zalıxat

Bajqullanb D.
ZALIXAT
(РОЕМА)
QaroBlnasizdat
Narssna 1935 c.
L:•■
;,*/
B a jq u lla »k D a *t
j jp O B e p e a o ]Щ
/ *
Щ
/
-
V ", x p i 4 . 1 4 - 5 9 . -
*0
Ъ)
Z-ALIXAT
(РОЕМА)
К.- 0. A. C. g7p
’^"Уйли^ь-си, библиотека
**«• N. К. КРУПСКОЙ
гор М альчик
Qaro^lnasizdat
N arsan a— 1935 ?.
X
t
c (jC .A p < M )
В 12
Даут Байкулов
ВАЛИХАТ
(ПОЭМ А)
^
КАРОБЛНДЦИЗДАТ
КИСЛОВОДСКА 1935 г.
U vlu B u q o v tegerekni qur§alae
Carlb xalqnb qanbn em gen zainanda,
Qarbnlarb tbq Bolquncuna talaB,
Qa§alla min-min дьИапь xam an da.
Dunjanb qur^alaqan uv Sbnfbrnb
O rtasb oktjaer ajda se g y ld y ,
O l (jbrlata revoljusion д ы п ь
Q arbqb da y sy ey zg e tegyldy.
Qurutdu ol Bsbjlb“ „sb jsb z“ xallanb,
„ B ij“ „ q u l“ demej xar kim eirden <ja§arca,
Birle§diriB min-min eercli qollanb,
Ol adetni sav dunjada во^агса.
Andan sora acbla ea^ladbq
Buzulmazlbq ken dun jaqa во§1апьв,
C b q a n a q euruvnu uatbB ta§ladbq
Ol tot kesgen sanlarbBbz хо§1апьв.
Tb^brbvqa ol kyn <jolla acbldb
Keslerine erkinlikle вегШв,
A v salqannb sbltavlarb cacbldb
Sosialist $olu в1а kerilie.
01 zamandan qalbB ketgen euqula
Bir qaumnu kezlerine caeadb,
Ajazbmaj к е в ^erlede guqula
Xatasbzlaj nencalanb qaeadb.
А1апь tolu erkinlikge sallbq
Artbqlbqnb BarbSbnda qurutue,
Quru eir $ol Bardb qauana qallbq:
T oxd asala esgi xalnb unutuB.
01 $ol d a дацьг kolxozda ga§avdu
Urunnanla ara mylkge одь1ьв,
Апь в1а ol adetden eo§avdu
E sg i cirik kir ^olladan tbjblbB.
K o lx o z mylkge ^anb-qanb ajlanbB,
K e z ?iltinin saq laq a n ca saqlasa,
O l ga§avqa tyz ?y regi Bajlan b B .
Xar Bir i§de ara mylkny ^aqlasa.
Qaribz ol kyn tb§brbvla quaiibB
S e z d e tyjyl, i^de tyzlyk taearla,
B u eerilgen erkinlikge т а п ь в
Zorluq etgen kir adetnj ?аваг1а,
Агь deri az Bolsada, keresiz,
E sg i adet, esgi ?oruq ketmejdi,
Nenca i§ni qarae вагьп keresiz.
01 qblbqla tolu quruB Bitmejdi.
Kir em yrden qalbB ketgen Bir xalnb
Balajda men sizge suratlajbtn,
Acbq etie ne tuqum zat Bolqannb
Ba§dan ajaq qaldbrmaj gomaqlajbm.
K ergenleni savlaj kezyn qamatxan
T o lq a n ajca, farbq ura Betinden,
Вагьэьпа arivluqnu sanatxan
Birini da ketmez kieik esinden.
Zalixatxa on $eti дь1 getgened,
CbBbq kiBik ariv вШв sanlarb,
KeBleni ol век suqlanc da etgened.
Syjmeklikge в а Ы ь § ь в xallarb.
B ir kyn kesi to jq a Bardb quanbB,
Qyrekcigi ol ojunna acbla,
Тец1е в!а ojnaj edi дивапьв,
Betciginden fa rb q игив cacbla.
Seir bo Iub вагь ana qaralla,
Birisi da kezyn andan alalmaj,
Qa§ qaum da „alalsaq" dee maralla,
T y n y ly e a ne azcbqda qalalmaj.
T e g e r e k d e teesej edi cajqalbB,
SuBaj eitgen sancbqlarb Bygyle,
G o k g a xan sca агь-веп cajp alb B ,
Q ara сась im easbndan tegyle.
01 kyn апь Birev ty§dy bzbndan,
A lbrqa dee kezy qarae termile,
Q acx a deri век kyre?e gazbndan,
T ura edi kece kyn da emile.
e i m e s e m ’a munu almaj qalmam deB,
01 aqblbn kesi ana yle§di,
Andan ва§ха Bir qbznb da almam d e s ,
Em artbnda Bblaj ajtbB kyre§di.
Qa §:
— Kel d ee senden век tilejme albrqa,
Ca§ gyregim ol aq b lq a ве1упув,
Q m yrym da seni в!а qalbrqa,
Suratbn, da kez gingimde кегупув.
Tatlb tilde mana pismo gazsana,
Ajtxan sezyn sy re g im e gararca,
Keltyrylgen esimi Bir B a s s a n 'a ,
K ezym дагьв men da x a lq q a qararca.
Qbz:
— Syje Bolsan, men da o qaj demezem
Razb bo Iub ajtxanbnb eterge;
S e z ajtxannb Birda $ u q q a kerm ezem ,
XazbrlanbB kesim sana keterge.
Atan, anan sen ajtxannb syjm ejle,
Xaparlarbn esitem e, Bileme,
Bek q o rq q an d an tae e§ikge ijmejle,
Uzaq tyldy, апь va men kerem e.
Ala i§ni ва§ха ferin marajla
E sgi, cirik adetleni kycynden,
M alq a , mylkge, q alq an zatxa qarajla,
Birini da ala ketmej ysynden.
6
gas:
— © m yry da euzulmazlbq i§ime
Ata, ana sezlerine qo§almam,
Allaj zatnb kesim а1ьв esime,
А пь в1а £a§avumu во§агпаш.
01 zatxa dee aqblbnb Belmezse,
InandbrbB kerti s e z da вегеш е;
Ajtxan edlsa, Birda Quqqa kermezse,
Seni alaj век Baqalb kerem e.
Muratbmdb seni в1а tururqa,
Andan ва§ха Qoqdu meni kelymde,
San a qar§cb qaumnu ken ururqa,
M a oldu, inan, e y gy n syregim de...
Alaj ajta Zalixatnb qojmaj ed
(^anb-qanb апь в1а Bitgenlej,
Su vu tsa da tilegenden tojmaj ed,
Auzu da ertden-inir fetgenlej.
II
Bir kyn ty§dy Zalixatnb esine
<^as aqblb tavkellenie, kellenie,
X apar eerdi tilegenni kesine
B arb rq a d ee au zcuqu tillenie.
Alaj в!а onovlarbn eterge
Saqaj§bB teeredile Birgelej,
Kellerinde tutxan i§ge geterge
B ara elle quannanlaj kylgenlej.
Влга-вагьв ta§a gerge kirdile,
Bir yj bo Iub ga§arqa dee ojlanbB,
Bir qaum 'a qarae апь kerdyle,
£yrekleri b o § zatlaqa BajlanbB.
Qbznb kici qarna§cbqb erlejin
Seskeklenie e r g e turdu qararqa,
С а в ь в вагьв к е в izledi kermejin
Ala ne zat ajtbrlarbn m ararqa.
Tert дапьпа tylky kieik aj lanb B,
Qaraj ketie turqan germ taBxan ed,
(^yregine kir nietle BajlanbB,
O lsaqatdan erlaj elge савхап ed.
Bek g u zaea qu§ ucxanca а Ы ь в ,
MbCbmajbn ga§cbq to jq a getgen ed,
BarbSbnb gyregine qatblbB,
X a lq q a i§ni Bblaj acbq etgen ed.
i
Q a sc b q :
— Majna ala ta§a gerde olturuB,
S e z sele§e, xapar ajta turalla,
Kezlerin da gblamuqdan tolturuB,
Bir ki§ida kerm esin deB qorqalla.
Men Barqannb ala qaraB kergenlej
Sesgeklenie e r g e - e rg e turdula,
Xaparlarbn ajtbrbmb Bilgenlej,
Sezlerin da ва§ха zatxa Burdula.
8
Bek qorqdula Betleri da qbzarbB,
CbqbB qaladb der kieik fanlarb,
Amalsbzdan arb-Beri uzalbB,
M a alajdb ekisini xallarb.
Ajtma d e B ‘a ala menden tilelle,
Inanmaqan с а в ь в агь ?etigiz,
Ajtbrbmb Bir i§eksiz Bilelle,
Aiaj'a siz syjgen kieik etigiz.
Andan sora к е в xaparla cacbla,
Q ajq b ty§dy Zalixatnb kesine,
Kynden-kynne em tereni acbla,
Ba§xa zatnb almaz kieik esine.
C b q alm azca temir avda Buvuldu,
Bek qorqq and an sancbqlarb qaltbraj;
Betcigi da kez suv в1а guvuldu,
Qa§ tyeynde kezcykleri ^bltbraj.
£ а§ п ь anasb bu харагпь
Qblan kieik g o lq a cbqdb
Almasbn dee em qatbna
Bek camlandb ol да§ьпа
вШв,
Sbl^brae,
kelie,
qbfbraB.
K ek y regin kekge асьв olturue,
Ась-ась sezle в1а sele$di;
T eg ereg in xon§uladan tolturue,
£ а § ь в!а Bblaj ajtbB kyre§di:
Q atbn:
— Апь alsan, Bergen sytym xaramdb,
Acbq etie Bygyn turu ajtama;
Uaxdbm da meni ol kyn Bolqandb,
S a q b f etie b u i§lege qajtama.
Miilb, mylky, sbjb, ва§ь tenirek
Xar Bir i$de m ana tenlik eterca,
Sbjsbzlbqdan kesi uzaq, kenirek
Q yregim de tutxan i§ge ^eterca,
Allaj qbznb sana kesim allbqma,
TintiB, qaraB garavlusun kergenlej,
Rbsxbmb da ma ol i?ge sallbqma,
Bir zatbmb a j a m a j b n B e r g e n l e j .
*
O q aj desen, xaram etie qojarma,
© m yrde da men kezyne qaramaj,
Nalat BeriB em Betini fojarm a,
Dunjan keter Bir zatxa da garamaj.
Cyregim i uzununa garasa,
Ajtxanbmb qulaqbna almajbn;
Ne ajtbrma xalq kezyme qarasa,
Sana m e n i ajtxan sezym Bolmajbn...
Andan ketdi tuvra qbznb qatbna,
Qavlurqu da gerge gete s o z u Iu b ,
Er§i atla ataj апь atbna,
Bet tyrsyny tanblmazca b u z l i I u b .
10
T ert дапьпа tykyrygy сась1а,
Majmul kisik агь-веп sekiriB,
Qarb§ caqlb auzu da acbla,
N enca tyrly sezle в1а gekiris.
Qatbn:
— Toxdam ajbn sen да^ыпь aldajsa,
Auzunu ertden, inir getdirie,
Ol tursa da, sen yjynde qojmajsa,
Ajtxanbnb kesin ana etdiriB.
Seni kelin etie yjde olturue,
Bu dunjada B ir kynny da ga^amam;
O tfa q a m b seni в1а t o l t u r u B ,
Allaj sbjsbz qau m laqa u§amarn.
Andan ese men agalsbz
Sbjsbzlbqqa, ucuzluqqa
Seni kermej topuraqnb
O l Betni va tuqumuma
elyrme,
qalmajbn,
keryrm e,
salmajbn.
M ana tuvra b o I u b endi gyryme,
Seni к егу в Cbdamajdb saebrbm;
Ijmem seni elmej turue yjyme,
Хагьг bo Iub Bitgincinne qaebrbm.
Т ьпс turmasan, mbCbmajbn geterme,
Sezlerimi а1ы kisik esine,
San sanbnb para-cara eterme,
Qan qorquvla salbr kieik kesine.
Qbz:
— £ o q d u xatam, icme meni qanbmb,
Q ojar zarnan ertde ozub ketgendi,
Sez y n в1а aldbrasa дапьшь,
К е в artbqlbq men gazbqqa getgendi.
Sensiz da meni giligimi emelle,
Ceteklerin вагь q o lq a alqaniaj,
Tert ganbmdan gumduruqla tijelle,
Mblibklarbn meni ysym e salqanlaj.
Auzunu qalaj kenne
Savlaj xalqnb kesin
© tyrykge xaparlanb
Апь в!а sen Betimi
acasa,
fu tu e qojarca;
cacasa,
qojarca.
b j l b q d b r b B em Betimi qaraltbB,
Qamaqatnb y sy e y z g e gbjasa,
Cyregim i BO§unaqa taraltb B ,
T vjylyvcy sanlarbmb qbjasa.
K e e d y endi, gan§ama sen во§ипа!
Cbdar xalbm meni qalmaj Bitgendi,
Kir aqblnb Sbjbndbrma ва§ьда,
T ox d ar Bolsan, endi zaman getgendi...
Bu sezleden ol а1ьпьв qala ed,
CartlaB Cbqadb der kieik kezleri,
Qazbq qbznb tuvra esin ala ed
Auzundan cartlaB Cbqqan sezleri.
12
Andan sora ga§ da апь ta§lajdb,
Atasbna, anasbna aldatbB;
Ekinci va sez da ajtmaj Ba§lajdb,
Xalq icinde апь Betin qaraltbB.
Bir ganbndan qbznb atasb, anasb
Azaelbqnb tuzaqbna saldbla,
Bir ganbndan да§пь anasb, atasb
Xalq icinde eytev q o lq a aldbla.
Bir ganbndan el sezcyle da qojmalla,
NasbBSbznb aman купце getdiris,
BarbSbda апь etinden tojmalla,
Dunjalbqdan kesin erek etdiriB.
y j ty e y n d e k e k re g in e olturue,
„Bedi§“ ,,s e g y § “ s e z le в1а qbjnalla;
Etin, Butun kyltym leden tolturuB,
Bir kesekni andan qolnu tbjmalla.
Qbjbnlbnb tyrsyncygy Buzuldu,
Saeij eti gu m d uruqqa tezalmaj,
Tanblmazca eojuncuqu sozuldu,
Artbqlbqnb ol ysynden alalmaj.
III.
Azaelbqnb tuzaqbnda BulqanbB,
Nenca gerge ol aqblbn yle§di;
Bilekleri Bir-Birine culqanbB,
Izlej ketiB ol ga§ в1а selesdi.
Qbz:
— Aman atla atalqandb atbma,
SaviaJ elni вагьБьпа gajblbB,
Bir ki§ida kelmej qaldb qatbma,
Keslerinden meni kenne ajbrbB.
BarbSbda xaram etie qojalla,
K ez y m e va Birisida qaramaj;
K ece kyn d a men gazbqnb sojalla,
Sen da qaldbrj Bir zatbma garamaj.
Nedi т а ц а ajtcb e y g y n muratbn,
Qa§brma da gyreginde Bolqannb,
B arm bd seni xajbr Bolur Bir zatbn,
M a kerese kezym qandan tolqannb.
£as:
— E§iteme, earbSbnda Bileme,
A c da qara gyregimi icine,
K e z y m в1а Birin qojmaj kereme,
B iz ty§geneiz esgi xalnb kycyne.
(^ а п ь т , qanbin seni в1а Bitgendi,
Unutmazm a е1ув $erge kirginci
N e kelsin elyr kyn getgendi,
Biz Bir-eiri xalieizni Bilginci.
Atam, anam sizge quldu dejdile,
E s g i cirik adetlege аЫапьв,
Ol zatlanb quruqanbn Bilmejle,
E ld en da ki§i guq ajtmajdb с а т !а п ь в .
14
QajqblanbB sana saqb§ eteme,
Bu Bolum qa kece kyn da ojla§bB,
Saqb§bm da к е в zatxa da geteme,
Atam, anam в1а da davla^bB.
Qbz:
— Atan, anan meni savdan sojalla,
K en dunjamb taqbrlbqqa getdirie,
0 t y r y k g e xaparlanb gajalla,
El icinde bo § sezleni etdiriB.
Kemirelle qanbmb da galajla,
Etim в1а eirisi da tojmajbn;
Keltyralmae aur ?ykle qalajla,
Boldu d ee'a ne azcbqda qojmajbii.
M ana getdi ken d unjada b u tarlbq,
Ajtmasam da sen xalimi kerese,
Qanbz sense ol pelaxdan qutxarlbq,
Saqb§ etsen, апь kesin B il?se .
Ata, ana sezlerine qarama,
M ana ajtxan sezlerini unutue,
Am an kynde endi meni marama,
£a§avum u qbsxa etie qurutue.
g a s:
— Qalaj Bolsun Bygyn Bizni ха1ьвьг,
Ajtxanbnb век Baqalb kereme,
Birge cbqsbn b u termilgen дапьвьг,
Sana zorluq getgenin‘a Bileme.
B ek qorqam a ey g y n seni albrqa,
QajqblanbB ne eterge Bilmejin,
А)ьгь1ьв seni в1а qalbrqa
Endi meni qolum dan'a kelmejin.
Atam, anam mana $a§av eermejle,
K ece kyn da erikmejin kyre§iB,
Qyregimi termilgenin B ilrnejle,
Aqbllarbn ol zatlaqa yle§iB.
QajqblanbB к е в saq b§ da etgenme,
B y g y n saebr etm esem 'a Bolmajdb,
M adar izleB nenca gerge fetgen m e,
Alajsbz'a muratbBbz tolmajdb.
Qbz:
-— 01 sezleni esinemi alasa,
£ а ц ь fo ld a adetleni qurutue?
Апь в1а i§indenmi qalasa,
Xurgununda Biletni unutuB?
Zalimlikden qalqan se z tutasa,
Bek Baqalb emda Sbjlb' kergenlej,
B u даць onovlanb unutasa,
Aqblnb ol adetge eelgenlej.
S e z n y k e e g e sozar xalbm Bitgendi,
Ajtxanbma qulaq salbB tbnbla,
Tbnblasan, endi zaman getgendi,
Ba§bnda mbjbn ваг ese апь1а!
16
C a$:
— B ygyn meni i§im eardb, eteme,
Bek a^bqbB апь q o lq a alqanm a,
B u saq atd an Bicesbnna keterne,
Kecigie da taB Bir kesek qalqanm a.
A ndan kelejim, Birden onov etereiz,
A§bqqan suv tenizge da getmejdi;
Т ав ty§seg’a elden qacbB ketereiz,
Biz ajtxannb mbnda ki§i etmejdi.
3
5
< s /
Qbz:
Cj
— 0ty ry k n y sele^ese во§ипа,
Aqblnb totlannanbn acmajbn,
£V yJ re
в о Ц а п lkirni
* g in d e
b.и in yда§ыа
ci JU I C
kj
E sg i cirik kirlerini cacmajbn.
Adam esen, adam qar.a qaracb,
Xajvan esen, acbq eolsa keterme,
B u xapardan qutxarbrqa дагась,
Bolm az eolsa B i r madarla eterme.
£a§:
— Atam, anam seni Birda syjmejle,
B y g y n апь ga§brbrqa garamaz;
B ek q o rqq an d an tae e§ikge ijmejle, |£ / 3 lP X 4 J 4 - 5
M bdax etsem, mana ki§i qaramaz.
А1апь men m bdax etiB keralmam,
01 zatxa va aqblbmb Beleme,
01 seeeed en Bygyn se z da Beralmam,
M en kesim 'a sepi^yeya- eleme.
17
I§ni ва§ха tyz ferine qararBbz,
Агь deri amalsbzma eterge,
UnutduruB tyz gollanb ш агагвьг,
B y g y n Bolmaz sen ajtxanna feterge.
Qbz:
— Men yjym d e tbnc qajqbSbz turqanlaj,
K esin edin kece kyn da tilegen,
K ekregim i xam an eeri Burqanlaj,
Bek syjem e seni, mana kel degen.
M ana ajtxan sezlerini unutue
£ a r a m a q a n sbltavlaqa getese,
Aqblbmb sen ва§ьтс1ап qurutuB,
Ajtcb endi ne muratnb etese!
£a§:
— Seni yjyn qulladandb, Bilese,
TuqumuBUz ajtxan i§ge getmezle,
Anam keliB s i z d e n вегпе tilese,
Bizde Bolqan adetleni etmezle.
M bdax bo Iub ala ol kyn elyrle,
Dunjalarbn ne azcbqda tanbmaj,
AjbBlbqa sora meni keryrle,
Sele§sek da sezyByzny ajbrmaj.
Andan sora B a l a kieik kermezle,
Birisi da qaramajbn kezym e;
Ajbrblsam maldan yly? Bermezle,
Tilesem da диав Bermej sezy m e.
18
i
/
Qbz:
— Olmud seni gyregini c b q arq an ,
Sanlarbnb capbraqca sarqaltbB?
K ek regin e kir qanlanb s u q a r q a n
Bir eirde va B etinida a q artb B ?..
A lqb n вегпе qajqbSbnmb etese,
Q alq an zatnb qulaqbna almajbn?
Kellerine sen alajmb getese,
Q yregine ва§ха q ajq b salmajbn?
O q a j, toBa, meni aldae turasa,
Adamlbqdan kesin uzaq ketgenca,
I§ni ва§ьп salbB tersge Burasa,
Bo§ sele§me sen, xilikge etgenca!
C ojun kieik eetini da qaraltbB,
Kereksizge, BO§unaqa gan§ajsa;
Kezlerini агь-веп агакьв,
A dam tyjyl, Bir xajvanna u§ajsa!
S a q b § et da Bir qaracb xalbma,
Bilmejmise mana getgen kynleni?
Q asav-goqdu endi meni д а п ь т а ,
Acbq etdin gyreginde kirleni!
gas:
— Bek eiiese sen qartlanb xalbSbn,
А пь ycyn kelyne zat keltirme,
Berne kieik adetleni вагьэьп
T aem az eolsan, seni qalaj eltirme.
A l a andan umut ete turalla,
Sa v laj elni вагьБьпа eri§ie;
01 qblbqqa aqbllarbn euralla,
Q arbvlarbn ajamajbn kyresiB.
./
Qbz:
— O q a j, toBa, allaj i§le qalqan db,
Апь va sen unutmajbn turasa,
Andan Beri on tert fbl da Bolqandb,
Qanb xalnb ol gollaqa Burasa.
S o v e t vlast ol adetni uatbB,
Zalimlikni, artbqlbqnb atxandb,
Kir gaBbvnu ysy ey zd en qoratbB,
nSb jlb “ , ,,sbjsbz“ Bolmasbn deB ajtxandb.
Berne, qalbn degen golnu вагьБьп
S o v e t vlast апь kieik qurutad,
01 dunjanb qojuB ketgen xalbsbn
Tutxanlanb zakon qbsxa suvutad.
£a§:
— Q ajsb so v et kelie апь kerlykdy,
N e etesiz deB tintiB Bizge qararqa,
X alq qatbnda kimle вегпе Berlikdi
Syjm egenle i § i в i z n i m a r a r q a .
Biz da апь kergyzm ejin eterBiz,
Azdan, k e ed en ki§ige da Bildirmej;
Qartlanb va kellerine geterBiz,
Tijreeizni kesieizge kvldyrmej.
20
Qbz:
— Sbfatbn adam, ць1ьцьц xajvandb,
Soqurandbm sana ajtxan sezym e;
Betsizleni se zy alaj Bolqandb,
Adam sa dee bo § qaradbm kezyne.
Esgi, cirik adet в1а gan§arca
Xar sezynden seni alaj keryned,
01 qblbqnb tereninden ва§!агса,
Aqblbn’a allajlaqa Belyned.
© tyrykny д а г а ^ ы ь в kesine,
AqblbRb ters gollaqa Burasa,
Bek gbrbldaB se zn y almaj esine,
Qulnu, Bijni sen ajbrb B turasa.
Unutulmaz bu i§leni Birida
Sana alaj sinirilie qalbrca
S o v e t vlast tinte, qaraj kelirda
Tyzyn Bilir aqblbna albrca.
IV.
Andan so ra ajbrblbB Zalixat
M bdax xalda yjlerine ketgen ed
Qa§nb anasb sezcy qatbn Zulixat
U v gblanca erlej савьв getgen ed.
Qajalanb zanbrdata tau§u,
S e z Ba§ladb savlaj elni gbjarca,
GyryldetiB ol tavlanb avu§un,
Qazbq qbznb Boreajlarbn qbjarca.
Qetdi sora
Sbfatbndan
Ajtdb Bblaj
Aqblbn da
qbznb yjyne qaralbB,
qorqar kleik kergenle;
kezleri da ага1ьв,
am an lb qqa Belgenlej.
Qatbn:
— Qbzbqbznb y jy gyzd e tbjalmaj
O ram lada xavle etie qojqansbz;
X a lq q a qalaj kerynesiz ujalmaj,
Eliaizni savlaj eetin gojqansbz!
AJIaj qbznb tyjye дапьп alqbncb
RaxatlanbB Bir kynny da turmazem,
£ e r tyeyne eltie апь salqbncb
M en eetimi Bir ad am q a Burmazem.
Siz ’a апь san etmejin ga^ajsbz,
B a ^ b q b zq a sb jq a sanae qajqbrm aj,
Апь в1а eirge a§ da a§ajsbz
01 eetsizni yjygyzden ajbrmaj...
Вв1ув-ве1ув
QbCbrqanbn
Kimi andan,
Хоп§и1агь ol
tblpbvu da tbjbla,
savlaj eJ da eildile;
kitni mbndan gbjbla,
tau§xa keldile.
Tyrly-tyrly qanla в1а qbzarbB
T u rq an qbznb myjy§cykde eslelle,
Bir qaum da ura elle uzalbB,
Ol kyn ana ва§ erkinlik eermelle.
22
Bir kesekden с а с ь к Ы а BarbSb,
Qatbnnb da yjlerine syrdyryB,
Tuz seegen ca, qbznb gyrek garasb
Acbj edi sancbqlarbn kyjdyrye.
Yjleri da ада tbnclbq eermelle,
Ura, tyje, xar quruda davla§bB,
NasbBSbznb adam kiBik kermelle,
Qanb £a§av goru qlaqa ojla^bB.
CbBbq kieik sancbqlarb Bygyldy,
Bet tyrsynyn garbq купце acalmaj,
Kezlerinden qan $blamuq tegyldy,
Qyreginden qajqblarbn cacalmaj.
Kece kyn da azaelbqqa saldbla,
Qanb golnu adetlerin да^ыьв,
S e z c y qaum вагь q o lq a aldbla,
Qarbq kynyn qaranblaj а§ы ьв.
B u qo v lan d b Zalixatnb qollarb,
Qaranb, kir gezen cikde BajlanbB,
К е в kere da ata edi tanlarb,
Qbmbzalaj yj tyeynde sojlanbB.
Kezlerinden a q q an suvu kekregin
Quva-$uva gerge tambB вага ed;
Bir ki§ida quandbrmaj syregin,
Вагь ада kir Bet в1а qaraj ed.
T o lq an ajca farbq Bergen Beti da
Kem irilgen quv syekge u§adb;
Q azqb qarlaj erie апь eti da
Cbrajcbqbn ol qoratbB eo§adb.
T a r b q b r q a erkinlik da Bermelle,
Qbsxa etiB апь в а г ы доПагьп;
Eldegile ol Bolum nu kerm elle,
Bajladbla Zalixatnb qollarbn.
01 seB eeden e rge turdu ornundan,
AtlaribB ol qajbtmazlbq goluna;
Ketdi апь erkinligi qolundan,
B ara edi Bblaj ajta вагьпа.
Qbz:
— S a v qalbqbz, tenciklerim, ketejim,
Azaelbqda mbndan к евп у ga§amaj!
Qajbtmazca uzaq gerge getejim,
Tbnclbq goqdu men dunjamdan eo^amaj.
Sanlarbmb uv gblanla kemire
T urluqum u kerti bo Iub sezgenm e,
B u q o v lad an cbqalmajbn termile,
Qa§ar golnu terenine kirgenme.
Keter aqbl ty§dy mana kelleniB,
Kezlerimi bu d u n jaq a acalmaj,
Azav ti§le men gazb qqa вНешв,
Kyre§elle san-sanbmb cacalmaj.
CbBbq tijgen sancbqlarbm qaralad,
Uzun-uzun sbzla ty§ye sbrtbtfra,
Qa§ gyregim bu xallaqa taralad,
Bek eri§i кегупув men gurtuma.
24
Kyltymleden keeinimi eiceme,
Kyntuvu$da Baurumdan q aelan b B ;
Stiv ornuna gblamuqla iceme,
Butum, q olu m — BarbSbda totlanbB.
AldanbB men ol Betsizni sezyne,
В а § ь т а va ketmez qajq b etgenme;
Tyz ajtadb d e e qaraj ketia kezyne,
C bqalm azlbq teren u ru q a ketgenme.
Tijrem, xon§um BarbSbda qojmajdb,
Мь11ьк1агьп atadbla ysyme.
Q a?ar xalbm endi Birda Bolmajdb,
Erkinlikni taBmaj qaldbm kesim e.
Qanwn savlaj giligimi emelle,
Barbnbda mana dertli kekregi,
Qanbm savlaj giligimi emelle,
Ta§dan eolur ol qaumnu gyregi...
Alaj ajtbB ta§ajdb ol goluna,
SoquranbB Birda artxa turmajbn;
Q avluqun da qatb qbSbB qoluna,
Bara edi allbn x a lq q a Burmajbn.
Ullu Sbrtnb tuvrasbndan qaradb,
XamxotuHa qu$cuq kieik ilinie,
Bek a§bqbB mijik gerin maradb,
£ y z metr da ana ala§a кегупув.
01 saq atd an adamla da turdula,
BarbSbda век qajqblb eolqanlaj,
MbCbmajbn апь bzbndan quvdula,
Q aja ва§ь savlaj xalqdan tolqanlaj.
Sy re kelie taBSbz gerde taedbla,
Bir ki§ida earalmazca qatbria,
E gec, qarna§ earbSbda caedbla,
Xapar ?etie elni savlaj вагьпа.
Cbnajalmaj alajcbqda toxdadb,
K elgen lege kesi allbn eurqanlaj,
Q ajbtb rqa ne azcbqda eolmadb,
Qyreginde qajqblarb turqanlaj.
Ekinci da Sbrtbn агь eu rq an ed,
A qblcbqb gyz-min zatxa ве!упув,
Alaj в1а Bir kesekni turqan ed,
K ez cy g y n e ве к к е в zatla кегупув.
A damla da, апь ха!ьп апь1ав,
C bnarbqbn acbq bo Iub Bildile,
Biri sele$e, qalqanla da 1ьпь1ав,
Сьцагпа dee Bblaj ajtbB kerdyle.
Bir tencigi:
— Сапь1ьв sen ken dunjanb tar etia,
CbBbq kieik sanlarbnb uatma!
Zamansbzlaj b u i§lege во$ <jetis,
K ereksizge £a$avunu qoratma!
Kezlerini qan suv в1а guvdurma
Artbqlbqla сась1ы1а ysynden,
Ariv Bitgen sanlarbnb Buzdurma,
BarbSbda quruB keter esinden!
26
C a q a kelie quruB q alq an terekca,
Ketm e sen bu ters aqblq a tutulue,
Qerden а1ьв adam qaexan kegetca,
Bir minutxa b u dunjadan gutulue.
Qazbq Bolma B0§unaqa aldanbB.
Bu eerilgen erkinlikni alalmaj!
Sana getgen a rtb q lb q q a camlanbB,
Qyregine saBbrlbqnb salalm aj.
K else edi Bygyn meni qolumdan
QbSblbrqa tuvra seni qatbna,
Q o rq u v Bolmaj sana в а г ы ^oluma,
Q olum $else ysynde B ir zatbna.
Ijmez edim qatb qbSbB Beiinden,
QanbB earq an $a§ sy regin senyncy;
Ajbrm azem sen ^azbqnb elinden,
Ca§lbqbnb kesin esleB Bilginci!
Uzaq tyldy, агавьг da saznadb,
Qoldan kelmez ol saz n aq a Barbrqa,
Bytynda век xom ux syrek eazmadb,
SermeB seni andan Beri albrqa.
Bek mijikdi ma b u sbrtnb qajasb,
Q arasan da kerynmejdi ezeni,
B oIub qalma bu Qurtlanb zajasb
Qbjbn Bolur sanlarbnb ezgeni.
Qbz:
— Endi meni savlaj el da aldamaz,
AldarBbz dee eirda aqbl Belmegiz!
M ana n eger Bir ki§ida Bolalmaz,
I§ ozqandan sora eygyn kermegiz.
(^arblmasbn ?a§ syregim elmejin,
Cbdar ха1ьш meni qalmaj Bitgendi
Tbnclbq goqdu elym acbv kermejin,
B ygyn mana allaj kynle ^etgendi.
y sd y rd y g y z к е в itleni ysyme,
Q aruvlarqa ne azcbqda eolalmaj,
Tert ^anbmdan вагь савьв kesime,
Nenca kynny taladbla tojalmaj.
E n d i Bygyn Bo§unaqa tilejme,
Bu qajojbla men qoramaj ketelmez,
M ana $etgen zorluqlanb eileme,
Ana i§ek Bir adam da etelrn ez.
Tbnblaqbz, век Baqa'b tenlerim,
Sizni eter i§igizge qajtajbtn,
B ytynda век gandan syjgen р е ц е п т ,
K elym degin B y g y n sizge ajtajbm.
O q u q u z siz kece kyn da ajbrmaj,
O q u rq a va zaman ertde getgendi,
E sg i cirik sezlege da qajqbrmaj,
Q adalbqbz, qorqar zaman ketgendi.
28
Ol adet qojuB ketgen kirleni,
Qanbz oquv sisiredi, Bilesiz;
Ten etdi da tisileni, erleni
S o v e t vlastrib zakonlarb, keresiz.
Qoqdu eijle, goqdu xanla ein qulla,
Q oqdu Sbjlb, ?oqdu sbjsbz adamla,
Biri qalmaj ciridile ol golla,
Zalimlikni adeti ed т а вь1а.
01 i$leni siz'a ,esge almazsbz,
Q uq un qojmaj tam bibndan qurutue.
Meni kieik ken ?olladan qalmazsbz,
Qaranblbq adetleden век tutuB.
B ygyn meni etgenim 'a terslikdi,
Апь kesim tolu eslee Bileme.
01 isni va taB saeij da B illik d i,
Bu dunjada ol xallanb kerem e.
Qarariblbq Bygyn meni Bajlajdb,
Kezlerimi xalq icine acdbrmaj,
Qa$avdan‘a elmeklikni sajlajdb,
Qojmazlbqdb sanlarbmb cacdbrmaj.
M en cbnasam b z b q b z q a qajtbrsbz,
AjbB etie kely gy zn y kyldyrmej,
Х а р а г ь т ь tenlerime ajtbrsbz,
E sigizg e ва§ха zatnb keltirmej.
Andan sora ol toxdatdb sezlerin,
Cbnarbqb ty§yB апь esine,
Qatb qbsdb* d u q u m kieik kezlerin,
Ba§xa madar taBblmajbn kesine.
Aq qardan век aqarbB eetcigi,
Silkindi ol cbn arqa d ee аПапьв,
Ba§dan ajaq qaltbraj ed etcigi,
K ek regin e tyjymcekle qalanbB.
Cbnajalmaj Bir eki da euruldu,
K e z y qaraB ken dunjada qalbrqa;
Bek termile Bir kesekni olturdu,
Bolalmajbn kesi дапьп albrqa.
Em artbnda salamla^bB eline,
Art tblpbvu tam aqbna gbjbldb,
Bileklerin qu§ca gajbB kenine,
Syelm ezca вогва]1агь qbjbldb.
A vdu sora ta§ tysgenca atblbB,
Etekleri salqbnlbqca gajbla,
£ y re g in e artbqlbqla qatblbB,
B a rq a n b va tyesyz teren qajala.
Ketdi ol gyz metr caqlb mijikden,
Q ajd a Btitu, qajda qolu culqana,
Xata 1авьв adam tyjyl kijikden
Bara edi агь-веп eulqana.
Qajanb tyz ortasbna geterge
Sbnta§ k i B i k gavluqun da ornatdb,
B a r q a n golun tuvra e k i eterge
Aq qajanb tyz ortasbn qbzarldb.
B e lg i Boldu kergenleni kezyne
Aq qajada qalbB ketgen gavluqu,
Aldannanb Bir eetsizni sezyne
QuruB ketiB nasbBSbznb sav lu q u .
Ty§dy ullu tau$ в1а tyeyne,
Qanb savlaj dbgalasda termile,
К е в zat kele nasbesbznb kelyne,
Sancbqlarb uzaq golda emile.
Alaj в1а kezcykleri ^авьШь,
Bu dunjada Bir ь§апь qalmajbti,
Surat kieik ariv qbzcbq qaebldb,
01 qajada Birda xater Bolmajbn.
Q araablbq апь kezyn eajlatdb,
Mutxuz avnu qatb eajlae kesine,
Elte вагьв gyz metrden cbnatdb,
Qa§ar xalnb aldbrmajbn esine.
Bolalm adb ol aqblbn $bjarqa,
D unja ха1пь вагьэьпа о]1а§ьв;
Tersni golun у г у в кеце tbjarqa,
Qigit kieik so v et golda davla§bB.
ZakonuBuz andan xapar Bilginci,
Bu i§leni ol ва§ьпа ^etdirdi.
QaraB ana: „Ма до1ивиг“ deginci
01 kesine er§i zakon etdirdi.
Erkinlikni ;iltinlerin tutalmaj,
Bo§ zat в1а fa^ avcu qu n qoratdb,
Cirik <;olnu ysynden qurutalmaj,
Qarbqlbqbn acblmazca qaraltdb.
Kesi-kesin eltyryvcy kir adet
Zalimlikni adetinden qalqandb,
Saq b § etmej Zalixatda Bolqan dert
0 1 pelaxnb cirik goldan alqandb.
S o v e t solnu zakonundan с ь ц ь в ol
Esgilikni adetine ketgendi,
Ajtbr amaltbn dunjasbn gbqbB ol
M a kerd y gyz ne i§lege getgendi.
BorcuBuzdu kyre§irge qadalbB
Q u ru tu rq a kir dunjanb qalqanbn,
O quv, B ilim Qolla в1а uzalbB,
К у гев апь icieizde Bolqanbn.
Р 3
, B i j d i \ ,,quldu“ degen sezn y uatbB,
01 atlanb ysyByzden albrqa,
Allaj er§i goruqlanb qoratbB,
X ar qarbvnu garbq go lq a salbrqa.
Отв. редактор A.-C. Гербеков. Техргдагстор Ш . Блимгото».
Гдано в производство 4/И 1935 г.
Подписано к печати 22/11 1935 г.
Формат 114хХв2,/э2. Тип. зн. в 1 бум. л, 47,104, ,печ. ллвт. 1.
Тираж 2600.
Зак. № 261.
Обллито Л ЭЭ1.
Типография Каробллациздата
Кисловодск 1935 г.
У; 4 И
i\S w
Baqasb С П ic
Цена u V IV*
у - о 5 ‘ J-o .
-
.
>'' '■ ". 1 ■V/ V
Типография Кароблнациздата
Кисловодск 1935 г.