fındık

Sayı: 9
Nüsha: 8
Haziran 2007
FINDIK
Gonca GÜL YAVUZ, TEAE
İnsan beslenmesinde önemli bir yeri olan
fındık, kabuklu fındık başta olmak üzere
çeşitli şekillerde tüketilmektedir. İç
fındığın %80’i çikolata sanayinde
(kıyılmış, dilinmiş, öğütülmüş olarak)
bisküvi, şekerleme, tatlı, pasta ve
dondurma yapımında kullanılırken, iç
piyasada ve ihracatta değerlendirilemeyen
fındıklar
ise
yağlık
olarak
kullanılmaktadır (1).
T.E.A.E - BAKIŞ
TARIMSAL EKONOMİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ
1.Giriş
ISSN 1303–8346
Bununla birlikte yağ çıkarılması ile ortaya
çıkan küspe, yüksek oranda protein
içermesi nedeniyle (%38–45) hayvan yemi olarak yem sanayinde
değerlendirilmektedir. Ayrıca yan ürün olan fındıkkabuğu çeşitli sanayi kollarında
(sunta, yer muşambaları, plastik, boya, parlatma yağı vb.) hammadde olarak
kullanılırken, fındık yaprağı ise tabii gübre olarak fındık bahçelerine veya tarım
alanlarına geri dönmektedir (2).
Tüm bunlar, Türkiye’nin dünya üretiminde ilk sırada bulunduğu ve meyvesinden
kabuğuna kadar değerlendirilebilen fındığın başta insan beslenmesi olmak üzere
oldukça geniş kullanım alanına sahip olması nedeni ile gerek dünyada gerekse
Türkiye’de tarımsal üretim açısından önemli bir yeri olduğunu göstermektedir.
2.Dünyada Durum
Dünyada bademden sonra en yaygın yetiştiriciliği yapılan sert kabuklu meyve olan
fındığın yabani çeşitleri, kuzey yarım kürenin ılıman iklim kuşağındaki her bölgede
yetiştirilebilmesine rağmen, kültür çeşitleri başta Türkiye olmak üzere İtalya,
İspanya, ABD, Çin, İran, Yunanistan, Fransa, Rusya Federasyonu, Kırgızistan,
Portekiz, Beyaz Rusya, Moldova Cumhuriyeti, Tacikistan, Gürcistan, Ukrayna,
Tunus, Macaristan, Kıbrıs ve Kamerun’da yetiştirilmektedir. Dünya üretimi yaklaşık
727 bin ton olan fındığın en çok üretildiği ülkeler ise Türkiye, ABD, İtalya, İspanya,
Azerbaycan, Gürcistan ve İran’dır (Tablo 1).
Dünya fındık ihracatı incelendiğinde, fındık piyasasında ihracatçıların, üretici ve
üretici olmayan ülkelerden oluştuğu ve yıllık olarak yaklaşık 450–600 bin ton
fındığın ticarete konu olduğu görülmektedir. Bu ticaretteki en büyük pay yıllara göre
değişmekle birlikte yaklaşık %70 ile Türkiye’nindir (Tablo 2). Türkiye’ yi sırası ile
İtalya, ABD, Azerbaycan, Gürcistan, İspanya ve Almanya takip etmektedir.
Almanya fındık üreten bir ülke olmamasına rağmen dışarıdan aldığı fındığı işleyerek
tekrar ihraç etmesi (re-eksport) nedeniyle dünya fındık ihracatında önemli bir yer
edinmiştir. İngiltere, İrlanda, İsviçre, Bulgaristan, Macaristan ve Kanada da üretici
olmayıp fındık re-eksportu yapan diğer ülkelerdir. Bu ülkelerin fındık ithalatlarının
tamamına yakınını Türkiye’den sağlaması ise Türkiye’nin fındık piyasasında
yeterince etkin olamadığını ortaya koymak bakımından önemlidir.
Fındık
TEAE
Tablo 1. Dünya Fındık Üretimi (1000 ton)
Ülkeler
Türkiye
2000
2001
2002
2003
2004
2005
470,00 625,00 600,00 480,00 350,00 500,00
İtalya
98,54 119,48 119,46
83,29 143,36
89,12
ABD
20,41
44,91
17,69
34,38
34,47
25,40
İspanya
25,19
26,71
26,55
12,56
26,92
22,10
Azerbaycan
13,33
15,95
16,12
19,90
5,49
27,99
Gürcistan
14,22
11,38
13,90
14,82
8,33
16,39
İran
11,51
11,75
12,00
12,50
13,00
13,00
Çin
9,00
11,00
12,00
13,00
14,00
13,50
Yunanistan
2,46
2,76
2,43
2,16
2,53
2,10
Fransa
5,11
3,96
5,41
3,71
6,46
4,45
Rus Fed.
2,00
2,00
2,00
2,50
3,00
3,50
Bey. Rusya
1,80
1,80
1,80
1,80
1,80
1,80
Polonya
1,04
1,40
1,78
2,32
2,28
3,06
Özbekistan
1,20
1,20
1,10
1,00
1,00
1,00
Diğer *
2,98
3,33
3,25
3,98
3,69
3,67
Dünya
678,79 882,63 835,49 687,92 616,33 727,08
(*) Fındık üretimi 1000 tonun altında olan ülkeler
Kaynak: www.fao.org (04.05.2007)
Tablo 2. Dünya Fındık İhracatı (1000 ton)
Ülkeler
2000
2001
Türkiye
306,88
473,82
İtalya
37,83
31,27
57,60
64,20
50,77
33,38
ABD
18,06
21,65
19,62
25,29
24,61
31,13
İspanya
13,75
10,37
11,86
12,94
11,17
11,91
Azerbaycan
15,84
9,49
16,51
20,94
6,96
22,65
Gürcistan
15,17
8,57
8,4
12,23
8,49
23,05
Almanya
11,73
10,41
12,14
16,46
13,65
10,69
Fransa
6,23
6,17
9,57
11,1
6,77
5,66
Çin
7,21
7,9
8,92
4,56
4,75
5,33
Hollanda
4,02
6,8
8,87
8,63
5,75
3,76
Belçika
2,13
2,05
5,73
4,22
4,16
2,08
Diğer *
16,78
18,14
16,15
15,19
15,59
10,64
Dünya
455,63
606,64
617,53 581,73
534,3
460,97
2002
2004
2005
442,16 385,97 381,63
300,69
(*) Fındık üretimi 1000 tonun altında olan ülkeler
Kaynak: www.fao.org (04.05.2007)
2003
Türkiye, genellikle İtalya ve İspanya gibi
üretici ülkelere göre daha düşük
fiyatlardan fındık ihraç etmektedir. Buna
karşılık Avrupa Birliği (AB), Topluluk
orijinli fındığı üçüncü ülkelere ihraç eden
ihracatçılara, fındığın uluslararası fiyatları
ile Topluluk fiyatları arasındaki farkı
ihracat iadesi olarak vererek diğer
ülkelerin
fiyat
avantajını
ortadan
kaldırmaya ve ihracatı teşvik etmeye
çalışmaktadır. ABD ise, yüksek fındık
verim
düzeyinin
etkisiyle
dünya
piyasalarına diğer ülkelere göre daha
düşük fiyatlardan fındık sürebilmektedir.
Dünya fındık ithalatında ise, ülke grupları
itibariyle AB, ülkeler içerisinde ise
Almanya dünyanın en büyük fındık
ithalatçısı konumundadır. Dünya fındık
ithalatının yaklaşık %80'i AB tarafından
gerçekleştirilirken yaklaşık %30'u tek
başına
Almanya
tarafından
gerçekleştirilmektedir (3). Almanya'yı
sırası ile İtalya, Fransa, İsviçre, BelçikaLüksemburg, Çin, Avusturya, Hollanda,
İngiltere, ABD, İspanya, Polonya,
Yunanistan, Danimarka izlemektedir.
Almanya’nın dünya fındık piyasasındaki
önem ve etkisini artıran etkenler ise;
Almanya’nın en büyük fındık ithalatçısı
ve tüketicisi olması, fındık ticaretinin
(Hamburg’da) ve sanayisinin bu ülkede
yoğunlaşması, Türkiye ve İtalya’dan
sonra en fazla fındığı ihraç etmesi ve
fındık ithalatçısı firmaların tamamının
Hamburg Borsası Mal Birliği çatısı
altında çok iyi örgütlenmiş olmaları
olarak sıralanabilir (4).
.
3.Türkiye’de Durum
Türkiye, dünya ülkeleri içerisinde en büyük fındık üreticisi ve ihracatçısı durumundadır. Dünya fındık
alanlarının %84’üne sahip olan Türkiye’de 545–585 bin hektarlık alanda fındık üretimi yapılmaktadır
(Tablo 3). Üretimin %42’si Ordu, %30’u Akçakoca, %18’i Giresun ve %10’u da Trabzon Bölgesinde
gerçekleştirilmektedir (3). Ancak gerek fındık alanları ve gerekse üretim oldukça fazla olmasına
rağmen; hem iç tüketim hem de bahçelerin yaşlı olması, tozlanma ve döllenme yetersizliği, üretim
2
Fındık
TEAE
alanlarının taban arazilere yayılması ve bakımdan kaynaklanan sorunlar nedeniyle fındıktan alınan
verim diğer önemli fındık üreticisi ülkelere göre oldukça düşüktür. Örneğin Türkiye’de verim yaklaşık
olarak 1,3 ton/ha iken bu rakam yaklaşık olarak Amerika’da 2,2, Yunanistan’da 1,9, Çin’de 1,7 ve
Azerbaycan’ da 1,6 ton/ha’dır.
Tablo 3. Türkiye Fındık Dikim Alanlarındaki Bölgesel Gelişmeler (Hektar)
Yıllar
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Akçakoca
Bölgesi
161.000
164.000
164.000
167.200
168.500
172.000
Ordu
Bölgesi
226.000
227.000
228.000
234.000
238.800
245.000
Giresun
Bölgesi
100.000
100.000
100.000
101.000
102.600
103.000
Trabzon
Bölgesi
57.000
57.000
57.000
60.800
62.100
64.000
Toplam
544.000
548.000
549.000
563.000
572.000
584.000
Kaynak: www.fiskobirlik.org.tr (03.05.2007)
Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) tarafından yapılan uzun dönem üretim-tüketim projeksiyonu
incelendiğinde gelecekte üretimin giderek artması ve buna paralel olarak da üretim fazlasının artış
göstermesi beklenmektedir (Tablo 4).
Tablo 4. Türkiye’nin Uzun Dönem Kabuklu Fındık Üretim-Tüketim Projeksiyonu (Ton)
Yıllar
2010
2015
2020
2023
Üretim
(1)
702.033
775.782
849.532
893.782
İç Tüketim
(2)
71.961
76.476
80.991
83.700
İhracat
(3)
572.618
634.308
695.998
733.012
Tüketim
(2+3)= (4)
644.579
710.784
776.989
816.712
Üretim-Tüketim
Farkı (1-4)
57.454
64.998
72.543
77.070
Kaynak: DPT. Gıda Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu (07.05.2007)
Karşılaşılan sorunları çözmek, üretim fazlası olan ve destekleme alımları nedeniyle bütçeye büyük yük
getiren fındık üretim alanlarını azaltmak ve azaltma nedeniyle kazanılan tarım alanlarında üretim açığı
olan ürünlerin yetiştirilmesini sağlamak amacıyla 18.06.2002 tarih ve 24789 sayılı Resmi Gazete’de
yayınlarak “Tütün Üretiminden Vazgeçip Alternatif Ürün Yetiştiren Üreticilerin Desteklenmesine Dair
Kararın Uygulanmasına İlişkin Tebliğ” uyarınca 2002 yılında uygulanmaya başlanan “Alternatif Ürün
Programı” ile fındık üretiminden vazgeçen üreticilere, fındık ağaçlarının söküm bedeli, yetiştirdikleri
yeni ürünle fındık arasındaki gelir farkını telafi edici ödemeler ve yeni ürünlerin yetiştiriciliği için
gerekli girdiler parasal olarak karşılanmaktadır (5).
Dünyanın en büyük fındık ihracatçısı olan Türkiye’nin fındık dış ticareti incelendiğinde; 80 civarında
ülkeye fındık ihracatı yapıldığı, fındık ihracatında AB ülkelerinin önemli bir yeri olduğu ve bu ülkelerin
payının ihracattaki artışa paralel olarak artış gösterdiği dikkat çekmektedir. Türkiye’nin fındık ihraç
ettiği ülkeler içerinde ilk sıraları İtalya, Almanya, Fransa, Belçika ve İsviçre almaktadır. Bu ülkelerin
toplam fındık ihracatından aldıkları pay %78’dir (6). AB ülkelerinin toplam fındık ihracatındaki payı ise
yıllar itibariyle değişmekle beraber %80–85 düzeyindedir. Ayrıca özellikle Uzakdoğu ülkeleri ve
İskandinav ülkelerinin fındık ihracatında potansiyel pazarlar olduğu dikkat çekmektedir.
Fındık ihracatının ürün gruplarına göre dağılımı incelendiğinde başta kabuklu fındık olmak üzere,
kabuksuz fındık, fındık ezmesi, fındık unu, fındık püresi, fındık yağı, krokan ve işlenmiş fındık olarak
sekiz ana grupta gerçekleştiği görülmektedir. 2004 yılı fındık ihracatının %61,8’i kabuksuz fındık,
%0,6’sı kabuklu fındık, % 0,3’ü fındık unu, %8,1’i fındık püresi ve ezmesi, %0,8’i fındık yağı, %29,3’ü
de diğer şekillerde işlenmiş fındık olarak gerçekleşmiştir. İşlenmiş fındık ihracatının toplam fındık
ihracatındaki payı ise gittikçe artış göstermektedir (2001 yılında %23,9). Ancak fındık ihracatının
çoğunluğunun iç fındık olarak gerçekleştirilmesi, Türkiye’nin fındığı halen hammadde olarak
kullanılmak üzere ihraç ettiğini göstermektedir (7).
3
Fındık
TEAE
Türkiye’ de zaman zaman tescile ve asgari ihraç fiyatı uygulamasına tabi tutulan fındık 09.08.1983
tarihinden bu yana serbest ihracat kapsamında bulunmakta ve işlenmiş fındıkların büyük bir kısmı
ihracat iadesinden yararlanırken işlenmemiş natürel fındıklar DFIF(Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu)
pirimi kesintisine tabi tutulmaktadır. İhracat iadesi verilen işlenmiş fındıklar için iade miktarı 68$/ton
olarak uygulanmaktadır. 18 Aralık 1997 tarihinden itibaren; her türlü natürel iç fındık ihracatında 8
cent/kg karşılığı, her türlü kabuklu fındık ihracatında ise 4 cent/kg karşılığı Türk lirası DFIF 'e kesinti
uygulanmaktadır. Fındık ihracatından DFIF’in dışında FOB ihraç bedelinin %0,4’ü oranında tanıtım
fonu da kesilmektedir. Kesilen bu fonlar, iç ve dış piyasalarda fındığın tanıtılmasının finansmanında
kullanılmaktadır. Fındık ayrıca ihracatı zorunlu standarda tabi ürünler arasında yer almaktadır. Buna
göre; TS/1917 işlenmiş iç fındık, TS/3074 kabuklu fındık ve TS/3075 iç fındık standartları ihracatta
zorunlu uygulamada bulunmaktadır (8).
4.Genel Değerlendirme
Dünyada bademden sonra en yaygın yetiştiriciliği yapılan fındığın üretim ve ihracatında birinci sırada
yer alan Türkiye’de, mutlak ihtiyaç maddesi olmaması, fiyatının yüksek olması ve halkın satın alma
gücünün düşük olması gibi nedenlerle kişi başına düşen fındık tüketimi oldukça düşüktür (4). Ayrıca
fındığı değişik şekillerde işleyerek veya ambalajlayarak daha yüksek fiyatlardan ihraç etmek yerine
fındık ihracatının çoğunlukla iç fındık olarak gerçekleştirilmesi gelir kayıplarına neden olmakta ancak
ithalatçı ülkelerin ileri teknolojili işleme fabrikalarına sahip olmaları da, işlenmiş fındık ihracatının daha
fazla artırılmasına önemli bir engel teşkil etmektedir. Ayrıca Türkiye’nin dış piyasalarda yeterince
etkinlik sağlayamamasından dolayı Almanya, Hollanda, Fransa ve Belçika-Lüksemburg gibi fındık
üreticisi olmayan ülkeler, ithal ettikleri fındığı değişik şekillerde daha yüksek fiyatlardan ihraç
etmektedirler (8). Bu ülkelerin fındığı genellikle Türkiye’den ithal ettikleri göz önünde bulundurulacak
olursa, Türkiye’nin fındık üreticisi olmayan ülkelerin re-eksportunu önleyecek önlemleri almasının
zorunluluğu da ortaya çıkmaktadır. Bu da ancak fındık işleme sanayinin yanı sıra fındık ve fındık
ürünleri kullanan gıda sanayi kollarının gelişimi ile sağlanabilir.
Kaynaklar
1. FİSKOBİRLİK, www.fiskobirlik.org.tr/istatis.htm,; 03.05.2007
2. Fındık Tanıtım Grubu, www.ftg.org.tr; 03.05.2007
3. DPT. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. Gıda Sanayi Özel İhtisas Komisyonu Raporu Fındık İşleme Sanayi Alt
Komisyon
Raporu; 07.05.2007
4. M. Sarımeşeli. O. Aydoğuş. 2000. Dünya Fındık Piyasasının Ekonomik Analizi ve Türkiye için Optimum Politikaların
Saptanması. Proje Raporu 2000-Yayın No: 45. Temmuz. Ankara.
5. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, www.tarim.gov.tr; 08.05.2007
6. Karadeniz İhracatçılar Birliği, www.kib.org.tr;08.05.2007
7. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM). www.tim.org.tr/ihracatkayit.asp; 03.05.2007
8. İGEME, www.igeme.org.tr; 07.05.2007
9. FAOSTAT, www.fao.org; 04.05.2007
TARIMSAL EKONOMİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Kampüsü
Eskişehir Yolu 9.Km 1 No’lu Kapı
06530 Lodumlu/Ankara
Tel: 0 312 287 58 33
Faks: 0 312 287 54 58
Web: http://www.aeri.org.tr
e-mail: [email protected]
4