Ülkemizde Üstün Yeteneklinin Ele Alınması - Neurometrika-Tech

Zeka neyi içerir?
 Çözüm bilinmeyince doğaçlama yapabilme yeteneğidir (Piaget)
 Kaliteli bir sonuca bağlanan hayal kurma yeteneğidir.
 Akıl, yaşamın sunduğu seçenekler arasında en doğru olanı
bulabilme yeteneği; zeka ise yaratıcı akıldır
 Doğru tahminlerde bulunmaktır: problemin çözümünü bulmak, bir
tartışmanın temelinde yatan mantığı farkletmek, doğru olan yeni
analojiler kurmak, hoş bir armoni yakalamak, bir sonra ne
olacağını doğru olarak tahmin etmektir (H. Barlow)
 Çok-aşamalı planlar yapabilme yeteneğidir
 Zaman ekseni üzerinde düşünce ve hareketlerin daha rafine hale
getirilmesidir
 Zeka düşüncede çeşitliliktir, esnekliktir (Guilford)
 Zeka hızdır
 Zeka bütün bunların bir toplamıdır.
Üstün Yeteneğe İşaret Eden,
Onu Ortaya Çıkarabilen Bazı Özellikler....
• Kişiyle ilgili olanlar










Kendilik algısı
Yeterlik duygusu
Cesaret
Karakter
Sezgi
Karizma
Başarma gereksinimi
Ego gücü
Enerji
Çekici olma
Çevreyle ilgili olanlar










Sosyoekonomik statü
Ebeveynin sorumluluk duygusu
Ebeveynin kişiliği
Ebeveynin eğitimi
İlgilerinin uyarılması
Ailenin statüsü
Rol modelin varlığı
Sağlık
Şans faktörleri
“Zamanın ruhu”
Howard Gardner’ın Çoklu Zeka Kuramı
Üstün yeteneğin Üç Çember Kuramı
(Renzulli, 1978)
Ortalama-üstü
Genel ve Özel
Yetenek
Yaratıcılık
Göreve/İşe Bağlılık,
Yüksek Güdülenme
(
Üstün Genel Yetenek: Özellikler
Ortalama-üstü
Genel
Yetenek
Yüksek düzeyde soyut
düşünme, sözel ve sayısal
muhakeme, görsel mekandaki
ilişkileri kavrama, bellek,
sözel akıcılık
Yeni durumlara uyum yapma
Bilgi işlemenin otomatik hale
gelmesi
Üstün Özel Yetenek: Özellikler
Ortalama-üstü
Özel
Yetenek
Yeteneğin bir veya daha
fazla özel bilgi veya beceri
alanında kendini göstermesi
İleri bilgi, teknik, lojistik ve
strateji kullanma kapasitesi
İlişkili bilgiyi belirleyebilme
yeteneği
Üstün Göreve/İşe Bağlılık, Yüksek Güdü:
Özellikler
Ortalama-üstü
Özel
Yetenek
Göreve/İşe Bağlılık,
Yüksek Güdülenme
Yüksek düzeyde ilgi ve istek
Sebatkarlık, dayanıklılık,
azim, işe kendini verme ve
çok çalışma
Kendine güven, yeteneğe
güven, başarılı olmaya
güdülenme
Yüksek standartlar
oluşturma, eleştiriye açık
olma, ürünlerin kalite ve
mükemmeliyetin önemli
olması
Yaratıcılık: Özellikler
Yaratıcılık
Akıcı, esnek, düşüncede
orijinal
Deneyime açık, yeni ve farklı
düşünce, hareket ve ürüne açık
Meraklı, spekülatif, düşünme
ve harekette risk alan, kendini
geri çekmeyen/durdurmayan
Ayrıntıya, fikir ve nesnelerde
estetiğe duyarlı, dış uyarıcılar,
düşünce ve duyguları
konusunda etkinlik yapmaya,
onlara tepkide bulunmaya
istekli
Üstün yetenek?
Zeka (Intelligence) : Genel ve/veya özel zeka (IQ): yüksek zihinsel
güç
 Yetenek (talent): Genel veya özel zekanın optimal ve üretici kullanımı
(plastisite, nörobiyolojik yatkınlık, kalıtsallık ile yakından ilgili)
Toplumu oluşturan bireylerin;
 Yaklaşık %95’i normal zeka
 Yaklaşık %3’ü alt zeka
 Yaklaşık %2’si üstün yetenek grubuna girmektedir.
Toplumu Oluşturan Bireyler
normal zeka
alt zeka grubu
üstün yetenekli
İMPARATORLUK DÖNEMİNDE VE CUMHURİYET
TÜRKİYE’ SİNDE
ÜSTÜN ZEKALILAR İÇİN YAPILMIŞ
OLAN ÇALIŞMALAR

Osmanlı İmparatorluğu’nda Enderun mektebi

“İdil Biret ve Suna Kan’ın yabancı memleketlere müzik tahsiline
gönderilmesine dair Kanun” (5245 sayılı 07/07/1948 tarihli)

Güzel Sanatlarda Fevkalade İstidat Gösteren Çocukların Devlet
Tarafından Yetiştirilmesi Hakkında Kanun (24.02.1956 tarihli 9242
sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmış olan 6660 Sayılı Kanun)
YASAL DÜZENLEMELER
 Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Yönetmeliği
* 06/07/1962 tarih ve 11162 sayılı Resmi Gazete
 Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği
* 31 Mayıs 2006- 26184 Sayılı Resmi Gazete
 MEB Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi
* 25 Ocak 2007- 4 Sayılı TTK Kararı
ÜSTÜN ZEKALI ÇOCUKLARLA İLGİLİ
ÖZEL SEKTÖRDEKİ KURUMLAR
 Türk Eğitim Vakfı İnanç Türkeş Özel Lisesi (TEVİTÖL)
* Kuruluş: 2000, mezun sayısı: 391, mevcut öğrenci sayısı: 104
 Beyazıt Ford Otosan İlköğretim Okulu
YÜKSEKÖĞRETİM KURUMLARI
 İnönü Üniversitesi Üstün Yetenekliler Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi
 Karabük Üniversitesi Üstün Yetenekliler Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi
 Anadolu Üniversitesinde ilköğretim ve ortaöğretim kademelerinde yürütülen
Üstün Yetenekliler Eğitim Programları
 İstanbul Üniversitesi Üstün Zekalılar Eğitim Anabilim Dalı’nda üstün zekalı
öğrenciler için sınıf öğretmeni yetiştirme programı
 Çocuk üniversiteleri: Ankara Üniversitesi ve İstanbul Üniversitesinde
uygulanmaktadır.
ÜSTÜN ZEKALI ÇOCUKLARLA İLGİLİ
KAMUDAKİ KURUMLAR
Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürü
Dr. Ruhi Kılıç’ın
Üstün Yetenekliler Eğitimi Sempozyumu (2010 Koç Üniversitesi, İstanbul)’daki
konuşmasından alınmıştır.
 Fen Liseleri
1962 yılındaki Milli Eğitim Şurasında alınan karar doğrultusunda üstün
yetenekli çocukların yetiştirilmesi amacıyla 1964 yılında kurulmuştur
* 96 Fen Lisesi, 23.203 öğrenci
 Anadolu Liseleri
* 991 Anadolu Lisesi, 410.000 öğrenci
 Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi
* 57 AGSL, 10.134 öğrenci
 Spor Liseleri
* 22 Spor Lisesi,3.386 öğrenci
 Sosyal Bilimler Liseleri
18 SBL, 3.120 öğrenci
 Bilim ve Sanat Merkezleri (BİLSEM)
*61 ilde BİLSEM ve 6942 Öğrenci
BİLİM SANAT MERKEZLERİ (BİLSEM)
 BİLSEM üstün yetenekli öğrenciler için ülkemizdeki en kapsamlı
eğitim modelidir.
 İlk BİLSEM 1994-1995 eğitim-öğretim yılında Ankara’da açılmıştır.
 BİLSEM, ilköğretim ve ortaöğretim çağındaki üstün yetenekli
öğrencilerin bireysel yeteneklerinin farkında olmalarını ve yetenek
türlerine uygun eğitim almalarını sağlamak amacıyla açılmaktadır.
Ülkemizdeki 1995-2010 Yılları ArasıBilim ve Sanat Merkezleri
Sayısındaki Artış
70
60
50
40
30
20
Bilim ve Sanat
61 Merkezi Sayısı
10
0
95
9
1
97
9
1
99
9
1
01
0
2
03
0
2
05
0
2
07
0
2
09
0
2
10
0
2
Öğrenci sayısı: 6942
BİLSEM’lere Öğretmen Nasıl Seçiliyor?
Başvuru hakkı:
 Sicil notu
 Akademik Personel ve Lisanüstü Eğitimi Giriş Sınavı (ALES)
Tercih Nedenleri:
 Lisans Üstü Eğitim
 Yabancı Dil
 Hakemli dergilerde yayın, alanında yayınlanmış kitap
 Ulusal ve Uluslar-arası proje deneyimi
 Lisans bitirme notu
 Kendi alanında ders alırken üstün yetenekli çocukların eğitimi
alanında ders almış olmak
 Uzman veya başöğretmen unvanına sahip olmak
BİLSEM’lere Öğrenciler Nasıl Seçiliyor?



Sınıf öğretmeni tarafından doldurulan Gözlem Formu
Temel Kabiliyetler Testi (TKT 7-11)
Wechsler Çocuklar için Geliştirilmiş Zeka Testi Düzenlenmiş Formu
(WISC-R)
Zeka Bölümleri, Sözel Tanımlar, Oranlar
Zeka Bölümü
140 ve üstü
Tanımı
Oran
%
Deha
2.20
130-139
Çok üstün zeka
120-129
Üstün zeka
6.7
110-119
İleri zeka/parlak normal zeka
16.1
90-109
Normal zeka
50.0
80-89
Donuk normal zeka/tutuk zeka
16.1
70-79
Sınır zeka/düşük zeka
6.7
50-69
Hafif derecede zeka geriliği / eğitilebilir
geri zekalılık
31-49
Orta derecede zeka geriliği / öğretilebilir
geri zekalılık
20-30
<20
Ağır derecede zeka geriliği
Çok ağır derecede zeka geriliği
2.2
Zekanın toplumdaki dağılımı
ÜSTÜN YETENEK
BESLENMELİ, BÜYÜTÜLMELİ, KORUNMALIDIR
gizli
ortaya çıkıyor
görünüyor ve gelişiyor
Çocukta Toplam Zeka Bölümünün Yenidoğandaki Tepki Süresi ile İlişkisi .
Eğitim-öğretim temelinde:
 Geçerli yaklaşım ve teknikler kullanarak seçme (TANILAMA)
 Eğitim-öğretiminin doğru yapılması (EĞİTİM MODELİ)
 Doğru seçilmiş uzman ve in kullanılması (İNSAN KAYNAKLARI)
Kurum temelinde
 Yasal düzenlemelemelerle uygun kurum ve kuruluşların ihdası, işleyişlerin
belirlenmesi (SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK)
Bilişsel süreçler:
 sinir sisteminin yapı ve süreçleri temelinde ele alınır
 bu temele uygun teknik ve yöntemlerle incelenir
bu alanın kavram, model ve kuramları ile anlaşılmaya çalışılır
WISC-R
Sözel Bölüm:
Performans Bölüm:
Genel Bilgi (GB),
Resim Tamamlama (RT)
Benzerlikler (B)
Resim Düzenleme (RD)
Aritmetik (A)
Küplerle Desen (KD)
Sözcük
Dağarcığı
(SZ Parça Birleştirme (PB)
DAĞ)
Şifre (Ş)
Yargılama (Y)
Labirent (L)
Sayı Dizileri (SD)
BANNATYNE (1974) KATEGORİLERİ
Kazanılmış Bilgi puanı: Genel Bilgi, Aritmetik ve Sözcük Dağarcığı alttestleri
Kavramsal Beceri puanı: Yargılama, Benzerlikler ve Sözcük Dağarcığı alttestleri
Sıralama Becerisi puanı: Sayı Dizisi, Resim Düzenleme ve Şifre
Uzaysal Beceri puanı: Resim Tamamlama, Parça Birleştirme ve Küplerle Desen alttestleri
KAUFMAN (1979 )FAKTÖRLERİ
Sözel Bilgiyi Anlama: Genel Bilgi, Benzerlikler, Aritmetik,Yargılama
Algısal Organizasyon: Resim Tamamlama, Resim Düzenleme, Küplerle Desen, Parça Birleştirme
Dikkat: Sayı Dizileri, Şifre, Aritmetik
WISC-R
Bannatyne
Kaufman Faktörleri
Kategorileri
1.Genel Bilgi/ S
Kazanılmış Bilgi
Sözel Bilgiyi Anlama
2.Benzerlikler/S
Kavramsal
Sözel Bilgiyi Anlama
3.Aritmetik/S
Kazanılmış Bilgi
Dikkat
4.Sözcük Dağarcığı/S
Kazanılmış Bilgi
Kavramsal
5.Yargılama/S
Kavramsal
Sözel Bilgiyi Anlama
6.Sayı Dizileri/S
Sıralama
Dikkat
7.Resim Tamamlama/P
Mekansal
Algısal Organizasyon
8. Resim Düzenleme/P
Sıralama
Algısal Organizasyon
9. Küplerle Desen/P
Mekansal
Algısal Organizasyon
10.Parça Birleştirme/P
Mekansal
Algısal Organizasyon
11. Şifre/P
Sıralama
Dikkat
12. Labirent/P
1. Wechsler D (1949) Manual for the Wechsler Intelligence Scale for Children. New York:
Psychological Corporation.
2. Wechsler D (1974) WISC-R Manual for the Wechsler Intelligence Scale for Children- Revised. New
York. Psychological Corporation.
3. Wechsler D (1991) Manual for the Wechsler Intelligence Scale for Children—Third Edition. San
Antonio, TX: The Psychological Corporation.
4. Wechsler D (2003) Wechsler Intelligence Scale for Children—Fourth Edition. San Antonio, TX:
Psychological Corporation.
Savaşır I, Şahin N (1995).
Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği (WISC-R) El Kitabı.
Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
İnsan Beyni
•Hücre (nöron) sayısı: 1010 nöron, 180 milyar hücre
• Her hücrenin diğer hücrelerle kurduğu ilişki sayısı:
1.000 – 15.000
TANILAMADA HANGİ
YÖNTEMLER KULLANILMALIDIR?
Beyin faaliyetini ortaya koyan veya
bu faaliyete duyarlı olanlar kullanılmalıdır.
Yöntemler şunlardır:
Nöropsikolojik Testler (NPT), Nöropsikolojik Görevler (NPG)
Beyin elektriksel faaliyeti: elektroensefalografi (EEG), olayilişkili elektrofizyolojik ölçümler (OİP/ERP)
Fonksiyonel Manyetik Rezonans Görüntüleme (FMRG)
Psikometrik değerlendirmede
I. NÖROPSİKOLOJİK TESTLER ve
GÖREVLER
Nöropsikolojik Test nedir?
Bilişi, beyne atıfta bulunarak ölçen karmaşık yapıda psikometrik
araçlar.
Türk Çocukları için Araştırma ve
Geliştirme Çalışmaları Tamamlanmış
Olan Nöropsikolojik Testler
Türk Çocukları için Araştırma ve
Geliştirme Çalışmaları Sürmekte Olan
Nöropsikolojik Testler
Testlerin adları
Duyarlı
beyin alanı
Mangina Test
(Orijinal adı:Mangina
Test)
Frontal lob
Parietal lob
Frontal lob
Temporal lob
İşitsel Sözel Öğrenme
Testi
(Orijinal adı: Visual Verbal
Learning Test)
Frontal lob
Temporal lob
(Sol yarı küre)
Çizgi Yönünü Belirleme
Testi
(Orijinal adı:Judgement of
Line Orientation)
Sağ parietal lob
(Sağ yariküre)
Üst-biliş Testi
(Orijinal adı:Metacognition Test)
Beyne yaygın
sinir ağı
Bazal
gangliyonlar
İşaretleme Testi
(Orijinal adı:Cancellation
Test)
Parietal lob
(Sağ yarı küre)
Kelime Kökü
Tamamlama Testi
(Orijinal adı:Word Stem
Completion Test)
Raven Standart Matrisler
Testi
(Orijinal adı:Raven Standard
Matrices)
Sağ parietal lob
Yaygın beyin
alanları
Yönetici İşlev
Davranışlarını
Derecelendrime Ölçeği
(Orijinal adı:Behavioral
Rating Inventory of
Executive Functions)
Frontal lob
Beyne yaygın
sinir ağı
Testlerin adları
Duyarlı beyin
alanı
Wisconsin Kart Eşleme
Testi
(Orijinal adı: Wisconsin Card
Sorting Test)
Frontal lob
Stroop Testi TBAG Formu
(Orijinal adı:Stroop Test)
Frontal lob
Sayı Dizisi Öğrenme Testi
(Orijinal adı:Serial Digit
Learning Test)
ÖRNEKLEM
Sağlıklı: 38 çocuk
DEHB: 70 çocuk
Özellikler: ZB< 130, ilk sevk, ilaçsız,
DEHB dışında hastalık yok
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (ADHD) ve
alttürlerinde tanı: Bir sosyal soruna multidisipliner ve
multiteknolojik çözüm.
Proje No: DPT-HÜAF 2006K120-640-06-08
Yürütücü
Prof. Dr. Sirel Karakaş
ÖRNEKLEM
ZB: 130-140 olan grup: 12 çocuk
ZB 90-129: 16 çocuk
Erkek, 6-13 yaş, sağlıklı
Üstün zeka düzeyinden gelen çocuklar
Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve
Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğünce
uygun bulunan ön proje kapsamında Ankara ilindeki
Bilim ve Sanat Merkezleri’nden sağlanmıştır.
Yürütücü
Prof. Dr. Sirel Karakaş
STROOP BÖLÜM 5 SÜRE
mavi sarı kırmızı yeşil
yeşil mavi sarı kırmızı
yeşil kırmızı mavi sarı
kırmızı yeşil sarı mavi
sarı kırmızı yeşil mavi
kırmızı mavi sarı yeşil
1390
1380
1370
Series1
Alt Yetenek Grubu
1360
Series2
Üst Yetenek Grubu
1350
1340
1330
1320
1
İŞARETLEME TESTİ TOPLAM İŞARETLENEN HEDEF SAYISI
3700
3650
3600
Series1
3550
Series2
3500
3450
3400
3350
3300
1
İşaretleme Testi: Dikkati sürdürme yeteneğinin alt ve üst yetenek
düzeyinden gelen bireylerdeki durumu.
GİSD-B TOPLAM PUAN
40
35
30
Series1
Üst Yetenek Grubu
Alt Yetenek Grubu
Series2
25
20
15
10
5
0
1
GİSD-B: Kısa süreli bellek kapasitesi ve ezber öğrenme yeteneğinin alt ve
üst yetenek düzeyinden gelen bireylerdeki durumu.
NÖROPSİKOLOJİK DEĞERLENDRİME
GENEL DEĞERLENDİRME
Zeka Bölümü (ZB) 130'un üstündeki çocukların incelenen tüm bilişsel
süreçler açısından ortalamaları, aynı yaş ve eğitim grubunda olup ZB 90130 olan çocuklardan daha yüksektir.
ZB 130’un üstünde olan çocukların üstün olduğu bilişsel alanlar şunlardır:
 Görsel mekansal biliş (% 57.77).
 Öğrenme yeteneği (%34.25)
 Çelişki çözümleme ve tepki ketleme yeteneğini ölçmek üzere geliştirilmiş
görevlerdeki tepki hızı %27 dolaylarında daha kısadır.
 Sürekli dikkati ölçmek üzere geliştirilmiş görevlerde doğru tepki sayıları %1%2 oranında daha yüksek, ancak görevleri tamamlama sürelerindeki %7-16
oranında daha kısadır.
 Seçici dikkati ölçmek üzere geliştirilmiş görevleri tamamlama
sürelerindeki üstünlük de, %7-%18 dolaylarındadır.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda Kullanılan Görevler Bataryası (toplam 103 puan)
1. Yap-Yapma Görevi
2. Bileşik Uyaran Görevi
3. Yap-Yapma Ters
Döndürülmüş Formu
4. Sürekli Performans Görevi
5. Atlanan Uyarıcı Görevi
6. Senkronize Parmak Tepkisi
Görevi
7. Stroop Testi
8.Seçici Dikkat Görevi
9. Durdurma Görevi
10.Wisconsin Kart Eşleme Testi
Z, H, M, N, L, D, T, C, K, G, S
?
2500 Hz
1000 Hz
Yap / Yapma Görevi (A)
Yap'da doğru tepki sayısı (hit)
Yap'da yanlış tepki sayısı (miss)
Yapma'da doğru tepki sayısı (correct rejection)
Yapma'da yanlış tepki sayısı (false alarm)
Yap'da doğru tepki latansı (average RT for hits)
Yapma'da yanlış tepki latansı (average RT for FAs)
Bileşik Uyarıcı Görevi
Yap'da doğru tepki sayısı (hit)
Yap'da yanlış tepki sayısı (miss)
Yapma'da doğru tepki sayısı (correct rejection)
Yapma'da yanlış tepki sayısı (false alarm)
Bileşik uyarıcıda tepki sayısı
Yap'da doğru tepki latansı (average RT for hits)
Yapma'da yanlış tepki latansı (average RT for FAs)
Bileşik uyarıcıda tepki latansı
Yap / Yapma Görevi (B)
Yap'da doğru tepki sayısı (hit)
Yap'da yanlış tepki sayısı (miss)
Yapma'da doğru tepki sayısı (correct rejection)
Yapma'da yanlış tepki sayısı (false alarm)
Yap'da doğru tepki latansı (average RT for hits)
Yapma'da yanlış tepki latansı (average RT for FAs)
Ters Tepki Görevi
Yap'da doğru tepki sayısı (hit)
Yap'da yanlış tepki sayısı (miss)
Yapma'da doğru tepki sayısı (correct rejection)
Yapma'da yanlış tepki sayısı (false alarm)
Yap'da doğru tepki latansı (average RT for hits)
Yapma'da yanlış tepki latansı (average RT for FAs)
Tam
Puan
64.00
64.00
16.00
16.00
1500.00
1500.00
Tam
Puan
32.00
32.00
8.00
8.00
40.00
1500.00
1500.00
1500.00
Tam
Puan
64.00
64.00
16.00
16.00
1500.00
1500.00
Tam
Puan
64.00
64.00
16.00
16.00
1500.00
1500.00
Durdurma Görevi
Yap'da doğru tepki sayısı (hit-pasif blok-10/sarı)
Yap'da yanlış tepki sayısı (miss-pasif blok-10/sarı)
Yap'da doğru tepki sayısı (hit-aktif blok-50/sarı)
Yap'da yanlış tepki sayısı (miss-aktif blok-50/sarı)
Yapma'da doğru tepki sayısı (correct rejection-aktif blok-25/sarı)
Yapma'da yanlış tepki sayısı (false alarm-aktif blok-25/sarı)
Yapma'da doğru tepki sayısı (correct rejection-aktif blok-40/siyah)
Yapma'da yanlış tepki sayısı (false alarm-aktif blok-40/siyah)
Yap'da doğru tepki latansı (average RT for hits-pasif-10/sarı)
Yap'da doğru tepki latansı (average RT for hits-aktif-10/sarı)
Yapma'da yanlış tepki latansı (average RT for FAs-aktif-25/sarı)
Yapma'da yanlış tepki latansı (average RT for FAs-aktif-40/siyah)
Norm
Puan
Yüzde
61.00
95.31
3.00
4.69
12.33
77.06
3.66
22.88
254.03
16.94
336.69
22.45
SATU
Puan
Yüzde
64.00
100.00
0.00
0.00
13.00
81.25
3.00
18.75
283.09
18.87
257.33
17.16
Senkronize Parmak Tepkisi Görevi
Norm
Puan
Yüzde
31.33
97.91
0.66
2.06
6.00
75.00
2.00
25.00
15.00
37.50
315.26
21.02
127.83
8.52
267.32
17.82
Norm
Puan
Yüzde
91.41
58.50
8.59
5.50
53.13
8.50
46.88
7.50
18.67
280.02
12.71
190.69
SATU
Puan
Yüzde
32.00
100.00
0.00
0.00
8.00
100.00
0.00
0.00
2.00
5.00
347.28
23.15
0.00
292.00
19.47
SATU
Puan
Yüzde
64.00
100.00
0.00
0.00
11.00
68.75
5.00
31.25
299.16
19.94
229.00
15.27
Atlanan Uyarıcı Görevi
Norm
Puan
63.00
1.00
8.00
8.00
247.78
210.25
Tam
Puan
72.00
72.00
36.00
36.00
36.00
36.00
36.00
36.00
1000.00
1000.00
250.00
300.00
98.44
1.56
50.00
50.00
16.52
14.02
Puan
64.00
0.00
12.00
4.00
287.28
230.00
Norm
Puan
Yüzde
65.00
90.28
7.00
9.72
34.00
94.44
2.00
5.56
31.33
87.03
4.67
12.97
32.33
89.81
3.67
10.19
561.27
56.13
603.06
60.31
345.83
138.33
115.89
38.63
Yüzde
100.00
0.00
75.00
25.00
19.15
15.33
SATU
Puan
Yüzde
106.00
98.15
2.00
1.85
8.00
66.67
4.00
33.33
255.22
31.90
220.75
8.18
Norm
Tam
Puan
SATU
Yüzde
Puan
Yüzde
Puan
5. Daire doğru tepki sayısı (hit)
16.00
16.00
100.00
16.00
5. Daire yanlış tepki sayısı (miss)
16.00
0.00
0.00
0.00
0.00
İlk 4 daire doğru tepki sayısı (correct rejection)
48.00
47.50
98.96
48.00
100.00
İlk 4 daire yanlış tepki sayısı (false alarm)
100.00
48.00
0.50
1.04
0.00
0.00
5. Daire doğru tepki latansı (average RT for hits)
1500.00
-245.00
-16.33
937.06
62.47
İlk 4 daire yanlış tepki latansı (average RT for FAs)
1500.00
337.00
22.47
Seyrek Uyarıcı Görevi
Tam
Puan
16.00
16.00
64.00
64.00
İnce ses (seyrek) doğru tepki sayısı (hit)
İnce ses (seyrek) yanlış tepki sayısı (miss)
Kalın ses (sık) doğru tepki sayısı (correct rejection)
Kalın ses (sık) yanlış tepki sayısı (false alarm)
İnce ses (seyrek) doğru tepki latansı (average RT for hits)
1500.00
Kalın ses (sık) yanlış tepki latansı (average RT for FAs)
1500.00
WCST Görevi
SATU
Yüzde
Yap'da doğru tepki sayısı (hit)
Yap'da yanlış tepki sayısı (miss)
Yapma'da doğru tepki sayısı (correct rejection)
Yapma'da yanlış tepki sayısı (false alarm)
Yap'da doğru tepki latansı (average RT for hits)
Yapma'da yanlış tepki latansı (average RT for FAs)
Norm
Puan
Yüzde
96.66
89.50
11.33
10.49
6.00
50.00
6.00
50.00
283.66
35.46
326.95
12.11
Tam
Puan
108.00
108.00
12.00
12.00
800.00
2700.00
Toplam tepki sayısı
Doğru tepki sayısı
Yanlış tepki sayısı
Kavramsal düzey tepki sayısı
Tepki verilmeyen uyarıcı sayısı
Doğru tepki latansı
Yanlış tepki latansı
SATU
Puan
Yüzde
69.00
95.83
3.00
4.17
31.00
86.11
5.00
13.89
36.00
100.00
0.00
0.00
34.00
94.44
2.00
5.56
582.46
58.25
716.32
71.63
0.00
126.50
42.17
Tam Puan
60.00
60.00
60.00
60.00
60.00
1000.00
1000.00
Sürekli Dikkat Görevi
Norm
Puan
Yüzde
15.00
93.75
1.00
6.25
64.00
100.00
0.00
0.00
340.00
SATU
Puan
Yüzde
15.00
93.75
1.00
6.25
63.00
98.44
1.00
1.56
22.67
1131.53
75.44
0.00
1037.00
69.13
Norm
Puan
60.00
24.66
35.33
27.33
0.00
1420.18
1679.91
Tam
Puan
Z harfi doğru tepki sayısı (hit)
Z harfi yanlış tepki sayısı (miss)
Diğer harfler doğru tepki sayısı (correct rejection)
0.00
12.00
12.00
108.00
Diğer harfler yanlış tepki sayısı (false alarm)
108.00
Z harfi doğru tepki latansı (average RT for hits)
1250.00
Diğer harfler yanlış tepki latansı (average RT for FAs)
1250.00
SATU
Yüzde
100.00
41.10
58.88
45.55
0.00
142.02
167.99
Yüzde
98.33
71.67
26.67
56.67
1.67
186.33
200.71
Puan
59.00
43.00
16.00
34.00
1.00
1863.33
2007.13
Norm
SATU
Puan
Yüzde
Puan
Yüzde
12.00
100.00
12.00
100.00
0.00
0.00
0.00
0.00
106.50
98.61
108.00
100.00
1.50
1.39
0.00
0.00
418.46
33.48
407.42
32.59
338.67
27.09
0.00
Stroop Görevi
Kelimeler
Uyuşan'da doğru tepki sayısı (hit)
Uyuşan'da yanlış tepki sayısı (miss)
Uyuşmayan'da doğru tepki sayısı (correct rejection)
Uyuşmayan'da yanlış tepki sayısı (false alarm)
Uyuşan'da doğru tepki latansı (average RT for hits)
Uyuşan'da yanlış tepki latansı (average RT for misses)
Uyuşmayan'da doğru tepki latansı (average RT for CRs)
Uyuşmayan'da yanlış tepki latansı (average RT for FAs)
Daireler
Uyuşan'da doğru tepki sayısı (hit)
Uyuşan'da yanlış tepki sayısı (miss)
Uyuşmayan'da doğru tepki sayısı (correct rejection)
Uyuşmayan'da yanlış tepki sayısı (false alarm)
Uyuşan'da doğru tepki latansı (average RT for hits)
Uyuşan'da yanlış tepki latansı (average RT for misses)
Uyuşmayan'da doğru tepki latansı (average RT for CRs)
Uyuşmayan'da yanlış tepki latansı (average RT for FAs)
Seçici Dikkat Görevi
Tek Uyarıcı
Kırmızı üçgen'de doğru tepki sayısı (hit)
Kırmızı üçgen'de yanlış tepki sayısı (miss)
Mavi üçgen'de doğru tepki sayısı (correct rejection)
Mavi üçgen'de yanlış tepki sayısı (false alarm)
Kırmızı yamuk'ta doğru tepki sayısı (correct rejection)
Norm
Tam
Puan
SATU
Yüzde
Puan
Yüzde
Puan
30.00
30.00
30.00
30.00
2000.00
2000.00
2000.00
2000.00
27.33
2.66
27.00
3.00
685.83
692.36
802.06
580.83
91.10
8.87
90.00
10.00
34.29
34.62
40.10
29.04
29.00
1.00
28.00
2.00
637.69
628.00
672.93
609.00
96.67
3.33
93.33
6.67
31.88
31.40
33.65
30.45
30.00
30.00
30.00
30.00
2000.00
2000.00
2000.00
2000.00
28.00
2.00
28.00
2.00
535.47
442.17
560.17
449.85
93.33
6.67
93.33
6.67
26.77
22.11
28.01
22.49
29.00
1.00
30.00
0.00
459.66
378.00
544.53
96.67
3.33
100.00
0.00
22.98
18.90
27.23
0.00
Tam Puan
Norm
Puan
Yüzde
SATU
Puan
Yüzde
28.00
28.00
27.00
1.00
96.43
3.57
26.00
2.00
92.86
7.14
14.00
12.00
85.71
14.00
100.00
14.00
2.00
14.29
0.00
0.00
14.00
11.33
80.93
14.00
100.00
Kırmızı yamuk'ta yanlış tepki sayısı (false alarm)
Kırmızı üçgen'de doğru tepki latansı (average RT for hits)
14.00
2.66
19.00
0.00
0.00
2000.00
559.71
27.99
595.62
29.78
Kırmızı üçgen'de yanlış tepki latansı (average RT for misses)
2000.00
497.80
24.89
664.50
33.23
Mavi üçgen'de doğru tepki latansı (average RT for CRs)
2000.00
570.10
28.51
569.14
28.46
2000.00
2000.00
2000.00
474.00
477.50
456.66
23.70
23.88
22.83
619.21
0.00
30.96
0.00
28.00
28.00
28.00
28.00
25.00
3.00
23.00
5.00
89.29
10.71
82.14
17.86
24.00
4.00
27.00
1.00
85.71
14.29
96.43
3.57
2000.00
775.12
38.76
822.33
41.12
Mavi üçgen'de yanlış tepki latansı (average RT for FAs)
Kırmızı yamuk'ta doğru tepki latansı (average RT for CRs)
Kırmızı yamuk'ta yanlış tepki latansı (average RT for FAs)
Dokuz Uyarıcı
Kırmızı üçgen var'da doğru tepki sayısı (hit)
Kırmızı üçgen var'da yanlış tepki sayısı (miss)
Kırmızı üçgen yok'da doğru tepki sayısı (correct rejection)
Kırmızı üçgen yok'da yanlış tepki sayısı (false alarm)
Kırmızı üçgen var'da doğru tepki latansı (average RT for hits)
Kırmızı üçgen var'da yanlış tepki latansı (average RT for misses)
2000.00
792.44
39.62
795.25
39.76
Kırmızı üçgen yok'da doğru tepki latansı (average RT for CRs)
2000.00
651.50
32.58
869.07
43.45
Kırmızı üçgen yok'da yanlış tepki latansı (average RT for FAs)
2000.00
750.33
37.52
913.00
45.65
RAPOR
Olgu farklı dikkat ve ketleme biçimleri açısından BDB’deki 11 görev aracılığıyla değerlendirilmiştir. Değerlendirmeler
BDB’den hesaplanan 99 puan üzerinden yapılmıştır.
1.
Olgunun ketleme alanında genelde sorun bulunmamaktadır Bileşik Uyarıcı görevinde olgunun tepkisini ketleme becerisi
norm değerin çok üstünde bulunmuştur.
2.
Farklı uyarıcılarla incelenen sinyal belirleme, ayırt etme,
odaklanmış dikkat, sürekli dikkat ve denetleyici dikkat
alanlarında sorun bulunmamaktadır.
3.
Olgunun seçici dikkat alanındaki sorunu hedef uyarıcılara karşıdır. Bu bulgu olguda dikkat edilmesi gereken uyarıcıların
seçilmesinde sorun bulunduğunu göstermektedir.
4.
5.
Olguda bir ketleme görevinin tek bölümünde bağlama-bağımlı (context dependent) dikkat sorunu gözlenmiştir.
Olgunun işitsel uyarıcıların ayırt edilmesini içeren görevde sorunu vardır. Bu sorun art alan niteliğindeki kalın seslerde ve
çok uzun tepki süreleri ile kendini göstermektedir. (Buradaki sorunun işitme kaynaklı olup olmadığı ayrıca
incelenmelidir.)
6.
7.
Yukarıdaki bulgular olgunun genelde art alan/bağlam analizinden kaynaklanan bir sorunu olduğunu düşündürmektedir.
Bu bağlamda olgunun dikkat etme stratejileri açısından yönlendirilmesinde fayda olacağı düşünülmektedir.
Uygulayan
Raporlandıran
RAPOR
1. Olguda öğrenme sorunu bulunmamaktadır.
2. Olguda çok yönlü olarak değerlendirilen ketleme becerisi (örn. potansiyel davranışı
ketleme, süregiden davranışı ketleme) açısından sorun bulunmamaktadır.
3. Olgu çok yönlü olarak değerlendirilen dikkat türleri (örn. sinyal belirleme, odaklanmış
dikkat, seçici dikkat, denetleyici dikkat) açısından sorun bulunmamaktadır.
4. Tek olarak gelen uyarıcılara aynı tepkinin vermesi istendiğinde olgunun ortaya koyduğu
çok düşük performans, çok daha karmaşık ve zorlayıcı görevlerdeki performansı ile
uyumsuzdur. Bu durum
un, örneğin yeknesaklığın olumsuz etkisi ile açıklanıp
açıklanamayacağı gözlenmelidir.
5. Olguda göze çarpan yeg âne sorun (düşük doğru tepki sayısı, yüksek yanlış tepki sayısı,
normun çok altında veya üstünde tepki süreleri),
uyarıcıların ayırt edilmesini
içeren
görevde ortaya çıkmıştır. Bu sorunun ayırt etmeyi içeren dikkat sorunu olduğu
düşünülebilir. Ancak diğer dikkat türleri üzerindeki durumu, olguda böyle bir dikkat
sorununu ihtimal dışı bırakabilmektedir. Bu sorunun
işitmeye bağlı olup olmadığı
odyoloji uzmanı tarafından çok yönlü olarak değerlendirilmelidir.
6. Başvuruya neden şikayetler sürdüğü takdirde olgunun psikolog tarafından tekrar
değerlendirilmesi önerilmektedir.
Uygulayan
Raporlandıran
RAPOR
Olgu farklı dikkat ve ketleme biçimleri açısından BDB’deki 11 görev aracılığıyla
değerlendirilmiştir. Değerlendirmeler BDB’den hesaplanan 99 puan üzerinden
yapılmıştır.
1. Olgunun öğrenilmiş yani nispeten otomatik hale geçmiş olan bir tepkiyi
yapmada sorunu bulunmamaktadır.
2. Olgunun tepki ketleme alanında (Yap-Yapma görevler ailesi) sorunu
bulunmamaktadır.
3. Olgunun tepki hızı doğru tepki yaptığında her zaman, yanlış tepki yaptığında ise
çoğunlukla norma göre yavaştır.
4. Bu bulgular hiperaktivite ve/veya dürtüsellik ile uyumlu değildir.
5. Olgunun dikkat alanında yaygın sorunu vardır. Bu sorunlar odaklanmış dikkatin
sadece basit formunu değil, bozucu etki altındaki formunu; seçici dikkatin
özellikle çeldiricilere ilişkin kısmını ve denetleyici dikkati içermiştir. .
6. Basit uyarıcılara kendi hızında veya hızla tepkide bulunma (sırasıyla,
Durdurma/tek uyarıcılı form ve Senkronize Parmak Tepkisi Görevi) ile ayırt
etme (Seyrek Uyarıcı/ seyrek tiz ses) görevlerinde sorunlar dikkat bozukluğunun
yansımaları olarak düşünülmektedir.
7. Yukarıdaki bulgular Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun Dikkat
Eksikliği Önde Gelen Alt Tipini düşündürmektedir.
8. Olgunun Çocuk ve Ruh Sağlığı Uzmanı tarafından değerlendirilmesinin uygun
olacağı düşünülmektedir.
Uygulayan
Raporlandıran
YAP YAPMA GÖREVİ Doğru tepkiler için elde edilen OİP’ler.
-12.5
Yeşil uçandairede 1’e basmak.
-10.0
-7.5
-5.0
Sweep: 1936-3216
-2.5
µV
İsabet
0.0
2.5
(hit)
5.0
7.5
10.0
12.5
-500.0
-250.0
0.0
250.0
500.0
ms
750.0
1000.0
-12.5
DEHB
Sağlıklı
-10.0
-7.5
-5.0
Sweep: 308-576
Doğru ret
-2.5
µV
Kırmızı uçandairede tuşa basmamak.
0.0
(correct
rejection)
2.5
5.0
7.5
10.0
12.5
-500.0
-250.0
0.0
250.0
500.0
ms
750.0
500.0
ms
750.0
1000.0
Bileşik uyaranda tuşa basmamak.
-12.5
-10.0
-7.5
-5.0
Sweep: 753-661
-2.5
µV
0.0
2.5
5.0
7.5
10.0
12.5
-500.0
-250.0
0.0
250.0
1000.0
YAP YAPMA GÖREVİ Yanlış tepkiler için elde edilen OİP’ler.
-12.5
Yeşil uçandairede 1’e basmamak.
-10.0
-7.5
-5.0
Sweep: 167-219
-2.5
µV
Iskalamak
0.0
2.5
(miss)
5.0
7.5
10.0
12.5
-500.0
-250.0
0.0
250.0
500.0
ms
750.0
1000.0
-12.5
DEHB
Sağlıklı
-10.0
-7.5
-5.0
Sweep: 211-252
Kırmızı uçandairede tuşa basmak.
-2.5
µV
Yanlış alarm
0.0
2.5
(false alarm)
5.0
7.5
10.0
12.5
-500.0
-250.0
0.0
250.0
500.0
ms
750.0
1000.0
-12.5
Bileşik uyaranda tuşa basmak.
-10.0
-7.5
-5.0
Sweep: 1134-451
-2.5
µV
0.0
2.5
5.0
7.5
10.0
12.5
-500.0
-250.0
0.0
250.0
500.0
ms
750.0
1000.0
Sonuçlar, Kuram ve Modeller
 Üstün yetenekli çocuklarda beyin alanları birbirine daha yoğun bir şekilde
bağlanmıştır: Sinapslar üzerinden bağlantısallık
 Sinir lifleri arasındaki mekansal ve zamansal bağlantılar (binding) daha yoğundur. Bu da
beyin yapıları ve işlevsel modaliteler arasında etkileşimi sağlar (Engel et al., 1999).
 Yaratatıcılığın temelinde hemisfer- içi ve hemisferler-arası seçici olarak dağılmış sinir ağları
bulunmaktadır Yaratıcı etkinlik sırasında korteks alanlarının uzak kısımlarını birbirine
bağlayan bu uzun lifler faaliyete geçer (Petsche, 1996).
 Gifted çocuklar sol ve sağ yarı kürelerini koşulların gerektirdiği biçimde koordine ederler
(O’Boyle, Alexander, Benbow, 1991).
 Üstün yetenekli (IQ) çocukların beyin alanları zaman boyutu üzerinde daha koordineli bir
biçimde çalışır (Zhang, Shi, Luo, Zhao, Yang, 2006; ; Liu, Shi, Zhang, Yang, 2007).
 Bilişsel kaynaklar durumun gereklerini yerine getirecek biçimde optimal biçimde dağıtılır
(Jin, Kwon, Jeong, Kwon, Shin, 2006).
 devam........Sinapslar üzerinden bağlantısallık
 Ödül sistemi ile ilgili beyin yapılarını (n. accumbens, Bazal gangia ve kortikobazal lifler,
örtük bellek) da içeren yoğun bağlantılar; (1) bilişsel ve duygusal süreçler (2) amaca yönelik
ve kontrollu davranışlar (3) otomatik (bilinç-öncesi ve/veya dışı, istemsiz) süreçlerle ilgilidir.
Yaratıcılık yapılandırılmış ve yapılandırılmamış bu süreçlerin uygun şekilde
dengelenmesinden kaynaklanır (Finke, 1996).
 Yaratıcılığın kuluçka ve aydınlanma dönemlerindeki yenilik arama ve ayrışık düşünme: (1)
yüksek dopamin (2) düşük noprepinefrin (3) düşük genel uyarılmışlık (4) çok hafif bir frontal
disfonksiyonun birleşimi altında gerçekleşir (Chakravarty, 2009).
 Yaratıcı insanlarda (1) şakak lobunda yoğun şekilde depolanmış bilgi vardır (2) frontal
loblar ayrışık düşünmeye uygundur. Bu loblar ayrıca norepinefrinin düşük olmasını sağlar. Bu
düzen beyinde sinyalin gürültüye oranını yükseltir, kavram oluşturma yoğunluğu artır,
yaratıcı eylemlerin yapılmasını sağlar (Heilman, Nadeau, Beversdorf, 2003).
 Karmaşık bir şekilde birbirine yapısal ve işlevsel olarak bağlanmış olan beyinde
“düzensizliğin düzeni” aranmalıdır: Kaos Modeli (Chan, Buckley, 1988).
 Prefrontal lob işlevselliği
 Üstün yetenek insan beyninin en büyük alanı olup beynin pek çok yeriyle
bağlantılı ve yönetici işlevlerin de gerçekleştiği yerle ilişkilidir.
 Davranış kontrolu
 Üstün yetenekli (IQ) çocuklarda davranış kontrolu (potansiyel bir davranışı,
süregelmekte olan bir davranışı, doğal davranış eğilimlerini) daha güçlüdür (Duan,
Shi, Mou, Cui, Wang, 2009).
 Nöral hız kuramı
 Üstün yetenekli (IQ) çocuklarda sinir sistemi daha hızlı çalışır, Bilişsel süreçler de
daha hızlı gerçekleşir (Liu, Shi, Zhang, Yang, 2007).
MR Traktografi: Difüzyon
tensör görüntüleme
(DTI) ile elde edilmiştir.
Dil işlevlerine ait motor ve reseptif alanları
birleştiren beyaz cevher yolakları
Üstün Yetenekte
Bağlantısallık
FMRG
MR Traktografi
III. FONKSİYONEL
MANYETİK REZONANS GÖRÜNTÜLEME
FMRG
FMRG nedir?
Bu görüntüleme tekniği beynin uyarılması veya bir etkinliğin
yapılmasına bağlı olarak gelişen metabolik ve damarsal etkinliği
saptar. FMRG söz konusu olayların faaliyete geçirdiği beyin
alanlarını gösterir.
Sağlıklı Çocuk
Dikkat Eksikliği
Hiperaktivite Bozukluğu
BA 10
BA 32
BA 46
BA 45
BA 11
BA 47
BA 22
BA 39 BA 29BA 39
BA 22
BA 10
BA 32
BA 36
BA 36
BA 32
BA 11
BA 22
BA 45
MDN
RN
GP
BA 36
BA 29
DEHB’de beyin nasıl çalışıyor (sağlıklı çocuğa göre):
 Yaygın etkinliğin bütünlüğü bozulmuş durumda. Etkinlik konuşma alanında (içsel konuşma) ve
korteksaltı alanlarda gerçekleşiyor.
 Beynin aktivasyon ve deaktivasyon alanlarına örgütlenmesi bozulmuş durumda. Arka kısımda
deaktivasyon yok veya çok zayıf.
Üstün zekalı çocukların görsel malzemeleri anlama ve çözümleme
Yeteneği normal çocukların çok üstündedir.
Mangina Testi Puanları
Zeka Bölümü
130
90-130
Yüzde
Büyüklük ve Boyut
13.50
9.12
148.03
Yön ve Uzaysal yönlenim
14.88
11.41
130.41
5.38
3.41
157.77
39.63
29.89
132.59
Her ikisi birlikte
Toplam doğru tepki sayısı
DEHB
ZB = 90-129
Sağlıklı kontrol
grubu
ZB = 90-129
Sağlıklı kontrol
grubu
ZB > 130
•
•
Her Grup için Her Run’a ait Çoklu-Denek GLM Sonuçları
Giderek zorlaşan bölümler boyunca her üç grupta aktive olan beyin bölgeleri
giderek azalmaktadır
Son bölümde aktivasyon normal zeka düzeyindeki sağlıklı katılımcılarda
frontal, DEHB grubunda ise aktivasyon alanları hem frontal hem de paryetal
bölgelerde gözlenmektedir
KONTROL
RUN1
RUN2
RUN3
RUN4
RUN5
DEHB
FONKSİYONEL MANYETİK REZONANS
GÖRÜNTÜLEME (MR)
GENEL DEĞERLENDİRME
Zeka Bölümü (ZB) 130'un üstündeki 12 çocuğun görsel-mekansal bilişi ölçmek
üzere tasarlanmış bir teste tepkide bulunurken faaliyet gösteren beyin alanları,
ZB 90-130 olan 16 çocuğunkiyle karşılaştırlmıştır. Fonksiyonel manyetik
rezeonan görüntülemeye yönelik analiz sonuçları:
 Görsel korteks aktivasyonu açısından iki grup arasında fark olmadığı
görülmüştür.
 İki grup arasında fark, görsel-mekansal algılama ile ilgili parietal lobda ortaya
çıkmıştır.
 ZB 90-130 olan çocuklar söz konusu testi çözmede yüksek zihinsel
süreçlerde aktive olan frontal lobu kullanmıştır.
 Üstün zekalı çocuklarda frontal lobdaki aktivasyon alanı nisbeten daha kısıtlı
olmuş; buna karşın çocuklar görsel-mekansal bilişsel doğrudan ilgili olan beyin
bölgesinden (parietal lob) yararlanmışlardır.
Prof. Dr. Sirel Karakaş
Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Psikoloji Bölümü Başkanı
Nörometrika Medikal Tıp Teknolojileri Ltd. Şti Kurucu ve Yönetici
[email protected]
[email protected]
Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü Öğretim Üyesi (Em.)
Hacettepe Üniversitesi Teknoloji Geliştirme Merkezi Araştırmacısı
Psikofizyoloji ve Nöropsikoloji Derneği Yönetim Kurulu Başkanı
S. Erdem (2000)
Tanımlanması:
Still tarafından 1902’de
DİKKAT
EKSİKLİĞİ
ÖNDE OLAN
TİP
AŞIRI
HAREKETLİLİK
ÖNDE OLAN
TİP
BİRLEŞİK
TİP
Tanı Nasıl Konur?
 DSM- IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) ölçütlerine göre ve
 K-SADS-PL (Schedule for affective disorders and schizophrenia for school-age
children-present and lifetime version) kullanılarak DEHB’e eşlik edebilecek
psikiyatrik bozuklukların taranması ve dışlama kriterlerinin belirlenmesi suretiyle
 Görülme sıklığı: % 5-7
 Erkek / kız oranı: 2:1 - 10:1
 Kızlarda görünüm sıklığı: % 2 -13
 Erkeklerde görünüm sıklığı: %5-% 24
Obsesif kompusif bozukluk
93
ODD
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu
88
ADHD
Davranım
bozukluğu
Conduct
Disorder
38
Depresyon
Major Depression
21
Depresyon
Dysthymic Disorder
Kaygı
Anxiety Disorder
0
14
8
20
40
60
Percentages
80
100
DEHB bir çocukluk hastalığı mıdır?
DEHB olan çocukların ileri yaşlarında da bu tanıyı almaya
devam etme oranı:
• Ergenlik: %80
• Erişkinlik: %65
DEHB oranları:
• Çocukta: % 8-10
• Ergende: % 6-8
• Yetişkinde: % 4-5
DEHB olan çocukların ileri yaşlarında
bu tanıyı almaya devam etme oranları
Ergenlik: %80
Erişkinlik: %65
Çocukta: % 8-10
Ergende: % 6-8
Yetişkinde: % 4-5
 Erken çalışmalarda DEHB olan
çocukların yaratıcılık ve sezgisellik
Sergiledikleri belirtilmiş,onların
üstün yetenekli olduğu öne sürülmüştür.
(Goodman ve Poilllion, 1992; Hallowell ve Ratey, 1994)
 Ancak daha sonraki kontrollü çalışmalarda DEHB tanısı alan
çocukların zekâ puanlarının normal dağılım gösterdiği; DEHB grubu
için elde edilen puanların zekâ geriliğinden üstün zekâya kadar tüm
düzeyleri içerdiği bulunmuştur.
(Kaplan ve ark. 2000, Barkley 2006)
 Normal dağılım göstermekle beraber, DEHB olan çocukların zekâ
puanlarının, sağlıklı yaşıtlarınkinden 7-15 arası daha düşük olduğu
görülmüştür.
(Frazier,Demaree,Youngstom 2004, Faraone et al., 1993; Fischer,
Barkley, Fletcher, & Smallish, 1990; McGee Williams, Moffitt, &
Anderson,1989; Prior, Leonard, &Wood, 1983; Tarver-Behring,
Barkley & Karlsson, 1985; Werry, Elkind, & Reeves, 1987)
 Üstün yetenekli DEHB olgularında da sorunun, ağırlıklı olarak dikkati
odaklama ve dikkati sürdürme alanlarında olduğu bulunmuştur .
(Leroux ve Perlman 2000, Antzhel ve ark. 2007, Baum, Olenchak ve
Owen 1998)
 Normal zeka düzeyinden DEHB olgularında gözlenen bilişsel, psikiyatrik ve
davranışsal özellikler üstün yetenekli çocuklarda da gözlenmekte; yüksek
zeka düzeyi DEHB’in bu özelliklerine koruma sağlamamaktadır.
(Antshel ve ark, 2007)
Bazı Bilgiler
 DEHB’in psikolojik özellikler bakımından değerlendirilmesinde ve tanılamada en sık
kullanılan ölçme aracı Wechsler Çocuklar İçin Zeka Ölçeği-Yeniden Gözden Geçirilmiş
Formudur (Wechsler Intelligence Scale for Children-Revised: WISC-R).
 Normal dağılım göstermekle beraber, DEHB olan çocukların zekâ puanları, sağlıklı
yaşıtlarınkinden 7-15 arası daha düşük çıkmaktadır.
 WISC-R’daki Zeka Bölümü değerleri ile DEHB için elde edilen profiller birbiriyle
çelişmektedir.
 DEHB’deki düşük puanlar Aritmetik, Sayı Dizileri, Şifre alt testlerinde yoğunlaşmaktadır
 Kaufman’ın (1979) çalışmaları uyarınca bu alt testlerin «Dikkat» (freedom from
distractibility) faktörünü ölçtüğü kabul edilmektedir.
 Ancak klinik belirtilerinden biri dikkat bozukluğu olan DEHB olgularında sadece ve özelde
«Dikkat» testleri etkilenmemektedir.
 Üstelik farklı çalışmalarda farklı testler örüntüsü elde edilmektedir.
Dikkat ile Zeka İlişkisi
1. Zeka dikkatle doğrudan ilişkili değildir. İlişki, örneğin bilgi işlemleme hızı
üzerinden kurulur.
2. Zeka ile bazı dikkat türleri arasında ilişki vardır. Bunlar odaklanmış dikkat
sürdürülen dikkat, bozucu etkiye karşı koyma olarak geçmektedir.
3. Belirtilen dikkat türleri zekadaki toplam varyansın %32’sini açıklamaktadır.
Hipotez
 DEHB olgularının WÇZÖ-R alt testlerinde düşük puan alma nedeni dikkat
sürecindeki bozukluktur.
 Bu hipotez doğrultusunda çalışmada, DEHB grubunda dikkatin WÇZÖ-R
puanlarıyla ilişkisi, üç ayrı dikkat grubunun her birini temsil eden bağımsız
testler kullanılarak çok yönlü olarak incelenmiştir.
 Metnin Yazarları:
Prof. Dr. Sirel Karakaş
Hacettepe Üniversitesi KOSGEB Teknoloji Geliştirme Merkezi, Ankara,
Türkiye
Yard. Doç. Dr. Emel Erdoğan Bakar
Ufuk Üniversitesi, Psikoloji Bölümü, Ankara, Türkiye
Doç. Dr. Yasemen Işık Taner
Gazi Üniversitesi, Çocuk Psikiyatrisi ABD, Ankara, Türkiye
Örneklem
 DEHB’de 215 erkek olgu (DE: 72, HD: 41, B: 102)
 Sağlıklı Kontrol Grubunda 141 erkek katılımcı
 Yaş: 6-12 (72-156 ay)
 Sınıf: 1-8
 Dahil olma ölçütleri: Normal kategoride zeka düzeyi (Toplam ZB: 90-129),
sınıfa tipik yaşta bulunma
 Dışlama ölçütleri: herhangi bir psikiyatrik veya nörolojik rahatsızlık öyküsü
(DEHB grubunda DEHB dışında), klinik düzeyde kaygı ve depresyon,
bilişsel süreçleri etkileyen ilaç kullanımı, görme ve/veya işitme bozukluğu
BİLNOT-Çocuk Bataryasındaki Dikkat Testleri Yer Alan Testlerle İlgili Bilgiler.
Stroop Test
ORİJİNAL TESTİ GELİŞTİREN
KİŞİ, GELİŞTİRİLDİĞİ TARİH
Stroop, 1935
İLGİLİ OLDUĞU BEYİN
ALANI

Frontal lob
ÖLÇTÜĞÜ BİLİŞSEL ÖZELLİK /
SÜREÇ
* Odaklanmış dikkat
* Seçici dikkat
* Tepki ketlemesi
* Bozucu etkiye direnç
* Bilgi işleme hızı
GÖRSEL İŞİTSEL SAYI
DİZİLERİ TESTİ B FORMU
(GİSD-B)
Visual Aural Digit Span Test
Koppitz, 1977

Hippokampus
Prefrontal korteks
*Kısıtlı sistemler, yani,
*Dikkat
*Kısa-süreli bellek
İŞARETLEME TESTİ (İT)
Verbal and Nonverbal
Cancellation Tests
Sağ hemisfer
Parietal lob
* Görsel-mekansal algılama
* Sürekli dikkat
* Görsel tarama
* Ataklık
* Tepki hızı
* Mekansal ihmal
TÜRKÇE
FORMUN ADI
STROOP TESTİ
TBAG FORMU
ORİJİNAL TESTİN ADI

Weintraub ve Mesulam,
1985


Kontrol Grubunda Kazanılmış Bilgi Kategorisine Giren Alt Testler (Genel Bilgi,
Aritmetik, Sözcük Dağarcığı), Dikkate İlişkin WISC-R alttestleri (Sayı Dizileri,
Şifre) ve Dikkate ilişkin Nöropsikolojik Testlerin (STP, İT, GİSD-B) Puanlarında
Temel Bileşenler Analizi.
Değişken
ST1
ST2
ST3
ST4
ST5
WISCR-GB
WISCR-A
WISCR-Söz.D
WISCR-S
IT4
IT1
IT5
GISDB
WISCR-SD
Özdeğer
Açıklanan varyans (%)
Birikimli varyans (%)
Faktör 1
0,92
0,91
0,95
0,88
0,80
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0,49
-0,42
0.00
4.43
31.62
31.62
Faktör 2
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0,63
0,63
0,71
0,52
0.00
0.00
0.00
0.00
0,45
1.82
13.03
44.65
Faktör 3
0.00
0.00
0.00
0.00
0,33
0.00
0.00
0.00
0.00
-0,53
0,63
0,61
0.00
0.00
1.46
10.44
55.09
Faktör 4
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
-0,45
0.00
0.00
0.00
0,71
0,64
1.30
9.28
64.37
Doğutepe, Karakaş (2006). 13th World Congress of Psychophysioloy
.80
e1
STP1SÜRE
.81
STP2SÜRE
e2
.83***
.11 .52
e3
.91***
.40***
Odaklanmış
Dikkat
STP3SÜRE
-.15*
.47***
.30***
.49
e4
.58***
e5
.15
.12
STP4SÜRE
.13
.36
.22
STP5SÜRE
.09
.43*
-.30
Dikkat
Uzamı
.32*
-.54*
-.79**
İTDH5
.29***
e7
.29
e8
İTDZH5
İTDZŞ5
.91***
e13
.20
.66***
Sürdürülen
Dikkat
.87***
.76
e9
WTESD
.74
.82
e12
WDUSD
.62
.56***
İTDŞ5
e11
WZIKO
.31
e6
e10
WGBY
N=83
χ 2= 77.816
df=59
p=.051
GFI=.88
AGFI=.81
CFI=.96
RMSEA=.06
WISC-R ve Nöropsikolojik Test Puanları İçin Elde Edilen MANCOVA Sonuçları ve
Post Hoc Analizler. Ortak değişken: Yaş.
Kareler Toplamı
226.36
s.d.
3.00
Ortalama Kare
75.45
F
15.65
p
.000
Kısmi Eta
Kare
0.12
33.78
92.47
3.00
3.00
11.26
30.82
2.29
6.14
.078
.000
0.02
0.05
Sözcük Dağarcığı
121.95
3.00
40.65
11.82
.000
0.09
Kontrol>DEHB-DE
Kontrol>DEHB-HD
Kontrol>DEHB-B
Yargılama
103.91
3.00
34.64
10.39
.000
0.08
Kontrol>DEHB-DE
Kontrol>DEHB-HD
Kontrol>DEHB-B
Sayı Dizisi
168.99
3.00
56.33
13.18
.000
0.10
Kontrol>DEHB-DE
Kontrol>DEHB-HD
Kontrol>DEHB-B
Resim Tamamlama
Resim Düzenleme
25.02
103.87
122.09
3.00
3.00
3.00
8.34
34.62
40.70
1.96
7.69
6.77
.119
.000
.000
0.02
0.06
0.06
AD
Kontrol>DEHB-DE
Kontrol>DEHB-DE
Kontrol>DEHB-HD
41.78
74.82
112.35
369.96
3.00
3.00
3.00
3.00
13.93
24.94
37.45
123.32
3.84
5.19
5.45
24.26
.010
.002
.001
.000
0.03
0.04
0.05
0.17
Kontrol>DEHB-DE
DEHB-HD>DEHB-DE
Kontrol>DEHB-DE
Kontrol>DEHB-DE
Kontrol>DEHB-HD
Kontrol>DEHB-B
İT4
469.38
3.00
156.46
27.70
.000
0.19
Kontrol˂DEHB-DE
Kontrol˂DEHB-HD
Kontrol˂DEHB-B
İT5
57434.09
3.00
19144.70
6.76
.000
0.06
Kontrol˂DEHB-DE
Kontrol˂DEHB-HD
Kontrol˂DEHB-B
ST1
ST2
ST3
ST4
ST5
602.85
1331.90
550.41
2650.30
7426.36
357.10
3.00
3.00
3.00
3.00
3.00
3.00
200.95
443.97
183.47
883.43
2475.45
119.03
2.44
4.29
3.12
6.34
8.51
14.73
.064
.005
.026
.000
.000
.000
0.02
0.04
0.03
0.05
0.07
0.11
Kontrol˂DEHB-DE
Kontrol˂DEHB-DE
Kontrol˂DEHB-DE
Kontrol˂DEHB-DE
Kontrol˂DEHB-DE
Kontrol>DEHB-DE
Kontrol>DEHB-HD
Kontrol>DEHB-B
Test Puanları
Genel Bilgi
Benzerlikler
Aritmetik
Küplerle Desen
Parça Birleştirme
Şifre
Labirent
İT1
GİSDB
Post Hoc Analiz Sonuçları*
Kontrol>DEHB-DE
Kontrol>DEHB-HD
Kontrol>DEHB-B
AD
Kontrol>DEHB-DE
Kontrol>DEHB-B
Dört grubun karşılaştırılması nedeniyle yapılan Bonferroni düzeltmesi sonucunda anlamlılık düzeyi
p< 0.008 olarak kabul edilmiştir. AD: Anlamlı değil
WISC-R Puanları İçin Elde Edilen MANCOVA Sonuçları ve Post Hoc Analizler.
Ortak değişkenler: Yaş, Dikkat Puanları (STP1-5, İT1, İT4, İT5, GİSD-B).
Test Puanları
Genel Bilgi
Benzerlikler
Aritmetik
Sözcük Dağarcığı
Yargılama
Sayı Dizisi
Resim Tamamlama
Resim Düzenleme
Küplerle Desen
Parça Birleştirme
Şifre
Labirent
Kareler
Toplamı
117.28
13.71
24.64
49.57
34.66
25.14
10.35
40.10
63.97
14.35
36.87
23.21
s.d Ortalama
.
Kare
3.00
39.09
3.00
4.57
3.00
8.21
3.00
16.52
3.00
11.55
3.00
8.38
3.00
3.45
3.00
13.37
3.00
21.32
3.00
4.78
3.00
12.29
3.00
7.74
F
8.12
0.93
1.72
4.90
3.45
2.26
0.83
3.08
3.68
1.36
2.79
1.22
p
.000
.425
.163
.002
.017
.081
.478
.028
.012
.255
.040
.304
Kısmi
Eta Kare
0.07
0.01
0.02
0.04
0.03
0.02
0.01
0.03
0.03
0.01
0.02
0.01
Post Hoc Analiz
Sonuçları*
Kontrol>DEHB-DE
AD
AD
Kontrol>DEHB-DE
AD
AD
AD
AD
AD
AD
AD
AD
Dört grubun karşılaştırılması nedeniyle yapılan Bonferroni düzeltmesi sonucunda anlamlılık düzeyi p< 0.008
olarak kabul edilmiştir. AD: Anlamlı değil
Lojistik Regresyon Analizi Sınıflandırma Çizelgeleri. A: Dikkat (STP1-4, İT1,
İT4, İT5, GİSD-B) Puanları İçin Çizelge. B: WISC-R tüm Alt Test Puanları
İçin Çizelge. C: WISC-R’ın 3 Dikkat Alt Testi Puanı (Sayı Dizileri, Aritmetik,
Şifre) İçin Çizelge.
Yordanan Grup
A
Gözlenen Grup
DEHB
DEHB (n=214)
181
33
Doğru Sınıflandırma
Oranı
84.6
Kontrol (n=141)
24
117
83.0
Kontrol
83.1
Toplam
Yordanan Grup
B
Gözlenen Grup
DEHB
DEHB (n=213)
176
37
Doğru Sınıflandırma
Oranı
82.6
Kontrol (n=141)
56
141
60.3
Kontrol
73.7
Toplam
Yordanan Grup
C
Gözlenen Grup
DEHB
DEHB (n=213)
177
38
Doğru Sınıflandırma
Oranı
82.6
Kontrol (n=141)
82
60
42.3
Toplam
Kontrol
66.4
Dikkat Nedir?
 Dikkat sadece “bir diğer bilgi işlemleme süreci” değildir. İstemli ve çaba gerektiren “aktif
dikkat” bilgi işlemlemeyi etkiler, kaynakların nasıl dağıtılacağını belirler, zihinsel sürecin
şiddet ve etkililik derecesini (seçiciliğini) etkiler .
 Bu etki zihinsel süreçleri faaliyete geçiren etkiler ve engelleyen etkiler olmak üzere iki
çeşittir.
 Dikkat türleri:
* Duyumsama ve algılama aşamalarında görülen dikkat
Örnekler: Genel uyarılmışlık hali (arousal), tetikte oluş (alertness), uyanık oluş
(vigilance), odaklanmış dikkat, seçici dikkat, mekânsal dikkat, kompleks dikkat (seçme ve
odaklama türü dikkatin yanında ketleme/ bozucu etkiye karşı koymayı içeren dikkat.
*Denetleyici dikkat
Örnekler: Sürdürülen dikkat, bölünmüş dikkat, çalışma belleğindeki merkezi
yönetici
*Dikkat uzamı
Örnekler: Kısıtlı kapasite sığası (7±2 birim)
Ne Bulduk?
 DEHB’de hem PZB hem de SZB’nin hesaplanmasında kullanılan puanları
içeren yaygın bir etkilenim vardır.
 Ancak bu etkilenim örüntüsünün temelinde belirli dikkat türlerindeki
bozukluk yatmaktadır. Zira:
Bu dikkat türleri istatistiksel olarak kontrol edildiğinde DEHB-Kontrol
Grubu farkı ortadan kalkmaktadır.
Üç nöropsikolojik test kullanılarak ölçülen dikkat türleri WISC-R’ın «Dikkat»
testlerinde ölçülenden farklıdır.
 DEHB ve Kontrol Grubu katılımcılarına sınıflandırmadaki doğruluk oranı:
 Dikkat testleriyle %83’lerde;
 WISC-R tüm alt testlerinde 73’lerde;
 WISC-R’ın üç dikkat atlt testinde %66’lardadır.
 Üç nöropsikolojik test ile DEHB olgularının doğru sınıflandırma oranı
%84’lerdedir.
 Sağlıklı katılımcıları doğru sınıflandırma oranı %83’den (nöropsikolojik
testler) %66.4’e (WISC-R’ın Dikkat alt testleri) düşmektedir.
Stroop Testi TBAG Formu
1. Kart
mavi sarı kırmızı yeşil
yeşil mavi sarı kırmızı
yeşil kırmızı mavi sarı
kırmızı yeşil sarı mavi
sarı kırmızı yeşil mavi
kırmızı mavi sarı yeşil
3. Kart
2. Kart ve 5. Kart
mavi sarı kırmızı yeşil
yeşil mavi sarı kırmızı
yeşil kırmızı mavi sarı
kırmızı yeşil sarı mavi
sarı kırmızı yeşil mavi
kırmızı mavi sarı yeşil
4. Kart
kadar zayıf ise orta
orta kadar zayıf ise
orta ise kadar zayıf
ise orta zayıf kadar
zayıf ise orta kadar
ise kadar zayıf orta
Stroop Testi TBAG Ka yıt Formu
İşa retleme Testi Düzenli ve Düzensiz Şekiller Formla rı
I - DÜZENLİ HARFLER FORMU
İşaretlenen Hedef Sayısı:
Sol Yarıda:
Sağ Yarıda:
Toplam:
Atlanan Hedef Sayısı:
Sol Yarıda:
İşaretlenen Hedef Sayısı:
Sağ Yarıda:
Toplam:
Atlanan Hedef Sayısı:
İşaretlenen Yanlış Şekil Sayısı:
Sol Yarıda:
Yanlış İşaretlenen Harf ve Şekil Sayısı:
Sağ Yarıda:
Toplam:
Toplam Hata:
Toplam Hata:
Sol Yarıda:
Tarama Süresi:
Sağ Yarıda:
Toplam:
Taramanın Süresi:
Taramanın Nereden Başladığı:
Soldan:
Sağdan:
Merkezden:
Taramanın Yönü:
Soldan Sağa:
Yukarıdan Aşağı:
Sağdan Sola:
Aşağıdan Yukarı
Diğer:
Taramanın Örgütlenmesi:
Sistematik:
Diğer:
Sistematik Değil:
Temel Puanlar
1. İşitsel Sözel: (İS)
2. Görsel Sözel: (GS)
3. İşitsel Yazılı: (İY)
4. Görsel Yazılı: (GY)
Birleşik Puanlar
1. İşitsel Uyarım: (İS) + (İY)
2. Görsel Uyarım: (GS) + (GY)
3. Sözel Anlatım: (İS) + (GS)
4. Yazılı Anlatım: (İY) + (GY)
5. Duyu-İçi Kaynaşım: (İS) + (GY)
6. Duyular-Arası Kaynaşım: (GS) + (İY)
7. Toplam Puan: (İS) + (GS) + (İY) + (GY)
KAMUNUN GELECEĞE DÖNÜK PROJESİ
 Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu 2009’daki 19. toplantısında
“Üstün Yetenekli Bireyler Strateji ve Uygulama Planı”nın
hazırlanması kararı alınmıştır.
 BTYK strateji planındaki temel başlıklar şunlardır:




Tanılama
Eğitim modelleri
İnsan kaynakları
Sürdürülebilirlik
 Bu karar uyarında Uygulama Planı çalışmaları başlatılmıştır.
 Çalışma grubunda:
 Milli Eğitim Bakanlığı (Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma
Hizmetleri) yetkili ve uzmanları
 TÜBİTAK Türkiye Sanayi Sevk ve İdare Enstitüsü (TÜSSİDE)
yetkili ve uzmanları
 Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) yetkili ve uzmanları
 Konuyla ilgili bilim insanları
HATIRLANMASI GEREKENLER
Doğuştan gelen üstün “zeka” kapsamındaki bilişsel yeteneklerde;
1. Eğitimin çok güçlü etkisi vardır.
2. Üstün zekalı olmak, her bilişsel yetenekte üstün olmak demek
değildir.
3. Bazı bilişsel özellikler ve bunlara yol açan koşullar, zekayla
doğrudan ilişkili yeteneklerin gelişimini olumsuz olarak etkiler.
ÖNERİLER .........

“Üstün yetenek” durumuna sahip bireyler çok erken yaşlarda
tesbit edilmelidir.

Üstün yetenek durumu korunmalı, söz konusu birey yeteneğinin
sınırına ulaştırılmalıdır.

Üstün bireyler için eğitim-öğretim ve psiko-sosyo-kültürel
koşullar ülkenin aydınlık yarınlarını gözeten türden bir akılcılık ve
bilimi esas alarak düzenlenmelidir.

Ve nihayet.... büyük emeklerle oluşturulan planlar mutlaka
uygulamaya konmalıdır.