Aralık 2015 - Hareketli İş Makinelerinde Farklı Uygulamalar ve Sovtaj

Aralık 2015 - Hareketli İş Makinelerinde Farklı Uygulamalar ve Sovtaj

RİSK DEĞERLENDİRME
BÜLTENİ
“Hasar servisi ve underwriterlar için mühendislik branşı
risk ve hasar değerlendirmeleri”
Sayı: 2015/4
Ekol Sigorta Ekspertiz Hizmetleri Limited Şirketi
Aralık 2015 Risk ve Mühendislik Grubu Bülteni
Hareketli İş Makinelerinde Farklı Uygulamalar ve Sovtaj
Türk Sigorta Sektöründe oto dışı branşlarda sigortalıların poliçe dönemi boyunca gerçekleşen
hasarlarının kayıt altına alındığı ortak bir veri tabanı bulunmamaktadır. Veri tabanı olmamasından
dolayı sigortalılarının geçmiş dönem hasar frekansları ölçülememektedir. Yıllık olarak tanzim edilen
poliçelere devam eden senelerde farklı sigorta şirketlerince teminat verilmesi sigortalının moralitesini
ve geçmiş hasarlarının incelenmesi önündeki en büyük engeldir. Bu bağlamda aktif bir portföy
yönetiminin gerçekleştirilmesi imkansız görülmektedir.
İş makineleri pazarında makine alımlarının büyük çoğunluğu finansal kiralama yöntemi ile
yapılmaktadır. Finansal kiralama yöntemleri ile yapılan makine alımlarında sigorta yapılması zorunlu
olmasından dolayı makineler finansal kiralama süresi boyunca ( 3 – 5 yıl ) uzun dönem aynı sigorta
şirketinde sigortalı kalmaktadır. Bu süre içerisinde meydana gelen hasarlar sigorta şirketleri veri
tabanında kayıtlı olmalarından dolayı hasar frekansı tespit edilebilmekte olası hasar durumunda
kıymetin geçmiş dönem hasarları incelenebilmektedir.
Ancak portföy olarak sigortalanan büyük makine parkına sahip sigortalıların makine parkı yaşı
finansal kiralama yöntemi ile alınan makinelerden daha yüksektir. Kiralama süresi biten makinelerin
kiralama sözleşmeleri bitmesinden dolayı poliçeleri de sonlanmaktadır. Bu sebeple portföy olarak
sigortalanan işletmelerin makine parkının sigortalanma süresince detaylı olarak incelenmesi ve takip
edilmesi gerekmektedir.
Ayrıca piyasadan ikinci el olarak satın alınan ve ikinci elde finansal kiralama yöntemi ile satın
alınan makineler için düzenlenen poliçelerin tanziminden önce makine çalışma saati, model ve geçmiş
bakımlarının mutlaka incelenerek teminat verilmesi ya da muafiyet notlarının güncellenmesi doğru
riskin tespiti ile doğru poliçenin tanzimi için zorunluluktur.
1
Yeni olarak satın alınan makinelerde hasar gerçekleşme riski daha düşükken ikinci el
makineler için hasar riski çok yüksektir. İkinci el makinelerin değerlendirmesinde aşağıdaki hususlar
dikkate alınmalıdır.

Makine çalışma saatine göre üretici tarafından belirlenmiş önleyici bakımların yapılıp
yapılmadığı,

Makinenin bütün bakımlarını içeren bilgilerin var olup olmadığı,

Makinenin çalışma saati ve modelinin uyumluluğu,

Makine motoru ve hidrolik aksamlarının orijinalliği.
Tüm bu kontroller yapıldığında bile teminat altına alınmış makineler için kısa süreli riskin
bitmeyeceği öngörülmektedir. Üreticiler yeni makinelerin satış fiyatlarının yüksek olması ve yeni
makine satışında rekabetin yüksek olması sebebiyle sertifikalı yenileştirme programları ile eski ve
kullanılmış bir makineye kapsamlı bir bakım yaparak servis cirolarını arttırmakta, yeni bir şase – seri
numarası ile sıfır satın alınmış bir makine olarak değerlendirme yapılmaktadır.
Bu durumda poliçe ile teminat altında olan kıymetin olası bir hasar sırasında makinenin
oldukça eski olmasına rağmen şase – seri etiketi dikkate alınarak yeni bir makine olarak
değerlendirildiği görülmektedir. ( Revizyonlu makine olduğu halde )
Sertifikalı yenileme programlarında makineler tamamen de – monte edilmekte, kaporta ve
boya işlemleri gerçekleştirilmekte, gerektiği takdirde şase üzerinde kaynak ve onarımlar yapılmaktadır.
Makinenin motoru, güç aktarma organları, bom arm ve hidrolik sistem elemanlarının tamamı kontrol
edilerek aşınmış ve yıpranmış parçalar değiştirilmektedir. Bu duruma rağmen makinenin gerçek yaşı
sebebiyle hasar görme riski çok yüksektir. Bu gibi durumlarda mutlaka makinenin alış faturasının ibrazı
istenmeli, alış faturasında yer alan alım tarihinin gerçek makine yaşını tespitinde en önemli belge
olduğu dikkate alınmalıdır.
Üreticilerin Uyguladıkları Sertifikalı Yenileştirme Programı Basamakları İncelendiğinde;
2
Sertifikalı Revizyon programı sayesinde 1996 model 64274 saatte olan CAT 980F Lastik
Tekerlekli Yükleyici yenilenmiştir. Üretici tarafından makinaya 1 yıl sıfır makina garantisi verilmiştir.
1- Makine durumu incelenir, İnceleme sırasında geçmiş servis bakımları, akışkan ( yağ )
analizleri referans alınmaktadır.
2- Parçalara Ayırma; Makine tamamen şaseye kadar de – monte edilir. Tüm parçalar
dikkatlice kontrol edilir, katalog verilerine göre parçaların yeniden kullanılabilirliği tespit
edilir. (Hortumlar, kayışlar, mühürler, contalar, rulman, topuzlar, kablolama, anahtarlar ve
göstergeleri dâhil) belirli parçaları her zaman yeni parçalar ile değiştirilir.
3- Yenileme; Şase incelenir gerekirse doğrultulur, güçlendirilir ve gerekirse kaynaklanır.
Aşınmış bağlantı pimleri ve şaft yatakları değiştirilir, hidrolik sistem test edilir ve orijinal
katalog verilerine getirilir.
4- Mühendislik Güncellemeleri; Makine üzerinde bazı güncelleştirmeler üretimden sonra
gerçekleştirilmiştir. Bu güncellemeler yenileme sırasına makine üzerine eklenmektir.
5- Motor ve Şanzıman Testleri; Motor şanzıman ve tork konvektör üniteleri tamamen
demonte edilerek incelenir, üretici standartlarında yenilenir, bütün bileşenler makine
üzerine monte edilmeden test banklarında test edildikten sonra makineye monte edilir.
3
6- Yeniden Birleştirme; Kritik ayarlamalar ve basınç testleri yapılır.
7- Performans Testleri; Bütün kritik sistemler yenileme standartlarını karşılamak için test
edilir. Tüm testler imalatçılar tarafından denetlenir.
8- Boyama; Tüm makine boyanır ve marka model bilgi etiketleri yenilenir.
9- Yeni Seri Numarası; Yenilenen makineye yeni bir seri numarası verilir.
4
Sertifikalı yenileştirme programlarında her ne kadar yukarıdaki işlem basamakları yapılsa dahi
hiçbir zaman yeni bir makine kadar sorunsuz kullanım ömrüne sahip olamayacağı teknik bir gerçektir.
Çünkü yenileme sırasında parça bazında onarım ile tüm parçaların yenilendiği düşünülse bile bu
durum yenileme maliyeti olarak yeni makine bedelinin geçmektedir. İşlem basamaklarında ağırlıklı
olarak onarım – revizyon mantığı ile aşınmış parçalar yenilenmektedir. Sonradan yapılan revizyonunu
hiçbir zaman yeni kullanılan parça kadar sorunsuz ve uzun ömürlü olmayacağı bilinmektedir.
Makine kırılması ve elektronik cihaz poliçeleri kapsamında değerlendirilen hasarlarda oto
hasarlarında olduğu gibi gelişmiş bir sovtaj yönetimi bulunmamaktadır. Genellikle sigorta şirketleri
tarafından yetkilendirilen firmaların sovtaja konu parçalar yetkili veya yetkisiz servislerden
toplanmamaktadır. Bu durum yeni temin bedelleri yüksek olan makine parçalarının piyasada tekrar
onarım yapılarak piyasada satılmasına hatta onarımda tekrar kullanımlarına neden olmaktadır. Sovtaja
konu parçalar için merkezi bir şekilde yapılacak sovtaj değerlendirmeleri hasar maliyetlerini düşürecek
ayrıca parçaların tekrar kullanımının engellenmesi ile doğru onarım yöntemleri ile kıymetlerin
onarılmasını sağlayacaktır.
Tespit edilen bazı hususlar ve çözüm önerileri çalışma konusu edildiğinde sorun ve
aksaklıkların çok belirgin olduğu görülmektedir.
Mevcut durum içinde uzun süreli incelemeler ile bazı saptamalar yapılmış olup uygulanabilir
çözüm önerilerinin sektör içinde etkinleşmesiyle ilerleme sağlayacağı görüşündeyiz. Bu sebeple sektör
içinde aynı amaca hizmet eden basit çalışmaların başlaması önemlidir. Özellikle dosya adetleri
bakımından Hareketli iş makineleri için önerimiz TÜM HASARLI PARÇALARIN İADE ALINMASIDIR.
Hareketli iş makinelerinin hasar değerlendirmesinde sovtajın önemi;

Hasara konu parçalarda hidrolik sistem parçaları (pompa-kontrol valfleri-hidro motorlar)

Hareketli ataçman ve dış parçalar bomlar-silindirler

Motorlarda blok ve kapaklar

Şanzıman gövde ve iç grupları

Dönüş ekipmanları (kule dönüş dişli ve hidro motorları)

Radyatörler
Yukarıda sayılan parçaların değişimi gerektiren hasarlarında hem arızalı parçanın taşıdığı
ekonomik değer, hem de değişim talebine rağmen yan sanayi destekli kısmi onarımla başka
makinelerde kullanımının önüne geçilmesi bakımından sovtaj çalışması yapılmasının faydalı olacağı
öngörülmektedir.
5
Ayrıca bu çalışma ile hedeflenen değişimden çok kısmi onarımın yetkili servislerde de ön
plana alınmasının sağlanmasıdır.
Bu çalışma için uygulama prosedürü şu şekilde olabilir.

Hasara konu makine ve parçasında tam demontaj sağlanıp kesinleşen onarım teklifinde
değişime konu parçalar sovtaj firmasına eksper tarafından bildirilmeli,

Raporlama aşamasında sovtaj firmasına iletilen listeden servisler tarafından teslim edilmeyen
parçalar hasar değerlendirmesinde ayrıca belirtilmeli

Sovtaj firması tarafından teslim alınan parçalar için tespit edilen ekonomik değere raporda
yer verilmelidir,

Sovtaj firması kesinlikle makine konusunda aktif – uzman ve doğru seçilmiş olmalıdır. Tüm
parçalar toplanacağından, toplama sahasında çalışmalara devam etmek olanaklı olduğu gibi
delil niteliğindeki parçalar muhafaza edilmiş olacaktır.

Sigortacı bilgisi dışında “ exchange “ değişim engellenmiş olacaktır,

Gerçek dışı beyan, teknik rapor ve tutanak düzenleme serbestisi kısmen engellenecektir,

Kısmi onarım gerektiren hasarlarda çıkma yedek parça deposu oluşacaktır, Maliyetsiz onarım
sağlanabilir olacaktır,

Sovtaj değeri lokal olarak olmayan dosyaların toplamda değer oluşturacağı kesindir,
Belirtilen kapsamda sayısız faydası olacağı bilinen uygulamada asıl amaç sovtaj geliri
sağlanması değildir. Sektör içindeki farkındalığı saha aktörlerine göstermek ve denetlemek daha
önemli görülmektedir. Ayrıca sektörel iş birliği sağlanacağından “ fraud “ başta olmak üzere gerçek dışı
maliyetlerinde engellenmesi sağlanacaktır.
Sonuç olarak;
İkinci el olarak alımı sağlanmış ve ilk defa sigortalanan bir makinenin sigortalanma
aşamasından önce mutlaka risk analiz çalışması yapılması gerekmektedir. ( Basit sorgu formları ile )
Bu çalışma ile makinenin mevcut durumu gözlemlenerek çalışma saati ve makine yaşına göre
ilerleyen dönemlerde taşıdığı risk öngörülebilir. Ayrıca; beyan yükümlülüğü esas ise hukuken aksi
durum tespit edildiğinde sigortacının hakları korunmuş olacaktır.
Hasar gerçekleştiğinde makinenin geçmiş dönemlerde yapılan bakımları ve onarım işlemlerine
ilişkin detaylı belge temini hasarın oluşma sebebi ile ilgili olarak görüş oluşturulmasını
kolaylaştırmaktadır.
Sertifikalı yenileştirme programları ile revizyon yapılan makinelerin tespiti amacıyla
sigortalanma aşamasında ve hasar sırasında makine alış faturasının ibraz edilmesi talep edilmelidir.
6
Meydana gelen hasarlarda, değişimi yapılan parçaların piyasadan toplanması, parçaların
tekrar kullanılmasını engelleyecek ayrıca hasar maliyetlerini düşürecektir.
Özet olarak; bir birini tetikleyen pazar yapısı farklı uygulamaları oluşturmuştur. Hareketli iş
makinelerinde de Oto Kaza Branşında olduğu gibi makine sektörünü BAKIM VE ONARIM anlamında
Sigorta Sektörü fonlamaktadır. Gerçekte var olmayan gerçekleşmiş risklerin teminat altına alınmasıyla
makine yenileme operasyonunu sigorta sektörü yapmaktadır.
Yetkili servis, üretici, atölye vb. tamamı için en önemli finans kaynağı sigorta sektörüdür. Hızla
fikir, aksiyon ve eylem gerçekleştirirler iken karşılık görmemeleri uygulama çeşitliliği ve aksiyonları
artırmaktadır. Sektör müşterek veya bireysel farklı uygulamalara yönelmedikçe artan maliyetleri
üstlenecektir.
Netice olarak; makine üreticileri piyasanın kendi içinde yerleştirdiği uygulamaları fark ederek
bu durumdan istifade eden SERTİFİKALI REVZİYON PROGRAMINA geçmiştir. Makine üreticilerinin
kendi insiyatiflerindeki uygulama sigorta sektöründe bilinç ve denetim altında olmadıkça Hareketli İş
Makineleri Pazarları SİGORTA KONUSU OLMAYAN MALİYETLERİN poliçelere yansımasında aktif
rol oynayacaktır.
EKOL EKSPERTİZ MÜHENDİSLİK GRUBU
Ayşe Nazlıer Efetürk Eksper – Mühendislik / Yangın / Kredi Finans
Ayça Şener
Eksper – Mühendislik / Kimya Yüksek Mühendisi
Hüseyin Kaycı
Eksper – Mühendislik / Tarım Makinaları Mühendisi
Ali Ömer Yıldır
Risk ve Hasar Yönetmeni – Uzman /Otomotiv Öğretmeni
Zühre Tamer
Risk ve Hasar Yönetmeni – Hasar Uzmanı
Efe Eroğlu
Risk ve Hasar Yönetmeni – Uzman/Makine Mühendisi
Erdim Dalkılıç
Risk ve Hasar Yönetmeni – Uzman / Makine Mühendisi
Sinan Deniz
Risk ve Hasar Yönetmeni – Hasar Uzmanı
***Bu bülten, konuyla ilgili çeşitli kaynaklardan derlenen bilgiler ile hasar ve risk alanındaki
tecrübelerimiz çerçevesinde hazırlanmış olup, kendi görüşlerimizi içermektedir.
7