mıchael hearst

4
5
Dünyanın En İlginç Hayvanlarından Bazıları Hakkında Bilgiler
MICHAEL HEARST
Çizimler, Diyagramlar ve Diğer Görseller:
Arjen Noordeman, Christie Wright ve Jelmer Noordeman
Çeviren: Egemen Özkan
SEV Yayıncılık Eğitim ve Ticaret A.Ş.
Nuhkuyusu Cad., No. 197 Üsküdar İş Merkezi, Kat 3,
34664 Bağlarbaşı, Üsküdar, İstanbul
Tel.: (0216) 474 23 43 • Sertifika No. 12603
Sıradışı Canlılar
Metin: © 2012 Michael Hearst
Resimler: © 2012 Jelmer Noordeman
Türkçe Çeviri: © 2013 SEV Yayıncılık Eğitim ve Ticaret A.Ş.
Türkçe baskısı Chronicle Books LLC.'nin izni ile yayımlanmıştır.
Yazan: Michael Hearst
Resimleyen: Jelmer Noordeman
Özgün Adı: Unusual Creatures
Çeviren: Egemen Özkan
Yayın Yönetmeni: Ebru Şenol
Editör: Burcu Ünsal
Baskıya Hazırlayan: Hüseyin Vatan
Birinci Baskı: Ekim 2013
ISBN: 978-605-4119-49-3
Telif yasası gereği bu kitabın tüm Türkçe yayın hakları SEV Yayıncılık Eğitim ve Ticaret A.Ş.'ye aittir.
Tanıtım yazıları dışında, yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir biçimde kullanılamaz ve çoğaltılamaz.
Kütüphane Bilgi Kartı (CIP):
Hearst, Michael
Sıradışı Canlılar
1. Çocuk Edebiyatı 2. Hayvanlar
İstanbul, SEV Yayıncılık, 2013, 112 sayfa
ISBN: 978-605-4119-49-3
YAY
I N CILI K
SEV YAYINCILIK
Baskı: Ofset Yapımevi
Şair Sokak, No. 4, 34410 Kâğıthane, İstanbul
Tel.: (0212) 295 86 01 • Sertifika No. 12326
YAZARIN ÖNSÖZÜ 9
BİYOLOJİK SINIFLANDIRMALAR 10
SIRADIŞI CANLILAR
AKSOLOTL
14
ADİ ŞAHMERAN
60
AY-AY
16
KOMODO EJDERİ
62
HİNT KAZI
18
YAPRAKLI DENİZ EJDERİ
64
ISLIK ÇALAN ÖRÜMCEK
20
UZUN KULAKLI ARAPTAVŞANI
66
ARI SİNEKKUŞU
21
BÜYÜK YÜZGEÇLİ
KESELİTAVŞAN
22
MÜREKKEPBALIĞI
68
DAMLABALIĞI
24
TAKLİTÇİ AHTAPOT
70
MAVİ AYAKLI SÜMSÜKKUŞU
26
DENİZGERGEDANI
72
YUMUŞAK KABUKLU DEV CANTOR
MAĞARA SEMENDERİ
74
KAPLUMBAĞASI 28
BEZELYE KURBAĞA
75
DEV ÇİN SEMENDERİ
30
PEMBE PERİ ARMADİLLO
76
DUGONG
32
ORNİTORENK
78
EKİDNE
34
CÜCE İPEKMAYMUNU
80
FİL SİVRİFARESİ
36
SEMERLİ TIRTIL
81
UÇAN YILAN
38
DENİZDOMUZU
82
DEV KARINCAYİYEN
40
YAVAŞ LORİ
83
DEV GIPPSLAND SOLUCANI
42
SOLENODON
84
ZÜRAFA BOYUNLU BUĞDAYBİTİ
44
YILDIZ BURUNLU KÖSTEBEK
86
CAM KURBAĞA
46
TAPİR
87
BÜYÜK BOYNUZGAGA
47
TARDİGRAD
88
BEYAZ BENEKLİ BALONBALIĞI 48
BOYNUZLU TEKSAS İGUANASI
90
OKBALIĞI
50
ÜÇ PARMAKLI TEMBELHAYVAN
92
ÇEKİÇ KAFALI YARASA
52
DEV KIRMIZI DENİZANASI
94
BAL PORSUĞU
54
WEDDELL FOKU 96
BOYNUZLU DENİZPAPAĞANI
56
VOMBAT
98
KAMBUR FENERBALIĞI
58
TÜYLÜ YENGEÇ
SON SÖZLER 102
BİR ŞEY DAHA! 104
YAZAR, ÇİZER VE TASARIMCILAR HAKKINDA 105
DİZİN 106
100
8
Michael Hearst
sıradışı müzik
enstrümanlarından
biriyle:
klaviyola.
9
YAZARIN
ÖNSÖZÜ
İlginç hayvanları seviyor musun? Bu kitabı aldığına göre belli ki seviyorsun.
(Ama belki de amcan hediye etmiştir
sana.) Neyse canım, kim almışsa almış...
Benim adım Michael Hearst ve seninle
en sevdiğim sıradışı canlılardan bazılarını
paylaşmak istiyorum. “Sıradışı canlı da neymiş?” diye soracak olursan, işte cevabı...
sıradışı canlı isim. 1. Görünüşü, sesi, kokusu veya
davranışı ile seni şaşırtıp “Vay canına! Bu da neymiş
böyle?” dedirten bir hayvan.
Doğrusunu istersen, ben bütün hayvanları severim.
(Şansım olsa, evimin bahçesinde zürafa besler,
adını da Ruth koyardım. Üst kattaki yatak odamın
penceresinden de ona akasya yaprağı yedirirdim.)
Ama biz bu sayfalarda daha az bilinen hayvanlardan bahsedeceğiz. Ben bu kitabı hazırlarken çok
eğlendim, umarım sen de okurken en az benim
kadar eğlenirsin. Tabii bir de umarım, bu sıradışı
canlılardan en az birkaçı seni şaşırtıp “Vay canına!
Bu da neymiş böyle?” dedirtir.
—Michael Hearst
10
BİYOLOJİK
SINIFLANDIRMALAR
EĞER BİR BİYOLOG (YANİ HAYVANLARI, BİTKİLERİ VE BUNLARIN ETRAFLARINDAKİ
ŞEYLERLE OLAN İLİŞKİLERİNİ İNCELEYEN BİR BİLİM İNSANI) OLSAYDINIZ,
HERHANGİ BİR HAYVANI AŞAĞIDAKİ ŞEKİLDE SINIFLANDIRIRDINIZ:
ÂLEM
CİNS
ŞUBE
FAMİLYA
TÜR
SINIF
TAKIM
11
Bu listeyi ezberlemek için
listedeki her sözcüğün ilk harfini
kullanarak kurduğumuz şu
cümleden yararlanabilirsiniz:
Akşam Şanslı Simitçi
Tezgâhını Fırçalayan
Canavarı Tanımadı.
İSTERSENİZ BU LİSTEYİ DAHA İYİ ANLAMAK İÇİN
ÖRNEK OLARAK KÖPEĞİ ELE ALALIM:
ÂLEM:
ŞUBE:
SINIF:
TAKIM:
FAMİLYA:
CİNS:
TÜR:
ALTTÜR:
Animalia
Chordata
Mammalia
Carnivora
Canidae
Canis
Canis lupus
Canis lupus
familiaris
Hayvan (Yani, bitki değil.)
Omurgalı
Memeli (Yani, nefes alıyor, tüyleri ve üç adet ortakulak kemiği var.)
Etobur (Etle beslenir!)
Kurda veya tilkiye benzeyen bir hayvan
Çakal, kurt ve dingo gibi hayvanların cinsinden
Kurt türü
Ve işte karşınızda kurttan türemiş olan bildiğimiz köpeğin Latince ismi.
(EVET, GÖRDÜĞÜNÜZ GİBİ ALTTÜRLER DE OLABİLİYOR. HATTA ALTCİNSLER,
ALTŞUBELER DE... HER ŞEYİN BİR ALTI OLABİLİYOR. BİRAZ KARIŞIK MI OLDU?
KUSURA BAKMAYIN.)
12
Gezegenimizde yaşayan HAYVANLAR iki temel kategoriye ayrılabilir:
BİLİNDİK ve SIRADIŞI. İşte size ikisinden de birkaç örnek:
BİLİNDİK
SIRADIŞI
Sincap
Üç Parmaklı Tembelhayvan
Solucan
Yapraklı Deniz Ejderi
Kaniş
Yıldız Burunlu Köstebek
Asya Fili
Taklitçi Ahtapot
Çipura
Dev Çin Semenderi
Amip
Dugong
Kaplan
Mağara Semenderi
Tarlafaresi
Vombat
Güvercin
Zürafa Boyunlu Buğdaybiti
Yunus
Yavaş Lori
İnsan
Büyük Yüzgeçli Mürekkepbalığı
Hamamböceği
Tardigrad
Rakun
Ay-Ay
Suaygırı
Dev Kırmızı Denizanası
Deniztarağı
Solenodon
13
Tabii hayvanlar omurgalılar ve omurgasızlar
olarak da ikiye ayrılabilir.
OMURGALILAR
OMURGASIZLAR
TÜM hayvan
türlerinin en az
%95’inin
omurgasızlardan
oluştuğunu biliyor
muydunuz?
MEMELİLER (Mammalia)
TEKHÜCRELİLER (Protozoa)
KEMİKLİ BALIKLAR (Osteichthyes)
BÖCEKLER (Insecta)
Örneğin, köpekler ve maymunlar.
Örneğin, pisibalığı ve merlinbalığı.
İKİYAŞAYIŞLILAR
(Amphibia)
Örneğin, kurbağalar ve semenderler.
SÜRÜNGENLER
(Reptilia)
Örneğin, yılanlar ve timsahlar.
KUŞLAR
(Aves)
Örneğin, leylekler ve güvercinler.
Örneğin, amipler ve kamçılılar.
Örneğin, çekirgeler ve karıncalar.
EKLEMBACAKLILAR (Arachnida)
Örneğin, tarantulalar ve akrepler.
ÇİFT KABUKLULAR (Bivalvia)
Örneğin, deniztarakları, istiridyeler ve
midyeler.
KAFADANBACAKLILAR
(Cephalopoda) Örneğin, ahtapotlar ve
mürekkepbalıkları.
EVET, ARTIK MÜKEMMEL BİR ŞEKİLDE LATİNCE KONUŞMAYA HAZIRSINIZ!
14
AKSOLOTL
ÂLEM Animalia
ŞUBE Chordata
SINIF Amphibia
TAKIM Caudata
FAMİLYA Ambystomatidae
CİNS Ambystoma
TÜR A. mexicanum
BİLİMSEL ADI: AMBYSTOMA MEXICANUM
Aksolotlla tanışın! Gövdesinin dışındaki solungaçları ve kocaman
gülümsemesiyle bu semender türü Orta Meksika’da, özellikle
de buradaki iki gölde yaşar: Xochimilco Gölü ve Chalco Gölü.
Ne yazık ki, Chalco Gölü yakın geçmişte taşma tehlikesine karşı
kurutulmuş ve yatağı büyük oranda asfalt sokakların altında
kalmıştır. Xochimilco Gölü ise eskiden olduğuna göre çok daha
küçülmüştür. Hem bu nedenlerle, hem kirlilik yüzünden, hem
de tilapi ve sazan gibi aksolotlu yiyen yabancı balıkların göle
getirilmesi nedeniyle bu amfibi artık soyu tükenme tehlikesiyle
Yaşadığı yerler:
Orta Meksika (Meksika'nın
başkenti Meksiko)
karşı karşıya olan hayvanlar arasındadır. Aksolotllar 18 ila 24 ay içinde yetişkin hale gelir ve 10 ila
15 yıl yaşayabilir. Aksolotlların, diğer semender türleri gibi, vücudunun bir bölümünü yenileyebilme özelliği vardır. Bazen aksolotlların zarar gören bir uzvu yeniledikten sonra aynı uzuvdan bir
tane daha ürettikleri de görülmüştür!
YENİLENME (REJENERASYON)
Bilim insanları hâlâ aksolotlların nasıl olup da bacaklarını, kuyruklarını, gözlerini ve hatta kalplerini
yeniden üretebildiğini araştırmaktadır. Bu özelliğin insanlara uygulanması konusundaki çalışmaların
önünde hâlâ uzun bir yol var ama araştırmacılar aksolotllardan öğrendiklerini bir gün insanları
iyileştirmek için kullanabileceklerine inanıyorlar. Bakarsınız, bir gün biz de kuyruk üretmeyi
öğrenebiliriz.
Şekil 1
ampütasyon (organın kesilmesi)
yeniden gelişme
farklılaşma
tamamlanma
KES GELİŞSİN FARKLILAŞSIN
YENİDEN OLUŞSUN!
15
Şekil 2: Aksolotl
Aksolotl
ismi Aztek dilinden
gelir. “Su köpeği”
demektir.
cm
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
16
AY-AY
ÂLEMAnimalia
ŞUBEChordata
SINIF Mammalia
TAKIM Primates
FAMİLYA Daubentoniidae
CİNS Daubentonia
TÜR D. madagascariensis
BİLİMSEL ADI: DAUBENTONIA MADAGASCARIENSIS
Geceleri ortaya çıkan bu primat Madagaskar’da yaşar. Kemirgenlerinkine benzer dişleri ve ince, uzun orta parmağıyla dikkat
çeker. Ay-ay orta parmaklarıyla ağaçların gövdesine vurarak,
çıkan sese göre gövdenin içindeki boşlukları bulmaya çalışır.
Boşluk bulduğunda ağacı dişleriyle kemirerek bir delik açar ve
orta parmağını bu delikten sokup içerideki böcek larvalarını
çıkarır.
Kısa ve Mutlu
Bir Hikâye
Duke Lemur Merkezi
gibi koruma merkezleri
sayesinde, ay-ayların
Yaşadığı yer: Madagaskar
eskisi gibi tehlike altında
olmadığı görülmüştür.
Kısa ve Üzücü
Bir Hikâye
(Duke Lemur Merkezi’nde
ay-ayları ziyaret edebilir,
hatta geceleri sarılıp
Ne yazık ki, bazı Madagaskar
yerlileri ay-ayların uğursuz
olduğu ve ölümü sembolize
ettikleri gibi bir batıl inanca sahiptir ve bu zavallı
yaratıkları öldürmek için
ellerinden geleni yaparlar.
uyuyabileceğiniz bir
oyuncak bebeğini bile
satın alabilirsiniz!)
Ay-aylar Madagaskar dışında pek görülmez. Fakat Denver Hayvanat Bahçesi’ne, San
Fransisco Hayvanat Bahçesi’ne veya (benim gibi) North Carolina’daki Duke Lemur
Merkezi’ne giderseniz bu harikulade yaratığı görebilirsiniz.
Biliyor muydunuz?
Şekil 3: Yiyecek bulmak için
parmaklarıyla ağaca vuran bir ay-ay.
50
55
17
Şekil 4: Ay-ay
40
cm
5
10
15
20
25
30
35
çıkardıkları sesin yankısıyla
avını bulan tek primat
türüdür. Yiyeceklerini,
parmaklarıyla ağaçlara
vurup çıkan sesi dikkatle
dinleyerek bulurlar.
45
Ay-aylar