PDF ( 2 )

ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ
KLÝNÝK ARAÞTIRMA
CÝLT: 39 YIL : 2008 SAYI: 2
Bebeðin Aldýðý Anne Sütü Miktarýnýn Deðerlendirilmesi
Ýçin Bir Araç: Ýmdat
Feride Yiðit1, Hediye Arslan2
1
Marmara Üniversitesi Hemþirelik Yüksekokulu, Ýstanbul
Maltepe Üniversitesi Hemþirelik Yüksekokulu, Ýstanbul
Yazýþma Adresi : M.Ü.Hemþirelik Yüksekokulu Haydarpaþa Kampüsü Kadýköy 34668 Ýstanbul, Türkiye
Tel: 0536 584 89 66 e-mail: [email protected]
2
ÖZET:
SUMMARY:
Amaç: Süt yetersizliði dünyada kadýnlarýn çoðu
tarafýndan emzirmeyi erken sonlandýrmanýn en
önemli nedenlerinden biri olarak ifade edilmektedir.
Çalýþma bebeðin aldýðý anne sütü miktarýný
deðerlendirebilecek bir araç geliþtirmek amacýyla
prospektif olarak planlanmýþtýr.
Imdat: A Tool For Assessing The Level Of
Maternal Milk Intake
Gereç ve Yöntem: Eylül 2002 ve Mayýs 2004
tarihleri arasýnda Ýstanbul ilinde bir devlet
hastanesinin kadýn doðum servisinde doðum yapan
ve doðum sonu 2 saatlik süre içinde bebeðini
emzirmeye baþlamayan toplam 110 anne ve bebeði,
araþtýrma grubuna alýnmýþtýr. Anneler doðumdan
2, 4 ve 6 ay sonra telefonla aranarak izlenmiþtir.
Veriler, bilgisayarda SPSS for Windows, 11.0
programý kullanýlarak analiz edilmiþtir.
Bulgular: Bebeklerin ÝMDAT puan ortalamalarý
6 ay boyunca incelendiðinde aylýk ortalamalarýn
yaklaþýk 9 puan olduðu ve bebeklerin yeterli
miktarda anne sütü aldýklarý belirlenmiþtir.
Sonuç: ÝMDAT bebeðin aldýðý anne sütü miktarýný
deðerlendirmek için 6 ay boyunca kullanýlabilir.
Anahtar Kelimeler: Emzirme, hemþirelik bakýmý,
süt yetersizliði
Objective: Insufficient maternal milk supply is one
of the most common reasons mentioned by women
throughout the world for early discontinuation of
breastfeeding. This study was planned prospectively
in order to develop a tool for assessing how much
maternal milk is taken by the baby.
Material and Method: The scope of this study
covers 110 mothers and their babies who were
born in the maternity department of a state hospital
in Istanbul between September 2002 and May 2004
and weren’t suckled by their mothers in two hours
after birth. These mothers were controlled with an
interview over the phone in 2nd, 4th and 6th months
after the labor. The data gathered constructed the
input for IMDAT method and results are analyzed
with SPSS for Windows, 11.0 program.
Result: IMDAT points average approximately 9
points for 6 months, which suggests that maternal
milk intake was sufficient for the group of babies
studied.
Conclusion: IMDAT can be used as a tool for
assessing whether the maternal milk intake was
sufficient or not for the 6 months period following
birth.
Key words: Breastfeeding, nursing care, insufficient
milk.
GÝRÝÞ VE AMAÇ
Anne sütünün, bebek beslenmesi ve
saðlýðýndaki yeri üzerinde ulusal ve uluslararasý
düzeyde önemle durulmasýna, iyi beslenmenin
tüm çocuklar için bir hak olduðu ülkelerce
kabul edilmiþ ve çeþitli bildirgelerle ilan edilmiþ
olmasýna karþýn günümüzde dünya çapýnda
yaklaþýk sadece süt çocuklarýnýn %39’nun
yaþamýnýn ilk 6 aylýk döneminde anne sütü ile
beslendiði tahmin edilmektedir (1).Hiç
kuþkusuz bu oran 6 aylýk bebeklerin emzirilme
oranlarýnýn % 50 olmasýný benimseyen 2010
yýlýndaki saðlýk hedeflerinin altýndadýr (2-5).
Ülkemizde 2002 verilerine göre 6 ay boyunca
sadece anne sütüyle beslenme oranýnýn %7
-77-
ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ
3. Annenin fiziksel durumu: Annenin oral
kontraseptif ve diüretik kullanmasý, tekrar
hamile kalmasý, aðýr beslenme bozukluðunun
olmasý, sigara alkol kullanmasý, plasenta
retansiyonu (çok nadir) ve meme geliþiminde
bozukluk (çok nadir) bulunmasýdýr.
4. Bebeðin durumu: Bebekte hastalýk ve
anormalliklerin olmasý, emme yeteneðinin
geliþmemesidýr (11).
Emzirmenin korunmasý, özendirilmesi
ve desteklenmesinde, saðlýk personeli anne
ve bebek ile en çok karþýlaþan, sorun
olduðunda baþvurulan ilk bireyler olduðundan,
bu bireyler arasýnda yer alan hemþirelere
önemli sorumluluk düþmektedir (16).
Ülkemiz 1998 TNSA verilerine göre 0-1 aylýk
bebeklerin %49.3’ü anne sütü ile birlikte hazýr
mama veya diðer sývýlarla da beslenmektedir
(8). Ek gýdalara baþlama ile ilgili çalýþmalarýn
hemen hepsinde en yaygýn baþlama nedeni
süt miktarýnýn yetersizliðinin algýlanmasýdýr.
1995 yýlýnda yapýlan bir çalýþmada 2-6 haftalýk
bebeði olan annelerin %64’ü “sütüm
yetmiyor/bebeðim aç görünüyor “diye
emzirmeyi sonlandýrmýþlardýr (17). Bu
düþüncelerden yola çýkarak bebeðin aldýðý
anne sütü miktarýnýn deðerlendirilebilmesi
için bir araç geliþtirmek amacýyla bu çalýþma
analitik, prospektif olarak planlanmýþtýr.
CÝLT: 39 YIL : 2008 SAYI: 2
Vaka seçim kriterleri;
·
Okur-yazar olan
·
Kendinde ve bebeðinde herhangi bir
saðlýk sorunu olmayan,
·
Bebeðinin ilk 5 dakika apgar skoru 8
ve üzerinde olan,
·
Bebeðinin doðum aðýrlýðý 2500-4000
gr arasýnda olan,
·
Çalýþmaya katýlmayý kabul eden
anneler Eylül 2002- Mayýs 2004 tarihleri
arasýnda doðum yapmýþ ve vaka seçim
kriterlerine uyan, araþtýrmaya katýlmayý kabul
eden, anne ve bebeklerinden oluþan toplam
110 vaka araþtýrma kapsamýna alýnmýþtýr.
Araþtýrmacý tarafýnda literatür bilgisi
doðrultusunda bebeðin aldýðý anne sütü
miktarýný deðerlendirebilmek amacýyla bir
form geliþtirilmiþtir (Tablo 1).
Tablo 1: ÝMDAT- Bebeðin Aldýðý Anne Sütü Miktarýný
Puanlama Sistemi
GEREÇ VE YÖNTEM
Hipotez 1. Anneler bebeklerinin aldýðý anne
sütünü deðerlendirebilirler.
Hipotez 2.ÝMDAT bebeðin aldýðý anne sütü
miktarýný deðerlendirmek için güvenle
kullanýlabilir.
Hipotez 3.Emzirme tekniðini öðrenen anneler
6 ay boyunca bebeklerini sadece anne sütüyle
beslemenin önemini kavrarlar. Çalýþma
Ýstanbul ilinde bir devlet hastanesinin Kadýn
Doðum servisinde gerçekleþtirilmiþtir.
Araþtýrmanýn planlandýðý dönemde “Bebek
Dostu Hastane” plaketi bulunan hastanelerden
biri olmasý nedeniyle vakalarýn bu hastaneden
alýnmasý planlanmýþtýr. Araþtýrmanýn evrenini
doðum yapmýþ (vaginal veya sectio) anneler
oluþturmuþtur.
Formu oluþturan bölüm isimleri özellikle
bebeðin yardým istemesini çaðrýþtýrsýn diye
ÝMDAT kelimesini oluþturacak þekilde
kýsaltýlmýþtýr. Ýdrar miktarý, memelerin
durumu, dýþký miktarý, aðýrlýk ve tatmin olmak
üzere 5 bölümden oluþmuþtur ve her bölümün
özellikleri 3 grupta toplanarak 0,1,2 puan
üzerinden deðerlendirilmiþ, 10 tam puan
anne sütünün en iyi alýndýðý, 7 ve altý ise
yetersiz alýndýðý puanlar olarak kabul
edilmiþtir. Geliþtirilen form uzman görüþüne
sunulduktan sonra uygulanmýþtýr.
Çalýþmada elde edilen veriler Ýstanbul
Üniversitesi Cerrahpaþa Týp Fakültesi Ýstatistik
Bilim Dalý Uzmanlarý tarafýndan bilgisayarda
SPSS (Statistical Package for Social Sciences)
-79-
ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ
for Windows 11.0 programý kullanýlarak
deðerlendirilmiþtir. Araþtýrma verilerini
deðerlendirirken yüzdelik ve aritmatik
ortalama kullanýlmýþtýr.
CÝLT: 39 YIL : 2008 SAYI: 2
Tablo 4: Annelerin Gebelik, Doðum Sayýlarýna,
Doðum Þekline ve Bebeðin Cinsiyetine Göre
Daðýlýmlarý
BULGULAR
Annelerin yaþ ortalamalarýnýn 21.73±
3.94 yýl, babalarýn ise 25.0 ± 3.68 yýl olduðu
belirlenmiþtir (Tablo 2).
Tablo 2: Anne ve Babalarýn Yaþ Ortalamalarýnýn
Daðýlýmý
Tablo3’de annelerin ve babalarýn eðitim
durumlarýný incelediðimizde; annelerin büyük
çoðunluðunun (%37.5) ilkolkul mezunu
olduðu bunu %28.2 ile lise ve %25.4 ile
ortaokul mezunlarýnýn izlediði, babalarýn ise
büyük çoðunluðunun (%39.1) lise mezunu
olduðu, bunu %27.3 ile ilkokul ve %19.1 ile
üniversite mezunlarýnýn izlediði gözlenmiþtir.
Ailelerin sosyo-ekonomik durumlarý tablo
3’te yer almýþtýr. Tabloyu incelediðimizde,
annelerin %84.5’inin çalýþmadýðý, babalarýn
ise sadece %1.8’inin çalýþmadýðýný ifade
ettikleri tespit edilmiþtir.
Tablo 3: Ailelerin Tanýtýcý Özelliklerinin Daðýlýmý
Tablo 4 incelediðinde annelerin büyük
çoðunluðunun (%90.0) ilk gebeliklerinin,
hemen hemen hepsinin (%98.2) ilk
doðumlarýnýn olduðu ve çoðunluðunun
(%58.2) doðum þeklinin NSD+ Epi. (Normal
Spontan Doðum+Epizyotomi) olduðu tespit
edilmiþtir. Bebeklerinin cinsiyetlerinin hemen
hemen eþit ( %48.2’ sinin kýz, %51.8’inin
erkek) olduðu gözlenmiþtir. Annelerin
emzirmeden önce bebeklerine ek besin verme
durumlarýný sorguladýðýmýzda, %43.6’sýnýn
hiçbirþey vermediði, %41.8’inin sekerli su
verdiði ve %14.5’inin mama verdiðini ifade
ettikleri tanýmlanmýþtýr (Tablo 5).
Tablo 5: Annelerin Emzirmeden Önce Ek Besin
Verme Durumlarýnýn Daðýlýmlarý
Annelerin bebeklerini günde kaç kez
emzirdikleri incelendiðinde,
annelerin%66.4’ünün, günde 5-8 kez, %
59,1’inin 2-4 saat arasýnda emzirdiði ve %
62.7’sinin emme süresinin 5-20 dakika arasý
olduðu saptanmýþtýr (Tablo 6).
Tablo 6: Annelerin Günlük Emzirme Durumlarýnýn
Daðýlýmlarý
Tablo 7’de bebeklerin günlük idrar ve dýþký
miktarlarýnýn daðýlýmlarý yer almýþtýr.
Bebeklerin yarýsýna yakýný (%51.8) idrarlý
bez sayýlarýnýn 3-5 hazýr bez, dýþkýlý bez
sayýlarýnýn ise 1-3 bez (%69.1 ) olduðu
gözlemlenmiþtir.Bebeklerin aðýrlýk
ortalamalarýnýn; doðumda 3198 gr., iki ay
sonrasýnda 4790 gr., dört ay sonrasýnda 6025
gr. ve altý ay sonrasýnda ise 7260 gr. olduðu
belirlenmiþtir. Boy uzunlýklarýnýn ortalamalarý
incelendiðinde; doðumda 50 cm, iki ay
-80-
ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ
sonrasýnda 55 cm., dört ay sonrasýnda 60 cm.
ve altý ay sonrasýnda da 66 cm. olduðu
saptanmýþtýr (Tablo 8).
Tablo 7: Annelerin Bebeklerinin Günlük Ýdrar ve
Dýþký Miktarlarýnýn Daðýlýmlarý
Tablo 8: Bebeklerin Aðýrlýklarýnýn ve Boy
Uzunluklarýnýn Ortalamalarý (n=110)
Bebeklerin ÝMDAT puan ortalamalarý 6 ay
boyunca incelendiðinde aylýk ortalamalarýn
yaklaþýk 9 puan olduðu ve bebeklerin yeterli
miktarda anne sütü aldýklarý hesaplanmýþtýr
(Tablo 9).
Tablo 9: Bebeklerin ÝMDAT puan Ortalamalarý
TARTIÞMA
Emzirme süre ve insidanslarý ile ilgili
çalýþmalarda, anne yaþý, eðitim seviyesi,
sosyo-ekonomik durum gibi sosyo demografik
deðiþkenler ile güçlü ve pozitif bir iliþki
gösterilmektedir (3, 18).2003 yýlý TNSA
verilerine göre, ilk doðum yaþý yaklaþýk 22
olarak belirlenmiþtir, anne yaþ ortamalarýmýz
(21.73± 3.94) Türkiye genelini yansýtan bu
veriyle benzerlik göstermektedir (19).
Bilgiç ve Güler (20) Sivas ilinde emziren
annelerde yaptýklarý bir çalýþmada annelerin
20-24 yaþ grubunda olduðunu ifade
etmiþlerdir.
CÝLT: 39 YIL : 2008 SAYI: 2
Froozani ve ark (21) Ýran’da emzirme ile ilgili
yaptýklarý bir çalýþmada annelerin yaþ
ortalamasýný 23±5.5 yýl olarak belirlemiþtir.
Ýnce ve Tümerdem (22) Ýstanbul’da yaptýklarý
çalýþmada annelerin %42.8’inin 19-24 yaþ
grubunda olduðunu belirlemiþlerdir. Bu
çalýþmalar da bizim bulgumuzla paralellik
göstermektedir. Arslan ve ark. (23) Ýstanbul’da
evlenmek üzere olan çiftlerle ilgili yaptýklarý
bir çalýþmada evllilik yaþ ortalamasýný
kadýnlarda 22.37±3.0, erkeklerde 25.73±2.7
olarak belirlemiþlerdir. Örneklem grubu
babalarýn yaþ ortalamasý bu çalýþma ile
benzerlik göstermektedir.2003 yýlý TNSA
verilerinde Ýstanbul ilinde kadýnlarýn büyük
çoðunluðu (%55.3) ilkokul mezunu olduðu
görülmektedir (19). Varol (7), Bilgiç ve Güler
(20), Ýnce ve Tümerdem (22), emzirme ile
ilgili çalýþmalarýnda annelerin çoðunluðunun
ilkokul mezunu olduklarýný belirlemiþlerdir.
Bu bulgularda bizim çalýþmamýzla paralellik
göstermektedir. Emzirme ile ilgili
çalýþmalarda genellikle annenin eðitim düzeyi
sorgulanmýþ, babanýn eðitim düzeyi
sorgulanmamýþ olduðu için bu konu ile ilgili
çok fazla veriye rastlanamamýþtýr. Ancak
emzirmeye destek olmak açýsýndan babalarýn
eðitim düzeylerinin de belirlenmesinde yarar
olduðu düþüncesindeyiz. Çalýþmamýzda
babalarýn çoðunluðunun lise mezunu olmasý
sevindircidir. Çünkü yapýlan çalýþmalarda
eðitim düzeyi artýkça emzirmenin olumlu
yönde arttýðýný gösteren bulgulara
rastlanmaktadýr (10,24,25).
Anne ile bebek saðlýklý olsalar da kadýnýn
çalýþmasý emzirme davranýþýný etkilemektedir
(26). Çalýþma durumunun emzirmeyi olumsuz
yönde etkilediðini gösteren bir çok çalýþma
vardýr (27-29). Örneklem grubu annelerimizin
büyük çoðunluðunun çalýþmamasý emzirmeyi
sürdürme açýsýndan çok önemlidir. Çalýþan
anneler de ücretsiz izin aldýklarý veya kendi
iþlerinde çalýþtýklarý için 6 aylýk sürede
çalýþmayacaklarýný bildirmiþlerdir.
Gebelik sayýsý, doðumun þekli ve doðum
deneyimi süt salýnýmýný etkileyen önemli bir
biyolojik etkendir (30). Bunlara annenin
deneyimsizliði de eklenince süt inme
refleksinin yetersizliðinin çoðunlukla
primiparlarda geliþmesi son derece doðaldýr.
Örneklem grubu annelerimizin tamamýna
yakýnýnýn ilk doðumlarýnýn olmasý bunun bir
-81-
ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ
sonucu olabilir.Demirhan (10) erkek bebek
oranýný %52.1, kýz oranýný %47.9 olarak,
Çakmak (24) erkek oranýný %52, kýz oranýný
48, Ýnce ve Tümerdem (22) ise %51.5’inin
erkek, %48.5’inin de kýz olarak çalýþmamýz
oranlarýna çok benzer bulmuþlardýr.
Yenidoðana þekerli su, inek sütü, mama
verilmemesi bebeðin ilk aþýsý olarak
tanýmlanan kolostrumu yeterince alabilmesi
için çok önemlidir (10,19).TNSA 2003 yýlý
verilerine göre, Ýstanbul ilinde anne sütünden
önce baþka gýda alan bebeklerin oraný
%35.4’tür (19). Bodur ve Çetin (31) Konya’da
annelerin emzirme ve ek gýda tercihlerini
belirlemek için yaptýklarý çalýþmalarýnda
annelerin erken yada geç %43.3 oranýnda ek
gýdalara baþladýðýný saptamýþlardýr.
Erdoðan (32) Ýstanbul’da yaptýðý çalýþmasýnda
annelerin %50.2 oranýnda emzirmeden önce
þekerli su verdiklerini ifade ettiklerini
belirlemiþtir. Fikree ve ark (33),
çalýþmalarýnda annelerin %41.7’si bebeðine
kolostrum, %24.7 oranýnda bal, %17 oranýnda
ghutti (mideyi temizlediði ve bebeðin aðrýsýný
azalttýðýna inanýlan yerel bir içecek), %3.3
oranýnda su ve %3.1 oranýnda da inek sütü
verdiklerini ve sütlerinin kirli olduðunu
düþündükleri için bebeklerine vermediklerini
ifade ettiklerini saptamýþlardýr. Oðuzöncül
ve Bostancý (4), çalýþmalarýnda annelerin
%48.5’inin doðumdan sonra bebeklerini anne
sütü dýþýnda baþka bir besinle beslediðini
göstermiþlerdir.Bizim oranýmýzýn bu
oranlardan yüksekliði örneklem grubu
annelerimizin süt inme reflekslerinin yetersiz
olmasýna baðlý olabilir. Anneler süt inme
refleksleri yetersiz olduðundan bebeklerinin
aç kalmasýný önlemek için ek besinler vermiþ
olabilirler. Ancak daha sonra annelerimizin
hiç biri bebeklerine ek besin vermemiþtir.
Yenidoðan ortalama her göðüsten 10-15
dakika olmak üzere günde 8-12 kez
emzirilmelidir. Aðlamak açlýðýn geç belirtisi
olduðu için emzirmeden 4 saat geçtiði halde
uyanmýyorsa veya aðlamýyorsa mutlaka
emzirilmelidir (2). Literatürde büyümenin
deðerlendirilmesinde sýklýkla vücut aðýrlýðý
ve boy uzunluðu gibi antropometrik
ölçümlerin kullanýldýðý ve ilk iki yaþta
büyümeyi etkileyen en önemli faktörün
beslenme olduðu bildirilmektedir (7,19).
Beþer (34) Trabzon’da emzirme ile ilgili
gerçekleþtirdiði çalýþmasýnda, ilk 4 ay sadece
CÝLT: 39 YIL : 2008 SAYI: 2
anne sütü ile beslenen bebeklerin boy
uzunluðu ve kilo artýþýnýn, anne sütü ile
beslenmeyen bebeklerden istatistiksel olarak
anlamlý bir farkla daha çok olduðunu
belirlemiþtir.Erdemir ve Atalay (30)
çalýþmalarýnda emzirilen çocuklarda düþük
kilo ve boy oranlarýnýn emzirilmeyenlere göre
daha az olduðunu bildirmiþtirler. Fomon (35)
mama ile beslenen çocuklar ile emzirilen
çocuklarýn büyümelerini deðerlendirdiði
çalýþmasýnda 8-42 günler arasýnda kilo alýmý
ve boy uzamasýnýn her iki grupta benzer
olduðu, 42-112 günler arasýnda mama ile
beslenen grubun büyüme hýzýnýn daha fazla
olduðunu, 1 yaþýna kadar büyümelerinin
benzer olduðunu gözlemlemiþtir. Literatürde
bebeklerin büyüme temposunun deðiþken
olduðu, 2-3 haftalýk, 6-8 haftalýk, 3 aylýk ve
6 aylýk iken büyümede hýzlanma tablosunun
görüldüðü, bu zamanlarda bebeklerin daha
sýk emzirilerek, süt miktarýnýn arttýrýlmasýnýn
yararlý olacaðý belirtilmektedir (7,11).
Varol (7) Ýstanbul’da gerçekleþtirdiði
çalýþmasýnda, tek baþýna anne sütüyle beslenen
bebeklerin kontrol grubuna göre istatistiksel
olarak anlamlý bir þekilde daha uzun
olduklarýný, anne sütüyle beslenme eðitimi
ve takibinin fiziksel büyümeyi arttýrdýðýný
belirlemiþtir.
Birçok çalýþmada emzirmeyi erken
sonlardýrmanýn nedenleri arasýnda ilk sýrayý
süt yetersizliði almaktadýr. Anneler emzirme
problemlerine hazýrlýksýz olduklarýnda
bebeklerini daha kolay sütten kesmektedirler.
Hemþirelerin emzirme konusunda en büyük
sorumluluklarýndan biri de annelere
problemlerle baþa çýkma yollarýný ve bebeðin
yeterli anne sütü aldýðýný gösteren belirtileri
annelere öðretmesidir (14, 16)
KAYNAKLAR
1. Global Strategy: Breastfeeding critical for
child survival. Medical Letter on the CDC&FDA,
2004;18:9-10.
2. American Academy of Pediatrics: Breastfeeding
and the use of human milk. Pediatrics,
1997;100(6):1035-1039.
3. Gill SL. The little things: perceptions of
breastfeeding support. JOGNN., 2001;30(4):401409.
-82-
ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ
4. Oðuzöncül F, Bostancý M. Elazýð il merkezinde
bulunana hastanelerde doðum yapan annelere
anne sütü ve emzirme konusunda hastane saðlýk
personelinin yaklaþýmý. 5. Ulusal Halk Saðlýðý
Kongresi Bildiri Kitabý, Ýstanbul, 1996:446-451.
5. Spear HJ. Nurses’ attitudes, knowledge,and
beliefs related to the promotion of breastfeeding
among women who bear children during
adolescence. Journal of Pediatric Nursing,
2004;19(3):176-183.
6. UNICEF. Dünya Çocuklarýnýn Durumu 2004.
UNICEF Türkiye Temsilciliði, Ankara, 2004:8185.
7. Varol D. Doðum Sonrasý 6 Ay Boyunca
Sürdürülen Emzirme Eðitiminin Tek Baþýna Anne
Sütüyle Beslenme Süresine ve Büyümeye Etkisi.
Yayýnlanmamýþ Doktora Tezi Ý.Ü. Saðlýk Bilimleri
Enstitüsü, 2004; Ýstanbul.
8. Türkiye Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý 1998.
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü,
Macro International Inc., Ankara,1999: 123-134.
9. Weingrand SJ, Tully MR. Midwifery
management of breastfeeding using the evidence.
Journal of Midwifery & Women’s Health,
2001;46(6):423-438.
10. Demirhan F. Sakarya Ýlinde Emzirmenin
Deðerlendirilmesi. Yayýnlanmamýþ Yüksek lisans
Tezi M.Ü. Saðlýk Bilimleri Enstitüsü,
1997;Ýstanbul.
11. WHO, INICEF. Anne Sütüyle Beslenmede
Danýþmanlýk: Eðitim Kursu Katýlýmcý Rehberi.
Çeviri: Ýstanbul Üniversitesi Çocuk Saðlýðý
Enstitüsü, Basým. M.Ü. Hemþirelik Hizmetleri
Müdürlüðü, 2004.
CÝLT: 39 YIL : 2008 SAYI: 2
15. Schwarz K, D’arcy HJS, Gillespie B,Bobo J,
Longeway M, Foxman B. Factors associated with
weanig in the first 3 months postpartum. The
Journal of Family Practice. 2002;51(5):439-444.
16. Yýldýz S.: Anne sütü ile beslenmede hemþirenin
sorumluluðu. 11. Ulusal Neonatoloji Kongresi
Kitabý, 2001;247-252, Samsun.
17. Dykes F, Williams C. Falling by the wayside:
a phenomenological expeloration of perceived
breast-milk inadequacy in lactating women.
Midwifery, 1999;15:232-246.
18. Ingram J, Johnson D, Greenwood R.
Breastfeeding in bristoli teaching good
positioning, and support from fathers and families.
Midwifery 2002;18:87-101.
19. Türkiye Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý 2003.
Hacettepe Nüfus Etütleri Enstitüsü. “s:57,141156”,.2003:57,141-156, Ankara.
20. Bilgiç D, Güler H. Erken emzirmenin anne
bebek arasýndaki etkileþime ve plasentanýn
doðumuna olan etkisinin incelenmesi. VII. Ulusal
Hemþirelik Kongresi Bildirileri. 1999:203-207,
Erzurum
21. Froozani MN, Permehzadeh K, Motlangh
ARD, Golestan B. Effect of breastfeeding
education on the feeding pattern & health of
infants in their first 4 months in the Islamic
Republic of Iran.Bulletin de I’Organisation
Ondiale de la Sante WHO, 1999;77(5):381-385.
22. Ýnce N, Tümerdem Y. Ýstanbul’da annelerin
emzirme bilgi ve davranýþlarý. 4. Ulusal Halk
Saðlýðý Kongre Kitabý, 1994:64-67, Didim
12. Hill PD, Humenick SS. Development of the
H&H lactation scala. Nursing Research,
1996;45(3):136-140.
23. Engin F, Ekþi Z, Can Ö, Arslan H. Evlilik
öncesi çiftlerin üreme saðlýðýna yönelik eðitim
ve danýþmanlýk gereksinimlerinin belirlenmesi.
Aile ve Toplum Eðitim,Kültür ve Araþtýrma
Dergisi, 2005;7(2):37-43.
13. Mersmann C. Therapeutic Touch And Milk
Letdown In Mothers Of Non-Nursing Preterm
Infants. New York Universty School of Education
Health Nursing and Arts Professions. Doctor of
Philosophy, 1993, New York.
24. Çakmak H.: Sezaryen ve Normal Spontan
Doðum Yapan Annelerde Emzirmenin
Deðerlendirilerek Karþýlaþtýrýlmasý.
Yayýnlanmamýþ Yükseklisans Tezi. M.Ü. Saðlýk
Bilimleri Enstitüsü, 2002, Ýstanbul.
14. McCharter DE. Parenting self-efficacy and
perception of insufficient breast milk. MAI.,
1996;34(3):1150-1186.
25. Ýþcan A, Vurgun N, Ece A, Özcan F, Çelik S,
Tüfekçi S. Manisa çevresinde annelerin emzirme
alýþkanlýklarý. Ýstanbul Çocuk Kliniði Dergisi,
1995;30:182-187.
-83-
ZEYNEP KAMÝL TIP BÜLTENÝ
CÝLT: 39 YIL : 2008 SAYI: 2
26. Arslan H. Emzirme tutumunu deðerlendirme
ölçeði geliþtirme. Hemþireli Forumu,
1999;2(3):132-136.
27. Ortiz J, McGilligan K, Kelly P. Duration of
breast milk expression among working mohers
enrolled in an employer-sponsored lactation
program. Pediatric Nursing 2004;30(2):111-119.
28. Schwarz K, D’arcy HJS, Gillespie B,Bobo J,
Longeway M, Foxman B.Factors associated with
weanig in the first 3 months postpartum. The
Journal of Family Practice. 2002;51(5):439-444.
29. Tekin N, Ekizler H, Engin F. Yenidoðan
saðlýðýnýn postpartum depresyon ve emzirme
tutumuna etkisinin incelenmesi. Hemþirelik
Bülteni, 1996;10(39):15-25.
30. Erdemir F, Atalay M. Anne sütüyle beslenen
ve beslenmeyen 0-24 aylýk çocuklarda boy ve
aðýrlýk daðýlýmlarý. 2. Ulusal Hemþirelik Kongresi
Kitabý, 1990:171-177, Ýzmir.
31. Bodur S, Çetin S. Toplumda annelerin emzirme
ve ek gýda tercihleri. 4. Ulusal Halk Saðlýðý
Kongre Kitabý, 1994:363, Didim.
32. Erdoðan S. Ýstanbul’un deðiþik bölgelerinde
emzirme süresi, emzirmeyi engelleyen ve
destekleyen faktörler ve ek besi seçimine iliþkin
bir çalýþma. 3 Ulusal Hemþirelik Kongresi Kitabý,
1992:344-350, Sivas.
33. Fikree FF, Ali TS, Duracher JM, Rahbar MH.
Newborn care practices in low socioeconomic
settlements of Karachi, Pakistan. Social Science
& Medicine, 2005;60(5):911-921.
34. Beþer A. Trabzon 4 nolu saðlýk ocaðýnda 01 yaþýndaki bebek beslenmesinin ilk altý ayýnda
anne sütü vermeyi etkileyen faktörler ve anne
sütü alan almayan bebeklerin büyüme ve
geliþmelerinin karþýlaþtýrýlmasý. 4. Ulusal
Hemþirelik Kongresi Bildiri Özet Kitapçýðý,
1995:32, Ankara.
35. Fomon SJ. Assesment of growth of formulafed infants: evolutionary considerations.
Pediatrics, 2004;113(2):389-393.
-84-