir durumdur.
Kerim Yıldız: Çok teşekkürler. İfade ettikleriniz komisyonların
bağımsızlığını anlamak açısından oldukça önemlidir. En önemlisi
de sizin daha önce ifade ettiğiniz gibi insan hakları kültürünün
oluşturulmasıdır.
Dr. Manning: Türkiye’de Paris prensipleri çerçevesinde insan
hakları komisyonu oluşturma sürecini büyük bir ilgi ile takip
ediyorum ve başarı diliyorum. Eğer herhangi bir şekilde elde etmiş
olduğumuz tecrübeleri sizinle paylaşıp yardım etme imkanımız
olursa elimizden geleni yapmaya hazırız. Dil konusuyla ilgili
birşey eklemek istiyorum. İnsan hakları savunucuları ve bu
konuyla yakından ilgilenen avukatlar, insan hakları sanki sıradan
insanlara değil, sadece uzmanlara ve avukatlara ait birşeymiş gibi
bir dil kullanırlar. Bu konuda br öneri yapmak istiyorum: Elinizden
geldiğince insan hakları konusunda geniş kesimlerin anlayabileceği
bir dille kendinizi ifade ediniz. Çok kolay birşey olmadığını
biliyorum. Bizim yanılgıya düştüğümüz yer de zaten insanlar
ile direk konuşmadığımız, onlarla yeterince ilişkilenmediğimiz
alanlarda olmuştur. Kendimizi bu konuda da geliştiriyoruz.
Soru: İrlanda’nın bir dizi uluslararası anlaşma ve sözleşmeye taraf
olduğunu biliyoruz. Bunun yanısıra çok önemli bir Anayasanızda
160
var. Bütün bunlara rağmen hem Kuzey hem de Güney’de
Haklar Beyannamesine ayrıca neden gerek olduğunu biraz daha
açabilirmisiniz? Bu uluslararası ve anayasal sorumluluk belgelerine
rağmen ayrıca Haklar Beyannamesi ve Haklar Sözleşmesine
neden ihtiyaç vardır?
Dr. Manning: Bu oldukça önemli bir soru. Siyasetçilerin büyük
bir bölümü hem Sıkıntı Günleri (Torubles) döneminde hem de
sonrasında bu Haklar Sözleşmesi ve Haklar Beyannamesinin
gerekli olabileceğini düşünmüştür. Ancak şimdi normalleşme
durumuna benzer bir şey yaşıyoruz. Yakın dönemde İrlanda
Anayasası üzerinde ciddi bir reform yapacağız. Bunun
sebeplerinden birisi İrlanda Anyasasasının 1937 yılında yazılmış
olması, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin tarihinin ise 1948
olmasıdır. Bu süre içinde özelliklede son birkaç yılda insan hakları
anlayışı ve uluslararası hukuk alanında ciddi gelişmeler olmuştur.
Bu yaklaşımın anayasada karşılığını bulması çok önemlidir. Bu
açıdan ben Haklar Beyannamesi ve Haklar Sözleşmesini bir
öngörü garantisi gibi görüyorum. Umut ediyorum bu iki belgedeki
prensipler önümüzdeki 10-15 yıllık süre içinde karşılığını
Anayasada bulur. Haklar Beyannamesinin olmasının bir diğer
sebebi de Kuzey’deki hakların evrensel görülmemesi ve özellikle
o bölgede insan hakları açısından ciddi bir yarık olmasıdır. Haklar
Beyannamesi ön açıcı olacak, topluma bir güven verecektir. Zaman
kendisiyle birlikte değişimleri de getirmekte, ekonomik öncelikler
öne çıkmaktadır. Şu anda temel çalışma tamamlanmıştır, artık
insanların elinde bir kılavuz, bir harita mevcuttur.
161
BÖLÜM 7: 30 Kasım 2011, Çarşamba – Carton House
Konu: Katılımcılar kendi aralarında gezinin bir değerlendirmesini
yapmışlardır.
Katılımcılar hem İrlanda Cumhuriyeti gezisi hem de daha önce
gerçekleştirilen Londra, Edinburgh, Belfast gezilerinden elde
ettikleri tecrübeleri kendi aralarında değerlendirmek üzere bir
araya gelmişlerdir. Katılımcılar bu kadar geniş bir katılımcı
toplulukla bir arada bulunmanın ve İrlanda barış sürecinin
tecrübelerinden birebir faydalanmanın önemine işaret etmişlerdir.
BÖLÜM 8: 30 Kasım 2011, Çarşamba
Katılımcı: Bertie Ahern, İrlanda Cumhuriyeti eski Başbakanı
Bertie Ahern, 26 Haziran 1997 – 7 Mayıs 2008 tarihleri arasında
İrlanda Başbakanlığı görevinde bulunmuştur. 1977 ile 2011
yılları arasında milletvekili olarak görev yapan Bertia Ahern,
1994 yılında Fianna Fáil partisinin 6. Genel Başkanı olmuştur.
Siyasi hayatı boyunca Maliye Bakanlığı ve Çalışma Bakanlığı
görevlerinde de bulunmuştur. Başbakanlık yaptığı dönemde
Hayırlı Cuma Anlaşmasının müzakereleri ve devamındaki
süreçte oldukça belirgin bir rol oynamıştır. Bu anlaşma
çerçevesinde İrlanda ve Britanya hükümetleri Kuzey İrlanda’da
güç paylaşımına dayalı bir yönetim için barışçıl ve demokratik
bir çerçeve ortaya koymuşlardır.
162
Bertie Ahern 2003 yılında Thomas J. Dodd Uluslarası Adalet ve
İnsan Hakları ödülüne layık görülmüş, 2008 yılında da kendisine
Belfast’ta kurulu bulunan Queen’s Üniversitesi tarafından Hayırlı
Cuma Anlaşması için yaptığı çalışmalardan ve Kuzey İrlanda ile
Britanya’da barışı teşvik etmesinden dolayı fahri doktora ünvanı
verilmiştir.
Bertie Ahern : Öncelikle seçim bölgem olan Drumcondra’a
benimle görüşmeye geldiğiniz için sizlere teşekkür etmek,
hoşgeldiniz demek istiyorum. Kısaca kendimle ilgili bazı
bilgiler vermek istiyorum. Son seçimde milletvekilliği görevim
sona erdi. 34 yıl boyunca parlamenter olarak görev yaptım o
yüzden milletvekillerinin üstündeki yükün ağırlığını iyi bilirim.
11 yıl başbakanlık, 20 yıl bakanlar kabinesinde çeşitli bakanlık
görevlerinde bulundum. 3 dönem Maliye Bakanı, 1 dönem
Çalışma Bakanı, 2 dönemde İstihdam Bakanı olarak görev
yaptım. Sorularınızı almadan önce Kuzey İrlanda barış süreci ile
ilgili bazı görüşler ifade etmek istiyorum.
Cumhuriyetçi bir kökenden geliyorum. Babam bir
Cumhuriyetçiydi. Geçmişinde militanlık yapmış bir
Cumhuriyetçiydi. Bu açıdan bakıldığında tarafları biraraya getirip
barış yaptıracak türden bir insan olarak görülmeyebilirdim. Ama
ben çatışmaların yaşandığı dönemde büyüyen bir kuşaktan
biriyim. 1969 yılında çatışmalar başladığında ben ortaokula
giden bir öğrenciydim.
163
İrlanda Eski Başbakanı Bertie Ahern, Drumcondra’daki çalışma ofisinde
katılımcılar ile birlikte.
Soru: Barış sürecine ne zaman dahil oldunuz?
Bertie Ahern: 1971 yılından itibaren diyebilirim. 1971 yılında
devlet memuru oldum. 1977 yılında parlamentoya seçildiğimde
sürece hali hazırda 6 yıl kadar bir süredir dahil olmuş
durumdaydım. Parlamentoya 25 yaşındayken seçildim. Maliye
Bakanı olarak görev yaptığımda o zamanki parti liderimiz Robert
Reynolds barış sürecini başlattı ve ben önemli oranda bu sürece
dahildim. Bakanlık pozisyonum kilit bir roldü. Bizim görevimiz
şiddeti bitirip bitiremeyeceğimizi dikkatlice incelemekti. Bunun
bir kaç sebebi vardı. Şiddeti durdurmak, halkın yaşadığı acı,
ölüm, kargaşalara son vermek istiyorduk. Bunun yanısıra çatışma
ülkeye büyük bir ekonomik sıkıntılar yaşatıyordu. İrlanda adası
nihayetinde küçük bir adadır. Kuzey’de çok ciddi oranda bir
çatışma vardı ve Güneye de sıçrıyordu. Avrupa’ya gittiğimde ise
İrlanda’da hakkında iyi konuşmalar yapıp ekonomiyi büyütmeye
çalışıyordum. Buna rağmen bana sorulan ilk soru genelde ‘Kuzey
164
İrlanda’da neler oluyor?’ sorusu oluyordu. Böyle durumlarda
pek çok kez aslında bu insanların İrlanda hakkında birşey
bilmediğini aklınıza getirirsiniz. Kuzey İrlanda’nın sakin olduğu
zamanlarda dahi ‘Şu memleketinizde yaşanan çatışmalar ne
kadar da kötü’ şeklinde yorumlar yapıyorlardı. Kısacası Kuzey
İrlanda önümüzde ciddi bir sorun olarak duruyordu.
1990’lı yıllarda bütün taraflarla ilişkilenme gayreti içerisine
girdik. Ama zor bir şeydi, çünkü demokratik partiler olarak
şiddete bulaşan kesimler ile konuşamazdık. Bu insanlarla gizlice
görüşmek zorundaydık. Dün Gerry Adams ile görüştüğünüzü
biliyorum. Sinn Fein o dönem şiddete dahildi. İlişkide oldukları
örgüt bombalama ve öldürme olaylarını gerçekleştiriyordu. Bu
örgütlerin üyeleri Güney’de soruşturma geçirdikleri için sürekli
olarak kaçıyorlardı. Burada da polis öldürme, banka soyma,
kargaşa çıkarmak gibi eylemlerden sorumlulardı ve bu insanlar
ile konuşmak kolay değildi.
Soru: Bize güven arttırma sürecinden bahsedebilir misiniz?
Bertie Ahern: Sinn Fein’in IRA ile görüşmesi bir anlamda
Sinn Fein’nin aynada kendisine bakması demekti. Bizim güven
oluşturmamız gerekiyordu. Bu konuda pekçok kesim yardımcı
oldu. Çok iyi niyetli din adamları vardı ki bu insanlar hem
Protestan hem de Katolik taraftan geliyorlardı. Çok iyi toplum
liderleri de vardı. Sürecin ilk yıllarında toplum liderleri ve
kiliselerle toplantılar yaptık.
165
1994 sonrası ise ciddi ilerlemeler sağladığımızı söyleyemem.
1994 yılının Noel Bayramı döneminde Downing Street2
Deklerasyonu ilan edildi. Bu deklerasyon bizim bütün taraflar
ile ilişkilenmemize yardımcı oldu. Uzun süre devam eden bir
çatışma sonrası uzlaşma sürecini hayata geçirebilmek ve barışı
inşa etmek adım adım bir süreçtir. Bu oldukça ağır ve yavaş
ilereyen bir süreçtir, kimsenin barışın mucizevi bir şekilde bir anda
geleceğine inanmaması gerekir. Zaman ister, cesaret ister, bedel
ödemek gerekir, ama mutlaka gayretli olmak gerekir. Sanırım
taraflar arasındaki görüşmelerin başlaması için bu sebepten
dolayı oldukça ısrarlı oldum. Bana göre seçilmiş siyasetçilerin
çatışmanın bitmesi ve barışın gelmesi için elinden gelen herşeyi
yapmaları gerekir. Ben 1997 yılında Başbakanlığa Tony Blair ile
birlikte başladım. Bana göre bu mükemmel birşeydi.
Soru: Tony Blair ile ilişkiniz nasıldı?
Bertie Ahern: Tony Blair benden bir ay önce başbakanlık görevine
seçildi. O muhalefet liderliği yaparken, ben de İrlanda’da
muhalefet liderliği yapmaktaydım. O dönemde birlikte
çalışmaya başladık ve seçildiğimizde neler yapabileceğimizi,
nasıl birlikte çalışabileceğimizi konuştuk. 1 ya da 2 yıllık bir süre
verip sonra bu sorun üzerinde çalışmaya karar verdik ama daha
hızlı hareket etmek için 1997 yılının Eylül ayında görüşmelere
başladık. Süreç başlamıştı ve konuşmak istediğimiz herkesi
sürece dahil etmeyi başarmıştık. Görüşmeler bir sürü zorluğa
2 Birleşik Krallık Başbakanlık Ofisi
166
rağmen devam ediyordu çünkü ölümler devam ediyordu. Zaman
zaman demokratik değerlerimiz olduğunu göstermek için
görüşmelerden ihraç ettiğimiz insanlar da vardı. 1997 yılının
Eylül ayından 1998 yılının Nisan ayına kadar Hayırlı Cuma
Anlaşmasını müzakere ettik. Aralarında uluslararası figürlerin
de olduğu görüşmelerin başkanlığını Amerikalı senatör George
Mitchell yapıyordu. Yardıma ihtiyacımız olduğunda, gereken
yardımı alıyorduk. Taraflarla direk olarak ben ve Tony Blair
görüşüyordu. Delagasyonlarla birbirlerinden ayrı bir şekilde
görüşüyorduk çünkü bir araya gelmiyorlardı.
Soru: Hayırlı Cuma Anlaşmasının imzalanmasına varan süreçten
ve Ian Paisley’in rolünden bahsedebilirmisiniz?
Bertie Ahern: Ian Paisley en basit haliyle el sıkışmayan biriydi.
Ian Paisley’in el sıkması 90 sene sürdü. Anlaşmayı görüşmeye
Hayırlı Cuma zamanı başladığımız için anlaşmanın ismide
Hayırlı Cuma olarak konuldu. 22 Mayıs 1998 yılında halka
sunduk ve referandumdan geçti. Ama anlaşmayı uygulamamız
2007 yılına kadar uzadı.
Soru: Uygulama derken neyi kastediyorsunuz?
Bertie Ahern: Anlaşmanın işlerlik kazanmaya başlamasını
kastediyorum.
167
Soru: Güç paylaşımına dayanan bir anlaşma ortaya çıkarmak ne
kadar zordu?
Bertie Ahern: İlk uygulama döneminde bozulmaya başladı
çünkü devam eden bir şiddet durumu vardı. Sinn Fein ile ilişkili
kesimler hala şiddete başvuruyorlardı. Aynı şekilde Birlikçiler de
şiddete başvuruyorlardı. Bu sürece dahil olan kesimlerin öldürme
olaylarından sorumlu olduğunu açıkça gösteren kanıtlar vardı. Bu
bizim için sorun oluşturuyordu çünkü insanlar bizim teröristlerle
irtibat halinde olduğumuzu ifade ediyorlardı.
Silahların teslim edilmesi önemli bir şeydi. Silahların kullanımdan
uzaklaştırılması, tarafların da silahlarından ayrı durmaya ikna
edilmesi uzun bir zaman aldı. Yeni bir cezai adalet sistemi,
polis kuvvetleri kurulması gibi konuları işlerliğe sokmak zordu.
Anlaşma dört kez uygulama yoluna girdi ve dört kezde çökme
ile karşı karşıya kaldı. Anlaşmanın uygulanması bu açıdan 2007
yılının Mayıs ayına kadar uzadı.
Soru: Çözülmeyi bekleyen sorunlar nelerdi?
Bertie Ahern: Devam eden sorunlar vardı. Örneğin ceza ve
adalet sistemi, toplumsal ilişkiler gibi konularda sorunlar vardı
ve biz Paisley tarafını ikna etmeye çalışıyorduk. Paisley en büyük
Birlikçi partiyi temsil ediyordu. 13 Ekim 2006 tarihinde biten
anlaşmanın gözden geçirilmesi işlemini tamamlamayana kadar
da anlaşmayı imzalamadı. Yani en büyük taraflardan birisi 2006
168
yılının Ekim ayına kadar anlaşmayı daha imzalamamıştı. Ondan
sonraki 6 ay içinde de herşeyi hallettik ve 2007 yılının Mart
ayında anlaşma uygulanmaya başladı.
Soru: Paisley’in sizinle el sıkışmamasının sebebi neydi?
Beertie Ahern: Çünkü ben pratik olarak Cumhutiyetçi taraftanım.
Cumhuriyetçilerle iyi bir iletişim kanalımız vardı. Onlarla ilk
konuşmaya 1988 yılında başladık. Ama 1992 yılına kadar çok
fazla bir konuşma olmadı. 1992 yılından itibaren daha fazla
konuşmaya başladık, 1993 yılı itibarıyla daha değerli konuşmalar
yaşanmaya başlandı. 1993 ve 1994 yıllarından itibaren neredeyse
pratik olarak onlarla her hafta görüşmeye başladım.
Soru: Taraflar arasındaki temel farklılıklar nelerdi?
Bertie Ahern: Bence temel farklılıklar 3 konuya kadar indi.
Birincisi Kuzey İrlanda’daki partiler arasında süren esaslı süreçti.
İkinci konu İrlanda hükümeti ile Kuzey İrlanda hükümeti
arasındaydı. Daha doğrusu Kuzey İrlanda’daki partiler ile
devam eden süreçti. Üçüncü ise İrlanda hükümeti ile Britanya
hükümeti arasındaki süreçti ki bu ben ve Tony Blair demekti.
Kuzey İrlanda içindeki bazı sorunlara ilgi gösterdiğim zaman
oradaki bazı siyasetçiler ‘Ahern! Bu senin sorunun değil, biz
Britanyalıyız ve Britanya’ya karşı sorumluyuz, Westminster’daki
Parlamentoya karşı sorumluyuz, Kraliçe’ye bağlıyız’ şeklinde
ifadelerde bulunuyorlardı. Bu sürecin başından itibaren Birlikçiler
169
bana ve partime şüpheyle bakıyorlardı. Onlar bizim İrlanda’yı
birleştirmek istediğimizi düşünüyorlardı. Bizim kontrolü ele
almaya çalıştığımızı düşünüyorlardı. Bizim Kraliçeye karşı
olduğumuzu ve onları bu ülkeden kovacağımızı düşünüyorlardı.
Konuşmaya başladıktan sonra aradan beş ya da on sene geçmişti ki
bu sefer Birlikçiler bizden daha çok Britanyalılara güvenmemeye
başladılar. Hala onlarla oldukça sık bir şekilde görüşüyorum,
buraya sıkça gelip gidiyorlar. Ama o zamanlar gelmiyorlardı.
İrlanda Eski Başbakanı Bertie Ahern, Drumcondra’daki çalışma
ofisinde katılımcılar ile birlikte.
Soru: Bütün taraflarla ilişkilenmek ne kadar zordu peki?
Bertie Ahern: Ne yaşandığına bağlı olarak oldukça zorlaştığı da
kolaylaştığı da oldu. Bazen, herkesin iyiliği için bütün taraflar
ile ilişkilenmenin doğru olduğunu kendi kendine itiraf edersin.
Ama buradaki önemli nokta adil olmaktır. Cumhuriyetçilerle
ilişkilendiğimde onlara karşı, Birlikçilerle ilgilendiğimde
onlara karşı adil olmam gerekiyordu. Cumhuriyetçi olmama
rağmen herkese karşı adil olmam ve hukuka uygun davranmam
gerekiyordu.
170
Zaman geçtikçe insanlar benim adil davrandığımı görmeye
başladılar. Bir cumhuriyetçi olmak çoğu zaman zor bir durumdur.
Bazen sorunlar oldukça büyükte olabiliyordu. Muhalefette
iken Sinn Fein’den Gerry Adams ve Martin McGuinness ile
irtibattaydım. Onlarla görüştüğüm bir hafta içinde, IRA’nın
ateşkesi Londra’nın Canary Wharf bölgesinde patlatılan
bombayla sona erdi. Elbette televizyonlara yansıyan görüntüler
benim onlarla görüştüğüm zamana aitti. Bu yüzden onlarla
görüşmeyi kestim. Daha sonra bir süreliğine görevden ayrıldım
ama daha sonra geri döndüm. Döndüğümde onlara bu eylemler
kesilmediği sürece konuşmalara devam etmeyeceğimi ifade ettim.
Bunu birkaç kez hatırlatma gereği hissettim. Zaman zaman kirli
oyunlar da oynanıyordu. Britanya sistemi de ‘bunlar kötü insanlar’
havası yaratmak istiyordu. İç ve dış istihbarat örgütleri MI5 ve
MI6 bazen durumları olduğundan daha kötü göstermek için
çabalıyorlardı mesela. Ama her seferinde de konuşmalara geri
dönmeyi becerdik, her döndüğümüzde de ilerleme sağlamayı
başardık. Bu ilerlemeler sayesinde biz biraz daha adım atardık,
buna karşılık IRA bir beyan verirdi ve bu beyan bir öncekinden
daha güçlü olurdu ve süreç bu şekilde ilerlerdi. IRA en son basın
açıklamasını 2005 yılında yaptı. 1998 yılının Nisan ayı ile 2005
arasında IRA 90 tane basın açıklaması yapmıştır. Adil olmak
gerekirse her seferinde ifadeler daha iyiydi. Her seferinde diyelim
ki onlara 5 tane şey yapmalarını söylerdim, onlarda hayır derler
ama 2 tanesini yaparlardı. Yada 4 tane şey yapmalarını isterdim
diyelim 1 tanesini yaparlardı. Yinede olumlu mesajlarda düzenli
bir artış vardı.
171
Birkaç durum haricinde şiddetin direk tepeden yönetildiğini
sanmıyorum. Bence örgütün bir biriminin yaptığı bir şeydir. Ama
Canary Wharf bombalaması başkaydı, onu tepeden idare ettiler.
Soru: En zor alınan kararlar nelerdi?
Bertie Ahern: Eğer ben ve Tony Blair,1997 yılında Cumhuriyetçiler
ya da Birlikçilerle şiddeti durduruna kadar onlarla konuşmama
yönünde bir karar almış olsaydık, hiçbir mesafe alamazdık. Böyle
bir durumda Kuzey’deki öldürme olayları devam ederdi. Ben
bir demokratım ve insanlar tarafından seçilen biriyim. İnsanlara
ilerleme sağlama konusunda durağan bir döneme girildiğini,
yanlış yapılınca da herşeyin başa döndüğünü anlatma görevimiz
vardır. Bu süreç hem yavaş hem de sinir bozucu bir süreçti. Eğer
bana inancını hiç yitirdin mi? Güvenini yitirdin mi? Yarı yolda
bırakıldığını düşündün mü? diye sorarsanız buna yanıtım ‘Evet
bir kaç kez oldu’, şeklinde olur. Ama alternatif olarak karşımızda
olan ise son 800 senede yaşananlar, 1968 yılından beri devam
eden şiddetti. Alternatifin anlamı yoktu, bu yüzden yaptığıma
devam etmem gerekiyordu. Verdiğim en zor kararlardan birisi
ise, terörle mücadele polisi olmadığı ve silahsız olduğu halde,
bir bankanın yanındayken vurulup öldürülen trafik polislerini
vuran ve bunun sonucunda 40 yıl hapse mahkum edilen IRA
siyasi mahkumlarını 5 ya da 10 yıl hapis yattıktan sonra serbest
bırakacağımız kararını Noel bayramı sonrası parlamentoda ifade
etmek oldu. Çok zor bir şeydi.
172
Soru: Bu hangi yıl oldu?
Bertie Ahern: 1998
Soru: Ne kadar siyasi mahkum serbest bırakıldı?
Bertie Ahern: Ben ve Tony Blair yaklaşık 2.500 siyasi mahkumu
serbest bıraktık. Çoğunu Tony Blair serbest bıraktı. Zor bir şeydi.
Soru: Toplumun bu siyasi mahkumlara ilişkin algısı neydi?
Bertie Ahern: Suçsuz insanları öldüren bu kişilerin hapiste
çürümesini istiyorlardı. Serbest bırakılmamaları gerektiğine
inanıyorlardı. Kamuoyunun bu konuda sizin karşınıza
çıkaracağı ve zorlanacağınız ifade şudur: ‘Siz bu insanları serbest
bırakıyorsunuz ama bize göre bırakmamanız lazım, çünkü bu
insanlar bizim hepimizin bildiği ve hatırladığı bir suça karıştılar’.
Sorun buydu. Birkaç tane gerçekten kötü öldürme olayı vardı.
Örneğin bir seferinde IRA üyeleri Güneye geçip güneşli güzel
bir günde, arabalarının içinde yarı uykulu bir halde bankalara
para dağıtan iki polisi silahlarını ellerinden alarak öldürdüler.
Kamuoyu bu olayı duyunca deli oldu resmen. IRA’nın cevabı
‘Bu olayın bizimle bir ilgisi yoktur’ oldu. Ama anlaşılan bu olayı
yapanlar Martin McGuinness’e yakın olan isimlerdi. Bu çok kötü
bir durumdu. Kamuoyunun bu görüşleri yüzünden sözümden
dönüp serbest bırakılmaları durdurmam gerekti.
173
İrlanda Eski Başbakanı Bertie Ahern, Drumcondra’daki çalışma
ofisinde DPI Direktörü Kerim Yıldız ve Barış ve Demokrasi Partisi
(BDP) Van Milletvekili Nazmi Gür ile birlikte.
Soru: Tony Blair ile çalışmak nasıl bir durumdu?
Bertie Ahern: Aynen böyle bunun gibi bir toplantı hatırlıyorum.
Bu toplantıya geldiğimde Tony Blair bana ‘Şu toplantıya girip
bu adamlarla konuşur musun? Ben artık bunlarla konuşmaktan
yoruldum. Sen gidip konuşurmusun?’ diye sordu. Toplantıda
Birlikçiler, Ulster Özgürlük Savaşçısı (Ulster Freedom Fighters)
isimli Birlikçi silahlı grup, Ulster Savunma Alayı (Ulster
Defence Regiment) isimli Birlikçi silahlı başka bir grup, Kızıl
El Komandoları (Red Hand Commandos), Ulster Ruhu (The
Spirit of Ulster) ve IRA üyeleri vardı. İçeri girdim ve aynen bu
şekilde oturdum, gruba dönerek şunları söyledim ‘Tünaydın
beyler! Bu odadaki en tuhaf insanların neden sizler olduğunu
biliyormusunuz?’ diye sordum. Bana verdikleri yanıt ‘Bu odada
174
adam öldürmeyen tek kişi sensinde ondan’ dediler. Tony Blair’in
beni neden bu toplantıya göndermiş olduğunu böylece anlamış
oldum.
Elbette çok zor ve stresli bir durumdu. Ama değdi mi diye
sorarsanız elbette değdi derim. Risklerin olduğu aşinaydı. Ama
güzel şeylerden birisi Tony Blair’in iyi bir arkadaş olmasıydı.
Adeta birbirimize yapışmıştık. Bu usullerede aykırı bir durumdu.
İrlanda tarihinde ülkenin başbakanının Britanya başbakanı ile
anlaşması çok zor rastlanılan birşeydir. Ama biz birbimize
güveniyorduk ve birlikte çalışmaya başladık. Birbirimizi yarı
yolda bırakmadık. Tony Blair hakikatlı biriydi. Söylediğini
yapan birisiydi. Denerim dediğinde dahi denediğini gösterir,
hissettirirdi. Bu hem benim hem de onun işini ve yaşamını
kolaylaştırdı. Bu benim görüşüm elbette.
Onunla arkadaştık. Beni hiçbir zaman endişelendirmedi.
Bütün anlaşmalar sürecinde beraberdik. Bu sayede Sinn Fein
ile görüştük, Gerry Adams ve Martin McGuinness’i Britanya
başbakanlığının resmi konutu olan Chequers’te konuk ettik ve
neredeyse Kraliçe’nin ülkenin her yanındaki sayısız konutlarında
çok sayıda görüşme gerçekleştirdik. Tony Blair, Gerry Adams ile
Martin McGuinness’e yardım etmek için elinden geleni yaptı.
Gerry Adams ile Martin McGuinness iyi bireylerdi ve insanları
ikna etmek için epeyce uğraştılar. Bu insanların pekçoğu biraz
farklıydı çünkü farklı şekilde yetiştirilip disiplin edilmişlerdi.
Bazıları suça da bulaşmıştı. Ama bu insanlar samimi insanlardı.
Aynı şey Birlikçiler içinde geçerliydi.
175
Blair’in İrlanda’ya ilişkin olumlu hisleride vardı. Annesi
Kuzey’de doğmuştu yani Tony Blair’in kanında İrlandalılıkta
vardı. Çocukluğundan çatışma dönemi başlayana kadar dönem
dönem Kuzey’de zaman geçirmişti. Durumu anlıyor ve bir bağ
kurabiliyordu. Çok iyi bir dinleyiciydi, elinden geleni denemeye
yatkın biriydi ve devlet teşkilatının önerilerine pek kulak
asmıyordu. Jonathan Powell gibi güvendiğimiz insanları dinlerdi.
Jonathan Powell bir devlet memuru değil çok yakın bir arkadaştı.
Alistair Campbell’da aynı şekildeydi. Onlara güvenilirdi.
Soru: O zaman Britanya’nın IRA ile ilgili düşünceleri nelerdi?
Bertie Ahern: Britanya iç istihbarat örgütü MI5’ın IRA ile ilgili
görüşü ‘Hiçbir iyiliğe değmezler, onlar için birşey yapamayız’
şeklindeydi. 2006 yılının sonuna doğru MI5 ‘Sanırım gözetleme
kulelerinin yıkılması, yollardaki kontrollerin kaldırılması ve askeri
kışlaların kapatılması doğru olur’ diyordu. Yaklaşımları tümüyle
değişmişti çünkü zorluğun buradan geldiğini biliyorlardı.
Kuzey İrlanda küçük bir bölgedir ama o zaman bölgede 40.000
profesyonel Britanya askeri, 30.000 polis, 30.000 acemi asker
vardı. İç istihbarat MI5’dan tutun dış istihbarat örgütü MI6’a
kadar çok sayıda istihbarat örgütü vardı ama yinede bu çatışma
kazanılamıyordu. En sonunda bu güvenlik kadrolarının tümünü
ortadan kaldırdılar.
‘Securocrats’ diye isimlendirebileceğim Güvenlik Bürokratlarını
gerçekten anlamıyorum. Bu insanlar milyonlarca sterlini güvenlik
176
için harcıyorlar ve bu konuda bir rahatsızlık hissetmiyorlar.
Bu paraları Orduya, polise, cezaevlerine harcıyorlar. Ben hala
barış çalışmalarına dahilim ve barışı inşa çalışmaları üzerine
yoğunlaşan bazı kurumların yönetimindeyim. Bu kesimlere gidip
‘Barışı sürekli hale getirmenin garantisini sağlayacak çalışmalar
için bir milyon euro destek verir misiniz?’ diye sorduğunuzda size
yanıtları ‘Hayır paramız yok’ oluyor. Ama askeri harcamalar için
ellerinde yüz milyonlarca euro vardır.
Soru: Hala siyasetin içinde misiniz?
Bertie Ahern: Benim için biraz sinir bozucu bir durum ama
siyasette değilim. Kuzey’de bazı kurumların yönetimindeyim.
Bu kurumlar aracılığıyla gelecek kuşaklara, çocuklara, gençlere,
yirmili yaşlardaki insanlara yardım etmeye çalışıyoruz. Onlara
eğitim ve staj imkanları sağlayıp, birlikte yaşama, Katolik ya da
Protestan olmanın kabul edilebilir birşey olduğunu öğretmeye
çalışıyoruz. Ama bu güvenlikçi kesimler buna da karşı çıkıyor.
Bunlar işte ‘Eğer savaşacaksan para var’ diyen kesimlerdir.
Soru: Soruna siyasi bir çözüm bulunacağına dair bir umut
varmıydı?
Bertie Ahern: 30 yıldan fazladır IRA ve Birlikçilerle çatışma
içinde olan Adalet Bakanlığı, Güvenlik Bakanlığı, Savunma
Bakanlığının durduğu nokta yaşanan çatışmanın sürekli olarak
devam edeceği, bu soruna bir siyasal çözüm getirilemeyeceği
177
yönündeydi. Bu kesimler siyasal bir çözüm olacağına, Martin
McGuinness ile Birlikçi liderleri ikna edebileceğimize
inanmıyorlardı.
Soru: Siyasi toplantılarınızı bu mekanda mı yapıyordunuz?
Bertie Ahern: Elbette. Ben zamanında bütün toplantılarımı
burada yapardım. Elbette bana ‘Toplantılarınızı hükümet
binalarında yapmanız gerekir’ dedikleri de oluyordu ama eğer
bunu yaparsam kimsenin oraya gitmeyeceğini de iyi biliyordum.
Öyle davransaydık hiçbir ilerleme sağlayamazdık. Birlikçilerle
görüşmek için Kuzey’e gittiğimde onları Güneye gelmeye ikna
ettim. Bazen de Protestan kilisesinde görüşürdük ki insanlar hangi
noktada olduğumuzu farketsinler. Hala insanların toplantıların
nerede yapıldığını tam olarak bildiğini sanmıyorum.
Soru: Sorunun çözümünde ABD eski Başkanı Bill Clinton’ın
rolünden bahsedebilir misiniz?
Bertie Ahern: Başkan Clinton bize George Mitchell’i verdi.
George Mitchell kilit özellikte bir insandı. Sanırım Yahudi
kökenliydi. İrlanda’yı sevdi. George Mitchell İrlanda’ya ilk
geldiğinde ve onunla ilk toplantıya girdiğimizde, bir yanda ben bir
yanda Tony Blair duruyordu. Biz kendisini toplantıya katılanlara,
kendisinin büyük bir senatör olduğunu, senato’daki çoğunluk
grubunun başkanı olduğunu ve başkan Clinton’ın sürece dahil
olması için görevlendirdiğini ifade ederek tanıttık. Kendisinin
178
toplantıyı yöneteceğini söyleyinde masanın etrafında bulunan
Kuzeyli partiler ‘Biz kendisini tanımıyoruz. Belki siz kendisini
tanıyorsunuz ve iyi bir insan olduğunu düşünüyorsunuzdur ama
bizimde bunu aynı şekilde değerlendirmemiz gerekmiyor’ dediler.
Aradan 6 hafta geçmişti hala biz onların değerlendirme sonucu
bir karar varmasını bekliyorduk. George Mitchell toplantıdayken,
Kuzeyli kesimler kendisine değil tavana bakarlardı. Kendisi çok
sabırlı, çok saygılı ve adil bir insandı. Kişisel hakaretleri bile
kaldıracak kadar sakin, iyi bir insandı.
Clinton ise kişisel olarak Hayırlı Cuma Anlaşmasının olduğu
hafta sürece dahil oldu. Ama bu süreçte IRA’dan ayrılan ve
kendine Gerçek IRA ismini veren grup bomba patlattığında,
Clinton İrlanda’yı ziyarete geldi ve bu moralleri son derece bozuk
olan insanlara ciddi bir destek oldu. Bill ve Hillary Clinton pek
çok kez ülkemizi ziyaret ettiler. Özellikle Hillary Clinton’ın
Kuzey’deki kadın gruplarıyla iyi ilişkileri vardı. Pek çok kadın
yakınlarını kaybettiği için acı çekiyordu ve Hillary Clinton
onlara yardımcı oluyordu.
Soru: Halkın size başbakan olarak bakışı nasıldı?
Bertie Ahern: Halkın benimle ilgili değişen görüşlerinin sebebi
Kuzey’den kaynaklı bir durum değildi. Kuzey sözkonusu olunca
olumlu algı yüksekti. Riskler alındı, bu konuda diğer partilerle
sıkıntılar da yaşıyorduk. Ama en nihayetinde insanlar Kuzey
İrlanda konusunda yapılanları olumlu buluyorlardı. Başbakan
179
olarak ekonomi konusunda sıkıntı yaşadım. İnsanlar hala beni
İtalya, Fransa, İspanya ve Yunanistan’da yaşanan durumdan
sorumlu tutuyorlar.
Soru: Halkın destek durumu sizi nasıl etkiliyor?
Bertie Ahern: Bana İrlanda ekonomisini sorup ‘Bizim
geçmişte durmumuz iyiydi şimdi kötü oldu’ yorumu yapıyorlar.
Ekonomideki yükseliş sadece bir sürelik bir durumdu. Ben bir
kaç ay görevden ayrıldığımda insanlar bunu benim ekonominin
kötüye gideceğini gördüğüm için yaptığımı söylediler ki bu
doğru değildi. Eğer ekonominin bu hareketlerini çok önceden
bilseydim paramı borsaya yatırırdım herhalde.
Soru: Medya ile irtibat halindeyken ve argümanlarınızı öne
sürerken nasıl bir dil kullanıyordunuz?
Bertie Ahern: Çoğu zaman gelişmeleri kapsamlı şekilde,
yaşananlara tam uygun bir şekilde vermeye çalışıyordum. Tam
bir denge durumu yaratmaya çabalıyordum. Ama bazen zor
olmuyor değildi. 2004 yılının 8 Aralık tarihinde Ian Paisley
neredeyse imzayı atmak üzereydi. Ben tam bir yıl boyunca
bunun üzerinde çalışmıştım. Paisley bana güvenmeye başlamıştı.
Beni arıyordu, bende onu arıyordum, görüşmeler yapıyorduk
ama hala elimi sıkmıyordu. 8 Aralık tarihinde müzakerelerden
olumlu sonuç almayınca görüşmeler çöktü. Bizde Tony Blair ile
birlikte süreci Noel bayramı sonrasına bırakmaya karar verdik.
180
Biliyorsunuz Noel Bayramı İrlanda için çok önemlidir. Ocak
ayında tekrar biraraya geliriz derken Ian Paisley bana ‘Bende tam
imzalamak üzereydim, ama sen ve Tony Blair haklısınız. Noel
sonrasına bırakalım, birşey yapmayalım’ dedi. 21 Aralık tarihinde
IRA İrlanda tarihinin en büyük soygununu gerçekleştirerek
Kuzey’deki bir bankadan 30 milyon euro gaspetti. Paisley
gibi diğer emeklilerin paraları çalınmış oldu. İyiki o zaman
imzalamamışız. İmzaladığımızı düşünün ondan sonra soygun
olsa bu anlaşmayı uygulayabilir miydik? IRA’nın buna önem
verdiği yoktu. Parlamentoya gittim ve Sinn Fein adına kim varsa
onları çağırdım. O zaman Gerry Adams Kuzey’deydi.
Soru: Bu tür bir müzakereye başlamak büyük bir riskti. Sizi bu
riski almaya iten neydi?
Bertie Ahern: Büyüdüğüm dönemde her sabah bir önceki gece
ne olaylar olduğuna dair haberler duyuyorduk. Dün gece kimler
öldürülmüş, neresi bombalanmış üzerine haberler veriliyordu.
Sonra okuldan eve döndüğünde televizyonda ya polis, ya IRA
üyesi veya suçsuz sivil insanların cenaze töreni görüntülerini
izlerdiniz. Şiddet bütün yaşamımızı yakıp yıkıyordu adeta.
Ülkeyi de geliştiremiyorduk. Şiddet durana kadar siyaseti devreye
sokmamız mümkün olamıyordu. Ben, Tony Blair ve Kuzey’deki
bazı politikacılar ile sabahtan akşama kadar çatışmalardan
bahsedebilirdik ama eğitimden o kadar konuşamazdık. Bu akşam
mesela Martin McGuinness ile görüştüğümde onunla kalkınma
ve genç insanlar üzerine konuşacağım çünkü gelecek yıl genç
181
insanları toplumsal bir faaliyet çerçevesinde bir araya getirmek
için fon arıyoruz.
O günlerde herşey çatışmalar üzerineydi. Maliye Bakanı
olduğum zaman Amerika’ya yaptığım ilk ziyareti hatılıyorumda,
oraya giderdik ve İrlanda hakkında çok iyi bir sunum yapardık.
İrlandanın çok güzel bir yer olduğunu Avrupa’nın sınırının
başladığı yer olduğunu, yazılım konusunda iyi olduğumuzu, iyi
yemeklerimiz olduğunu, turizm için harika bir yer olduğumuzu
tek tek söylerdik. Sonra oradan bir şirket üst yöneticisi söz alır
ve ‘Peki neden çatışmayı çözümlemiyorsunuz?’ sorusunu sorardı.
Benim istekli olmamın arkasındaki sebep babamdı. Evin en
küçük çocuğu bendim. Babam 20’li yaşlarında Cumhuriyetçi bir
siyasi mahkum olarak uzun yıllar hapis yatmıştı. Babam IRA’nın
eski bir üyesiydi. 1920’li yıllarda bombalama olaylarına karışmıştı.
Kendisi 1990 yılında öldü. Benim bu yaptıklarımdan sonra
benim için ne düşünürdü bilmiyorum. Babam Britanyalılardan
nefret ederdi. Babam benim Ian Paisley ile el sıkışmamı nasıl
karşılardı onu da bilmiyorum.
Annemde Cumhuriyetçi biriydi. Ev hanımıydı ama çok kızgın
biriydi. Britanya karşıtıydı. Annem ölmeden birkaç saat önce
annem ile yaptığım en son tartışma onu ölecek olması üzerine
değil, Hayırlı Cuma Anlaşması konusunda haklı bir konumda
olup olmadığım üzerineydi. Anneme verdiğim cevap anlaşmanın
zamanla işleyeceği oldu. Ben ayrıca bunun Birleşik İrlanda
hedefine varmak için en çabuk yol olduğuna inanıyorum.
182
Kuzey İrlanda’da yaşayan Birlikçiler ve Protestanlara bizim
kafalarında boynuz olmayan normal insanlar olduğumuzu
göstermek bu kuşağın görevidir diye düşünüyorum. Birlikte
çalışabileceğimizi göstermemiz gerekiyor. Bizim aramızdaki
ortaklıkların biz ile Britanyalılar arasındaki ortaklıklardan daha
fazla olduğunu görmemiz, göstermemiz gerekiyor. Bunları da
ancak barışçıl yollardan yapabiliriz. Bu ancak barışla mümkündür.
Soru:Hayırlı Cuma Anlaşmasına sizin kişisel katkılarınız
arasında öne çıkan hangi noktadır?
Bertie Ahern: Beni anlaşmada yer aldığı için çok mutlu eden
ve vicdanen de rahat hissettiren şey ise adada zaman zaman
hem Güneyde, hemde Kuzey’de insanlara Kuzey İrlanda’nın
Britanya’ya mı yoksa İrlanda’ya mı bağlı kalmak istediği yönünde
referandum yapılmasının mümkün olmasına dair düzenlemedir.
Soru: Günümüze kadar varlığını sürdüren sıkıntılar nelerdir?
Bertie Ahern: En büyük sıkıntı Gerçek IRA’dır. Bu örgütün sorun
çıkarma, polisleri vurma ya da havaya uçurma imkanı vardır. Bu
tür olaylar olacaktır ama sürekli olacağını sanmıyorum. Yüz
civarında bu tür kötü unsurdan bahsetmek mümkündür. Ben
bu insanların bir kısmı ile tanıştım. Onlara göre sonuna kadar
Britanyalılar ile onları adadan çıkarana kadar savaşmak gerekir
ve anlaşma yapmamak gerekir. Babamın öfkeside böye bir şeydi
ama bu 90 yıl önceki bir durumdu. Artık ileriye bakmak gerekir.
183
Şimdi elimizde sonu birleşmeye kadar varacak bir barış süreci
vardır. Bunun üzerinde çalışıyorlar. Bu öğleden sonra Martin
McGuinness ile görüştüğümde bunu ona tekrar ileteceğim.
Birlikçileri geçmişin geride kaldığı, artık İrlandalı kadın ve
erkekler olarak birlikte çalışmanın Britanya üzerine asılı
kalmaktan daha iyi olduğuna ikna etmemiz gerekir. İşin gerçeği
Britanya’nın Kuzeye aldırdığı yok. Kuzeye hiç aldırmıyorlar.
Soru: Kuzey İrlanda hala bölünmüş durumda mıdır?
Bertie Ahern: Kuzey İrlanda biraz garip bir yerdir. Küçük bir yerdir.
Katolikler ve Protestanlar birbirlerine çok benzerler, aynı tonda
beyaz ten rengine sahiptirler. Ama işte orada sokağa çıksam ve
bir insana evinin nerede olduğunu sorsam vereceği cevaba göre
onun Protestan mı yoksa Katolik mi olduğunu anlarım. Hangi
sporu yaptığını sorarsam verilen cevaba göre o kişinin Protestan
mı yoksa Katolik mi olduğunu daha rahat anlarım. Birbirlerine
çok benzemelerine rağmen gerçek anlamda ayrıdırlar da. Bunu
ortadan kaldırmanın tek yolu genç Katolik ve Protestanların bir
arada çalışmasına imkan sağlamaktır.
184
Akşam Yemeği :
30 Kasım 2011, Jonny’s Fox, Dublin Dağları
Özel Konuklarında katılımıyla, gezinin son günü katılımcılar
İrlanda halk müziği ve dansları eşliğinde geleneksel İrlanda
yemekleri için buluşmuşlardır. Gruba Türkiye Cumhuriyetinin
İrlanda Büyükelçisi Altay Cengizer ile Glencree Merkezinin
Siyala ve Uluslararası İlişkiler Direktörü Ian White’da eşlik
etmişlerdir.
Türkiye Cumhuriyetinin İrlanda Cumhuriyeti Büyükelçisi Altay Cengizer,
Karşılaştırmalı Çalışma Gezisi katılımcıları ve
Ian White ile Dublin Dağları bölgesinde düzenlenen akşam yemeği sırasında.
185
Türkiye Cumhuriyetinin İrlanda Cumhuriyeti Büyükelçisi Altay Cengizer,
Karşılaştırmalı Çalışma Gezisi katılımcıları ve Ian White
ile Dublin Dağları bölgesinde düzenlenen akşam yemeği sırasında.
Hilal Kaplan, Mehmet Tekelioðlu, Lütfi Elvan,
Yılmaz Ensaroğlu ve Ayhan Bilgen
Dublin dağları bölgesinde verilen akşam yemeği sırasında.
186
Gezinin Türkiye Basınındaki Yankıları
Geziye katılan gazeteciler oldukça önemli ve yararlı bir rol
oynamışlardır.Katılımcılar,her toplantı sonrası günlük periyotlarla
düzenli yazılar yazıp, gelişmeleri ve tartışmaları Türkiye’deki
okuyucu kitleleriyle paylaşmışlardır. Geziye katılan gazetecilerin
yazıları hafta boyunca ülke gündemini önemli bir oranda meşgul
etmiş, ana akım yazılı medyada geniş yer bulmuş, televizyon ve
internet üzerinden bahsi yapılmıştır. Katılan gazetecilerin yazmış
oldukları yazılar ülkede ana manşet haline gelmiş, DPI gezisi
hakkında oldukça olumlu görüşler ifade edilmiştir. Gezinin
medyaya yansımaları günümüze kadar sürmekte, televizyon
tartışmalarında konu olmaya devam etmektedir.
Çalışma gezisinin tartışma zeminin yaygınlaşmasına imkan
sağladığı, hem medyada bulduğu yankılar hem de tecrübe
paylaşımı yoluyla Türkiye’de bu konudaki tartışmaların artması
için cesaret verici bir rol oynadığı gözlemlenmiştir.
187
Sonuç Gözlemleri
Dublin’e gerçekleştirilen Karşılaştırmalı Çalışma Gezisi, daha
önce Belfast, Edinburgh ve Londra’ya gerçekleştirilen İrlanda
– Kuzey İrlanda barış sürecine dair incelemeyi tamamlamıştır.
DPI bu gezi ile, daha önceki geziyede katılan üç ana partinin
milletvekilleri, tanınmış akademisyenler ve saygın gazetecileri
yeniden biraraya getirmiştir. Türkiyedeki ana partilerin desteği
ve katılımı ile medyanın çalışmanın önemine ilişkin yayınları ve
bulduğu yankılar, bu gezilerin Türkiye’de demokratik ilerlemenin
sağlanması için gerekli zeminin oluşmasına katkı sunduğunu
göstermektedir.
Haziran 2012
DPI
188
Ek:
İrlanda Cumhuriyeti Karşılaştırmalı Çalışma Gezisine katılanlar
tarafından yazılmış bazı köşe yazılarından seçmeler
Ali Bayramoğlu, (29 Kasım 2011), Dublin’e Kürt sorunu çıkarması,
Yeni Şafak Gazetesi
Ali Bayramoğlu, (30 Kasım 2011), Eşikte siyaset, Yeni Şafak
Gazetesi
Ali Bayramoğlu, (1 Aralık 2011), Kürt meselesi için dersler, Yeni
Şafak Gazetesi
Ayhan Bilgen, (4 Aralık 2011), İrlanda’dan Türkiye’ye haklar
hareketi ve anayasa,
Özgür Gündem Gazetesi
Cengiz Çandar, (29 Kasım 2011), İrlanda Notları (1): Çözüm için
asla vazgeçmeyin, Radikal Gazetesi
Cengiz Çandar, (30 Kasım 2011), İrlanda Notları (2): Hangisi
zor: Diyalog ya da savaş,
Radikal Gazetesi
Cengiz Çandar, (1 Aralık 2011), İrlanda Notları (3): Gerry Adams
ile: Hükümet, PKK
ve BDP için, Radikal, Gazetesi
Cengiz Çandar, (2 Aralık 2011), İrlanda Notları (4): Güvenlikçilerle
sorun çözülmez,
Radikal Gazetesi
Cengiz Çandar, (28 Aralık 2011), Kürt Konusu: İyi Şeyler Olabilir
mi, Radikal Gazetesi
189
Hasan Cemal, (30 Kasım 2011), Şiddeti anlamak için hukuk
yetmiyor!, Milliyet Gazetesi
Hasan Cemal, (2 Aralık 2011), Sorunun silahla bağını kopartırken,
yüksek bürokrasiye
kulak asmamak!, Milliyet Gazetesi
Hasan Cemal, (3 Aralık 2011), Barış sürecinin 10 şifresi!, Milliyet
Gazetesi
Hasan Cemal, (4 Aralık 2011) Çıngırakların sesini takip eden
uşaklar!, Milliyet Gazetesi
Hasan Cemal, Siyasetin yolunu açın; siyaseti boğarsan silah, şiddet
geliyor!, Milliyet Gazetesi
Hilal Kaplan, (4 Aralık 2011), İrlanda barış sürecinde medya ve
sivil toplum, Yeni
Şafak Gazetesi
Hilal Kaplan, (3 Aralık 2011), İrlanda meselesinden Kürt
meselesine, Yeni Şafak Gazetesi
Hilal Kaplan, (5 Aralık 2011), İrlanda barış sürecinde siyasiler,
Yeni Şafak Gazetesi
Hilal Kaplan, (7 Aralık 2011), Büyük kararların adamı: Gerry
Adams, Yeni Şafak Gazetesi
Bejan Matur, (30 Aralık 2011), İrlanda’dan dil dersleri, Zaman
Gazetesi
Bejan Matur, (2 Aralık 2011), Dövüşmeye utanmıyor da, Zaman
Gazetesi
Bejan Matur, (16 Aralık 2011), Barışı kim getirir?, Zaman
Gazetesi
190
Mithat Sancar, (29 Kasım 2011), Barış için umut ve sabır, Taraf
Gazetesi
Mithat Sancar, (30 Kasım 2011), Barış ve sonrası, Taraf Gazetesi
Mithat Sancar, (1 Aralık 2011), Barış sürecinin aktörleri, Taraf
Gazetesi
Mithat Sancar, (7 Aralık 2011), Dublin’de ne arıyorduk, Taraf
Gazetesi
Mehmet Tekelioğlu, (4 Aralık 2011), İrlanda notları, Star Ege
Gazetesi
191
DPI Yönetim Kurulu
Kerim Yıldız
(Direktör)
Uluslararası insan hakları hukuku ve azınlık hakları alanında
uzmandır. Uluslararası insan hakları mekanizmaları ve
uluslararası insancıl hukuk üzerine çok sayıda yazılı yapıtı
mevcuttur. Çalışmaları sebebiyle bir dizi ödüle layık görülen
Yıldız, 1996 yılında İnsan Hakları İçin Avukatlar Komitesi
tarafından insan hakları ve hukukun üstünlüğünü koruma
alanında yaptığı çalışmalar sebebiyle verilen ödülün yanısıra,
2005 yılında Sigrid Rausing Vakfı tarafından Yerli toplumlar ve
Azınlık Hakları alanında yaptığı çalışmalar için ödüllendirilmiş,
2011 yılında da Gruber Adalet ödülüne layık görülmüştür.
Nick Stewart QC
(Yönetim Kurulu Başkanı)
Avukat ve Birleşik Krallık Yüksek Mahkemesi (Chancery and
Queen’s Bench Birimi) İkinci Hakimidir. Geçmişte İngiltere ve
Galler Barosu İnsan Hakları Komitesi Başkanlığı (Bar Human
Rihts Committee of England and Wales) ve Uluslararası
Avukatlar Birliği (Union Internationale des Avocats) başkanlığı
görevlerinde bulunmuştur.
Prof. Penny Green
Genel Sekreter
İngilterede kurulu King’s College isimli üniversitenin Hukuk
Fakültesinin Araştırma ve Doktora Programlarının Başkanlığını
yapmaktadır. Aynı zamanda King’s College öncülüğünde
Harward Humanitarian Initiative ve the University of Hull ile
192
ortaklaşa kurulan Uluslararası Devlet Suçları İnisiyatifininde
(ISCI) Başkanlığını yürütmektedir.
Priscilla Hayner
Geçiş Dönemi Adaleti için Uluslararası Merkez (International
Center for Transnational Justice) isimli kurumun kurucularından
olan Priscilla Hayner, Hakikat Komisyonları, Geçiş Dönemi
Adaleti İnsiyatifleri ve Mekanizmaları konusunda dünyanın
önde gelen uzman ve yazarlarından biridir. Ford Vakfı, BM
İnsan Hakları Yüksek Komiserliği ve daha pek çok kuruluşa
danışmanlık yapmaktadır.
Arild Humlen
Avukat ve aynı zamanda Norveç Barosu Hukuk Komitesi
direktörüdür. Uluslararası medeni hukuk ve insan hakları gibi
yargı alanları üzerine çok sayıda yazısı yayınlanmıştır. Norveç’te
ki bir dizi üniveritenin hukuk fakültelerinde dersler vermiştir.
Oslo Barosunun Sığınma ve Göçmenlik Hukuku Dava Çalışma
Grubu Başkanı olarak yaptığı çalışmalardan dolayı Oslo Barosu
Onur Ödülüne layık görülmüştür.
Jacki Muirhead
Cleveland Hukuk Firmasının İş Direktörüdür. Daha önce
Counsel’s Chambers Limited isimli avukatlık odasında şef katip
ve Avukatlar Fakültesinde (Faculty of Advocates) Pazarlama
Müdürü olarak çalışmıştır. Geçmişte Batı Galler Barosunda da
çalışmıştır.
Prof. David Petrasek
Geçmişte Uluslararası Af Örgütü Eski Genel Sekreterine
başdanışmanlık yapan Prof. David Petrasek, Kanada’da kurulu
193
bulunan Ottowa Üniversitesi’nde Uluslararası Siyasal İlişkiler
alanında Profesör olarak görev yapmaktadır. Uzun yıllar
boyunca İnsan Hakları, İnsani Hukuk ve Uyuşmazlıkların
Çözümü konularında çalışmalar yürüten Prof. Petrasek aynı
zamanda bu çalışma alanları üzerine önde gelen bir uzman ve
yazardır. 1990-96 yılları arasında Uluslararası Af Örgütü, 199798 yılları arasında Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek
Komiserliği, 1998-2002 yılları arasında İnsan Hakları Politikası
üzerine Uluslararası Konsey ve 2003-2007 yılları arasında da
İnsani Diyalog Merkezinde Politika Bölümü direktörü olarak
çalışmıştır.
Antonia Potter Prentice
İnsani durum, kalkınma, barış yapma ve barış inşaası gibi konular
uzmanlık alanlarıdır. Kadın, barış ve güvenlik konularının
yanısıra stratejik konularda başta Centre for Humanitarian
Dialogue (İnsani Diyakog için Merkez), Avrupa Barışın İnşaası
İrtibat Bürosu (European Peacebuilding Liaison Office),
Kadın Barışyapıcılar Küresel Ağı (Global Network of Women
Peacemakers), MediatEUr ve Uluslararası Federasyon (Terre des
Hommes) gibi kurumlara konsültasyon hizmeti vermektedir.
DPI Uzmanlar Konseyi Üyeleri
Prof. Christine Bell
Temel uzmanlık alanları Geçiş Dönemi Adaleti, Barış
Müzakereleri, Anayasa Hukuku ve İnsan Hakları olan Kuzey
İrlanda’lı hukuk uzmanı Prof. Bell, aynı zamanda bu konularda
diplomat, arabulucu ve hukukçulara eğitim vermektedir.
194
Cengiz Çandar
Kıdemli bir gazeteci ve köşe yazarı olan Çandar özellikle Kürt
Sorunu üzerinde uzmanlaşmıştır. Bir dönem savaş muhabirliğide
yapmış olan Çandar, Türkiye eski Cumhurbaşkanı merhum
Turgut Özal’a özel danışmanlık da yapmıştır.
Yılmaz Ensaroğlu
Halen Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı
(SETA)’da, Hukuk ve İnsan Hakları Koordinatörü olarak görev
yapmaktadır. İnsan Hakları Ortak Platformunun Yönetim Kurulu
Üyeliğinin yanısıra, İnsan Hakları Gündemi Derneği ve İnsan
Hakları Araştırmaları Derneğinin üyesidir. İnsan Hakları İçin
Diyalog Dergisininde Genel Yayın Yönetmenliğini yapmaktadır.
Prof. Mervyn Frost
Halen Londra’da kurulu bulunan King College’in Savaş
Çalışmaları bölümünün başkanlığını yapmaktadır. Evvelce
Durban’da kurulu bulunan Natal Üniversitesinin Siyaset
Bölümünün başkanlığını yapmıştır. Geçmişte Güney Afrika
Siyaset Çalışmaları Enstitüsü Balkanlığı görevinde bulunan
Profesör Frost, İnsan Haklarıve Uluslararası İlişkiler, İnsani
Müdahale, Dünya Siyasetinde Adalet, Küresel Yönetimin
Demokratikleştirilmesi, Yeni Savaşlar Döneminde Adil Savaş
Geleneği ve Küreselleşen Dünyada Etik gibi konularda uzman
bir isimdir.
Dr. Edel Hughes
East London Üniversitesi`nde öğretim görevlisi olarak
çalışmaktadır. Uluslararası İnsan Hakları Hukuku ve İnsancıl
195
Hukuk alanında uzman olmakla birlikte özellikle İrlanda’da
kişisel özgürlükler, Terörle Mücadele Kanunu/Olağanüstü
Hal Kanunu, Uluslararası Ceza Hukuku ve Türkiye’de İnsan
Hakları ve Türkiyenin Avrupa Birliği’ne giriş süreci konularıyla
ilgilenmektedir. Uluslararası Af Örgütünde araştırmacı olarak
çalışmış ve Değişim için İnsan Hakları’ nın kurucuları arasında
yer almıştır.
Dr Salomón Lerner Febres
Peru Hakikat ve Uzlaşma Komisyonu eski başkanıdır. Peru
Katolik Üniversitesi (Pontifical Catholic University of Perù)
Demokrasi ve İnsan Makları Merkezi Başkanlığı görevini
sürdürmektedir.
Martin Griffiths
Birleşmiş Milletler eski genel Sekreteri Kofi Annan’a Suriye
konusunda baş danışmanlık yapan Martin Griffiths, İnsani
Diyalog Merkezi (Centre for Humanitarian Dialogue) isimli
kurumun kurucu başkanıdır. İngilterenin diplomasi servisine
verdiği hizmetlerin yanısıra sivil toplum kuruluşlarında
faaliyet yürütmüştür. Bir dönem Action Aid isimli sivil toplum
kuruluşunun başkanlığınıda yapmıştır. Birleşmiş Milletlerin
Cenevre Ofisinde İnsani Faaliyetler Bölümünde yönetici,
Yine BM’nin New York ofisinde Acil Yardım Koordinatörü
yardımcılığı görevlerinde bulunmuştur. Bu görevlerinin yanısıra
BM için Büyük Göller (Great Lakes) bölgesinde İnsani Yardım
Koordinatörü, Balkanlarda BM Bölgesel Koordinatörü ve BM
Genel Sekreteri Asistanlığı görevlerinde de bulunmuştur.
196
Prof. Ram Manikkalingam
Amsterdam Üniversitesi Siyaset Bilimi Bölümü’nde misafir
Profesör statüsünde görev yapmaktadır. Sri Lanka devlet
başkanına barış süreci için en üst düzey danışmanlık yapmıştır.
Uzmanlık alanları arasında Çatışma, Çok kültürlülük, Demokrasi
gibi konular bulunan Prof. Ram Manikkalingam, Laksham
Kadirgamar Stratejik Çalışmalar ve Uluslararası İlişkiler
Enstitüsü’nün kurucu üyesi ve yönetim kurulu üyesidir.
Bejan Matur
Türkiye’nin önde gelen şair ve yazarlarından biridir.2012 yılının
başına kadar Zaman gazetesinde yazdığı düzenli köşe yazılarında
Kürt siyaseti, Ermeni sorunu, gündelik siyaset, azınlık sorunları,
cezaevi yazıları ve kadın sorunu gibi konuları işlemiştir. Yapıtları
17 değişik dile çevrilen Matur çok sayıda edebiyat ödülü sahibidir.
Diyarbakır Kültür ve Sanat Vakfı Kurucu Başkanlığı görevinde
bulunmuştur.
Jonathan Powell
Britanyalı eski bir diplomat olan Jonathan Powell, Birleşik Krallık
Eski Başbakanı Tony Blair döneminde 1997- 2007 yılları arasında
Başbakanlık Personel Daire Başkanlığı görevinde bulunmuştur.
1998 yılında imzalanan Hayırlı Cuma anlaşmasına kadar süren
barış görüşmelerinde Birleşik Krallık adına başmüzakereci olarak
görev almıştır. Halihazırda Birleşik Krallıkta kurulu bulunan
Inter Mediate isimli, devletten bağımsız arabulucuk kurumunun
İcra Kurulu Başkanlığını yapmaktadır.
197
Sir Kieran Prendergast
İngiltere Dışişleri Bakanlığı bünyesinde aralarında Kıbrıs,
Türkiye, İsrail, Hollanda, Kenya gibi ülkeler ve ABD’nin New
York şehrinin olduğu alanlarda diplomat olarak çalışmıştır.
İngiltere’nin Dışişleri ve Milletler Topluluğu Bürosuna (Foreign
and Commonwealth Office) başkanlık etmiş, Güney Afrikadaki
Apartheid rejimi ve Namibya konuları ile ilgilenmiştir. BM
Genel Sekreterliği altında kurulu bulunan Siyasi İşler Bölümüne
Barış ve Güvenlik konularında siyasi danışmanlık yapmıştır. BM
Genel Sekreterinin Barış ve Güvenlik konulu Yönetim Kurulu
toplantılarının düzenleyiciliğini yapmış, Afganistan, Burundi,
Kıbrıs, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Doğu Timor gibi
bölgelerdeki barış çalışmalarına dahil olmuştur.
Rajesh Rai
1993 yılında İngiltere ve Galler Barosuna kaydolmuştur. İnsan
hakları Hukuku, Göçmenlik ve Sığınma hakkı hukuku ile kamu
hukuku temel uzmanlık alanlarıdır. Çevre ve çeşitli insani sorunlar
üzerine hem Birleşik Krallık hemde dünyanın pekçok yerinde Sivil
toplum kuruluşları ve şirketlerle yaptığı çalışmalar aracılığıyla önemli
tecrübeler kazanmıştır. HIC isimli Kamerun’da kurulu bulunan
Sivil Toplum örgütü ile Uganda’da kurulu Human Energy isimli
şirketin kurucusudur. Bir dönem The Joint Council for the Welfare
of Immigrants – JCWI – (Göçmenlerin Refahı için Ortak Konsey)
isimli kurumun direktörlüğünü yapmıştır. Başta İngiltere ve Galler
Barosu İnsan Hakları Komisyonu adına olmak üzere uluslararası
alanda özellikle Avrupa, Asya, Afrika, ABD ve Hindistan’da çok çeşitli
hukuki konular üzerine seminer ve dersler vermiştir.
198
Prof. Naomi Roht-Arriaza
Amerika Birleşik Devletlerinde kurulu bulunan Berkeley
Üniversitesi’nde profesör olarak görev yapmaktadır. Geçiş
Dönemi Adaleti, İnsan Hakları İhlalleri, Uluslararası Ceza
Hukuku ve Küresel Çevre Sorunları gibi konular uzmanlık
alanına girmektedir.
Prof. Dr. Mithat Sancar
Ankara Üniversitesi’nde Hukuk Profesörü olarak görev yapan
Prof. Sancar’ın temel uzmanlık alanları arasında Anayasal
Vatandaşlık ve Geçiş Dönemi Adaleti yer almaktadır. Uzmanlık
alanlarında çok sayıda yazılı eseri bulunan Prof. Sancar ayrıca
günlük yayınlanan Taraf gazetesinde köşe yazarlığı yapmaktadır.
199
11 Guilford Street
London WC1N 1DH
United Kingdom
+44 (0)203 206 9939
[email protected]
www.democraticprogress.org
200

BÖLÜM 3 - Democratic Progress Institute

Transkript

Benzer belgeler

Duran Makina 2014 Yılı Open House`unu Başarıyla Tamamladı

Bu Söz Kimin -4-

Günlük Bülten - Yatırım Finansman

Charlie Hebdo`dan Sonra Küresel Sempozyumlar

Çatışma Çözümünde İrlanda Tecrübesi

Röportaj / Haluk Yanık

Sayın Velimiz,

pdf olarak kaydet

akare magazine akare