MAĞARA ARAŞTIRMA FORMU (Açıklamalar)

MAĞARA ÖN ETÜD FORMU
Açıklamalar
ANKARA
KASIM 2012
MAĞARA ARAġTIRMA FORMU (Açıklamalar)
MAĞARA ARAŞTIRMA FORMU
(AÇIKLAMALAR)
1. MAĞARANIN
ADI: Bu bölüme mağaranın yörede kullanılan adı (varsa diğer alternatif kullanımlar)
yazılacaktır.
ĠLĠ, ĠLÇESĠ, KÖYÜ, MEVKĠĠ: Mağaranın bulunduğu idari yapılar yazılacaktır.
PAFTA NO: Mağaranın bulunduğu 1:25.000 ölçekli harita paftasının nosu yazılacaktır
(örnek: M26 a1)
RAKIM: Mağaranın GPS veya benzeri konumlandırma aracıyla ölçülmüĢ olan denizden
yüksekliği yazılacaktır.
KOORDĠNAT: Mağaranın GPS veya benzeri konumlandırma aracıyla ölçülmüĢ olan X ve Y
koordinatları UTM sisteminde yazılacaktır (örnek: X 492740, Y 4565229)
2.
LOJĠSTĠK BĠLGĠLER
Lojistik bilgiler baĢlığı altında, mağaraya yönelik yürütülecek araĢtırma çalıĢmalarında
kullanılabilecek kamp yeri, yakın yerleĢim, içme/kullanma suyu kaynağı, kampta
kullanılabilecek yakacak malzeme ve tehdit oluĢturabilecek yabani hayvan varlığı VAR/YOK
seçenekleri iĢaretlenerek belirtilecektir.
3. YAĞIġ DURUMU
Mağaranın bulunduğu bölgede maksimum ve minimum yağıĢların gerçekleĢtiği aylar
belirtilecektir. Bu kısım doldurulurken yerel meteoroloji teĢkilatından yardım alınabileceği
gibi, yöre halkından sorularak da öğrenilmesi mümkündür.
4. GĠRĠġ ÖZELLĠKLERĠ
Mağara ağız yönü, mağaranın içine sırt verilip yüz mağaradan dıĢarı bakacak Ģekilde
konumlanıldığında, yüzümüzün baktığı yöndür. Örneğin sırtımızı mağaraya döndüğümüzde
yüzümüz doğuya bakıyorsa, fiĢteki pusulada E harfi daire içine alınacaktır.
Mağaranın giriĢ ağzı Ģekli de kareli bölmeye taslak olarak çizilecektir. Bu çizimin
olabildiğince ölçekli olması için bölme grid hücrelerine ayrılmıĢtır.
5. FĠZĠKĠ UZANIM ġEKLĠ
Mağaranın Fiziki Uzanım ġekli belirtilirken, mağaraya giriĢ yapan araĢtırmacının genel olarak
izlediği parkur iĢaretlenecektir. Örneğin, hiç dikey iniĢ/çıkıĢ yapılmamıĢsa YATAY, mağara
dik bir baca Ģeklindeyse ve ilerlemek mümkün olmamıĢsa ġAFT, genelde dikey bacalardan
oluĢan ancak yatay uzanımları da olan bir geometri varsa DĠKEY, yatay ilerleme sırasında
iniĢ/çıkıĢlarla karĢılaĢılıyorsa YARI YATAY/YARI DĠKEY, belirli bir açıyla derine/yukarıya
doğru yatay ilerlenebiliyorsa EĞĠMLĠ seçenekleri iĢaretlenmelidir.
6. FĠZĠKĠ ÖZELLĠKLER
Mağara içerisinde ilerlenebilen kısımda adımlayarak veya baĢka bir yöntemle uzunluk ölçümü
yapılmıĢsa UZUNLUK kısmına yazılmalı, ölçümün nasıl yapıldığı da yanında belirtilmelidir
(örnek: tahmini vb.). Derinlik ve Yükseklik mağaranın son noktasının giriĢ ağzına göre
yükseklik farkıdır. Bu parametrenin ölçümü de profesyonel mağaracı olmayan araĢtırmacılar
için TAHMĠNĠ olarak yapılmalı, can güvenliği riski taĢıyacak giriĢimlerden kaçınılmalıdır.
Mağara Koruma ġubesi Müdürlüğü
Sayfa 2
MAĞARA ARAġTIRMA FORMU (Açıklamalar)
Mağaranın hidrografik değerlendirmesinde mağaranın giriĢ yapılan ağzından içeri su giriĢi
varsa DÜDEN, dıĢarı su çıkıĢı varsa KAYNAK, birden fazla giriĢ varsa ve sisteme bu Ģekilde
hem giriĢ hem çıkıĢ oluyorsa GEÇĠġ seçeneği iĢaretlenecektir.
Mağarada suyla tamamen dolu olduğu için nefes almaya müsait hiç boĢluk kalmamıĢ
galeri/kol varsa “Sifon” parametresi VAR, galeri suyla dolu olsa bile dalıĢ yapmadan
ilerlemek mümkün ise YOK seçeneği iĢaretlenecektir.
Mağara içinde net bir su akıĢı gözleniyorsa “Aktif Galeri” VAR, su olsa bile akıĢ
gözlenmiyorsa YOK seçeneği iĢaretlenecektir. “Fosil Galeri” de içinden su akmayan, ancak
sarkıt-dikit oluĢumuna olanak sağlayacak Ģekilde tavandan belirgin su sızıntısı/damlama varsa
VAR, yoksa YOK olarak değerlendirilecektir.
Bu bölümün sağında yer alan mağaranın katlı yapısına iliĢkin kısımda, mağaranın ilerleme
Ģekline göre kiĢisel değerlendirmeniz yer alacaktır. Mağara birden fazla galeri içeriyor ve
kılavuz hat döĢenmediği takdirde kaybolma riski taĢıyorsa LABĠRENT, birden fazla giriĢ
ağzına sahipse giriĢ sayısına göre ÇĠFT veya ÇOK GĠRĠġLĠ seçenekleri iĢaretlenmelidir. Bazı
mağaralarda tek giriĢ olmasına karĢın ana galeri daha sonra düĢey düzlemde birden fazla
paralel yatay kol halinde devam edebilir. Bu durumda gözlenen kat sayısına göre ĠKĠ veya
ÇOK KATLI değerlendirmesi yapılmalıdır.
Mağaranın giriĢ ağzının bulunma Ģekline göre yapılacak değerlendirmede mağaradan su çıkıĢı
olması durumunda KAYNAK ÇIKIġI, su giriĢi varsa DÜDEN GĠRĠġĠ seçenekleri
iĢaretlenmelidir. Mağaranın bir yol yapım çalıĢmasında ortaya çıkıp çıkmadığı (YOL
YARMASINDA) ya da mağara ağzına ulaĢmak için dikey tırmanma gerekip gerekmediği
(ASKIDA) dikkate alınarak değerlendirme yapılacaktır.
7. ULAġIM BĠLGĠLERĠ
Mağaralara iliĢkin yürütülen çalıĢmalarda ulaĢım bilgileri lojistik açısından büyük önem taĢır.
Herhangi bir statü ile koruma tesis edilmesi veya mağaranın turizme açılıp açılamayacağının
değerlendirilmesinde bu bilgiler de esas alınır. Bu nedenle, mağaranın ağzına kadar araçla
ulaĢım imkanının olup olmadığı GiriĢe Araçla UlaĢım baĢlığında VAR veya YOK olarak
belirtilecektir. GiriĢe Yaya UlaĢım baĢlığında ise kastedilen normal fiziki koĢullara sahip bir
insanın herhangi bir ek sistem gerektirmeden (ip, merdiven veya makara sistemi gibi) mağara
ağzına ulaĢıp ulaĢamayacağıdır.
Mağaranın yakınına kadar asfalt kaplı devlet yolu ile ulaĢım varsa “Yakınında Karayolu”
baĢlığında VAR seçeneği iĢaretlenecektir. Mağara ağzına ulaĢmak için bir Ģahıs arazisinden
geçmek gerekiyorsa “ġahıs Arazisi” VAR, en yakındaki Ģehirde havaalanı varsa “ġehirde
Havaalanı” baĢlığında VAR seçeneği iĢaretlenmelidir.
8. GENEL LĠTOLOJĠ
Genel litolojiden kastedilen mağaranın içerisinde geliĢtiği kayanın türüne iliĢkin
tanımlamadır. Ayrıntılı bir litolojik analiz gerekmediği gibi, mümkün ise bu konuda DSĠ taĢra
teĢkilatlarından da destek alınabilir. Jeolojik literatür açısından teknik destek almak ya da bu
konuda bir nitelendirme yapmak mümkün değilse, gözleme bağlı olarak bu bölümde bulunan
boĢluklardan birine kayanın rengi, kırıldığında ortaya çıkan renk, pekiĢme durumu, taneli
malzeme içeriyorsa malzemenin boyutları ve Ģekli gibi bilgiler not edilmeli, kaya biriminin
fotoğrafları çekilerek etüd dosyasına eklenmelidir.
Mağara Koruma ġubesi Müdürlüğü
Sayfa 3
MAĞARA ARAġTIRMA FORMU (Açıklamalar)
9. HĠDROJEOLOJĠK – HĠDROKĠMYASAL BULGULAR
Mağara ağzından su çıkıĢı olup olmadığı, VAR seçeneği iĢaretlenmiĢse bunun sürekli mi,
mevsimsel mi olduğu belirtilmelidir. Mağaradan su çıkıĢı olup olmadığı ve bunun dönemsel
sürekliliği konusunda yöre halkından bilgi alınabilir.
Su çıkıĢı olması durumunda bunun tahmini debisi basit bir yöntemle belirlenebilir: Dışarıda
mağara çıkışına yakın bir nokta ve buna yaklaşık 10 metre (yuvarlak bir sayıyla ifade
edilebilecek mesafe olması işlemi kolaylaştırır) uzaklıkta ikinci bir nokta tespit edilir. İlk
noktadan bir pet şişe suya bırakılırken kronometre çalıştırılır. Pet şişe ikinci noktaya
ulaştığı anda kronometrede geçen süre ölçülür. İki nokta arası mesafenin geçen
süreye bölünmesiyle m/sn biriminde debi (Q) elde edilir. Bu değer, mağaradan çıkan
suyun tahmini debi değeridir.
Bu gözlemlerin ve değerlendirmelerin yapıldığı ay da çizelgedeki yere iĢlenmelidir. Su
akıĢının olmadığı takdirde dahi, çıkıĢ ağzının cidarında geçmiĢ su çıkıĢlarının izi olabilir. Bu
Ģekilde bir gözlem yapılması durumunda “Sel Ġzi” baĢlığında VAR seçeneği iĢaretlenecektir.
Mümkünse sel izinin çıkıĢ yatağından (zemin) yüksekliği cm olarak “Gözlem” baĢlığının
yanındaki boĢ alana yazılabilir.
Mağara ağzından su çıkıĢı olması halinde suda bulanıklık, koku gibi nitelikler ilgili yerlere
iĢaretlenecektir.
Mağaradan çıkan suyun geldiği (mağaraya girdiği) nokta biliniyorsa, buraya ulaĢmadan önce
suyun herhangi bir kirletici unsurla temasının olup olmadığı MEMBADA KĠRLETĠCĠ
baĢlığında belirtilir. Benzer Ģekilde, mağaradan çıkan suyun mağaradan çıktıktan sonra
kullanıldığı bir alan varsa, bu da MANSABDA KULLANIM baĢlığına yazılmalıdır.
Mağaradan çıkan suya iliĢkin yapılabilecek diğer gözlemler de DĠĞER baĢlığında boĢ
bırakılan alana yazılır.
10. JEOMORFOLOJĠK BULGULAR
Mağara içerisinde karĢılaĢılabilecek speleotemler (mağara oluĢumları) liste halinde
verilmiĢtir. Bu listede yer alan oluĢumların tümünün tek bir mağarada bulunma zorunluluğu
olmadığı gibi, bazen hiçbir oluĢum gözlenmeyen mağaralar da bulunabilmektedir. Bu
nedenle, sadece listede yer alan isimlerin çağrıĢtırdığı Ģekiller görülmesi durumunda fotoğrafı
çekilerek iĢaretlenecektir. Herhangi bir Ģekilde eĢleĢtirme yapılamadığı durumda, rastlanan ve
cazibe unsuru oluĢturabileceği düĢünülen oluĢumun sadece fotoğrafı çekilerek rapora
eklenecektir. AĢağıda mağaralarda sıkça rastlanan speleotemlerden bazılarının tipik
görüntüleri verilmiĢtir. OluĢumların tayininde bu görüntüler de referans olarak alınabilir.
Ancak mağaralarda oluĢum Ģekillerinin farklılıklar da gösterebileceği unutulmamalıdır.
Soda Çubuğu
Sarkıt
Mağara Koruma ġubesi Müdürlüğü
Dikit
Şişe Fırçası
Sayfa 4
MAĞARA ARAġTIRMA FORMU (Açıklamalar)
Mağara
Çiçeği
Perde Traverten
Sütun
Akmataş
Heliktit
Aysütü
Raftaşı
Duş Başlığı
Konülit
Mağara Havuzu
Mağara Koruma ġubesi Müdürlüğü
Mağara Çanı
Sayfa 5
MAĞARA ARAġTIRMA FORMU (Açıklamalar)
OluĢumların içinden veya etrafından su sızıntısı/damlaması devam ediyor ise oluĢumların
devam ettiği söylenebilir. Bu durum ve oluĢumlarda gözlenen tahribat durumu da ilgili
kısımlara iĢaretlenmelidir.
11. KLĠMATOLOJĠK BĠLGĠLER
Mağara ağzında veya mağaranın herhangi bir kısmında belirgin bir hava akımı, gaz kokusu
varsa bu hususlar ilgili kısımlara iĢaretlenecektir. Ayrıca mümkün olduğu takdirde mağara içi
sıcaklığı ve nem oranı ölçülebilir. Bu ölçüm özgün cihazlar gerektirdiğinden zorunlu değildir.
Mağara içinde yapılan bu klimatolojik gözlemlerin yapıldığı ay da zaman cetvelinde ilgili
yere iĢaretlenmelidir.
12. MAĞARA ĠÇĠ ZEMĠN BULGULARI
Mağara içinde ana kaya ve oluĢumlar dıĢında, tabanda gözlenen malzeme büyüklüğüne göre
ilgili yere iĢaretlenmelidir. Büyüklük sırası Ġri Blok- Blok – Çakıl – Kum – Silt ve Kil
Ģeklindedir. Silt ve daha küçük tane boyu genelde TOZ olarak da tanımlanabilecek boyutta,
tanelerin net Ģekilde birbirinden ayırt edilemediği tane boyunu niteler.
MALZEME
Tane Boyu Aralığı (mm)
İRİ BLOK
> 256
BLOK
64 - 256
ÇAKIL
1 - 64
KUM
0,06 - 1
SİLT
0,004 - 0,06
KİL
0,004 >
13. BĠYOLOJĠK BULGULAR
Bu kısımda yapılacak gözlemlerde mağara biyolojisi konusunda deneyimli olmayan bir
araĢtırmacının tanımlaması güçtür. Bu nedenle Diğer baĢlığı altındaki boĢ kısma bu durum
belirtilerek gözlenen canlıların ayrıntılı fotoğrafların eklenmesi yeterli olacaktır.
Ancak yarasa varlığı önemli boyuttaysa tahmini bir rakam belirtilmesi faydalı olabilir.
Sayılamayacak veya tahmin edilemeyecek kadar çok yarasa olması durumunda bu durum
KOLONĠ olarak Yarasa (Sayı) baĢlığının yanındaki boĢluğa belirtilmelidir.
Mağara içerisinde yosunlanma ya da baĢka flora oluĢumu gözleniyorsa, bu da ilgili yerlere
iĢaretlenmelidir.
14. ARKEOLOJĠK BULGULAR
Mağara içerisinde geçmiĢ dönemlerden kalma olduğu izlenimi veren su toplama yapısı (havuz
veya sarnıç) varsa bu baĢlıkta VAR seçeneği iĢaretlenerek yanına yaklaĢık olarak boyutları
yazılacaktır.
Benzer Ģekilde insan eliyle yapıldığı tahmin edilen herhangi bir yapı veya duvar, sağlam
seramik kap içeriğine göre Sağlam Keramik baĢlığında VAR ya da YOK, kırılmıĢ seramik
kap/testi içeriğine göre Kırık Keramik baĢlığında VAR veya YOK seçenekleri
iĢaretlenecektir. Ġnsan iskeleti veya parçaları bulunması durumunda bu da belirtilmeli,
Mağara Koruma ġubesi Müdürlüğü
Sayfa 6
MAĞARA ARAġTIRMA FORMU (Açıklamalar)
tanımlanamayan baĢka insan kaynaklı bulgular Diğer baĢlığının yanındaki boĢ kutucuğa
yazılmalıdır.
15. MAĞARADA TAHRĠBAT
Mağara giriĢ ağzında, galeri ve salonlarda, mağara içi oluĢumlarda veya mağara içinde
bulunması muhtemel arkeolojik varlıklarda herhangi bir tahribat varsa bu durum ilgili seçenek
iĢaretlenerek belirtilecektir. Benzer Ģekilde mağaranın herhangi bir yerinde kaçak akzı
yapıldığına iliĢkin gözlemleriniz veya mağarada yaĢayan yarasaların dıĢkı birikimlerinden
alım yapıldığı izlenimi veren durumlar da belirtilecektir. Burada belirtilmeyen herhangi bir
tahribat durumu da Diğer baĢlığı yanındaki kutucuğa yazılabilir.
16. MAĞARA ÇEVRESĠNDE TEHDĠT
Bu baĢlık altında mağaranın içerisinde geliĢtiği kaya bloğu üzerinde veya mağarayı
etkileyebilecek bir konumda taĢ ocağı, yol yapımı, atık depolama sahası, ĢehirleĢme baskısı
varsa ilgili kutucuk iĢaretlenecek ve yanındaki boĢ alana söz konusu faaliyetin mağaraya
yaklaĢık mesafesi yazılacaktır. Bunların dıĢında herhangi bir tehdit söz konusu ise Diğer
kısmında belirtilecektir.
17. ÇALIġMA EKĠBĠ
Bu raporun doldurulduğu çalıĢmaya iĢtirak eden, mağara ağzına intikal etmiĢ tüm personel
(Ģoför ve nakliye personeli dahil) ve kurumları bu bölüme yazılacak, raporun tanzim edildiği
tarih de kaydedilerek rapor çalıĢmaya katılan sorumlu uzman tarafından imzalanacaktır.
Mağara Koruma ġubesi Müdürlüğü
Sayfa 7