Untitled

Transkript

Untitled

İç Kapak
2012 OLAĞAN GENEL KURUL TOPLANTISI
Şirketimizin 2012 yılı Olağan
Genel Kurul Toplantısı 28 Mart 2013
tarihinde gerçekleştirildi.
Şirketimizin yeni Yönetim
Kurulu Üyeleri ve görev
dağılımlarının belirlendiği, 2012 yılı
değerlendirmelerinin yapıldığı
Genel Kurul Toplantısı’nda Emniyet
Genel Müdürü Mehmet Kılıçlar ve
SSM Sanayileşme Daire Başkanı
Bilal Aktaş Şirketimizin Yönetim
Kurulu Üyeliğine seçildi.
Genel Kurul Toplantısı
sonrasında düzenlenen akşam
yemeğinde, görev süreleri dolan
Yönetim Kurulu Üyelerimiz Orhan
Aydın, Yeşim Coşar ile Denetim
Kurulu Üyelerimiz Mehmet Gül,
Levent Şenel ve Uğur Kaylan’a
Yönetim Kurulu Başkanımız Yalçın
Kaya ve Genel Müdürümüz
Muharrem Dörtkaşlı tarafından
hizmetleri anısına şilt takdim edildi.
Genel Kurul Toplantısı
sonrasında Şirketimiz yönetimi
yandaki haliyle şekillendi.
Soldan Sağa: TUSAŞ Ynt.Krl.Bşk. Yalçın Kaya, TUSAŞ Ynt.Krl. Üyesi Orhan Aydın, Denetim Kurulu Üyeleri
Mehmet Gül, Muhammet Levent Şenel, Uğur Kaylan ve TUSAŞ Genel Müdürü Muharrem Dörtkaşlı.
2
TAI’NİN SESİ • MAYIS’ 2013
Yönetim Kurulu Başkanı:
Yalçın Kaya
Yönetim Kurulu
Başkan Vekili:
Sedat Güldoğan
Üyeler:
Özden B. Argüz
Namık Kemal Çalışkan
Hamdi Topçu
Mehmet Kılıçlar
Bilal Aktaş
Genel Kurul Toplantısı Akşam Yemeği
İçindekiler
TUSAŞ-Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş.
ISSN 1301-6075
İçindekiler ...................................................................................... 3
TAI’NİN SESİ 95
TUSAŞ ADINA SAHİBİ
Muharrem DÖRTKAŞLI
SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ
Işık TOSUN
YAYIN KURULU
Bican ÇELİK (Başkan)
Yayın Kurulu’ndan .......................................................................... 4
Yönetim’den .................................................................................. 5
İş Geliştirme Faaliyetleri ............................................................. 6-10
Aslıhan ERSAN KARACA
Selen YILMAZ
Bilge TOKMAKÇIOĞLU
Tasarım ve Mühendislik Faaliyetleri ........................................... 11-44
Hande ERDEM
Nevin ÜÇYILDIZ
Organizasyon, Fuar ve Sergiler .................................................. 41-45
İDARE YERİ
TUSAŞ-Türk Havacılık ve Uzay Sanayii A.Ş.
P.K. 18, Kavaklıdere 06692
Tesislerimizden ........................................................................ 46-48
Ankara / TÜRKİYE
Tel: (312) 811 18 00
Faks: (312) 811 14 25
Personelimizden ...................................................................... 49-54
www.tai.com.tr
TASARIM, GRAFİK UYGULAMA
Havacılık Tarihi Köşesi .............................................................. 55-57
Etkileşim Grafik Tasarım
Tel: (312) 441 71 93
Basında TUSAŞ ........................................................................ 58-59
BASKI
Ankara Ofset
TV’de TUSAŞ ........................................................................... 60-61
Sosyal Etkinliklerimiz ................................................................ 62-65
Ziyaretçilerimiz ........................................................................ 66-70
Aktüel .......................................................................................... 71
3
Yayın Kurulu’ndan
Değerli Paydaşlarımız,
Dünyanın önde gelen 50
savunma havacılık şirketi arasında
olma yolunda attığımız emin
adımlar ile 2012 yılını
tamamlamamızın ardından,
yepyeni projeler, önemli alanlarda
sektörün önde gelen firmaları ile
işbirlikleri ve yeni başarılarımızla
2013 yılına Merhaba dedik.
Özgün ürünümüz İnsansız
Hava Aracı Sistemi ANKA’nın
kabul sürecini başarı ile
tamamlanmasının ardından seri
üretim aşamasına gelinmesi, Türk
4
Başlangıç ve Temel Eğitim Uçağı
HÜRKUŞ’umuzun tüm yer testlerini
tamamlaması ve yakın tarihte uçuş
testlerine başlayacak olması, T129
ATAK Helikopteri’mizin teslime
hazır hale gelmesi yeni yılın ilk
çeyreğinde bizi heyecanlandıran
projelerden yalnızca birkaçı.
Yeni yılın ilk güneşli günlerinde
biz Savunma Sanayinin en önemli
fuarlarından olan 11’inci
Uluslararası Savunma Sanayii
Fuarı IDEF’13 hazırlıklarımızı
sürdürürken, gerçekleştirdiğimiz
faaliyetlerimizi bu yeni sayımızda
sizlere aktarmaktan büyük
mutluluk duyuyoruz.
Okumakta olduğunuz
sayfalardan keyif almanızı
temenni ediyor, bu vesile ile
sağlıklı, mutlu, huzurlu ve
başarılarla dolu günler geçirmenizi
diliyoruz.
Ayrıca, sizleri IDEF’13’teki
standımıza (Salon: 5, Stand No:
501) “Havacılığın Geleceği,
Geleceğin Havacılığı’na” bizzat
şahit olmak üzere davet ediyoruz.
Saygılarımızla,
YAYIN KURULU
Yönetim’den
TUSAŞ Ailesinin Değerli
Mensupları, Kıymetli
Çalışma Arkadaşlarım;
2012 Yılı Olağan Genel Kurulunu gerçekleştirmiş olarak
bu sayımızı yayınlıyoruz. Yani tamamlamış olduğumuz yılın
performansına yönelik olarak hissedarlarımızın huzuruna
çıktık, görüş ve önerilerini aldık, dağıtılacak kar payı
belirlendi, Yönetim Kurulumuzdaki bazı nöbet değişiklikleri
kararlaştırıldı ve artık kanunen ihtiyaç duyulmayan Denetim
Kurulu Üyelerimizle vedalaşıldı. Şirketimiz için katkı vermiş
herkese bir kez daha şükranlarımızı sunuyorum. Toplantının
sonunda, hissedarlarımız tüm personelimize tebriklerini ve
çalışmalardan duyulan memnuniyetlerinin iletilmesini
bizlerden istediler. Hepinizin akıllarına, emeklerine, ellerine
sağlık.
Katkılarınızla bir yandan milyar dolarlık satış hacmine
koşarken, öte yandan özgün hava sistemlerini kendi
mühendislerimizle milli olarak geliştirmeye devam ediyoruz.
Bundan sonraki süreçte hedefimiz, geliştirdiklerimizi seri
üretim ürünü haline getirerek, TSK'mızın ve yurt dışı
müşterilerimizin envanterine girmesini sağlamak ve
sistemlerin arkasında biz varız diyerek kullanıcılarımızın
ürünün ömür devri süresince kafalarının rahat etmesini
temin etmek olacaktır. Bu çizgideki gidişimiz son derece
güven vericidir. Çok iddialı yeteneklere ve ürün yelpazesine
sahip, dünya ölçeğinde saygı duyulan ve listelerin üst
sıralarında yer bulan bir şirket olma hedefimize emin
adımlarla yürüdüğümüzü söyleyebilirim. Tüm bunları ticari
başarılarla bütünleyip, üzerine halka arz gelirlerinin
yaratacağı kaynakları isabetli yatırımlara yönlendirebilme
becerisini de koyabilirsek varacağımız noktayla ilgili pek çok
şey söyleyebiliriz ama ben size kestirmeden bir hedef
değişikliği ile başlayabilirim; 2023 yılı ciro hedefimiz olan 2
milyar doları en az 2 kez artırabiliriz.
Hepinize kolay gelsin, işleriniz rast gitsin. En iyi
dileklerimle sevgiler sunuyorum.
Muharrem DÖRTKAŞLI
Genel Müdür
5
İş Geliştirme Faaliyetleri
SIKORSKY TARAFINDAN “YILIN ÜRETİCİSİ” ÖDÜLÜNE LAYIK GÖRÜLDÜK
Şirketimiz 2012 yılında göstermiş
olduğu kaliteli ve zamanında
teslimat performans değerleri
neticesinde Sikorsky Aircraft
tarafından, “2012 Supplier of the
Year” ödülüne layık görüldü.
2012 yılında yaptığı
sevkiyatlarda, teslimat
performansında %99, kalite
performansında ise %99,9’luk
değerleri elde etmeyi başaran
Şirketimiz bu başarı sayesinde,
Sikorsky Aircraft, Aerostructure
dalındaki 205 tedarikçi firma
arasından “2012 Supplier of the
Year”ödülününe layık görüldü.
Yapısal Grup Başkanlığımız
tarafından Sikorsky firması için beş
değişik model helikopter gövdesine
ait kuyruk, kuyruk dikmesi, yatay
stabilize, stabilize orta kutusu
(centerbox) ve detay parça
üretimleri yapılarak ihracatı
gerçekleştiriliyor.
Sikorsky tedarikcileri arasında
“Gold Supplier” değerlendirmesi
için hazırlıklarımızın son aşamada
olduğu bu dönemde söz konusu
ödülün alınması ayrıca olumlu bir
gelişme olarak değerlendirildi.
yaklaşımları ile ülkemizin stratejik
vizyonunu paylaşan ve Türkiye’yi
muasır medeniyet seviyesinin
üzerine taşımak için ciddi çabalar
sarf eden devlet adamları,
siyasetçiler, bürokratlar, iş
adamları, kamu kurumları,
sanatçılar, gazeteci-yazar ve bilim
insanlarının onurlandırılması
amacıyla 2006 yılından beri
düzenleniyor.
Bu yıl 7'ncisi düzenlenen tören,
13 Şubat 2013 tarihinde İstanbul
Titanic Business Europe Otel’de
yapıldı.
Törende, Şirketimiz adına ödülü
Strateji ve Teknoloji Yönetimi
Başkanımız Yılmaz Güldoğan
teslim alırken, Savunma Sanayii
Müsteşarı Murad Bayar da “Stratejik
Vizyon Sahibi Bürokrat” ödülüne
layık görüldü.
ŞİRKETİMİZE STRATEJİK VİZYON ÖDÜLÜ
Türk Asya Stratejik Araştırmalar
Merkezi (TASAM) tarafından
düzenlenen “Stratejik Vizyon
Ödülleri” töreninde, Şirketimiz
“Stratejik Vizyon Sahibi Kurum”
ödülüne layık görüldü.
TASAM Stratejik Vizyon
Ödülleri, Türkiye’nin bölgesinde ve
dünyadaki saygın konumunun
sürekli yükselmesi için farklı
fikirleri, uygulamaları ve bilimsel
6
ANKARA SANAYİ ODASI’NDAN ŞİRKETİMİZE ÖDÜL
Ankara Sanayi Odası’nın (ASO)
kuruluşunun 49’uncu yılı
çerçevesinde 27 Aralık 2012
tarihinde Başbakanımız Sayın
Recep Tayyip Erdoğan’ın da
katılımıyla ödül töreni düzenlendi.
ASO 1. Organize Sanayi Bölge
Müdürlüğü Konferans Salonu’nda
gerçekleştirilen törene Başbakan
Erdoğan’ın yanı sıra, Ekonomi
Bakanı Zafer Çağlayan, Maliye
Bakanı Mehmet Şimşek, Gümrük
ve Ticaret Bakanı Hayati Yazıcı,
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı
Faruk Çelik, Ankara Sanayi Odası
Başkanı Nurettin Özdebir ve çok
sayıda milletvekili katıldı.
Törende Şirketimize “İhracat”
ve “Kurumlar Vergisi”
kategorilerinde ödül verildi.
Ödülleri Şirketimiz adına törene
katılan Strateji ve Teknoloji
Yönetimi Başkanımız Yılmaz
Güldoğan aldı.
ANKARA MARKALAR BULUŞMASI’NDA ŞİRKETİMİZE ÖDÜL
Şirketimiz, Ankara Ticaret Odası
(ATO) tarafından 12 Aralık 2012’de
Congresium’da düzenlenen “Ankara
Markalar Buluşması” adlı etkinliğe
katıldı.
Ankara Valisi Alâaddin Yüksel,
Ankara Büyükşehir Belediye
Başkanı Melih Gökçek, Türkiye
Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB)
Başkanı Rifat Hisarcıklıoğlu, ATO
Başkanı Salih Bezci ile firma
temsilcileri, iş adamları ve reklam
sektörünün önemli isimlerinin
katıldığı etkinlikte Strateji ve
Teknoloji Yönetimi Başkanımız
Yılmaz Güldoğan, Şirketimiz ve
ürünlerimizin markalaşma sürecine
ilişkin bir sunum yaptı.
Söz konusu etkinlikte Ankara’nın
markalarına, ticari yaşamına ve
tanıtımına “istihdam” alanındaki
katkılarından ötürü Şirketimiz ATO
tarafından İstihdam Ödülü’ne layık
görüldü.
Ödülü Şirketimiz adına İnsan
Kaynakları Başkanımız Oya Tansu
aldı.
7
ÜNİVERSİTE - SANAYİ İŞBİRLİĞİ BÖLGESEL TOPLANTISI’NDA ŞİRKETİMİZE ÖDÜL
Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakanlığı tarafından; üniversiteler
ile sanayinin el ele vererek,
ülkemizin bilim ve teknoloji ile
kalkınmasına katkı sağlamak
amacıyla düzenlenen ve bu yıl
içinde Türkiye’nin her bölgesinde
gerçekleştirilmesi planlanan
organizasyonların ilki 17 Ocak 2013
tarihinde ASO 1. Organize Sanayi
Bölgesinde gerçekleşti.
Düzenlenen organizasyonda
Şirketimiz TÜBİTAK ve KOSGEB
destekleri kapsamında ödüle layık
görüldü. Ödülü Genel Müdürümüz
Muharrem Dörtkaşlı, Bilim, Sanayi
ve Teknoloji Bakanı Nihat Ergün’ün
elinden aldı.
FOKKER G650
SÖZLEŞME DEĞİŞİKLİK İMZA TÖRENİ
Şirketimiz Yapısal Grup
Başkanlığı tarafından yürütülen,
Gulfstream G650 Gövde Panelleri
Programı kapsamında, Şirketimizin
göstermiş olduğu yüksek
performans neticesinde, Aralık
2012’den bugüne değin Fokker
firması tarafından sağlanan
malzemelerin tedarik ve yönetim
sorumluluğunun TUSAŞ’a transfer
edilmesi için görüşmelere
başlanmıştı.
Fokker ile yapılan mutabakat
sonucunda, mevcut sözleşmemiz
malzeme tedarikini de içerecek
şekilde revize edildi. İlgili sözleşme
revizyonu 12 Şubat 2013 tarihinde,
8
Fokker Tedarik Zinciri Yönetimi
Başkanı Toine Verbruggen ve
Şirketimiz Yapısal Grup Başkanı
Bekir Ata Yılmaz’ın katıldığı törenle
imzalandı.
Tesislerimizde gerçekleşen
törende imzalanan sözleşme
revizyonu ile toplam program
bedeli 14,5 Milyon Dolar artmış
oldu.
ŞİRKETİMİZ İLE YEPSAN ARASINDA “SAC METAL VE TALAŞLI İMALAT PARÇA ÜRETİMİ ALT SÖZLEŞMESİ” İMZALANDI
Şirketimiz ile YEPSAN Savunma
Sanayi ve Havacılık A.Ş. arasında
‘Sac Metal ve Talaşlı İmalat Parça
Üretimi Alt Sözleşmesi’ imzalandı.
25 Aralık 2012 tarihinde
YEPSAN’ın Bursa’da bulunan
tesislerinde gerçekleşen törene; Vali
Yardımcısı Adnan Çakıroğlu, AK
Parti Bursa Milletvekili Tülin Erkal
Kara, CHP Bursa Milletvekili
Turhan Tayan ve AK Parti İl
Başkanı Sedat Yalçın olmak üzere
birçok üst düzey yetkili katıldı.
İmza töreni öncesi düşüncelerini
paylaşan YEPSAN Savunma Sanayi
ve Havacılık A.Ş. Yönetim Kurulu
Başkanı Mehmet Baş, “Hayata
geçireceğimiz 20 Milyon TL’yi
aşacak olan yeni yatırımlarımız
sayesinde ülkemizin 2023
vizyonunda hedef olarak belirlenen
yerli savunma sanayi payının
arttırılmasına da katkı sağlamış
olacağız” dedi. Baş, imzalanan
sözleşmede emeği geçen herkese
teşekkürlerini iletti.
Törende bir konuşma yapan
Şirketimiz Genel Müdürü Muharrem
Dörtkaşlı, Bursa’nın savunma
sanayi alanında köklü bir alt
yapısının olduğunu belirterek,
“Türkiye’nin önemli sanayi
merkezlerinden biri olan Bursa’da
savunma sanayisine yönelik bir
adım atıyoruz. YEPSAN ile hayata
geçireceğimiz anlaşma ile sac
şekillendirme grubu parçalarının,
%93'ü burada üretilecek” dedi.
Sadece Ankara’ya fabrika
kurarak havacılık sektörünün
oluşmuş sayılmayacağını sözlerine
ekleyen Dörtkaşlı, “Bunu
Anadolu’ya yaymak gerekiyor.
Verimlilik için ‘Her şeyi ben
fabrikadan yaparım’ mantığından
kurtulmak lazım. Savunma
sanayisindeki kabiliyetleri diğer
sektörlere yayabilirsek cari açığı
azaltabileceğimize ve 500 Milyar
Dolarlık ihracat hedefine önemli bir
katkı koyacağımıza inanıyoruz”
dedi.
ERCİYES LİNK-16 ALT SÖZLEŞMESİ İMZALANDI
Şirketimiz ile MilSOFT Yazılım
Teknolojileri A.Ş arasında, Erciyes
C-130 Aviyonik Modernizasyon
Programı Link-16 Taktik Veri Linki
İşlemcisi (TVLİ) Alt Sözleşmesi
imzalandı.
26 Aralık 2012 tarihinde
Şirketimiz tesislerinde düzenlenen
törenle imzalanan alt sözleşme ile;
Şirketimiz ana yükleniciliğinde
yürütülmekte olan Türk Hava
Kuvvetleri Komutanlığı C-130
ulaştırma uçaklarının aviyonik
modernizasyonu kapsamında
MilSOFT firması tarafından TVLİ
yazılım ve donanımının
geliştirilmesi, TUSAŞ ve kullanıcı
tesislerindeki test ve doğrulama
işlemlerinin yapılması, TVLİ’nin
uçak üzerine entegrasyonu
aşamasında TUSAŞ’a teknik destek
sağlanması, TVLİ ile ilgili teknik
dokümantasyonun oluşturulması
faaliyetleri gerçekleştirilecek.
9
ŞİRKETİMİZ İLE ÜNİVERSİTELER ARASINDA EĞİTİM VE ARAŞTIRMA AMAÇLI OLARAK
AKADEMİK İŞBİRLİĞİ PROTOKOLLERİ İMZALANDI
KARA HARP OKULU
Şirketimiz ile Kara Harp Okulu
(KHO) Savunma Bilimleri Enstitüsü
(SAVBEN) arasında gerçekleştirilen
Ar-Ge ve eğitim işbirliği protokolü
28 Ocak 2013 tarihinde imzalandı.
Tesislerimizde düzenlenen bir
törenle savunma, havacılık ve uzay
alanlarında, Genel Müdürümüz
Muharrem Dörtkaşlı ve Kara Harp
NİĞDE ÜNİVERSİTESİ
5 Mart 2013 tarihinde Niğde
Üniversitesi’nde gerçekleştirilen
törende akademik işbirliği protokolü,
Başkanımız Yılmaz Güldoğan ile
Niğde Üniversitesi Rektörü Prof.
Adnan Görür tarafından imzalandı.
Protokol İmza Töreni’nin
ardından Niğde Üniversitesi
Mühendislik Fakültesi içinde yer
alan plazma, yakıt pili ve gömülü
sistemler laboratuvarlarında kısa
incelemelerde bulunularak yapılan
çalışmalar ile ilgili bilgi alındı.
SÜLEYMAN DEMİREL
ÜNİVERSİTESİ
5 Nisan 2013 tarihinde Süleyman
Demirel Üniversitesi’nde
gerçekleştirilen törende protokole,
Şirketimiz adına Strateji ve Teknoloji
Yönetimi Başkanı Yılmaz Güldoğan
ve Teknoloji Yönetimi Müdürü
Serdar Gökpınar, Süleyman Demirel
BİLKENT ÜNİVERSİTESİ
9 Nisan 2013 tarihinde
Tesislerimizde gerçekleştirilen imza
törenine Genel Müdürümüz
Muharrem Dörtkaşlı, Strateji ve
SABANCI ÜNİVERSİTESİ
Şirketimiz ile Sabancı
Üniversitesi arasında eğitim ve
araştırma amaçlı olarak akademik
10
Okulu Komutanı Tümg. Yılmaz
Uyar tarafından imzalanan protokol
ile KHO-SAVBEN ile Şirketimiz
arasında ortak Ar-Ge, öğrenim ve
akademik çalışmaların
gerçekleştirilebilmesi için karşılıklı
eşgüdüm sağlanması ve tarafların
birbirlerinin imkan ve
olanaklarından azami ölçüde
faydalanılmasına ilişkin koşullar ana
hatlarıyla düzenlendi.
Üniversitesi adına ise Rektör Prof.Dr.
Hasan İbicioğlu ve Rektör Yardımcısı
Prof.Dr. İskender Akkurt imza attı.
İmzalanan Protokol ile Üniversite
- Sanayi İşbirliği sağlanan taraflar
arasında, ileriye dönük ortak Ar-Ge
faaliyetleri ve Süleyman Demirel
Üniversitesi öğrencilerinin akademik
proje çalışma olanakları hakkında
düzenlemeler yapıldı.
Teknoloji Yönetimi Başkanı Yılmaz
Güldoğan, Bilkent Üniversitesi
Rektörü Prof.Dr. Abdullah Atalar ile
Üniversite Başkan Yardımcısı ve
Makine Mühendisliği Bölüm Başkanı
Prof.Dr. Adnan Akay katıldı.
işbirliği protokolü 15 Nisan 2013
tarihinde imzalandı.
Tesislerimizde gerçekleştirilen
imza töreninde protokole, Genel
Müdürümüz Muharrem Dörtkaşlı,
Başkanımız Yılmaz Güldoğan,
Teknoloji Yönetimi Müdürümüz
Serdar Gökpınar, Sabancı
Üniversitesi Rektör Yardımcısı
Prof.Dr. Hasan Mandal ile
Mühendislik ve Doğa Bilimleri
Fakültesi Dekanı Prof.Dr. Yusuf
Menceloğlu katıldı.
Gerçekleştirilen üniversite-sanayi
işbirliği protokolü çerçevesinde
Sabancı Üniversitesi ile Şirketimiz
arasında, ileriye dönük proje
beklentileri üzerine ön çalışmalar
tamamlanmış ve karşılıklı araştırma
geliştirme, proje destek ve akademik
faaliyetlerin düzenlenmesine
yönelik konumlandırmanın kapsamı
genel hatlarıyla şekillendirildi.
Tasarım ve Mühendislik Faaliyetleri
ANKA KABUL TESTLERİNİ TAMAMLADI
ANKA 20 Ocak 2013 ve 22 Ocak
2013 tarihlerinde gerçekleştirdiği
uçuşlarla kabul test sürecini
tamamladı
Şirketimiz tarafından geliştirilen
ve 30 Aralık 2010 tarihinden bu
yana uçuş testlerine devam edilen
“ANKA” İnsansız Hava Aracı
Sistemi, 20 Ocak 2013 Pazar günü
ve 22 Ocak 2013 Salı günü yaptığı
uçuşlarla kabul test sürecini
tamamladı.
Pazar sabahı başlanan uçuş, 200
km’lik link menzili ve 18 saat uçuş
süresi gösterimi yapılmasının
ardından Pazartesi gece yapılan
otomatik inişle başarıyla
tamamlandı.
Konya istikametinde 40-45 kts
hızlara varan rüzgar koşulları altında
yapılan menzil uçuşunda veri linki
üzerinden Esenboğa Meydanı ile
temas ve koordinasyon da sağlandı.
Yapılan uçuşlarda gece
koşullarında otomatik kalkış ve iniş
gösterimi yapıldı.
Geçtiğimiz Ekim ayından bu
yana Savunma Sanayii Müsteşarlığı
ve Hava Kuvvetleri Komutanlığı
(Hv.K.K.) temsilcilerinin katılımıyla
sürdürülen kabul sürecinde 130’a
yakın yer ve uçuş test prosedürü
başarıyla gerçekleştirildi ve sistemin
göreve hazır olduğu görüldü.
Aralık 2010’da yapılan ilk
uçuşundan bu yana 90’ın üzerinde
sortide toplam 140 saatin üzerinde
uçuş yapılan ANKA İHA sisteminde
26.000ft’e varan uçuş irtifalarında
motor, iniş takımı, çevre kontrol,
buzdan koruma gibi temel hava
aracı alt sistemlerinin yanı sıra
gece/gündüz görüş sağlayan
kamera, hava telsizi, veri kayıt
sistemi gibi göreve yönelik sistem
ve ekipmanın da uygun
performansta çalıştığı görüldü. Hava
Aracı’nın otomatik kalkış/iniş,
seyrüsefer ve arama paterni
kabiliyetleri zorlu hava koşullarında
da denendi.
Hv.K.K. ihtiyacı için 10 adet
sistemin seri üretimine yönelik
çalışmalar devam ediyor.
11
2012 YILINDA ŞİRKETİMİZ 104 UÇAK TESLİMATI GERÇEKLEŞTİRDİ
2012 Yılında Şirketimiz, Hava
Kuvvetleri Komutanlığı’na; F-16
Modernizasyonu Seri Montaj
Programı kapsamında 44 adet F-16,
Öncel IV Programı kapsamında 24
adet F-16, Temel Eğitim Uçağı
Programı kapsamında 16 adet KT1T, T-38 Aviyonik Modernizasyon
Programı (ARI) kapsamında beş
adet T-38, Deniz Kuvvetleri
Komutanlığı’na; Meltem II Programı
kapsamında iki adet CN-235 ve
Pakistan Hava Kuvvetleri’ne PD II
Programı kapsamında 13 adet F-16
olmak üzere toplamda 104 uçak
teslim etti.
F-16 Modernizasyonu Seri
Montaj Programı
149 uçağın TUSAŞ’ta, 16 uçağın
TUSAŞ teknik desteğinde 1.HİBM
Komutanlığı’nda olmak üzere 165
adet F-16 uçağının Aviyonik
Modernizasyonunu kapsayan
programın Sözleşmesi Ağustos
2009’da imzalanmıştır.
Modernize edilen ilk uçak Eylül
2011’de teslim edilmiş olup 165
uçaklık modernizasyon
programının Haziran 2014’te
tamamlanması hedeflenmiştir.
Program kapsamında 2012 yılında
44 uçak modernize edilerek
Hv.K.K.lığı’na teslim edilmiştir.
Öncel IV Programı
30 adet geliştirilmiş Blok-50+ F16 uçağının nihai montaj, uçuş test
işlemleri ve teslimatını kapsayan
programın Sözleşmesi Kasım
2008’de imzalanmıştır.
Üstün bir performans ile
yürütülen ve tamamlanan
programda 2011 yılında altı F-16
uçağı, 2012 yılında ise 24 F-16
uçağı Hv.K.K.lığı’na teslim
edilmiştir.
Pakistan Hava Kuvvetleri’ne
F-16 Modernizasyon Programı
Pakistan Hava Kuvvetleri’ne ait
41 adet Blok-15 F-16 uçağının “Mid
Life Upgrade” aviyonik ve “FalconStar” yapısal modernizasyonu ile
ilgili Sözleşme, Haziran 2009’da,
Pakistan Savunma Bakanlığı ve
TUSAŞ arasında imzalanmıştır.
Modernizasyonu tamamlanan ilk
uçağın teslimatı Ocak 2012’de
gerçekleşmiş olup 41 uçaklık
modernizasyon programının Ekim
2014’te tamamlanması
hedeflenmiştir.
Program kapsamında 2012
yılında 13 uçak modernize edilerek
Pakistan Hava Kuvvetleri’ne teslim
edilmiştir.
T-38 Uçakları Aviyonik
Modernizasyonu (ARI) Projesi
Sözleşmesi Temmuz 2007’de
Savunma Sanayii Müsteşarlığı (SSM)
ile TUSAŞ arasında imzalanan T-38
Aviyonik Modernizasyon (ARI)
Programı çerçevesinde, Hava
Kuvvetleri Komutanlığı’nın
(Hv.K.K.) envanterinde bulunan
T-38 uçaklarının modernize
edilmesi amaçlanmaktadır.
SSM ile imzalanan sözleşme
gereği 20 Eylül 2007 tarihinde
yürürlüğe giren T-38 Uçakları
12
Aviyonik Modernizasyonu (ARI)
Programı 55 uçağı kapsamaktadır.
Bunlardan beş adedi TUSAŞ
tesislerinde modernize edilmiş
olup, kalan 50 uçağın
modernizasyon işlemleri ise 1’inci
HİBM.K.lığı/Eskişehir tarafından
gerçekleştirilmektedir.
Modernizasyon için gereken GrupA Ham Malzeme ve Grup-B Kitleri
ile eğitim, teknik veri paketi ihtiyacı
TUSAŞ tarafından sağlanmaktadır.
Ayrıca TUSAŞ, modernizasyon
sonrasında uçakların uzun süre
Entegre Lojistik Desteği’ni de
sağlayacaktır.
TUSAŞ tesislerinde modernize
edilerek teslimatı gerçekleştirilen
T38M uçaklarına ilişkin;
1'inci ve 2'nci Prototip uçaklar,
Nisan 2012'de, 1’inci Seri Faz Uçağı
Ağustos 2012’de, 2'nci Seri Faz
Uçağı Haziran 2012'de, 3'üncü Seri
Faz uçağı Aralık 2012'de teslim
edilmiştir.
Proje kapsamında Grup A Kiti
Ham Malzemeleri teslimatı
tamamlanmıştır.
Grup B kitlerine yönelik dokuz
parti sevkiyat tamamlanmış olup,
2013 yılı içerisinde kalan iki parti
sevkiyatın tamamlanması
planlanmaktadır.
TEU programı kapsamında SSM
tarafından tedarik işlemlerinden
oluşmaktadır.
I. Aşama: İlk beş uçak KAI
tesislerinde üretilmiş, uçuş ve
eğitim faaliyetleri tamamlandıktan
sonra demonte edilerek TUSAŞ’a
sevki Ağustos 2010 tarihinde
gerçekleştirilmiştir. Uçaklar, TUSAŞ
tesislerinde KAI tarafından monte
edilerek teslimatları 2010 yılı sonu
itibari ile tamamlanmıştır.
II. Aşama: 35 adet seri imalat
uçağının Kanat haricinde tüm detay
parça imalatı, alt montajı,
komponent, kablo donanımı, nihai
montaj, yer ve uçuş test işlemleri
TUSAŞ tarafından
gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda
27 Şubat 2013 tarihi itibari ile 16
adedi 2012 yılı içerisinde olmak
üzere toplamda 35 adet uçak
Hv.K.K.lığına teslim edilmiştir.
Uçak teslimatları tamamlanmış
olup, sözleşme kapatma çalışmaları
devam etmektedir.
Temel Eğitim Uçağı (TEU)
Projesi
Proje, 40 adet KT-1T uçağının
TUSAŞ-KAI ortak üretimi olarak
13
T129 ATAK HELİKOPTERİ GÖREVE HAZIR
Şirketimiz tarafından yürütülen,
10 yılı aşkın bir süredir devam
etmekte olan ATAK Programı,
geçmişte yaşadığı platform seçimi
ve müzakere süreciyle, bünyesinde
birçok ilki barındırıyor.
Kara Kuvvetleri Komutanlığı’nın
ihtiyacı olan 59 adet kesin, 32 adet
opsiyonel Taarruz/Taktik Keşif
Helikopteri’nin, kullanıcı ihtiyaçları
doğrultusunda özgünleştirilip,
üretilmesi ve entegre lojistik destek
sağlanmasına yönelik olarak 7 Eylül
2007 tarihinde SSM ile TUSAŞ,
Aselsan ve AgustaWestland arasında
imzalanan sözleşmenin 2 Temmuz
2008 tarihinde yürürlüğe girmesi ile
ATAK Programı başladı ve
Şirketimiz bu program sayesinde,
uluslararası alanda söz sahibi
olabilecek, aynı zamanda güçlü bir
silah olan modern ve kritik bir
helikopterin fikri mülkiyetine ortak
oldu.
Bundan böyle “T129” olarak
anılan helikopterin diğer ülkelere
satışlarında Şirketimiz, Türkiye’nin
ATAK Programı’nda sahip olduğu iş
payını gerçekleştirecek olup, tüm
dünyada ürünün satış haklarına
sahiptir. Özellikle kendi
geliştirdiğimiz sistemlerin de
etkisiyle, T129 helikopteri dünyanın
en gelişmiş taarruz
helikopterlerinden biri durumuna
geldi.
14
Özgün Teknoloji ve Alt
Sistemler
Ulusal olanaklarla geliştirilen
özgün silah ve aviyonik
sistemlerinin, tamamen Türk
mühendis ve teknisyeninin
katkılarıyla helikoptere entegre
edilecek ve bu yöntemle platform
hâkimiyeti en üst seviyeye çıkacak,
ileride gündeme gelebilecek her
türlü modifikasyonu kendi
gücümüzle helikopter üzerinde
gerçekleştirme olanağımız olacaktır.
Bu bağlamda, Türk Silahlı
Kuvvetleri’nin ana silah
sistemlerinden biri olacak olan
Taarruz/Taktik Keşif Helikopteri, bu
proje kapsamında yerli sanayimizin
ürüne hâkim olduğu bir program
modeli ile tedarik ediliyor.
T129 ATAK Helikopteri, beş palli
rotor sistemi, tekerlekli iniş
takımları, güçlü ve ileri teknoloji
LHTEC-CTS 800 motoru, yeni nesil
hedef tespit sistemi, entegre kask
sistemi, etkin, hassas ve özgün silah
sistemleri, sayısal kokpit mimarisi,
görev bilgisayarları ve gelişmiş uçuş
ve atış kontrol sistemleri ile yüksek
manevra ve uçuş kararlılığına, sıcak
ve yüksek irtifa koşullarında üstün
performansa, üç saat havada kalış
ve uzun menzile ve her türlü hava
koşullarında gündüz/gece harekât
icra etme kabiliyetine sahip. Yüksek
performansı, üstün manevra
kabiliyeti, asimetrik silah yükü,
düşük görüş, ses ve radar silueti,
yüksek seviyede darbeye
mukavemeti ve balistik toleransı
T129 helikopterine çok çeşitli
muharebelerde çok yönlü üstün
harekât yeteneği kazandırıyor.
ATAK Programının Ana
Yüklenicisi olan Şirketimiz,
“Program ve Sözleşme Yönetimi”,
“Sistem Entegrasyonu”, “Üretim”,
“Mühendislik” ve “Entegre Lojistik
Destek” alanlarında iş payına sahip.
Programda alt yüklenici olan
AgustaWestland firması ise, temel
helikopterin yeni motor
entegrasyonu, gövde ve aktarma
organı tadilatları, kuyruk rotor pali
tasarımı, üç adet prototip imali
(kendi iş payının uygulanmasına
yönelik prototipler) ve
modifikasyonu ile üretim alt
yapısının Şirketimize
aktarılmasından sorumlu. Programın
diğer alt yüklenicisi olan Aselsan
ise, helikopterin görev teçhizatının
geliştirilerek, laboratuar ortamında
entegrasyonu, Roketsan firması Cirit
Füzesi ve Lançeri ile UMTAS
Füzesinin tasarım ve üretiminden
sorumlu.
Üretim ve Mühendislik
Faaliyetler
ATAK Programı kapsamında
Şirketimiz tarafından mühendislik
faaliyetleri kapsamında,
sistem/ekipman yerleşimi, kablaj
tasarımı, kokpit yerleşimi, aviyonik
sistem entegrasyonu, silah ve
elektronik harp sistemlerinin
entegrasyonu, sistem entegrasyon
laboratuarı testleri, yer/uçuş testleri,
kalifikasyon süreci ve lojistik
sistemin tasarımı gerçekleştiriliyor.
Üretim faaliyetleri ise; üç adet
prototip helikopterin ve 48 adet
T129 ATAK Helikopteri’nin üretimi,
nihai montajı, uçuş/yer testleri ve
teslimatıdır. Entegre lojistik destek
faaliyetleri ise; yedek parça tedariği
ve yönetimi, garanti yönetimi,
kullanıcı üslerinde yerleşik teknik
destek sağlanması, helikopterin
ömür devri boyunca teknik
dokümantasyonunun güncellenmesi
ve pilot-bakım personeli
eğitimleridir.
T129 Hazır Kıta
Türk Kara Kuvvetleri’ne en kısa
sürede teslim edilmesi için
yürütülen yoğun çalışmalar
neticesinde, platform seviyesi
gerçekleştirilen yer, uçuş ve atış
testlerinin kapsamında bugüne
kadar, tüm prototipler üzerinde
toplam 2.000 saat üzerinde uçuş,
elektronik harp sistemi, hareketli
top, ve güdümsüz roketlerin
entegrasyonu maksadıyla 21.000
adet top, 900 adet roket ve 500 adet
flare atışı yaklaşık olarak 100 sorti
olarak icra edilen test uçuş ve
atışları ile yapıldı.
Program kapsamında sonraki
aşamada Stinger, UMTAS ve CİRİT
füzelerinin entegrasyonu
maksadıyla yaklaşık 250 sorti uçuş
gerçekleştirilecek.
Tüm bu yönleriyle; Kara
Kuvvetleri Komutanlığı, göstermiş
olduğu sabrı “Egemen bir ürüne
sahip olarak”, envanterinde kaldığı
sürece sürekli gelişim modelini ilk
elden yerli sanayine tasarlatıp
ürettirebilecek alt yapıyı sağlamış
olacaktır. Türk Havacılık ve
Savunma Sanayii’nde atılmış büyük
bir adım olarak da
nitelendirebileceğimiz T129 ATAK
Helikopteri, ülkemize ve Türk
Silahlı Kuvvetleri’ne stratejik
anlamda önemli bir güç
katacaktır. Kabul sürecinin de
tamamlanmasını müteakip,
T129 ATAK Helikopteri
2013 yılı içerisinde Türk
semalarındaki yerini
alacaktır.
15
HELİKOPTER MODERNİZASYONU MOCK-UP GELECEĞİN KOKPİT PROJESİ
1970’lerde ortalama bir ticari uçak
kokpitinde 100’den fazla mekanik
enstrüman ve kontrol bulunmakta ve
hava araçları en az üç personel ile
uçurulabilmekteydi. O yıllarda LED
ekranlara dayanan “full glass
cockpit” kavramı ortaya atıldı ve
böylece elektronik gösterge kavramı
havacılığa girmiş oldu. 1990’ların
sonunda ise LCD’ler yoğun olarak
kullanılmaya başlandı. Daha güvenli,
okunabilir ekranlarla beraber pilot
farkındalığı, verimlilik ve güvenlik
arttı, pilot iş yükü azaldı. Bunun
sonucunda ise uçuş ekibi iki kişiye
indirildi.
Günümüzde ise hava araçlarında
elektronik donanımın, aviyonik
cihaz çeşitliliğinin ve aviyonik
cihazlardan sağlanan bilginin
artmaya başlaması sonucunda
pilotlar üzerindeki iş yükü de tekrar
çoğalmaya başlamıştır. Gelen çok
yoğun bilgiyi sunmak ve bu
cihazların tamamını uçuş güvenliğini
riske atmadan kontrol edebilmek
için yeni kullanıcı ara yüzlerine
ihtiyaç duyulmaya başlanmıştır.
Havacılık için modern kullanıcı
ara yüzlerinin 2020 yılına kadar
ulusal ve uluslararası otoriteler
tarafından tanınması, yeni veya
revize standartlar içinde yer bulması
ve kalifiye ekipmanlar olarak hayata
geçmesi öngörülmektedir.
Bu çerçevede Şirketimiz
Helikopter Grup Başkanlığı
bünyesinde başlatılan çalışma ile,
Şirketimizin 25 yıllık havacılık
birikimlerinin sentezlenmesi sonucu
2020’lerde uçacak hava taşıtlarında,
uygulama bulabilecek bir tasarım
olan Helikopter Modernizasyonu
Mock-Up “konsept gösterim”
seviyesinde ortaya koyulmuştur.
Helikopter Modernizasyonu
Mock-Up aşağıdaki ana fikirleri
temel almaktadır;
➢ Büyük ve uyarlanabilir
dokunmatik ekran ve paneller
➢ Büyük bir görüş alanı
➢ Daha az mekanik kontroller
➢ Daha az karmaşık
➢ Daha hızlı ve basit pilot
işlemleri
➢ Kolay öğrenilebilir, yönlendirici
➢ Gereği kadar ve gerektiğinde
bilgi
➢ Artırılmış farkındalık
16
➢ Hava araçları için genel
çözümler, kolay intibak
➢ Fly-by-wire (Elektronik
kumanda)
Bu kokpitte, uçuş veya harekâtın
o anki durumuna bağlı olarak pilota
gereği kadar bilgi gösterilecektir.
Hava araçları için genel bir çözüm
olarak sunulacak, kokpit ve
kontrollerin birbirine benzemesi
sonucunda pilotlar için daha kolay
intibak imkanı sağlanacaktır.
Helikopter Modernizasyonu
Mock-Up, ekipman değişikliği ve
ilavelerinde veya kullanıcı
ihtiyaçlarının değişimi sonucunda
kokpitte mekanik değişiklikler
yapılmasının önüne geçmekte,
sadece ekran ve dokunmatik panel
tasarımlarının yazılımsal olarak
değiştirilmesi ile ihtiyaçların
karşılanmasını mümkün kılmaktadır.
Bu alt yapıyı oluşturmak amacıyla
aşağıdaki teknolojiler Helikopter
Modernizasyonu Mock-Up’a entegre
edilmektedir.
➢ Dokunmatik Tek Parça
Ekranlar ana görüntüleme ortamıdır.
• Tasarımda ve kullanımda
esneklik sağlar, yazılımsal olarak
uyarlanabilir.
• Geniş görüntüleme alanı vardır
ve göstergeler arası bırakılan boş
alanlar değerlendirilir.
• Pilot dostudur, yönlendirici ve
bilgilendiricidir, öğrenmesi ve
alışması kolaydır.
• Teminde ve bakımda maliyet
etkindir.
• Duruma göre bilgi sağlar,
karmaşık değildir.
• Pilotlar kendilerine göre ekran
düzenlemesi yapabilir.
➢ Dokunmatik Saydam LCD
• Görüş alanını kısıtlamadan
görüntüleme alanını artırır.
• Projeksiyonsuzdur.
➢ Çok Sayfalı Dokunmatik
(‘Haptic’ Etkileşimli) Paneller
• Yeniden programlanabilir /
tasarlanabilir.
• Birden fazla panel aynı
alandadır.
• Yönlendirici, bilgilendiricidir.
• Yeni cihaz eklendiği durumda
sadece mevcut bir panelde
yazılımsal değişiklik yapılarak arayüz
hazırlanır.
➢ Çok Fonksiyonlu Dokunmatik
KDU
• Klavye kullanımı gerekmediği
durumlarda bir panel veya
dokunmatik ekran olarak kullanılır.
• Çok sık kullanılmayan
klavyenin sürekli kokpitte yer
kaplaması engellenir.
• Dil ve tuş dizilimi
değiştirilebilir. Sadece basılabilecek
tuşlar görüntülenerek veri girişinde
yönlendirme yapılır.
➢ Akıllı WCA (Uyarı/İkaz)
Panelleri
• Yönlendiricidir: Her bir
uyarı/ikaz için olası işlemleri adım
adım önerir ve pilot doğrudan bu
panel üzerinden gerekli işlemi
yapabilir. Pilotun diğer panel ve
cihazları kullanması gerekmez.
• Bilgilendiricidir: Her bir
uyarı/ikaz sonrası ilgili acil durum
prosedürü istenirse pilota gösterilir.
➢ Hareket Algılama
• El, bilek ve parmak hareketleri
ile komut iletimi.
➢ Ses Algılama
➢ Kafa Takip Destekli 3D HMD
➢ Sürekli 360o 3D Görüntüleme
ve Kayıt
• Tek kamera vardır.
• Birden fazla pilotun ve varsa
yolcuların aynı anda görüntünün
değişik bölümlerini izleyebilmesi
imkânı vardır.
• Yer istasyonuna, pilotların
izlediği kısımdan bağımsız olarak
görüntünün istenen kısmının
gönderilmesi mümkündür.
• Debriefing için sürekli olarak
360o kayıt yapılır. Bu kayıt yer
istasyonunda o an uçuluyormuş hissi
ile izlenebilir.
➢ Artırılmış Gerçeklik
(Augmented Reality)
• Uçuş noktaları, rota, coğrafik
nesneler, sınırlar, bölgeler, önemli
askeri / sivil noktalar, diğer hava /
kara / deniz araçları gerçek görüntü
üzerinde canlı olarak işaretlenir ve
etiketlenir.
➢ Sanal Gerçeklik (Virtual
Reality)
• 3D görüntüleme ortamı içinde
kafa, el ve parmak hareketleri ile
gezinme ve işlem yapma imkânı
sunulur.
• Uçuş sırasında veya uçuş
sonrası kullanım imkânı vardır.
YÜKSELEN DEĞER: ANKA
Şirketimiz tarafından geliştirilen
ANKA İnsansız Hava Aracı Sistemi,
orta irtifa uzun dayanım performansı
gösteren, sınıfının geliştirme
aşamasını tamamlayarak müşteri
onayı almış ender sistemlerinden
biri olmuştur. Barındırdığı ileri
teknoloji, milli çözümler ile sadece
bir ürün geliştirme projesi olmayan
ANKA, aynı zamanda milli insansız
sistemler teknolojisinin de
kurulmasının hedeflendiği bir proje
olarak ortaya çıkmıştır.
Proje kapsamında 150’e yakın
tasarım mühendisi ile sürdürülen
çalışmalar, 2010 yılının son
günlerinde gelinen uçuş test
aşaması ile en yoğun dönemine
girmiştir. İki yılı bulan uçuş test
süreci boyunca 150 uçuş saatini
aşkın test icra edilmiş ve sistemin
farklı ortam ve çevre şartlarında
kalifikasyonu tamamlanmıştır. Bu
testler kapsamında 100’e yakın
sortide 26.000 ft’e varan uçuş
irtifalarında motor, iniş takımı,
çevresel kontrol, buzdan koruma
gibi temel Hava Aracı alt
sistemlerinin yanı sıra gece /
gündüz görüş sağlayan kamera,
hava telsizi, veri kayıt sistemi gibi
göreve yönelik sistem ve ekipmanın
da uygun performansta çalıştığı
görülmüştür. Hava Aracı’nın
otomatik kalkış / iniş, seyrüsefer ve
arama paterni kabiliyetleri zorlu
hava koşullarında denenmiştir. Hava
Aracı komuta ve kontrolü, proje
kapsamında geliştirilen Yer Kontrol
İstasyonu üzerinden
gerçekleştirilmiştir.
2012 yılının son aylarında
başlayan kabul testlerinde sistemin
muayene, yer testi ve uçuş testini
içeren 122 adet prosedür içeriğinde
1654 test adımdan oluşan kabul
muayene işlemleri başarı
tamamlanmış ve sistemin SSM ve
Hv.K.K.lığı temsilcileri tarafından
kabulü yapılmıştır. Bu uçuşlar
sırasında sistemin temel tasarım
kriterleri olan 18 saat uçuş, 23.000 ft
irtifaya tırmanış, gece otomatik iniş /
kalkış, link kaybı uçuşu, faydalı yük
performans testleri gibi gibi birçok
kritik operasyonel özellik başarı ile
gösterilmiştir. Blok A kabullerinin
tamamlanması ile sistemin seri
üretim fazı için çalışmalara
başlanmıştır. Paralelde Blok B
çalışmaları çerçevesinde
kapsamındaki milli radar sistemin
entegrasyonu gerçekleştirilmektedir.
kilometre taşı olarak yerini almıştır.
Sistemin geliştirme ve kabiliyet
kazanım çalışmaları müşteri
ihtiyaçları doğrultusunda farklı ürün
blokları ve projeler ile devam
edecektir.
ANKA geliştirme süreciyle koşut
olarak birçok teknolojik alt yapı
kazanımı sağlanmıştır. Bu
kazanımlar çeşitli sınıflarda İnsansız
Hava Aracı geliştirilmesi için alt
yapı sağlanmıştır. İnsan gücündeki
tecrübe ve birikimler, teknik
donanım ve yazılımlar her türlü
kullanıcı ihtiyacına yanıt vermeye
hazır durumdadır. TUSAŞ bu alt
yapısı ile yerli yabancı tüm
müşterilerine ekonomik çözümler
sunmaya yetkin durumdadır.
ÇOKLU TEKNOLOJİ ANKA’DA BİRLEŞTİ
ANKA Sistemi Türkiye İHA
teknolojileri arasında önemli bir
17
HÜRKUŞ’TA ÖNEMLİ GELİŞMELER
HÜRKUŞ İrtifa Dümeni
sertifikasyon çalışmalarında
program ve Şirketimiz için önemli
bir mihenk taşı 14 Aralık 2012
tarihinde başarı ile tamamlandı.
Avrupa Sivil Havacılık otoritesi
kuralları gereği ilk uçuş öncesi
tamamlanması gereken kontrol
yüzeyi sertifikasyon testleri
kapsamında İrtifa Dümeni’nin
kritik tasarım yüklerini taşıdığının
gösterimi ve bu kapsamda yapılan
analiz çalışmalarının
doğrulanmasını amaçlanıyor.
Test çalışmaları kapsamında
kritik iki yükleme koşulu seçilmiş
olup denemelerimiz sırasında test
sonuçları ile analiz sonuçlarının
hiçbir sorun olmadan eşleştiği
gözlemlendi.
12 Aralık 2012 tarihinde Sivil
Havacılık Genel Müdürlüğü
(SHGM), Savunma Sanayii
Müsteşarlığı (SSM), Hv.K.K.lığı ve
Şirketimiz çalışanları katılımı ile ilk
yükleme koşulu olan “kontrolsüz
yunuslama +20” %100 limit yük
seviyesi, 14 Aralık 2012 tarihinde
ise SGHM, SSM ve TUSAŞ
çalışanları katılımı ile ikinci
yükleme koşulu olan “kontrolsüz
yunuslama -30” %100 limit yük
18
seviyesi de başarı ile tamamlandı.
Bu iki koşulu sorunsuz
tamamlayarak TUSAŞ olarak ilk
defa Avrupa Sivil Havacılık
otoritesi ile direk bağlantılı
çalışarak tasarlanan ve üretilen
ürünümüzün kontrol yüzeyi
sertifikasyon gösterimi kapsamında
ilk uçuş izni ve sertifikasyon
çalışmalarının önemli bir adımı
tamamlanmış oldu.
HÜRKUŞ HANGAR İÇİ YER
TESTLERİ TAMAMLANDI
Hürkuş Projesi’nin önemli
kilometre taşlarından biri olan
“Hangar İçi Yer Testleri” başarıyla
tamamlandı ve uçağımız uçuş
testlerine hazırlanmak için 25 Ocak
2013 tarihinde uçuş hattına
çıkarıldı.
HÜRKUŞ UÇUŞA
HAZIRLANIYOR
Testlerin tamamlanmasının
ardından “İlk Motor Çalıştırma”
işlemi 19 Şubat 2013 tarihinde
başarı ile gerçekleşti.
Önümüzdeki dönemde kalan
testlerin tamamlanmasının
ardından uçuş testlerine
başlanılması planlanıyor.
HÜRKUŞ A: MODERN BİR EĞİTİM UÇAĞININ AVİYONİK YAPISI
HÜRKUŞ projesi 2006 yılından
bu yana TUSAŞ tarafından yürütülen
ve modern bir eğitim uçağı
tasarlayarak Avrupa Havacılık
Emniyeti Otoritesi EASA’dan CS23
Genel Havacılık, Gezinti ve
Akrobasi sınıfında sertifiye etmeyi
amaçlayan bir projedir.
Sertifikasyon unsuru ve benzer pek
çok özelliği nedeniyle Türkiye’de
ilk olan özelliklere sahiptir.
Aşağıdaki çalışmada bu uçağın pek
çok işlevini yerine getirmesini
sağlayacak sistemlerden olan
aviyonik sistemlerin yapısı ve
önemli özellikleri özetlenmektedir.
Modern Eğitim Uçakları ve
Aviyonik Sistemler
Günümüzde, bir orduya sahip
tüm dünya ülkeleri kimisi yeni
kimisi ise oldukça eski teknoloji
kullanan turbo-jet motorlu savaş
uçaklarını kullanmaktadır. Görev
tipi ne olursa olsun, bu hava
araçları genel olarak oldukça hızlı
ve hem sistemleri hem de kullanımı
son derece karışık olabilecek
uçaklardır. Özellikle 4’üncü ve
5’inci nesil savaş uçağı adı verilen
yüksek teknolojili hava araçlarında,
aracın sahip olduğu yeteneklerin
artmış olması nedeniyle kullanıcının
da oldukça yetişmiş ve hazır olması
gerekmektedir. İlk hava
araçlarından bu yana pilotun iş
yükü oldukça değişmiştir. Geçmişte
seyrüsefer anlamında sadece kokpit
merkezindeki bir manyetik pusula,
kontrol için ise pedallar, gaz kolu
ve levyeden başka bir araca sahip
olmayan pilot, bugün pek çok
teknolojik araçtan oluşan bir
göstergeler ve kontroller bütününü
kullanarak uçmaktadır. Örneğin bu
çalışmaya konu olan Hürkuş A hava
aracının sadece ön kokpitinde
100’den fazla kontrol anahtarı
mevcuttur. Pilotun kullandığı temel
uçuş gösterge setinin
beslenmesinde kullanılan toplam
değişken sayısı 30’dan fazladır.
Hürkuş Eğitim Uçağı
Aviyonik Mimari Temel
Prensipleri
Hürkuş eğitim uçağının A
konfigürasyonu modern ihtiyaçları
karşılayacak ve Avrupa Havacılık
Emniyeti Otoritesi EASA’dan CS23
sınıfında sertifiye olacak şekilde
tasarlanmıştır. Uçak sivil
sertifikasyon gereksinimlerine göre
sertifiye edildiğinden A
konfigürasyonu sivil aviyonik
sistemlerden oluşmaktadır. A
uçağının aviyonik sistemleri
temelde üç ana sistemden, her bir
ana sistem ise birçok altsistemlerden oluşmaktadır. Bu ana
sistemler ve bu sistemler arasındaki
veri alışverişi tasarlanırken pek çok
farklı girdi dikkate alınmıştır. Bu
başlıktan sonraki başlıklarda bu
sistemlerin yapısı ve temel
özellikleri anlatılacaktır ancak
öncesinde bu sistemler tasarlanırken
göz önüne alınan temel prensiplerin
anlatılması sistemlerin
anlaşılmasında fayda sağlayabilir.
Bu nedenle bu bölümde Hürkuş A
uçağı aviyonik sisteminin sadece
temel prensipleri özetlenmiştir.
Hürkuş A uçağının aviyonik
sistemi tasarlanırken temel mimari
olarak dağınık aviyonik mimari
modeli seçilmiştir. Dağınık aviyonik
mimari sayısal işlem yeteneğinin
merkezi bir bilgisayarda toplanmak
yerine birden fazla ekipman
üzerindeki çeşitli işlemcilere
dağıtılması prensibine dayanan bir
tasarım biçimidir1. Ayrıca
günümüzde havacılık şirketleri
tarafından maliyetleri düşürmekte
çok sık kullanılan RAHAT (Rafta
Hazır Ticari Ekipman, bilinen
yaygın adıyla COTS2) donanımların
kullanımı da tasarımda izlenen
temel felsefelerden biridir. Kısaca
özetlemek gerekirse temelde
Hürkuş A aviyonik sistem mimarisi
COTS/RAHAT aviyoniklerden
yararlanılan bir dağınık mimaridir.
RAHAT ekipmanların daha önce
EASA ve/veya Amerikan Federal
Havacılık Dairesi FAA tarafından
sertifiye edilmiş ürünlerden
oluşması sertifikasyon sürecini
hızlandıran etkenlerden biridir. Bu
bahsi geçen tasarım modeli
günümüzde dünyada yaygınlaşan
bir hava aracı modern tasarım
eğilimi olarak kendini
göstermektedir.
Hürkuş uçağının A
konfigürasyonunun ardından
ihtiyaca göre farklı gelecek
konfigürasyonlarının da
tasarlanması planlanmaktadır.
Günümüzde yeryüzünde mevcut
olan eğitim uçaklarının büyük bir
kısmı askeri eğitim uçaklarıdır. Yani
havacılık sektörü içinde sivil eğitim
uçağı ihtiyacı kadar askeri eğitim
uçağı ihtiyacı da mevcuttur. Hürkuş
A uçağı detay tasarımı yapılırken
göz önüne alınan en önemli
etkenlerden birisi de; çeşitli faaliyet
alanlarındaki müşterilerimizin
ihtiyacına yönelik oluşturulabilecek
pek çok farklı aviyonik
konfigürasyonlar arası uyumun,
mümkün olan en üst seviyede
tutularak, tasarım eforunun
minimize edilmesidir. Bu nedenle A
konfigürasyonunda tasarlanan
aviyonik mimarinin diğer
1
Bazı kaynaklarda burada dağınık mimari adı verilen mimari biçimine federe mimari adı da verilmektedir. Ancak başka kaynaklar federe mimariyi merkezi ya da tümleşik mimarileri adlandırmakta da kullanmaktadır. Bu
nedenle kavram kargaşasını engellemek amacıyla dağınık mimari adı tercih edilecektir. Temel prensip işlem yeteneği ve yazılımın merkezi bir bilgisayar yerine çeşitli ekipmanlar üzerine dağıtılması ve merkezi bir kontrolcü
gerektiren merkezi veri yollarının kullanılmamasıdır.
2
COTS: Commercials Off the Shelf, önceleri sadece ABD taşımacılık dairesi federal havacılık organizasyonu tarafından kullanılan ama daha sonra tüm dünya tarafından kabul gören ve her hangi bir geliştirme bedeli
ödemeden, sadece ürün bedeli ödenerek satın alınabilecek hazır, daha önceden geliştirilmiş ürünlere verilen kısa ad. Türkçe’de Rafta Hazır Ticari Ekipman “RAHAT” kısaltmasının kullanımı yerleşmeye başlamıştır.
COTS/RAHAT kullanımı hava aracı tasarımı ve üreten firmanın maliyetlerini düşürerek, elektronik ekipman üreticisinin de bu yükün altına bir miktar girmesini sağlar.
19
konfigürasyonlara da destek
verebilecek açık bir mimari olduğu
söylenebilir. Bir mimarinin açık
olması, onun daha sonra
geliştirilebilir ya da dönüştürülebilir
yapıda olması anlamına
gelmektedir.
Son olarak mimariye etki eden
yüzlerce gereksinim arasında en
büyük kaynaklardan birisi arasında
EASA gereksinimleri sayılabilir.
Hürkuş A uçağının tip sertifikası
alması amacı nedeniyle dengi bir
sertifikasız uçaktan çok çok daha
fazla gereksinimi karşılaması
gerekmektedir. EASA CS 23 şartları,
sistem emniyetini olabilecek en
yüksek seviyeye çıkarmayı
amaçladığı için, mimari tasarımını
zorlaştıracak yönde etkisi
olmaktadır.
Sonuç olarak en basit altsistemden en karmaşık ana sisteme
kadar tüm Hürkuş A aviyonik
mimarisi yukarıda bahsedilen genel
prensipleri karşılayacak biçimde
geliştirilmiştir. Elde edilen ürün,
EASA tip sertifikasını alabilecek
nitelikte, gelişime açık yapıda ve tek
yönlü veri yolları kullanan dağınık
sayısal bir mimariye sahip olacak
şekilde tasarlanmıştır.
Hürkuş Eğitim Uçağı A
Versiyonu Aviyonik Sistemleri
Hürkuş A aviyonik sistemleri
daha önce de belirtildiği gibi 3 ana
aviyonik alt-sistemden
oluşmaktadır. Bunlar da kendi
içlerinde de pek çok alt sisteme
bölünmektedir. Bu 3 ana aviyonik
alt sistemin adları aşağıda
listelenmiştir.
• Hemen her hava aracında
bulunan ve modern uçaklarda
oldukça önemli olan ATA 23
İletişim Sistemi,
• Benzer şekilde modern
uçaklarda çok büyük önemi olan ve
kokpite şekil veren ATA 31
Gösterge, Kayıt ve Kontrol Sistemi,
20
• Son olarak da bir uçağın uçuş
planındaki noktalar arasında
emniyetli uçuşunu ve inişini
sağlamayı amaçlayan ATA 34
Seyrüsefer Sistemi.
Bu sistemlerin her biri
adlarından anlaşılan temel işlevleri
yerine getirirken bir önceki
paragraftaki genel tasarım
prensiplerine de uygun biçimde
tasarlanmıştır. RAHAT kullanımına
ağırlık verilmiş olsa da, ATA 31
Gösterge, Kayıt ve Kontrol
sisteminin içerisinde uçağın kendine
özgü niteliklerinden dolayı RAHAT
kullanımının mümkün olmadığı
durumlar da mevcuttur. Her bir
sistem kendine özgü özelliklere
sahiptir. Aşağıda her bir sistem özet
bir mimari ve açıklama ile
özetlenmiştir. Bir hava aracını
anlamanın en kolay yolu kokpitini
incelemek olduğundan, alt aviyonik
sistemleri tanıtmaya ATA 31
Gösterge, Kayıt ve Kontrol
sisteminden başlanmıştır.
ATA 31 Gösterge, Kayıt ve
Kontrol Sistemi
ATA 31 sistemi pilotun hava
aracıyla ve aviyonik sistemlerle olan
temel iletişim noktasıdır. Pilot bu
sistemi kullanarak uçağın hızı, açısal
durumu gibi bilgilerden haberdar
olur, tüm hava aracı sistemlerinin
çeşitli verilerini görür, uyarı
sinyallerini alır ve hemen tüm
aviyonik sistemleri bu sistem
üzerinden kontrol eder. ATA 31
sistemi içerisinde, elektronik uçuş
gösterge sistemini (EFIS), çok işlevli
kontrol panelini (CCP), mürettebat
uyarı ve motor göstergeleri sistemini
(EICAS), g-metre ve son olarak da
zaman saatini barındırır.
Elektronik uçuş gösterge sistemi
EFIS, geçmişte uçaklarda kullanılan
dağınık yapıdaki pek çok uçuş
göstergesi yerine tek bir AMLCD
ekran kullanımını sağlamaktadır.
Geçmişte birden fazla gösterge
gerektiren temel uçuş göstergesi işi
için, bir altimetre, bir hava hızı
göstergesi, bir durum cayrosu
göstergesi yerine şimdi sadece tek
bir sıvı kristal ekran yeterli
olmaktadır. EFIS ekranında aynı
anda temel uçuş parametrelerinin
hepsini görebilmek mümkündür.
EFIS sistemi içerisinde sistemde
çeşitli sayfalar arası geçiş ya da
sistem veri girişi yapabilmek
amacıyla iki adet kontrol paneli
mevcuttur. Her kokpit bu iki
kontrol panelini ve bir adet EFIS
ekranını içerir. EFIS seyrüsefer
hesaplamalarını yapabilecek
yetenekte bir alt-sistemdir. ATA 34
sistemi altında detayları verilecek
olan çok işlevli seyrüsefer aviyoniği
ile sayısal sinyal arayüzleri
mevcuttur. Bu çok işlevli tümleşik
seyrüsefer aracı içerisinde Çok
Yüksek Frekans (VHF) Kullanan
Çok Yönlü Seyrüsefer Aviyoniği
(VOR), Aletli İniş sistemi (ILS),
İşaret Kulesi Alıcısı (MB) ve
Otomatik Yön Bulucu (ADF) tek bir
aviyonik içerisinde tümleşik olarak
bir aradadır. Bu çoklu işlevi
nedeniyle VOR/ILS/MB/ADF olarak
adlandırılan bu ekipman, Mesafe
Ölçücü Ekipmanı (DME), temel
aviyoniklerden Hava Veri Bilgisayarı
(ADC) ve Durum ve Yön Referans
Sistemlerinin (AHRS) tümü ile EFIS
arasında sayısal arayüzler
mevcuttur. EFIS bu sayılan
sistemlerin her birinden sayısal
olarak veri alır ve veri gönderir.
Sinyal arayüzleri genel olarak
ARINC 429 ve CSDB veri
yollarından oluşmaktadır. ATA 31
sistemi içerisindeki bir diğer önemli
elektronik alt sistem de CCP’dir.
Hürkuş A uçağında
VOR/ILS/MB/ADF cihazına
VOR/ILS, DME ve ADF
frekanslarının girilmesi,
havaalanlarındaki hava trafik
kontrol istasyonlarına uçağın çeşitli
bilgilerinin gönderilmesini sağlayan
Mode S ikincil gözetim RADAR’ı
cevaplayıcı cihazının (SSR
Transponder) kontrolleri, hava
aracında yer alan iki adet VHF
radyonun frekanslarının kontrol
edilmesi ile tüm bu bahsi geçen
aviyoniklerin testleri gibi işlevlerin
hepsi tek bir kontrol panelinden
yapılır.
Hürkuş A konfigürasyonu
aviyonik sistemlerinde de bu
nedenle çeşitli emniyet artırıcı
yedeklilik yöntemleri uygulanmıştır.
EFIS ekranının ya da sisteminin
tamamen kaybı, ya da EFIS’e veri
sağlayan temel sensörlerden
birisinin arızası durumuna karşı,
EFIS’i yedekleme yoluna gidilmiştir.
Hürkuş A uçağında EFIS’e temel
uçuş parametreleri anlamında
yedekleyen alt-sistem Tümleşik
Yedek Gösterge Sistemi (ISIS)’tir.
Burada hem sensör, hem hat hem
de sistem seviyesinde EFIS’ten
tamamen bağımsız bir yedek
gösterge sistemi tasarlanmıştır.
Benzer şekilde CCP arızası
durumunda, pilotun yeryüzüyle
sesli iletişimini sağlayan telsizlerin
kontrolünün kaybedilmemesi için,
CCP’nin telsiz kontrol görevini
devralacak ve bağlı olduğu VHF
telsizini kontrol edecek bir yedek
kontrol paneli mevcuttur. Böylece
iki adet takılarak yedekliliği
sağlanan VHF telsizlerden birine bir
de yedek kontrol paneli eklenerek
sistemin emniyet seviyesi
artırılmıştır. Yedeklilik konusunda
önemli konular arasında
senkronizasyon ve kalibrasyon da
sayılmalıdır. Eğer iki cihaz aynı
anda aynı değişkeni gösteriyorlarsa,
ama gösterdikleri değerler farklıysa,
örneğin EFIS hava hızını ISIS’ten
çok daha düşük gösteriyorsa, bu
pilot algısında karışıklığa yol
açabilir. Bu nedenle Hürkuş A uçağı
aviyonik tasarımı esnasında, EFISISIS yedeklilik ilişkisi ve ilgili
aviyoniklerin kalibrasyonunda
Şekil 1 Bağımsız gösterge ve ikaz hatları prensibi
büyük özen gösterilmiştir.
ATA 31 sisteminde yer alan diğer
bir önemli alt sistem de mürettebat
uyarı ve motor göstergeleri
sistemidir. Bu sistem, öncelikle
uçaktaki tüm sistemlerin arıza ya da
durum sinyallerinin pilota görsel
olarak iletilmesinden sorumludur.
Bu görevini ikaz paneli (AP) ve ikaz
panelini destekleyici nitelikteki
master görsel ikazlar ile
gerçekleştirir. Ayrıca yine bu sistem
uçakta yer alan ana sistemlerin her
birine ait bağımsız bir analog
gösterge setine sahiptir. Bu
göstergelerde toplam 13 adet
değişken pilota gösterilmektedir. Bu
değişkenler hava aracının sağlıklı
işletimi için gerekli olan verileri
içermektedir. Bu göstergeler aşağıda
listelenmiştir.
• Motor Tork Göstergesi,
• Motor Devir Göstergesi
(Vernier ile),
• Pervane Devir Göstergesi
(Vernier ile),
• Motor Türbin İçi Hararet
Göstergesi,
• Çift Kadranlı Motor Yağı
Hararet/Basınç Göstergesi,
• Çift Kadranlı Elektrik Sistemi
Voltaj/Akım Göstergesi,
• Hidrolik Basınç Göstergesi,
• Toplam Yakıt Miktarı
Göstergesi,
• Çift Kadranlı Sağ/Sol Yakıt
Tankı Seviye Göstergesi,
• Motor Yakıt Akış Göstergesi.
Hürkuş A kokpitinde tüm
gösterge ekranlarının içeriği,
renklendirmeleri ve kokpitteki
yerleşimleri sadece sistem
tasarımcıları ile değil, TAI Uçuş test
ekibinden ve Hava
Kuvvetlerimizden çok tecrübeli
pilotlar ile birlikte çalışılarak pilotun
en uygun biçimde bilgilendirilmesi
sağlanmaya çalışılmıştır.
Uçak sistemlerinin gösterge ve
uyarı sistemlerinin tasarımında dah
önce bahsedilen yedeklilik
yaklaşımı izlenmiştir. Bir veriye ait
göstergenin sensörüyle, aynı veriye
ait uyarının sensörünün
olabildiğince birbirinden bağımsız
olması prensibine tüm tasarım
süresince mümkün olduğunca sadık
kalınmaya çalışılarak göstergenin
kaybı durumunda bile uyarının
kaybedilmemesi sağlanmıştır. Örnek
olarak hidrolik güç sistemi basınç
seviyesi göstergesi kendisine ulaşan
analog voltaj tipi bir veriyi
göstermektedir. Uçakta bir adet de
hidrolik basınç düştüğünde uyarı
verecek sisteme ihtiyaç
duyulmaktadır. Uyarı görsel olarak
her kokpitte AP ekipmanında
gösterilecektir. İlgili sinyal hidrolik
basınç belli bir eşik değerin altına
21
düştüğünde aktif duruma geçecek
ve görsel ikaz yanacaktır. Ayrıca
aynı hat sesli uyarı sistemine de
bağlı olduğu için sesli uyarı da
duyulacaktır. Burada tasarım
prensibi gereği hidrolik basınç
sensörü göstergeye bağlanırken,
“hidrolik seviye düşük” ikazı için
tamamen bağımsız bir sensör
kullanılmıştır. Böylece gösterge ya
da göstergeye veri sağlayan sensör
bozulsa bile, asıl tehlikeli durum
olan düşük basınç durumundan
pilot haberdar olacaktır. Aşağıda
Şekil 1’de anlaşılırlık açısından bu
tasarım prensibi çizim yoluyla
gösterilmiştir.
AP hem görsel ikazları pilota
göstermektedir, hem de pilotun
dikkatini ikaz paneline çekmek için
pilotun merkezi görüş alanı içindeki
master ikazları uluslar arası
standartlarla ve genel havacılık
kurallarıyla uyumlu biçimde
yakmaktadır. Master ikazların
kontrolü ikaz paneli
ekipmanındadır. Her kokpitte ikaz
panellerini test edecek anahtarlar ve
aydınlanma şiddeti kontrolleri yer
almaktadır. AP ekipmanı üzerinde
gösterilen 43 uyarı ile sınıfının en
detaylı uyarı sistemi
ekipmanlarından birisidir. EASA
CS23 emniyet kriterleri nedeniyle
sertifiye edilmemiş uçaklara kıyasla
çok daha detaylı bir ikaz sistemi
mevcuttur. İkaz sisteminin master
anahtarları/görselleri kontrolünde
bir takılma olması ihtimaline karşı
AP ile master anahtarlar arasındaki
bağlantılar yedekli olacak şekilde
tasarlanmıştır. Tüm ATA 31 sistemi
gibi ikaz paneli sistemi de
tasarlanırken ileride farklı bir
mimariye geçilmesi durumunda
minimum ek işyükü gerektirecek
biçimde tasarlanmasına dikkat
edilmiştir.
Tüm bu alt sistemlere ilaveten
uçağımızın her kokpitinde bir adet
genel havacılığa uygun zaman saati
ve bağımsız G-Metre de yer
almaktadır.
ATA 31 Gösterge, Kayıt ve
Kontrol sistemine dâhil olan, zaman
saati dışında tüm aviyonik cihazların
kendi kendini test (BIT, Built-inTest) yeteneği mevcuttur. Böylelikle
sistemin devamlı suretle takip
edilerek, faal olmadığı durumların
tespitine özen gösterilmiştir. Bu
yetenek pilotun tüm aviyonikler
üzerinde tam manasıyla hâkim
olmasını sağlamaya hizmet eder.
Aviyonik sistem ve alt sistemlerin
sağlık durumlarından pilotu
haberdar etmek, yanlış veri
gösterimi ya da gizli hataların önüne
geçilmesini sağlamada destekleyici
bir unsurdur.
ATA 34 Seyrüsefer Sistemi
Bir hava aracının havada
emniyetli şekilde uçabilmesi için
gerekli minimum parametreleri
sağlayan ekipmanlara temel
sensörler adı verilir. Her ne kadar
genel kullanımda sensör adı verilen
basit ölçü cihazlarından farklı
olarak, karmaşık elektronik
yetenekler içeren ekipmanlar olsalar
da, temel parametreleri hesaplayan
ve ileten ekipmanlar olmaları
itibariyle temel sensörler adını hak
ettikleri kabul edilebilir.
ATA 34 içerisindeki altsistemlerin en önemli olanları temel
sensörler olarak adlandırılır. Hava
veri bilgisayarı Pitot ve statik
açıklıklardan aldığı basınç
değerlerini işleyerek hava aracının
hızını ve irtifasını hesaplar. Ayrıca
kendisine bağlı bir adet dış ortam
sıcaklığı sensörü ile de hem pilota
gösterilecek dış ortam sıcaklığını
ölçer hem de bazı seyrüsefer
hesaplamaları için gerekli ısı
düzeltmelerinde bu değeri kullanır.
Bir hava aracının havada kalmasını
etkileyen en temel faktör uçuş
bilimlerinin en temel
denklemlerinden olan lift (taşıma)
denkleminde yer alan hızdır.
Dolayısı ile pilot EFIS üzerindeki
hızı göstergesi büyük önem taşır.
Bu nedenle ADC cihazı kalibre
edilmiş CAS ve TAS gibi pek çok
veriyi pilota gösterilmek üzere
EFIS‘e iletir. Ayrıca pilotun yere
çarpmaması için irtifa değerini
bilmesi gerekir. Bu nedenle
barometrik düzeltilmiş irtifa da
gönderilen değerler arasındadır.
ADC ekipmanı sadece aviyonik
sistemlere değil, pek çok uçak
sistemine de veri sağlamaktadır. Bu
nedenle uçaktaki en kritik
donanımlardan birisidir.
ADC dışında temel sensörler
grubumuzda bir adet AHRS
ekipmanı yer alır. AHRS hava
aracının eksenleriyle yaptığı açıları
ölçen cayrolar ve bu eksenlerde
görülen ivmeleri hesaplayan
ivmeölçerlerden oluşur. Haricen
AHRS ekipmanına bir adet manyetik
akımetre bağlanmıştır. Bu akımetre
ile manyetik kuzeye bağıl bir
şekilde uçağın yönü ölçülür. AHRS
içerisindeki ekipmanlarla birlikte bir
alt sistem oluşturmaktadır, bu alt
sistemin kalibrasyonu oldukça
önemli olduğu için kokpitte
AHRS’nin kalibrasyonunda
kullanılacak bir anahtar seti yer
almaktadır. Ayrıca kuzeye gittikçe
dünyanın manyetik alanına bağıl
yapılan ölçümlerin düzeltilmesi için
de kullanılan bazı anahtarlar
kokpite yerleştirilmiştir3. AHRS
ekipmanı da ADC gibi ARINC 429
sinyali cinsinden çıkışa sahiptir.
Seyrüsefer sisteminde temel
sensörler dışında yer alan
ekipmanlar radyo seyrüsefer
sistemine ait alt-sistemlerdir.
VOR/ILS/MB/ADF kombine cihazı
3
Manyetik kuzeyi, ataletsel sistemlerde yaygın bir biçimde kullanılan manyetometrelerle ölçen sistemlerde, dünyanın kuzeyine gidildikçe hata oranı artmaktadır. Bu nedenle bu sistemlerin hatalarını havada düzeltebilecek
şekilde tasarlanması gerekir.
22
Şekil 2 EFIS ekranı içeriği, kompozit sayfa
bu anlamda ilk göze çarpan altsistemdir. Bu alt-sistem içerisinde
tümleşik olarak VOR, ILS, MB ve
son olarak da ADF ile uçabilmesini
ve bunların konfigürasyonundan
oluşan seyrüsefer rotalarının
izlenebilmesini sağlar. ILS
sisteminin kurulu olduğu
havaalanlarına ILS yaklaşması
yapabilmek sivil seyrüsefer için
gerekli önemli yeteneklerden
birisidir. Uçakta yer alan VOR/ILS
ekipmanı MB desteği ile birlikte
hava aracına hem seyrüsefer hem
de aletli iniş yeteneği
kazandırmaktadır.
VOR/ILS/MB/ADF ekipmanının
hem ADF hem de VOR frekansları
CCP ekipmanı üzerinden girilir. CCP
tarafından ekipmana gönderilen
frekans alıcı cihaza uygulandıktan
sonra, cihaz CCP’ye aynı frekansın
ekosunu yollar. CCP kendi
gönderdiği frekans ile eko sinyalini
kıyaslar. Şayet alıcıdan gelen eko
gönderilen ile aynı değilse, bir
frekans problemi olduğuna karar
verir ve pilota bu problemi kırmızı
renkle iletir. Böylelikle yanlış bir
frekansın ayarlanma ihtimali
azaltılır. Ayrıca VOR frekansı olarak
girilen değer VOR frekans aralığının
içinde kalan ama ILS’e ait olan
frekanslardan birisiyse VOR/ILS/MB
cihazı ILS modu için ayarlandığını
anlar ve bu modda çalışmaya başlar.
VOR/ILS/MB/ADF tümleşik
aviyonik alıcısının çıkışlarında farklı
sinyaller kullanılmaktadır. Tümleşik
bir aviyoniğin kullanımı hem sistem
karmaşıklığını düşürmüş, hem de
elektrik güç ve ağırlık gibi
konularda tasarruf sağlamıştır.
Şekil 2‘de henüz DME
istasyonunda bir bilgi alınamadığı
için DME değeri sayısal olarak
verilmek yerine kesik çizgilerle sol
alt köşede gösterilmiştir. EFIS
ekranında sadece durum ve yön
göstergesi (ADI) görüntüsünün
olduğu sayfaların da seçilmesi
mümkündür.
ATA 34 sistemi içerisinde yer
alan önemli alt sistemlerden bir
tanesi de tümleşik yedek gösterge
sistemi ISIS’tir. Bu sistem her
kokpitte birer göstergesi olacak
şekilde tasarlanmıştır. EFIS’te
gösterilen verilerin büyük bir
kısmını yedeklemektedir. ISIS
tasarımının en temel özelliği, ISIS’in
EFIS ile aynı Pitot-statik açıklıkları
kullanmamasıdır.
ISIS kendi içinde hava veri birimi
adı verilen ve uçaktaki hava veri
bilgisayarının yerini tutan bir
sensöre sahiptir. Bu sensörün
basınç portları EFIS’in portları ile
tamamen bağımsızdır. Böylece bir
port kaybı durumunda EFIS’te
görülen arıza ISIS’i etkilemez. Aynı
şekilde ADC’de görülecek bir arıza
yine ISIS kendi sensörüne sahip
olduğu için ISIS’i etkilemez. Ayrıca
ISIS kendi içinde cayro ve
ivmeölçerlere sahip olduğu için
AHRS arızalarından da bağımsızdır.
Dolayısı ki, ISIS sistemi EFIS’ten
tamamen bağımsız olup ve onu
kritik işlevlerini tamamen
yedekleyebilecek niteliktedir.
ATA 23 İletişim Sistemi
Hürkuş eğitim uçağında her
kokpitte birer adet pilot yer
alacaktır. Bu pilotlardan öndekinin
öğrenci, arkadakinin ise eğitmen
pilot olacağı planlamıştır. Hürkuş
uçağında bu iki pilota hem telsiz
cihazlarından gelen sesleri, hem
seyrüsefer seslerini, hem de sesli
uyarıları vermek üzere tasarlanmış,
tüm ses ekipmanlarının ses
kontrollerini yapan bir iletişim
sistemi mevcuttur.
ATA 23 İletişim Sistemi,
pilotların temel haberleşme
noktasıdır. Genel itibariyle:
• Haberleşmeyi sağlar.
• İç İletişim (pilotlar arası
haberleşme)
• Dış İletişim (diğer uçaklarla ve
kulelerle haberleşme)
• Sesli uyarı üretimini sağlar.
• Seyrüsefer seslerinin pilota
aktarımını sağlar.
• Kontrolü sağlar:
• Ses Kontrol Paneli ile
Seyrüsefer ve İletişim ses kontrolü
• VHF Yedek Kontrol Panel ile
de Telsiz kontrolü
Yukarıda belirtilen fonksiyonları
yerine getirmek için iki adet alt
sistem ve bu alt sistemlere ait birçok
ekipmandan oluşur. Bunlar:
- VHF İletişim Sistemi
- Dâhili İletişim Sistemi
VHF İletişim Sistemi
VHF İletişim Sistemi pilotların
dış dünya ile olan iletişimini sağlar.
Bir başka ifadeyle hava-hava
haberleşmesi olarak adlandırılan
diğer uçaklarla olan iletişimi ile
hava yer haberleşmesi olarak
adlandırılan kuleler ile olan
iletişimini sağlar.
Bu alt sistemin en önemli
ekipmanı VHF Telsizlerdir. Her
uçakta birbirinin aynısı iki adet VHF
Telsiz bulunmaktadır. 118.000 151.975 MHz aralığında çalışan bu
telsizler 118.000 - 136.975 MHz
frekans aralığı için 8.33 KHz kanal
aralığına; 137.000 - 151.975 MHz
frekans aralığı için de 25 KHz kanal
aralığına sahiptir. VHF Telsizler,
uçak dışından VHF göndericiler
tarafından gönderilen ve pilotun
23
duymak istediği sesleri pilotlara
kulaklık ve mikrofon içeren
başlıklar vasıtasıyla aktarır. Yine
VHF Telsizler, pilotların uçak
dışındaki VHF alıcılar tarafından
duyulmasını istediği sesleri de
mikrofon vasıtasıyla aktarmasını
sağlar. PCL üzerinde her iki Telsiz
için bulunan PTT (Push To Talk)
anahtarı da sesin uçaktan gönderimi
esnasında kullanılacaktır.
VHF telsizlerin ana kontrolleri
CCP tarafından yapılmaktadır.
CCP’ler dışında sadece 1 numaralı
telsize ait bir adet VHF Yedek
Kontrol Paneli bulunmaktadır. Bu
Panelde CCP için yukarıda belirtilen
bütün kontroller ve gösterimler
mevcuttur. Ön kokpitte bulunan bu
panelin amacı ise CCP’lerin
herhangi bir sebeple kaybı
durumunda 1 numaralı Telsizin
kontrolünün kaybedilmemesini
sağlamaktır. Adından da anlaşılacağı
üzere VHF telsiz için yedek bir
kontrol panelidir. Ön kokpitte
bulunan COMM Kontrol Anahtarı
vasıtasıyla 1 numaralı panelin hangi
kontrolcü tarafından kontrol
edileceği de manüel olarak
seçilebilmektedir.
Her telsizin kendiyle aynı
frekanslarda çalışan birer adet
anteni mevcuttur. Bu antenler de
özellikleri itibariyle birbirinin
aynısıdır. 360 derece haberleşmeyi
sağlamak ve kesintiyi engellemek
itibariyle antenlerden bir tanesi
uçağın üst kısmına bir tanesi de
uçağın alt kısmına yerleştirilmiştir.
Böylece uçağın hem kendinden
daha yüksekteki hava araçlarıyla
hem de kendinden daha alçaktaki
hava araçlarıyla ve kulelerle daha
temiz bir haberleşmeye sahip
olması sağlanmıştır.
Bilindiği üzere her uçakta hem
seyrüsefer sistemlerine (VOR/ILS,
MB, ADF, DME), hem de
haberleşme sistemlerine (VHF1,
VHF2) ait birçok anten
24
bulunmaktadır. Her ne kadar
bunları kriterleri uygun şekilde
birbirinden standartlarda belirtilen
uzaklıklarda yerleştirsek de
birbirlerini etkilemeleri
kaçınılmazdır. Bazen bazı antenlerin
birbirlerini etkileyeceğini bilsek de
uçağın üzerindeki yer sıkıntısından
dolayı birbirine yakın
yerleştirmemiz gerekmektedir. Tüm
bu sebeplerden dolayı VHF antenler
ile VHF Telsizler arasında diğer
antenlerden ve diğer sistemlerden
gelen etkiyi minimuma indirmek
adına alçak geçirgen filtreler
kullanılmıştır. Her bir Telsiz ile ona
ait anten arasında bir adet olmak
üzere her uçakta iki adet alçak
geçirgen filtre bulunmaktadır.
VHF İletişim Sistemi’ne ait tüm
ekipmanlar RAHAT ekipmanlardır.
Ayrıca enerji ihtiyacına sahip olan
Telsizler ve 1 numaralı Telsize ait
VHF Yedek Kontrol Paneli ise 28
VDC güç kullanmaktadır.
Dâhili İletişim Sistemi
ATA23 İletişim Sistemine ait
ikinci alt sistemde Dâhili İletişim
Sistemidir. Bu alt sistem:
• Pilotlar arası haberleşmeyi,
• Sesli uyarı üretimini,
• Seyrüsefer seslerinin pilotlara
aktarımını,
• Seyrüsefer ve İletişim
seslerinin kontrolünü sağlar.
Dâhili İletişim Sisteminin en
önemli ekipmanı Ses Kontrol
Panelidir (Audio Control Panel
ACP). Her kokpitte bir adet olmak
üzere uçak başı iki tanedir. Ses
Kontrol Panelleri arasında bulunan
dâhili iletişim hattı (Interphone
Line), iki kokpit arası kesintisiz
haberleşmeyi sağlamaktadır.
Dâhili İletişim Sistemine ait tüm
ekipmanlar RAHAT ekipmanlardır.
Enerji ihtiyacına sahip Ses Kontrol
Panelleri ve Sesli Uyarı Üreteci de
28VDC güç kullanmaktadır.
Sonuç
Bu makalede açıklanan
çalışmada çağdaş bir eğitim
uçağının, sivil sertifiye edilebilir
nitelikte tasarlanmış olan aviyonik
sistemlerinin özelliklerini ve genel
tasarım prensiplerini açıklamaya
çalışılmıştır. Görüldüğü üzere
Hürkuş aviyonik sistemi A
konfigürasyonu, sivil ihtiyaçları
emniyetli bir şekilde karşılayacak
açık bir mimari içermektedir. Bu
nedenle yeterli seviyede komplike
bir yapıya sahiptir.
Dağınık mimari ile tasarlanmış
ve RAHAT cihazlar kullanılarak
oldukça yetenekli bir hava aracı
yeteneği sergileyecek biçimde
geliştirilmiştir. Ayrıca sistemin
küçük ölçekli bir simülatörü
tasarlanarak, potansiyel tasarım
hatalarının önüne geçilmiştir. Ön
görülen bu hatalar uçak üzerinde
gerçekleştirilecek testlerden önce
ortaya çıkarılarak sistemin
olgunluğu arttırılmıştır. Benzetim
sisteminin çalışabilmesi için 81 adet
ARINC 429 etiketi uçuş benzetim
yazılımı üzerinden alınan verilerle
hazırlanıp aviyonik cihazlara
gönderilmiştir. Bu iletimin
sonucunda EFIS, CCP ve ISIS
cihazlarından ekran içerikleri
oluşturulmuştur. Bu küçük ölçekli
simülatör sistemi ile EFIS üzerinde
sağlanacak temel uçuş göstergesi
içeriği, CCP’nin işlevleri ve ISIS
ekranlarının yeterliliği EASA’dan
gelen uçuş paneli uzmanlarına
gösterilmiştir.
Aynı zamanda tasarlanan uçağın
tanıtımı için IDEF’11 Uluslararası
Savunma Sanayii Fuarı’nda 10-13
Mayıs 2011 tarihleri arasında
sergilenmiştir. Yanda Şekil 3’te
IDEF’11 Fuarı’nda sergilenen
Hürkuş A uçağı ön ve orta gövdesi
üzerine entegre edilen ön kokpit
aviyonik cihazları görülmektedir.
Sistemde kullanılan tüm RAHAT
ekipmanların ETSO ya da TSO
Şekil 3 Hürkuş A kokpiti
onayına sahip olması amaçlanmış,
bu yönde çalışılmıştır. Hava aracı
üzerindeki doğrulama faaliyetleri
2012 yılı içinde gerçekleşmesi
planlanmıştır. Okumuş
bulunduğunuz bu çalışmada
anlatılanlardan da görüleceği gibi
emniyet gereksinimleri ve
sertifikasyon şartları hava aracı
tasarımını önemli derecede
etkileyen unsurlardır. Bu
gereksinimler sayesinde kalitesi ve
güvenilirliğini ispatlamış bir ürün
ortaya çıkarmak mümkün
olabilmektedir. Bu yönüyle Hürkuş
A aviyonik konfigürasyonu hem
emniyet hem de Avrupa Sivil
Havacılık (EASA) gereksinimlerini
sağlayabilen bir tasarımdır. Ayrıca
EASA tip sertifikası isterlerinin yanı
sıra hem hava aracının hem de
aviyonik sistemlerin sektörde kabul
görmüş en yüksek emniyet
seviyelerine uygun tasarlanması
için de özen gösterilmiştir.
Hürkuş A uçağı aviyonik
konfigürasyonunda yer alan
sistemlerin tamamı, emniyetli ve
modern bir sivil hava aracının
isterlerini karşılayacak bir şekilde
tasarlanmıştır. Ancak bu isterler
için gerekli tasarım yapılırken, aynı
zamanda maliyet-etkinlik,
güvenilirlik, açık mimari, bakım ve
idame ettirilebilirlik gibi hususların
her biri dikkate alınmıştır ve
tasarıma yön vermiştir. Ancak bu
şekilde modern havacılık
sektöründe rekabetçi bir ürün
tasarlamak mümkün olabilir.
Hürkuş B uçağının aviyonik
konfigürasyonun da A
versiyonundaki tasarım kriterleriyle
uyumlu bir modern askeri eğitim
uçağı olması planlanmaktadır.
Teşekkür ve Bilgi
Bu çalışmanın içeriğine katkıları
nedeniyle TUSAŞ AEYM
çalışanlarından Alev Bade Doğru,
Zeynep Seda Mor ve Tolga İnal’a
teşekkür ederiz.
KAYNAKÇA
[1] Hava Kuvvetleri
Komutanlığı, Hava Basımevi ve
Neşriyat Müdürlüğü, “Türk Hava
Kuvvetleri Uçak Albümü, 19112009”, Genel Sekreterlik Tarihçe
Şube Müdürlüğü 32 Numaralı
Yayın, Etimesgut, Ankara 2009.
[2] ARINC, “MARK 33 Digital
Information Transfer System,
(DITS) Part 1, Functional
Description, Electrical Interface,
Label Assignments, Word Formats”,
ARINC Specification 429 Part 1,
2001.
[3] USA DoD, “MIL-STD-1553B,
Aircraft Internal Time Division
Command/Response Multiplex
Data Bus”, Department of Defense,
1978.
[4] EASA, “CS 23 Certification
Specifications for Normal, Utility,
Aerobatic, and Commuter Category
Aeroplanes” Amd 1, 2009.
[5] A. Helfrick, “Principles of
Avionics”, Avionics
Communications Inc. Leesburg,
VA, ABD, 2007, 2007011815
[6] Kaygusuz Y., Özel K., İnal
T., (2011) “Dağınık Aviyonik
Mimariler İçin Küçük Ölçekli Bir
Uçuş Gösterge Simülatörü Tasarımı
ve Uygulaması”, USMOS 2011, 4.
Ulusal Savunma Uygulamaları
Modelleme ve Simülasyon
Konferansı, Haziran 2011, ODTÜ,
Ankara.
[7] SAE, ARP4761, Rev A,
“Guidelines and Methods for
Conducting the Safety Assessment
Process on Civil Airborne Systems
and Equipment”, 2004.
[8] USA, DoT, FAA, AC
23.1309.1C “Equipment, systems
and installations in Part 23
Airplanes”, 1999.
Yasin KAYGUSUZ
Teknik Uzman,
Soner UYAR
Aviyonik Sistemler Tasarım Uzmanı,
Serkan Selçuk ERSOY
Hürkuş Aviyonik Sistemler Tasarım Lideri,
Aviyonik, Elektrik ve Yazılım Mühendisliği
Grup Müdürlüğü
25
ŞİMŞEK FIRLATMAYA HAZIR
Hedef Uçak Sistemleri, TUSAŞ
çatısında gerçekleştirilen en önemli
çalışma alanlarından biri olmuştur.
1990’lı yıllarda başlayan teknoloji
geliştirme çalışmaları kapsamında
ilk olarak TURNA Hedef Uçak
Sistemi geliştirilmiş ve bu uçak
üzerinde otonom uçuş, çekili yük,
IR ve radar iz arttırıcı sistem
entegrasyonları gibi birçok yeni
teknoloji uygulaması yer almıştır.
Bu teknolojilere yönelik çalışmalar
yetenek artırımı hedefiyle geçen
süreç içerisinde tasarım iyileştirme
çalışmalarına konu olmuşlardır.
Sistemin geldiği noktada edinilen
başarılar ile TURNA sistemi 2001
yılında TSK envanterine giren ilk
milli Hedef Uçak Sistemi olmuştur.
2001, 2008, 2009, 2010 ve 2011
yıllarında yapılan teslimatlar ile milli
geliştirilen sisteminiz Hava
Kuvvetleri Komutanlığı, Deniz
Kuvvetleri Komutanlığı ve Kara
Kuvvetleri Komutanlığı tarafından
kullanılan tek hava aracı olma
gururunu da üzerinde taşımaktadır.
2009 yılında öz kaynaklar ile
başlatılan ŞİMŞEK adlı bir diğer
Hedef Uçak Sistemi geliştirme
projesinde satıh-hava ve hava-hava
füze sistemlerinin kilitleme, takip ve
atış eğitimlerinde kullanılmak
üzere, tehdit muharip uçaklar ve
güdümlü füzelerin uçuş benzetimini
maliyet etkin olarak yapılacağı bir
Yüksek Hızlı Hedef Uçak
ihtiyacının karşılanması
amaçlanmıştır.
2001 yılından beri Türk Silahlı
Kuvvetleri’nin envanterinde
26
bulunan ve özellikle son yıllarda
tüm tatbikat ve eğitimlerde aktif
olarak kullanılan TUSAŞ’ın TURNA
Hedef İHA Sistemi’yle edinilen
deneyimle ve azami yerli katkı
sağlanarak geliştirilen ŞİMŞEK
Yüksek Hızlı Hedef Uçak
Sistemi’nin sahip olduğu yüksek hız
ve manevra kabiliyeti ile daha
gerçekçi senaryolarda eğitim imkânı
sağlanacaktır.
Proje kapsamında ürüne özel
çalışmaların yansıra kritik görülen
teknolojilerin kazanımı için
geliştirme çalışmalarına paralelde
devam edilmektedir. Bir süre önce
TEI firması ile başlatılan özgün jet
motoru geliştirilmesi çalışmaları
başarıyla devam etmekte olup,
ŞİMŞEK’in ilerleyen test
aşamalarında ve seri üretiminde
TEI’nin geliştirdiği bu yerli motorun
kullanılması hedeflenmektedir. Aynı
zamanda yerli pnömatik fırlatıcı
geliştirme çalışmaları da başarıyla
sürdürülmektedir.
ŞİMŞEK Projesi, test ve
geliştirme aşamasıyla devam
etmektedir. 2012 yılı Ağustos ayında
başlanan test uçuşları başarı ile
sürdürülmektedir. Sistem 2013 yılı
sonu itibariyle seri üretime hazır
hale gelecektir.
Sistemin Genel Özellikleri:
Özgün yazılımlara sahip Uçuş
Kontrol Sistemi ve Yer Kontrol
İstasyonu ile uçuş öncesi veya uçuş
sırasında tanımlanabilen rota ve
manevralar (alçak uçuş, “pop-up”,
“weave”, dalış, vb.) tam otonom
olarak gerçekleştirilmektedir.
Sistemde bulunan radar iz artırıcı ve
jet motoru ile Hava Aracı’nın radar
güdümlü ve kızıl ötesi güdümlü
füze sistemleri tarafından takibi
mümkün olmaktadır. Hava Aracı
üzerinde bulunan akustik sistem
sayesinde, kendisine ateşlenen
mermi ve füzelerin mesafe bilgisi
Yer Kontrol İstasyonu’na gerçek
zamanlı olarak aktarılmakta ve bu
yolla atış eğitiminin başarımı takip
edilebilmektedir. Hava Aracı’nın
gerekli durumlarda gözle takibini
kolaylaştırmak için Yer Kontrol
İstasyonu’ndan kontrol edilebilen İz
Dumanı Sistemi ve kendisine atılan
silahları yanıltmak için de Karşı
Tedbir Atım Sistemi bulunmaktadır.
Hidrolik fırlatıcı ile piste ihtiyaç
duymadan karadan veya gemi
platformlarından kalkış
yapabilmekte ve vurulmadığı
durumlarda tekrar kullanılabilmesi
için paraşüt ile karaya veya denize
inebilmektedir.
TEKNİK ÖZELLİKLER
PERFORMANS
Kanat Açıklığı
Uzunluk
Motor
Azami Kalkış Ağırlığı
Azami Hız
Uçuş Süresi
İrtifa
Link Menzili
: 1,5m
: 2,3m
: Turbojet
: 75kg
: 400 kts
: 60 dakika
: 30-15,000ft (MSL)
: 100km
R-300 OTONOM UÇUŞTA
Döner kanat platformların
insansız teknolojiler pazarında yeri
gittikçe artmaktadır. TUSAŞ,
ülkemizin gelecek dönem
ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla,
firma öz kaynakları ile teknoloji
hazırlık düzeyinin en üst seviye
çıkartılmasını hedeflenmiş ve bu
amaçla hazır platformların insansız
sistemlere dönüştürülmesi ve
otonom uçuş teknolojilerinin
entegre edilmesi amacıyla bir dizi
alt projeden oluşan Döner Kanatlı
İHA (Rotorlu İHA / R-İHA) programı
başlatılmıştır.
Aşamalı olarak gerçekleştirilen
çalışmalarda otomatik iniş kalkış
dâhil birçok teknolojinin
geliştirilmesi ve uygulaması 12 kg
azami kalkış ağırlığına sahip R-10E
Hava Aracı üzerinde yapılmış ve
başarıyla gösterimleri yapılmasını
takiben, 275 kg azami kalkış
ağırlığında insanlı bir platform
İHA’ya dönüştürülerek bunun
üzerinde çalışmalara hız verilmiştir.
Gelinen proje aşamasında
görüntü işleme ve algılayıcı tabanlı
otomatik iniş kalkış işlemleri ile
birlikte, tüm otonom uçuş
fonksiyonlarının testi başarı ile
gerçekleştirilmiştir. Entegre edilen
yüksek çözünürlüklü kamera ve
yedekli veri linki sistemi ile göreve
hazır hale getirilmiş olan sistem ile
TUSAŞ döner kanatlı İHA alanında
için bu alanda yeni bir rekabetçi iş
dalı açılmıştır.
Sistem geliştirmesine çoklu Hava
Aracı kontrolü, hareketli
platformlara iniş gibi, bu sınıfta
Türkiye’de ilk uygulamaların
yapılacağı çalışmaları ile devam
edilmektedir.
TEKNİK ÖZELLİKLER
PERFORMANS
Uzunluk:
Rotor Çapı
Azami Kalkış Ağırlığı
Azami Faydalı Yük
Azami Uçuş Süresi
Uçuş İrtifası
Veri Link Menzili
Uçuş Hızı
: 6,10m
: 5,95m
: 325 kg
: 50 kg
: 4+ saat
: 10,000 ft (MSL)
: 200 km
: 70 kts
ŞİMŞEK TEST UÇUŞLARINA DEVAM EDİYOR
Yüksek Hızlı Hedef Uçak Projesi
(Şimşek) kapsamında planlanan test
uçuşu Sivrihisar Hava Meydan
Komutanlığı’nda 27 Aralık 2012
tarihinde gerçekleştirildi.
Yapılan testte komut güçlendirici
sistemin yeni kazanç ayarları
doğrulandı ve otopilot ilk kez
devreye alınarak temel uçuş tutma
modlarının çalıştığı görüldü.
Test kampanyasının ilerleyen
uçuşlarında Yer Kontrol
İstasyonu’ndan yapılacak uçuş zarfı
genişletme çalışmalarına devam
edilecek.
27
UYDU SİSTEMLERİ SİVİL HAYATIN HİZMETİNDE
Uzaktan algılama ve mekana
yönelik coğrafi teknolojilerin son
yıllardaki hızlı gelişimi; toplumsal,
çevresel ve ekonomik problemlere
karşı yaratıcı çözümlerin
gelişmesine de olanak tanımıştır.
Yazılım teknolojileri ve uydu
görüntülerindeki maliyetlerin
azalışı, erişilebilir mekânsal verinin
hızlı artışı, ilerleyen görüntü
çözünürlüğü, çeşitliliği ve sayısı her
geçen gün artan gözlem uyduları
günümüz çalışma alanlarını ve
mesleki uygulamaları önemli
ölçüde etkilemiştir.
1957'de SSCB tarafından
fırlatılan ilk yapay uydu olan
Sputnik 1'den beri, Dünya’dan
binlerce yapay uydu fırlatılmıştır.
Ve zamanla dünya yörüngesinde
görev yapan bu uydular
hayatımızda vazgeçilmez bir yer
edinmişlerdir.
Uydular kullanım amaçlarına
göre aşağıdaki gibi
gruplanabilmektedir:
Haberleşme Uyduları
Haberleşme uyduları, veri
iletişimi amacıyla kullanılan ve
görev yükü olarak çeşitli frekans
bantlarında görev yapan alıcı/verici
birimlerini taşıyan kompleks
sistemlerdir. Günümüzde
haberleşme uyduları Geo-senkron
yörünge, Molniya yörünge ve Alçak
Kutupsal yörüngelerde
konumlandırılmaktadır.
Geo-senkron yörünge dünya
yüzeyinden (ekvatordan) 36.000km
yükseklikte bulunmaktadır. Bu
yörüngedeki bir cisim yer sabit
şekilde hareket etmektedir. Bu
yükseklikte pozisyona bağlı olarak
dünya üzerinde yaklaşık 120
derecelik bir alan
28
görülebilmektedir. Haberleşme
uyduları bu görüş ve bu noktadan
dünyaya ses, video geniş band veri
aktarımı yapılabilmektedir.
Haberleşme uyduları bu
yörüngede taşımakta olduğu C, Ku
ve Ka band transponder’lar ile
hizmet vermektedir. C ve Ku band;
ses, TV yayıncılığı ve geniş band
veri aktarımı için kullanılırken son
dönemde kullanılmaya başlanan Ka
band ise geniş band veri aktarımı ve
uydu üzerinden çift yönlü veri ve
internet iletişimi için
kullanılmaktadır.
Meteoroloji Uyduları
Bu uydular dünya
atmosferindeki meteorolojik olayları
gözlemlemek için kullanılmaktadır.
İlk meteoroloji uydusu olan
Vanguard 2, 17 Şubat 1959'da
fırlatılmıştır. İlk başarılı meteoroloji
uydusu 1 Nisan 1960'da NASA
tarafından fırlatılan TIROS-1 olarak
kabul edilmektedir.
Astronomi Uyduları
Astronomi uyduları uzaydaki
diğer gökcisimlerini gözlemek
amacıyla kullanılmaktadır.
Biyo-Uydular (Biosatellites)
Bilimsel amaçlarla canlı
organizmalar taşıyan uydulardır.
Dünyanın ilk biyo-uydusu 3 Kasım
1957’de uzaya bir köpek taşıyan
Soviet Sputnik 2’dir.
Seyrüsefer Uyduları
(Navigasyon Uyduları)
Seyrüsefer alt yapıları genellikle
birden fazla sayıda uydunun bir
araya gelerek oluşturduğu veri ağı
mimarisinden oluşmaktadır.
Seyrüsefer uyduları zaman
tespitinde kullanılmak üzere özel
olarak kodlanmış paketlerin
dünyaya iletilmesi görevini
gerçekleştirirler.
Günümüzde uçaklarda,
otomobillerde, akıllı telefonlarda
kullanımı oldukça yaygınlaşmış
olan sistem sayesinde dünya
üzerindeki herhangi bir cisme ya da
kişiye ait konum birkaç metre
hassasiyetle tespit
edilebilinmektedir.
Gözetleme Uyduları
(Reconnaissance Satellites)
Genellikle dünyada silahlı
kuvvetlerin operasyonel
ihtiyaçlarını karşılamak üzerine
gözetleme ve keşif amaçlarıyla
kullanılan uydulardır. Bu uydular
taşıdıkları faydalı yük özelliklerine
göre çeşitli amaçlarla
kullanılabilmektedir.
Yer Gözlem Uyduları (Earth
Observation Satellites)
Uzaktan algılama uyduları sivil
gözlem amacıyla (çevre faciaları,
harita yapımı vs.) kullanılan
uydulardır. Oldukça geniş kullanım
alanı olan yer gözlem uyduları,
taşıdıkları farklı faydalı yük
özelliklerine göre; tarım, kadastro,
doğal hayatın takibi, deniz ve
akarsuların izlenmesi, trafik
yönetimi, kirlilik analizi, ticari
faaliyetler gibi birçok alanda hizmet
vermektedir.
Uzay İstasyonları
Uzay istasyonları atmosfer
dışında uzun süreli araştırmalar
gerçekleştirmek amacıyla geliştirilen
yaşam platformlarıdır. Bu
platformlar insan yaşamı için
özelleşmiştir. Günümüzde bilimsel
amaçlarla kullanılan bu yapılar
astronotların uzun süreler ile
uzayda yaşamasına imkân
verebilmektedir.
Uydu Sivil Kullanım Alanları
Uydu Sistemleri tüm dünyada
aşağıda belirtilen sivil amaçlar ile
kullanılmaktadır:
• Çevresel Gözlem ve Şehir
Bölge Planlama (şehircilik, köprü,
baraj vs.)
• Gayrimenkul değerlendirme,
vergilendirme ve tescillendirme
• Tesis izleme ve mevzilendirme
• Afet Hasar Tespiti ve Kriz
Yönetimi
• Harita Oluşturma (Kadastro
ölçümü ve arazi tescili gb.)
• Geniş Alanlarda Değişiklik
Tespiti
- Orman Alanları Genişleme /
Daralma
- Yapı Alanları Genişleme /
Daralma
• Arkeolojik ve mimari alanların
korunması,
• Tarımsal Ürün Analizleri ve
Gözlem
• Çevre Koruma ve Kontrol
• Kriz Durumu Kirlenme ve
Zamanla Oluşan Kirlilik Tespiti
- Karasal Kirlenmeler,
- Akarsu ve Denizlerde Kirlenme
Görev Yükü
Avantaj
Dezavantaj
Optik
- Görüntüler üzerinde ilk
bakışta değerlendirme
yapılabilir.
- Sadece gündüz çekim (termal
IR hariç) yapılabilir.
- Çekim yapılabilmesi için
bulutsuz koşullara ihtiyaç vardır.
SAR
- Gece ve gündüz görüntü
alınabilir.
- Bulut vb. oluşumlardan
etkilenmez.
- Jeofizik özelliklerin
incelenmesine olanak sağlar.
- Görüntüler üzerinde ilk bakışta
değerlendirme yapılamaz,
işlenme süreci beklenmelidir.
Takibi
• Doğal Kaynakların
Araştırılması
• Bilimsel Araştırma ve
Gözlemler
• Çeşitli Emniyet ve Güvenlik
Hizmetleri
• Seyrüsefer Güvenliği
• Demografi
• Turizm ve Rekreasyon
• Stratejik Gözlemler
• Uzay Ortamı Gözlem ve
Analizleri
Uydu sistemlerinin diğer yer
gözlem araçlarına göre operasyon
avantajları:
• Tüm dünyayı kapsama olanağı
• Ülkelerin kara ve hava
sahasına müdahale etmeden
gözlem
• Görev ömrü 5 - 10 yıl
• Yüksek geometrik görüntü
kalitesi
• Geniş band haberleşme ağı
desteği (ses, video, tv yayını,
internet)
• Hassas konum bilgisi desteği
(GPS)
• Yer sistemlerinden bağımsız
haberleşme alt yapısı (kritik
hizmetler için)
Yer gözlem uyduları uzaktan
Solda: The European Environmental Agency tarafından hazırlanan CORINE Projesi kapsamında 44 arazi sınıfı mevcuttur. Ortada: 2000, 2001 ve 2005 yıllarına ait Landsat ETM+ uydu görüntüleri baz alınarak yapılan
sınıflandırma sonucunda, Brezilya’daki arazi değişimi tespit edilmiştir. Buna göre bitkisiz toprak alanı %3 oranında artarken, sulak alanlar %6 oranında, mera alanları ise %12 oranında dramatik şekilde azalmıştır.
Sağda: 1980-2010 yılları arasında SPOT ve ASTER sensörlerinin Termal ve Yakın Kızılötesi bandların yardımıyla Piton de la Fournaise Adası’ndaki lav akışının orijini, arazideki davranışı haritalandırılabilmiştir.
29
Solda: IKONOS uydu görüntüleri kullanılarak ağaç cinsi ve tepe haritalandırma, Arkansas: Biyoçeşitlilik ve ağaç sayısının bulunması. Ortada:
2000 ve 2010 yıllarında temin edilmiş gerçek renkli MODIS uydu görüntüleri, Brezilya: Yol etrafında kolonileşen kaçak tarım arazileri. Sağda: BI
(Burned Index)’e göre 2002 yılı Hayman Yangını sonucu hasar gören bitki örtüsü ve hasarlılık seviyesi haritası (kırmızı: Yüksek hasar, yeşil:
yanmamış alanlar).
algılama kapsamında; haritacılık,
değişim analizi, gözlemleme,
modelleme ve insan faaliyetlerden
etkilenen arazi kullanımlarının
takibi gibi konuları incelemek için
önemli ölçüde kullanılmaktadır.
Aşağıda bazı kullanım alanlarına
ilişkin örnekler verilmiştir.
Arazi Kullanımı ve Arazi
Örtüsü
Arazi kullanımı ve arazi
örtüsünü haritalandırma çalışmaları,
uzaktan algılama uygulamaları
arasında en yaygın olarak üzerinde
durulan konusudur. Özellikle,
• Şehir ve bölge planlama,
• Çevre koruma,
• 3B simülasyon ve
• Alt yapı projelerinin
etüdlerinde
sıklıkla başvurulan bir kaynaktır.
Arazi kullanımı ve arazi örtüsü
haritaları, uydu görüntülerinin
sınıflandırılması (supervised,
unsupervised, object based
classification vb.) ya da diğer bir
tanımla spektral yansıma
değerlerinin kategorilere/sınıflara
ayrılması yöntemiyle
oluşturulmaktadır.
Uydu görüntüleriyle arazi örtüsü
haritalandırma, klasik arazi
çalışmalarındaki hassasiyete ulaşmış
30
olmasa da, doğruluklar tatmin edici
seviyededir. Ayrıca zaman, maliyet
ve işçilik açısından klasik
fotogrametrik uygulamalara göre
önemli ölçüde avantajlıdır.
Ormancılık
Ormancılık uygulamaları,
• Orman yoğunluk haritalama,
• Ağaç sağlıklılık tespiti ve
izleme,
• Ormansızlaşma,
• Kesim alanlarının
belirlenmesi,
• Yanık alanların belirlenmesi
ve hasar tespiti vb.
faaliyetlerini içermektedir.
Ormancılık çalışmaları periyodik
olarak çekilen uydu görüntülerin
detaylı analizleriyle yapılmaktadır.
Özellikle klorofile duyarlı Kızılötesi
bantlardan elde edilen yansıma
değerlerinin çeşitli algoritmalarla
analiz edilmesi, ormancılık
uygulamaları açısından büyük
önem arz etmektedir.
Tarım Uygulamaları
Uzaktan Algılama ve CBS
entegrasyonu ile yapılan
uygulamalarda tarım topraklarının
uygun kullanımı, toprağın
özelliklerine göre sınıflandırılması
ve kullanılması için tarıma elverişli
yerler belirlenebilmektedir.
Solda: Pyramid Hill Bölgesi, Victoria’da toprak sınıflandırma: Bitki sağlığı, sulak alanlar, tuzlu toprak ve ürün desenine göre haritalandırma
çalışmaları rekolte tahminine ışık tutması beklenmektedir. Sağda: SIC (Satellite Imaging Corporation) tarafından AGROWatch kapsamında Quickbird
uydu görüntüleriyle yapılan bir demo çalışma. Quickbird görüntüsünün spektral bantlarını kullanarak GVI (Green Vegetation Index) hesaplanmıştır.
Bu sayede bitki yoğunluğu, sulanma durumu, sağlıklı ürün yetiştirilmesinin takibi gibi konular başarıyla yorumlanabilmiştir.
Solda: Kırgızistan’ın Osh şehrinde 1.650 ev yakılmıştır ve halk tarafından dünya kamuoyunun dikkatini çekmek için yüzlerce «SOS» yardım işareti
asfalta işaretlenmiştir. AAAS (the American Association for the Advancement of Science) tarafından 18 Haziran 2010 tarihli Quickbird-2 uydu
görüntüsü kullanılarak analiz edilmiştir. Ortada: Yine AAAS (the American Association for the Advancement of Science) tarafından yüksek
çözünürlüklü uydu görüntüleri kullanılarak Halep, Suriye’de sivil yerleşimlerin hemen yanına konuşlanmış ağır mühimmatla yüklenmiş askeri
araçların verdiği hasar tespit edilmiştir: Yüksek çözünürlüklü uydu görüntüleri kullanılarak yapılan analiz sonucunda (Değişim analizi-change
detection) saldırıda sivillere ait 117 konut ve önemli alt yapı biriminin hasar gördüğü tespit edilmiştir. Sağda: DigitalGlobe tarafından 2003 ve 2007
yıllarına ait Tawila, Sudan’daki içsavaşı gösteren uydu görüntüleri: Yokalan yerleşim birimleri ve göçe tabi tutulan siviller için oluşturulmuş kamplar.
Solda: DigitalGlobe/BBC. SS-SEPE tarafından, San El Hagar şehri’nin hemen yanında Tanis antik kenti, kızılötesi bantlar sayesinde keşfetmiştir. Sağda: Yine SS-SEPE tarafından, Landsat TM görüntüleri kullanılarak
gömülü bir piramitin kenarlarını tespit ederek ortaya çıkarılmıştır. Yukarıda beyaz kare çerçeve içinde tespit edilen piramidin sınırları, yapılan arazi çalışmalarıyla büyük ölçüde örtüşmüştür.
Tarımsal kalkınma amaçlı
kararların alınması, toprağın
korunması ve tarım arazilerinin
doğru kullanılmasında uzaktan
algılama uygulamaları önem
kazanmaktadır. Günümüzde bu
amaçla,
• Tarım rekoltelerinin (ürün
miktarlarının) belirlenmesi,
• Tarım ürünlerindeki
hastalıkların belirlenmesi,
• Tarımsal arazi kullanım
sınıflandırması ve
• Sulu/kuru dikili tarıma
elverişli alanlarının belirlenmesi
konularında uydu görüntüleri
kullanılmaktadır.
İnsani Amaçlı Gözlem ve
Takip Uygulamaları
İnsani amaçlı gözlemlerde yakın
gerçek zamanlı bilgiye ulaşmakta
yüksek çözünürlüklü uydu
görüntüleri önemli imkanlar
sunmaktadır. Özellikle,
• Potansiyel Sıcak nokta
(hotspot) ve sistematik risk ve
tehditlerin tespiti ve izlenmesi,
• Çatışma ve şiddet olaylarının
mekansal olarak tanımlanması,
• Zorunlu göç,
• Uzak, sınırlı ya da yasak
bölgelerdeki insan hakları ihlalleri,
• Savaş ortamında zarar gören
sivil yerleşimler,
• Toplu mezarların varlığı vb.
konularda uydu görüntüleri,
yasal işlemlerde ya da diplomatik
müzakerelerde görsel kanıt
niteliğindedir.
Arkeoloji ve Mimari Koruma
Amaçlı Uygulamalar
Uzaktan algılama
teknolojilerinin gelişmesi ve yüksek
çözünürlüklü uydu görüntülerinin
yaygınlaşması arkeoloji bilimine de
ışık tutmuştur. Araştırmacılar geniş
dünya yüzeyine ait coğrafyaları
tarama imkânına maliyet ve zaman
etkin bir biçimde ulaşmaktadırlar.
Bunun yanı sıra, araştırmacılar,
insan gözünün aşina olduğu RGB
(kırmızı, yeşil, mavi) bantlarının
dışındaki yansıma değerlerinin
geniş aralıklı spektrumlarını ve
sensörlerin hassas bantlarını
kullanarak yeraltı yapıların varlığını
da tespit etme imkanına
kavuşmuşlardır.
Deprem Durumu
Uygulamaları
GeoEye-1 Uydusu Haiti
depreminden hemen sonra 13 Ocak
tarihinde yüksek çözünürlüklü
görüntü almış ve ardından 17
Ocak’ta tekrar GeoEye-1
uydusundan alınan görüntüler ile
Port-au-Prince (Haiti)’nin üç
boyutlu görüntüsü elde edilmiştir.
Bu görüntüler felaket boyunca
hızlı karar almak için Google
tarafından kamuoyunun
erişebileceği şekilde kısa zaman
içerisinde internete yüklenmiştir. Bu
sayede verileri kendi bilgisayarına
indiren yardım ekipleri
çalışmalarında zaman kaybına
uğramadan başlayabilmişlerdir.
Bununla beraber;
• Kapalı ve yasak yolların
tespiti, erişilebilir yol ağı
değerlendirmesi,
• Yıkılan ve zarar gören yapılar
tespiti,
• Depremin tetiklediği toprak
kaymaları tespit edilmiş, lojistik ağa
etki etme olasılıklarına ait
incelemeler gerçekleştirilebilmiştir.
GeoEye-1 Uydusu Port-au-Prince
31
HABERLEŞME UYDULARI VE GELECEKTEKİ HABERLEŞME UYDU PROGRAMLARI
Haberleşme uyduları yerdeki
haberleşme sistemlerinin
yörüngedeki tekrarlayıcıları ya da
yansıtıcıları olarak tanımlanabilir.
Haberleşme uydu sistemlerinde
temel amaç yer istasyonundan gelen
sinyalin, aralarında uzak mesafeler
bulunan diğer bir yer istasyonuna
gönderilmesidir. Bu görevden
uydunun transponder birimleri
sorumludur. Yer istasyonundan
gelen sinyali alma ve geri
göndermek için, gelen sinyalin;
frekansının dönüşümü ve
güçlendirme işlemleri
transponder’lar tarafından yapılır.
Haberleşme uydu sistemleri
günümüz gündelik yaşamının
vazgeçilemez bilgi ve iletişim
hizmetlerini sunan önemli alt
yapılardır. Uydular televizyon
yayıncılığı açısından çok önemli bir
yer teşkil etmektedir. Televizyon
yayıncılığında; merkezden uyduya
gönderilen sinyaller yine frekansları
değiştirilip güçlendirildikten sonra
geniş alanlara gönderilirler ve birçok
kullanıcı tarafından izlenebilirler.
Haberleşme uyduları geniş band
televizyon ve radyo yayıncılığı yanı
sıra ses veri ve görüntü aktarımı
VSAT hizmetleri ve kırsal alan
telefon görüşmesi gibi uygulamalar
için de kullanılmaktadır.
Bir haberleşme uydusunda
bulunması gereken ana alt sistemler
şunlardır:
• AOCS (Attitude & Orbit Control
Subsystem), içinde sensörler,
eyleyiciler ve itki motorları
bulunmaktadır.
• TT&C (Telemetry, Tracking &
Control) uydu üzerinde ve yer
istasyonunda bulunan
haberleşme modüllerinden
oluşur.
32
• Güç sistemi, ana olarak güneş
panellerinden elde edilen
güçtür.
• Antenler ve transponderlardan
oluşan haberleşme alt sistemi,
haberleşme uydusunun ana
komponentlerini
oluşturmaktadır.
• Konum ve Yörünge Kontrol
• Konum ve Yörünge Kontrol
sistemi uydu üzerindeki
antenlerin dünyayı ±0,1º lik dar
bir çerçeve içinde görmesi için
gereklidir. Yörüngedeki birçok
bozucu etki uydunun
yörüngesini değiştirmeye ve
dönmesine neden olmaktadır.
Uydu üzerindeki moment
tekerlekleri bu bozulmaları
düzeltmek için kullanılmaktadır.
• Telemetri Sistemi
• Uydu üzerinde bulunan birçok
sensörden elde edilen veriyi yer
kontrol istasyonuna gönderir.
- Yakıt tanklarındaki basınç,
- Her bir alt sistemin akım
çekimi
- Kritik voltaj ve akımlar
- Sıcaklıklar
- Uydu üzerindeki çeşitli
anahtarın pozisyonu ve durumu
- Uydu konumunu gözetleyen
algılayıcılardan elde edilen
telemetriler
• Tracking Sistemi (Takip etme)
- Uydunun anlık yörünge
pozisyonu ve durumunu
belirlemek
- Hız ve ivme sensörleri
kullanılır.
- Yer kontrol istasyonu uydu ile
aradaki mesafeyi ölçmek için
telemetri doppler kaymasını
kullanır.
- Uyduyu izlerken birden çok
yer istasyonundan elde edilmiş
veriler de kullanılabilir.
• Command Sistemi (Komut
Sistemi)
- Komut sistemi yörünge
düzeltme manevralarında
- Haberleşme sisteminin
kontrolünde
- Apogee Boost Motor’un
ateşlenmesinde kullanılır.
• Güç Sistemi:
- Tüm haberleşme uyduları
enerjisini güneş panellerinden
alır.
- Fırlatma ve eklips
dönemlerinde alt sistemlere güç
pillerden iletilir.
• Haberleşme altsistemi:
- Bir haberleşme uydusu
yörüngede ses, video ve veri
haberleşmesi için yansıtıcı
görevini yerine getirecek
ekipmanlardan oluşur.
- Haberleşme uyduları geniş
kapasitede haberleşme trafiğini
yönetebilir.
5 Eylül 2011 tarihinde TUSAŞ Türksat A.Ş. arasında imzalanan
protokol ile TUSAŞ’ın yüklenicisi
olduğu haberleşme uyduları SSM ve
TÜRKSAT tarafından finanse edilen
Uydu Montaj, Entegrasyon ve Test
(UMET) Merkezi’nde TUSAŞ
tarafından yapılacaktır.
TÜRKSAT-5A ile başlaması
planlanan bu çalışmalar TÜRKSAT6A’nın yurt içinde tasarlanması,
üretilmesi ve test edilmesi ve takip
eden haberleşme uydu serilerinin de
yurt içinde geliştirilmesi şeklinde
olacaktır.
Milli haberleşme uydularının
Türkiye’nin tek entegre uydu
merkezinde üretilmesi için
UMET’teki faaliyetler tamamlanmak
üzere tüm hızı ile devam
etmektedir.
UYDU SİSTEMLERİ MONTAJ, ENTEGRASYON VE TEST MERKEZİ HAZIRLIKLARI HIZLA İLERLİYOR
TUSAŞ arazisine, 2013 yılı
sonuna kadar kurulması öngörülen
ve Devlet Malı niteliği taşıyan Uydu
Montaj, Entegrasyon ve Test
(UMET) Merkezi’nin işletim
sorumluluğu Şirketimize verilmiştir.
UMET Tesisi alt yapısı beş tona
kadar GEO Uyduları dahil tüm
uyduların montaj entegrasyon ve
test faaliyetlerini destekleyebilir:
• Bir GEO & LEO uydusunun
montaj, entegrasyon ve test
faaliyetlerini eş zamanlı
destekleyecek kabiliyet ve kapasite
• Isıl Vakum Test Sistemi
• CATR Tesisi
• Güneş Paneli Açılma Test
Tesisi
• EMI/EMC Test Tesisi
• Titreşim Test Tesisi
• Kütle Özellikleri Ölçüm
Sistemi
• Akustik Test Tesisi
• MLI Hazırlık Odası
• Batarya Depolama ve
Hazırlama Odası
Tüm uydular fırlatma
merkezinden fırlatıldıktan sonra
çeşitli çevresel etkilere maruz kalır.
Bunların bir kısmı atmosferi aşana
kadar maruz kaldığı akustik, titreşim
ve elektromanyetik etkilerdir.
Etkenlerden bir kısmı ise atmosferi
aşıp uydunun nihai yörüngesinde
maruz kalacağı çevresel etkilerdir.
Dünya atmosferi dışı vakum
ortamıdır ve güneşin hem ısıl hem
de radyasyon etkileri uyduları
etkilemektedir. Ayrıca haberleşme
uydularının dünya üzerine yaptıkları
yayınlar ve sinyalin karakteristikleri
uydu fırlatılmadan önce testlerinin
yapılması gerekmektedir. Bu
çevresel etkilerin yerde test edilmesi
için GÖKTÜRK-1 Projesi
kapsamında TUSAŞ yerleşkesi
içinde Savunma Sanayii Müsteşarlığı
ve Türksat A.Ş.’nin ortak olarak
finanse ettiği bir UMET Merkezi
kurulmaktadır.
Kurulan bu tesis aynı anda hem
LEO gözlem uydularının hem de
beş tona kadar haberleşme
uydularının montaj, entegrasyon ve
test aktivitelerinde kullanılacaktır.
TUSAŞ yerleşkesi içinde UMET
tesisine çok yakın bir uçak pisti
bulunmaktadır. Bu pist kullanılarak
uydular fırlatma merkezine çok hızlı
bir şekilde nakledilebilecektir.
TUSAŞ, GÖKTÜRK-2 Projesinde
elde ettiği ve GÖKTÜRK-1
Projesinde geliştirdiği bilgi birikimi,
yetişmiş mühendislik gücü ve
tecrübeleri ile Ülkemizin
gelecekteki uydularını Ülkemizde
tasarlamaya, üretmeye ve test
etmeye her zaman hazırdır.
33
ÜLKEMİZİN İLK YÜKSEK ÇÖZÜNÜRLÜKLÜ YER GÖZLEM UYDUSU GÖREVDE
Milli proje modeli ile üretilmiş ve
başarı ile görev yörüngesine
yerleştirilmiş olan GÖKTÜRK-2
Uydusu, TÜBİTAK kaynaklarıyla
gerçekleştirilen Ülkemizin ilk
yüksek çözünürlüklü yer gözlem
uydusu olma özelliğini taşımaktadır.
GÖKTÜRK-2, Türk Silahlı
Kuvvetleri’nin görüntü ihtiyaçlarını
karşılamanın yanı sıra, sunmakta
olduğu görüntüler ile diğer kurum
ve kuruluşların afet yönetimi, acil
durumlarda çeşitli amaçlarla
kullanım, tarım, ulaşım ve kentsel
gelişim gözlemi kapsamında ihtiyaç
duyabileceği uydu görüntülerini
sağlayacaktır.
TUSAŞ - Türk Havacılık ve Uzay
Sanayii A.Ş. ve TÜBİTAK Uzay
Teknolojileri Araştırma Enstitüsü
ortaklığı tarafından özgün olarak
yurt içinde geliştirilen GÖKTÜRK-2
Uçuş Modelinin entegrasyon ve
testleri* TUSAŞ tesislerinde
tamamlanmış ve uydu buradan
fırlatma alanına transfer edilmiştir.
GÖKTÜRK-2 Uydusundan, LM2D Fırlatma Aracı ile gerçekleştirilen
fırlatılışından sonra ilk sinyal saat
17:39’da (UTC) Norveç Svalbard Yer
İstasyonu’ndan alınmıştır. Erken
devreye alma ve yörüngede test
faaliyetleri sonrasında GÖKTÜRK-2,
dünyanın farklı bölgelerinden
çektiği görüntüleri yer istasyonuna
indirmeye başlamıştır.
34
GÖKTÜRK-2 TEKNİK ÖZELLİKLER
Yörünge
Yörünge Yüksekliği
Dünya Çevresindeki Tur Süresi
Günlük Yer İstasyonu Temas Süresi
Gözlem Alanı Kabiliyeti
Tekrar Ziyaret Zamanı
Uydu Kütlesi
Görüntü Depolama Kapasitesi
Siyah-Beyaz Çözünürlük
Renkli Çözünürlük
Görev Ömrü
GÖKTÜRK-2 Projesi
kapsamında; uydu sistemlerine
yönelik teknoloji, uzman insan gücü
ve alt yapı geliştirilmesi, kamu
kurum ve kuruluşlarının gözlem ve
araştırma ihtiyaçlarının milli imkan
ve kabiliyetlerle karşılanması
hedeflenmiştir. Gelinen durum
itibariyle bu hedeflere ulaşılmış;
uzman insan gücü yetişmiş, yurt
içinde uydu ve ekipman seviyesi
tasarım, analiz, üretim, montaj,
entegrasyon ve test alt yapı ve
kabiliyetleri kazanılmıştır.
(* Servis Birimi montaj &
entegrasyon, faydalı yük
entegrasyonu, kütle özellikleri
ölçümü, sistem seviyesi işlevsel testler
ve ısıl vakum testleri)
Güneş Eş Zamanlı Yörünge
~ 700 km
~ 98 dakika
~ 40 dakika (gündüz + gece)
Global Gözlem Alanı
Ortalama 2,5 gün
< 409 kg
8 GB + 32 GB (deneysel)
2,5 m
5m
5 yıl +
Geliştirilen Milli Teknoloji:
Isıl Vakum Test Ortamı
Göktürk-2 (GK-2) projesi
kapsamında tedarik edilen Isıl
Vakum Odası’nın (IVO) kurulumuna
Haziran 2010 tarihinde başlanmış,
UMET-Isıl Vakum Testleri Liderliği
personelinin yoğun katkılarıyla
yürütülen kurulum çalışmaları
Mart 2012 tarihinde
tamamlanmıştır. 26 Mart 13 Nisan 2012 tarihleri
arasında
gerçekleştirilen
kabul
testlerinin
ardından
sistem
devreye
alınmıştır.
European
Cooperation
for Space
Standardization (ECSS)
standartlarına uygun ısıl
vakum döngü ve ısıl
denge testlerinin
gerçekleştirilebildiği
sistemin öne çıkan
teknik özellikleri
aşağıdaki gibidir:
• Kullanılabilir
Hacim: 4.0m x
4.1m (Çap x
Uzunluk)
• Vakum
Seviyesi: < 10-6
mbar
• Isıl Çeper
Sıcaklık Aralığı: 165 °C - +110 °C
(gaz azot modu) 180 °C (sıvı azot
modu)
• Sıcaklık Ölçüm Kanal Sayısı:
256
• Güç Kaynağı Sayısı: 86 (Doğru
akım)
Sistemde, 31 Temmuz - 4
Ağustos 2012 tarihleri arasında, GK2 Uydusu Yeterlilik Modelinin
Termostat Doğrulama Testi
yapılmıştır. Ardından, 23-30 Ağustos
2012 tarihleri arasında dört
döngüden oluşan GK-2 uydusu
Uçuş Modeli Isıl Vakum Testleri
başarılı bir şekilde
gerçekleştirilmiştir. Başarı ile icra
edilen bu testlerden elde edilen
birikim sayesinde Şirketimiz
Avrupa’nın önde gelen uzay test
merkezlerinden biri olma hedefi
doğrultusunda önemli bir adım daha
atmıştır.
35
YAPISAL GRUP BAŞKANLIĞIMIZ TASARIM VE ÜRETİM FAALİYETLERİNE HIZLA DEVAM EDİYOR
Başkanlığı, uçak komponent
üretimi, helikopter komponent
üretimi ve ileri teknoloji
uygulamaları ile tasarım ve üretim
faaliyetlerine devam ediyor.
Global havacılık sektöründe
faaliyet gösteren tüm dünya devleri
ile mevcut tüm yeni ve önemli
projelerde karmaşık metal ve
kompozit yapısallarının
tasarımından üretimine, nihai
montajından testine tüm süreçlerde
faaliyet gösteren Yapısal Grup
Başkanlığımız faaliyetleri
kapsamında 2012 yılında 278
Milyon ABD tutarında ihracat
gerçekleştirilmiştir. Yürütülen
önemli faaliyetler;
- Airbus SA 320 Serisi üretimi
programı kapsamında,
A318/319/320/321 uçaklarının
SECTION-18 kısmının panel
36
imalatının tümünü 2014 yılı ikinci
yarısından itibaren tek kaynak
olarak karşılamaya başlayacak,
- Endüstriyel ortak olarak yer
aldığı A400M programında tasarım
fazının tamamlanmasının ardından
seri üretim fazına geçerek üretim
hızını arttırmaya başladı. 2013
yılından sonra giderek artan
teslimatlar ile ayda üç adetlik
teslimat gerçekleştirilecek,
- Airbus’ın yeni geliştirdiği A350
XWB uçağının kanatçıklarının
tasarımı ve üretimi için risk
paylaşımcı ortaklık modeli altında
Airbus ile yürütülen program
kapsamında ilk kanatçık teslimatı
Mayıs 2012 de teslim edildi.
Programda seri üretim aşamasına
geçildi ve üretim hızı artmaktadır.
- ABD dışında tek kaynak olarak
Şirketimizde üretilecek F-35 uçağı
“CTOL Orta Gövde” Alt
Üniteleri”nin üretimi başarıyla
tamamlandı, ilk gövde teslimatı
2013 sonunda yapılacak,
- Şirketimiz yürüttüğü
programlarda gerçekleştirdiği
yüksek kalite ve teslimat takvimi
performansı ile, Spirit ve Sikorsky
firmalarından “ Platinum Supplier “
ve “GOLD Supplier” ödülüne layık
görüldü,
- Yapısal Grup Başkanlığı,
Airbus, Airbus Military, Boeing,
AgustaWestland, Sikorsky, Spirit
AeroSystems, Eurocopter, Northrop
Grumman, Alenia ve Bombardier
gibi dünyanın önde gelen havacılık
firmaları başta olmak üzere
dünyanın çeşitli ülkelerinden pek
çok firma ile 50’yi aşkın farklı
sözleşme kapsamında artan üretim
hızıyla faaliyetlerine devam
etmektedir.
- Askeri ve ticari amaçlı sabit ve
döner kanatlı hava platformlarının
önemli komponentlarını içeren
Yapısal Grup Başkanlığı
sorumluluğundaki toplam sözleşme
bedeli 9.8 Milyar ABD Doları’dır.
Yapısal Grup Başkanlığımız
havacılık sektöründe tasarladığı ve
hayata geçirdiği ürünlerle kazandığı
birikim ve deneyimi kullanarak,
sahip olduğu en yüksek düzeyde
teknoloji ile hem ürün yelpazesini
genişletmek, hem de dünya
devleriyle aynı seviyede
performans göstermek hedefiyle
çalışmalarını sürdürmektedir.
SAYISAL UÇUŞ KONTROL BİLGİSAYARI TEKNOLOJİ GÖSTERİMİ PROJESİNDE SİGGT SÜRECİ TAMAMLANDI
Milli kritik projelerimizden biri
olduğu değerlendirilen Sayısal Uçuş
Kontrol Bilgisayarı (SUKB),
Teknoloji Gösterimi Projesinde
Sistem İhtiyaçları Gözden Geçirme
(SİGGT) safhası 26 Aralık 2012
tarihinde yapılan toplantı
sonucunda tamamlandı.
24 Mayıs 2012'de yürürlüğe giren
sözleşme kapsamında, HÜRKUŞ
uçağında kullanılması hedefine
yönelik olarak geliştirilecek
Otopilot Sistemi, kabiliyet kazanımı,
teknoloji gösterimi amacıyla
tasarlanacak olan Elektro-Mekanik
Uçuş Kontrol Sistemi (EMUKS),
Otopilot Sistemi ve EMUKS’un
kontrol bilgisayarı olarak çalışacak
olan Sayısal Uçuş Kontrol
Bilgisayarı ve sistemlerin
gerçekleneceği bir test ortamının
hazırlanması hedefleniyor.
uygulanabilirliğini bir platform
üzerinde göstermek amacıyla
gerçekleştirilen MASKE II Projesi 1
Mart 2012 tarihinde tamamlandı.
Proje kapsamında, TURNA
İnsansız Hava Aracı projenin test
platformu olarak seçildi, üzerinde
analizler yapıldı ve sonuçları başarılı
oldu. TÜBİTAK proje sonuç
uygulama planı kapsamında, 11
Aralık 2012 tarihinde Akıncı
Üssü’nde F-16 yakıt tankı üzerinde
yapılan uygulamanın başarılı olduğu
görüldü.
MASKE II PROJESİ KAPANDI
Türk Silahlı Kuvvetleri’nin ihtiyacı
doğrultusunda, uçakların ve hava
araçlarının radar tarafından tespit
edilebilirliğini (Radar Kesit Alanı)
azaltmaya yönelik, görünmezlik
(stealth) teknolojileriyle ilgili
çalışmaları tek çatı altında toplayarak,
NOW PROGRAMI’NDA İLK TESLİMAT
Başkanlığı tarafından yürütülen
“NOW- NATO Awacs E-3A 5th Cycle
2nd Sustainment Outer Wing Depot
Level Maintenance (DLM) Programı”
kapsamında Şirketimizde bakımı
gerçekleştirilen uçağa ait ilk dış
kanat seti 5 Nisan 2013 tarihinde
tamamlanarak teslimata hazır hale
getirildi.
Depo Seviyesi Bakım E-3A
AWACS uçaklarına yapılan en
yüksek seviyedeki bakım faaliyetleri
olmakla birlikte E-3A uçağı için altı
senede bir tekrarlanıyor.
Program kapsamında NATO
AWACS E-3A Filosu’nda bulunan 16
adet uçağın dış kanat depo seviyesi
bakımı 2017 yılına kadar
Şirketimizde gerçekleştirilecek.
37
A350 PROGRAMI’NDA İLK UÇUŞA BİR ADIM DAHA YAKLAŞILDI
A350 Uçağının ilk uçuş ve
sertifikasyon açısından en önemli
aşamalarından biri olan kompozit
statik limit yük uygulaması, A350
Tam Boy Sertifikasyon Test
Kanatçığı (Aileron) için seçilen en
kritik ilk yük koşulunda, 10 Ocak
2013 tarihinde yapılan test ile
tamamlandı.
A350 Uçağının ilk uçuş izninin
Kanatçık Komponentleri için, kalan
altı yük koşulunun da test edilmesi
sonrasında verilmesi planlanıyor.
MİLRES PROJESİ
1 Temmuz 2011 tarihinde
başlatılan TUBİTAK-KAMAG projesi
olan, Milres (Milli Rüzgar Enerjisi
Sistemleri) Projesi’nde, Rüzgar
Türbini Kanat Tasarımı ve İmalatı
Programı’nda mastar kalıp ve kabuk
kalıplarının ardından, ilk deneme
kanadı imalatı da tamamlandı.
TUSAŞ, Sabancı Üniversitesi,
İstanbul Ulaşım A.Ş, İTÜ, TUBİTAK
MAM olmak üzere beş kuruluşun
yer aldığı projede 500 kW’lık
türbinin kanat tasarımı Şirketimiz
tarafından tamamlandı.
İmal edilen kanatlar ve kalıplar,
%99 yerli malzemeden yapılmakla
birlikte 21,5 m uzunluğundaki bu
kanat, Türkiye’de yerli olarak
tasarlanan ve imal edilen ilk rüzgar
türbini kanadı olma özelliğine
sahip.
Projede ikinci kısım işler, 2,5
MW’lık bir türbin tasarımı ve
imalatını kapsıyor.
F-16 MSM PROJESİ’NİN 1’İNCİ HİBM KOMUTANLIĞI BÖLÜMÜ SONA ERDİ
Şirketimiz Uçak Grup Başkanlığı
tarafından yürütülen F-16
Modernizasyon Seri Montaj Projesi
(MSM) kapsamında, Ekim 2010 Nisan 2013 tarihleri arasında
Şirketimiz teknik desteği ile 1’inci
HİBM Komutanlığı’nda modernize
edilen 16 adet F-16 uçağından
sonuncusunun da modernizasyonu
tamamlandı.
Böylelikle projenin 1’inci HİBM
Komutanlığı bölümü sona erdi.
Proje, PO III Programı
kapsamında 10 adet F-16 uçağına
uygulanan modernizasyonun,
Hv.K.K.nın 165 adet F-16 uçağına
38
seri uygulamasını kapsıyor.
Savunma Sanayii Müsteşarlığı ile
TUSAŞ arasında 31 Ağustos 2009
tarihinde imzalanan proje
sözleşmesi ile modernizasyon
işlemlerine Ekim 2010 tarihinde
başlanan projede, 149 adet F-16’nın
TUSAŞ tesislerinde TUSAŞ
tarafından, 16 adet F-16’nın ise
TUSAŞ teknik desteğinde 1.HİBM
Komutanlığı’nda modernize
edilmesi kararlaştırılmıştı.
PİSTE KONTROLSÜZ GİRİŞ “RUNWAY INCURSION”
Runway Incursion, “Uçaklarda
kalkış ve inişi için belirlenmiş
korumalı sahalarda şahıs veya
araçların hataları sonucu oluşan
durumlar” diye tarif edilir (ICAO
Doc 4444-PANS-ATM). Bu olay
direkt olarak uçuş emniyetini
etkilemektedir. Geçmişte yaşanan
hava aracı olayları incelendiğinde
de bu konu ile direkt ilgili kazakırımlar görülmektedir.
ETKİLERİ
• Hava araçlarının yerde ciddi
şekilde çarpışması,
• Pist dışında taksi yapan hava
araçları veya araçlar ile çarpışma,
• Pist içindeki bir hava aracının
diğer bir hava aracı veya araçla
çarpışması,
Yukarıda belirtilen olaylarda
kabul edilebilir bir süratle hareket
eden hava aracı veya aracın
bulunması durumunda, hasar ve
can kaybı riski büyük ölçüde
artmaktadır.
BİLİNEN OLAY TİPLERİ
• ATC kleransı aksine, piste
giriş,
• ATC kleransı aksine, iniş ve
sonrası pist katediş,
• ATC pist içi bekleme klerans
hatası veya yanlış anlaşılması,
• ATC kleransı aksine araç ile
çekilen hava aracının pisti katedişi.
Havalimanı, North Central Hava
Yolları 575 Sefer sayılı (McDonnell
Douglas DC-9) hava aracı ile 954
sefer sayılı Delta Hava Yolları
Kazası 10 ölü, 17 yaralı.
• 1977, Tenerife Havaalanı olayı
KLM Hava Yolları ile Pan Hava
Yolları kazası 583 ölü.
• 1984, Omsk Kazası, 3352 Sefer
sayılı Aeroflot Hava Yolları Tupolev
Tu-154B-1 ile teknik personel aracı
kazası 178 ölü.
• 1991, USA Hava Yolları ile
SkyWest Hava Yolları kazası 34
ölü.1994, Lambert-St. Louis
Uluslararası Havaalanında Cessna
441 - MD-80 kazası.
• 1996, Quincy Bölgesel
Havalimanı 5925 sefer sayılı United
Express kazası
• 1999, O’Hare Uluslararası
Havalimanı Air China - Korean Air
kazası sekiz ölü
• 1999, T.F Green Havalimanı
kazası.
• 2001, Linate Havaalanı olayı.
HATALAR
ATC’nin Sebep Olduğu
Durumlar
Sisten dolayı uygulanan Düşük
Görüş Operasyonlarında hava
araçları tarafından yanlış tekrarın
kontrol edilmemesi, ATC kleransı
aksine piste yanlış giriş yapan hava
aracının pozisyonu kontrol
edilmeden diğer uçağa tam pist
kullanımı ile kalkış müsaadesi
verilmesi.
Uçuş Ekibinin Sebep Olduğu
Durumlar
İlk defa uçulan meydanlarda pist
terk edişte uçuş ekibinin
oryantasyonunun bozulması, doğru
pozisyon değerlendirilmeden taksi
talimatlarını yanlış uygulayarak aktif
piste girilmesi.
Sürücülerin Sebep Olduğu
Durumlar
Yetersiz ön eğitim, başarı ile
tamamlanmış eğitim onayı
bulunmaması, eskortsuz araç
kullanılması ve ATC kleransı
alınmadan pist kat edilmesi.
İş Yükü
• Pilot İş Yükü
Uçuş ekibi inişten hemen sonra
taksi yolları ile meydan yerleşim
düzenine çok çabuk adapte
olmalıdır. Pist terk ettikten sonra
iniş çeklistini yapmak ve ATC’den
taksi talimatını almak zorundadır.
Aynı seviyede iş yükü ile kalkış
öncesi “Kalkış Çeklisti” kokpit ve
yolcu brifingi yapmak bazen de
ilave kalkış kleransı almak şeklinde
karşılaşılmaktadır. Bu durum
dikkatin dağılmasına veya iletişim
sorunlarına sebep olmaktadır.
• Kontrolör İş Yükü
Kontrolörler birden fazla uçağın
hareketini aynı anda ayrıca her bir
hava aracının kleransa göre taksi
yapmasını takip etmektedirler.
• Dikkatin Dağılması
Pek çok olayın ilk sebebini teşkil
KAZALAR
• 1972, Chicago-O’Hare
39
etmektedir. Sıkça meydana gelen
olaylarla ilişkisi olduğundan riskin
azaltılması için üzerinde çok
dikkatli durulmalıdır.
Katkı Eden Diğer Faktörler
• Hava Durumu
Düşük görüş şartlarında takside
uçuş ekibinin oryantasyonunu
bozması aynı zamanda ATC’nin de
hava aracını görerek takip
edememesi, rapor veren hava
aracının pozisyonunun kontrol
edilememesi.
• Meydan Dizaynı
Meydan dizaynının yanlış olması
nedeni ile, park yerine veya diğer
aktif piste gitmek için pist kat
edilmesi gerekiyorsa piste yanlış
girişleri etkileyecektir.
• Birden Fazla Pist Girişi
Aynı piste birden fazla pist
girişinin kalkış amaçlı kullanılması
da klerans ve uygulama hatalarını
artıracaktır.
• Şartlı Kleranslar
Bu tür klerans kullanımı klerans
ve uygulama hatalarını ve bilhassa
hava aracı çağrı kodlarını kullanım
hatasından dolayı riski artıracaktır.
• Kalkış Kleransının Geç Verilişi
Taksi anında verilen kleransa
göre hava aracının hazırlanması
durum muhakemesini
azaltacağından geçici de olsa hata
ihtimalini artıracaktır.
• Konuşma Usulleri
Standart olmayan konuşma
usulleri veya yetersiz standart
konuşmalar uçuş ekibi ile kontrolör
arasında kleransın anlaşılmamasına
veya hatalı anlaşılmasına sebep
olacaktır.
• ATC ile Konuşmalarda Birden
Fazla Lisanın Kullanılması
Bazı uluslararası meydanlarda
dahi mahallî lisan ile konuşmalar
yapılmaktadır. Bu da diğer trafiğin
pozisyonuna olan dikkati
azaltmaktadır.
ÖNLEMLER
• Aktif pisti kullanacak hava
araçları ve araçların pozisyonlarının
ve hareket sahalarının,
kullanımından uçuş ekipleri ve
diğer kişilerin durum
40
muhakemelerinin geliştirilmesi,
• Aktif pisti kullanacak hava
araçları ve araçların pozisyon
değiştirmeleri ve hareketlerinin
Uçuş Kontrol Kulesi ve yer kontrol
personeli tarafından takibi için
durum muhakemesinin
geliştirilmesi,
• Uçuş ekibinin TCAS kullanımı
ile hava aracı takibi ile durum
muhakemesinin sağlanması,
• Var ise “Runway Awarness
and Advisory System “’in uçuş
ekiplerince etkin kullanılması,
• Var ise “Enhanced Vision
System”in etkili kullanımı ile piste
olan dikkatin artırılması,
• Klerans karışıklığına mani
olmak için standart konuşma
usullerinin kullanılması,
• ICAO standartlarında pist ve
taksi yolu işaret ve bilgilerinin
bulunması / kullanılması,
• ICAO standartlarında pist ve
taksi yolu ışıklandırılması.
REFERANSLAR
• FAA Adopts ICAO Definition
for Runway Incursions”, FAA news
release, October 1, 2007
• Doc 9870: Manual on the
Prevention of Runway Incursions
• European Action Plan for the
Prevention of Runway Incursions
• UTED Dergisi 2010 Ekim
Sayısı (Ahmet Akın DİLER)
Murat KARADERİLİ:
1982 yılında Ankara’da doğan
Murat Karaderili 2007 yılında
Anadolu Üniversitesi Sivil
Hava Ulaştırma İşletmeciliği
Bölümü’nden mezun olduktan
sonra, üç yıl boyunca sırası ile ACT, İnter ve Saga
Havayollarında Dispatch yardımcısı ve teknik satın
alma birimlerinde çalıştı. 2010 yılı Kasım ayında
TUSAŞ ailesine Uçuş İşlemleri Uzmanı olarak katılan
Karaderili, Uçuş İşlemleri Müdürlüğü’nde Uçuş
Yönlendirme Lideri olarak görev yapmaktadır.
Organizasyon, Fuar ve Sergiler
TX/FX PROJESİ’NDE ÖNEMLİ BİR ADIM DAHA ATILDI
Hava Kuvvetleri Komutanlığı’nın
(Hv.K.K.) 2020’li yıllardan sonraki
Jet Eğitim Uçağı ve Muharip Uçak
ihtiyacının karşılanması maksadıyla
milli imkânlarla bir jet eğitim uçağı
ve muharip uçak tasarlanıp
üretilmesini öngören TX/FX Jet
Eğitim Uçağı ve Muharip Uçak
Kavramsal Tasarımı Projesi
kapsamında TUSAŞ, yeni bir adım
daha attı.
F-16’larının yerini alacak avcı
uçakları ile eğitim uçaklarının
kavramsal tasarım aşaması sırasında
ve bu aşama sonrasında ihtiyaç
duyacağı özgün yeteneklerin
geliştirilmesi için, Savunma Sanayii
Müsteşarlığı (SSM)
koordinasyonunda TUSAŞ ile
İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ),
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
(ODTÜ) ve Bilkent Üniversitesi ile
toplam altı adet sözleşme imzalandı.
Buna göre Şirketimiz uçaklarının
kavramsal tasarım aşaması sırasında
ve bu aşama sonrasında Gebze
Yüksek Teknoloji Enstitüsü (GYTE),
İTÜ ve ODTÜ’den de toplam altı
akademisyenden danışmanlık
hizmeti alacak. Söz konusu iş
birliğine ilişkin imza töreni 8 Şubat
2013 tarihinde gerçekleştirildi.
Savunma Sanayii İcra
Komitesi’nin 15 Aralık 2010’daki
toplantısında alınan karar
doğrultusunda TUSAŞ ile sözleşme
görüşmelerine başlanmasını
müteakip 23 Ağustos 2011 tarihinde
SSM ve Şirketimiz arasında sözleşme
imzalanmış, proje takvimi ise 29
Eylül 2011 tarihinde başlamıştı.
SSM Nuri Demirağ Konferans
Salonu’nda düzenlenen törene,
Savunma Sanayii Müsteşarı Murad
Bayar, ODTÜ Rektörü Prof.Dr.
Ahmet Acar, İTÜ Rektörü Prof.Dr.
Mehmet Karaca, Türk Silahlı
Kuvvetleri Geliştirme Vakfı
(TSKGV) Genel Müdürü Hayrettin
Uzun, TUSAŞ Yönetim Kurulu
Başkanı Yalçın Kaya, TUSAŞ Genel
Müdürü Muharrem Dörtkaşlı,
Bilkent Üniversitesi Rektör
Yardımcısı Prof.Dr. Cemal Yalabık,
proje yetkilileri ve çok sayıda pilot
katıldı.
Törende ilk konuşmayı, SSM
Özgün Uçak Geliştirme Projeleri
Grup Müdürü Dr. Murat Ceran
yaptı.
Dr. Ceran, projede,
üniversitelerle iş birliğini,
üniversiteler tarafından hazırlanacak
eğitimlerle uzmanlığın arttırılması,
danışmanlık hizmetleri, sanayinin
ihtiyaç duyduğu alanlarda projeler
gerçekleştirmek, milli ve kritik
teknolojiler konusunda teknolojik
hazırlık seviyesini yükseltecek
araştırmalar gerçekleştirmek
başlıkları altında ele aldıklarını
belirtti.
Bu başlıkların ilk üç tanesi için
çalışmalar yaptıklarını ve kısmen
başarı elde ettiklerini anlatan Dr.
Ceran, dördüncü ve son madde ile
ilgili yaptıkları çalışmaların ise milli
ve kritik teknolojilerin tanımlanması
aşamasında olduğunu söyledi.
Törende bir konuşma yapan
Bayar, projenin amacının
Türkiye’nin bütün birikimini
yansıtıp Türkiye’ye ait bir savaş
uçağı yapmak olduğunu, projede ilk
10 yıl içerisinde ilk uçuşu yapmak
istediklerini ifade etti. Türkiye’nin
bütün beyin gücünü bu işin
arkasına koyması gerektiğini
vurgulayan Bayar, Üniversiteler ve
Savunma Sanayii alanındaki
işbirliğinin hızlı bir şekilde
geliştirilmesi gerektiğini söyledi.
Şirketimiz Yönetim Kurulu
Başkanı Yalçın Kaya ise yaptığı
konuşmada, bir savaş pilotunun en
büyük hayalinin ülkesinin yaptığı
bir savaş uçağını görmek olduğunu
söyledi. Kendisinin de en büyük
hayalinin Türkiye’nin yaptığı bir
savaş uçağını görmek olduğunu
sözlerine ekleyen Kaya, imzalanan
anlaşmanın ulusal bir sinerji
yaratacağına inandığını söyledi.
Proje kapsamında; Hv.K.K.’nın
harekât ihtiyaçlarının belirlenmesi,
gereksinimlerin analizi çalışmaları
ve bunları karşılayan uçağın ve
sistemlerinin kavramsal tasarımı,
milli imkân ve kabiliyetler ile
yapılabilirliğin araştırılması,
uluslararası işbirliği modelleri
konuları üzerinde çalışılması
planlanmıştır. Sözleşme sonunda,
tüm teknik ve idari çıktılar
değerlendirilerek geliştirme
programının takvimi ve bütçesinin
ortaya konması, nihai karar için SSM
ve Hv.K.K.’na sunulması
planlanıyor.
Törende yapılan konuşmaların
ardından günün anısına hazırlanan
sertifika imzalandı.
41
ŞİRKETİMİZİ IDEX 2013’DE TEMSİL ETTİK
Ortadoğu’nun tek uluslararası
savunma sanayi fuarı ve konferansı
olan ve bu yıl 17-21 Şubat 2013
tarihlerinde Birleşik Arap
Emirlikleri’nin (BAE) başkenti Abu
Dhabi’de gerçekleştirilen IDEX
2013 Uluslararası Savunma Fuarı’na
Şirketimiz iki farklı stand ile katılım
sağladı.
Savunma Sanayii
Müsteşarlığı’nın (SSM) milli
katılımıyla fuara katılan 37 firmadan
42
biri olarak Şirketimiz Türk Pavyonu
alanında 100 m2’lik bir stand ile yer
aldı. Standımızı başta BAE Prensi
Butti Suhail Al Maktoum, BAE Hava
Kuvvetleri Komutanı Muhammed El
Qomzi ve Milli Savunma Bakan
Yardımcısı Hasan Kemal Yardımcı
olmak üzere birçok askeri ve sivil
yetkili ziyaret ederek ürünlerimiz
hakkında bilgi aldı. “T129 ATAK”
Helikopteri, “HÜRKUŞ” Başlangıç
ve Temel Eğitim Uçağı ile
“GÖKTÜRK-2” maketlerinin
sergilendiği standımıza ilgi
büyüktü.
Fuarda özel yer tahsis edilen
“İnsansız Sistemler” bölümünde yer
alan 50 m2’lik standımızda ise Orta
İrtifa Uzun Havada Kalışlı (MALE)
İHA Sistemi “ANKA”, Özgün Hedef
Uçak Sistemi “TURNA” ve Yüksek
Hızlı Hedef Uçak Sistemi
“ŞİMŞEK”in maketleri sergilendi.
İnsansız sistemler alanındaki dünya
devlerinin boy gösterdiği “İnsansız
Sistemler” özel bölümünde
sergilenen ürünlerimiz büyük ilgi
topladı. Ayrıca Şirketimiz İHA
Sistemleri Grup Başkanlığı
Mühendislik Grup Müdürü Remzi
Barlas “İnsansız Sistemler”
bölümünde gerçekleştirilen, fuara
katılan ilgili firma ve kuruluşlardan
yetkililerin iştirak ettiği “Unmanned
Systems Technology Workshop /
İnsansız Sistemler Teknoloji
Çalıştayı”na da katılarak “İHA
Sistemleri Ürünlerimiz”e ilişkin bir
sunum yaptı.
Hava, deniz ve kara
sistemlerindeki son teknolojilerin
sergilendiği, bölgedeki devletlerin
ilgili bölümlerini, silahlı
kuvvetlerini ve sektörü bir araya
getiren IDEX 2013 Fuarı’nda
yürütülen tanıtım faaliyetleri
kapsamında birçok sektörel
yayında da Şirketimiz ile ilgili
ilanlar ve haberler yer aldı.
ŞİRKETİMİZ, ANKARA SAVUNMA VE HAVACILIKTA ENDÜSTRİYEL İŞBİRLİĞİ GÜNLERİ’NDEYDİ
Savunma Sanayii Müsteşarlığı’nın
himayelerinde ve Ekonomi
Bakanlığı’nın katkılarıyla
düzenlenen “Ankara Savunma ve
Havacılıkta Endüstriyel İşbirliği
Günleri” 6-8 Mart 2013 tarihleri
arasında Ankara Ticaret Odası
Uluslararası Kongre ve Sergi Sarayı
Congresium’da gerçekleştirildi.
Şirketimizin Platin Sponsor
olarak destek verdiği etkinliğe yerli
ve yabancı birçok firmadan
yöneticiler, tedarik ve sözleşme
sorumluları katıldı.
Etkinliğin açış konuşmalarını
Bayar, OSSA Yönetim Kurulu
Başkanı Mithat Ertuğ, Ankara Sanayi
Odası Başkanı Nurettin Özdebir ve
Genel Müdürümüz Muharrem
Dörtkaşlı yaptı. Genel Müdürümüz
açış konuşmasında, yerli bir
savunma ve havacılık sanayii
oluşturulmasının önemine değindi.
Açış konuşmalarından sonra
yapılan konferanslar ile sektörel
pazarın, bilimsel, endüstriyel, teknik
ve ticari değişimleri katılımcılarla
paylaşıldı.
Etkinliğin açılış gününde,
Şirketimiz Strateji ve Teknoloji
Yönetimi Başkanı Yılmaz
Güldoğan’ın moderatör olarak
yönettiği ve Sanayii Operasyonları
Başkanı Naki Polat’ın da
konuşmacılar arasında yer aldığı
Tedarik Zinciri’ne ilişkin panel
gerçekleştirildi.
Şirketimizin aynı zamanda sergi
alanında bir stand ile temsil edildiği
ve büyük ilgi gördüğü Ankara
Savunma ve Havacılıkta Endüstriyel
İşbirliği Günleri kapsamında,
savunma ve havacılık alanında
faaliyet gösteren birçok yerli ve
yabancı firma ile ikili görüşmeler
yapılarak yeni iş ağları kurma ve iş
birlikleri oluşturma olanakları
değerlendirildi.
TUSAŞ Genel Müdürü Muharrem Dörtkaşlı
MELTEM II MPA TESLİM TÖRENİ TESİSLERİMİZDE GERÇEKLEŞTİRİLDİ
Meltem II Programı
kapsamında, bir kısım tasarım
faaliyetleri ile tüm detay parça ve
kablo üretimleri, uçak üzeri
modifikasyon çalışmaları Şirketimiz
tarafından gerçekleştirilen ilk deniz
Gözetleme (MSA) uçağı Sahil
Güvenlik Komutanlığı’na teslim
edildi.
İçişleri Bakanı İdris Naim
Şahin’in katılımı ile 23 Ocak 2013
tarihinde tesislerimizde
gerçekleştirilen törende ana
yüklenici Thales firması tarafından,
SSM, SGK, TUSAŞ, DGA, Aselsan,
Havelsan, MilSOFT yetkililerine
katkılarından dolayı plaket takdim
edildi.
“HAVACILIK AŞKTIR” PANELİ
İzmir Yaşar Üniversitesi
tarafından düzenlenen “Havacılık
Aşktır” paneli Şirketimiz, Türkiye
Hava Yolu Pilotları Derneği
(TALPA) ve Hava Yolları Kabin
Memurları Derneği (TASSA)’nın
katılımı ile 20 Şubat 2013 tarihinde
gerçekleştirildi.
Şirketimizi temsilen Test Pilotu
Murat Keleş’in katıldığı panele
TALPA Başkanı Kaptan Pilot Gürcan
Mantı, TASSA üyesi Kabin Memuru
Eğitmeni Ayşe Arıkan da konuşmacı
olarak katıldı.
Keleş, konuşmasında Şirketimiz
hakkında katılımcılara bilgi vererek,
uçuş anılarından bahsetti ve merak
edilen soruları yanıtladı.
43
SATELLITE 2013’E KATILDIK
Bu yıl 18-21 Mart tarihleri
arasında Washington D.C./ABD’de
düzenlenen ve uzay sistemleri
alanında faaliyet gösteren Lockheed
Martin, MDA, MELCO, SNC, Thales
Alenia Space, L3 gibi firmaların
katılım sağladığı Uluslararası
SATELLITE 2013 Fuarı’nda
Şirketimiz, ilk kez açılan standımızla
hızla gelişmekte olan uzay sistemleri
kabiliyet ve alt yapılarını sergiledi.
Uzay sistemleri kapsamında
dünyanın en önemli fuar
etkinliklerinden biri olan
organizasyonda Şirketimiz
tesislerinde üretilerek, fırlatma
alanına gönderilen özgün ürünümüz
GÖKTÜRK-2 ve gelecek yıl hizmete
girecek Uzay Sistemleri Montaj,
Entegrasyon ve Test (UMET)
Merkezimiz sergilendi ve animasyon
filmleri ile GÖKTÜRK-2 Uydusu ve
Moment Kontrol Jiroskobu (MKJ)
gibi uzay sistemleri ürünlerimiz ve
UMET kabiliyetlerimiz tanıtıldı.
Şirketimiz Uzay Sistemleri Grup
Başkanlığı tarafından iştirak edilen
fuarda, potansiyel işbirlikleri
kapsamında önemli firmalar ile
yoğun ikili toplantılar yapıldı ve çok
sayıda temsilci ile görüşmeler
gerçekleştirildi. Fuar aktivitelerine
paralel olarak icra edilen konferansta
44
uzay alanına ilişkin çok sayıda
oturuma da katılım sağlandı.
Ayrıca fuar ve kongre oturumları
dışında Lockheed Martin Space
Company Newtown Tesisleri ziyaret
edilerek, olası işbirliği alanları
kapsamında detaylı görüşmeler de
gerçekleştirildi
SATELLITE 2013’e katılım
sağlanması ile Şirketimizin gelecekte
işbirliği yapması muhtemel uzay
firmaları ile uluslararası
organizasyonlarda yan yana yer
alması, TÜRKSAT, BTK, MİT
nezdinde en üst düzeyde
Şirketimizin vizyon ve misyonunun
temsil edilmesi, UMET hizmetlerinin
pazarlanması konusunda kapsamlı
bilgilendirmelerin gerçekleştirilmesi
ve iş geliştirme faaliyetlerine
başlanması, Uzay Sistemleri “Yüksek
Çözünürlüklü Yer Gözlem Uydusu”
tasarımlarımızın GÖKTÜRK-2
tarihçesi konusunda bilgilendirme,
ABD, Ortadoğu, Kuzey Afrika ve
Avrupa’da işbirliği yapılabilecek
firmalar ile bağlantı kurma, yüz yüze
görüşme, uluslararası pazardaki
eğilimler ve ülkelere ait yeni projeler
hakkında bilgi alınması, teknik
(konferans) oturumlar ile özellikle
ilgi alanlarımız için çalışmaları
izlemek ve olası danışmanlık
bağlantılarının elde edilmesi, mevcut
tedarik bağlantılarımız için alternatif
olabilecek yeni tedarik
bağlantılarının kurulması imkanı
bulundu.
Fuar süresince Thales Alenia
Space (İtalya), MDA (Kanada),
Lockheed Martin Space (ABD), L3
Com. (ABD), SNC (ABD), MELCO
(Japonya), Haigh Farr (ABD) ve
Euroconsult (Avrupa) firmaları ile
ikili görüşmeler yapılırken,
standımızı Başbakanlık MİT, Dr.
Özkan Dalbay liderliğinde TÜRKSAT
A.Ş., Dr. Tayfun Acarer liderliğinde
BTK Kurulu Başkanlığı, Türkiye
Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği,
Ortadoğu ve Kuzey Afrika’dan uydu
operatörü firmalar ve Avrupa’dan
işbirliği yapılabilecek orta ölçekli
firma temsilcileri ziyaret etti.
4. ULUSAL YAZILIM MİMARİSİ KONFERANSINDA ŞİRKETİMİZİ TEMSİL ETTTİK
Şirketimiz Uzay Sistemleri Grup
Başkanlığı Yazılım Mühendisliği
Müdürlüğü, 7-8 Aralık 2012 tarihleri
arasında 4. Ulusal Yazılım Mimarisi
Konferansına, “Uydu Yönetim
Yazılımları Güncel ve Gelecek
Mimarileri” ve “Uzay ve Hava
Platformları için Gerçek-Zamanlı
Doğrulama Simülatörlerinde
Dağıtık Sistem Mimarisi” konulu
bildirileri ile katılım sağladı.
Ege Üniversitesi Bilgisayar
Mühendisliği Bölümü ev
sahipliğinde İzmir’de düzenlenen
konferansta, yazılım mühendisliği
ve yazılım mimarisi alanında çalışan
akademisyenler (ODTÜ, Bilkent ve
Ege Üniversitesi) ve Aselsan,
Oracle, Turkcell, IBM gibi önemli
sektör temsilcileriyle yazılım
mimarisiyle ilgili deneyimler
paylaşıldı.
TÜRKİYE İNOVASYON HAFTASI
Türkiye İhracatçılar Meclisi
(TİM) tarafından, inovasyonun
önemini anlatmak ve inovatif
çalışmaları desteklemek amacıyla
düzenlenen Türkiye İnovasyon
Haftası 6-8 Aralık 2012 tarihleri
arasında İstanbul Kongre
Merkezi’nde gerçekleştirildi.
Başbakan Recep Tayyip
Erdoğan’ın açılış konuşmasıyla
başlayan etkinlikte, dünyada ve
Türkiye’de fark yaratan uluslararası
profesyoneller, Türkiye’nin önde
gelen şirketlerin yetkilileri,
sanayiciler, akademisyenler ve
üniversite öğrencileri biraraya geldi.
Şirketimizin de bir stand ile
iştirak ettiği etkinlikte inovasyon
odaklı konferans, sergi ve atölye
çalışmaları gerçekleştirilirken
standımızı ziyaret eden İstanbul
Valisi Kadir Topbaş ve TİM Başkanı
Mehmet Büyükekşi projeler
hakkında bilgi aldılar.
BİLGİ İŞLEM MERKEZİ YÖNETİCİLERİ SEMİNERİNDE “BİLİŞİMDE OFF-SET MODELİ” PANELİ
Türkiye Bilişim Derneği (TBD)
tarafından düzenlenen Bilgi İşlem
Merkezi Yöneticileri (BİMY)
Semineri, 4-7 Nisan 2013 tarihinde
Antalya’da gerçekleştirildi.
Seminer kapsamında 6 Nisan
2013 tarihinde gerçekleştirilen
“Bilişimde Off-Set Modeli” konulu
panelde Şirketimiz Bilgi
Teknolojileri Müdürü Gülsen
Bayramusta konuşmacı olarak yer
aldı.
SSM Daire Başkanı Lütfi
Varoğlu, Esen System Integration
Genel Müdürü Cem Uğur, Ayesaş
Yazılım İş Geliştirme Yöneticisi
Yavuz İlik’in de konuşmacı olarak
yer aldığı savunma, güvenlik ve
havacılık sanayiinin gelişiminde
önemli bir rol oynayan Off-Set
uygulamalarının bilişimde ne
şekilde uygulanabileceğine yönelik
çözümlerin tartışıldığı panelde
Bayramusta, savunma sektöründe
uygulanan bu modelin Şirketimiz
BT süreçlerine katkısından ve
bunun bilişime ne şekilde
uygulanabileceği ile ilgili bir
sunum gerçekleştirdi.
Bayramusta, Savunma Sanayii
Müsteşarlığı’nın, ekonomideki
anlamıyla ‘alım satımın
dengelenmesi’ni içeren Off-Set
uygulamalarını ülkemizde devlet
eliyle yapılan tedarik projelerinde
gerçekleştiren ve bunu ekonomik
katkıya dönüştüren tek kuruluş
olma özelliğini taşığını belirterek,
savunma dışındaki sektörlerdeki
kamu alımlarında “Off-Set”
uygulanmasının zorunlu hale
getirilmesi ile Türkiye’nin sanayi alt
yapısında önemli kazanımlar elde
edilebileceğini söyledi.
45
Tesislerimizden
C-130 ERCİYES AVİYONİK MODERNİZASYON PROGRAMI BAKIM 1. GRUP (SINIF) EĞİTİMLERİ TAMAMLANDI
Şirketimiz Lojistik Hizmetler
Başkanlığı Entegre Ürün Destek
Müdürlüğü tarafından yürütülen,
C-130 ERCİYES Aviyonik
Modernizasyon Programı Bakım
Eğitimleri kapsamında, 19 Kasım-21
Aralık 2012 tarihleri arasında 12. Hv.
Ulş. Ana Üs K.lığı Kayseri’de verilen
Bakım 1. Grup (Sınıf) Eğitimleri
tamamlandı.
Eğitmenler tarafından toplam 14
bakım personeline ve 13 loadmaster
(yüklemeci) personele
modernizasyon kapsamında
aviyonik sistem eğitimleri verildi.
Eğitim sonunda katılımcılara
sertifikaları takdim edildi.
KT-1T PROJESİ BAŞARI İLE TAMAMLANDI
Şirketimiz tarafından yapısal
parça üretimi, montajı, yer ve uçuş
test işlemleri (kanat hariç)
gerçekleştirilen, 35 adet uçağın seri
imalatını içeren KT-1T Projesi’nde
son uçak 13 Mart 2013 tarihinde
İzmir’e intikal etti ve böylelikle KT1T Projesi tamamlandı.
Beş yılı aşkın bir süredir projeye
destek veren değerli çalışma
arkadaşlarımızı tebrik eder,
başarılarının devamını dileriz.
MELTEM II PROJESİ MSA UÇAĞI BAKIM EĞİTİMLERİ TAMAMLANDI
Meltem II Program Sözleşmesi
gereği MSA tipi uçaklar için Bakım
Eğitimleri; program takvimine
uygun olarak 1 Ekim-13 Kasım 2012
tarihleri arasında gerçekleştirildi.
Sahil Güvenlik Hava
Komutanlığı personeline, Meltem
46
Programları montaj ve uçuş hattı
işlemlerinin uygulamalı
bölümlerinin desteği ile verilen
eğitimler, Şirketimiz Lojistik
Hizmetleri Başkanlığı Entegre Ürün
Destek Müdürlüğü tarafından
İzmir’de icra edildi.
Tesislerimizden
SARISTU KONSORSİYUMU ŞİRKETİMİZDE YAPILDI
Airbus tarafından koordine
edilen SARISTU Konsorsiyumu,
aralarında EADS, Bombardier,
SAAB, SABCA, TUSAŞ, Alenia gibi
havacılık firmalarının da bulunduğu,
16 Avrupa ülkesinden 65 ortak ile
yürütülen SARISTU Projesi’nin
Gövde Alt Panelinin başlangıç
toplantısı 33 katılımcı ile 18-20 Mart
tarihleri arasında M&P bölümü
koordinesinde Şirketimizde yapıldı.
Avrupa Birliği 7. Çerçeve
Programı Seviye II Entegrasyon
Projesi olan SARISTU (Smart and
Intelligent Aircraft Structures)
kapsamında WP134, AS09 ve AS10
iş paketlerinde Şirketimiz görev
alıyor.
WP134 iş paketi çerçevesinde;
Airbus tarafından geliştirilmesi
hedeflenen uzun menzil çift
koridorlu yolcu uçağı için
tasarlanan gövde alt paneli, proje
ortakları tarafından geliştirilen ileri
malzeme teknolojileri kullanılarak
Şirketimiz bünyesinde üretilecek.
Toplam bütçesi 51 Milyon Euro
olan, Avrupa Komisyonu tarafından
%50 destek ile finanse edilen
projede, hava araçlarında ağırlık ve
işletme maliyetlerinin azaltmasının
yanı sıra uçuş profiline özel
aerodinamik performansındaki
iyileşme hedefleniyor.
Akıllı malzeme kavramları,
bugüne kadar ilk kez bu projede
sanal ve fiziksel olarak farklı
teknolojik çözümlerin etkileşimiyle
birlikte uçak düzeyinde
değerlendirilmesi için bir fırsat
buluyor.
Eylül 2011 yılında başlayan
projenin Ağustos 2015'e kadar
tamamlanması planlanıyor.
ÜRETİM ORGANİZASYONU ONAYIMIZIN KAPSAMI GENİŞLEDİ
Airbus A320 Ailesi Kısım-18
Panelleri Üretim Programı’nda, 13
Temmuz 2012 tarihinde Avrupa
Sivil Havacılık Otoritesi - EASA’ya
yapılan başvuru ile başlayan
Üretim Organizasyonu Onayı
(Production Organization
Approval-POA) süreci, 20-22
Kasım 2012 tarihlerinde havacılık
otoritesi tarafından gerçekleştirilen
denetim ve değerlendirme ile
tamamlandı.
Olumlu tamamlanan
değerlendirme sonucunda,
Şirketimizin A400M ve A350XWB
Programları’nda sahip olduğu
Üretim Organizasyonu Onayı
kapsamı, Airbus A320 Ailesi Kısım18 Panelleri üretimini de içerecek
şekilde genişledi.
MELTEM-3 PROGRAMI’NDA İLK UÇAK TESİSLERİMİZE GELDİ
Şirketimiz Uçak Grup Başkanlığı
tarafından yürütülen, Meltem-3
Programı kapsamında; Şirketimiz
tarafından Deniz Karakol /
Gözetleme Uçağına dönüştürülecek
olan ilk uçak, 19 Nisan 2013’de
tesislerimize geldi.
Modifikasyon işlemi yaklaşık
olarak 20 ay sürecek uçağın Ocak
2015 tarihinde, İtalya’da icra edilecek
olan sertifikasyon / kalifikasyon
testleri için yeniden Alenia firmasına
teslim edilmesi planlanıyor.
47
Tesislerimizden
TUSAŞ UÇUŞ OKULU
“TUSAŞ Uçuş Okulu”, Türk
Havacılık ve Uzay Sanayii’nin öncü
kuruluşu olan TUSAŞ çatısı altında,
SSM ve TSKGV’nin de kendisine
belirlemiş olduğu vizyon
kapsamında, ülkemiz havacılık
sektörüne katkıda bulunmak, yurt
içi ve bölgesel helikopter ile
insansız hava aracı eğitim
ihtiyaçlarına cevap verebilmek,
kendi özgün projelerinin uçuş test
aşamalarını uluslararası standartlara
uygun gerçekleştirebilmek amacıyla
23 Ağustos 2010 tarihinden itibaren
faaliyet göstermektedir.
TUSAŞ Helikopter Uçuş Okulu;
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü
(SHGM) ve Milli Eğitim
Bakanlığı’ndan (MEB) alınan
onaylar doğrultusunda, JAATO ve
EASA gibi uluslararası sertifikasyon
48
otoritelerinin kriterlerine ve
teknik/idari alt yapı isteklerine
cevap vererek, ülkemiz ve bölge
ülkelerde oluşan askeri/polis ve
sivil helikopter (PPL, CPL, ATPL, IR,
FI, vb.) ile insansız hava aracı eğitim
ihtiyaçlarını uluslararası
standartlarda karşılamayı
amaçlamakta ve TUSAŞ havacılık alt
yapısından desteklenen Sivil
Havacılık uzmanı kadrosu ile en
yüksek eğitim standartlarını
hedeflemektedir.
TUSAŞ Uçuş Okulu, başta
Emniyet Genel Müdürlüğü (EGM)
ve Türk Hava Kurumu (THK) olmak
üzere çeşitli kurumlarla işbirliği
faaliyetlerini de sürdürmektedir.
Karşılıklı imzalanan protokoller
çerçevesinde EGM pilot adaylarının
eğitimlerini, TUSAŞ tesislerinde
başarıyla vermektedir. 15 Şubat
2013 tarihinde tamamlanan 5’inci
dönem mezunları ile birlikte toplam
Uçuş Okulu mezunlarının sayısı
20’ye ulaşmıştır. Bu eğitimlere
ilaveten ATAK ve Türk Genel
Maksat Helikopteri (TGMH)
programları kapsamında toplam 176
pilot, 3.130 saatlik uçuş süresi ile
“TUSAŞ Uçuş Okulu” tarafından
eğitilecektir.
TUSAŞ Helikopter Uçuş Okulu
bünyesinde verilen eğitim
programları ise şunlardır;
• Hususi Helikopter Pilot Lisans
Kursu (PPL-H)
• Ticari Helikopter Pilot Lisans
Kursu (CPL-H)
• Askeri / Polis Pilot Eğitimi
• Helikopter Uçuş Öğretmenliği
Kursu (FI-H)
• Alet Uçuş Yetkisi Kursu (IR-H)
• Tip İntibak ve Tazeleme
Eğitimleri
• Gece Uçuş Yetkisi
TUSAŞ, ulu önderimiz Atatürk’ün
“İstikbal Göklerdedir” sözünden
yola çıkarak faaliyete geçirmiş
olduğu “TUSAŞ Uçuş Okulu” ile
askeri ve sivil pilotlar yetiştirerek
ülkemiz havacılık sektörümüzün
gelişimine katkıda bulunmayı
hedeflemektedir.
Personelimizden
ŞİRKETİMİZDE EĞİTİME DESTEK VERENLER ÖDÜLLENDİRİLDİ
Şirketimizin süreç ve bilgilerinin
yeni çalışanlara aktarılması
kapsamında yürütülen kurum içi
mühendislik eğitimleri ve
oryantasyon eğitim faaliyetlerine,
İnsan Kaynakları Başkanlığı, Eğitim
Müdürlüğü dışında katkı sağlayan
çalışanlarımız ödüllendirildi.
11 Ocak 2012 tarihinde Genel
Müdürümüz Muharrem Dörtkaşlı ve
yetkililerimizin katılımı ile
Mühendislik Eğitimlerine destek
veren 20 çalışanımıza ve diğer
eğitimlere verdikleri katkı nedeniyle
43 çalışanımıza özel ödül
sertifikaları verildi.
ÇALIŞAN ÖNERİ SİSTEMİ 2012 ÖDÜLLERİ SAHİPLERİNİ BULDU
Şirketimiz Kurumsal Yönetim
Sistemleri Başkanlığı tarafından
devreye alınan, “İşi En İyi Yapan
Bilir” ilkesinden yola çıkarak
yapılmakta olan, işin iyileştirilmesi
konusunda önerilerin
değerlendirilmesini amaçlayan,
TUSAŞ Çalışan Öneri Sistemi 2012
yılı Ödül Töreni Genel Müdürümüz
Muharrem Dörtkaşlı’nın katılımı ile
6 Şubat 2013 tarihinde
gerçekleştirildi.
Törende Yapısal Grup
Başkanlığı personeli Özkan Bircan
“Gap filler için aparat yapılması ile
malzeme kazancı” önerisi ile “2012
- 4. Çeyrek Öneri Şampiyonu”
olurken Sanayi Operasyonları
Başkanlığı personeli Yücel Kaçmaz
“Hurda takımlardan end mill
üretilmesiyle malzeme kazancı”
önerisi ile “2012 Yılı Öneri
Şampiyonu” unvanını almaya hak
kazandı.
Öneri Sistemi sertifikaları
sahiplerine Genel Müdürümüz
Muharrem Dörtkaşlı tarafından
verildi.
MAKALEMİZ “SAMPE” DERGİSİ’NDE
Şirketimiz personellerinin
hazırladığı makale “Society for the
Advancement of Material and
Process Engineering” - SAMPE
dergisinin Mart/Nisan 2013
sayısında yayınlandı.
“Experimental-Comparative
Investigation of the Effects of
Various Process Parameters on
Drilling CFRP” başlığı ile
yayınlanan makalemiz, İmalat
Teknolojileri Müdürlüğü Metal
Teknolojileri Lideri Ferhat Sonat,
Malzeme ve Proses Uzmanı Burak
Değer ve İmalat Mühendisliği
Müdürlüğü NC Programlama Lideri
Onur Bahtiyar tarafından kaleme
alındı.
49
Personelimizden
ACI KAYBIMIZ
5 Kasım 2012 tarihinde işe başladığı Şirketimizde, Kalite ve
Sertifikasyon Başkanlığı Kompozit İmalat ve Tahribatsız Muayene
Müdürlüğü’nde “Asistan Kalite Teminatı Mühendisi” olarak görev
yapmakta olan çok değerli arkadaşımız Armağan Güney’i, geçirdiği
trafik kazası sonucu 15 Şubat 2013 tarihinde, 3 Ocak 2011 tarihinde
işe başladığı Şirketimizde, Uçak Grup Başkanlığı Programlar Grup
Müdürlüğü’nde “Kıdemli Alt Sözleşme Yöneticisi” olarak görev
yapmakta olan değerli çalışma arkadaşımız Oraj Murat Çağlar’ı, 14
Nisan 2013 tarihinde kaybettik.
Armağan Güney
Oraj Murat Çağlar
TUSAŞ ailesi olarak değerli çalışma arkadaşlarımıza Allah’tan rahmet,
ailelerine başsağlığı ve sabır diliyoruz.
ÜSTÜN DÖKMEN İLE EMPATİK İLETİŞİM ÜZERİNE
Türk akademisyen, psikolog,
yazar ve televizyon programcısı
Prof.Dr. Üstün Dökmen
Şirketimizde “Empatik İletişim ve
Varolma Sanatı” konulu üç saatlik
bir seminer verdi.
Şirketimiz yöneticilerinin
katıldığı seminerde, sorgulayıcı
düşünce tarzının önemini
vurgulayan Prof.Dr. Dökmen,
iletişim hataları, göreve bağımlı
değil bağlı olmak, stres yönetimi,
yönetici ve lider farkları gibi
konular hakkında bilgi verdi.
kazandı.
Gruba sertifikaları, 21 Aralık
2012 tarihinde Genel Müdürümüz
tarafından takdim edildi.
I. GRUP MİNİ MBA PROGRAMI
KATILIMCILARI SERTİFİKALARINI
ALDI
Şirketimiz İnsan Kaynakları
Başkanlığı Eğitim Müdürlüğü
tarafından TOBB Üniversitesi’nde,
TUSAŞ şef ve müdürlerinden oluşan
bir gruba düzenlenen ve 10 hafta
süren 87 saatlik Mini MBA eğitimleri
tamamlandı.
Yönetim, Ekonomi, Hukuk,
Pazarlama, Girişimcilik gibi
eğitimleri içeren İşletme Yönetimi
konulu programda; tüm katılımcılar
üstün başarı göstererek programı
tamamladı ve sertifika almaya hak
50
Personelimizden
ATAMALAR
Ocak 2013’de:
Serkan Yalız “Yardımcı Sanayi Oluşturma ve Yerlileştirme Lideri” kadrosuna, Mahmut Bilgin “Hava Aracı Lideri”
kadrosuna, Başak Kavcar “Envanter Muhasebesi Lideri” kadrosuna, Erhan Çiftçi “Sistem Yerleşim Tasarımı Lideri”
kadrosuna, Arda Arslan “Uçuş Hattı İşlemleri Lideri” kadrosuna, Ahmet Haluk Anteplioğlu “Program Müdürü”
kadrosuna, Özgür İnan “A350 Aileronları Proje Lideri” kadrosuna, Ahmet Atasoy “A350 Aileronları Şefliği” kadrosuna,
Arzu Duman “Mali Muhasebe Şefliği” kadrosuna,
Şubat 2013’de:
Ceylan Toraman “Hizmet Tedarik Lideri” kadrosuna, İrfan Altaş “Özgür - Entegrasyon ve Test Lideri” kadrosuna,
Özgür Altay “Özgür - Sistem Mühendisliği ve Kalifikasyon Lideri” kadrosuna, Abdullah Sarıkaya “Talaşlı İmalat
Planlama ve Kontrol Lideri” kadrosuna, Hamdi Doğmaz “Test ve Uçuş Hattı İşlemleri Lideri” kadrosuna, Sadık Işık
“Yardımcı Sanayi Planlama ve Kontrol Lideri” kadrosuna, Burçak Ulu “Sac Metal Kesim Proses Lideri” kadrosuna,
Koray Çetiner “Sözleşmeler ve İş Planlama Şefi” kadrosuna, Regaip Alp “Yardımcı Sanayi Planlama ve Kontrol Şefi”
kadrosuna, Meryem Melta Ceylan “Yazılım Doğrulama ve Geçerleme Şefi” kadrosuna, Ömer Faruk Kırcalı
“Mühendislik Hizmetleri Müdürü” kadrosuna,
Mart 2013’de:
Onur Yılmaz “Elektrik/Elektronik Bakım Lideri” kadrosuna, Hasan Ertok “Hvac ve Mekanik Tesisat Lideri”
kadrosuna, Barış Özkaya “İş Planlama Lideri” kadrosuna, Gamze Atçeken “Mali Tablo ve İştirakler Lideri” kadrosuna,
Ümit Yaşar Balcı “Maliyet Muhasebesi Lideri” kadrosuna, Hatice Önal “Ödemeler Lideri” kadrosuna, Özge Kapan
“Mühendislik İş Süreçleri Planlama Lideri” kadrosuna, Bilgin Çelik “Sistem Yerleşim Lideri” kadrosuna, Hayrettin
Başak Doyum “Sözleşmeler Lideri” kadrosuna, Ali Tolga Tolon “Sözleşmeler Lideri” kadrosuna, Fırat Yıldız
“Sözleşmeler Lideri” kadrosuna, Gökhan Şahin “Statik Analiz Lideri” kadrosuna, Barış Timurkaynak “Tasarım Kaynak
Planlama Lideri” kadrosuna, Murat Karaderili “Uçuş Yönlendirme Lideri” kadrosuna, Leyla Yalçın “Üretim Takip İş
Süreçleri Lideri” kadrosuna, Sinem Keskin “Vergi Lideri” kadrosuna, Ertan Çakıroğlu “Endüstriyel Güvenlik
Şefi” kadrosuna, Halil Erkan Akdoğan “Kurumsal Risk ve Süreç Yönetimi Şefi” kadrosuna, Himmet Burak Turanoğuz
“Metalik Hammadde Tedarik Şefi” kadrosuna, Onur Esenlik “Uçuş Emniyeti ve Yönlendirme Şefi” kadrosuna, Ömer
Akgün “Yangından Koruma Şefi” kadrosuna, Umut Yılmaz Çimen “Yapısal Testler Şefi” kadrosuna, Ayşe Emel Aköz
“Yiyecek ve İçecek Şefi” kadrosuna atanmıştır.
Kendilerine yeni görevlerinde başarılar dileriz.
PERSONEL İSTATİSTİKLERİ
CİNSİYET
MEDENİ HALİ
YAŞ ORTALAMASI
EĞİTİM DÜZEYİ
YABANCI DİL SEVİYESİ*
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
kadın
575
%13
erkek
3.735
%87
Kasım 2012
sonu itibarı ile
evli
3.056
%71
bekar
1.254
%29
-29
1.161
%?
30-39
1.865
%?
40+
1.284
%?
TUSAŞ’ta çalışan toplam personel sayısı: 4.310
TUSAŞ’ta çalışan toplam mühendis sayısı:1.623
ilköğretim lise/eml myo/önlis. üniv.
114
1.350 733
2.113
%3
%31
%17
%49
az-orta
172
%?
iyi
819
%?
mükemmel TOPLAM
504
4.310
%?
teknik personel sayısı: 3.335
idari personel sayısı: 975
* Yabancı Dil Seviyesi istatistikleri, mesleki açıdan dil bilmesi zorunlu olan personel sayısı üzerinden hesaplanmıştır.
51
Personelimizden
YILLAR GEÇTİKÇE...
Ocak-Mayıs 2013 itibariyle yirmibeşinci, yirminci, onbeşinci, onuncu ve beşinci yılını dolduran
arkadaşlarımızı kutluyoruz.
25. YILINI DOLDURAN PERSONEL:
Remzi Kara, Kubilay Demiralan, Ayşegül Akar, Hürriyet Eğilmez, Mahmut
Melihi İlhan, Levent Ebcim, Rıfat Ünaldı, Ömer Örs, Ergün Kasal, İlyas
Akçay, Olcay Şenel, Behçet Torun, Süreyya Namlı, Gülcemal Okutan,
Bülent Erbay, Adem Uzunoğlu, Selda Işık, Ergin Akhunlar, Nevin Üçyıldız,
Şenil Saraç, Şükrü Tuğrul, Mehmet Dedeoğlu, Fazlı Çetin, Yüksel
25. YILINI DOLDURAN PERSONEL
Elibüyük, Feza Coşkun, Şerif Bozmaz, Mehmet Yukarıkır, Nefise Ünsal,
Hüseyin Fazlıoğlu, Muzaffer Dinçer, Recep Altın, Bekir Dede, Medet
Duran, Arif Murat Tamaç, Ali Fuat Hasdemir, Hasan Ertok, Ali Deniz, Kadir
Kurt, Süleyman Gökdemir, Musa Demir, Fatma Türkel, Emine Dilek Sert,
Serdar Boydaş, Gazanfer Aslan, Ruşen Eşref Karakaya, Ayhan Akar, Erdal
Osman Eskitoros, Hamit Ağıral, Muzaffer Yıldız, Nuri Karakuş, İsmail
Koyuncu, Hilmi Atay, Ziya Çevrim, Metin Delican, İsmet Ünalan, Cengiz
Konar.
Orhan Bilgehan, Şahin Öztürk, Birol Ercan, Kadir Ebeperi, Yücel Satar,
Muhsin Ayvaz, Birol Sayım Önder, Şaban Özgönül, Yaman Asil, Devrim
Kemal İlbaş, Yılmaz Arslan, Hüseyin Tombak.
Asiye Işıktaş, Mehmet Attila Tüz, Tekin Durmuş, Ümit Erdoğan, Mehmet
Topal, Süleyman Yangınlar, Ferit Üner Karakullukçu, İsmail Hakkı Ateş,
Demet Uncu, Bedrettin Ata, Gamze Selda Salihler, Ayhan Gürcan, Ahmet
52
Uğur Duman, Nuri Karaman, Zafer Bozar, Nedim Kumral.
Personelimizden
İpek Savran, Adnan Özkart, Murat Dokuzlar, Murat Bahadır Narter, Ahmet
Semiz, Bülent Bektaş, Özgür Vural, Onur Yörük, Murat Özyürek, Nurullah
Özdemir.
Ahmet Emrah Kan, Yasin Kaygusuz, Gözde Demir, Sinan Çağatay, Adem
Durmuş, Muhammed Ekşi, Fırat Yıldız, Musa Eroğlu, Caner Karagöl,
Murat Karaman, Merve Tuğçe Süyüm, Bayram Sarıkoç, Celal Murat
Gündeş, Timuçin Serdaroğlu, Zeynep Elif Öztin, Kadir Akkaya, Serdar
Budak, Ramazan Şekerci, Yaşar Özmeral, Salih Kibar, Hadi Bora Erdem,
Ali Ünal, Yiğit Can, Burak Sarı, Yalçın Kaya, Bilgin Çelik, Şevki Bostancı,
Özgür Başal, Okan Güven, Mehmet Emin Güllüoğlu, Fidan Ertürk, Burak
Özdemir, Musa Civil, Arda Yücekayalı Güryay, Derya Turan, Mesut
Özkurşun, Emre Karuç, Mehmet Kökçe, Emre Yaban, Rıdvan Akkaya, Nuri
Arda Güngör, Osman Oğuz, Eralp Ekiz, Fatih Kale, Talat Açıkgöz, Cumhur
Asan, Ruhi Dok, Altuğ Acar, Tunç Koç, Yılmaz Küçükergör, Emin Yeni,
Mehmet Atasoy, Erhan Çiftçi, Sadık Can Cangelir, Serçin Açan, Volkan
Aykut, Sibel Oğuz, Mustafa Tekin, Akay Sezginer, Erkan Samut, Sinan
Özcan, Suat Karaaslan, Sezgin Kaya, Erman Kadircan, Ali Emre Yaşar,
Recep Yıldız, Ahmet Erdem Kazaklı, Sezer Akgül, Sedat Erdoğan, Sedat
Babaoğlu, Evren Bölükbaşı, Tuğrul Demirkol, Oğuz Demirus, Öyken İzzet
Tunca, Özkan Uslu, Feray Dağlı, Reyhan Gökmen, İçten Güven, Kaan
Erener, Murat Özceylan, Yüksel Güzel, Hakan Diker, Serhan Yüksel, Yaşar
Öztürk, Asena Kocakuşak Arslan, Selçuk Dadar, Nazım Durmaz, Cem
Tağıt, Süleyman Başan, Ali Yıldız, İsmail Eren Aydemir, Nazım Özçelik,
Evren Kutlu, Nejat Memiş, Baran Şimşek, Pelin Sema Koyuncu, Emre
Şahin, Alper Madenoğlu, Handan Başaran, Pınar Ayyıldız Ersungur, Özkan
Kayan, Emel Adıyaman, Sercan Salyador, Melik Seviş, Ayşe Bahar Haser,
Gökçe Berkmen, Emre Karalarlı, Mustafa Kocaman, Emrah Nalbantoğlu,
Pelin Ünlü, Saygın Çavuş, Zuhuri Tansu Kınıklı, Mustafa Algül, Gökhan
Şimşek, Volkan Kamacı, Mehmet Yaşartekin, Cihan Rıfkı Mendi, Ercan
Çelik, Habil Akın, İsmail Şahin, Dinç Erten, Özcan Turan, Zehra Dikbaş,
İbrahim Ardıç, Semra Tekinşen, Banu Akın, Ökkeş Remzi Özcan, Metin
Örper, Emine Evren Sonat, Celal Metehan Aydın, Atılay Nebi Çallı, Duygu
Sarıkaya, İbrahim Günay, Aydın Karahan, Gökhan Terzi, Halil Kaya, Barış
Gider, Hamdi Doğmaz, Mümtaz Levent Teğmen, Evren Eyüp Taşkınoğlu,
Ahmet Bilge Uygur, Göktuğ Özgil, Mustafa Karadaş, Murat Moran, Ümit
Aslantuğ, Ali Samet Zil, Yalım Turuğ, Volkan Kızılkaya, Aykan Ankara,
Mustafa Buyurgan, Rıfai Karsavuran, Ahsen Serkan Usta, Diğdem Aydın,
Serdar Çakmak, Adnan Meral, Emine Sütçüoğlu, Hüseyin Çakır, Hamza
Özdemir, Barış Çimen, Ayhan Gazi Sevilmiş, Fatih Özbek, Volkan Sönmez,
Tunç Bilkay, Mustafa Özgür Deveci, Yasin Tekin, Dicle Topaloğlu, Barış
Eroğlu, Erman Kadircan, Rauf Ovacıllı, Fatih Penbe, Serhan Yüksel.
53
Personelimizden
MİNİKLER’DEN YENİ YILA
MERHABA PARTİSİ
Şirketimiz kreş ve ana okulu
öğrencileri 26 Aralık 2012 tarihinde
yaptıkları parti ile 2013 yılına
birlikte merhaba dediler.
Yeni yıl yemeği ile başlayan
kutlama, çeşitli oyun ve danslarla
devam etti. Yeni yıl mesajlarının
verilmesinin ardından çocuklara
yeni yıl hediyeleri verildi.
RİTMİK CİMNASTİK GRUBU 2012
GÖSTERİSİ
Şirketimiz Spor Kulübü Ritmik
Cimnastik Grubu 2012 gösterisi spor
salonumuzu dolduran 350 kişinin
katılımı ile gerçekleşti.
Hobby ve yarışmacı grupların
sergilediği gösteride, 37
sporcumuza hediyeleri Şirketimiz
Tesisler ve Varlık Yönetimi Başkanı
İsmail Ulubayram, Mali İşler ve
İştirakler Başkanı Adnan Aydoğan,
İnsan Kaynakları Başkanı Oya
Tansu ve Genel Sekreterimiz Işık
Tosun tarafından verildi.
ŞİRKETİMİZ FİNAL FOUR’DA
ŞAMPİYON OLDU
7-9 Aralık 2012 tarihleri arasında
TSK Jandarma Eğitim Komutanlığı
tarafından düzenlenen, Ankara’daki
en iyi dört takım (final four)
arasındaki turnuvada Şirket
çalışanlarımızın oluşturduğu
basketbol takımımız şampiyon oldu.
TUSAŞ VOLEYBOL TURNUVASI
Şirketimiz tarafından bu yıl
5’incisi gerçekleştirilen TUSAŞ
Voleybol Turnuvası’nda 22 Takım
dört ayrı grupta mücadele ederek
bir üst turda mücadele hakkı
kazandı.
Uzun soluklu ve toplamda 70
54
maç oynanan turnuvada Şampiyon
takımlar kupalarını Tesisler ve
Varlık Yönetimi Başkanı ve Spor
Kulübü Yönetim Kurulu Başkanı
İsmail Ulubayram ve Kurumsal
Yönetim Sistemleri Başkanı Orhan
Veli Kaya’dan aldı.
Havacılık Tarihi Köşesi
Yazan:
İsmail YAVUZ
Uçak Mekanik Öğretmeni
TUSAŞ Eğitim Merkezi
e-posta: [email protected]
THK-15 “UĞUR” ve THK-16 “MEHMETÇİK” UÇAKLARI
THK Etimesgut Uçak Fabrikası,
Nuri Demirağ Uçak Fabrikaları ile
esas olarak Türkiye’de havacılığın
başladığı yerdir diyebiliriz. Çünkü
İstanbul Teknik Üniversitesi’nden
mezun olan genç mühendisler ile
Yeşilköy ve Kayseri Makinist
Mekteplerinde yetişen genç
makinistler Eskişehir ve Kayseri
Tayyare Fabrikaları’nın tecrübeli
mühendis ve teknisyen kadrolarını
oluşturmuşlardı. Artık kendi
uçaklarını yapabilir duruma
gelinmişti.
1 Kasım 1937 tarihinde TBMM
açılışında Atatürk, yaptığı
konuşmasında bu öngörüsünü açık
olarak işaret etmektedir; “Bundan
sonrası için bütün tayyarelerimizin
ve motörlerinin memleketimizde
yapılması ve harp sanayimizin de
bu esasa göre inkişaf ettirilmesi
iktiza eder.”1 (geliştirilmesi
gereklidir)
Atatürk, bu yönlendirmeyi
yaptığı tarihte Türkiye, 1931 yılında
yapılan sanayi planı çerçevesinde
ve tam bağımsız bir yapı içerisinde
gelişmektedir. 1924 yılında
THK-15 “UĞUR” Başlangıç Eğitim Uçağı, 1949 (Şükrü ER arşivi)
yapılmaya başlayan demiryolları
3.500 km’yi aşmış, 1931 yılında
kurulan Sümerbank, 1935 yılında
Etibank ve Şeker fabrikaları ve 1937
yılında temeli atılan Karabük
Demir-Çelik fabrikaları ile sanayide
dev hamleler atılmıştır.
İşte 1937 yılı sonuna Atatürk’ün
yönlendirmesi artık kendi yerli
uçağımızı ve motorunu yapmamız
yönündedir. Bu çerçevede
planlanan Etimesgut Uçak Fabrikası
1939 yılında, Gazi Uçak Motor
Fabrikası 1945 yılında ve 1950
yılında Ankara Rüzgâr tüneli,
Başbakan Şükrü Saraçoğlu, Milli
Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel
tarafından bir kombine halinde
planlanmış ve yapılmaya
başlanmıştır. Müthiş bir
planlamadır; uçak fabrikası, uçak
motor ve tasarım testleri için rüzgâr
tüneli, kulağa ne kadar hoş geliyor.
THK-15 “UĞUR” Uçağı
THK Etimesgut Uçak
Fabrikası’nın en önemli
projelerinden biri olarak imal
edilen, madeni gövdeli eğitim uçağı
“UĞUR” adı ile Türk Hava Kurumu
ve Türk Hava Kuvvetleri’nde
kullanılmıştır.
THK-15 Başlangıç Eğitim Uçağı,
metal gövde yapısı, iniş
takımlarında (shock struct)
amortisörü ve fren sistemi olan,
kapalı pilot mahalli, çift kumandalı
(ön ve arka pilot) ve 145 Bg.
gücünde motoru ile iyi bir eğitim
uçağı olarak imal edilmiştir.
THK Etimesgut Uçak
Fabrikası’nda tasarlanan “Uğur”
55
Etimesgut Uçak Fabrikası’nda bu
tarihten sonra uçak imalatı
tamamen durdurmuştur.
THK-15 Eğitim Uçağının
Teknik Özellikleri
Yolcu ve Mürettebat
Kapasitesi: Ön ve arka pilot
mahalline sahiptir. Her iki pilot
mahallinden kumanda edilebilir.
Motor: Gypsi-Major 145 Bg.
Gücünde
uçağı 1950’li yılların teknolojisinde
dünya standartlarında özelliklere
sahip bir uçaktır. Ayrıca Uğur
uçağında kullanılan Gypsi-Major
145 Bg. gücündeki motor THK Gazi
Uçak Motor Fabrikası’nda De
Havilland lisansı altında Türkiye’de
yapılmakta idi.
1949 yılında imalatına başlanan
THK-15 Uğur uçakları için 100 adet
sipariş verilmiştir. Türk Hava
Kurumu kayıtlarına göre, fabrikanın
MKEK’ye devredilmesi ile MKEK-4
kodu ile toplamda 84 adet
üretilmiştir. Bunların 60 adedi Türk
Hava Kuvvetleri envanterine
girmiştir.
Üç adet uçak 1 Mart 1955
tarihinde Ürdün Hava Kuvvetleri’ne
hediye edilmiştir.2 Kalan 57 uçak
Hava Kuvvetleri’nde başlangıç
eğitim uçağı olarak 1962 yılına
kadar kullanılmıştır.3 Türk Hava
Kurumu’nda ise THK-15 uçakları
1969 yılına kadar uçurulmuştur.
Amerika’dan gelen hibe uçaklar
ve ardından siparişlerin bu ülkeye
verilmesi ile daha önce sipariş
verilmiş olan 100 adet uçağın
üretimi ekonomik olmadıkları
bahanesi ile 1956 yılında
durdurulmuştur. 1952 yılında
Makine Kimya Endüstrisi
Kurumu’na devredilen THK
THK-15 Uğur başlangıç eğitim uçağı, 1950. Ürdün’e hediye olarak verilen Uğur uçaklarından biri.
56
Boyutlar:
Uzunluğu: 9,5 m
Kanat açıklığı: 7,5 m
Yüksekliği: 2,16 m
Ağırlıklar ve Yükler:
Boş ağırlık: 664,5 kg
Yüklü ağırlık: 923 kg
Yakıt deposu: 90 lt
Kaabiliyetleri:
Seyir hızı: 192 km/saat
Durma hızı: 72 km/saat
Azami hızı: 212 km/saat
Menzili: 5.12 km
Uçuş tavanı: 4.575 m
Türk Hava Kurumu Müzesinde
THK-15 (MKEK-4) “UĞUR” Eğitim Uçağı maketi, THK Müzesi Ulus-Ankara
yaklaşık ölçülerinde bakalitten
yapılmış bir örneği müze
ziyaretçilerine sergilenmektedir.
Günümüz de sadece 1955 yılı
yapımı bir adet UĞUR uçağı
Yeşilköy Hava Kuvvetleri
Müzesinde bulunmaktadır.
THK-16 “MEHMETÇİK” Uçağı
THK Etimesgut Uçak
Fabrikasının, iki kişilik, metal
gövdeli eğitim için projelendirilmiş
tepkili (jet) motorlu uçağı olup,
proje safhasında kalmıştır.
THK-5 ve THK-15 uçaklarından
sonra havacılık sanayimizin
oldukça iyi bir seviyeye geldiğinin
göstergesi olan THK-16 uçağının,
bugün neredeyse hiçbir bilgisi
elimizde bulunmamaktır. Çizimleri
Almanya’ya kaçırıldığı
söylenmektedir.
THK-16 uçağının jet motorlu bir
tasarım olduğunu yazan Y.Müh.
Şükrü Er, THK fabrikasında 1944-50
yıllarında eski bir çalışanı olarak
üzerinde araştırmalar yaptığı THK1’den THK-16’ya kadar hiçbir
uçağın çizimlerine ulaşamadığını
kitaplarında yazmış, birkaç sefer de
bana anlatmıştı. Belki de bir gün
THK-16 dahil tüm uçaklara ait bilgi
ve çizimler Türk Hava Kurumu
arşivlerinden çıkacaktır. Tuncay
Deniz’in “Türk Uçak Üretimi”
kitabında yer verdiği THK-16
Mehmetçik uçağının tahmini
ölçülerde Mimar Özkan Türkler
tarafından modellendirilmesi
hayallerimizi gerçeğe dökmüştür.
THK-16 “Mehmetçik” Jet Motorlu Eğitim Uçağı, 19504 (Modelleme: Özkan Türkler)
Kaynakça
1 Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1997
2 Akalın Ayşe, Türk Savunma Sanayii Tarihi, Milsoft 2008
3 Hv.K.K Uçak Albümü 1911-2009 Hava Basımevi, Ankara 2009
4 Deniz Tuncay, Türk Uçak Üretimi, Ertem Matbaa, İstanbul, 2004
1954-55 yıllarına ait JANE’s All The World’s Aircraft katoloğu
57
Basında TUSAŞ
TV’de TUSAŞ
60
HABER TÜRK
18 Aralık 2012
BUGÜN
24 Ocak 2013
NTV
24 Ocak 2013
24 HABER
24 Ocak 2013
KANAL A
24 Ocak 2013
KANAL TÜRK
24 Ocak 2013
TGRT HABER
24 Ocak 2013
TRT HABER
24 Ocak 2013
AIRPORT
24 Ocak 2013
TRT 3
28 Şubat 2013
SKY TÜRK
2 Mart 2013
TRT 1
6 Mart 2013
TV’de TUSAŞ
TRT HABER
6 Mart 2013
SAMANYOLU
6 Mart 2013
NTV
6 Mart 2013
KANAL 7
6 Mart 2013
CNN TÜRK
6 Mart 2013
STAR
6 Mart 2013
ATV
6 Mart 2013
KANAL D
6 Mart 2013
TV 8
6 Mart 2013
TGRT HABER
6 Mart 2013
KANAL B
6 Mart 2013
A HABER
6 Mart 2013
61
Sosyal Etkinliklerimiz
TUSAŞ TÜRK SANAT MÜZİĞİ KOROSU
TUSAŞ TSM
Korosu coşkulu
bir konserde
daha birlikte
olabilmek için
tüm
müzikseverleri
25 Mayıs
2013, Cumartesi
saat 20:00 Çayyolu
Cüneyt Gökçer Sahnesi’ne
bekliyor.
Tahir Aydoğdu ile Söyleşi
Babanız gibi siz de müziğin
hayatınızın bir parçası olmasına
karar vermişsiniz. Müzikle
ilgilenmeye başlama öykünüzü
bizimle paylaşabilir misiniz?
Biraz klasik bir
cevap olacak ama
bizim evimizde
müzik hiç eksik
olmazdı, babamın
kanun sanatçısı
olması nedeniyle
evimize gelen sanatçı konuklar,
öğrenciler ve müzik dostları
evimizin müzikle dolmasını
sağlarlardı. Ben de zaman zaman bu
öğrencilere imrenerek bakardım,
çünkü kanun sazına biraz geç
başladım. Babam müzik yüzünden
benim okumayacağımı düşünürdü,
çünkü kendisi müzik yüzünden
tahsilini yarıda bırakmış, aynı
endişeyi benim yaşamamı
istemiyordu. Ama 1970’li yılların
sonunda kanun sazına başladım ve
Ankara’daki gazinolarda birçok
sanatçıya eşlik ettim ve bir taraftan
da eğitimime devam ettim.
ODTÜ Fizik Bölümü’nden
mezun oldunuz. ODTÜ Fizik
Bölümü zorluk derecesi ile en zor
bitirilen okullardan birisi. Müzik ile
uğraşmak fiziğin zor teoremlerini
çözmenizde yardımcı olmuş
muydu?
Her ikisi de birbirine destek
olmuştur diyebilirim. Fizik
çalıştıktan sonra sıkıldığım ve
bunaldığım anlarda muhakkak
kanun çalardım, müzikle uğraşmak
ve bir enstrüman çalmak beni çok
rahatlatırdı. Özellikle gençlere bir
enstrüman çalmalarını tavsiye
ederim, onların en büyük yardımcısı
ve destekçisi olacaktır.
Bu güne kadar sayısız ülkede
konser verdiniz. Öncelikle bize
konser verdiğiniz ülkelerden özetle
bahseder misiniz? Bu konserlerde
Türk Musikisine en güzel tepkiyi
hangi ülkelerden aldınız?
Yaklaşık 50 ülkede konserler
verdim, ülkemizi, müziğimizi, TRT
Kurumu’nu ve kanun sazını en iyi
şekilde temsil edip tanıttım. Bu
ülkeler arasında A.B.D., İngiltere,
Çalışmalarımızdan kareler
62
Avusturya, Almanya, Belçika,
Hollanda, Macaristan, Çek
Cumhuriyeti, İspanya, İsviçre, İsveç,
Ukrayna, K.K.T.C., İsrail, Sudan,
Cezayir, Lübnan, Katar, Çin,
Malezya, Singapur, Hindistan,
Bangladeş, Pakistan, Tayland,
Japonya, Kırgızistan, Azerbaycan,
Kazakistan, Özbekistan,
Türkmenistan, Danimarka, İtalya,
Yunanistan, Bulgaristan, Rusya,
Sırbistan, Güney Kore’yi sayabilirim.
Birçok ülkede musikimize karşı
güzel tepkiler adım ama bunların
içinde Japonya en başta gelir, daha
sonra Hollanda’yı sayabilirim.
Konserlerinizde coşkunun zirve
yaptığı müzikler hangi türlerde
oluyor? Türk halkının ve yabancı
dinleyicilerinizin müziğinize karşı
ilgilerindeki farklılıklar nelerdir?
Yapmış olduğum çeşitli
projelerde zirve yapan projeler,
doğaçlamanın, taksim unsurlarının
bolca yer aldığı projelerdir, çünkü
kendinizi doğaçlamalarla ifade
etmeniz daha kolay olmaktadır,
bestelenen bir eseri çaldığınızda ne
de olsa melodiye, esere bağlı
kalmak gibi bir sınırlamanız
olmaktadır, halbuki gerek Türk
Müziği’ndeki gibi gerekse Caz
müziğindeki gibi ritmli-ritmsiz
doğaçlamalarda hem sazınızı
konuşturmuş hem de sınırsız bir
şekilde doğaçlama yaparak
dinleyici/seyirciyi çok iyi
etkileyebilme şansını buluyorsunuz.
Türk halkı, içinde kendi
geleneksel değerlerini bulduğu
projeleri daha çok tercih etmekte ve
büyük bir zevk almaktadır.
Yabancı dinleyiciler hemen her
türlü farklı projeye büyük bir ilgi
göstermekteler, çünkü artık hemen
bütün batı ülkelerinde doğu
kültürlerine, müziklerine karşı
büyük bir ilgi başlamış durumda, bu
ilgi kendi enstrümanlarımıza da
olmaktadır. Ama şu yanlış
yapılmamalıdır;
Mozart, Beethoven gibi
bestecilerin eserlerini seslendirmek
üzere yurt dışına giden
sanatçılarımız pek fazla ilgi
görmezken kendi geleneksel
müziğimizi, kültürümüzden
örnekler vermek üzere yurt dışına
giden sanatçılarımız büyük bir ilgi
görmektedirler.
Kanun size göre hangi
duyguların ifadesidir?
Mûsikîmizin mızraplı sazları
içinde çın çın öten sesiyle en dişi’si,
yani en kalabalık topluluklarda dahi
kendini duyuran sazı olan kanun,
sabit akortlu ve hazır sesli olması
bakımından, çalınması kolay gibi
görünen eşsiz bir renk ve melodi
sazıdır. Halk arasında “Kedi gezinse
bir nağme çıkar” deyiminin
yerleşmiş olması bu yüzdendir.
Öğrendiğimiz kadarı ile
derslerinizin tadına doyum
olmuyormuş. Sizi müzisyen
kimliğiniz gibi eğitimci kimliğiniz
ile de farklı kılan özellikleriniz
nelerdir?
Bir sanatçının en önemli vazifesi
de bildiklerini, birikim ve
tecrübesini büyük önderimiz
ATATÜRK’ün dediği gibi yarının
büyükleri şimdiki gençlere
aktarmasıdır. Eski bazı hocaların
yaptığı gibi hiçbir şey vermeden
öbür dünyaya gitmek değil! Bilgi
paylaştıkça çoğalır, değeri artar
misali elimdeki her şeyi herkesle
paylaşırım. Bu sebeple çalıştığım
kanun öğrencilerim, çalıştırdığım
ODTÜ Mezunları, Hitit Gösteri ve
Sanat Derneği, TUSAŞ TSM
Korolarında da bildiğim her şeyi
paylaşmaya, koro üyelerine de
Ankara Radyosu’nda edindiğim bilgi
ve birikimi de aktarmaya
çalışıyorum.
TUSAŞ tesislerini gezdiniz mi?
En çok nereden etkilendiniz?
Tesisleri gezerken etkilendiğim
en önemli şey uçak, helikopter ve
insansız hava araçları gibi araçların
bizde yapılabiliyor olmasıydı. Gurur
duydum hem bir sanatçı hem de
ODTÜ Fizik mezunu olarak.
TUSAŞ çalışanlarından ve
yakınlarından oluşan koroyu nasıl
değerlendirirsiniz?
TUSAŞ bünyesinde böylesine bir
koronun/koroların bulunması
çalışanlar için büyük bir şanstır. Bu
sayede iş ortamında yorulan
personelin dinlenme ve rahatlama
şansı oluşmakta, personelin de
kaynaşması, bütünleşmesi mümkün
olmaktadır.
Şirketimiz Korosu ile bugüne
kadar vermiş olduğunuz konserleri
değerlendirirseniz, sizin için en
unutulmazı hangisidir?
Benim için en önemli konser,
Büyük Önderimiz Atatürk’ü geniş
müzik zevkiyle andığımız o büyük
ve anlamlı konserdir.
TUSAŞ Halk Müziği
Çalıştırıcısı İhsan Öztürk ile
Söyleşi
Türk Halk Müziğinin çok
zengin olduğu bir bölgede
doğduğunuzu biliyoruz. Türk Halk
Müziği yaşamınıza nasıl girdi, bu
yönde çalışma kararınız nasıl
oluştu?
Türk Halk
Müziğinin kaynak
kişi, ozan ve türkü
açısından çok
zengin olduğu bir
bölgede, Sivas’ın
Şarkışla ilçesinde
doğdum. Bağlamada ilk ustam
ağabeyim oldu. Ortaokula
başladığımda; okulumuza Galip
Tuncalı adında, Ordu’lu bir
öğretmen atanmıştı ve çok güzel
bağlama çalıyordu. Okulda bir THM
Korosu kurdu. O koroya
arkadaşların teşvikiyle katıldım. Kısa
bir süre sonra da koronun
vazgeçilmez solistlerinden biri
oldum.
Aynı dönemde ilçemizde
“Tiyatro” ve “Koro” çalışmaları
oluyordu. Bu tür gösterilere de
solist olarak katılıyordum. 2. sınıfa
geçtiğimde ağabeyim Eskişehir Hv.
Ast. Sb. Okuluna giderken de
bağlamasını bana bıraktı. O günden
beri de elimden düşürmedim.
Yöreniz, âşık geleneği yönünden
de ülkemizin önde gelen bir yöresi.
Müzik yolculuğunuzda hangi
âşıklarla buluştunuz ve sizi nasıl
etkilediler?
TUSAŞ TÜRK HALK MÜZİĞİ TOPLULUĞU
Geleneksel
kültürümüzden
yavaş yavaş
uzaklaşmaya
başladığımız
günümüzde
kültürel
değerlerimizden
biri olan Halk
müziğimizi Şirketimizde de
yaşatmak için 2009 yılında kurulan
TUSAŞ Türk Müziği Topluluğu
2012-2013 dönem sonu konserini
içeriği oldukça dolu bir repertuvar
ile gerçekleştirmeyi planlıyor.
TUSAŞ Halk Müziği Topluluğu
konseri 8 Haziran 2013 tarihinde
Devlet Tiyatroları Cüneyt Gökçer
sahnesinde gerçekleştirilecek.
63
Çalışmalarımızdan bir kare
Küçükken Âşık Veysel
okulumuza konser vermeye
gelmişti. İlk kez orada böylesine
güzel çalıp söyleyen bir âşığı
yakından izlemiş, çok da
etkilenmiştim. O günden sonra
THM’ni daha çok benimsedim.
Küçük yaşıma karşın iyi bir
repertuarım oluşmuştu.
Bu arada yöremizde iyi bağlama
çalan büyüklerimizden de yardım
ve destek almışımdır.
TRT repertuarına, kaynak kişi
ve derlemeci olarak sizin
kazandırdığınız çok sayıda eser
var. THM eserlerinin orijinal
formuyla kayıt altına alınması ve
yeni kuşaklara aktarılması
konusunda ne düşünüyorsunuz?
TRT THM repertuarına 100
civarında türkü verdim. Repertuar
Kurulu’na kaynak kişinin ses
kaydıyla, notasıyla derlediğiniz
türküyü/türküleri veriyorsunuz.
Kurul da gereken özellikleri taşıyan
eserleri kabul ediyor, sonra da nota
ressamlarına yeniden yazdırarak
basıyor ve kuruma bağlı tüm
radyolara gönderiyor. Ancak
derleyicilere (maddi) destek yok.
Derleme konusu çok az sayıdaki
gönüllü derleyicilerin çabalarıyla,
olması gerekenden daha
ağır, daha
64
verimsiz bir şekilde yürütülüyor.
Oysaki Anadolu’da 60 yaş üstü
kuşaktan derlenecek ve repertuara
kazandırılacak bir dolu türkü var.
Yurt içinde olduğu kadar yurt
dışında da birçok ülkede konserler
verdiniz. Yurt dışındaki
vatandaşlarımızın ve yabancıların
THM’ne ilgileri konusundaki
izlenimlerinizi bizimle paylaşır
mısınız?
Yabancı ülkelerde daha çok
Türklerin yoğun olduğu bölgelerde
konserler verdik. Konserlere de
daha çok vatandaşlarımız geliyordu.
Her yerde yoğun ilgiyle karşılaştık.
Farklı dili ve kültürü olan
ülkelerde yaşamak; yurtlarından,
sevdiklerinden ayrı olmak,
kültürlerine daha çok özlem
duymalarına, daha çok sahip
çıkmalarına yol açıyor. Az da olsa
yabancılara da müziğimizi dinletme
olanağı bulduk.
Yurt dışında yabancı
müzisyenlerden tanıdıklarım,
arkadaşlarım oldu. Müziğimizdeki
ezgi ve ritim zenginliğinden çok
etkilendiklerini söyleyebilirim.
Örneğin Berlin’de Yunanlı bir
buzuki sanatçısıyla çok iyi
arkadaşlık kurduk. Türkiye’ye
döndükten sonra da bir
süre yazıştık. O’na
türkü notaları ve
kasetleri
gönderdim.
İki dönemdir
TUSAŞ THM
topluluğunu
çalıştırıyorsunuz. Bu koroyu
çalıştırmaya nasıl karar verdiniz?
TUSAŞ hakkında daha önceden
(az da olsa) fikrim ve bilgim vardı.
İlhami Tanyolu Beyefendi ile
önceden tanıdığım arkadaşlarımızın
şeflik önerdiklerinde olaya peşin
olarak sıcak baktım. Daha sonra
“neleri nasıl yapacağımız”
konusunu ayrıntılarıyla konuşunca
fikirlerimizin örtüştüğünü, bu
koroyla olumlu işler kotaracağımızı
öngördüm. TUSAŞ’ ta çalışma
salonlarını gezdik, daha önce
yapılan çalışmalar hakkında bilgi
edindim, konser videolarını izledim
ve TUSAŞ THM korosunu
çalıştırmaya karar verdim.
TUSAŞ THM korosunu
çalıştırdığınız iki yıllık dönem
içinde, koroyu ve ulaştığı düzeyi
nasıl değerlendirirsiniz?
Ben koronun grafiğini çok
beğeniyorum. Ankara’nın üst düzey
müzik icra eden korolarından biri
olduğumuzu rahatlıkla
söyleyebilirim. Çok yetenekli iki
bağlamacımız, üç perküsyoncumuz
koroya güç ve renk katıyorlar.
Korodaki arkadaşlar kolay algılıyor,
çabuk öğreniyorlar. Çok zor eserleri
bile çok uzun çalışmalara gerek
kalmadan halledebiliyoruz. Genel
ses ortalamamız da bir hayli iyi.
Kısaca sürekli çıkış izleyen bir
grafiğimiz var ve iki yıllık
çalışmadan sonra ulaştığımız yerden
hoşnut, gelecekten umutluyum.
Koromuzu çalıştırmaya
başlamazdan önce Şirketimiz
hakkında ne tür bilgilere
sahiptiniz? Ve birlikte çalıştığınız
bu iki yılın sonunda TUSAŞ
hakkındaki düşüncelerinizi
öğrenebilir miyiz?
Kurum olarak bize çok iyi
çalışma ortamı ve olanakları
sunuyorlar. Başarının artarak
sürmesi için en önemli nedenlerden
biri de budur. Sıcak bir ortam
buluyorum. Koro arkadaşlarımı
seviyorum. İlhami Bey’in şahsında
bütün yetkililere müteşekkirim.
TUSAŞ TÜRK HALK OYUNLARI TOPLULUĞU
Kültürel
mirasımızın en
önemli ögelerinden
biri olan Halk
Oyunlarını
Şirketimizde
yaşatmak ve
yaygınlaştırmak için
geçtiğimiz yıl kurulan
TUSAŞ Türk Halk Oyunları
Topluluğu 2012-2013 dönem sonu
gösterisini 6 Temmuz 2013 tarihinde
sergileyecek.
Şirket çalışanlarından ve
ailelerinden oluşan topluluğumuz
çalışmalarını haftada iki gün
Şirketimiz tesislerinde yer alan
misafirhanede ve spor salonunda
yapmaya devam ediyor.
Topluluğun dönem sonu
gösterisi; Uygarlıkların beşiği
Anadolu’da, atalarımızın yaratıcı
gücü, sanat anlayışı, beğeni ve
becerilerinin de katkısıyla
oluşturulan ve kuşaktan kuşağa
aktarılarak günümüze kadar gelen
halk oyunlarımızın zenginliğini ve
çeşitliliğini ortaya koyacak şekilde
sunulacak.
TUSAŞ Halk Oyunları
Topluluğu Çalıştırıcısı Gökhan
Yılmaz ile Söyleşi
Halk Oyunlarına ilginiz ne
zaman başladı?
Halk oyunları ile tanışmam beş
THOT 1 Yaşında
yaşında ablam
sayesinde başladı.
İlk eğitmenim
ablamdır. Evde
çalışırken bana da
ilk yörem olan
Bitlis’i öğretti ve
okula başlayınca da yarışma
grupları ile çalışmaya başlamış
oldum.
Bu güne kadar ülkemizi
temsilen hangi ülkelerde
gösterilerde bulundunuz?
Yunanistan, A.B.D, Çin, Güney
Kore, Belçika, İsviçre, Meksika,
Hindistan, Pakistan da düzenlenen
festival ve Türk fuarlarında sahne
aldık.
Yabancı ülkelerde bizim Halk
Oyunlarımıza duyulan ilgi nasıl?
Hem kostümlerimizi hem
oyunlarımızı çok beğeniyorlar.
Özellikle Trabzon yöresi
oyunlarımızı büyük bir ilgiyle
izliyorlar.
Halk Oyunları sizin için ne
anlam ifade ediyor?
Hayatımın bir parçası oldu
diyebilirim. Kendi topraklarımızın
öz değerlerine sahip çıkmanın
verdiği gurur ve kültürümüzü
yaymak için verdiğimiz emeğin
değeri paha biçilmez.
TUSAŞ tesislerini gezdiniz mi?
En çok nereden etkilendiniz?
Maalesef henüz gezmek için
fırsatım
olmadı.
Ama
aklımda kalan bir gün yaşadım
TUSAŞ’da. Göktürk-2’nin fırlatılış
anını ve o heyecanı unutamam.
Kendim o projede çalışmış kadar
etkilendim.
TUSAŞ çalışanlarından ve
yakınlarından oluşan
topluluğumuzu nasıl
değerlendirirsiniz?
Çok özverili bir topluluk TUSAŞ
Halk Oyunları Topluluğu. Mesaiden
sonra vakit ayırabilmek provalara
düzenli gelebilmek çok büyük
fedakârlık. Çok azimli üyelerimiz
var. Hayatı boyunca halk oyunları
faaliyetinde bulunmamış ama
özlemini çekmiş olan üyelerimizin
gösterdiği çaba inanılmaz ve
başarıyı da sağlamış durumdalar.
Her prova eğlenceli ve verimli
geçiyor. Aile olmayı da başardık
sanırım.
TUSAŞ THOT Topluluğu ile
gerçekleştirdiğimiz gösteriyi nasıl
değerlendiriyorsunuz?
Kısa sürede çok çalışarak benim
de beklentimin üzerinde bir gösteri
ortaya çıkarmış olduk. Bu sene
hedefimiz daha büyük. Zor bir
görev bizi bekliyor. Ama gösteri
zamanı hafızalarınıza kazınacak bir
gösteriye imza atacağız.
Çalışmalarımızdan bir kare
65
Ziyaretçilerimiz
ZİYARETÇİLERİMİZ
Kamerun Savunma Bakanı Alain Edgard Mebe Ngo’o
Yemen Hava Kuvvetleri Komutanı Tümg. Rashid Nasser Al Janad
Libya Hava Savunma Kuvvet Komutanı Tuğg. Jumaa Husseın Mohamed Al Abanı
Polonya Savunma Ve Modernizasyon Müsteşarı Korg. (E) Waldemar Skrzypczak
17 Ocak 2013
18 Ocak 2013
23 Ocak 2013
23 Ocak 2013
24 Ocak 2013
28 Ocak 2013
7 Şubat 2013
19 Şubat 2013
27 Şubat 2013
27 Şubat 2013
1 Mart 2013
6 Mart 2013
12 Mart 2013
12 Mart 2013
14 Mart 2013
15 Mart 2013
25 Mart 2013
26 Mart 2013
3 Nisan 2013
66
General - Amiral Oryantasyon Programı Katılımcıları
Kamerun Savunma Bakanı Alain Edgard Mebe Ngo’o ve Beraberindeki Heyet
İçişleri Eski Bakanı İdris Naim Şahin
EADS Sogerma Başkanı Jean Michel Leonard
Suudi Arabistan Advanced Electronics Company Başkanı Dr. Ghassan Al-Shıbl
Kara Harp Okulu Komutanı Tümg. Yılmaz Uyar
KASİAD Yönetim Kurulu Üyeleri
Milli Savunma Bakanı İsmet Yılmaz Refakatinde Azerbaycan Savunma Bakanı Korg. Sefer Abiyev
ve Beraberindeki Heyet
TBMM Milli Savunma Komisyonu Üyeleri
Libya Hava Savunma Kuvvet Komutanı Tuğg. Jumaa Hussein Mohamed Al Abani
Milli Savunma Bakanı İsmet Yılmaz Refakatinde Pakistan Savunma Bakanı Syed Naveed Qamar
Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ve Ürdün Haşimi Krallığı Kralı II. Abdullah İbn El Hüseyin
Pakistan Hava Harp Akademisi Komutanı Tümg. Farooq Habib ve Beraberindeki Heyet
Polonya Savunma ve Modernizasyon Müsteşarı Korg. (E) Waldemar Skrzypczak
Genelkurmay II. Başkanı Org. Hulusi Akar ve Beraberindeki Heyet
Silahlı Kuvvetler Yüksek Sevk ve İdare Akademisi Komutanlığı Müdavimleri
Yemen Hava Kuvvetleri Komutanı Tümg. Rashid Nasser Al Janad ve Beraberindeki Heyet
Şili 4. Üs Komutanı Tuğg. Eduardo Pena ve Beraberindeki Heyet
Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarı Doç.Dr. Mehmet Ulvi Saran ve Beraberindeki Heyet
Ziyaretçilerimiz
TBMM MİLLİ SAVUNMA KOMİSYONU ÜYELERİ ŞİRKETİMİZİ ZİYARET ETTİ
TBMM Milli Savunma
Komisyonu Başkanı Oğuz Kaan
Köksal ve beraberindeki komisyon
üyeleri gezi ve incelemelerde
bulunmak üzere Şirketimizi ziyaret
etti.
Şirketimiz Yönetim Kurulu
Başkanı Yalçın Kaya ve Genel
Müdürümüz Muharrem Dörtkaşlı
karşıladığı Komisyon Üyeleri ile
hatıra fotoğrafı çekilmesinin
ardından toplantıya geçildi.
Milli Savunma Komisyonu
Başkanı Oğuz Kaan Köksal, brifing
öncesi yaptığı açıklamada
Genelkurmay Başkanlığı ve Milli
Savunma Bakanlığı ile ortak yapılan
bir program dahilinde tesisleri
gezdiklerini belirterek, “Bugünkü
programda ise Türkiye’nin göz
bebeği olan TUSAŞ’ta gezi ve
incelemelerimizi sürdüreceğiz.
Buradaki çalışmalar hakkında
Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel
Müdür’den bilgiler alacağız.” diye
konuştu.
Yönetim Kurulu Başkanımız
Yalçın Kaya’nın hoş geldiniz
konuşmasının ardından, Genel
Müdürümüz Muharrem Dörtkaşlı,
komisyon üyeleri’ne verdiği
brifingde; Şirketimizin çalışma
alanları ve yürütülen projeler
hakkında bilgi verdi.
Brifingin ardından, ilk olarak
T129 ATAK Helikopteri’nin üretim
alanını ziyaret eden komisyon
üyeleri, genel üretim alanındaki
turlarını tamamlamalarının
ardından, Uçuş Kulesi’nden ATAK
Helikopteri’nin gösteri uçuşunu
izledi.
Şirketimizde yer testleri büyük
bir hızla devam eden Türk
Başlangıç ve Temel Eğitim Uçağı
HÜRKUŞ hakkında da yerinde bilgi
alan komisyon üyeleri, aviyonik
laboratuarlarında ve mühendislik
binalarında da incelemelerde
bulundular.
İnsansız Hava Aracı ANKA’nın
sistemleri ile yakından ilgilenen
heyet, tesis turunun ardından
burada bulunmaktan ve gördükleri
başarılı projelerden duydukları
mutluluğu dile getirdiler.
AZERBAYCAN SAVUNMA BAKANI KORG. SEFER ABIYEV VE MİLLİ SAVUNMA BAKANI İSMET YILMAZ ŞİRKETİMİZİ ZİYARET ETTİ
Azerbaycan Savunma Bakanı
Korg. Sefer Abiyev, Milli Savunma
Bakanı İsmet Yılmaz’ın ev
sahipliğinde Şirketimizi ziyaret etti.
19 Şubat 2013 tarihinde
gerçekleştirilen ziyarette Bakan
Abiyev ve beraberindeki heyete
Dörtkaşlı tarafından verilen brifingin
ardından, yapılan tesis turunda
Şirketimizin kabiliyetleri ve yürüttüğü
projeler hakkında bilgiler verildi.
67
Ziyaretçilerimiz
ÜRDÜN KRALI VE CUMHURBAŞKANIMIZ TESİSLERİMİZİ ZİYARET ETTİ
Ürdün Haşimi Krallığı Kralı II.
Abdullah İbn El Hüseyin ile
Cumhurbaşkanımız Abdullah Gül
ve beraberlerindeki heyet 6 Mart
2013 tarihinde tesislerimizi ziyaret
etti.
Ziyarete Maliye Bakanı Mehmet
Şimşek, Milli Savunma Bakan
Yardımcısı Hasan Kemal Yardımcı,
Gnkur.Gn.P.P.Bşk. Korg. Alpaslan
Erdoğan, Savunma Sanayii
Müsteşarı Murad Bayar ile Ürdün
Büyükelçisi Amjad Adaileh eşlik
etti.
Dörtkaşlı tarafından verilen brifing
ile Şirketimiz hakkında bilgi alan
Kral Abdullah, TUSAŞ’ta
bulunmaktan ve çalışmaları
görmekten duyduğu memnuniyeti
dile getirdi.
Ardından projeleri yerinde
inceleyen Kral Abdullah ve
Soldan Sağa: TUSAŞ Ynt.Krl.Bşk. Yalçın Kaya, TUSAŞ Genel Müdürü Muharrem Dörtkaşlı, Ürdün Kralı II. Abdullah İbn El Hüseyin,
Cumhurbaşkanı Abdullah Gül.
Cumhurbaşkanı Gül, ilk olarak
Özgün İnsansız Hava Aracı
“ANKA”, daha sonra Türk Başlangıç
ve Temel Eğitim Uçağı “HÜRKUŞ”
ve T129/ATAK Taktik ve Keşif
Helikopteri hakkında detaylı bilgi
aldı.
Kral Abdullah ve
Cumhurbaşkanı Gül T129/ATAK
Helikopteri’nin kokpitine oturarak
incelemeler yaptı. İncelemelerinin
ardından; Uçuş Kulemize çıkarak,
T129/ATAK Helikopteri’nin gösteri
uçuşunu izledi.
Cumhurbaşkanı Gül ve Ürdün Kralı Abdullah pilot montu giyerek Atak’ın kokpitine geçtiler.
Cumhurbaşkanı Gül ve Ürdün Kralı Abdullah Atak Helikopterinin uçuşunu izlediler.
68
Ziyaretçilerimiz
69
Ziyaretçilerimiz
PAKİSTAN SAVUNMA BAKANI SYED NAVEED QAMAR VE MİLL SAVUNMA BAKANI İSMET YILMAZ ŞİRKETİMİZİ ZİYARET ETTİ
Pakistan Savunma Bakanı Syed
Naveed Qamar ve beraberindeki
heyet Milli Savunma Bakanımız
İsmet Yılmaz’ın da katılımlarıyla ve
Şirketimizi ziyaret etti.
1 Mart 2013 tarihinde
gerçekleştirilen ziyarette Genel
Müdürümüz Muharrem Dörtkaşlı
tarafından verilen brifingin
ardından yapılan tesis turunda
Qamar, Şirketimizde yürütülen
projeler hakkında
yöneticilerimizden detaylı bilgi
aldı.
Bakan Qamar, Şirketimizde
görev yapmakta olan Pakistanlı
personeli de ziyaret ederek
çalışmalar hakkında bilgi aldı.
TUSAŞ GELECEĞİN MÜHENDİSLERİNE IŞIK TUTMAYA DEVAM EDİYOR
2013 Yılının ilk çeyreği itibariyle
17 farklı üniversiteden 874 öğrenci
ve öğretim görevlisini ağırlayan
Şirketimiz havacılık alanındaki
deneyimlerini genç mühendis
adayları ile paylaşmaya devam
ediyor.
Düzenlenen teknik gezi
programları kapsamında Şirketimiz
ve faaliyetleri hakkında detaylı
bilgilerin yer aldığı TUSAŞ Tanıtım
brifinginin sunulmasının ardından
öğrenciler, yapılan fabrika turunda
yapılan çalışmaları yerinde
görebiliyor.
Ocak-Nisan 2013 tarihleri arasında aşağıda isimleri bulunan Üniversiteler Şirketimize teknik gezi düzenlemişlerdir.
• 15 Ocak 2013, İstanbul Teknik Üniversitesi Uçak Uzay Mühendisliği
Kulübü Öğrencileri
• 21 Ocak 2013, Aksaray Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü
Bilim Teknik Kulübü Öğrencileri
• 29 Ocak 2013, İTÜ Savunma Teknolojileri Kulübü Öğrencileri
• 20 Şubat 2013, Melikşah Üniversitesi IEEE Topluluğu Öğrencileri
• 1 Mart 2013, Pamukkale Üniversitesi IEEE Öğrenci Topluluğu
• 8 Mart 2013, Karabük Üniversitesi Makine Bilişimleri Teknolojileri
Kulübü Öğrencileri
• 8 Mart 2013, Bahçeşehir Üniversitesi Mekatronik Topluğu Öğrencileri
• 13 Mart 2013, Sakarya Üniversitesi Bilim Ve Teknoloji Topluluğu
Öğrencileri
• 22 Mart 2013, Süleyman Demirel Üniversitesi Mekatronik Eğitimi
Bölümü Öğrencileri
70
• 25 Mart 2013,Gazi Üniversitesi Elektrik Elektronik Mühendisliği
Öğrencileri
• 27 Mart 2013, THK IEEE Öğrenci Kulübü
• 29 Mart 2013, Selçuk Üniversitesi Mühendislik Fakültesi
Öğrencileri
• 5 Nisan 2013, Atılım Üniversitesi Metalurji ve Malzeme
Mühendisliği Öğrencileri
• 8 Nisan 2013, Gazi Üniversitesi Metalurji ve Malzeme
Mühendisliği Öğrencileri
• 9 Nisan 2013, Turgut Özal Üniversitesi Öğrencileri
• 17 Nisan 2013, Karatay Üniversitesi Mühendislik Fakültesi
Mekatronik, Bilgisayar, Makine Ve Elektrik Elektronik Bölümü
Öğrencileri
• 26 Nisan 2013, Mersin Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Topluluğu
Aktüel
ORGANİK ÇOCUKLAR
Şirketimiz Kreş ve Anaokulu
Psikoloğu Hüseyin Abay ve Elmas
G. Atalar tarafından çocukların
ruhsal ve sosyal açıdan daha sağlıklı
yetişmelerini sağlamak amacıyla
yazılan “Organik Çocuklar” isimli
kitap Nobel Akademik
Yayınlarından çıktı.
Çocuk eğitimi konusunu
akademik teorik ayrıntıdan ve
abartıdan kurtarıp en temel anne
baba tutumlarını ön plana çıkartarak
sade bir dille yazılan kitap, anne
babalara güncel örnekle sorunları
ve çözümlerini sunuyor.
Arka Kapak’tan
Günümüz pedagojisinin aşırı
hassaslaştırıldığı anne babalar,
“Acaba hata mı yapıyorum? Çocuk
neden böyle yaptı? Bir sorun mu
var?” diyerek sürekli bir tedirginlik
içerisinde çocuklarını gözlemekte
ve müdahale etmektedirler. Bu da
çocuklarıyla doğal bir ilişki
yaşamalarını ve çocukların normal
yetişmesini engellemektedir.
Sizde kendiniz ve çocuğunuzu;
günümüzün
aşırı kaygı
yaratıcı ve
tedirgin edici
hormonlu
pedagojisinden
kurtarıp doğal
anne baba
tutumlarınızı ve
sağduyunuzu
birkaç evrensel pedagojik tutumla
bilinçlendirip sağlıklı ve normal
çocuklar yetiştirmek istiyorsanız,
işte size: ORGANİK ÇOCUKLAR.
EN ÇOK SATAN KİTAPLAR LİSTESİ
1. Düğümlere Üfleyen Kadınlar
2. Ruhi Mücerret
3. Stratejik Karar Kitabı
4. Bir Psikiyatristin Gizli Defteri
Ece Temelkuran
Murat Menteş
Mikael Krogerus
Roman Tschappeler
Gary Small
Gigi Vorgan
5. Efsane: Bir Barbaros Romanı
6. Beyaz Türkler Küstüler
7. Kürk Mantolu Madonna
8. Karatay Diyeti’yle Obezite ve Diyabete Çözüm Var!
9. Sende Kendimi Buldum
10. Modern Dünyaya Yön Veren 50 Düşünür
İskender Pala
Alev Alatlı
Sabahattin Ali
Canan Efendigil Karatay
Sylvia Day
Stephen Trombley
KİTAP KURDU
KÜRK MANTOLU
MADONNA
Sabahattin ALİ
YAPI KREDİ YAYINLARI
Her gün, daima öğleden
sonra oraya gidiyor,
koridorlardaki resimlere
bakıyormuş gibi ağır ağır, fakat
büyük bir sabırsızlıkla asıl
hedefine varmak isteyen
adımlarımı zorla zapt ederek
geziniyor, rastgele gözüme
çarpmış gibi önünde
durduğum “Kürk Mantolu
Madonna”yı seyre dalıyor, ta
kapılar kapanıncaya kadar orada bekliyordum.”Kimi
tutkular rehberimiz olur yaşam boyunca. Kollarıyla bizi
sarar. Sorgulamadan peşlerinden gideriz ve hiç pişman
olmayacağımızı biliriz. Yapıtlarında insanların
görünmeyen yüzlerini ortaya çıkaran Sabahattin Ali, bu
kitabında güçlü bir tutkunun resmini çiziyor. Düzenin
sildiği kişiliklere, yaşamın uçuculuğuna ve aşkın
olanaksızlığına (?) dair, yanıtlanması zor sorular soruyor.
STRATEJİK KARAR
KİTABI
Mikael KROGERUS
Roman TSCHAPPELER
BRANDAGE YAYINLARI
Her gün aynı sorularla
yüzleşiyoruz: Ne istiyorum? Ve
onu nasıl elde edebilirim?
Nasıl daha mutlu yaşar ve
daha verimli çalışırım? Kitap;
bu sorunları çözmenizde size
yardımcı olacak en iyi elli
karar verme modelini
öğreneceğiniz gibi kitabı
bitirdiğiniz zaman öğrenmiş
olacağınız her şeyi nasıl hatırlayacağınızı da gösteriyor.
İster bir sunum hazırlamak ya da birinin ticari fikrine
değer biçmek için, ister kendinizi daha yakından
tanımak için bir plana ihtiyacınız olsun, görsel yardımcı
araçlarla dolu bu eşsiz rehber. Bunun yanısıra
sorularınızı basitleştirmekte ve doğru karara doğru adım
atmanızı sağlamakta size yardımcı olacaktır.
71

Untitled

Transkript

Benzer belgeler

ATAK PROGRAMI`NDA fi‹RKET‹M‹Z ANA YÜKLEN‹C‹L‹

Untitled

Untitled

C) Salon Modelleri Yarışma Kuralları

25. KURULUŞ YILDÖNÜMÜMÜZÜ COŞKUYLA KUTLADIK

Ders Dosyası - Uçak Gövde

Untitled

25/12/2007 - INDEX Bilgisayar