Eklem Kemeri Kas Yetersizliği

Eklem Kemeri Kas Yetersizliği
Eklem Kemeri Kas Yetersizliği Nedir?
Eklem kemeri kas yetersizliği (Limb-Girdle Mascular Dystrophy - LGMD), genellikle
leğen (kalça) kemiği ve omuz bölgelerinde istemli kasları etkileyen bir grup farklı
rahatsızlığa verilen yaygın isimdir. Farklı LGMD türleri şiddet, başlama yaşı
(belirtilerin ilk görüldüğü zaman) ve kalıtım yoluyla nasıl kaldığı açılarından çeşitlilik
gösterir. LGMD’lerde görülen çeşitliliklere, gen değişiklikleri türlerindeki farklılıklar
neden olur. Şu anda bilinen 15 tür LGMD vardır.
Kısa Genetik Tanıtım:
Genetik modelimiz, belirli proteinler üretmek için gerekli olan bilgileri içeren
binlerce farklı genden oluşmuştur. Genler, söz konusu geni oluşturan ve (A, T, C, ve
G harfleri tarafından temsil edilen) temel çiftler olarak bilinen kimyasal yapıların
ardıllığında meydana gelen değişimler (dönüşümler) tarafından başkalaştırılabilir.
Farklı genlerdeki dönüşümler, aynı gendeki farklı değişiklerin de yapabileceği gibi,
farklı LGMD biçimleri oluşturabilir. BU farklılıklar daha şiddetli veya hafif LGMD
biçimlerine yol açabilir. Şu anda bilimciler, LGMD’ye neden olabilecek şekilde
dönüştürülebilecek 14 farklı gen belirlemişlerdir ve diğerlerinin yerini bulmak üzere
çalışmalarını sürdürmektedirler.
Eklem Kemeri Kas Yetersizliği’nin Belirtileri Nelerdir?
LGMD’nin başlangıcı kalçayı ve omuz bölgesini veya her ikisini de içerebilir. Erken
belirtiler yürümede, koşmada ve yerden kalkmada güçlükleri içerebilir. Genellikle
ve sonuç olarak, etkilenmiş olan kişiler için merdiven çıkmak, çömelmiş konumdan
ayağa kalkmak ve yürümek güç olacaktır. Zayıf omuz kasları kolları başın üzerine
kaldırmayı, kolları yana açılmış tutmayı ya da ağır şeyleri taşımayı güçleştirebilir.
Beyin, zihin ve duyular etkilenmez. Seyrek olarak belirli LGMD biçimleri kalp kaslarını
içererek kalp yetmezliği belirtilerine veya ritim bozukluklarına neden olabilir. Sıradışı
LGMD biçimleri nefes almayı etkileyerek uykusuzluk, başağrısı ve enerji
yetersizliğiyle sonuçlanabilir. Kalp ve nefes alma belirtilerinin tanınması güç
olacağından, etkilenmiş kişilerin kalbi ve solunum sistemi, değişikliklerin ortaya
çıkarılması için izlenmelidir.
Eklem Kemeri Kas Yetersizliği’nde Kaslar ve Kas Hücreleri
LGMD’de, kas zarı (zar, ciltmişçesine düşünülebilir) “sızıntılı” olup zarın bir veya
diğer yanında kalması gereken maddelerin içeri girmesine veya dışarı çıkmasına
olanak tanıyabilir. Doğru yaratıldıklarında ve normal konumlarında olduklarında
zar proteinleri, hücrede diğer önemli işlevleri görebilirler; bu işlevler, bir veya daha
fazla protein yerinde olmadığında görülemeyebilir.
LGMD ile ilgili tüm kas proteinleri zarın içinde değildir. ‘Myotilin’ ve ‘telethonin’ gibi
kimi proteinler, hücrenin kasın kasılıp gevşemesine olanak tanıyan bölümünde
bulunur. Bunlar çalışmazsa, kasın normal kasılması ve gevşemesi etkilenir. ‘Calpain3’ gibi diğer proteinlerin kas hücresinin ana bölümünde olduğu düşünülmektedir
ve gerektiği gibi çalışmazlarsa, kası farklı şekilllerde etkiler.
LGMD türleri genellikle, işin içinde olan veya olduğundan kuşkulanılan ve hastalığın
baskın veya bastırılmış eğilimi taşıyan rahatsızlık olarak miras kaldığını belirten
harfler ve numaralarla sınıflanır ki bu, hastalığa neden olması için bir veya iki hatalı
gene gereksinim olduğu anlamını taşır. Kimi doktorlar LGMD’yi, bilinebiliyorsa,
olmayan veya yetersiz olan proteine göre sınıflarlar. Örneğin, bir şekli alphasarcoglycan yetersizliği, diğer bir şekli ise beta-sarcoglycan yetersizliği olarak bilinir.
Gelecekte, eklem kemeri kas yetersizliği artık kullanılmayabilir ve daha belirleyici
terimler onun yerini alabilir.
Eklem Kemeri Kas Yetersizliği Nasıl İlerler?
Eklem kemeri kas yetersizliği, ilerleyen bir hastalıktır, yani etkilenmiş kişinin kasları,
yaşamı boyunca zayıflamayı sürdürür. Tüm eklem kemeri hastalıkları için geniş bir
dizi şiddet düzeyi vardır, bu durumda ilerlemenin hızı çok değişkendir. Genellikle,
LGMD hastası olan kişi, zaman içinde kas kütlesini ve gücünü yitirir. Etkilenmiş kaslar
sağ ve sol taraflarda farklı zayıflık düzeyleri gösterir (örneğin, sol omuz sağ
omuzdan daha zayıf olabilir). Zayıflık ayrıca komşu kaslara da yayılabilir. İlerleme
hızı yavaş ve dikkati çekmeyecek kadar olduğunda hastalık, bir işlevin kaybı ile
aniden daha kötüleşmiş gibi görünebilir. Örneğin bir kişi, oturduğu koltuktan
kalkması veya saçını taramak için kolunu kaldırması olanaksız olana kadar,
ilerleme hızının farkına varmayabilir. Kas gücü, bir işi yapmak için gerekli en düşük
düzeyin altına düştüğünde, hastalık hızla ilerliyor şeklinde görülür. Buna “merdiven
basamağı” olgusu denir, ki bu süreçte ilerleme bir süre için durmuş gibi görünür ve
sonra aniden daha da kötüleşir.
LGMD çocuklukta başladığı zaman, vücut ağırlığındaki ve doğal büyümeden ileri
gelen boyuttaki artış, hastalığın neden olduğu kas zayıflığındaki artışla
birleştiğinde, ilerlemenin çok hızlı oluyormuş gibi görülmesine yol açar. Bir yetişkin
olarak vücut büyümesi durur. O nedenle zayıflık, vücut kasları bozuldukça artar.
LGMD o kadar değişkendir ki, çoğu kişide hastalığın seyrinin öngörülmesi henüz
mümkün değildir.
Nasıl LGMD Hastası Olunur?
LGMD, doğru işlev görmeyen değişmiş gen bir veya iki ebeveyn tarafından
çocuğa geçirildiğinde miras kalır. Bir kişiye bu hastalığın kalıtımla geçmesinin iki
yolu vardır: otozomal baskın ve otozomal geri çekilimli. Otozomal terimi, genetik
değişikliğin insan vücüdundaki, iki cinsel kromozom hariç, her hücrede bulunan 46
kromozomda meydana gelebileceği gerçeğini ifade eder. Bir genin daima iki
kopyası vardır; kişinin annesinden bir tane ve babasından bir tane. Bir gen
başkalaşımının tek kopyası LGMD’ye neden olduğunda, buna baskın denir.
Bastırılmış LGMD, hem anne hem de baba tarafından dönüşmüş bir gen
geçirilmesi gerektiği zaman meydana gelir, böylece normal gen kopyası
bulunmamaktadır.
LGMD’nin baskın biçimleri, etkilenmiş kişide yeni bir dönüşümle ortaya çıkar veya
etkilenmiş bir ebeveynden miras alınır. Miras alınmış otomozal baskın özelliklerin,
gen dönüşümünü geçirmesi için sadece bir ebeveyne ihtiyacı vardır. Etkilenmiş bir
ebeveyni olan bir kız ya da erkek çocuğun hastalığı miras alması olasılığı yüzde
50’dir.
Diğer yandan, miras alınan bastırılmış otomozal özellikler, değişmiş geni her iki
ebeveynden de alan çocukları kapsar. Çoğu durumda, ebeveynlerin her biri
taşıyıcıdır. Bu, onlarda değişmiş genin bir kopyasının bulunduğu ama bundan
etkilenmemiş oldukları ve söz konusu diğer genin normal olması nedeniyle
herhangi bir belirti göstermedikleri anlamını taşır. Her ikisi de taşıyıcı olan
anababanın kız veya erkek çocuğunun bu hastalığa sahip olma olasılığı yüzde 25,
taşıyıcı olma olasılığı yüzde 50 ve iki normal gen kopyasına sahip olma olasılığı ise
yüzde 25’tir.
Bastırılmış hastalıkta, bir ebeveyn etkilenmiş ve belirtileri gösteriyorsa bu, her iki gen
kopyalarının değişmiş olduğu anlamına gelir. O nedenle, etkilenmiş bir ebeveynin
geni geçirmesi olasılığı yüzde 100’dür. Ancak, çok seyrek görülen vakalar hariç,
diğer ebeveynin iki normal gen kopyası bulunur. Bu nedenle, bu anababanın
çocukları (etkilenmiş ebeveynden geçirilen gen yoluyla) taşıyıcı olacaklardır, ama
etkilenmiş olmayacaklardır. Genetik bilimi ve kalıtım modellerine ilişkin daha fazla
bilgi için, Genetik Bilimi Nedir başlıklı MDC bilgilendirme belgesine bakın.
LGMD Nasıl Teşhis Edilir?
LGMD’yi teşhis etmek için daha iyi testler şu anda geliştirilmektedir. Fiziksel
belirtilerin, Becker MD gibi diğer sinir ve kas hastalıkları ile benzerlikleri olması
nedeniyle LGMD için teşhise, kalçalar ve omuzlar civarındaki diğer olası zayıflık
nedenleri ortadan kaldırıldıktan sonra ulaşılmaktadır. Herhangi bir laboratuvar
testinden önce, kişideki zayıflık modelinin kararlaştırılabilmesi için kişinin ailesinin
tıbbi geçmişi incelenmekte ve bedensel muayene yapılmaktadır. Teşhis sürecinin
başlangıcında, CK Testi denilen bir kan testi yapılır. CK, hasarlı kaslardan sızan bir
enzim olan “creatine kinase”nin kısaltılmışıdır. Kan örneği yüksek düzeyde
“creatine kinase” gösteriyorsa, zayıflığın olası nedeni kasların kendileridir. Bu test,
kası etkileyen belirli hastalık türünü saptayamaz.
Daha fazla bilgi elde etmek için, kas zayıflığındaki genel değişikliklerin ve diğer kas
değişikliklerinin kanıtını bulmak üzere laboratuvar testleri yapılabilir. Bazen,
zayıflığının yerini bulmak için elektromiyografi denilen özel bir test yapılır. Bu test
kasın elektrik faaliyetini ölçer. Zayıflığın asıl nedenini bulmak amacıyla, etkilenmiş
kasın bir örneği, incelenmek üzere, ameliyatla alınarak kas biopsisi yapılabilir. Belirli
LGMD türlerini kararlaştırabilmek üzere DNA testi yapılabilir ve kimi durumlarda,
kesin olarak yitik proteini aramak üzere kas lekeleri kullanılabilir.
LGMD’nin kesin türü hakkında yüzde 100 doğru bilgileri sağlamak için bu teknikler
henüz mükemmelleştirilmemiştir, ancak, kas hücrelerindeki sorunların teşhis
edilmesinde ilerlemeler kaydedilmektedir.
LGMD organı ne kadar kullanılamaz hale getirir?
LGMD, normalde öldürücü bir hastalık değildir. En büyük tehlike kalp veya solunum
sistemi kaslarının zayıflamasından gelir. Hastalığın daha sonraki aşamaları için kalp
ve solunum komplikasyonlarının izlenmesi önerilmektedir ama, bu vakalar çok
nadiren görülür. Etkilenmiş olan bireylerin birkaç yıl sonra tekerlekli sandalyeye
gereksinimleri olabilir ama, kimileri yaşamları boyunca hareketliliklerini korur.
Başlangıç Yaşı Nedir?
Hastalıkta çok fazla değişkenlik olmadığı için, belirli bir LGMD’nin başlangıcını
saptamak güçtür. LGMD’li kişiler, kalça ve bacak kaslarındaki zayıflık nedeniyle
paytak paytak yürümeye başladıklarında sorunlarının ilk kez farkına varırlar.
Belirti Yönetimi/Tedavisi
İyi sağlığı korumak herkesin yararınadır. LGMD’den etkilenmiş bireyler için gücün
korunması doğrultusunda bu, iyi bir yoldur. İyi dengelenmiş bir beslenme ve orta
derecede egzersizler, kiloyu azaltabilir veya kontrol edebilir. Yoğun idman pratik
olmadığı gibi zaman zaman tehlikelidir de; ancak, yüzme, su aerobikleri ve düşük
dirençli egzersizler gibi etkinlikler daha fazla hareketliliği kolaylaştırır. Yardımcı olan
aygıtların yanı sıra, bedensel ve çalışarak terapi de devinimi ve esnekliği
korumada yardımcı olabilir. Etkilenmiş bireyler mümkün olan en uzun süre yürümeyi
sürdürmelidirler. Bu, uzun mesafeler için bir tekerlekli sandalye veya skuter
kullanma anlamına gelebilir, böylece kısa mesafeli yürüyüşler için güç korunmuş
olur.
Kimi durumlarda, eklem deformasyonları egzersizler, fizik tedavisi, orthosis ve
ameliyat yoluyla engellenebilir. Belkemiğindeki dayanıksızlıktan kaçınmak için
doğru oturma ve bel desteği sürdürülmelidir.
Bu teknikler zayıf kaslardaki stresi hafifletebilir ama LGMD’nin belirtilerini geri
çeviremez veya halihazırda zayıflamış kasları güçlendiremez.
BİLİNEN LGMD TÜRLERİ TABLOSU:
Not: Kromozomların, genlerin bulunduğu iki kolu vardır, kısa bir “p” ve uzun bir “q”.
LGMD1-Baskın
Tür
Tür hakkında bilgi
1A:
Başlangıç: genç yetişkinler
İlerleme: yavaş, gezinmenin geç kaybı
Gen mahalli: Kromozom 5q31
Gen ürünü: Myotolin
1B:
Başlangıç: 4 - 38 yaşları arası
İlerleme: yavaş
Gen mahalli: Kromozom 1q11-q21
Gen ürünü: LaminA/C
1C:
Başlangıç: genellikle çocukluk
İlerleme: değişken
Gen mahalli: Kromozom 3p25
Gen ürünü: Caveolin
1D:
Başlangıç: erken yetişkinlik
İlerleme: yavaş
Gen mahalli: Kromozom 7q
Gen ürünü: bilinmiyor
1E:
Başlangıç: erken yetişkinlik
İlerleme: yavaş
Gen mahalli: Kromozom 6q
Gen ürünü: bilinmiyor
LGMD2-Gerilemeli
Type
Tür hakkında bilgi
2A:
Başlangıç: 3 - 30 yaşları arası
İlerleme: başlangıç ne kadar erkense, ilerleme o kadar hızlıdır
20 yıl içinde yürüme kaybı
Gen mahalli: Kromozom 15q15-21
Gen ürünü: Calpain 3
2B:
Başlangıç: 13-19 yaşlarının sonuna doğru
İlerleme: genellikle yavaş, kimileri daha hızlı
Gen mahalli: Kromozom 2p13
Gen ürünü: Dysferlin. Kimi genler uzak uçlarda Miyoshi miyopatiden
sorumludur
2C:
Aynı zamanda Şiddetli Çocukluk Otomozal Gerilemeli Kas Yetersizliği
olarak da bilinir
Başlangıç: değişken, genellikle ilk on yıl içinde
İlerleme: aile içinde bile çok değişken
Gen mahalli: Kromozom 13q12-13
Gen ürünü: gamma-sarcoglycan
2D:
Başlangıç: en değişken, özellikle de ilk on yıl içinde
İlerleme: çok değişken
Gen mahalli: Kromozom 17q12-21
Gen ürünü: eskiden “adhalin” denilen alpha-sarcoglycan
2E:
Başlangıç: değişken, genellikle ilk on yıl içinde
İlerlemeler: çok değişken, çoğunlukla 10-15 yıl içinde tekerlekli
sandalye
Gen mahalli: Kromozom 4q12
Gen ürünü: beta-sarcoglycan
2F:
Başlangıç: değişken, genellikle ilk on yıl içinde
İlerleme: değişken
Gen mahalli: Kromozom 5q33-34
Gen ürünü: delta-sarcoglycan
2G:
Başlangıç: çocukluk
İlerleme: orta derecede
Gen mahalli: Kromozom 17q11-12
Gen ürünü: telethonin
2H:
Başlangıç: bugüne değin bildirildiği kadarıyla, 8 - 27 yaşları arasında
İlerleme: yavaş
Gen mahalli: Kromozom 9p31-33
Gen ürünü: bilinmiyor
2I:
Başlangıç: bilinmiyor
İlerleme: henüz doğrulanmadı
Gen mahalli: Kromozom 19q13
Gen ürünü: bilinmiyor
Betty Chan tarafından hazırlanmıştır
Dr. Klaus Wrogemanntarafından incelenmiştir
© Kanada Kas Yetersizliği Derneği 2001 02/01
Kas Yetersizliği Derneği
Tel: 03 9320 9555
Web: www.mda.org.au