y - TIPFAK.com

Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi
Fizyoloji Anabilim Dalı
Kadın Genital
y j
Hormonları Fizyolojisi
Dr Sinan Canan
Dr.
[email protected]
Kadın Cinsel Organlarının Fizyolojik Anatomisi
Kadında Hormon Sistemi
• Hipotalamus-GnRH
• Ön hipofiz-FSH
hipofiz FSH ve LH
• Overler-östrojen ve progesteron
Aylık
y Ovaryum
y
Döngüsü
g
Üreme sistemi olgunlaşması:
g
ş
Ergenleşme
g
ş
((Püberte))
• Cinsiyet
Ci i t h
hormonlarının
l
yapımı artar
t
y organları
g
olgunlaşır
g
ş &g
gamet yyapılır
p
• Cinsiyet
• İkincil cinsiyet karakterleri
• M
Menarş, pubik
bik kıllanma,
k ll
memeler
l & “armut
“
biçimli" vücut şekli
Oogenezin
g
özeti
Oogonia (46 kromozom)
F t l yaşam
Fetal
Doğum
ğ
Çocukluk
mitoz
Primer oosit (46 kromozom)
1. Mayoz
(ovulasyondan
(
y
hemen önce tamamlanır))
Püberte
Sekonder oosit (23 kromozom)
Erişkinlik
2. Mayoz
(fertilizasyondan sonra tamamlanır)
Ovum (23 kromozom)
Oogenez
g
• Doğumda overlerde yaklaşık 2-4 milyon ovum
• Pubertede yaklaşık 400.000 ovum
• Tüm üretkenlik döneminde atılan ovum 400
Ovaryan siklusun başlaması
• Çocuklukta,
Ç
overler büyür
y ve hipotalamik
p
GnRH salınımını inhibe eden östrojenleri az
miktarda salgılar
• Püberte yaklaştığında (9-12 yaş), GnRH
salgılanmaya
g
y başlar;
ş ; FSH ve LH hipofizden
p
salınır, overler etkilenir
• Overlerden östrojen ve progesteron salgısı
başlar
• B
Bu olaylar
l l erişkin
i ki dönemde
dö
d d
devam edecek
d k
olan siklusların ilki olan “menarş”ı başlatır
(11 15 yaş)
(11-15
Gonadotropinler,
p
, hormonlar ve ovaryum
y
döngüsü
g
Ovaryum
y
Döngüsü
g
• Ovumun olgulaşması ile ilgili aylık değişimler
• Foliküler
likül ffaz – folikül
f likül bü
büyümesi
ü
i
(1–14. günler)
• Lüteal faz – korpus luteum aktivitesi
(14–28 günler)
(14–28.
• Siklusun ortasında ovulasyon gerçekleşir
Ovaryum
y
Döngüsü
g
- Folliküler evre
• Doğumda tek katlı granüloza hc. leri ile çevrili primer
oosit (primordiyal folikül)
• Granüloza hücre tabakası kalınlaşır, hücreler;
östrojen, progesteron, inhibin, oosit-maturasyonu
inhibe edici faktör, besin, kimyasal haberciler salgılar.
• “antrum” sıvısı yüksek östrojen içerir
• Antrum oluştuktan sonra granülosa ve teka hücre
proliferasyon ve salgı hızı artar
• Büyümüş olan folikül (veziküler folikül) overin dış
yüzeyine doğru çıkıntı oluşturur
Ovaryum Döngüsü - Folliküler evre
• Östrojen
j lokal olarak hem kendi hem de FSH
reseptörlerini ve etkilerini artırır
• FSH dominant folikülün granülosa hücre
büyümesini ve östrojen sentezlemesini artırır
• FSH ve östrojen;
ö t j
LH reseptörlerini
tö l i i artırır,
t
granüloza hücrelerini LH ya duyarlılığını
artırır
• LH, teka hücrelerini büyümesini ve androjen
oluşumunu artırır (androjenler granülosa
hücrelerinde östrojene dönüşür)
Ovaryum
y
Döngüsü
g
- Folliküler evre
Ovaryum
y
Döngüsü
g
– Yumurtlama ve Luteal Evre
• Folikül çatlar,
çatlar yumurta (ovum) atılır
• Birkaç saat içinde granüloza ve teka hücreleri
çoğalıp boşluğu doldururÆ korpus luteum
• Korpus luteum progesteron, östrojen, inhibin ve
androjenleri salgılar
• Gebelik oluşmazsa korpus luteum 10 gün sonra
dejenere olur, skar bırakır (korpus albikans)
• Gebelik oluşursa, korpus luteum plasenta görevi
devralana kadar hormon salgılar
(yaklaşık 3 ay)
Yumurtlama ((Ovulasyon)
y )
• Ovulasyon over duvarı yırtılıp sekonder
oosit
it dışarı
d
atıldığında
t ld ğ d gerçekleşir
kl i
• Mittelschmerz – ovulasyon esnasında
hissedilebilen sancı
2 sinde birden fazla
• Ovulasyonların % 11-2
sekonder oosit atılır, döllenirse ikiz oluşur
Yumurtlama ((Ovulasyon)
y )
Ovaryum
y
Döngüsü
g
– Yumurtlama ve Luteal Evre
• LH granüloza
ül
hü
hücrelerinde
l i d progesteron
t
oluşumunu
l
uyarır ayrıca cAMP↑ Æ FSH etkisini güçlendirir
• Folikül sıvısından kaynaklanan östrojen önce negatif
geri bildirim ile GnRH,FSH ve LH yı baskılar
• Dominant folikülden siklusun 12-13.
12 13 günüde aşırı
artan östrojen salgısı ve progesteronun etkisi ile
hipotalamus
p
ve hipofiz
p
üzerine p
pozitif g
geri bildirimi
sonucu LH ve FSH ovulasyon öncesi pik yapar
y sonrası korpus
p luteumdan salgılanan
g
• Ovulasyon
progesteron ve östrojen GnRH,FSH ve LH yı inhibe
eder (+ inhibin FSH yı baskılar)
Ovaryum
y
Döngüsü
g
– Yumurtlama ve Luteal Evre
Ovaryum
y
Döngüsü
g
–Luteal Evre ve Geçç Luteal Evre
Yumurtalık Hormonlarının İşevleri
ş
• ÖstrojenlerÖstrojenler östradiol
• Pregestinler- progesteron
Yumurtalık Hormonları - Östrojen
j ve progesteron
p g
• β-östradiyol, östron, östriyol
• Progesteron,
P
t
17-α-dihidroksiprogesteron
dihid k i
t
• Sentezleri kolesterolden
• Kanda albümin, östrojen ve progesteron bağlayıcı
globülinler bağlı taşınım
• Östrojen karaciğerde konjuge edilir, atılır
g
salgılandıktan
g
kısa süre sonra diğer
ğ
• Progesteron
steroidlere yıkılır
Östrojenlerin
j
etkileri
• Östrojen düzeyleri pübertede artar
• Kadın üreme organlarında anabolik etki ile
• Uterus, tüpler, vajina büyür ve fonksiyonel olur
• Dış genitalleri büyütür
• Vajina epitelini değiştirir, dayanıklılığını artırır
• Uterus ve tüp endometriyumunda stromal
proliferasyon ve bezlerinde artış yapar
• Tüplerdeki siliyer aktiviteyi artırır
• Dış genitallerde büyüme, mons pubisde ve labia
majorde
d yağlanma
l
• Overlerde oogenezi uyarır ve folikül büyümesini
b l t
başlatır
Östrojenlerin
j
etkileri
• Memelerde
• Stromal dokuyu geliştirir
• Kanal sistemlerini artırır
• Yağ birikimini artırır
• Kemiklerde
• Osteoblastik aktiviteyi artırır
• Kemik cismi ve epifizin birleşmesine neden
olur
• Eksikliğinde matriks de zayıflar
Östrojenlerin
j
etkileri
• Metabolizmada
• Protein sentezini artırır
• Metabolik hızı hafif artırır
• Deri altı yağ dokusunu artırır
• Derinin
• Yumuşak
Y m şak vee dü
düzgün
gün olmas
olmasını
n sağlar
• Damarlanmasını artırır
• Böbreklerde
• Su
S ve tuz
t ttutulumunu
t l
artırır
t
Progesteronun
g
etkileri
• Uterusta
Ut
t ve tü
tüplerde
l d
• Siklusun 2. yarısında endometriyumda ve
mukozada sekresyonla ilgili değişiklikleri
başlatır
• Uterus kasılmalarının şiddetini ve sıklığını
azaltır
• Memede
• Alveol
Al
l hücrelerinin
hü l i i proliferasyonunu
lif
artırır
Menstrüel döngü
g
• Ort. 28 gün
• Kanamanın başladığı gün 1.
1 gün
• Folliküler faz
• Ovum
O
olgunlaşması
l
l
• Ovulasyon
• Ovum serbestlenmesi
• Lüteal faz
• Korpus luteum oluşumu
• Endometrium gelişimi
g ş
• Blastokist hazırlığı
• Gebelik oluşmaz ise
• Mens
Menstruel döngüde
g
uterus değişiklikleri
ğş
• Periyodik olarak kanda ovaryan hormonların gösterdiği
değişikliğe endometriyumun cevabı
• 1-5. günler: Menstruel faz – uterusun iç yüzeyi
endometriyumun en derin parçası hariç dökülür
• 6-14. günler:
l
Proliferatif
lif
if ffaz – endometriyum
d
kendini yeniler
• 15-28.
8 günler:
ü l
S k
Sekretuar
faz
f – endometriyum
d
i
embriyonun implantasyonuna hazırdır
• O
Overde
d foliküler
f likül ffaz uterusta proliferatif
lif
if ffaza, lü
lüteall
faz sekretuar faza karşılık gelir.
Menstruasyon
y
• Fertilizasyon oluşmaz ise:
progesteron düzeyi azalır
• Spiral arterler kıvrılır ve kasılır
(prostoglandinlerin de etkisiyle), endometriyal
hücreler ölmeye başlar
• Fonksiyonel tabaka kendini sindirmeye başlar
Spiral
p
arterler son bir kez kasılır sonra aniden
gevşer ve açılır
kan lökositler ve
• Kapiller yataktan sızan kan,
soyulan fonksiyonel tabaka dökülür (40 ml
kan+35ml
35 seröz sıvı-pıhtılaşmaz)
p
ş
)
Rahim Duvarı
Menstruel siklus:
g
ve Endometrium Büyümesi
y
Yumurta Olgunlaşması
Menstrüel döngünün
g
endokrin kontrolü: Lüteal evre
• Granuloza hücreleri → korpus luteum →
progesteron
• ↑p
progesteron
g
& östrojen:
j
Endometriyumu devam ettirir
• İnhibin → yeni folikül gelişimini baskılar
• Vücut sıcaklığı artar (progesteron etkisi)
Menstrüel döngünün endokrin kontrolü:
Geçç Lüteal evre
• G
Gebelik
b lik olursa:
l
↑ progesteron,
t
ö t j & inhibin
östrojen
i hibi
devam eder
• Gebelik yok: ↓ progesteron, östrojen & inhibin
• Mens, ↑ FSH & LH → yeni folikül gelişir
Hormonlar ve Ovaryum-Uterus
y
Döngüleri
g
Ovulasyon ve menstruasyon döngüsü
Insert fig. 20.35
Mestrüel Döngü
g
Ovulasyon
y ve menstruasyon
y siklusu
Kadınlarda Aylık
y Ritmin Düzenlenmesi
• Hipotalamustan (arkuat nükleus) GnRH salgısı her 1-2
saatte bir 5-25 dakika süreyle gerçekleşir
• GnRH salgısı sürekli olursa FSH ve LH salgısı kaybolur
• Atımlı GnRH salgısı
g sonucu LH atımlı salınır
• Östrojen ve progesteronon negatif geri bildirim etkisi
“eklemeli”dir
eklemeli dir (additive).
• Korpus lüteumdan salgılanan İnhibin FSH ve LH yı
baskılar
• Ovulasyondan önce östrojen LH üzerine pozitif geri
bildirim oluşturur
Kadında Cinsel Aktivite
• Psişik
P i ik ve llokal
k l uyarımla
l b
başlar
l
j
mukoza ve memeler kanla dolar• Klitoris,, vajinal
ereksiyon
• Vestibüler bezler salgıları ile vestibül
kayganlaştırır-lubrikasyon
• Orgazm – kas kasılmaları-gerilmeleri,
kasılmaları gerilmeleri kan basıncı
ve nabız artışı ve uterusun ritmik kasılmaları
• Kadınların orgazm sonrası refrakter dönemi
yoktur
Kadında Üretkenlik
• Ovulasyondan
y
sonra 24
4 saat içinde
ç
ovum canlı
• Ovulasyondan 4-5 gün öncesi ve bir gün sonrası
içerisinde fertilizasyon
Yumurtanın Olgunlaşması
g
ş
ve Döllenme
Plasentanın İşlevi
ş
• Amniyon
• Koryon
• Plasenta
• Alış-veriş
Alış veriş
• Hormonlar
• İnsan koryonik Gonadotropini-hCG
• Progesteron
Plasenta
Plasentanın işlevleri
ş
• Anne ve fetüs kanı arasında g
gaz ve diğer
ğ
moleküllerin alış veriş bölgesi
• Gebeliğin devamlılığının sağlanması
• Gaz değişimi:
• 02 ve C02.
• Besin değişimi.
değişimi
• Atık değişimi.
• Protein ve enzimlerin sentezi.
GEBELİKTE HORMONAL FAKTÖRLER
• İnsan koryonik gonadotropini
• Östrojen
• Progesteron
• İnsan koryonik somatomammotropini
hCG ((insan koriyonik
y
ggonadotropini)
p )
• Sinsityotrofoblast hücreleri
hCG salgılar:
l l
• Korpus luteumun
bozunmasını engeller
g
• Embriyoya karşı immün
yanıtı baskılar.
• Tiroidi uyarabilir.
• Etkileri LH’a benzer.
• Gebelik testinin temelidir
• Kanda ovulasyondan 8-9
gün sonra tespit edilebilir
• En son mens. Periyoddan
60-80 gün sonra tavan
yapar
Plasental hormonlar
• hCS ( insan koryonik somatomammotropini):
• Etkileri GH ve prolaktine a benzer
• 5. haftada salgısı başlar
• hCS
h ve GH diyabet
di b b
benzerii etki
ki oluşturur
l
• Östrojen:
• Sinsityotrofoblastlardan salgılanır
• Endometriyal
y büyüme
y
• Embriyonal hücre çoğalmasında hızlanma
• Prolaktin salgısının baskılanması
• Memelerde duktal yapıların büyümesi
• Anne uterusunda gelişme
• Annede pelvik ligamanlarda gevşeme
Plasental hormonlar
• Progesteron:
• Uterus kasılmalarını
k l l
baskılar.
b kl
büyümesini
y
uyarır.
y
• Uterus b
• LH ve FSH yı baskılar.
• Memede alveoler dokuların gelişimini
uyarır.(süt yapımını baskılar)
Gebelikteki diğer
ğ hormonal faktörler
• Hipofiz salgısı-Ækortikotiropin, tirotiropin,
prolaktin artar/ FSH,LH
FSH LH baskılanır
• Adrenokortikal glukokortikoidler hafif artar
• Aldosteron artar
• Tiroksin salgısı artar
• Paratiroid hormon salgısı artar
• Overler ve plasentadan Relaksin salgısı artar
Anne Vücudunun Gebeliğe
ğ Yanıtı
Döllenme öncesi
4 ay
7 ay
9 ay
Anne Vücudunun Gebeliğe
ğ Yanıtı
• GI sistem – sabah kusmaları (y
(yüksek östrojen
j ve
progesteron)
• Üriner sistem – idrar yapımında artış
• Glomerül filtrasyon hızında %50 artış
• Solunum sistemi –solunum dk hacminde artışş
• ödematöz ve nazal konjesyon
• Dispne (geç dönemde)
• Kardiyovasküler sistem – kan hacminde % 25-40 artış
• Kalp debisinde % 30-40 artış
• Alt ekstremite venöz basıncında artış, variköz venler
ve ödem
Anne Vücudunun Gebeliğe
ğ Yanıtı
• Ağırlık
ğ
artışı
ş
• Yaklaşık 11 kg
• 3.5 kg fetüs
• 2 kg amniyos sıvısı, plasenta, fetal membranlar
• Uterus +1 kg
• Memeler +1 kg
• Kan ve hücre
h
d sıvı +3 k
dışı
kg
• 1,5 kg yağ birikimi
• İştah
ş
artar!!
Anne Vücudunun Gebeliğe
ğ Yanıtı
• Bazal metabolizma hızı artar
• Isı üretimi artar
• Maternal besinsel ihtiyaçlar artar
• + demir,
demir + D vitamini
DOĞUM
• Gebelik sonuna doğru (yaklaşık 40 hafta)
östrojen:
j
• Myometriyumda oksitosin reseptörlerini
yapımını uyarır.
uyarır
• Prostoglandin reseptörlerini yapımını uyarır.
• Myometriyum hücreleri arasındaki yarık
bağlantıların yapımını uyarır.
• Östrojen/progesteron oranı bozulur.
Doğum
ğ
Insert fig.
fig 20
20.52
52
Doğum
ğ
Doğum düzenleyicileri
• Eylemin
y
başlaması
ş
• Gerilme uyarısı
• Oksitosin
Ok i i
• Prostaglandinler
g
• Pozitif geri bildirim
• ↑ gerim
i →
• ↑ Oksitosin
• Doğum sonlanır
• Uyaran
U
Doğum
ğ
Süt Verme ((Laktasyon)
y )
•
Meme bezleri:
• Gelişim için GH,Prl, Adr.
Glik.,İns. gerekli
p
ve salgısından
g
• Süt yyapımı
sorumlu alveoller içeren
bezler.
• Gelişmesi için
Progesteron gerekir
• AlveoldenÆikincil
tübüle.
•
Ampulla:
• Besleme sırasında süt
birikir.
birikir
•
Nöroendokrin refleks:
• Besleme ile prolaktin salgısı
artar.
• Emme PRH salgısını uyarır.
Laktasyon
y
• Hipotalamustan PRF
salgılanır.
• Ön hipofizden
prolaktin salgılanır:
• Süt yapımı uyarılır.
g
• Prolaktin salgısı
primer olarak PIH ile
kontrol edilir.
• “Süt fışkırması” için
oksitosine ihtiyaç
vardır.
vardır
Prolaktinin etkileri
• Hiperglisemi
i
li
i
• Glukoz intoleransı
• Hipogonadizm (GnRH ve ovulasyon
baskılanır)
• Davranışsal etkiler(depresyon, anksiyete)
• Osmotik etki (su ve tuz tutulumu)
• Meme alveol epitelinde proliferasyon
• Süt proteinleri ve laktaz sentezi
Laktasyon
y
Süt-Fışkırma Refleksi
Insert fig. 20.55
Laktasyon ve oksitosin
Annenin bebeği
görmesi, sesini
duyması
Meme başının uyarımı
Emme hareketi süt
fışkırmasını uyarır
(bilateral)