harita dergisi ıssn 1300 – 5790 i ç i ndek i ler
Transkript
harita dergisi ıssn 1300 – 5790 i ç i ndek i ler
Ç İİ N N D D E E K K İİ LL E E R R İİ Ç HARİTA HARİTA DERGİSİ DERGİSİ Ocak 2016 Ocak 2015 Yıl : 82 Sayı : 155 Yıl : 81 Sayı : 153 ALTI AYDA BİR YAYIMLANIR. ALTI AYDA BİR YAYIMLANIR. HAKEMLİ DERGİDİR. HAKEMLİ DERGİDİR. YEREL SÜRELİ YAYINDIR. YEREL SÜRELİ YAYINDIR. Sahibi Sahibi Harita Genel Komutanlığı Adına Harita Genel Komutanlığı Adına Tümgeneral Burhanettin AKTI Tümgeneral Burhanettin AKTI Sorumlu Müdür Sorumlu Müdür Harita Yük.Tek.Ok.K.lığı Adına Harita Yük.Tek.Ok.K.lığı Adına Dr. Mühendis Albay Mustafa KURT Dr. Mühendis Albay Mustafa KURT Editör Editör Mühendis Yarbay İ.Mert ELMAS Mühendis Yarbay İ.Mert ELMAS Öğretim ve Araştırma Sekreteri Öğretim ve Araştırma Sekreteri Yönetim Kurulu Yönetim Kurulu Dr.Müh.Alb. Osman ALP Dr.Müh.Alb. Osman ALP Dr.Müh.Alb.Mustafa ATA Dr.Müh.Alb.Mustafa ATA Dr.Müh.Alb.Mustafa KURT (Bşk.) Dr.Müh.Alb.Mustafa KURT (Bşk.) Doç.Dr.Müh.Alb.Hasan YILDIZ Doç.Dr.Müh.Alb.Hasan YILDIZ Müh.Yb.İ.Mert ELMAS Müh.Yb.İ.Mert ELMAS Yönetim Yeri Adresi Yönetim Yeri Adresi Harita Genel Komutanlığı Harita Genel Komutanlığı Harita Yüksek Teknik Okulu Harita Yüksek Teknik Okulu Harita Dergisi Yönetim Kurulu Harita Dergisi Yönetim Kurulu Başkanlığı Başkanlığı 06100 Cebeci / ANKARA 06100 Cebeci / ANKARA Tel : (312) 5952120 Tel : (312) 5952120 Faks: (312) 3201495 Faks: (312) 3201495 e-posta: [email protected] e-posta: [email protected] Basım Yeri Basım Yeri Harita Genel Komutanlığı Matbaası Harita Genel Komutanlığı Matbaası ANKARA ANKARA ISSN ISSN 1300 1300 –– 5790 5790 Bu dergide yayımlanan makaleler, Bu dergide yayımlanan makaleler, yazarlarının özel fikirlerini yansıtır. yazarlarının özel fikirlerini yansıtır. Türk Silahlı Kuvvetlerinin resmi Türk Silahlı Kuvvetlerinin resmi görüşünü ifade etmez. görüşünü ifade etmez. TÜBİTAK-ULAKBİM Mühendislik ve TÜBİTAK-ULAKBİM Mühendislik ve Temel Bilimler Veri Tabanında Temel Bilimler Veri Tabanında (TÜBİTAK MTBVT) taranmaktadır. (TÜBİTAK MTBVT) taranmaktadır. Tarihi Köprülerin Dokümantasyonu İçin Dijital Kıyı Etkilenebilirlik Göstergesi ile Türkiye Kıyıları Risk Fotogrametri ile 3B Modellerinin Oluşturulması ve Alanlarının Tespiti Dinamik Analizlerinin Yapılması (Tarihi Kurt Köprü (Determining The Endangered Fields of Turkish Coasts with Örneği) Coastal Vulnerability Index) 3D Models wiht Digital Photogrammettry for (Composing Documentation Özlem SİMAV of Historical Bridges and Making Dynamic Analyzes (Example of Historical Kurt Bridge)) Dursun Zafer ŞEKER Ayşegül TANIK Erdem Emin MARAŞ Cem GAZİOĞLU 1-8 Kemal HACIEFENDİOĞLU Fahri BİRİNCİ Gül USLU 1 - 11 Orman ve Tarım Alanlarının Kentsel Alanlarla İlişkisinin Tarihi Ortofotolarla GPGPU Yöntemi İncelenmesi ile Görüntülerin Gerçek Zamanlı (Examination of the Relationship Between Urban of Forest Ortorektifikasyonu and Agricultural Areas With Historical Orthophotos) (Real Time Orthorectification Of Images By GPGPU Method) Mustafa CANIBERK Hakan ŞAHİN Erdem Emin Mehmet Sıtkı MARAŞ KÜLÜR Temel DURĞUT 12 - 22 9 - 17 CSRS-PPP Yazılımının Uzun Dönemli GNSS Zaman Serilerinin Oluşturulmasında ve Nokta Hızlarının Göktürk-2 Uydu Kullanılabilirliği Görüntü Testleri Kestirilmesinde (GOKTURK-2 Satellite Imagery (Usability of Generating Long Tests) Term GNSS Time Series Using CSRS-PPP and Site Velocity Estimation) Veysel Okan ATAK Mustafa ERDOĞAN Cemal Özer YİĞİT Altan YILMAZ 18 - 33 Behlül Numan ÖZDEMİR Salih ALÇAY Ayhan CEYLAN 23 - 31 Arazi Örtüsü Tespitinde Bulanık Mantık Sınıflandırma: Ankara Bölgesinde Örnek Uygulama Göktürk-2 Uydusunun Bağıl ve Mutlak Çapraz (Fuzzy Classification for Land Cover Detection: a Case Radyometrik Kalibrasyonu Study in Ankara) (Relative and Absolute Cross Radiometric Calibration of Göktürk-2 Satellite) Dijle BOYACI Mustafa TEKE ERDOĞAN Mustafa Ferruh YILDIZ Can DEMİRKESEN Onur HALİLOĞLU Egemen İMRE 34 - 41 32 - 52 OPTECH HA-500 ve RIEGL LMS-Q1560 ile Gerçekleştirilen LİDAR Test Sonuçları TUSAGA ve TUSAGA-Aktif İstasyonlarının Hassas (Results of ve LİDAR Test Performed by OPTECH Koordinat Hızlarının Hesaplanması Üzerine HA-500 ve RIEGL LMS-Q1560) (On the Estimation of Precise Coordinates and Velocities of TNPGN TNPGN-Active Stations) Abdullahand KAYI Mustafa ERDOĞAN Soner ÖZDEMİR Oktay EKER 53 - 81 42 - 46 Bilim Kurulu Prof.Dr.Ahmet Tuğrul BAŞOKUR (AÜ) Prof.Dr.Ahmet KAYA (KTÜ) Prof.Dr.Ali KOÇYİĞİT (ODTÜ) Prof.Dr.Ayhan ALKIŞ Prof.Dr.Bahadır AKTUĞ (AÜ) Prof.Dr.Cankut ÖRMECİ (İTÜ) Prof.Dr.Çetin CÖMERT (KTÜ) Prof.Dr.Cevat İNAL (SÜ) Prof.Dr.Orhan ALTAN Prof.Dr.Dursun Zafer ŞEKER (İTÜ) Prof.Dr.Fatmagül KILIÇ (YTÜ) Prof.Dr.Ferruh YILDIZ (SÜ) Prof.Dr.Filiz SUNAR (İTÜ) Prof.Dr.Gönül TOZ (İTÜ) Prof.Dr.Haluk ÖZENER (BÜ) Prof.Dr.Hakan Şenol KUTOĞLU Prof.Dr.M.Onur KARSLIOĞLU (ODTÜ) Prof.Dr.Mustafa TÜRKER (HÜ) Prof.Dr.Naci YASTIKLI (YTÜ) Prof.Dr.Nebiye MUSAOĞLU (İTÜ) Prof.Dr.Necla ULUĞTEKİN (İTÜ) Prof.Dr.Öztuğ BİLDİRİCİ (SÜ) Prof.Dr.Rahmi Nurhan ÇELİK( İTÜ) Prof.Dr.Sıtkı KÜLÜR (İTÜ) Prof.Dr.Semih ERGİNTAV (BÜ) Prof.Dr.Şerif HEKİMOĞLU Prof.Dr.Taşkın KAVZOĞLU (GTÜ) Prof.Dr.Uğur DOĞAN (YTÜ) Prof.Dr.Zübeyde ALKIŞ (YTÜ) Doç.Dr.Ali KILIÇOĞLU Doç.Dr.Aydın ÜSTÜN (KÜ) Doç.Dr.Cemal Özer YİĞİT (GTÜ) Doç.Dr.Fevzi KARSLI (KTÜ) Doç.Dr.Hande DEMİREL (İTÜ) Doç.Dr.Hakan MARAŞ (ÇÜ) Doç.Dr.Melih BAŞARANER (YTÜ) Doç.Dr.Onur LENK Doç.Dr.Uğur ŞANLI (YTÜ) Doç.Dr.Müh.Alb.Hasan YILDIZ (HGK) Yrd.Doç.Dr.Ali ERDİ (SÜ) Yrd.Doç.Dr.Hakan AKÇİN (BEÜ) Dr.Coşkun DEMİR Dr.Müh.Alb.Osman ALP (HGK) Dr.Müh.Alb.Mustafa KURT (HGK) Dr.Müh.Alb.Mustafa ATA (HGK) Dr.Müh.Yb.Oktay EKER (HGK) Dr.Müh.Yb.Mustafa ERDOĞAN (HGK) Dr.Müh.Yb.Yavuz Selim ŞENGÜN (HGK) Dr.Müh.Yb.Altan YILMAZ (HGK) Bu Sayıda Hakem Olarak Görev Alan Bilim Kurulu Üyeleri Prof.Dr.Ayhan ALKIŞ Prof.Dr.Cevat İNAL (SÜ) Prof.Dr.Dursun Zafer ŞEKER (İTÜ) Prof.Dr.Fatmagül KILIÇ Prof.Dr.Haluk ÖZENER Prof.Dr.Rahmi Nurhan ÇELİK Prof.Dr.Taşkın KAVZOĞLU (GTÜ) Doç.Dr.Ali KILIÇOĞLU Doç.Dr.Aydın ÜSTÜN Doç.Dr.Onur LENK Dr.Müh.Alb.Oktay EKER (HGK) Dr.Müh.Yb.Mustafa ERDOĞAN (HGK) Dr.Müh.Yb.Altan YILMAZ (HGK) Harita Dergisinin kapak tasarımı Hrt.Tekns.Kd.Bşçvş.Selim ŞENDİL tarafından yapılmıştır. Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 Ali Macar Reis ve Atlası, Yunanistan, Adalar Denizi, Anadolu Haritası 1 1Kemal Özdemir, Osmanlı Haritaları, s.106-107 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 Ali Macar Reis ve Atlası ALİ MACAR REİS ve ATLASI 16’ncı yüzyıl Osmanlı Haritacılığının doruk noktalarından olan Ali Macar Reis Atlası, adından da anlaşılacağı gibi levend reisi bir denizcinin eseridir. Daha açık deyişle Ali Macar, Akdenizi kasıp kavuran Osmanlı korsan reislerinden biridir. Osmanlı ülkesinin en mahir denizcileri korsanlardı. Savaşcılıklarının yanı sıra, deniz bilimlerinde de üstün bilgilere sahiptiler. Osmanlı denizciliği ve kartografyasının öncüsü oldular. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Hazine Kitaplığı 644 numarada kayıtlı bulunan Ali Macar Reis Atlası, yedi haritadan oluşur. Atlas, dönemin cildindendir.; cilt kapakları kahverengidir. Ön ve arka kapaklarının ortasında, Osmanlı cilt sanatının süsleme öğesi şemse bulunur. Kapakların kenarı ayrıca altın yaldız zencerek ve cetvelle çerçevelenmiştir. Yılların etkisi ile bu yaldızlar silinmeye yüz tutmuştur. 18 sayfadan oluşan atlasta, haritalar yedi çift sayfa üzerinde 31x43 santimlik alanı kaplar. Deri parşömen üzerine çizilmiştir. Atlasta yer alan ilk altı harita( Karadeniz, Doğu Akdeniz ve Ege Haritası, İtalya Haritası, Batı Akdeniz ve İber Yarımadası, Britanya Adaları ve Avrupanın Atlantik Kıyıları, Ege Deniz-Batı Anadolu ve Yunanistan Haritası), XVI. Yüzyıl Osmanlı deniz haritalarının tipik örneğidir. Sonuncusu bir Dünya haritasıdır. Atlasta bulunan ilk altı harita, portolonların tipik özelliklerini taşır ve tamamında on yedi adet rüzgârgülü bulunur. Rüzgârgüllerinden ayrılan otuz iki yön çizgisi belli renklerdedir. Sekiz ana yön siyah ile, ana yönlerin ortaları kırmızı ile, kerte adı verilen ara yönler yeşil renkle çizilmiştir. Bütün haritaların altında mil ölçeği bulunmaktadır. Limanlar abartılı girinti ve çıkıntılarla belirtilmiştir. Karaların denizle birleştiği yerler lacivertle gölgelendirilmiş, böylece kıyıların göze çarpması amaçlanmıştır. Portolanlarda yer alan adalar altın yaldız, sarı, yeşil, pembe, kırmızı gibi göze çarpan renklerle boyanmıştır. Portolanlarda adet olduğu üzere sığlık yerler kırmızı noktalarla, gizli kayalıklar (+) ile gösterilmiştir. Nehirler altın yaldıza boyanmıştır. Bazı büyük nehirlerin deltaları abartılı çizilmiş, göz alıcı şekilde renklendirilmiştir. Dünya haritası ve ikinci Ege Haritası dışında, önemli kentler ve kaleler, renkli basit minyatürlerle gösterilmiştir. Kentlerin adları siyahla yazılmış ve böylece portolonlarda önemli limanların kırmızı ile yazılması kuralının dışına çıkılmıştır. Haritaların tamamı kuzeye yönlendirilmiş ve siyasi sınırlarla ilgili hiç bir bilgi verilmemiştir. 1 Kemal Özdemir, Osmanlı Haritaları, s.104-105-108-109 Harita DergisiOcak 2016 Sayı 155 Tarihi Köprülerin Dokümantasyonu için Dijital Fotogrametri ile 3B Modellerinin Oluşturulması ve Dinamik Analizlerin Yapılması Tarihi Köprülerin Dokümantasyonu İçin Dijital Fotogrametri ile 3B Modellerinin Oluşturulması ve Dinamik Analizlerinin Yapılması (Tarihi Kurt Köprüsü Örneği) (Composing 3D Models with Digital Photogrammetry for Documentation of Historical Bridges and Making Dynamic Analyzes (Example of Historical Kurt Bridge) Erdem Emin MARAŞ1, Kemal HACIEFENDİOĞLU2, Fahri BİRİNCİ2, Gül USLU1 1Ondokuz 2Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Harita Mühendisliği Bölümü, Samsun Mayıs Üniversitesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, Samsun [email protected] over the world, and their importance is growing rapidly. This increasing importance has stimulated the technology to make these studies of cultural heritage easier and more detailed. This also provides opportunities for the development of current measurement systems. ÖZET Yüzyıllar boyunca birçok medeniyetin gelişimine tanıklık eden Anadolu toprakları; toplumların haberleşme, askeri, ticaret gibi ulaşıma dayalı gereksinimlerinin sağlanması amacıyla bir uçtan bir uca yol ağları ile örülmüştür. Bu süreç içinde, ulaşım sisteminin parçası olan köprüler de; ticari, iktisadi, askeri, sosyal ve kültürel konulara hizmet eden yararlı yapılar olarak, zamanla kültür tarihinin tamamlayıcı bir unsuru haline gelmişlerdir. Photogrammetric methods have being used for many years to produce base map data (measured drawings and three-dimensional models) for the maintenance, repair and conservation of historic buildings. In this study, the historical Kurt Bridge, constructed on Istavloz Stream in the Vezirköprü district in Samsun and one of the most important examples of bridge architecture, has been documented through the creation of a 3D model. Tarihi eserler geçmişten günümüze gelene kadar, doğal ya da doğal olmayan birçok tahribata maruz kalmaktadır. Bu nedenle; kültürel mirasın korunması ve bir sonraki kuşakları, tarih hakkında bilgilendirmek amacı ile yapılan çalışmalar, tüm dünyada gün geçtikçe hızlanmakta ve önemi büyük ölçüde artmaktadır. Artan bu önem, kültürel miras üzerine yapılan bu çalışmaların daha kolay ve daha detaylı olması için teknolojiyi de teşvik etmekte, bu da kullanılan ölçme sistemlerinin gelişmesini sağlamaktadır. Keywords: 3D Modelling, Terrestrial Photogrammetry, Historical Bridges 1. GİRİŞ Anadolu yüzyıllardır birçok medeniyete ev sahipliği yaptığından tarihi ve kültürel önemi yüksek çok sayıda mimari yapıya sahiptir. Antik çağlardan başlayarak Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinden günümüze kadar birçok eser varlığını korumuştur (UNESCO,1972). Fakat bu eserler deprem, sel, erozyon, yangın gibi doğa olayları, beşeri faaliyetler ile tamamen ya da kısmen yok olmuş veya yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. 1972 yılındaki Paris Konferansında mimari ve kültürel mirasın korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması tüm katılımcı devletlerin güvencesi altına alınmıştır (Durduran,2003). Tarihi yapıların bakım ve onarımı, korunması için altlık olacak verilerin (röleve ve üç boyutlu model) hazırlanmasında fotogrametrik yöntemler uzun yıllardır kullanılmaktadır. Bu çalışma kapsamında; Anadolu’daki köprü mimarlığının önemli örneklerinden biri olan Samsun ili, Vezirköprü ilçesinde, İstavloz Çayı üzerinde bulunan Tarihi Kurt Köprüsü’nün üç boyutlu modellemesi yapılarak dokümantasyonu gerçekleştirilmiştir. Anahtar Kelimeler: 3B Fotogrametri, Tarihi Köprüler Modelleme,Yersel ABSTRACT Tarihi eserlerin gelecek kuşaklara hasara uğramadan aktarılması için ilk olarak dokümantasyonunun yapılması gereklidir. Kültürel varlıkların mevcut halleriyle veya günümüzdeki durumlarından elde edilecek verilerle üretilecek özgün halleriyle dokümantasyonunu yapmak; oluşmuş ve oluşacak hasarları görmede oldukça önemlidir (Durduran,2003). Anatolia, which witnessed the evolution of very different civilizations for centuries, has been bonded by routes from end to end in order to supply the transportation requirements of societies, such as for communication, military and trade. Also in this period, bridges—which are a part of the transportation system, serving as useful structures for commercial, financial, militaristic, social and cultural issues—have become an integral part of cultural history over time. Historical artifacts, surviving from the past until today, expose a great deal of destruction, both natural and unnatural. For this reason, studies which are carried out to inform the next generation and protect the cultural heritage are accelerating day by day all Çalışma kapsamındaki Tarihi Kurt Köprüsü; Roma ve Doğu Roma Döneminde Sinop, Samsun, Amasya gibi önemli merkezlerin ortasında yer almaktadır. 1 Harita DergisiOcak 2016 Sayı 155 E.E.MARAŞ vd. Şekil.1 Çalışma bölgesi Şekil.2 Tarihi Kurt Köprüsünün onarımdan önce ve sonra görünümü yeniden yapılmış, birkaçı günümüze sağlam olarak gelmiş olan korniş taşları özgün boyutlarda tamamlanmıştır. Tamamen yok olan döşeme ve korkuluklar yeniden yapılmıştır. (Şekil.2) Tarihi Kurt Köprüsü; Samsun ili Vezirköprü ilçesinde, Kızılırmak Nehri üzerindeki Altınkaya Baraj Gölüne dökülen İstavloz Çayı üzerinde bulunmakta veHavza İlçesi Kayabaşı Köyü ile Vezirköprü ilçesi Tekekıranı Köylerini birbirine bağlamaktadır. 1. Derece deprem kuşağı üzerinde bulunan Tarihi Kurt Köprüsü; 41º06´ Kuzey enlemi ile 35º 36´ Doğu boylamı üzerinde bulunmakta olup, Havza ilçesine 18 km, Vezirköprü’ye ise 15 km uzaklıktadır. (Şekil.1) Kitabesi bulunmayan Tarihi Kurt Köprüsü ile ilgili yapılan kaynak araştırmalarında, köprüye ilişkin yazılı/görsel bir bilgi/belgeye rastlanmamıştır. Ancak; köprünün mimari özelliklerinin, köprüye yüklenen işlevlerin iyi incelenmesi ve köprünün bulunduğu tarihi yol güzergâhı ile bu güzergâh üzerindeki tesislerin ayrıntılı incelenmesi sonucunda köprünün, Doğu Romalılar döneminde yapıldığı, Selçuklular döneminde onarımlar geçirdiği ve şimdiki yapısıyla günümüze ulaştığı söylenebilir (Halifeoğlu, 2013). Köprü, 95 m uzunluğunda, 4,8 m genişliğindedir. İki büyük, üç adet de küçük kemerden oluşan köprü yakın zamanda bir onarım geçirmiştir. Onarımı esnasında; ana kemer, boşaltma gözleri ve yüzeylerinde meydana gelmiş doku kayıpları giderilmiş, selyaranlar özgün boyutlarına uygun olarak 2 Harita DergisiOcak 2016 Sayı 155 2. PROBLEMİN AMACI TANIMI Tarihi Köprülerin Dokümantasyonu için Dijital Fotogrametri ile 3B Modellerinin Oluşturulması ve Dinamik Analizlerin Yapılması ve ÇALIŞMANIN dinamik yükler gibi tekrarlı yüklemeler altında tamamen yıkılabilen veya kısmen hasar gören bu yapıların davranışlarını tespit etmek oldukça önemlidir (Mele v.d., 2003). Fotogrametri, özellikle son yıllarda geliştirilen sayısal değerlendirme sistemleri yardımıyla nesnelerin görüntülerden üç boyutlu (3B) modelinin elde edilmesinde kullanılmaktadır. Bu yöntemin en önemli avantajı nesnelerin, görüntüleme tekniklerine göre daha gerçeğe yakın bir gösterim elde etmesidir. Elde edilen bu modeller tarihi miras, toprak yönetimi ve tıp uygulamalarında sıklıkla kullanılmaktadır. Kültürel mirasın belgelendirilmesi konusunda da, 3B modeller, görselleştirme için çok önemli araç olmaktadır (El-Hakim,2001). Günümüze kadar ulaşabilen bu yapıları daha ileriki kuşaklara sunabilmek adına dış etkilere karşı korumak için doğru analizler yapılması gerekmektedir. Özellikle herhangi bir nedenle hasar görmüş bu yapıların onarım ve güçlendirmeleri gerekmektedir. Bunun için hasar nedenlerinin doğru olarak tespit edilmesi gerekmektedir (Betti ve Vignolli, 2011). Ayrıca çatlak etütleri yapılıp haritalanmalı ve bilgisayar modellenmesi yapılarak çatlak nedeni olan çekme gerilmelerinin büyüklükleri olabildiğince sağlıklı bir şekilde hesaplanmalıbuna bağlı olarak onarım, güçlendirme projesi hazırlanmalıdır (Ural v.d., 2008). Yersel fotogrametri yöntemi, otomatik yöneltme ve ölçme işlemleri, 3B vektör veri, sayısal ortofoto, sayısal yüzey ve arazi modellerinin üretimi gibi birçok imkân sunmaktadır. Elde edilen sonuç ürünlerinin sayısal olması, bu ürünlerin dökümantasyon ve fotogrametrikröleve dışında 3B modelleme, 3B verinin görselleştirilmesi, yönetilmesi ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ortamında sunulması gibi farklı uygulama alanlarında da kullanılmasına olanak sağlamaktadır (Wolf ve Dewitt, 2000). Fotogrametrik olarak 3B modelleme yöntemi, tarihi köprülerin dayanıklılığının tespit edilmesi, onarımı ve güçlendirme projelerinin yapılabilmesi için son dönemlerde inşaat mühendisliği alanında önem kazanan ve ayrıca birçok araştırma yapılan bir konu olarak ortaya çıkmıştır (Sevim v.d., 2011; Brencich ve Sabia, 2008). Özellikle kısmi hasarlı olan tarihi köprülerin tekrarlı yüklemeler altındaki davranışlarının tespit edilmesi ve yapının ömrünün ne kadar olduğunun tespit edilebilmesi için ya da oluşan yükleme karşısında yıkılıp yıkılmayacağının tahmini için çok önemli olmaktadır (Senthivel ve Lourenço, 2009; Ozkula ve Kuribayashi, 2007). Diğer taraftan kısmi hasarlı bir köprünün güçlendirme projelerinin hazırlanarak yapının statik ve dinamik davranışları irdelenebilir (Magalhães ve Cunha, 2011). Kültürel mirasın değerinin ve değişiminin anlaşılması için gerekli bilginin elde edilmesi, tarihi eserlerin korunması açısından önem arz etmektedir. Kültürel mirasın bakım ve korunmasında, kültürel mirasın fiziksel durumunun, yapımının ve onun tarihi ve kültürel önemini garanti altına almak için çıkarılacak kayıtların; Güvenli bir arşivde korunması, İlgili mesleki kuruluşlarının ve kolayca ulaşabileceği şekilde olması, Tarihi yapıların dış yüklere karşı korunması için çeşitli mühendislik yaklaşımları kullanılmaktadır (Hacıefendioğlu, 2010; Lucchesi ve Pintucchi, 2007). Bu mühendislik yaklaşımlarının temel amacı yapının dış etkilere, özellikle deprem etkilerine karşı ne kadar dayanıklı olduğudur. Bu dayanıklılık durumunu tahmin edebilmek için öncelikle, yapının çok iyi bir şekilde hazırlanmış analiz modeliyle deprem analizi yapılması gerekmektedir. Bu analiz sonucunda yapının duyarlılığı belirlenmiş olacaktır (Verstryngev.d., 2011; Ramosv.d., 2010). Duyarlılığı belirlenen yapının dayanımı ve taşıyıcı elemanlarının özellikle depreme karşı yük taşıma kapasitesi hesaplanabilmektedir. halkın Kolayca elde edilebilmesi, Standart bir formatta oluşturulması ve uygun güncel bilgi teknolojilerinin kullanılması,kültürel mirasın korunması açısından en önemli konulardır (Durduran,2003). Fotogrametrik yöntem, bilinen ölçme yöntemlerine göre çok fazla miktarda veri elde edilebilir. Diğer ölçme yöntemleriyle nerdeyse yapılması olanaksız olan şekil ve motifler fotogrametrik yöntemle kolaylıkla yapılabilir(Avşar,2006).Tarihi yapılar, insanlığın çeşitli yaşam süreçlerinde değişik amaçlarla inşa ettiği ve bugün tarihi dokular barındırması sebebiyle korunması gereken yapılardır. Özellikle Ülkemiz coğrafi konumu ve zengin tarihsel geçmişi nedeniyle birçok tarihi eseri içinde barındırmaktadır. Ayrıca topraklarının %95’i 3 Harita DergisiOcak 2016 Sayı 155 E.E.MARAŞ vd. ölçülmüştür. Ölçülenpoligon noktalarının koordinatları Tablo 1’de gösterilmiştir. deprem bölgesinde bulunan ülkemizde depremin tarihi köprülere verebileceği zarar, hasar görmüş ve tamamen yıkılmış birçok tarihi yapının kalıntılarından anlaşılmaktadır. Tablo 1. Poligon Noktalarının Koordinatları Yapıların deprem süresince, göstereceği dinamik davranışlar sistem için beklenmeyen etkilere sebep olabilmektedir (Pelàv.d., 2009; Branco ve Guerreiro, 2011; Betti ve Vignoli, 2008). Bu nedenle, yapıların hizmet kalitesi/hizmet ömrü düşmekte ve aynı zamanda malzeme üzerinde oluşacak olan kusurlar ya da çatlamalar önemli hasarlara sebep olabilmektedir. Hasarların ilerlediği durumda ise yapılacak onarım ve güçlendirme mümkün ise çok masraflı olabilmektedir. Bu tip bölgelerde bulunan tarihi köprüler üzerinde yapılacak olan düzenli kontroller bu olumsuzlukları ortadan kaldırabilecektir (Rafieev.d., 2008). Böylece önemli ölçüde maddi kazanım sağlandığı gibi, kültürel mirasımızı tehdit eden unsurlar da ortadan kaldırılmış olacaktır. Nokta No P1 P2 P3 P4 Y (m) X (m) Z (m) 467292,08 467244,36 467227,96 467267,38 4552139,01 4552102,26 4552104,00 4552166,30 423,24 423,84 422,72 421,83 Köprünün her iki yüzeyinde toplamda 50 kontrol noktası tesis edilmiş ve nokta ölçümleri yapılmıştır (Şekil.3).Noktalar için yatay doğrultu, düşey açı ve kenar okumaları PENTAX V-227N aleti ile ölçülmüştür. Bu çalışmada örnek olarak bir tarihi köprünün dokümantasyonunun hazırlanması, bir kısmı tahrip olmuş yapısının, tahrip olan kısımlarına ait bilgilerin fotogrametrik tekniklerle elde edilmesi ve bu bilgiler kullanılarak oluşturulan modellerin sayısal modellere dönüştürülerek çevresel etkilere karşı dayanıklılıkları, davranışlarının incelenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca Tarihi yapıların 3B model olarak oluşturulmasının yanı sıra, bu yapıların beklenmedik yüklemelere maruz kalacağı kuvvetler araştırılacaktır.Böylelikle tarihi yapıların dokümantasyonunun önemli bir unsuru olan disiplinler arası çalışma gerçekleştirilmiş olacaktır. Şekil.3 Kontrol noktalarının tesisi ve ölçümü Köprünün her iki yüzeyinin resimlerini çekmek için Pictran D yazılımına uygun olan Nikon D5100 dijital kamera ve 18-55VR Lens seçilmiştir. Kameranın çözünürlüğü 16.2MP’dir. Çekilen resimler 4928*3264 piksel boyutundadır. Kamerada kullanılan lens 18–55 mm odak uzaklığı aralığını kapsar (35 mm eşdeğeri: 27– 82,5 mm). Özellikle Nikon DX biçimli D-SLR sensörleri ile birlikte kullanılmak için tasarlanan bu objektif, keskin fotoğraflar ve videolar üretir. Asferik objektif elemanı, yüksek çözünürlük ve kontrast sağlarken aynı zamanda küresel sapmayı ve diğer dağılma türlerini en aza indirger (URL-1). 3. UYGULAMA Fotogrametrik yöntemler ile tarihi Kurt Köprüsünün tamamının3B modelini oluşturulmuştur. Diğer taraftan yan yüzeylerde resimler düşeye çevrilerek 2 boyutlu ölçümler yapılmıştır. Fotogrametrik yöntemlerle elde edilen 3B modeller üzerinden köprünün plan, kesit ve görünüşleri hazırlanmıştır. Elde edilen bu veriler yardımı ve sonlu elemanlar modeli ile yapının deprem analizi yapılmış ve köprü üzerindeki etkileri gösterilmiştir. Köprünün her iki yüzünün resimleri mümkün olduğunca yüzeye paralel ve bindirmeli olarak yaklaşık 10, 20 ve 30 m mesafeden çekilmiştir. Kullanılan kameranın kalibrasyonu sonucunda x0: -0,016014mm, y0: -0,812574mm ve c (kameranın odak uzaklığı): 51,935285mm olarak bulunmuştur. a. Köprü Boyutlarının Belirlenmesi Çalışma başlangıcında, Köprü etrafında 4 adet noktadan oluşan kapalı poligon ağı oluşturulmuştur. Poligon noktalarının koordinatları TOPCON GR5 GPS aleti ile 4 Harita DergisiOcak 2016 Sayı 155 Tarihi Köprülerin Dokümantasyonu için Dijital Fotogrametri ile 3B Modellerinin Oluşturulması ve Dinamik Analizlerin Yapılması Arazide çekilen fotoğrafların fotogrametrik değerlendirmelerini yapmak için Pictran-D programı kullanılmıştır. Böylelikle köprünün ön ve arka cephesinin ortofoto görüntüleri oluşturulmuştur (Şekil.4 ve Şekil.5) edilmiştir. Ön ve arka cepheye ait bu vektör veriler kullanılarak köprünün 3B modellemesi gerçekleştirilmiştir. Şekil.6 (a), (b), (c)’de köprünün farklı cephelerinin örnekleri verilmektedir. Köprünün ön cephesi için kontrol noktalarının karesel ortalama hatası ± 0,0289 m’dir. Köprünün arka cephesi için kontrol noktalarının karesel ±0,0246 m’dir. Köprünün 3B modelinden faydalanarak nokta bulutu çıkarılmıştır (Şekil.7).Gerçekleştirilen tüm çalışmaların ardından köprünün rölevesi oluşturularak dokümantasyon tamamlanmıştır. Ardından ön ve arka cephe için yapılan sayısallaştırma ile köprünün vektör verileri elde Şekil.4 Köprünün ön cephe ortofoto görüntüsü Şekil.5 Köprünün arka cephe ortofoto görüntüsü (a) (b) (c) Şekil.6 Köprünün 3B gösteriminin farklı açılardan görünümü (a,b,c) 5 Harita DergisiOcak 2016 Sayı 155 E.E.MARAŞ vd. Şekil.7 Oluşturulan nokta bulutu b. Deprem Analizi Olası deprem senaryoları için aynı yapıya ait bir çok analiz yapmakta ve kritik bölgelerin daha kesin olarak belirlenmesine çalışılmakta fayda vardır. Bununla birlikte bu çalışmada da görüleceği üzere, literatürdeki belli başlı deprem ivmeleri ile analizleri gerçekleştirmek, oluşabilecek her tür deprem altında bu yapıdaki kritik bölgeleri belirlemede yeterli olabilecektir. Tarihi yapılar, bulundukları deprem bölgesine ve zemin durumuna bağlı olarak, düşey yükleri iyi bir şekilde karşılasalar da, yatay deprem yüklerinde hasara uğrayabilmektedirler. Bu yapılar belirli hasarlara uğrasalar da, yüzlerce binlerce sene ayakta kaldıklarından ve gelecekte de en az bir o kadar süre daha ayakta kalabilmeleri istendiğinden, bu uzun süreler boyunca mutlaka birden çok sayıda depreme maruz kalmaları söz konusu olmaktadır. Tarihi Kurt Köprüsünün Dijital Fotogrametrik yöntem ile hazırlanan3B dinamik analizinin yapılması için ANSYS sonlu elemanlar paket programına atanmıştır. c. Köprüye ait Sonlu Elemanlar Modeli Kurt Köprüsüne ait veriler kullanılarak oluşturulan sonlu elemanlar modeli Şekil 8 de verilmektedir. Analizde deprem verileri olarak 17 Ağustos 1999 Kocaeli Depreminin x, y ve z doğrultusunda zaman bağlı ivme kayıtları, 0.05 viskoz sönüm oranına göre x, y ve z doğrultusunda frekansivme kayıtlarına (Spektrum) dönüştürülüp kullanılmıştır (Tablo 2). Tablo 2’e göre depremin en büyük frekansı y doğrultusunda, en büyük ivmesi ise z doğrultusundadır. Şekil 8. Köprü sonlu elemanlar modeli Tablo 2. Depremin x, y ve z doğrultusundaki frekans- ivme kayıtları (Max. ve Min. değerler kırmızı ile belirtilmiştir). X Y 1 2 3 4 0.300 0.890 1.610 1.140 İvme (m/sn²) 0.073 0.285 0.392 0.575 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 1.720 1.520 1.790 2.380 2.940 3.130 3.850 4.550 5.560 6.250 7.140 8.330 17 18 19 10.000 12.500 16.670 Frekans Z 0.250 0.810 1.110 1.320 İvme (m/sn²) 0.022 0.075 0.166 0.126 0.474 0.358 0.550 0.709 0.617 0.580 0.682 0.453 0.357 0.370 0.304 0.288 1.790 2.080 2.500 3.850 3.330 4.550 5.560 6.250 5.560 7.140 8.330 10.000 0.298 0.256 0.258 12.500 16.670 25.000 Frekans ANSYS programıyla analiz sonuçlarına göre ise, Tablo 3’den görüleceği üzere, Max. VonMises Gerilmeleri ve Max. Deplasmanlar, beklenildiği üzere, depremin 3 doğrultuda birden etkimesi durumunda gerçekleşmiştir. En büyük 2. Değerler ise, yine beklenileceği üzere, depremin z doğrultusunda etkimesi durumunda ortaya çıkmıştır. Zira Şekil 9’dan görüleceği üzere, sistemin diğer doğrultulara göre z doğrultusundaki narinliği aşırı derecede büyüktür. Örneğin tabliye düzleminde x doğrultusunda eğilme rijitliği bl 3/12 ile çok yüksek iken, z doğrultusunda lb3/12 ile çok düşüktür. y doğrultusunda ise bh3/12 ile diğer doğrultulara göre orta büyüklükte bir rijitliğe sahiptir. Elbette her doğrultuda farklı düzlemlerde değişen rijitlikler söz konusudur. İlk bakışta Şekil 10’da gösterilen düzlemler düşük rijitlik ve yüksek narinlik açısından daha kritik olarak görülmektedir. Analiz sonuçları ile daha hassas şekilde kritik bölgeler elde edilebilecektir. 0.290 0.630 0.750 0.960 İvme (m/sn²) 0.099 0.333 0.497 0.614 0.099 0.079 0.118 0.329 0.267 0.164 0.294 0.266 0.294 0.178 0.194 0.153 1.060 1.110 1.250 1.430 1.850 2.080 2.380 2.630 3.130 3.850 4.170 5.560 0.718 0.847 0.508 0.428 0.446 0.649 0.517 0.667 0.540 0.370 0.425 0.294 0.178 0.155 0.096 7.140 8.330 12.500 0.267 0.233 0.191 Frekans 6 Harita DergisiOcak 2016 Sayı 155 Tarihi Köprülerin Dokümantasyonu için Dijital Fotogrametri ile 3B Modellerinin Oluşturulması ve Dinamik Analizlerin Yapılması Tablo 3. Deprem etki yönüne göre VonMises Gerilmeleri ile x, y ve z Deplasmanları Deprem Etki Yönü Y X Z XYZ VM Ger. (N/m2) 15964 2641 55573 277501 X Dep. (m) 0.563.10-4 0.35.10-5 0.461.10-4 0.231.10-3 YDep. (m) 0.351.10-4 0.286.10-5 0.101.10-3 0.502.10-3 ZDep (m) 0.872.10-5 0.125.10-4 0.479.10-3 0.002392 Şekil 9. Yatay yük yönleri ve 3 yöndeki genel ölçüler (a) (b) (c) Şekil 10. (a) x doğrultusunda (b) y doğrultusunda (c) z doğrultusunda kritik düzlemler VonMises gerilmelerinin max. olduğu bölgeler şu şekilde açıklanabilir: Şekil 11(a)’dan görüleceği üzere, depremin x doğrultusunda etkimesi durumunda bu doğrultuda en kritik bölge olan orta ayak altında maksimum gerilme yığılmaları oluşmuştur. Şekil 10(a)’da diğer kritik düzlemler de gösterilmiştir. Ancak tüm düzlemler arasında en kritiği, 6 ile gösterilen düzlemdir. Zira sistemin x yönünde ötelenmesi halinde orta mesnet sistemi tutmada en çok zorlanacak mesnet olup bu doğrultuda narinliği en yüksek bölge de burasıdır. Ayrıca bu bölgede orta ayak destek çıkıntısı nedeniyle bir kütle yığılması da vardır. Bununla birlikte orta ayak destek çıkıntısı orta ayak ön alt bölgesini tutarak destek verdiğinden burada gerilmeler nispeten düşmüştür. Ancak dikkat edilirse orta ayak alt bölgesi arka bölümünde gerilmeler max. değerlere ulaşmıştır. Bunun da nedeni ön bölgede olan tutma etkisinin arka bölgede bulunmamasıdır. Benzer şekilde depremin z doğrultusunda etkimesi durumunda bu doğrultuda en kritik bölge olan orta ayak ortasında maksimum gerilme yığılmaları oluşmuştur. Bu bölge ve diğer kritik düzlemler Şekil 10(c)’de gösterilmiştir. Ancak, sistemin z 7 Harita DergisiOcak 2016 Sayı 155 E.E.MARAŞ vd. üzere, sistemde y doğrultusunda daha düşük rijitliğe sahip başka düzlemler de vardır ancak, bu düzlemlere oranla, düşey yük değerleri de birikerek söz konusu bölgede max.’a ulaştığından kritik gerilmeler burada oluşmuştur. Depremin xy-z doğrultusunda birlikte etkimesi durumunda ise, yine ani rijitlik değişiminin olduğu orta ayak orta ön bölgesinde max. gerilme değerleri görülmüştür. yönünde ötelenmesi halinde, yine orta mesnet sistemi tutmada en çok zorlanacak mesnettir. Ayrıca sistemde z doğrultusundaki en büyük rijitlik orta ayak destek çıkıntısı nedeniyle orta ayak alt bölgelerindedir. Ancak destek çıkıntısının bittiği yerde z doğrultusunda ani rijitlik düşüşü gerçekleşmiş ve max. gerilme yığılmaları burada oluşmuştur. Depremin y doğrultusundan etkimesi durumunda ise, yine bu doğrultuda düşük rijitliğe sahip bir bölgede max. gerilme yığılmaları oluşmuştur. Şekil 10(b)’den görüleceği 17.8741 588,435 1761.15 2347,5 1174,79 2.07977 295,257 881,613 1467,97 2054,32 2640,68 3561.5 7105.2 10648.7 14192.4 1789.69 5333.31 8876.93 1442.6 15964.2 (a) 15.9773 12362 6188.98 (b) 24708 18535 (c) 37054 30881 71.5402 30897 49400 43227 55573 61722.5 123373 92547.9 (ç) 185024 154199 246675 215850 277501 Şekil 11. VonMises Gerilme Dağılımları (a) x, (b) y, (c) z, (ç) xyz yönü deprem etkimesi durumları (Max. değer alan bölgeler daire içine alınmıştır) 0 0 .125E-04 .250E-04 .375E-04 .500E-04 .62E-05 .188E-04 .313E-04 .438E-04 .563E-04 .778E-06 .156E-05 .233E-05 .311E-05 .389E-06 .117E-05 .194E-05 .272E-05 .350E-05 (b) (a) 0 .257E-0 (c) .513E-04 .103E-03 .154E-03 .205E-03 .770E-04 .128E-03 .180E-03 .231E-03 (ç) Şekil 12. x deplasmanı dağılımları (a) x (b) y (c) z (d) xyz yönü deprem etkimesi durumları (Max. değer alan bölgeler daire içine alınmıştır) 8 Harita DergisiOcak 2016 Sayı 155 Tarihi Köprülerin Dokümantasyonu için Dijital Fotogrametri ile 3B Modellerinin Oluşturulması ve Dinamik Analizlerin Yapılması Şekil 12’den görüldüğü üzere, depremin x yönünde etkimesi durumunda max. x deplasmanları, ortadaki göz boşluğunun 2 yanlarında oluşmuştur. Zira buralar, Şekil 10(a)’dan da görüleceği üzere, x yönünde en narin düzlemlerdendir. Depremin y doğrultusunda etkimesi durumunda da Şekil 10(b)’den görüleceği üzere, bu sefer y yönündeki en narin düzlemlerden birinde max. x deplasmanları oluşmuştur. Depremin z yönünden etkimesi durumunda da, ayaklar vasıtasıyla stabilitesi sağlanmış bölümlerin arasında kalan bölgelerde max. x deplasmanları görülmüştür. Aynı durum, depremin x- y ve z doğrultusunda birlikte etkimesi hali için de geçerlidir. 0 0 Şekil 13’den görüleceği üzere max. y deplasmanları, yine sistemin y yönünde en narin olan kesitlerinde oluşmuştur. Şekil 14’den görüldüğü üzere, depremin z yönünde etkimesi durumunda sistem tabliyesi, gövde ve ayak bölgelerine göre en narin bölümü oluşturduğu için tüm deplasmanlar tabliyede en büyük değerlere ulaşmıştır. .780E-05 .156E-04 .234E-04 .312E-04 .390E-05 .117E-04 .195E-04 .273E-04 .351E-04 .635E-06 .127E-05 .191E-05 .254E-05 .318E-06 .953E-06 .159E-05 .222E-05 .286E-05 (a) 0 (b) .223E-04 .447E-04 .670E-04 .894E-04 .112E-04 .335E-04 .559E-04 .782E-04 .101E-03 0 .112E-03 .223E-03 .335E-03 .446E-03 .558E-04 .167E-03 .279E-03 .391E-03 .502E-03 (ç) (c) Şekil 13. y deplasmanı dağılımları(a) x, (b) y,(c) z, (ç) xyzyönü deprem etkimesi durumları (Max. değer alan bölgeler daire içine alınmıştır) 0 .194E-05 .388E-05 .581E-05 .775E-05 .969E-06 .291E-05 .484E-05 .678E-05 .872E-05 0 (a) 0 .106E-03 .213E-03 .319E-03 .426E-03 .532E-04 .160E-03 .266E-03 .372E-03 .479E-03 (b) 0 .531E-03 .001063 .001594 .002126 .266E-03 .797E-03 .001329 .00186 .002392 (c) .277E-05 .555E-05 .832E-05 .111E-04 .139E-05 .416E-05 .693E-05 .970E-05 .125E-04 (ç) Şekil 14. z Deplasmanı Dağılımları (a) x, (b) y,(c) z, (ç) xyz yönü deprem etkimesi durumları (Max. değer alan bölgeler daire içine alınmıştır) 9 Harita DergisiOcak 2016 Sayı 155 E.E.MARAŞ vd. 3B görselleştirilmiş görüntüler diğer taraftan turist bilgi sistemlerine destek olacaktır. Yine bu çalışmalar yeni oluşturulacak CBS (Coğrafi Bilgi Sistemi) tabanlı kültür, turizm ve diğer çalışmalara kaynak oluşturacaktır. 4. SONUÇ Tarihi eserlerin dokümantasyonda disiplinler arası çalışma önem arz etmektedir. Gerçekleştirdiğimiz bu çalışmada; tarihi bir köprü (Kurt Köprüsü) modellenmiş ve rölevesi çıkarılmıştır. Bu veriler kullanılarak olası bir deprem esnasında yapının nasıl hareket edeceği ve ne gibi zararlar göreceği gözler önüne serilmiştir. Bu açıdan bakıldığında gerçekleştirdiğimiz çalışma, hem tarihi eserlerin dokümantasyonunun hem de disiplinlinler arası çalışmanın önemine vurgu yapmaktadır. BİLGİLENDİRME VE TEŞEKKÜR Bu çalışma Ondokuz Mayıs Üniversitesinin PYO.MUH.1901.13.009 Numaralı 1901-Bilimsel AR-GE Destekleme Programı kapsamındaki 2015 yılının Nisan ayında tamamlanan BAP projesinden üretilmiştir. Genel ölçme yöntemlerinin yerine tarihi eser dokümantasyonlarının hazırlanmasında gerçeğe uygun modellerin oluşturulması daha uygundur. Dijital fotogrametri yöntemi sayesinde gerçeğe yakın modellerin oluşturulabilmesi klasik yöntemlere göre daha hızlı ve daha doğru olmanın yanında tekrarlanabilir olması yöntemi çok avantajlı kılmıştır. Harita Mühendisliği 4. Sınıf öğrencisi Hakan Yıldız’a, Temel Bolver’e fotoğraf çekimi ve ölçümlerde katkılarından dolayı ve Akropol Firması ile Cengiz Erdoğan’a değerlendirme çalışmalarındaki katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Özellikle kompleks yapıların modellenmesi için fotogrametri yöntemiyle ebatlarının belirlenmesi analizde kullanılacak programlara direk bu boyutların atanması çözüm öncesi yapı tanımlama kısmını çok kolay hale getireceğinden bir çok yapıyı analiz etme imkanı doğacaktır. Avşar E.Ö., (2006),Tarihi Köprülerin Dijital Fotogrametri Tekniği Yardımıyla Modellenmesi, Tüksek Lisans Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. KAYNAKLAR Betti M.,Vignoli A., (2008), Modelling And Analysis Of A Romanesque Church Under Earthquake Loading: Assessment Of Seismic Resistance, Engineering Structures, Volume 30, Issue 2, February 2008, Pages 352-367. Bu çalışmada; Tarihi Kurt Köprüsünün dijital fotogrametri tekniği kullanılarak, dokümantasyonu hazırlanmış, çeşitli ölçeklerde rölevesi üretilmiş, görselleştirme teknikleri ile 3B modellemesi yapılmıştır, deprem analizleri için salt model oluşturulmuştur. Betti M.,Vignoli A., (2011), Numerical Assessment Of The Static And Seismic Behaviour Of The Basilica Of Santa Maria All’impruneta (Italy), Construction and Building Materials, Volume 25, Issue 12, December 2011, Pages 4308-4324. Diğer taraftan örneği görüldüğü üzere, yapıların depreme karşı davranışı, fiziksel davranış modellemeleri ile kısmen anlaşılabilip kestirilebileceğinden, özellikle modelleme analizlerinin yapılması çok gerekli olmaktadır. Yani yapıların özellikle deprem etkisi gibi dinamik ve değişken etkilere karşı fiziksel davranışını tahmin etmek, bir modelleme ve analiz yapmadan yanlış yorumlamalara neden olabilir. Ancak analiz sonrası fiziksel yorumlamaların da dikkatli ve iyi bir şekilde yapılması, sadece analiz yapıp kritik bölgeleri belirlemekle kalınmaması gerekmektedir. Branco M.,Guerreiro L.M., (2011), Seismic Rehabilitation Of Historical Masonry Buildings, Engineering Structures, Volume 33, Issue 5, May 2011, Pages 1626-1634. Brencich A.,Sabia D., (2008), Experimental İdentification Of A Multi-Span Masonry Bridge: The Tanaro Bridge, Construction and Building Materials, Volume 22, Issue 10, October 2008, Pages 2087-2099. Bu tip çalışmalar, ilerde ihtiyaç duyulduğunda tarihi yapıların restorasyonunda yardımcı kaynak olarak kullanılabilir. Dijital fotogrametri yöntemi ile görselleştirilmiş 3B görüntüler tarihi eserin orijinal görüntüsüne ışık tutacaktır. Durduran Z. (2003), Tarihi Eserlerin Fotogrametrik Olarak Belgelenmesi ve Coğrafi Bilgi Sistemine Aktarılması, Doktora Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 10 Harita DergisiOcak 2016 Sayı 155 Tarihi Köprülerin Dokümantasyonu için Dijital Fotogrametri ile 3B Modellerinin Oluşturulması ve Dinamik Analizlerin Yapılması El-Hakim, S. F.,(2001),A flexibleapproachto 3D reconstruction from single images, ACM Proceedings of SIGGRAPH ’01, Technical Sketches, Los Angeles, California, 12th to 17th August 2001. 280 pages: 186. Ramos L.F., Marques L., Lourenco P.B., De Roeck G., Campos-Costa A., Roque J., (2010), Monitoring Historical Masonry Structures With Operational Modal Analysis: TwoCase Studies, Mechanical Systems and Signal Processing, Volume 24, Issue 5, July 2010, Pages 1291-1305. Hacıefendioğlu K., (2010), Seasonally FrozenSoil'sEffect On Stochastic Response Of Masonry Minaret– Soilİnteraction Systems To Random Seismic Excitation, Cold Regions Science and Technology, Volume 60, Issue 1, January 2010, Pages 66-74. Senthivel R., Lourenco P.B., (2009), Finite Element Modelling Of Deformation Characteristics Of Historical Stone Masonry Shear Walls, Engineering Structures, Volume 31, Issue 9, September 2009, Pages 1930-1943. Halifeoğlu F.M., (2013),Tarihi Kurt Köprüsü (Mihraplı Köprü, Vezirköprü) Restorasyonu Proje ve Uygulama Çalışmaları, METU JFA 2013/2 (30:2) 81-104, DOI:10.4305/METU.JFA.2013.2.6 Sevim B., Bayraktar A., Altunişik A.C, Atamtürktür S., Birinci F., (2011), Finite Element Model Calibration Effects On The Earthquake Response Of Masonry Arch Bridges, Finite Elements in Analysis and Design, Volume 47, Issue 7, July 2011, Pages 621-634. İlter F., (1978),Osmanlılara Kadar Anadolu Türk Köprüleri, Karayolları Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. UNESCO, (1972), Convention Concerning The Protection Of The World Cultural And Natural Heritage, 16th November 1972, Paris Lucchesi M., Pintucchi B., (2007), A Numerical Model For Non-Linear Dynamic Analysis Of Slender Masonry Structures, European Journal of Mechanics - A/Solids, Volume 26, Issue 1, January–February 2007, Pages 88105. Ural A., Oruç Ş., Doğangün A., Tuluk Ö., (2008), Turkish Historical Arch Bridges And Their Deteriorations And Failures”, Engineering Failure Analysis, Volume 15, Issues 1–2, January–March 2008, Pages 43-53. Magalhães F., Cunha A., (2011), Explaining Operational Modal Analysis With Data From An Arch Bridge, Mechanical Systemsand Signal Processing, Volume 25, Issue 5, July 2011, Pages 1431-1450. Verstrynge E., Schueremans L., Gemert D., Hendriks M.A.N., (2011), Modelling and analysis of time-dependent behaviour of historical masonry under high stress levels, Engineering Structures, Volume 33, Issue 1, January 2011, Pages 210-217. Mele E., De Luca A., Giordano A., (2003), Modelling And Analysis Of A Basilica Under Earthquake Loading, Journal of Cultural Heritage, Volume 4, Issue 4, October–December, Pages 355-367. Wolf, P. R., Dewitt, B. A. (2000),Elements of Photogrammetry with Applications in GIS, Third Edition, McGraw-HillCompanies Ozkula T. A., Kuribayashi E., (2007), Structural Characteristics Of Hagia Sophia: I—A Finite Element Formulation For Static Analysis, Buildingand Environment, Volume 42, Issue 3, March 2007, Pages 1212-1218. URL-1: https://www.nikon.com.tr/tr_TR/product/nikkor -lenses/auto-focus-lenses/dx/single-focallength/af-s-dx-nikkor-18–55mm-f-3-5–5-6g-vrii,[Erişim 21 Kasım 2015]. Pelà L., Aprile A., Benedetti A., (2009),Seismic Assessment Of Masonry Arch Bridges, Engineering Structures, Volume 31, Issue 8, August 2009, Pages 1777-1788. Rafiee A., Vinches M., Bohatier C., (2008), Application Of TheNSCD Method To Analyse The Dynamic Behaviour Of Stone Arched Structures, International Journal of Solids and Structures, Volume 45, Issues 25– 26, 15 December 2008, Pages 6269-6283. 11 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 GPGPU Yöntemi ile Görüntülerin Gerçek Zamanlı Ortorektifikasyonu (Real Time Orthorectification Of Images By GPGPU Method) Hakan ŞAHİN1, Mehmet Sıtkı KÜLÜR2 1 Harita 2 İTÜ, Genel Komutanlığı, 06100 Dikimevi, Ankara, İnşaat Fakültesi Geomatik Mühendisliği Bölümü , 34469 Maslak, İstanbul [email protected] capabilities. The modern GPUs are not only became powerful graphic engines and also they are high level parallel programmable processors with very fast computing capabilities and high memory bandwidth speed compared to central processing units (CPU). The rapid development of GPUs programmability and capabilities attracted the researchers dealing with complex problems which need highly level calculation. This interest has revealed the concepts of “General Purpose Computation on Graphics Processing Units (GPGPU)” and “stream processing”. The graphic processors are powerful hardware which is really cheap and affordable. So the graphic processors became an alternative to computer processors. The graphic chips which were standard application hardware have been transformed into modern, powerful and programmable processors to meet the overall needs. ÖZET Bilgisayarların grafik kartları üzerindeki grafik işlemci birimleri (Graphic Processing Units – GPU) on sene öncesine göre, özellikle performans ve yeteneklerinin artışı doğrultusunda büyük gelişme göstermiştir. Modern GPU’lar sadece çok güçlü grafik motoru olmaktan çıkarak, bilgisayar işlemcilerine (Central Processing Unit-CPU) göre aritmetik işlem yapabilme hızı ve hafıza band genişliği hızı çok daha yüksek olan ve üst seviyede paralel programlanabilir işlemciler halini almışlardır. GPU’ların programlanabilirliğindeki ve yeteneklerindeki hızlı gelişme, yüksek seviyede hesap yapma ihtiyacı olan karmaşık problemlerle uğraşan araştırmacıların ilgisini çekmiştir. Bu ilgi “grafik işlemci birimi üzerinde genel amaçlı hesaplama (General Purpose Computation on Graphic Processing Units - GPGPU)” ve “akış işleme (stream processing)” kavramlarını ortaya çıkarmıştır. Grafik işlemcilerin bilgisayar işlemcilerine bir alternatif olarak gündeme gelmesinin asıl nedeni ise; çok güçlü ve bunun yanında ucuz temin edilebilir donanım olmalarıdır. Bu grafik çipler, sabit uygulama donanımları olmaktan çıkarak günümüzde modern, güçlü ve programlanabilir genel ihtiyaçları karşılayabilecek işlemcilere dönüşmüşlerdir. In this study, some photogrammetric applictions and especially orthorectification process were coded by using GPGPU method and CUDA (Compute Unified Device Architecture) programming language. So we can orthorectify images with cheaper hardware in a short time. The results obtained are evaluated; the method is really suitable for image processing and photogrammetry especially if we do the same calculations to per image pixels. Also it is suitable for intensive calculation procedures. Especially with orthorectification procedure with GPU is 7 times faster than CPU implementation and speedup is 7 times. Yapılan çalışma içerisinde, çeşitli fotogrametrik uygulamalar ve özellikle ortorektifikasyon işlemi GPGPU yöntemi ile CUDA (Compute Unified Device Architecture-Birleşik Hesaplama Aygıt Mimarisi) programlama dili kullanılarak yeniden programlanmıştır. Böylelikle daha kısa sürede ve daha ucuz maliyetli donanımlarla ortorektifiye edilmiş görüntülerin nasıl elde edilebileceği ortaya konulmaya çalışılmıştır. Keywords: GPGPU, CUDA, stream processing, programming, orthorectification, direct georeferencing, viewshed analysis, image filtering, Bu amaca yönelik olarak yapılan uygulamalarda elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde, yöntemin fotogrametrinin görüntü işlemeyi gerektirdiği ve aynı işlem adımlarının her bir piksel için tekrarlandığı durumlarda ve ayrıca hesap yoğun işlem adımlarında çok etkili ve hızlı sonuçlar verdiği görülmüştür. Özellikle ortorektifikasyon amacıyla yapılan uygulamalarda aynı donanımla CPU’ya oranla 7 kat hız farklarına ulaşılmıştır. 1. GİRİŞ Grafik işlemci birimleri (Graphical Processing Unit-GPU) olarak bilinen ve bilgisayarlar ile ekran arayüzüne sahip olan birçok elektronik donanımın ayrılmaz bir parçası olarak kullanılmaktadır. Bilgisayar ve elektronik dünyasında son yıllarda yaşanan hızlı gelişmelerden grafik kartları da son derece etkilenmişlerdir. Bu gelişme GPU’ların hızlarının, performanslarının ve yeteneklerinin artışı doğrultusunda olumlu yönde olmuştur. Bilgisayarlarda kullanılan modern GPU’lar sadece çok güçlü grafik motoru olmaktan çıkarak bilgisayar işlemcilerine (Central Processing UnitCPU) göre aritmetik işlem yapabilme hızı ve hafıza band genişliği çok daha yüksek olan ve üst Anahtar Kelimeler: GPGPU, CUDA, akış işleme, programlama, ortorektifikasyon, doğrudan yöneltme, görüş analizi, görüntü filtreleme. ABSTRACT The graphic processing units (GPU) on the graphic cards integral parts of computers are really developed today according to the last ten years. The development was the increase of the GPUs performance and 12 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 GPGPU Yöntemi İle Görüntülerin Gerçek Zamanlı Ortorektifikasyonu seviyede paralel programlanabilir işlemciler halini almışlardır. GPU’ların paralel programlanabilir hale gelmesi, üzerlerinde çalışabilecek uygulamaların geliştirilmesi ve yeteneklerindeki hızlı gelişme, yüksek seviyede hesap yapma ihtiyacı olan karmaşık problemlerle uğraşan araştırmacıların yoğun ilgisini çekmiştir. Bu ilgi “grafik işlemci birimi üzerinde genel amaçlı hesaplama (General Purpose Computation on Graphic Processing Units - GPGPU)” ve “akış işleme (stream processing)” kavramlarını ortaya çıkarmıştır. Grafik işlemcilerin bilgisayar işlemcilerine bir alternatif olarak gündeme gelmesinin asıl nedeni ise; çok güçlü ve bunun yanında ucuz temin edilebilir donanım olmalarıdır. Bu grafik çipler, sabit uygulama donanımları olmaktan çıkarak günümüzde modern, güçlü ve programlanabilir genel ihtiyaçları karşılayabilecek işlemcilere dönüşmüşlerdir. edilmesi gereken platformlarda ise böyle çoklu bilgisayar sistemlerinin kurulabilmesi pek olanaklı değildir. Aynı zamanda bu sistemlerde platform üzerindeki kamera, navigasyon sistemi gibi faydalı yük olarak ifade edilen donanımın hafif olması da son derece önemli bir faktördür. İnsansız hava araçları üzerine eklenen her bir parça sisteme ağırlık olarak etki etmekte ve bu da sistemi olumsuz yönde etkilemektedir. İlk deneysel çalışmalara Ohio State Üniversitesi’nde 1980’li yılların sonunda başlanarak, yerde hareket halindeki araç üzerinde bulunan algılama sistemi yardımıyla doğrudan görüntü elde edilmesi üzerinde çalışmalar yapılmıştır. Ardından 1990’lı yılların başında Calgary Üniversitesi Coğrafi Bilgi Sistemi uygulamaları için karada hareketli ölçme sistemi VISAT (Video cameras, an Inertial System, and SATellite GPS receivers) ’ı geliştirmiştir. Bu deneysel çalışmalarla birlikte doğrudan yöneltme yaklaşımı, hareket halindeki algılayıcının konum ve dönüklük verilerinde oluşan dış yöneltme elemanlarının belirlenmesi üzerine yoğunlaşmıştır (Schwarz ve diğ, 1993; Schwarz 1993). Günümüze kadar yapılan deneysel çalışmalar ve test projeleri, GPS/IMU verilerinin sinyal işleme teknikleri kullanılarak iyileştirilmesi ve bu verilerin Kalman Filtreleme yöntemi ile birleştirilmesi, klasik fotogrametrik kameralar kullanılarak doğrudan yöneltme yaklaşımı, sayısal kameralar kullanılarak doğrudan yöneltme yaklaşımı ve uçakta kullanılan tarayıcı sistemler ile doğrudan yöneltme yaklaşımı konularında yapılmıştır (Yastıklı, 2003). Çeşitli platformlardan elde edilen görüntüler harita üretiminde, özellikle görüntülerin değerlendirme sonuçlarının hızla elde edilmesi ve karar vericilere aktarılmasının gerektiği felaketlerde, orman yangınları ve depremler gibi doğal afetlerde yaşanan kriz durumlarında, askeri açıdan hedef istihbaratı ve hedef konumunun hızlıca tespitinde sıklıkla kullanılmaktadırlar. Fakat bu görüntülerin anlamlı hale gelmesi ve belirtilen uygulamalarda kullanılabilmesi için öncelikli olarak yapılması gereken işlem adımı; bu görüntülerin ortorektifikasyonudur. Özellikle son zamanlarda yaygınlaşarak çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından birçok uygulamada kullanılmaya başlanan insansız hava araçları (İHA) yardımıyla elde edilen görüntüler üzerinden çok hızlı karar vermek, çıkarımlar yapmak ve çeşitli hedef tespiti yaparak bu hedefleri de doğru koordinatlarla tarifleyebilmek için elde edilen görüntülerin yöneltilmesi yani ortorektifiye edilmesi ihtiyacı bulunmaktadır. Amerika Birleşik Devletlerinde 11 Eylül 2001 yılında meydana gelen terörist saldırı sonrası, arama-kurtarma çalışmalarını yönlendirmek amacıyla hızlıca bölgenin haritalarının üretimi için bu yöntemden faydalanılmıştır (Yastıklı, 2003). Yapılan bu çalışma; özellikle hızlı ve acil müdahalelerin gerektiği afet durumunda, afet bölgesi ile ilgili hızlıca yorum yapabilmek ve karar verme sürecini hızlandırmak amacıyla, farklı sensör ve platformlardan elde edilen veri ve görüntülerin hiç yer kontrol noktası olmadan GPS/IMU verileriyle doğrudan yöneltilerek kullanılması ve böylelikle yöntemin geçerliliği açısından çok iyi bir örnek teşkil etmektedir. Sayısal hava kameraları ve insansız hava araçları gibi çeşitli sensör ve platformlardan elde edilen görüntülerin dosya boyutları oldukça yüksektir. Haliyle bu görüntülerin ortorektifikasyonu için çok güçlü bilgisayarlara ihtiyaç vardır. Thomas ve diğ. (2008) tarafından yapılan bir çalışma incelendiğinde görüntülerin anlık ortorektifikasyonu için toplam beş adet çok güçlü donanıma sahip bilgisayarın kullanıldığı görülmektedir. Böyle bir sistemin normal uçak platformları için oluşturulabileceği, maliyet göz önüne alınmazsa mümkün olabilir. Fakat insansız hava araçları gibi yapı itibariyle normal uçaklardan çok daha küçük olan ve görüntü alımı gerçekleştirerek çok hızlı ve doğru sonuç elde GPU’lar aynı hesaplama işlem adımının birçok veri elemanına, özellikle yüksek aritmetik doğrulukla uygulanmasının gerektiği durumlarda çok etkili ve hızlı sonuçlar ortaya koymaktadırlar. Böylelikle yapılan hesaplama işleminin daha hızlı ve doğru olması sağlanmaktadır. Bilgisayar CPU’ları bir akış kontrolü içerisinde ve belli bir sıra ile her seferinde sadece tek bir hesaplama 13 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 H.ŞAHİN vd. yaptıkları için GPU’lar ile kıyaslandığında daha yavaş işlem yapmaktadırlar. Bu yapı bilgisayar teknolojisinin kullanıldığı çok çeşitli uygulamalar için değerlendirilebilmektedir. Görüntü işleme, matris hesaplamaları gibi GPU tabanlı grafik olmayan hesaplamalar paralel veri işlemeye çok uygun yapıdadırlar. piksel gölgelendiricileri bu veri üzerinde istenilen hesaplamaları yapmayı programlayabilmişlerdir. Elde edilen sonuçlar aynı sonuç piksel renkleri gibi GPU’ya geri dönmüş ve böylelikle bu renkler basitçe programcının girdilerini vererek GPU’ya yaptırdığı hesaplama işleminin sonuçları olmuşlardır. Bu veri araştırmacılar tarafından geri okunabilmiştir. Özünde GPU, bilgisayarda çizilen ham modelin yazılım yardımıyla resime dönüştürülmesi işlemi olarak açıklanan renderlama işlemi dışındaki hesaplama işlemlerini de sanki renderlama işlemiymiş gibi değerlendirerek, bu işlemi yapıyormuş gibi yapmıştır. Bu çalışma kapsamında; GPU’ların genel amaçlı paralel programlama ve hesaplama gücünü kullanarak GPGPU yöntemiyle sayısal hava kameraları, insansız hava araçları gibi çok çeşitli platformlardan elde edilebilecek görüntülerin hızlı bir şekilde gerçek zamanlı ortorektifikasyonunun yapılabilmesi için yöntem detaylı bir şekilde incelenerek, bir program algoritması ortaya çıkarılmış ve uygulanabilirliği değerlendirilmiştir. Buradaki en büyük problem, grafik işlemci birimlerinin mevcut programlama yöntemlerinden farklı bir programlama modelini kullanıyor olmasıdır. Bu nedenle etkili bir GPU programlama, mevcut program algoritmasının, donanımın yapısını ve sınırlamalarını da dikkate alan grafik terimlerini kullanarak tekrardan yazılmasını gerektirmektedir. Mevcut çift çekirdekli işlemcilerin programlanabilmesi, geleneksel programlama yöntemleriyle gerçekleştirilememekte ve tipik olay yordamlı programlama yönteminin birden fazla çekirdekli işlemcilerin programlanması için kullanılması mümkün olamamaktadır. 2. GPGPU VE AKIŞ İŞLEME GPU’lar basit OpenGL ve DirectX desteği olan grafik donanımları olmalarından çok programlanabilir olmaları açısından birçok araştırmacının ilgisini çekmiştir. GPU hesaplamanın ilk zamanlarındaki genel yaklaşım olağanüstü karmaşıktır. Çünkü OpenGL ve DirectX gibi API’ler (uygulama programlama arayüzü - application programming interface) halen GPU üzerinde hesaplama yapabilmek için kullanılabilecek, çeşitli kısıtlamaları olan ve aslında grafik programlama için tasarlanan araçlardır. Bu nedenle de araştırmacılar problemlerini çözmek için genel amaçlı hesaplamaları grafik API’nin anlayacağı şekilde geleneksel grafik işleme problemi olan renderlama işlemine benzetmenin yöntemlerini aramışlardır. GPGPU için uygulanacak programlama modeli akış hesaplama (stream computingprocessing) terimiyle değişmiştir. Bu model içerisinde, akış içerisindeki her bir elemana uygulanan yoğun hesaplama işlemlerini (kernel functions-çekirdek fonksiyonları) tanımlamak için girdi verileri ve çıktı verileri birer akış olarak nitelendirilmektedir. Grafik kartları üzerinde ise bu akışları hesaplayan ve işleyen çok sayıda işlemci bulunmaktadır. Örneğin günümüzde kullanılan grafik kartlarından birisi olan Nvidia GTX780 serisi grafik kartı üzerinde 2304 adet akış işlemcisi bulunmaktadır. Bu da yan yana sıralanmış, birlikte işlem yapabilme kapasitesi olan 2304 adet tek çekirdekli işlemcisi olan bilgisayarlar kümesi gibi düşünülebilir. Bu akış işlemcileri sayesinde grafik kartları aynı anda birden fazla yoğun işlemi yapabilmektedirler. Aslında, 2000’lerin başındaki GPU’lar, piksel gölgelendirici (piksel shader) olarak bilinen programlanabilir aritmetik birimleri kullanarak ekran üzerindeki her bir pikselin rengini üretmek için tasarlanmışlardır. Genel olarak bir piksel gölgelendirici pikselin ekran üzerindeki (x, y) konumunu ve ek bazı bilgileri girdi olarak birleştirip hesap yaparak pikselin sonuç rengini üretmektedir. Bahsedilen ek bilgiler; girdi renkleri, doku (texture) koordinatları veya çalıştırıldığında gölgelendirmeye etki edecek diğer özellikler olabilmektedir. Fakat girdi renkleri ve dokularda uygulanan aritmetik tümüyle programcı tarafından kontrol edilebilmektedir. Bu noktada araştırmacılar “girdi renklerinin” aslında herhangi bir “veri” olabileceğini keşfetmişlerdir. Gelişme bu şekilde başlayarak devam etmiştir. GPU’lar CPU’lara göre çok daha fazla paralel hesap yapabilmektedirler. Bu durum Şekil 1’de bir grafikle gösterilmektedir. Burada işlemci hızını “flop” kavramı belirlemektedir. Flop; “saniye başına kayan nokta işlemi” anlamına gelmektedir. Grafik incelendiğinde Nvidia firmasının grafik işlemcilerinin, Intel firmasının bilgisayar işlemcilerine oranla 2014 yılındaki değerlere göre ortalama on kat daha hızlı olduğu görülmektedir. Böylelikle girdiler renkten farklı olarak sayısal bir veri olarak nitelendirildiğinden, programcılar 14 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 GPGPU Yöntemi İle Görüntülerin Gerçek Zamanlı Ortorektifikasyonu Şekil 1. CPU ve GPU’nun saniyede kayan nokta işlem miktarı yıllara göre gelişimi (Nvidia, 2015). Şekil 2. GPU ve CPU’ların band genişlikleri (Nvidia, 2015). Hafıza band genişliği kavramı, ekran kartının işlemcisi ile hafızası arasında saniyede aktarılabilen toplam veri miktarı boyutu anlamına gelmektedir. Hafıza veriyolu genişliğinin byte cinsinden değeri ile efektif frekansın çarpılmış hali olarak ifade edilir. Bellekle grafik işlemcisinin haberleşmesinin hızlı olması da grafik kartının performansını artıran bir etkendir. Saniye başına kayan nokta işlem kapasitesinin yıllar dikkate alındığında artış göstermesi paralelinde, hafıza band genişliğinde de bir gelişme olmuştur. Şekil 2 incelendiğinde, GPU’ların hafıza band genişliklerinin, CPU’lara oranla 4 kat daha fazla bir orana ulaştıkları görülmektedir. paralel hesap yapma ihtiyacı olan grafik renderlama (doku kaplama) işi için özel olarak tasarlanmış olmalarıdır. Tasarımdaki bu fark Şekil 3’de gösterilmeye çalışılmıştır. Bu şekil incelendiğinde, GPU’ların CPU’lardan farklı olarak; veriyi önbellekte tutmak ve bir akış kontrolü yapmaktan çok sadece veriyi işlemek için tasarlanmış daha fazla sayıda transistöre sahip olduğu görülmektedir. Böylelikle GPU’ların CPU’lardan farklı olarak birçok aritmetik işlemlerle dolu paralel hesaplamaları yapmak için tasarlandığı anlaşılmaktadır. GPU’lar veri dizinlerini, akış kontrolü yerine, çeşitli sıralı hesaplama iş parçaları şeklinde işlerler. CPU ve GPU’ların kayan nokta işlem kapasiteleri arasındaki farklılığın arkasında yatan asıl neden, GPU’ların yüksek kapasitede hassas 15 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 H.ŞAHİN vd. 2003 yılında yapılan SIGGRAPH konferansında hemen hemen hiç katılım olmadan geçen ve “GPU computing” için ayrılmış “GPGPU” adında bir oturum olmuştur. Burada en iyi bilinen başlık “BrookGPU” adıyla anılan akış programlama dili olmuştur. Bu programlama dilinin yayınlanmasından önce popüler olan iki yazılım geliştirme uygulaması vardır; Direct3D ve OpenGL. Fakat bunlarla sınırlı sayıda GPU uygulamaları geliştirilebilmektedir. Sonrasında Brook projesi ile GPU’ların paralel işleyiciler olarak kullanılabilmelerini ve C diliyle programlanabilmelerini olanaklı kılmıştır. Stanford Üniversitesi tarafından geliştirilen bu proje, iki farklı grafik kartı tasarımcısı ve üreticisi olan NVIDIA ve ATI firmalarının dikkatlerini çekmiştir. Sonrasında ise Brook’u geliştiren bazı insanlar NVIDIA firmasına katılmışlar ve paralel hesaplama stratejisini yeni bir pazarlama birimi olarak sunmaya başlamışlardır. Böylelikle grafik donanımı doğrudan kullanabilen bir yapı ortaya çıkmıştır ve adına NVIDIA CUDA (Birleşik Hesaplama Aygıt Mimarisi – Compute Unified Device Architecture) denilmiştir. Şekil 3. CPU ve GPU’ların genel yapısı ve transistör sayısındaki farklılık (Nvidia, 2015). 3. CUDA TEKNOLOJİSİ Yapılacak bir hesaplamada, tekrarlanan hesaplama işlem adımının birçok veri elemanına, yüksek aritmetik doğrulukla uygulanmasının gerektiği hallerde GPU’lar çok etkili sonuçlar vermektedir. Bunun en önemli nedeni aynı programın her bir veri elemanı için çalıştırılması ve akış kontrolüne çok az ihtiyaç duyulmasıdır. Çok sayıdaki işlemci, yani transistörlerin yardımıyla küçük veri kümelerinin her biri için program çalıştırılarak hesap yapılmakta, sonuçta da daha yüksek aritmetik doğruluk elde edilerek çok büyük verinin önbellekte tutulmasının önüne geçilip, hafızaya ulaşmadaki gecikmeler de önlenerek işlem süresinden kazanılmaktadır. Verinin paralel işlenmesinde, veri elemanları paralel iş parçalarına ayrılır. Birçok uygulama için bu yöntem işlem ve hesaplama hızını artırmak için kullanılabilir. Örneğin üç boyutlu (3B) renderlama işleminde, çok büyük boyutlardaki pikseller ve verteksler birer paralel iş parçası haline getirilir ve bu şekilde GPU’lar tarafından hesaplanır ve işlenirler (Yılmaz, 2010). Benzer şekilde görüntü ölçekleme, stereo görüş ve görüntüden şekil tanıma gibi renderlanmış görüntülerin ve videoların işlenmesinde görüntü bloklar ve pikseller şeklinde iş parçaları haline getirilebilirler. Aslında görüntü işleme dışında sinyal işlemeden fiziksel simülasyona, finansal hesaplamadan biyolojik hesaplamalara kadar birçok algoritma paralel programlama ve paralel işlemeyi kullanarak hızlanmışlardır. 2006 yılının Kasım ayında NVIDIA, endüstrideki ilk DirectX10 destekli GPU’su GeForce8800 GTX’i duyurdu. Bu ekran kartı aynı zamanda NVIDIA CUDA teknolojisine sahip ilk ekran kartı idi. Fakat duyuruları daha önceden yapılmış olmasına rağmen NVIDIA, yeni teknolojisi CUDA’yı ancak 2007 yılının Şubat ayında kamuoyuna açıklayarak tanıtmıştır. Bu teknoloji geniş bir kullanıcı kitlesinin gereksinimlerini karşılamak için geliştirilmiştir. En önemli ihtiyaç GPU’ların kolayca programlanabilirliğinin sağlanmasıdır. Basitlik ve sadelik, GPU ile paralel programlamanın kolaylığını ve daha fazla disiplin içerisinde kullanılabilirliğini sağlamak için gerekli görülmüştür. CUDA’dan önce, GPU paralel programlama grafik API(Application Programming Interface-Uygulama Programlama Arayüzü)’lerinin gölgelendirme modelleri ile sınırlıydı. Böylelikle sadece vertex ve parça gölgelendirmesinin doğasına uygun olan problemler GPU paralel programlama yöntemi kullanılarak hesaplanabilmiştir. Ayrıca, dokulandırma ve GPU gereken 3B işlemler için sadece kayan noktalı sayıların kullanılması GPU hesaplama konusunun popülaritesini sınırlandırmıştır. NVIDIA firması GPU paralel programlamayı kolay ve pratik hale getirebilmek için “C” programlama dilinin minimum eklentileri ile kullanımını önermiştir. Uzun zaman önce geliştiriciler paralel hesaplama işleri için GPU’ları kullanmayı denemişlerdir. İlk başlardaki bu kullanım girişimleri (rasterizing ve Z-buffering gibi) çok ilkeldir ve donanım fonksiyonlarını tam anlamıyla kullanabilmek için sınırlı kalmıştır. Fakat gölgelendirme işlemleri matris hesaplamalarını hızlandırmıştır. 16 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 GPGPU Yöntemi İle Görüntülerin Gerçek Zamanlı Ortorektifikasyonu Diğer önemli bir konu ise CPU ve GPU kaynaklarının birarada kullanılabilirliğini sağlayan heterojen bir hesaplama modelinin ortaya konulması olmuştur. CUDA, programcıların kod ve veriyi alt parçalara bölmesine olanak tanıyarak, CPU/GPU mimarisi ve ilgili programlama tekniklerine uygun hale getirebilmesini sağlamıştır. Böyle bir ayrım aslında GPU ve CPU’nun her ikisinin de kendi hafızasına sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Bu anlamda aynı zamanda mevcut tanımlamaların CPU’dan GPU’ya aktarımı mümkün olabilmektedir (Yılmaz, 2010). Kısaca CUDA teknolojisi C programlama diline dayanan, paralel hesap yapabilmek için GPU komutlarını ve video hafızayı kontrol edebilen, NVIDIA tarafından geliştirilen yazılım-donanım hesaplama mimarisidir. CUDA ile GPU programlama, daha önceki GPGPU çözümlerine göre oldukça esnek ve kolaydır. CUDA için C programlama dili, GPU üzerinde çalışabilen fonksiyonların C dilini kullanarak yazılabilmesini sağlamaktadır. Bu fonksiyonlar “çekirdekler-kernels” olarak ifade edilmektedir ve bu kerneller her bir iş parçacığı için paralel olarak yeniden üretilerek işleme alınmaktadırlar. Bu yönüyle bir defa çalışan geleneksel seri programlama fonksiyonlarından farklıdırlar. Bunu açıklayan bir örnek Şekil 4’de NxN boyutunda A ve B matrisinin çarpımını yapıp sonuçları C matrisine yazan bir kod parçası ile gösterilmektedir. Şekil 4’de de görüldüğü üzere iş parçacıkları için bloklar oluşturulmuştur. Bu bloklar bir, iki ya da üç boyutlu tanımlanabilmektedir. CUDA mimarisi aşağıdaki gibi baştan sona bir iş parçacığı hiyerarşisi içerisinde çalışmaktadır: • Grid: Bir grid bir veya iki boyutlu blokları içermektedir. CUDA mimarisi, NVIDIA GeForce 8x serisi ve GeForce, Quadro, Tesla gibi daha yeni model tüm grafik kartlarında kullanılabilmektedir. Veriparalel ve iş parçası-paralel mimari ölçeklenebilir bir yapıya sahiptir. Yeniden fazladan bir çaba sarfetmeden mevcut çözümü GPU üzerinde daha fazla iş parçacığı işleme kapasitesiyle uygulamak ve çalıştırmak mümkündür. Başka bir ifadeyle NVIDIA 8 serisi için yazılan bir kod, başka bir kodlamaya gerek duymadan NVIDIA Quadro için de çalışabilecek ve olduğu gibi kullanılarak daha hızlı sonuç alınabilecektir. • Bloklar: Bir blok bir, iki veya üç boyutlu iş parçalarını içermektedir. Mevcut GPU’lar bir blokta 1024 iş parçasını içerebilmektedirler. Bloklar bağımsız yürütülmekte ve ölçeklenebilir bir şekilde uygun olan işlemcilere yönlendirilebilmektedir. • İş Parçası (Thread): Bir iş parçası temel uygulama elemanıdır. İyi veri paralelleştirmesi ve iş parçacığı paralelleştirmesi için NVIDIA tarafından üç özet çıkarım yapılmıştır. CUDA programlama dilini kullanarak kod yazan programcıların hayatını kolaylaştıran bu çıkarımların listesi aşağıdaki gibi verilebilir: Şekil 4. Kernel iş parçacığının tanımlanması. • İş Parçası Grup Hiyerarşisi (Thread Group Hierarchy): İş parçaları bloklar halinde paketlenir ve bu paketlenen bloklar da tek bir grid olarak paketlenir. Yukarıda bahsedilen bu hiyerarşi ve yapısı Şekil 5’de gösterilmiştir. Örneğin 1048576 pikselden oluşan bir görüntü, birbirinden bağımsız paralel olarak 512 blok boyutunda, 2048 grid ile işlenebilmektedir. Her bir bloktaki iş parçacığı sayısı ve her bir griddeki blok sayısı <<<…>>> yazım şekli ve int ya da dim3 tipinde tanımlanabilmektedir. İki boyutlu bloklar veya gridlere örnek Şekil 4’de yer alan matris toplamı örneğinde olduğu gibi verilebilir. Gridde yer alan her bir blok, bir, iki ya da üç boyutlu olacak şekilde tanımlanabilir ve blockIdx değişkeni ile kernelden bu indeks değerine erişilebilir. İş parçacığı bloğunun boyutuna da blockDim değişkeni ile kernelden ulaşılabilir. • Paylaşılan Hafızalar (Shared Memories): CUDA iş parçalarının çok farklı ihtiyaçları görmek için tasarlanmış altı farklı hafızayı kullanmasına olanak tanır. • Bariyer Senkronizasyonu (Barrier Synchronization): İş parçalarının küçük bir blok halinde eşitlenmesini ve ilgili hesaplamanın diğer parçalarının daha ileriye gitmeden bitmesini bekleyen bir iş parçacığı olmasını sağlamaktadır. 17 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 H.ŞAHİN vd. Her bir SP, 32 adet iş parçacığını içeren tekil sarmal paketi eş zamanlı çalıştırabilir. Burada yer alan SFU (Special Functions Unit-Özel Fonksiyonlar Birimi) içerisinde sin, cosine, karekök ve ters alma gibi fonksiyonları içermekte ve bu fonksiyonları yerine getirmektedir. SM Multithreaded Instruction Scheduler (SM Çoklu İş Parçacığı Komut Zamanlayıcı) Time (Zaman) Warp 4, Instruction 12 (Sarmal 4, Komut 12) Şekil 5. CUDA iş parçacığı hiyerarşisi (Nvidia, 2015). Warp 2, Instruction 27 (Sarmal 2, Komut 27) Bir önceki matris toplamı işlemini çoklu bloklara ayırdığımızda kodlama ifadesi Şekil 6’da gösterildiği gibi olacaktır. Warp 3, Instruction 8 (Sarmal 3, Komut 8) Warp 8, Instruction 9 (Sarmal 8, Komut 9) Warp 6, Instruction 24 (Sarmal 6, Komut 24) Şekil 8. Tek komutlu çoklu iş parçacığı mimarisi. SIMT (Single Instruction Multiple Thread -Tek Komutlu Çoklu İş Parçacığı) mimarisi eş zamanlı çok sayıda iş parçacığını yönetebilmektedir. Her bir tekil sarmal içindeki her türlü konuyu işleyen SIMT birimi, bütün SM’lerin herbiri için ayrı ayrı mevcuttur. SIMT’nin açıklamalı bir gösterimi Şekil 8’de verilmiştir. Her seferinde genel komut her bir adımda aktif iş parçacığına uygulanmaktadır. Böylelikle, her iş parçacığı aynı uygulama yolunu takip ederek performansın artmasını sağlamaktadır. Fakat dallanma nedeniyle sarmal içerisindeki iş parçacıkları genel komut gelene kadar beklemektedir, bu da bir miktar gecikmeye sebep olmaktadır. Bunun önüne geçmek ve en iyi performansı yakalayabilmek için, benzer paralel iş parçacıkları sıralı olarak düzenlenmelidir. Bu da ancak algoritmanın ve programın tasarım aşamasında yapılmalıdır. Şekil 6. Bloklara ayrılan kernel tanımlaması. CUDA işlemcisine sahip GPU’lar, birçok çoklu iş parçacığı akış çoklu işlemcisine (streaming multiprocessors-SM) sahiptir. Bir SM’nin yapısı Şekil 7’de verilmektedir. Örneğin GTX295 GPU’su üzerinde 60 adet SM barındırmaktadır. Her bir SM de sekiz skaler işlemciye (Scalar Processors-SP) sahiptir. Şekil 7 incelenecek olursa SM’in aynı zamanda iki özel fonksiyon birimine sahip olduğu görülür: bir çoklu işlem tanımlama birimi ve çip üzerinde paylaşım hafızası. INSTRUCTION L1 (KOMUT L1) DATA L1 (VERİ L1) Bu aşamadan sonra karşımıza diğer bir etken olarak GPU hafızası çıkmaktadır. GPU paralel programlamanın ne kadar etkin olduğu, GPU hafızasının ne kadar iyi kullanıldığına bağlıdır. INSTRUCTION FETCH / DISPATCH (KOMUT AL / DAĞIT) SHARED MEMORY (PAYLAŞIM HAFIZASI) SFU SFU SP SP SP SP SP SP SP SP Yukarıdaki anlatımlar ışığında genel olarak CUDA işlem akışı dört adımdan oluşmaktadır ve şu şekilde özetlenebilir: Şekil 7. Akış çoklu işlemcisi (Streaming Multiprocessor). 18 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 • Veri ana kopyalanır. CPU yapılacak işlemi GPU ya aktarır. • Katsayıları hesaplanan denklemler ile bilinmeyen obje koordinatları, görüntü üzerindeki her bir pikselin görüntü koordinatlarından hesaplanır. • GPU her bir çekirdek için paralel işlemi yürütür. • Hesaplanan obje koordinatları bir dosyaya yazdırılır. • Sonuçlar GPU hafızasından ana hafızaya kopyalanır. • Üçüncü ve dördüncü sıradaki adımları her bir piksel için tekrarlanır. Bu adımlar bütün uygulamalar için geçerlidir. Bu adımların nasıl işlediği Şekil 9’da gösterilmeye çalışılmıştır. Yukarıda verilen işlem adımları da dikkate alınarak örnek görüntü üzerinde obje ve resim koordinatları bilinen dört adet nokta seçilmiştir. Bu noktalar yardımı ile denklem sistemi çözülmüş ve denklem katsayıları hesaplanmıştır. Bu aşamanın ardından katsayıları belirlenen denklem yardımı ile görüntü üzerindeki her bir pikselin obje uzayındaki koordinatları hesaplanmıştır. Bu yapılan işlemler için geliştirilen algoritma CUDA programlama dili kullanılarak kodlanmış ve programın hem CPU, hem de GPU’yu kullanarak aynı işlemleri yapması sağlanarak, işlem süreleri arasındaki farklar karşılaştırılmıştır. Kodlanan program çalıştırıldığında elde edilen ekran görüntüsü Şekil 10’daki gibidir. • hafızadan GPGPU Yöntemi İle Görüntülerin Gerçek Zamanlı Ortorektifikasyonu GPU hafızasına Şekil 9. CUDA işlem akışı. Yapılan çalışmada uygulanan projektif dönüşüm ile ortorektifikasyon yöntemi, görüntüyü oluşturan her bir piksel için tekrarlanmaktadır. Böyle bir durumda CUDA programlama dili kullanılarak problem iş parçalarına bölünüp dağıtık bir şekilde, birçok grafik işlemciye aynı anda verilip, hesaplama sonuçları elde edilmektedir. 4. CUDA İLE PROJEKTİF REKTİFİKASYON Ortorektifikasyon amacıyla kullanılabilecek rektifikasyon yöntemlerinden biri olan projektif dönüşüm yöntemi, çalışma içerisinde örnek bir uygulama için kullanılmıştır. Projektif dönüşümün uygulanabilmesi için resim düzlemi ile izdüşüm düzlemi arasındaki geometrik dönüşüme ihtiyaç vardır. Projektif dönüşüm denklemindeki sekiz bilinmeyenin çözülebilmesi için obje düzleminde koordinatları bilinen en az dört kontrol noktası gereklidir. Projektif dönüşüm daha çok, özellikle arazi yüzeyinin düz olduğu alanlar, bina cepheleri gibi detayların yer aldığı hava resimlerinin yöneltilmesi için uygulanabilirdir ve rölyef etkisini ortadan kaldırmamaktadır (Novak, 1992). Yapılan bu örnek uygulamada bir düzlem alanda çekilen 4096x4096 piksellik bir örnek görüntü değerlendirilmiştir. Bu uygulama içerisinde kodlanacak program için işlem adımları aşağıdaki gibi özetlenebilir: • Görüntü Koordinatları Koordinatları girdi olarak kullanılır. ve işlem Şekil 10. Projektif rektifikasyon programı. Sonuçta program hem CUDA mimarisini kullanarak grafik kartı üzerindeki işlemcileri kullanarak işlem yapmakta, hem de mevcut CPU’yu kullanarak aynı işlemi tekrarlamaktadır. Her iki farklı yöntem için de işlem süresi Şekil 10’da görülmektedir. Obje • Matris yapıda denklem sistemi yazılır ve bu denklem sistemi çözülerek katsayılar hesaplanır. 19 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 H.ŞAHİN vd. Projektif dönüşüm ile ortorektifikasyon uygulamasının hesaplama sonuçları incelendiğinde, yapılan hesaplamanın GPU süresi 175,593 milisaniye iken, aynı işlem CPU üzerinde yapıldığında 790,991 milisaniye olmaktadır. Aradaki bu fark hesaplandığında, GPU ile yapılan işlemin CPU ile yapılan işleme göre yaklaşık 4,5 kat hızlı olduğu görülmektedir. Bu yapılan uygulama içerisinde kullanılan 4096x4096 boyutunda bir görüntü yerine daha küçük boyutlarda görüntülere aynı işlem uygulandığında CPU’nun performansının iyileştiği Tablo 1’de görülmektedir. Bu da çok yoğun ve tekrarlı hesap gerektiren problemlerde GPU’nun daha hızlı sonuçlar ürettiğini ortaya koymaktadır. Aynı uygulama içerisinde 14430 x 9420 boyutundaki örnek bir görüntü de uygulamaya sokulmuş ve Tablo 1’de gösterilen hız farkına ulaşılmıştır. diferansiyel ortorektifikasyon hem grafik kartı üzerindeki işlemciler kullanılarak yapılabilmekte, hem de mevcut CPU kullanılarak yapılabilmektedir. Her iki farklı yöntem için de işlem süreleri Tablo 2’de verilmiştir. Tablo 1. GPU ve CPU ile yapılan uygulamanın hız testi sonuçları. Görüntü Boyutu (piksel) GPU Zamanı (milisaniye) CPU Zamanı (milisaniye) CPU / GPU (oran) 1024 x 1024 14,0900 48,9170 3,470 2048 x 2048 4096 x 4096 14430 x 9420 75,9940 175,5930 414,2380 190,6260 790,9910 2823,6540 2,510 4,500 6,820 5. CUDA İLE ORTOREKTİFİKASYON Şekil 11. Diferansiyel ortorektifikasyon iş akışı (Karslıoğlu vd., 2005). DİFERANSİYEL Tablo 2. GPU ve CPU ile yapılan uygulamanın hız testi sonuçları. Diferansiyel ortorektifikasyon, kaynak görüntünün ortogonal bir projeksiyonla piksel bazında referans düzlemine izdüşümü olarak kısaca ifade edilebilir. Bu noktada gerçek zamanlı ortorektifikasyona ihtiyaç duyulan çalışmalarda, görüntülerin doğrudan ortorektifikasyonu aşamasında diferansiyel ortorektifikasyonun kullanılabileceği değerlendirilerek, çalışma içerisinde diferansiyel ortorektifikasyon yöntemi de kullanılmıştır. Görüntü Boyutu (piksel) GPU Zamanı (milisaniye) CPU Zamanı (milisaniye) 1024 x 1024 84675 324563 2048 x 2048 4096 x 4096 14430 x 9420 342634 1328234 3824302 934547 6827282 28129128 CPU / GPU (oran) 3,83 2,73 5,14 7,35 6. SONUÇ VE ÖNERİLER Uygulama, projektif rektifikasyonda olduğu gibi, görüntüyü oluşturan her bir piksel için tekrarlanmaktadır. Böylelikle de CUDA programlama dili kullanılarak problem iş parçalarına bölünüp dağıtık bir şekilde, birçok grafik işlemciye aynı anda verilip, hesaplama sonuçları elde edilebilecek yapıdadır. Yapılan bu çalışmada grafik kartlarının yani GPU’ların GPGPU yönteminin genel amaçlı paralel programlama ve hesaplama gücünün fotogrametrik çalışmalar amacıyla ve özellikle ortorektifikasyon uygulamalarında nasıl kullanılabildiği üzerinde durulmuş, uygulamalar yapılmış ve çeşitli sonuçlar elde edilmiştir. Bu noktadan hareketle, diferansiyel ortorektifikasyon için ortaya konulan algoritma, CUDA programlama dili ile kodlanmış ve diferansiyel ortorektifikasyonu gerçekleştiren bir uygulama ortaya çıkarılmıştır. Uygulama ile Çalışma içerisinde yapılan uygulamalardan da görüleceği gibi, etkili bir GPU programlama, mevcut program algoritmasının, donanımın yapısını ve sınırlamalarını da dikkate alan grafik terimlerini kullanarak tekrardan yazılmasını 20 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 GPGPU Yöntemi İle Görüntülerin Gerçek Zamanlı Ortorektifikasyonu gerektirmektedir. Halen çok çekirdekli işlemcilerin programlanabilmesi, geleneksel programlama yöntemleriyle gerçekleştirilememektedir. Tipik olay yordamlı programlama yönteminin birden fazla çekirdekli işlemcilerin programlanması için kullanılması mümkün olamamaktadır. koordinatlı olarak kullanılabilir hale gelmektedir. Bu kapsamda uygulama içerisinde ortaya konulan yöntemle; GPU’ların genel amaçlı paralel programlama ve hesaplama gücünü kullanarak GPGPU yöntemiyle sayısal hava kameraları ile elde edilen görüntülerin, insansız hava araçları gibi çok çeşitli platformlardan elde edilebilecek görüntülerin hızlı bir şekilde gerçek zamanlı ortorektifikasyonunun yapılabileceği değerlendirilmektedir. Yapılan uygulamalarda elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde, yöntemin fotogrametrinin görüntü işlemeyi gerektirdiği ve aynı işlem adımlarının her bir piksel için tekrarlandığı durumlarda ve ayrıca hesap yoğun işlem adımlarında çok etkili ve hızlı sonuçlar verdiği görülmektedir. Özellikle ortorektifikasyon amacıyla yapılan uygulamalarda aynı donanımla CPU’ya oranla 7 kat hız farklarına ulaşılmıştır. Çalışma kapsamında yapılan ve ortaya konulan uygulamalarda yazılan CUDA kodu içerisinde herhangi bir optimizasyon çalışması yapılmamıştır. Literatür incelendiğinde GPGPU’nun uygulandığı başka uygulamalarda CUDA kodunun optimize edilmesiyle performansın arttığı görülmüştür. Çalışma kapsamındaki uygulama içerisinde de şayet bu optimizasyon gerçekleştirilmiş olsaydı, uygulamaların performansının artması kaçınılmaz olacaktır. İlerleyen çalışmalarda bu optimizasyonun da yapılarak, uygulamaların performans değerlerinin artırılabileceği değerlendirilmektedir. Sonuçlar biraz daha detaylı incelendiğinde görüntü boyutu büyüdükçe CPU’nun performansının düştüğü, GPU’nun ve GPGPU yönteminin performansının arttığı görülmektedir. Yapılan bu uygulamaların sayısı ve çeşitliliği arttırılabilir. Hızın ve hızlı karar verme sürecinin etkili olduğu, hesaplama işleminin çok yoğun olarak kullanıldığı problemler için benzer yöntemlerin uygulanabilir olduğu görülmektedir. Yapılan bu çalışmayla, daha önce çeşitli platformlardan elde edilen görüntülerin ortorektifikasyonu için kullanılmamış olan bir yöntem ile donanım altyapısı kullanılmış ve programlama algoritması uygulanmıştır. Çalışma içerisinde gerçekleştirilen uygulamalar ile GPGPU yöntemi kullanılarak görüntülerin çok hızlı ve donanım olarak çok daha ekonomik bir şekilde ortorektifikasyonunun yapılabileceği değerlendirilmektedir. Böylece, bu çalışmayla halen anlık karar verme ve hedef tespiti için çok önemli bir unsur olan zaman faktörünün en aza indirilmesi için bir yöntem ortaya konulmuş ve bu yöntemin geliştirilmesi için de bir başlangıç yapılmıştır. Günümüzde harita üretiminde, özellikle görüntüler üzerinden değerlendirme sonuçlarının hızla elde edilmesi ve karar vericilere aktarılmasının gerektiği felaket senaryolarında, orman yangınları ve depremler gibi yaşanan doğal afetlerde ve kriz durumlarında, özellikle askeri açıdan hedef istihbaratı ve hedef konumunun hızlıca tespitinde çok çeşitli platformlardan elde edilen görüntüler sıklıkla kullanılmaktadırlar. Bu görüntülerin anlamlı hale gelmesi ve belirtilen uygulamalarda kullanılabilmesi için öncelikli olarak yapılması gereken işlem adımı; bu görüntülerin ortorektifikasyonudur. Özellikle son zamanlarda yaygınlaşarak çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından birçok uygulamada kullanılmaya başlanan İHA’lar yardımıyla elde edilen görüntüler üzerinden çok hızlı karar vermek, çıkarımlar yapmak ve çeşitli hedef tespiti yaparak bu hedefleri de doğru koordinatlarla tarifleyebilmek için elde edilen görüntülerin yöneltilmesi yani ortorektifiye edilmesi ihtiyacı bulunmaktadır. Bu amaca yönelik olarak çekilen görüntüler bir depolama ünitesinde depolanmakta ve ardından elde edilen görüntüler İHA yere indirildikten sonra yerdeki istasyonlarda yer alan güçlü işlemcilere ve donanıma sahip bilgisayarlar yardımıyla ortorektifikasyon işlemine tabi tutularak koordinatlandırılmakta ve bu aşamadan sonra da KAYNAKLAR Bettemir O.H., (2006), Sensitivity and Error Analysis of a Differential Rectification Method for CCD Frame Cameras and Pushbroom Scanners, Master Thesis, METU, Ankara. Biesemans, J and Everaerts, J., (2006), Image Processing Workflow for the Pegasus HALE UAV Payload, International Archives of Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Antwerp, Belgium. 21 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 H.ŞAHİN vd. Gruen, A. and Beyer, H., (2001), Calibration and Orientation of Cameras in Computer Vision, Springer Series in Information Sciences. Vol. 34, Springer-Verlag Berlin Heidelberg. Schwarz, K., P., Chapman, M., E., Cannon, E., Gong, P. (1993), An Integrated INS/GPS Approach to the Georeferencing of Remotely Sensed Data, Photogrammetric Engineering & Remote Sensing, 59(11), (pp.1667-1674). Jacobsen, K., (2002), Calibration aspects in direct georeferencing of frame imagery, In: Int. Archives PhRS (34), 1 I, pp. 82-89, Denver. Skaloud, J. (2002), Direct Georeferencing in Aerial Photogrammetric Mapping, Photogrammetric Engineering & Remote Sensing, 68(3), (pp.207-210). Karslioglu, M.O., Friedrich J., (2005), A New Differential Geometric Method to Rectify Digital Images of the Earth’s Surface Using Isothermal Coordinates, IEEE Transactions on Geoscience and Remote Sensing, Vol. 43, No. 3, March. Şahin, H. & Külür, M., S. (2011), GPGPU Yöntemi İle Fotogrametrik Uygulamalar, Türkiye Ulusal Fotogrametri ve Uzaktan Algılama Birliği VI. Teknik Sembozyumu TUFUAB, Antalya, Türkiye; Şubat 21-25. Kiracı, A.C., (2008), Direct Georeferencing and Orthorectification of Airborne Digital Images, Master Thesis, METU, Ankara. Kraus, K., (2007), Fotogrametri Fotoğraflardan ve Lazer Verilerinden Geometrik Bilgiler, Technical University, Nobel Yayın 1.Basım. Şahin, H. & Külür, M., S. (2012), Orthorectification By Using GPGPU Method, International Archives of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, Volume XXXIXB4, Melbourne, Australia; August 25September 01. Cilt 1 Tarama Istanbul Dağıtım, U. Thomas, F. Kurz, D. Rosenbaum, R. Mueller, P. Reinartz, (2008), GPU-based Orthorectification of Digital Airborne Camera Images in Real Time, The International Archives Of The Photogrammetry, Remote Sensing And Spatial Informatıon Sciences, ISPRS Congress Beijing, Volume XXXVII Part B1 Commission I. Mercedes Marqu´es, Gregorio Quintana-Ort´ı, Enrique S. Quintana-Ort´ı, Robert van de Geijn, (2009), Using graphics processors to accelerate the solution of out-of-core linear systems, 8th IEEE International Symposium on Parallel and Distributed Computing, Lisbon. Novak, K., (1992), Rectification of Digital Imagery, Photogrammetric Engineering and Remote Sensing, 339-344. White, S. and M Aslaksen, (2006), Use of Direct Georeferencing to Support Emergency Response,. NOAA’s PERS Direct Georeferencing Column. Nvidia, (2011a), OpenCL Programming Guide for the CUDA Architecture, Nvidia Corp., California, USA. Yastıklı, N., (2003), GPS/IMU Verilerini Kullanarak Hava Fotoğraflarının Doğrudan Yöneltilmesi ve Birleştirilmiş Blok Dengeleme Olanakları, Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul. Nvidia, (2011b), CUDA C Programming Guide, Nvidia Corp. California, USA. Yılmaz, E., (2010), Massive Crowd Simulation with Parallel Processing, PhD Thesis, Information Systems Department, METU, Ankara. Nvidia, (2015), CUDA Architecture, Introduction and Overview, Nvidia Corp., California, USA. Schwarz, K., P. (1993), IntegratedAirborne Navigation System for Photogrammetry, Photogrammetric Week’95, Wichmann, Germany. 22 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 CSRS-PPP Yazılımının Uzun Dönemli GNSS Zaman Serilerinin Oluşturulmasında ve Nokta Hızlarının Kestirilmesinde Kullanılabilirliği (Usability of Generating Long Term GNSS Time Series Using CSRS-PPP and Site Velocity Estimation) Cemal Özer YİĞİT 1, Behlül Numan ÖZDEMİR2, Salih ALÇAY3, Ayhan CEYLAN2 1 Gebze Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği 2 Selçuk Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Harita Mühendisliği 3 Necmettin Erbakan Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Harita Mühendisliği [email protected] term time series and estimating station velocity. For this purpose, time series of three stations from IGS (International GNSS Service) network is generated by daily PPP solutions. The velocities of these stations based on time series generated from CSRS-PPP were estimated by means of robust regression methods and they were compared with the velocities estimated from JPL (Jet Propulsion Laboratory) time series. ÖZET Son yıllarda PPP (Precise Point Positioning) yöntemiyle konum belirleme doğruluğunun artması yönteme olan ilginin artmasına ve yöntemin daha yaygın kullanılır hale gelmesine neden olmuştur. CSRS-PPP (The Canadian Spatial Reference SystemPPP), APPS (Automatic Precise Positioning Service) v.b. gibi Web-Tabanlı PPP yazılımlarla tek nokta GNSS verileri herhangi bir ücret ödemeksizin statik ya da kinematik yöntemlerden biri ile kolaylıkla değerlendirilebilmektedir. Bu yazılımların temel prensibi gözlem verilerinin RINEX (The Receiver Independent Exchange Format) formatında Web ara yüzleri kullanılarak sunuculara gönderilmesi ve sunucu tarafından hesaplama sonuçlarının web den doğrudan ya da e-posta yolu ile gönderilen linkten indirilmesi işlemine dayanır. Keywords: PPP, CSRS-PPP, IGS, JPL, GNSS Time Series 1. GİRİŞ PPP kavramı 1970’lerde ortaya çıkmış olup matematik temelleri Zumberge v.d. (1997) tarafından verilmiştir (Huber, v.d., 2010). Yöntem, tek bir alıcı ile yüksek doğrulukta nokta konum bilgisine erişmeyi amaçlamaktadır. Sıfır fark yönteminin özel bir durumu olan PPP tekniği ile konum belirlemede anlamlı iyileşmeler sağlanmış, özellikle internet tabanlı değerlendirme olanakları sayesinde kullanımı oldukça yaygınlaşmıştır (Kouba ve Héroux, 2001; Cai, v.d., 2007; Alkan, 2009; Şanlı ve Tekiç, 2010; Martin, v.d., 2011; Ocalan ve Alkan, 2012; Yigit, v.d., 2014). Popülerlik yöntemin kullanım kolaylığı sağlaması, giderek artan konum doğruluğu sunması ve ikinci bir alıcıya, yani herhangi bir sabit noktaya, ihtiyaç duymamasından kaynaklanmaktadır. Bu çalışmada, CSRS-PPP yazılımının uzun dönemli zaman serilerinin üretilmesinde ve bu zaman serilerinden nokta hızlarının kestirilmesindeki performansı değerlendirilmiştir. Bu amaçla, IGS (International GNSS Service) ağından seçilen 3 noktanın uzun dönemli zaman serileri günlük PPP çözümleri ile elde edilmiştir. CSRS-PPP yazılımı kullanılarak elde edilen zaman serilerinden nokta hızları robust regresyon yöntemi ile kestirilmiş ve JPL (Jet Propulsion Laboratory) zaman serileri kullanılarak kestirilen nokta hızlarıyla karşılaştırılması yapılmıştır. Anahtar Kelimeler : PPP, CSRS-PPP, IGS, JPL, GNSS Zaman Serisi ABSTRACT PPP yöntemi; kara (Anquela, v.d., 2013), hava (Gao, v.d., 2005) ve denizde (Geng, v.d., 2010; Alkan, v.d., 2015) seyir halinde bulunan objelerin izlenmesi gibi kinematik uygulamalarda, yer kabuğu hareketlerinin izlenmesinde (Savage, v.d., 2004), GPS sismolojisinde (Kouba, 2003), yer yakın uydu yörüngelerinin tespitinde (Bock, v.d., 2003), Jeodezik konum belirleme uygulamalarında (Ebner ve Featherstone, 2008; Bahadur ve Üstün, 2014) yapı sağlığının izlenmesinde (Yigit, 2016) v.b. uygulamalarda etkin bir şekilde kullanılmıştır. Recently, the improvement in the accuracy of positioning with PPP (Precise Point Positioning) method has caused an increase in interest and to become more widely used. Using the web-based PPP softwares such as CSRS-PPP (The Canadian Spatial Reference System-PPP), APPS (Automatic Precise Positioning Service), etc., stand-alone GNSS data can be easily processed in both static and kinematic mode without any payment. The basic principle of these software is to send observation data in RINEX (The Receiver Independent Exchange Format) format from web interface and to download results via a link received by e-mail. PPP yöntemiyle statik veya kinematik modda kestirimi yapılan parametreler, 3 boyutlu konum koordinatları, alıcı saat hatası, lokal troposferik In this study, performance of the CSRS-PPP software was evaluated in terms of generating long- 23 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 C.Ö.YİĞİT vd. zenith gecikmeleri ve taşıyıcı faz belirsizlikleridir. En iyi konum doğrulukları, GNSS çift frekanslı alıcı, IGS hassas uydu yörünge ve saat hata ürünleri kullanılarak elde edilmektedir (Kouba ve Héroux, 2001). Diğer etkenlerin yanı sıra, yüksek doğruluk ve tekrar edilebilirlik GNSS verisinin uzunluğuyla doğrudan ilişkilidir. Toplanan GNSS verisinin uzunluğu arttıkça konum doğruluğu ve tekrar edilebilirliği artmaktadır. Yöntemle elde edilen koordinatların doğrulukları ve tekrar edilebilirlikleri cm ile dm arasında değişmektedir. Özellikle günlük (24 saatlik) verilerle yatayda 1 cm ve düşeyde 2 cm altında doğrulukla konum bilgileri elde edilebilmektedir (Yiğit v.d., 2014). tarafından geliştirilmiş “Quick-PPP” yazılımı kısaca tanıtılmıştır. yardımcı 2. CSRS-PPP YAZILIMI CSRS-PPP servisi 2003 yılında sürüm 1.0 olarak genel kullanıma açılmıştır. Günümüze kadar birçok güncelleme yapılan bu servise en son güncelleme Eylül 2014 de yapılmıştır. Programın web arayüzü Şekil 1 de görülebilir. GNSS verilerinin işlenmesi ve koordinat bilgilerinin üretilmesi için günümüzde birçok ticari ve bilimsel yazılım mevcuttur. Ancak bu yazılımların kullanılabilmesi belirli bir uzmanlık seviyesi ve deneyimli personel gerektirmektedir. Bu yüzden günümüzde, kullanıcı dostu ve basit arayüzlü, yüksek doğrulukta nokta konumu belirleyebilen Web-Tabanlı online servisler geliştirilmiştir. PPP tabanlı bu yazılımlara CSRSPPP (URL-1), JPL-APPS (URL-2) ve MagicGNSS (URL-3) örnek olarak verilebilir. CSRS-PPP ve APPS gibi web-tabanlı PPP servisleri, bir üyelik sistemiyle çalışırlar. Herhangi bir e-posta adresi ile kayıt olunan ve hesap oluşturulan bu servisler, değerlendirme sonuçlarını bu e-posta adresine gönderirler. CSRS-PPP ve APPS servislerinde Web arayüzünden değerlendirme türü seçilerek gözlem dosyaları sisteme yüklenir. Bu makalenin yazıldığı tarih itibariyle; JPL-APPS her bir RINEX yükleme aşamasında en fazla 10 MB dosya boyutu ile kullanıcıyı sınırlandırırken, CSRS PPP ve MagicGNSS için böyle bir sınırlama söz konusu değildir. MagicGNSS in ücretli olması ve JPL-APPS nin veri sınırlaması sebebiyle, makalede CSRS-PPP yazılımı kullanılmış ve değerlendirilmiştir. Şekil 1. CSRS-PPP Web arayüzü Yazılım şu anda post-process olarak hem statik hem de kinematik modda tek ya da çift frekanslı sabit ya da hareketli platformda toplanmış GNSS (GPS ve GLONASS) verilerini değerlendirebilmektedir. Yazılım GLONASS verilerini 1650 inci GPS haftasından itibaren değerlendirebilmektedir. Sonuçlar ITRF ya da NAD83 referans çerçevesinde üretilebilmektedir. CSRS-PPP verileri değerlendirdikten sonra, sonuçları görsel çıktılar ve genişletilmiş analiz raporları ile birlikte kullanıcıya e-posta yoluyla göndermektedir. Sonuçlar içerisinde hem kısa hem de detaylı özet raporları mevcuttur. Özellikle “.sum” uzantılı dosyada girdiler, veri değerlendirmede kullanılan parametreler ve çıktı sonuçları detaylı bir şekilde özetlenmektedir. Bu “.sum” uzantılı dosyada özetle aşağıdaki bilgiler verilmektedir: Bu çalışmada, CSRS-PPP yazılımının uzun dönemli zaman serilerinin otomatik ve hızlı bir şekilde oluşturulması ve nokta hızlarının kestirilmesinde kullanılabilirliği araştırılmıştır. Bu amaçla, IGS ağından seçilen 3 noktanın uzun dönemli yer değiştirmeleri CSRS-PPP yazılımı günlük çözümlerine bağlı olarak üretilmiş ve nokta hızları kestirilmiştir. CSRS-PPP ye dayalı olarak kestirilen hızlar JPL zaman serilerine bağlı olarak kestirilen hızlarla karşılaştırılmıştır. Çalışmada ayrıca, GNSS verilerinin CSRS-PPP yazılımı kullanılarak otomatik değerlendirilmesi ve GNSS zaman serilerinin oluşturulması problemine hızlı çözüm sağlaması için yazarlar • İlk bölüm, değerlendirme sırasında kullanılan giriş, çıkış ve iç dosya adlarını belirten bir dosya özetidir. • İkinci bölüm, değerlendirmede kullanılan veriler ve parametreler hakkındaki bilgileri içerir. Bunlar, (a) faz sıçraması , (b) uydu anten faz merkezi kayıklıkları, (c) kullanıcı anteni faz 24 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 CSRS-PPP Yazılımının Uzun Dönemli GNSS Zaman Serilerinin Oluşturulmasında ve Nokta Hızlarının Kestirilmesinde Kullanılabilirliği. merkezi kayıklığı, (ç) ITRF ve NAD83 arasında dönüşüm parametreleri, (d) okyanus yüklemesi katsayıları ve (e) meteorolojik veriler bulunur. seçenekleri vardır. “Go To” menüsünde programda kullanılan Web tabanlı sistemlere doğrudan ulaşım sunan link’ler mevcuttur. • Üçüncü bölümde, (a) değerlendirme seçenekleri (b) oturum bilgileri (c) koordinat tahminleri (ç) koordinat farkları (d) alıcı saat tahminleri ve (e) gözlem kalıntıları raporlanır. CSRS-PPP yazılımına ilişkin daha fazla bilgiye ilgili web sayfasından ulaşılabilir (URL-1). 3. QUİCK-PPP YAZILIMININ ARAYÜZÜ VE ÖZELLİKLERİ “Quick-PPP” yazılımı, Web tabanlı PPP uygulamaları için, veri işleme adımlarını hızlandırmakta ve otomatik hale dönüştürmektedir. Yazılım .Net Framework 4.5 kullanılarak programlanmıştır. Programın temel çalışma prensibi, belirlenen sunuculardan bir ya da birden fazla noktanın RINEX verilerinin bilgisayara indirilmesi, bu verilerin düzenlenerek CSRS-PPP sunucusuna gönderilmesi, değerlendirme işleminden sonra e-posta yoluyla gelen sonuç dosyalarının ve her bir zaman etiketine ait nokta koordinat ve KOH (Karesel Ortalama Hata) değerlerinin ilgili sonuç dosyasından çekilerek bir “.txt” dosyasına sıralı olarak kaydedilmesidir. Programın genel akış şeması Şekil 2’de verilmektedir. (a) (b) (c) Şekil 3. (a), (b), (c) Ana Ekran Grafik Arayüzü 4. “QUICK-PPP” YAZILIMI İLE UZUN DÖNEMLİ ZAMAN SERİLERİNİN OTOMATİK OLUŞTURULMASI Bu çalışma kapsamında seçilen, 3 IGS noktasına ilişkin bilgiler Tablo 1 de verilmiştir. Şekil 2. “Quick-PPP” Program Akış Şeması Program ilk çalıştırıldığında ana ekran açılır (Şekil 3). Ana ekranda; “Process”, “Help” ve “Go To” olmak üzere üç ana menü seçeneği bulunur. Bu ana menüler alt menülere ayrılmakta ve kullanıcıya farklı olanaklar sunmaktadır. Mevcut sürümünde üç farklı değerlendirme seçeneği bulunmaktadır. Yardım menüsü (Help) içerisinde program hakkında bilgiler, kullanıcı için teknik açıklamalar ve örnek veri ile işlem yapabilme Bu noktaların, 1 Ocak 2004 - 31 Aralık 2013 tarihleri arasındaki (10 yıl) günlük CSRS-PPP çözümleri “Quick-PPP” yardımcı yazılımı aracılığı ile yaptırılmıştır. 25 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 C.Ö.YİĞİT vd. Tablo 1. IGS Nokta yer, alıcı, anten, uydu sistemleri ile ilgili bilgiler Nokta Adı ANKR Türkiye Enlem (Derece) 39.8875 Boylam (Derece) 32.7583 Yükseklik (m) 974.8 MAR6 İsveç 60.5950 17.2583 75.4 MAW1 Antartika -67.6047 62.8706 59.184 Ülke “Quick-PPP” yazılımı bu noktaları aşağıda belirtilen sırada değerlendirilmesi yapılmak üzere CSRS-PPP yazılımına göndermiş ve gelen sonuçları düzenlemiştir. Alıcı Tipi Anten Tipi TPS E_GGD JAVAD TRE_G3TH DELTA LEICA GRX1200GGPRO TPSCR3_GGD AOAD/M_T OSOD AOAD/M_T Uydu Sistemi GPS+GLO GPS+GLO GPS+GLO serileri (URL-4) ilgili web alanından indirilmiş ve nokta hızları kestirilmiştir. JPL 1995 yılından bu yana dünya üzerindeki birçok sürekli GPS noktanın günlük çözümlere dayalı üretilen zaman serilerini ve nokta hızlarını ilgililerle paylaşmaktadır. JPL koordinat çözümleri, GIPSY-OASIS yazılımı kullanılarak PPP yöntemiyle elde edilmektedir. JPL zaman serileri IGS08 datumundadır. CSRS-PPP yazılımı ile üretilen koordinatlar, 17 Nisan 2011 öncesi IGS05 datumunda, bu tarihten sonra değerlendirme sonuçları IGS08 datumundadır. CSRS-PPP zaman serilerinden hız kestirimi yapılabilmesi için kendi içerisindeki datum farklılığının giderilmesi gereklidir. Bu çalışmada, IGS05 koordinatlarından IGS08 koordinatlarına dönüşüm, Rebischung v.d. (2012)’de açıklanan işlem adımları ve 14 parametreli Helmert dönüşüm parametreleri kullanılarak yapılmıştır. Daha sonra noktaların yatay yöndeki ve düşey yöndeki hareketlerini ayrı ayrı değerlendirilmesi ve hızlarının hesaplanması amacıyla yer merkezli kartezyen (X, Y, Z) koordinatları toposentrik dik (e, n, u) koordinatlarına dönüştürülmüş. 31 Aralık 2013 günü koordinatlarına göre bağıl koordinat değişimleri hem CSRS-PPP hem de JPL zaman serisi için elde edilmiştir. Her iki zaman serisinde her bir bileşene ait hızlar ve hızlara ilişkin KOH değerleri doğrusal modelin çözümü ile elde edilmiştir. CSRS-PPP çözümlerinde bazı günlerde sıçramalar olduğu için doğrusal modelin bilinmeyen parametreleri klasik EKK (En Küçük Kareler) yerine Robust yöntemle MATLAB fonksiyonu olan “robustfit” kullanılarak kestirilmiştir. Robust regresyon yönteminde ağırlık fonksiyonu “Bisquare” seçilmiştir. Yazılım ilk olarak belirtilen nokta ve tarih aralığındaki RINEX verileri IGS arşivinin bulunduğu ftp alanından tek tek sırayla bilgisayarın belirtilen sürücü ve klasörüne indirir. İndirilen günlük RINEX dosyaları ilgili klasörde 20’li paketler halinde otomatik olarak “.zip” formatında sıkıştırır ve CSRS-PPP yazılımına sırayla yükler. Sonuçların gönderileceği e-posta hesabını her 10 dakikada bir kontrol eder ve CSRS-PPP den gelen bir e-posta varsa hemen ilgili linkten sonuçları bilgisayara indirir. İndirilen sonuç dosyaları sıkıştırılmış formattadır. Bu dosyaları otomatik olarak açar ve “.sum” uzantılı dosyadan koordinatları ve KOH değerlerini zaman etiketleriyle birlikte sırasıyla “.txt” uzantılı dosyaya kaydeder. Yukarıda anlatılan her bir işlem noktaya ilişkin tüm veri seti bitene kadar tekrar eder. 5. CSRS-PPP VE JPL ZAMAN SERİLERİNDEN NOKTA HIZLARININ KESTİRİLMESİ VE KARŞILAŞTIRILMASI Noktalara ilişkin uzun dönemli zaman serileri, nokta hızlarının kestirilmesi, zamana bağlı nokta yer değiştirme davranışlarının incelenmesi ya da yer bilimleri açısından bölgesel deformasyon ya da fayların izlenmesi v.b. amaçlar için kullanılabilir. “Quick-PPP” yazılımının şuan ki sürümü henüz zaman serisi analizini içermediği için oluşturulan dosyaların zaman serileri MATLAB yazılımı yardımıyla incelenmiştir. CSRS-PPP günlük koordinat çözümü ile oluşturulmuş zaman serilerinden nokta hızları kestirilmiştir. CSRS-PPP ile elde edilen zaman serilerinin ve bu zaman serilerinden kestirilen hızların karşılaştırılması amacıyla, CSRS-PPP ile aynı zaman aralığına karşılık gelen JPL zaman Şekil 4, Şekil 5 ve Şekil 6 da sırasıyla ANKR, MAR6 ve MAW1 isimli IGS noktalarının sırasıyla doğu-batı (e), kuzey-güney (n), yukarı (u) bileşenlerinin zaman serisi grafikleri görülebilir. CSRS-PPP zaman serilerinde bazı zaman aralıklarında veri boşlukları mevcuttur. Bu boşluklar günlük verinin %90 doluluk oranı şartını sağlayamaması ya da o güne ait RINEX verisinin ilgili sunucuda olmamasından kaynaklanmaktadır. MAW1 noktası verileri 10 26 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 CSRS-PPP Yazılımının Uzun Dönemli GNSS Zaman Serilerinin Oluşturulmasında ve Nokta Hızlarının Kestirilmesinde Kullanılabilirliği. yıllık çözülmesine rağmen 2004 yılından 2007 yılının ortalarına kadar fazla veri kesiklikleri olduğu için hız kestirimleri 6.5 yıllık (2007.5 – 2014) zaman dilimine göre yapılmıştır. Zaman serilerinden görüldüğü üzere her iki çözümden üretilen zaman serileri benzer yapıları göstermektedir. Ancak Şekil 4 ve Şekil 7’ye dikkat edilirse ANKR noktasında, CSRS-PPP çözümleriyle oluşturulan zaman serilerinde 2004 yılından 2008 yılına kadar ortalamadan 10 cm ye ulaşan sapmalar gözlenmektedir. Bu durum ANKR noktasında görülürken MAR6 ve MAW1 noktalarında görülmemektedir. Bu, ANKR noktasındaki alıcıdan ya da CSRS-PPP nin 2008 yılına kadar kullandığı algoritma içerisindeki bazı hata modellerinin ANKR noktasının bulunduğu bölgeyi belirli günlerde tam olarak temsil edememesinden kaynaklanabilir(URL-5). IGS noktalarında belirli zamanlarda anten ve alıcı değişimleri yapılmaktadır. ANKR noktasının IGS de yayınlanan “log” dosyasına göre, 24 Kasım 2000 - 6 Mayıs 2008 tarihleri arasında Tablo 1 de belirtilenden farklı bir GNSS anten ve alıcısı kullanılmıştır. Şekil 4. ANKR noktasına ait 10 yıllık zaman serisi (günlük çözüm) Şekil 5. MAR6 noktasına ait 10 yıllık zaman serisi (günlük çözüm) Şekil 6. MAW1 noktasına ait 6.5 yıllık zaman serisi (günlük çözüm) 27 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 C.Ö.YİĞİT vd. Tablo 2. Nokta Hızları ve KOH Değerleri CSRS-PPP Noktalar ANKR MAR6 MAW1 e n u e n u e n u V (mm/yıl) 1.10 11.77 -1.83 17.60 14.05 8.86 -3.98 -1.93 -3.36 GIPSY-OASIS (JPL) mv (mm/yıl) ± 0.01 ± 0.02 ± 0.05 ± 0.02 ± 0.01 ± 0.05 ± 0.03 ± 0.03 ± 0.06 mo (mm) ± 2.5 ± 3.4 ± 9.0 ± 3.1 ± 2.1 ± 7.6 ± 2.4 ± 2.5 ± 6.6 V (mm/yıl) 1.02 11.77 -1.04 17.75 14.05 7.69 -4.05 -1.93 -0.97 mv (mm/yıl) ± 0.01 ± 0.02 ± 0.05 ± 0.01 ± 0.01 ± 0.04 ± 0.02 ± 0.02 ± 0.06 mo (mm) ± 2.1 ± 3.0 ± 7.4 ± 1.6 ± 1.4 ± 6.4 ± 1.6 ± 1.9 ± 5.7 görülebilir. Bu durum, kullanılan algoritma, düzeltme modelleri, hassas uydu yörünge ve uydu saat bilgileri v.b. gibi farklılıklardan kaynaklanmaktadır. CSRS-PPP ve JPL zaman serilerinden elde edilen nokta hızları (V), KOH (mv) değerleri ve birim ağırlıklı ölçünün KOH (mo) değerleri Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2’ deki hız değerleri incelendiğinde CSRS-PPP ile elde edilen nokta hızlarının yatay bileşenler açısından JPL ile elde edilen hızlarla uyumlu olduğu görülebilir. n (kuzey) bileşenine ait hızlar üç nokta içinde birebir aynı iken, e (doğu) bileşeninde ANKR noktasında 0.08 mm/yıl, MAR6 noktasında 0.15 mm/yıl ve MAW1 noktasında 0.07 mm/yıl hız farkı mevcuttur. ANKR ve MAW1 noktalarında düşey yöndeki yıllık hız çok olmamakla birlikte iki yöntem arasında sırasıyla 0.79 ve 2.39 mm/yıl düzeylerinde farklar görülmektedir. Diğer iki noktaya göre MAR6 noktasında düşey yöndeki yıllık hız miktarı daha büyük çıkmıştır ve yine iki yöntem arasındaki fark 1.17 mm/yıl seviyesindedir. Birim ağırlıklı ölçünün standart sapmaları açısından her iki yöntem değerlendirildiğinde, JPL çözümlerin KOH değerlerinin CSRS-PPP ye göre daha düşük olduğu hem yatay hem de düşey bileşende İki yöntemin birbiriyle daha fazla karşılaştırabilmesi amacıyla kestirime ait düzeltmeler; hem zaman serileri hem de histoğram olarak çizdirilmiştir (Şekil 7, Şekil 8, Şekil 9). Düzeltmelerin zaman serilerinden ve histoğramlarından da görüldüğü üzere JPL verilerinin hata dağılımları CSRS-PPP ye göre sıfır etrafında daha fazla yoğunlaşmıştır. Bu durum JPL sonuçlarının koordinat tekrar edilebilirliklerinin CSRS-PPP ye göre daha iyi olduğuna işaret etmektedir. Yatay bileşenle düşey bileşen karşılaştırıldığında, her iki yöntemde de yatay bileşenin tekrar edilebilirliği düşey bileşenden daha iyi çıkmıştır. Şekil 7. ANKR noktası hata değerleri ve frekansları 28 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 CSRS-PPP Yazılımının Uzun Dönemli GNSS Zaman Serilerinin Oluşturulmasında ve Nokta Hızlarının Kestirilmesinde Kullanılabilirliği. Şekil 8. MAR6 noktası hata değerleri ve frekansları Şekil 9. MAW1 noktası hata değerleri ve frekansları Şekil 10. ANKR noktasına ait 10 yıllık yatay yer değiştirme (günlük çözüm) Şekil 11. MAR6 noktasına ait 10 yıllık yatay yer değiştirme (günlük çözüm) 29 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 C.Ö.YİĞİT vd. bir sunucudan indirilmesini, değerlendirilmek üzere CSRS-PPP programına yüklenmesini, sonuçların listeler halinde bir dosyaya yazdırılmasını sağlayan bir araç niteliğindedir. Geliştirilme süreci devam eden “Quick-PPP” yazılımının; (a) zaman serilerinden hız kestirimi, (b) ani koordinat değişimlerinin tespiti ve nokta hız bilgisinin güncellenmesi, (c) yer kabuğundaki değişimlerin izlenmesi v.b. projelerde etkin bir şekilde kullanılabilecek bir program haline dönüştürülmesi hedeflenmektedir. Ayrıca yazılımın sadece CSRS-PPP ile değil APPS v.b. gibi web tabanlı PPP yazılımlarla da çalışabilir hale getirilmesi diğer amaçlardan biridir. KAYNAKLAR Şekil 12. MAW1 noktasına ait 6.5 yıllık yatay yer değiştirme (günlük çözüm) Alkan, R.M., 2009, “PPP Yönteminin Performans Analizi ve Ölçme Uygulamalarda Kullanılabilirliğinin Araştırılması”, Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, Mühendislik Ölçmeleri STB Komisyonu, 4. Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu, 14-16 Ekim, KTÜ-Trabzon Şekil 10, Şekil 11 ve Şekil 12’de noktaların yatay yer değiştirmeleri ve hareket yönleri görülebilir. Şekillerden de görüldüğü üzere noktaların zamana bağlı yatay yer değiştirmeleri hem büyüklük hem de yönü açısından benzerlikler göstermektedir. Alkan R.M., Ozulu İ.M., İlçi V., 2015, “Deniz Uygulamalarında Hassas Nokta Konumlama Tekniğinin (PPP) Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma”, Harita Dergisi 154(2), 1-8 6. SONUÇLAR Bu çalışmada, CSRS-PPP yazılımı kullanılarak uzun dönemli zaman serileri üretilmiş ve bu zaman serileri kullanılarak nokta hızları kestirilmiştir. CSRS-PPP yazılımı ile günlük verilere bağlı olarak üretilen zaman serileri kullanılarak kestirilen nokta hızları ve KOH değerleri, JPL zaman serileri ve bu zaman serileri kullanılarak kestirilmiş nokta hızları ve KOH değerleriyle karşılaştırılmıştır. CSRS-PPP ve JPL zaman serilerine bağlı olarak kestirilen nokta hızlarının yatay bileşenler açısından benzer olduğu fakat kestirilen hızların KOH değerleri açısından bir karşılaştırma yapıldığında, CSRSPPP nin JPL sonuçlarına göre biraz daha yüksek KOH ürettiği görülmüştür. Bu JPL nin tekrar edilebilirliğinin CSRS-PPP ye göre daha iyi olduğunu göstermektedir. Düşey bileşenler açısından iki yöntem arasında, yatay bileşene göre, farklar daha yüksek çıkmıştır. Uygulama sonuçları, CSRS-PPP yazılımının zaman serilerinin oluşturulmasında ve nokta hızlarının kestirilmesinde etkin bir şekilde kullanılabileceğini göstermiştir. Anquela A.B., Martín A., Berné J.L., Padín J., 2013, “GPS+GLONASS Static and Kinematic PPP Results:A Case Study” Journal of Surveying Engineering, 139(1), 47–58. Bahadur B., Üstün A., 2014, “İnternet Tabanlı GNSS Veri Değerlendirme Servisleri” Harita Dergisi, 152(2), 40–50. Bock H., Hugentobler U., Beutler G., 2003, “Kinematic and dynamic determination of trajectories for low Earth satellites using GPS” In: Reigber C., Luhr H., Schwintzer P., Editors, “First CHAMP mission results for gravity magnetic and atmospheric studies”, Springer. Cai, Uzun dönemli GNSS verilerinin değerlendirmesine kolaylık sağlaması ve sonuçlara hızlı bir şekilde ulaşılması amacıyla yazarlar tarafından geliştirilen “Quick-PPP” yazılımının kullanıcıya büyük kolaylıklar getirdiği yapılan uygulama ile ortaya konulmuştur. Yazılımın, mevcut sürümü GNSS verilerinin belirli C., Gao, Y., 2007, “Precise Point Positioning using combined GPS and GLONASS observations”, Journal of Global Positioning Systems, 1,13-22 Ebner, R., ve Featherstone, W. E., 2008, “How well can online GPS PPP post-processing services be used to establish geodetic survey control networks?”, Journal of Applied Geodesy, 2(3), 149–157. 30 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 CSRS-PPP Yazılımının Uzun Dönemli GNSS Zaman Serilerinin Oluşturulmasında ve Nokta Hızlarının Kestirilmesinde Kullanılabilirliği. Gao Y., Wojciechowski A., Chen K., 2005. “Airborne kinematic positioning using precise point positioning methodology”,Geomatica, 59, 275–282. Yigit C.O, Gikas V., Alcay S., Ceylan A., 2014, “Performance evaluation of short to long term GPS, GLONASS and ,GPS/GLONASS post-processed PPP”, Survey Review, 46(3), 155-166. Geng J., Teferle FN., Meng X., Dodson AH., 2010, “Kinematic precise point positioning at remote marine platforms”, GPS Solutions, 14, 343-350. Yigit C.O., 2016, “Experimental assessment of post-processed Precise Point Positioning for Structural Health Monitoring”, Geomatics, Natural Hazards and Risk, 7(1), 360-383. Huber, K., Heuberger, F., Abart, C., Karabatıc, A., Weber R., Berglez P., 2010, “PPP: Precise point positioning—Constraints and opportunities.” Proc., Federation Internationale des Geometres (FIG) Congress 2010, International Federation of Surveyors, Copenhagen, Denmark, 1-6. Zumberge J.F., Heflin M.B., Jefferson D.C., Watkins M.M., Webb F.H., 1997, “Precise Point Poistioning for the Efficient and Robust Analysis of GPS Data from Large Networks”, J. Geophys. Res., 102(B3), 50055017. Kouba, J., Héroux, P., 2001, “Precise point positioning using IGS orbit and clock products”, GPS Solutions, 5(2), 12–28 URL-1 http://webapp.geod.nrcan.gc.ca/geod/toolsoutils/ppp.php (Erişim 24 Kasım 2015) Kouba J., 2003, “Measuring seismic waves induced by large earthquakes with GPS”, Stud Geophys Geod, 47, 741–755. URL-2 http://apps.gdgps.net/ (Erişim 24 Kasım 2015) URL-3 http://magicgnss.gmv.com/ppp/ 24 Kasım 2015) Martin, A., Anquela, A.B., Capilla, R., Berne, J.L, 2011, “PPP technique analysis based on time convergence, repeatability, igs products, different software processing, and GPS+GLONASS constellation”, Journal of Surveying Engineering, 137(3), 99-108 (Erişim URL-4 http://sideshow.jpl.nasa.gov/post/series.html (Erişim 24 Kasım 2015) URL-5 http://webapp.geod.nrcan.gc.ca/geod/toolsoutils/ppp-update.php (Erişim 24 Kasım 2015) Ocalan T. ve Alkan R.M., 2012, "Performance Analysis of Web-Based Online Precise Point Positioning (PPP) Services for Marine Applications", The 14th IAIN Congress 2012 Rebischung P., Griffiths J., Roy J., Schmid R., Collileux X., Goroyt B., 2012, “IGS08: the IGS realization of ITRF2008” GPS Solution 16:483–494. Savage JC., Gan W., Prescott WH., Svarc JL., 2004, “Strain accumulation across the coast ranges at the latitude of San Francisco 1994–2000”, Journal of Geophysical Research, 109(B03413), 1-11. Şanlı U. ve Tekic S., 2010, "Accuracy of GPS Precise Point Positioning: A Tool for GPS Accuracy Prediction", 60 pg., LAP Lambert Academic Publishing. 31 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma Göktürk-2 Uydusunun Bağıl ve Mutlak Çapraz Radyometrik Kalibrasyonu (Relative and Absolute Cross Radiometric Calibration of Göktürk-2 Satellite) Mustafa TEKE1, Can DEMİRKESEN1, Onur HALİLOĞLU, Egemen İMRE1 1TÜBİTAK Uzay Teknolojileri Araştırma Enstitüsü, Ankara, Türkiye [email protected] ÖZET ABSTRACT Radyometrik ve geometrik doğruluk tüm uzaktan algılama uygulamalarında çok önemlidir. Geometrik doğruluk konumsal hassasiyetle ölçülürken, radyometrik doğruluk hedeften gelen gerçek ışınımın değerinin görüntüdeki benek (piksel) yeğinlik (intensity) değerleri kullanılarak ne kadar hassas bulunduğu ile ölçülür. Görüntünün kullanım alanına bağlı olarak radyometrik (örn. Tarım uygulamaları) veya geometrik (örn. Şehir ve planlama) doğruluk önem kazanmaktadır. Dolayısıyla, radyometrik ve geometrik kalibrasyon çalışmaları uydu üretimi ve işletmesi sürecinin vazgeçilmez bir parçasıdır. Radiometric and geometric accuracies are crucial in any remote sensing application. Geometric accuracy is related to geolocation accuracy while radiometric accuracy translates in how close can the radiance coming from a target can be calculated from pixel intensities. Depending on the remote sensing application, radiometric (e.g. agriculture) or geometric (e.g. city planning) accuracy may be more crucial. Therefore, radiometric and geometric calibrations and corrections are indispensable operations in satellite image processing and remote sensing. Due to the radiation and mechanical perturbations that affect the sensor and the spatial arrangement of the imaging system, not to mention the gradual change in sensor characteristics throughout the mission, sensor calibration has to be repeated after launch and regularly throughout the lifetime of the satellite regardless of the prelaunch calibration. Uydu devreye alındığında, uzay şartlarının etkisiyle (radyasyon, titreşim, elektronik gürültü vb.) ve fırlatma esnasındaki fiziksel şartlardan dolayı kalibrasyon bozulabilmektedir. Ayrıca uydunun yörüngede geçirdiği zamana bağlı olarak, sensör karakteristiği de değişmektedir. Dolayısıyla radyometrik kalibrasyon düzenli olarak gerçekleştirilmelidir. In this study, relative and cross radiometric calibration of Turkey’s first national high resolution earth observation satellite, Göktürk-2, is described. Relative radiometric calibration includes pixel response equalization by using images of pseudo-invariant calibration sites in the Sahara. Relative calibration images are acquired at approximately 90° yaw angle and relative radiometric calibration parameters are computed for each pixel. Cross calibration of Göktürk-2 satellite is performed with Landsat 8 imagery acquired at 2014 Tuz Gölü (Salt Lake) cal/val campaign. As the Salt Lake has uniform BRDF values, both images are registered and samples are collected from Göktürk-2 and Landsat-8. Computed gain and offset values are validated in the same image as well as other images by Göktürk-2 and Landsat-8. Bu çalışma kapsamında, Türkiye’nin ilk milli yüksek çözünürlüklü yer gözlem uydusu Göktürk-2’nin bağıl ve çapraz radyometrik kalibrasyonu yapılmış ve elde edilen kalibrasyon parametreleriyle görüntülerin radyometrik düzeltmesi gerçekleştirilmiştir. Bağıl kalibrasyon, Sahra Çölü gibi değişmez kabul edilen kalibrasyon alanlarından alınan veriler ile benek değerleri eşitlenerek bantlanma ve şeritlenmenin giderilmesidir. Bağıl kalibrasyon görüntüleri 90°derece sapma açısıyla çekilmektedir. Kalibrasyon parametreleri her benek için hesaplanır. Göktürk-2’nin çapraz radyometrik kalibrasyonunda, 2014 yılında gerçekleştirilen kalibrasyon kampanyası kapsamında çekilen Tuz Gölü Landsat-8 görüntüleri kullanılmıştır. Aynı gün içerisinde kısa zaman aralıkları ile çekilen Landsat-8 ve Göktürk-2 görüntüleri çakıştırılmış, hesaplanan kazanç ve ofset değerleri farklı görüntülerle test edilmiştir. Results of relative radiometric calibrations are verified by visual inspection. As a quantitative performance metric pixel mean and variance values are used. Mean value of an image taken from a uniform area is preserved, variance of the same region is decreased. Performance of cross calibration is measured against Landsat-8. 2.2% error is committed with respect to gain and offset values. Bağıl radyometrik kalibrasyon sonuçları görsel muayene ile doğrulanmıştır. Nicel başarım metriği olarak benek ortalama ve değişintisi kullanılmıştır. Homojen bir bölgeden alınan bir görüntünün ortalama parlaklık değeri korunurken değişinti değerinin azalması sağlanmaktadır. Çapraz kalibrasyon başarımı Landsat-8 uydusuna göre %2.2 oranında hata ile kazanç ve ofset değerleri hesaplanmıştır. Anahtar Kelime: Bağıl mutlak kalibrasyon, Göktürk-2, Landsat-8. Keywords: Relative radiometric calibration, absolute cross radiometric calibration, Göktürk-2, Landsat 8 radyometrik 32 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 Göktürk-2 Uydusunun Bağıl ve Mutlak Çapraz Radyometrik Kalibrasyonu Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma 1. GİRİŞ yüzeyin aydınlanmasıyla doğru orantılıdır. Yansıma ise aydınlanmadan bağımsız sabit bir özelliktir. Yüzeyden gelen ışımayı (radyans/radiance) hesaplamak için sensörde okunan sayısal değerin ışımaya dönüşümü, yüzeyi aydınlatan ışık miktarı (gelen enerji) ve atmosferin soğurduğu ve yansıttığı enerji miktarlarını bilmek gerekmektedir. a. Göktürk-2 ve RASAT Uyduları Göktürk-2, TÜBİTAK UZAY ve TUSAŞ işbirliği ile Türk Hava Kuvvetleri için yerli imkânlarla tasarlanmış bir yüksek çözünürlüklü görüntüleme uydusudur. Türkiye’de geliştirilmiş ilk yer gözlem uydusu olan RASAT’a oranla daha yüksek çözünürlük ve görüntü depolama/iletim kapasitesine sahiptir. RASAT’ta 7,5 metre olan pankromatik bant yer örneklem mesafesi Göktürk-2’de 2,5 metreye çıkartılmıştır. RASAT’taki kırmızı-yeşil-mavi bantlara ek olarak yakın kızılötesi bandı da eklenmiştir. Bu iki uyduyla ilgili genel bilgiler Tablo 1’de verilmiştir. Ham değerlerden (digital number) ışıma ve yansıma (reflektans/reflectance) değerlerine dönüşüm için bağıl radyometrik düzeltme ve mutlak kalibrasyon işleminden elde edilecek kazanç ve ofset değerlerinin kullanılması gereklidir (1). 𝑅𝑎𝑑𝑦𝑎𝑛𝑠 = 𝑆𝑎𝑦𝚤𝑠𝑎𝑙𝐷𝑒ğ𝑒𝑟 ∗ 𝐾𝑎𝑧𝑎𝑛ç + 𝑂𝑓𝑠𝑒𝑡 (1) Tablo 1. Göktürk-2 ve RASAT genel özellikleri Kalibrasyon sonucu elde edilen parametreler ile radyometrik düzeltme işlemi gerçekleştirilebilir. Göktürk-2 uydusu görüntü işleme iş akışında radyometrik kalibrasyon, ham görüntüden temel seviyede görüntü üretimi faaliyetlerinde gerçekleştirilir (Teke M. , 2016). TÜBİTAK UZAY bünyesinde radyometrik ve geometrik kalibrasyon ile ilgili araştırma faaliyetleri Kalkınma Bakanlığı destekli GEOPORTAL projesi kapsamında gerçekleştirilmektedir (Teke, vd., 2015). RASAT Göktürk-2 685 km irtifa 685 km irtifa Güneş’e Güneş’e eşzamanlı Yörünge eşzamanlı (Alçalan (Yükselen Nokta Nokta Yerel Yerel Zamanı Zamanı 10:30) 10:30) Pankromatik, Pankromatik, Görüntüleme Kırmızı, Yeşil, Kırmızı, Yeşil, Bantları Mavi, Yakın Mavi Kızılötesi Pan 7,5 m 2,5 m çözünürlük Diğer bantlar 15 m 5m çözünürlük Görüntü 30 km 20 km genişliği Azami şerit 960 km 640 km uzunluğu 2. BAĞIL RADYOMETRİK KALİBRASYON Bağıl radyometrik kalibrasyon (Pixel Response Non Uniformity correction) süpürçek (pushbroom) tarayıcının her beneği için yanıt (response) ve ofset (offset) değerlerini elde edilme işlemidir. Doğru bir bağıl radyometrik kalibrasyon için algılayıcı özelliklerinin bilinmesi gereklidir. RASAT uydusu TÜBİTAK UZAY tarafından işletilmekte ve görüntüleri sivil amaçlı olarak paylaşılmaktadır. Göktürk-2 uydusu ise Türk Hava Kuvvetleri tarafından işletilmekte ve görüntüleri sivil ve askeri/kamu kurumları tarafından kullanılmaktadır. Digital Globe firması WorldView-2 uydusunda gerçekleştirdiği radyometrik kalibrasyon işlemlerini anlatan detaylı bir teknik rapor yayınlamıştır (Digital Globe, 2010). (Gil, Romo, Moclán, & Pirondini, 2015) tarafından yapılan benzer bir çalışmada da Deimos-2 uydusunun fırlatmadan sonra bağıl ve mutlak radyometrik kalibrasyon faaliyetleri anlatılmıştır. Bağıl radyometrik kalibrasyon yöntemlerine alternatif olarak şerit ve bantlanma düzeltme yöntemleri de kullanılabilir Scheffler ve Karrasch, (2014) tarafından EO-1 uydusu Hyperion hiperspektral algılayıcısı için farklı şerit düzeltme algoritmaları karşılaştırılmış ve dalgacık (wavelet) temelli WFAF yöntemini (Pande-Chhetri ve AbdElrahman, 2011) en başarılı yöntem olarak belirlenmiştir. Ayrıca frekans uzayında filtreleme ile şeritler yüksek frekanslı gürültü olarak azaltılabilir (Gonzalez ve Woods, 2002). b. Uydu Görüntülerinin Kalibrasyonu Yeryüzünün sıcaklık, nem ve yansıma gibi fiziksel özeliklerini uydu görüntülerinden kestirebilmek için uydu üzerindeki sensörlerin radyometrik kalibrasyonunun yapılması şarttır. Sensörlerin ölçtüğü sayısal veriyi yeryüzünden gelen ışıma değerine dönüştürmek için gereken sabit katsayılar radyometrik kalibrasyon işlemi sonucunda elde edilir. Işıma hedeften gelen ışımanın ölçüsüdür. Yansıma ise yüzeyin fiziksel özelliğidir. Işıma 33 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 M.TEKE vd. Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma Landsat 8 uydusunun bağıl radyometrik kalibrasyonu yersel ve algılayıcıda yer alan kalibrasyon cihazı ile düzeltilmesinin karşılaştırılması (Pesta, Helder, ve Ulmer, 2015) tarafından gerçekleştirilmiş, farklı bantlar ve algılayıcılar için yöntemler önerilmiştir. Yersel bağıl radyometrik düzeltmenin sensörden bulunan düzeltme sisteminden benzer veya daha iyi sonuçlar verdiği görülmüştür. (Atak vd., 2015) tarafından yapılan çalışmada Göktürk-2 görüntü testleri detaylı olarak anlatılmış, bu makalede açıklanan düzeltmeler uygulanmamış görüntüler için yapılan analizlerde bağıl radyometrik kalibrasyonun istenilen düzeyde olmadığı belirtilmiştir. beneğin 8276 beneği efektif benektir. Geri kalan benekler boş benektir. 8276 efektif beneğin ise 8160 beneği aktif ışık alan benektir ve 116 benek koyu benek olarak adlandırılan ışık almayan beneklerdir. Boş ve koyu benekler sensörlerin başlarında ve sonlarında yer alır. Boş beneklerin tamamı ve koyu beneklerin bazıları detektörün dâhili test ve kontrol mekanizması için kullanılırken koyu beneklerin çoğu “dark noise” olarak adlandırılan detektörün ışık almadığı durumda çeşitli nedenlerle oluşan gürültüyü elemek için kullanılır. Renk sensörleri tek çıkış kanalından okunurlar. Pankromatik sensörde ise sensörler sağ-sol ve tek-çift olmak üzere dört ayrı kanaldan okunur. Bu nedenle pankromatik sensörün her bir okuma kanalının okuma devresi gürültüsü farklıdır. Gürültü eleme yöntemleri kullanılırken bu hususun dikkate alınması gerekmektedir. Bu bölümde; Göktürk-2 sensör modeli, gürültü kaynakları, kalibrasyon sahaları, radyometrik eşitleme yöntemleri, bağıl radyometrik kalibrasyon yöntemleri ve bağıl radyometrik kalibrasyon için gerekli uydu yönelimi hakkında bilgi verilmiştir. b. Gürültü Kaynakları Görüntüleme sisteminde oluşan gürültü kaynaklarını temel olarak üç ana gruba ayırmak mümkündür. Bu gürültü kaynakları; foton gürültüsü, kara akım gürültüsü ve termal gürültü olarak adlandırılır (Fiete & Tantalo, 2001) (Holst & Lomheim, 2007). a. Göktürk-2 Sensör Modeli Göktürk-2 Ana Kamerasında 2 adet ana ve iki adet yedek olmak üzere toplam dört adet Detektör kullanılmıştır. Bu ana detektörlerden ilki kırmızı, yeşil, mavi ve pankromatik algılayıcı olarak ikincisi ise yakın kızılötesi algılayıcı olarak kullanılmıştır. Yakın kızılötesi algılayıcı için ikinci detektörün pankromatik sensörü sadece yakın kızılötesi ışığı geçirecek şekilde kaplanarak ve her iki benek birleştirilerek (x2 binning) kullanılmaktadır. Dolayısıyla ikinci ana detektörün kırmızı, yeşil, mavi sensörleri kullanılmamaktadır Foton gürültüsü (photon shot noise), ışık algılayıcı sistemler üzerinde doğanın temel limitidir ve fotonların detektöre rasgele ulaşmasından kaynaklanır. Fotonların detektöre rasgele erişim zamanları Poisson dağılımı ile modellenmektedir. Bu nedenle foton gürültüsü detektöre ulaşan ve elektrona dönüşen fotonların kareköküne eşittir. Genelde en baskın gürültü kaynağı foton gürültüsüdür. Göktürk-2 Ana Kamerasında kullanılan doğrusal sensör dedektör çipinde kırmızı, yeşil, mavi ve pankromatik olmak üzere toplam dört adet algılayıcı bulunmaktadır. Kırmızı, yeşil ve mavi sensörler 10 µm benek boyutuna sahip 4134’er adet benekten (pikselden) oluşur. Pankromatik sensör ise 5 µm benek boyutuna sahip 8292 adet benekten oluşur. Detektörün içinde bulunan senörlerin yukarıdan aşağı doğru dizilimi pankromatik, mavi, kırmızı, yeşil şeklindedir. NIR algılayıcı farklı bir dedektör çipinde bulunmaktadır. Pankromatik ile mavi sensörün arasındaki mesafe 122.5µm, renk sensörleri arasındaki mesafe ise 90µm’dir. Kara akım gürültüsü (dark current noise), detektörün hiç ışık almadığı durumda oluşan gürültülerin tamamını kapsamaktadır. Dolayısıyla sensörlerin okuma devrelerinden kaynaklanan gürültüler, görüntüleme sistemi içinde yer alan diğer elektronik devrelerden ve sayısallaştırıcı devrelerden kaynaklanan gürültüler kara akım gürültüsü içinde kabul edilebilir. Kara akım gürültüsünü ölçmek ve elemek için detektör üzerinde yer alan koyu beneklerden faydalanılabilir veya kameranın ışık alması tamamen engellenerek okunan görüntüler kara akım referansı olarak kullanılabilir. Renk sensörlerinde bulunan 4134 beneğin 4128 beneği efektif benektir. Geri kalan benekler boş benektir. 4128 efektif beneğin ise 4080 beneği aktif ışık alan benektir ve 48 benek koyu benek olarak adlandırılan ışık almayan beneklerdir. Pankromatik sensörde bulunan 8292 Termal gürültü ise, genellikle optik elemanların bir kara cisim (black body) gibi davranarak radyasyon oluşturması ve bu radyasyonun detektörde elektron üretimine 34 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 Göktürk-2 Uydusunun Bağıl ve Mutlak Çapraz Radyometrik Kalibrasyonu Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma neden olmasıyla oluşur. Bu gürültü tipi kızılötesi bantta çalışan kameralar için çok daha önemli iken 400-1000nm tayfında çalışan kameralar için etkisi genellikle ihmal edilir. Bu grupta yer alan Tuz Gölü bölgesi, ülkemizde yer alan tek radyometrik kalibrasyon sahasıdır (Gürol, vd., 2008; Gürol, vd, 2010). ESA desteği ile gerçekleştirilen CONTROLS 2010 projesinde Tuz Gölü’nde çeşitli uyduların kalibrasyonu gerçekleştirilmiştir (Özen,vd., 2011). Tuz Gölü’nün mekânsal ve zamansal radyometrik özellikleri (Odongo, vd., 2014) tarafından analiz edilmiştir c. Kalibrasyon Sahaları Mutlak radyometrik kalibrasyon amacıyla kullanılacak test sahalarının seçimi için tanımlanan birçok kriter önerilmiştir (Gürbüz, vd., 2012). Bu kriterler özetle şöyle sıralanabilir: ç. Homojen Bölgelerden 0 Derece Sapma ile Bağıl Radyometrik Kalibrasyon ve Düzeltme Yüksek mekânsal homojenlik, Bağıl radyometrik kalibrasyon için ilk çalışılan yöntemlerden birisi de çöl görüntülerinden gündüz ve gece görüntüleri çekilerek kalibrasyon yapılmasıdır. Çöllerde yapay ışık kaynağı olmadığı için ofset hesaplama için kullanılabilir. Homojen bölgelerden, örneğin kalibrasyon sahaları alınan görüntülerden ise her beneğin yanıt (response) değeri hesaplanabilir. Bu işlemin her kazanç modu için tekrarlanması gerekir. %30’dan büyük yüzey yansıtırlığı, Düz spektrum, Yüzeyin zamana bağlı değişiminin az olması, Yüzeyin yatay özelliği göstermesi, ve Lambert yansıtırlık Bu kapsamda algoritma adımları aşağıdaki gibi sıralanabilir: Okyanus, yerleşim yeri ve endüstriyel alanlardan uzak olması, Gece görüntüsünden ofset değeri hesaplanır ve gündüz görüntüsünden çıkarılır. Yüksek rakım, Aerosol miktarı ve bulutluluğun az olması. Gündüz görüntüsünden seçilen homojen bölgenin her sütununun ortalaması alınır. Bu kriterler “Committee on Earth Observation Satellites” (CEOS) “Working Group on Calibration and Validation (WGCV) Infrared and Visible Optical Sensors Group (IVOS)” tarafından kabul edilmiştir. Bu kriterlere uygun sahalar USGS tarafından “USGS Test Site Catalog”’da toplanmıştır. Bu sahaların arasından seçilen ve ölçüm cihazlarıyla düzenli olarak yer ölçümleri gerçekleştirilen sahalar belirlenmiş bu sahalar LANDNET sahaları olarak adlandırılmıştır. Bu şekilde LANDNET sahaları (Şekil 1) CEOS’un standart test sahaları olarak kabul görmüştür. Sütun ortalamaları görüntü ortalamasına bölünerek sütun yanıt değerleri bulunur. d. Nadirden Yaklaşık 90 Derece Sapma Açısı ile Görüntüleme Bağıl radyometrik kalibrasyon için ideal olarak tüm beneklere aynı miktar fotonun düşmesi gerekmektedir. Bu durumda, beklenen ideal görüntüde tüm benekler aynı değerlere sahip olacak ve gerçekleşen görüntüde her bir benekteki farklı değerler kalibrasyon için gerekli girdiyi oluşturacaktır. Ancak örneğin 30x30 km genişliğinde bir sahadan homojen dağılımlı bir yansıma elde etmek pratikte imkânsızdır. Öte yandan, doğrusal algılayıcılar için, algılayıcıdaki her bir beneğin aynı noktayı ardışık satırlarda görüntüleyebilmesi mümkündür. Bunun için uydunun nadir yönünde görüntü alırken yaklaşık 90 derecelik bir sapma açısına sahip olması gerekmektedir. Bu durumda sensörün yerdeki izdüşümü uydunun yerde takip ettiği yolu izleyecek ve aynı nokta ardışık satırlarda her bir benek tarafından görüntülenmiş olacaktır. Aynı Şekil 1. CEOS standart test sahaları (CEOS, 2014) 35 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 M.TEKE vd. Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma aydınlanma ve yansıma miktarına sahip olması beklenen bu noktanın görüntüde karşılık geldiği noktalarda ise bir miktar değişen değerler elde edilecektir. Örneğin bir ortalama değere göre elde edilen bu sapmalar bağıl kalibrasyon dizisini oluşturur. Her bir beneğin ortalamadan farkını içeren bu kalibrasyon dizisi görüntünün her bir satırına uygulanarak benekler arası farklar giderilir. Şekil 2’de verilen dört beneklik sensör için sapma açısında düzeltme yapılmadığı durumda oluşan görüntü Şekil 3 ile verilmektedir. Buna göre aynı noktanın ardışık benekler tarafından görüntülenmesi sağlanamamaktadır. Bunun için sensörü yer izdüşüm hızı ile yer çizgisel hızının bileşkesine hizalayacak bir sapma açı düzeltmesi yapılması gerekmektedir. Bu durum Şekil 2 ile dört benekten oluşan bir lineer sensör için gösterilmektedir. 90 derecelik sapma açısı ile görüntüleme yapılırken çarpı işareti ile gösterilen nokta t0, t1, t2, t3 anlarında ardışık satırlarda kaydedilmektedir. Oluşan görüntüde ise bu nokta 45 derece açıdaki bir çizgi şeklinde görülmektedir. Bu çizgi boyunca beneklerin değerleri kalibrasyon için kullanılmaktadır. Şekil 3. Sapma açısı düzeltme geometrisi Bu düzeltme açısının büyüklüğü uydunun yer izdüşüm hızına (diğer bir deyişle irtifasına) ve görüntüleme enlemine bağlıdır. Bu durum, Göktürk-2 uydusu için ekvatorda 3,9 derece civarında bir düzeltme gerektirmektedir. e. Dinamik Ofset Hesaplama Göktürk-2 sensör modelini kullanarak her satır için dinamik ofset hesaplamak mümkündür. Şekil 2. 90 derece sapma ile aynı noktanın görüntülenmesi ve oluşan görüntü Göktürk-2 Algılayıcıları Pan ve MS (multispektral) olarak iki ayrı bileşenden oluşur. MS kendi içerisinde dört farklı sensör bulundurmaktadır. Pan bandı ise sağ ve sol benekler ile tek ve çift benekler için 4 adet ayrı okuyucuya sahiptir. Dünya’nın dönüşü olmasaydı yukarıda açıklanan mekanizma uydunun sapma açısını tam olarak 90 dereceye ayarlayarak herhangi bir konumdaki bir kalibrasyon sahasında uygulanabilirdi. Ancak Dünya’nın dönüşü görüntüleme boyunca hedef noktanın uydunun izlediği yola belli bir açıyla hareket etmesine yol açmaktadır. Bu hareket enleme göre değişen Dünya’nın çizgisel hızına karşılık gelmektedir, açıktır ki bu hız tam kutup noktasında sıfırken ekvatorda 465m/s civarındadır. Pan sensörü için sağ ve sol kapalı beneklerin değeri ilgili taraf için o satırın ofset değerinin hesaplanmasında kullanılır. Yarı kapalı benekler ise hesaplamaya dâhil edilmez. Tek ve çift benekler için ayrı ayrı ofset parametreleri hesaplanır. Bu durumda uydu görüntü alırken sensörün yerdeki izdüşümünün uydunun yerdeki izdüşümünün hız vektörü ile aynı doğrultuda olması gerekmektedir. Bunu sağlayabilmek için uydunun yöneliminde sapma yönünde Dünya’nın görüntünün çekildiği enlemdeki çizgisel hızı ve uydunun yer izdüşüm hızının bileşkesine bağlı bir düzeltme gerçekleştirilir. Tablo 2 ile Seviye-0 (L0) ham görüntünün pankromatik bandının sol tarafı için kapalı, yarı kapalı ve açık benek sayısal değerleri görülmektedir. Tek ve çift benekler arasındaki değer farkları görülebilmektedir. Tablo 3 ile radyometrik olarak düzeltilmiş görüntünün sayısal değerleri verilmektedir. Ofset değerlerinin dinamik olarak hesaplanması bağıl radyometrik kalibrasyon işleminde önemli bir adımdır. 36 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 Göktürk-2 Uydusunun Bağıl ve Mutlak Çapraz Radyometrik Kalibrasyonu Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma Tablo 2. L0 Görüntü Pan Bandı Kapalı, Yarı Kapalı ve Açık Benekler Kapalı Benekler 1 2 30 3 4 5 6 7 Y.Kapalı Açık Benekler 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 23 29 23 29 25 28 24 30 25 31 25 29 37 62 202 796 895 918 916 911 893 917 920 28 23 30 23 29 23 29 22 28 23 29 21 37 35 63 200 790 892 916 907 918 919 910 928 28 24 30 21 30 21 31 22 30 22 28 23 30 35 63 203 775 897 903 910 910 903 916 923 30 24 30 26 29 26 30 20 31 24 28 26 36 33 61 199 781 888 892 929 916 895 910 923 29 25 31 24 22 24 31 19 30 22 28 25 31 35 60 207 781 900 910 917 924 918 918 924 30 24 31 26 29 23 29 22 29 25 29 26 31 35 68 203 781 898 916 910 918 907 900 918 31 25 31 24 31 24 28 26 28 25 31 25 30 37 62 198 783 895 909 914 919 912 934 926 30 25 29 25 29 27 31 25 31 25 31 25 36 34 62 196 780 897 895 914 916 919 916 916 31 25 29 19 30 26 30 27 31 24 31 26 30 37 63 197 782 885 910 913 925 914 925 933 30 26 31 22 28 25 28 25 28 29 28 27 30 37 63 200 782 889 892 920 935 915 925 933 28 26 30 25 29 24 30 27 31 24 31 26 31 36 63 203 789 901 910 928 917 914 917 934 31 27 29 22 31 22 29 22 31 26 28 27 30 33 69 205 782 887 908 910 916 914 925 927 30 25 30 25 31 25 31 22 31 25 28 24 29 37 62 206 790 895 911 920 927 933 917 927 28 26 29 26 30 24 31 25 30 27 28 24 31 36 70 207 789 907 917 927 940 932 940 933 Tablo 3. L1 Görüntü Pan Bandı Kapalı, Yarı Kapalı ve Açık Benekler Kapalı Benekler Y.Kapalı Açık Benekler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 2 0 0 10 33 175 767 868 889 889 882 866 888 893 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 7 10 33 175 760 867 886 882 888 894 880 903 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 10 33 178 745 872 873 885 880 878 886 898 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 5 7 30 173 750 862 861 903 885 869 879 897 1 0 3 0 0 0 3 0 2 0 0 0 3 10 32 182 753 875 882 892 896 893 890 899 1 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 9 39 177 752 872 887 884 889 881 871 892 1 0 1 0 1 0 0 0 0 0 1 0 0 10 32 171 753 868 879 887 889 885 904 899 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4 7 30 169 748 870 863 887 884 892 884 889 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 0 9 33 169 752 857 880 885 895 886 895 905 2 0 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 8 35 171 754 860 864 891 907 886 897 904 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 1 9 33 176 759 874 880 901 887 887 887 907 1 1 0 0 1 0 0 0 1 0 0 1 0 7 39 179 752 861 878 884 886 888 895 901 0 0 0 0 1 0 1 0 1 0 0 0 0 10 32 179 760 868 881 893 897 906 887 900 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 1 9 40 180 759 880 887 900 910 905 910 906 37 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 M.TEKE vd. Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma Dinamik ofset hesaplama işlemi yapılmadığı zaman Pan bandında tek ve çift benekler ile görüntünün sağı ve solu arasında fark oluşacaktır. Bu yöntemde her benek, yeryüzündeki aynı noktadan geçer. Dolayısı ile uydu yörünge ve yönelimi buna sağlayacak şekilde yüksek bir doğrulukta kontrol edilmelidir. Sensörün dikeyde yaklaşık 90 dereceye karşılık gelecek doğru yönelimde görüntü çekmesi bu yöntemin başarısı için çok önemlidir. f. Nadirden 90 derece sapma açısındaki veriler ile Bağıl Radyometrik Kalibrasyon ve Düzeltme Bağıl kalibrasyon için en uygun görüntüler radyometrik kalibrasyon sahalarından alınabilmektedir. Testler için kullanılan görüntü koordinatları Cezayir’de bulunan 31.02° K, 2.23° D koordinatındaki bölgeden seçilmiştir. Bu kapsamda algoritma adımları aşağıdaki gibi sıralanabilir: Bağıl Radyometrik kalibrasyon işleminin topoğrafyadan en az etkilenmesi için en uygun yöntem sensörün nadirden sapma açısının yaklaşık 90 derece çevrilerek (side-tethering) görüntü alınması yöntemi uygulanmalıdır. Bu şekilde alınmış pankromatik ve renkli görüntüler sırası ile Şekil 4. ve Şekil 5. ile gösterilmektedir. (1) Görüntünün ofset değerleri hesaplanarak görüntüden çıkarılır. (2) 90 derece sapma açısı ile alınmış görüntüden çalışılmak istenilen bozulma olmayan bölge seçilir. Doğruluğun yüksek olması için 100’ün üzerinde satır seçilmesi uygundur. (3) Kapalı ve geçiş benekleri arasında kalan görüntü sağ üst köşeden başlayarak, sol alt köşeye doğru 45 derece açı ile yeni görüntü oluşturulur. (4) Her satırdaki ortalamasına bölünür. benekler o satırın (5) Her sütun kendi içerisinde ortalama alınarak o satırın yanıt (response) değeri hesaplanır. Şekil 4. 90 derece sapma açısı ile alınmış pankromatik görüntü (6) Kapalı ve yarı kapalı beneklerin yanıt değeri 1 olarak atanır. Veri işleme adımları görsel olarak Şekil 6. ile gösterilmektedir. Pankromatik bandın hesaplanan yanıt değerleri Şekil 7. ile grafiksel olarak gösterilmektedir. Tek ve çift pikseller zikzak şeklinde görülmekte iken görüntünün sağ ve sol tarafı arasında farklı yanıt değerleri oranlarının olduğu görülmektedir. Şekil 5. 90 derece sapma açısı ile alınmış renkli görüntü 38 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 Göktürk-2 Uydusunun Bağıl ve Mutlak Çapraz Radyometrik Kalibrasyonu Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma (a) (b) (c) Şekil 6. Veri İşleme Adımları: (a) 90° sapma açısı ile çekilmiş görüntü, (b) 45 derece çevrilmiş görüntü (c) oluşturulmuş kalibrasyon görüntüsü. 1.08 1.06 1.04 1.02 1 0.98 0.96 0.94 1 256 511 766 1021 1276 1531 1786 2041 2296 2551 2806 3061 3316 3571 3826 4081 4336 4591 4846 5101 5356 5611 5866 6121 6376 6631 6886 7141 7396 7651 7906 8161 0.92 Şekil 7. Pan bant benek yanıt Değeri 3. MUTLAK RADYOMETRİK KALİBRASYON transfer benzetimine (Vermote, vd., 1997) girdi olarak kullanılır. Benzetime girdi olan bir diğer husus uydunun hedefi gözlemleme geometrisidir. Bu geometri toplam dört açı değeriyle tarif edilir. Bunlar uydunun ve güneşin azimut ve zenit açılarından ibarettir. Benzetim sonucunda atmosferin üstündeki ışıma değeri kestirilmiş olur. Uyduda bulunan elektro-optik sensörün ölçmesi gereken ışıma değeri bu değerdir. Buna göre sahanın görüntüsünden gelen benek değerlerini (DN) ışımaya dönüştürmek için gerekli katsayılar (kazanç ve ofset) hesaplanır. Mutlak kalibrasyon işlemi sonucunda elde edilen iki değer kazanç ve Spektral bilgi gerektiren herhangi bir bilimsel çalışma için mutlak radyometrik kalibrasyon işlemi gerçekleştirilmelidir. Mutlak kalibrasyon için izlenen adımlar Şekil 8. ile gösterilmiştir. Yer ölçümleri özetle; meteorolojik verileri (sıcaklık, basınç, nem), atmosferdeki aerosol miktarı ve karakteristiğini (metreküpteki aerosol kütlesi ve aerosollerin geometrik şekillerini tarif eden dağılım fonksiyonlarının parametre kestirimi), hedef sahanın spektral özelliklerini (dalga boylarına göre yansıtırlık eğrisi) kapsamaktadır. Ölçümler sonucunda elde edilen veriler 6S ışınım 39 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 M.TEKE vd. Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma ofset değeridir. Bu değerler tüm algılayıcılar için geçerlidir. Algılayıcıların aralarındaki fiziksel farklılıklar ise bağıl kalibrasyon işlemi ile hesaplanır. kazanç değerlerinin bazı bantlar için fırlatma öncesi değerlerinde yüksek olurken diğer bantlar için daha düşük olduğunu rapor etmiştir. Bu sonuç varsayılan ışınım (irradyans/irradiance) değerindeki belirsizlik ve atmosferik aerosol miktarının ölçümünde yapılan hatalara bağlanmaktadır. (Chander, vd., 2009) Landsat “Multispectral Scanner” (MSS), TM, ETM+, ve EO-1 platformu üzerindeki “Advanced Land Imager” (ALI) sensörlerinin kalibre edilmiş DN değerlerinden, sensör seviyesi spektral ışıma, atmosfer-üstü yansıtırlık ve sensör seviyesi parlaklık sıcaklığı gibi değerlerin hesaplanabilmesi için gerekli denklemleri ve kalibrasyon değerlerini özetlenmişti. Çapraz mutlak radyometrik kalibrasyon işleminde, kalibrasyonu yapılmış bir uydu ile radyometrik kalibrasyon gerçekleştirilir. Landsat 8 uydusu yer gözlem çalışmalarının (Roy, vd., 2014) yanı sıra, uydu görüntülerinin kalibrasyonu için kullanılmaktadır (Chander, vd., 2004) Landsat 7 ETM ve EO-1 ALI sensörlerinin çapraz kalibrasyonunu gerçekleştirmişlerdir. (Chander, vd., 2009) yaptıkları çalışma Landsat 5, 7 ve EO1 uydularının kazanç ve ofset değerlerini tespit etmişlerdir. (Finn, vd., 2012) yaptıkları çalışmada Landsat 5, Landsat7, EO-1 ve ASTER uyduları için ışıma ve yansıma(reflectance) hesaplama yöntemlerinden bahsetmişlerdir. Landsat 8’in radyometrik kalibrasyon tutarlılığı (Markham, vd., 2014) tarafından sunulmuştur. (Shin, vd., 2015) ve diğerleri tarafından Kompsat-3 uydusunun çapraz mutlak kalibrasyonu Landsat 8 uydusu kullanılarak gerçekleştirilmiştir. GF-1 uydusunun radyometrik kalibrasyonu Landsat 8 ve ZY-3 uyduları kullanılarak gerçekleştirilmiştir (Yang, vd., 2015). Şekil 8. Mutlak kalibrasyon için izlenen akış şeması (Slater, vd., 1987) “Coastal Zone Color Scanner” ve Landsat 4 platformu üzerinde bulunan “Thematic Mapper” (TM) sensörünün yörüngede kalibrasyon değerlerindeki değişim incelemiş ve rapor etmiştir, Landsat 5 üzerindeki TM sensörünün yörüngede kalibrasyon adımları tarif edilmiştir. Bu çalışmada ayrıca beş farklı mutlak radyometrik kalibrasyon sonucu, fırlatma öncesi değerler ve sensörün dahili kalibrasyon cihazının ürettiği değerlerle kıyaslanmış, White Sands kalibrasyon sahasında tekrarlanan 16 farklı mutlak radyometrik kalibrasyon sonucu elde edilen kazanç değerlerinin ±2.8% oranında benzerlik gösterdiği belirtilmiş ve belirsizlik değeri bu şekilde nicelenmiştir. Göktürk-2 uydu görüntülerinin çapraz radyometrik kalibrasyonu için Landsat 8 uydusundan faydalanılmıştır. Landsat-8 yüksek bir radyometrik kalibrasyon doğruluğuna sahip olmakla birlikte 30 metrelik, çok yüksek olmayan bir yer örnekleme mesafesine sahiptir. Kalibrasyon amacıyla Göktürk-2 ve Landsat 8 uyduları ile 29 Ağustos 2014 tarihinde Tuz gölü üzerinden görüntü almıştır. Göktürk-2 görüntüleri Landsat 8 görüntüsü ile en yakın komşu yineleme yöntemi kullanılarak eşlenmiştir. Çapraz kalibrasyon için kullanılan Göktürk-2 ve Landsat 8 uydu görüntülerinin özellikleri Tablo 4 ile gösterilmektedir. Şekil 9. ile 185x185 km2’lik Landsat çerçevesi ve Göktürk-2‘nin aynı gün çekilmiş görüntüsü gösterilmektedir. Bölgenin detay görüntüsü Şekil 10. ile gösterilmektedir. (Thome, 2001)’de, dolaylı (vicarious) mutlak radyometrik kalibrasyon yöntemlerinden biri olan yansıtırlık tabanlı yöntem ile Landsat 7 platformunun üzerinde bulunan “Enhanced Thematic Mapper Plus” (ETM+) sensörünün kalibrasyonu tarif edilmiş, dört farklı tarihte çekilen görüntülerle bulunan kazanç değerleri kendi içlerinde en fazla %5 farklılık gösterirken, fırlatma öncesi laboratuvar ortamında hesaplanan kazanç değerlerinde en fazla %7 farklılık gösterdiği rapor edilmiştir. Yazar, bulunan 40 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 Göktürk-2 Uydusunun Bağıl ve Mutlak Çapraz Radyometrik Kalibrasyonu Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma Tablo 4. Çapraz kalibrasyon için kullanılan Göktürk-2 ve Landsat 8 uydu görüntülerinin özellikleri Uydu Tarih Zaman 𝜌= 0 34.65 142.61 Göktürk-2 29.08.2014 10:58 -3.71 38.38 132.87 (2) 𝜌: Atmosferin Üstündeki Yansıma Roll Güneş Güneş Açısı Zenith Azimuth Landsat 8 29.08.2014 10:27 𝜋∗𝐿∗𝑑 2 𝐸𝑆𝑈𝑁 ∗cos 𝜃 𝐿: Spektral Işıma 𝑑: Dünya-Güneş uzaklığının Astronomik Birim cinsinden değeri 𝐸𝑆𝑈𝑁 : Güneşten (irradiance) gelen aydınlanma/ışınım 𝜃: Güneşin dikey ile yaptığı açı (zenith = 90 – elevation) Tuz gölünün yansıması görüş açısından bağımsız olduğu için (BRDF – Bi-directional Reflectance Distribution Function etkileri) aşağıdaki eşitlik elde edilir. (3) 𝐿𝐿8 𝐸𝑆𝑈𝑁𝐿8 ∗cos 𝜃𝐿8 = 𝐿𝐺𝐾2 𝐸𝑆𝑈𝑁𝐺𝐾2 ∗cos 𝜃𝐺𝐾2 (3) Göktürk-2 uydusunun her bandı için ışıma değeri (4) eşitliğinden bulunur. 𝐿𝐺𝐾2 = 𝐿𝐿8 ∗ Şekil 9. Landsat 8 çerçevesi (185x185km2) ve Göktürk-2 görüntüsü cos 𝜃𝐺𝐾2 cos 𝜃𝐿8 * 𝐸𝑆𝑈𝑁𝐺𝐾2 𝐸𝑆𝑈𝑁𝐿8 (4) Tuz Gölü’nün homojen bölgelerinden örnekleme yapılarak Landsat 8 ışıma ve Göktürk2 sayısal değerleri (3) eşitliğini çözmek için kullanılmıştır. Eşitlikte ofset değeri 0 alındığında sayısal değerlerin aşağıdaki formda olduğu görülmüştür. (5) . 𝑅𝑎𝑑𝑦𝑎𝑛𝑠 = 𝑆𝑎𝑦𝚤𝑠𝑎𝑙𝐷𝑒ğ𝑒𝑟 ∗ 𝐾𝑎𝑧𝑎𝑛ç (5) Hesaplanan kazanç ve ofset değerlerini doğrulamak için ToA Yansıma (Reflectance) eşitliği her bandın orta dalga boyunun atmosfer dışı radyasyon (ETR, extraterrestrial radiation) değerleri 𝐸𝑆𝑈𝑁 olarak kullanılarak hesaplanır. Göktürk-2 spektral özellikleri Tablo 5. ile verilmektedir ve Landsat 8’de yer alan aynı bantların spektral özellikleri ise Tablo 6. ile verilmektedir. Şekil 10 Landsat 8 ve Göktürk-2 29 Ağustos 2014 tarihinde alınmış görüntüleri Çapraz Mutlak radyometrik kalibrasyon için gereken Atmosfer Üstü Yansıma (ToA Reflectance) aşağıdaki eşitlik ile bulunur. (2) 41 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 M.TEKE vd. Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma Tablo 5. Özellikleri Göktürk-2 Uydusunun Spektral Bant Daygaboyu (nm) Merkez Dalgaboyu FWHM (nm) ESUN Mavi 0.450 – 0.520 485 74.7 1979 Yeşil 0.520 – 0.600 560 73.5 1857 Kırmızı 0.630 – 0.690 660 133.2 1558 NIR 0.760 - 0.900 830 117.1 1056.3 Pan 0.450 – 0.900 675 300 1499 Tablo 6. Landsat 8 Uydusunun Spektral Özellikleri Bant Daygaboyu (nm) Merkez Dalgaboyu FWHM (nm) ESUN Mavi 450 - 515 482.6 60 2043.50 Yeşil 525 - 600 561.3 57 1863.30 Kırmızı 630 - 680 654.6 37 1543.80 NIR 845 - 885 864.6 28 980.15 Pan 500 - 680 592 180 1794.30 Şekil 12. Landsat 8 Spektral Özellikleri Göktürk-2’nin en düşük kazanç modu ayarında hesaplanan kazanç ve Ofset değerleri Tablo 7. ile verilmektedir. Tablo 7. Göktürk-2 kazanç ve ofset değerleri Pan Göktürk-2 uydusu DubaiSat-1 ve RazakSat ile aynı kamera sistemini kullanmaktadır (Gunter's Space Page, 2015). Göktürk-2 uydusunun Kırmızı ve NIR bantları daha geniş aralıktan ışık toplamaktadır, buna rağmen Landsat 8 uydusunda aynı bantların aralıkları Göktürk-2’deki eş bantların 4’te biri kadardır. Şekil 11. ile Göktürk-2 uydusunun spektral özellikleri verilmektedir. Bu farklılık özellikle bitkilerin analizinde kullanılan bitki indeksinin hesaplanmasında farklılıklara sebep olacaktır, sağlıklı bitkiler NIR bandındaki radyasyonun büyük kısmını yansıtmaktadırlar. Kazanç Ofset 0.2772 Kırmızı 0.2153 Yeşil 0.3671 Mavi NIR 0.2538 0.1643 -4.9899 -21.9798 -13.202 8.235354 1.1333 Kırmızı ve NIR bantların kazanç değerleri bant aralıkları daha geniş olduğu için daha düşük değerlere sahiptir. 4. RADYOMETRİK DÜZELTME Radyometrik düzeltme, radyometrik kalibrasyon ile tespit edilmiş kalibrasyon parametrelerinin uygulanması sonucu elde edilir. Bu bölümde Bölüm 2 ve Bölüm 3’te bahsedilen yöntemlerle elde edilen radyometrik kalibrasyon parametrelerinin uygulanması sonucu gerçekleştirilen radyometrik düzeltme işlemlerinden bahsedilmektedir. a. Radyometrik Eşitleme Görüntülerde gözlemlenen şeritlerin giderilmesi radyometrik eşitleme olarak da adlandırılır. Radyometrik eşitleme için literatürde öne çıkan yöntemler değerlendirilmiş ve bu çalışmada önerilen yaklaşımla karşılaştırma ve analiz yapılmıştır. Şeritlenmenin giderilmesinde şu iki temel yaklaşım dikkate alınmıştır: Şekil 11. Göktürk-2/DubaiSat-1Spektral Özellikleri (Choi, Harmoul, Kang, Al Dhafri, & Kim, 2009) (1) Frekans uzayında filtreleme, Landsat uydusu 8 adet multispektral banda sahiptir. Göktürk-2 ile aynı olan bantların spektral özellikleri Şekil 12. ile gösterilmektedir. (2) Görüntü tabanlı istatistiksel yöntemler. 42 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 Göktürk-2 Uydusunun Bağıl ve Mutlak Çapraz Radyometrik Kalibrasyonu Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma Fourier uzayında süzgeçleme görüntü işleme alanında kullanılan basit ama etkin bir yöntemdir. Bilindiği üzere bir spektrumun bileşenleri görüntüyü oluşturan sinüs dalgalarının genliğini belirler. DFT (Discrete Fourier Transform) spektrumundaki herhangi bir frekansta yüksek genlik değeri o frekanstaki bir sinüs dalgasının görüntüde baskın olduğunu gösterir. Şekil 14. Birinci satır: ideal alçak geçiren süzgeç; ikinci satır Butterworth süzgeci Şekil 13. Frekans filtreleme akış şeması Periyodik şeritlenme gürültüsü ya da satranç tahtası örüntü gürültüsü görüntünün spektrumunda yüksek bir tepe olarak gözlemlenir. Bu frekansı bastıracak bir süzgecin frekans uzayında uygulanması gürültünün görüntüden kaldırılmasını sağlamaktadır. Şekil 15. Orijinal, ideal alçak geçiren, Butterworth b. Bağıl Radyometrik Kalibrasyon Bağıl radyometrik kalibrasyonda temel prensip, bütün dedektörlerin aynı hedefe bakması durumunda hepsinin aynı DN değerini üretmesidir. Eğer homojen bir hedef bulunur ve görüntülenirse tüm dedektörlerin üretmesi gereken değer sahnenin ortalama parlaklık değeri olacaktır. İdeal alçak geçiren süzgeçleme (Şekil 14. birinci satır) uygulandığında görüntüde ‘ringing’ olarak bilinen bir bozulma göze çarpmaktadır. Kuvvetli kenarların etrafında dalgalanma olarak gözlemlenen bu bozulmayı önlemek için süzgeç denklem (6) ve (7) ile gösterildiği gibi tasarlanmıştır (Şekil 14. ikinci satır). Denklemlerde H filtrenin kendisi, u ve v ise uzamsal değişkenlerdir. Şeritlenme yalnızca dikey eksende gözlemlenmektedir. Bu yapı Fourier spektrumunda yatay eksendeki bileşenlere karşılık geldiğinden süzgeç dikey bir yapıda tasarlanmıştır. Böylece dikeydeki yüksek frekanslar bastırılırken görüntüde yatay öznitelikler ve kenarlar yumuşatılmamış olur. Örnek sonuçlar Şekil 15’te gösterilmiştir. 𝐻(𝑢, 𝑣 ) = 1 1+(√2−1)[𝐷(𝑢,𝑣)⁄𝐷 ] 0 𝐷(𝑢, 𝑣) = √𝑢2 + 𝑣 2 2𝑛 Örneğin aranan kazanç değerleri g i olsun. Görüntüde i’nci dedektörün ürettiği her bir benek değeri şu şekilde yazılabilir (8): ci g i s (8) Homojen bir bölgede tüm benek değerlerinin eşit olması gerektiğinden bu değer de sahnenin ortalama parlaklık değerine eşit olacağından değerleri aşağıdaki gibi hesaplanır (9): (6) gi (7) ci Formülde değeridir. 43 (9) bölgenin ortalama parlaklık Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 M.TEKE vd. Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma Şekil 17. ile farklı bağıl radyometrik kalibrasyon yöntemlerinin görsel karşılaştırılması verilmektedir. Yerde yapılan laboratuvar kalibrasyonu sonuçları daha da çizgilendirmektedir. Frekans filtreleme ve WFAF yöntemleri şeritlenmeyi azaltmakla birlikte bantlanmaya yol açmaktadır. Sapma açısı 0 derece ile çöllerden gerçekleştirilen kalibrasyon sonucu şeritlenmeler temizlenmektedir fakat yapay bantlanmalar ortaya çıkmaktadır. Yaklaşık 90 derece sapma açısı ile gerçekleştirilen bağıl radyometrik düzelme ise görsel olarak en iyi sonucu vermektedir. Şekil 18. ile L0, 0 derece düzeltilmiş, 90 derece ile düzeltilmiş görüntülerin seçilen homojen bir satırının tepki değerleri gösterilmektedir. L0 satırının sağ ve sol tarafları arasında oran farkı görülmektedir. 0 ve 90 derece sapma ile düzeltilmiş satırlarda ise daha homojen tepki değerleri görülmektedir. 0 ve 90 satır benek değerleri karşılaştırıldığında ise 0 derece satır değerlerinde bölgesel dalgalanma olmakla birlikte 90 derece satırda bu etki görülmemektedir. Yapılan karşılaştırmalar sonucu dinamik ofset ile düzeltilmiş 90 derece sapma bağıl radyometrik düzeltmenin en iyi sonucu verdiği görülmektedir. Göktürk-2 uydu görüntülerinin bağıl radyometrik kalibrasyonu için bu yöntemin kullanılmasının en başarılı sonuçları üreteceği sonucuna varılmıştır. 2014 yılı görüntülerinden elde edilmiş bağıl radyometrik kalibrasyon parametrelerinin 2014 ve 2015 yılına ait Tuz Gölü görüntülerinin pan bantlarını herhangi bir şeritlenme veya bantlanma üretmeden düzeltebildiği Şekil 19. ile gösterilmektedir. Tablo 8. ile gösterilen Arabistan yarımadasından çekilmiş homojen çöl bölgesinin ham görüntü ve farklı yöntemler ile işlenmiş seviye 1 görüntülerin ortalama ve standart sapma sonuçları gösterilmektedir. Frekans filtreleme (FF) ve WFAF L0 görüntünün ortalama değerlerini korumakla birlikte statik ofsetli Sapma 0° ve dinamik ofsetli Sapma 90° görüntülerde ofset değerleri çıkarıldığı için ortalama düşmektedir. Dinamik ofsetli Sapma 90° en düşük standart sapma değerine sahip görüntü üretmektedir. Dinamik ofsetli sapma 90° yönteminin sonucu Şekil 16 ile gösterilmektedir. (a) (b) Şekil 16. Arabistan’a ait (a) L0 görüntüler (b) düzeltilmiş görüntüler 44 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 Göktürk-2 Uydusunun Bağıl ve Mutlak Çapraz Radyometrik Kalibrasyonu Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma L0 Görüntü Lab Kalibrasyonu Frekans Filtreleme WFAF 0 Derece Sapma 90 derece sapma Şekil 17. Farklı Bağıl Radyometrik Düzeltme yöntemlerinin görsel karşılaştırılması 45 1 256 511 766 1021 1276 1531 1786 2041 2296 2551 2806 3061 3316 3571 3826 4081 4336 4591 4846 5101 5356 5611 5866 6121 6376 6631 6886 7141 7396 7651 7906 8161 1 256 511 766 1,021 1,276 1,531 1,786 2,041 2,296 2,551 2,806 3,061 3,316 3,571 3,826 4,081 4,336 4,591 4,846 5,101 5,356 5,611 5,866 6,121 6,376 6,631 6,886 7,141 7,396 7,651 7,906 8,161 1 256 511 766 1021 1276 1531 1786 2041 2296 2551 2806 3061 3316 3571 3826 4081 4336 4591 4846 5101 5356 5611 5866 6121 6376 6631 6886 7141 7396 7651 7906 8161 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 M.TEKE vd. Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma L0 - 0° Sapma - 90° Sapma 880 860 840 820 800 780 760 740 720 700 880 860 840 820 800 780 760 740 720 700 840 820 800 780 760 740 720 Şekil 18. Aynı satırda L0 Görüntü, 0° Sapma ve 90° Sapma ile düzeltilmiş görüntülerin benek değerleri 46 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 Göktürk-2 Uydusunun Bağıl ve Mutlak Çapraz Radyometrik Kalibrasyonu Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma L0 görüntü L1 görüntü (a) L0 görüntü L1 görüntü (b) Şekil 19. Tuz Gölü bağıl kalibrasyon stabilitesi (a) 2014 yılı, (b) 2015 yılı L0 görüntü L1 görüntü (a) L0 görüntü L1 görüntü (b) Şekil 20. Bağıl radyometrik kalibrasyonun farklı pan keskinleştirme yöntemlerine etkisi, (a) Optimized HPF yöntemi, (b) HCS yöntemi 47 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 M.TEKE vd. Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma Son olarak bağıl radyometrik düzeltmenin pan keskinleştirme yöntemlerinin görsel kalitesine etkisi Tablo 10 Göktürk-2 Çapraz Kalibrasyon ortalama doğrulukları Bölge Şekil 20 ile gösterilmektedir. Yüksek Geçirgen Süzgeçleme (YGS, Optimized HPF (Gangkofner, vd., 2008)) ile Hiperküre Renk Uzayı dönüşümü (HCS (Padwick, vd., 2010)) yöntemleri karşılaştırılmıştır. Optimized HPF yönteminde bağıl kalibrasyonun etkileri Seviye 0 (L0) ve Seviye 1 (L1) görüntüler karşılaştırıldığında görülebilmektedir. HCS yönteminde ise bağıl radyometrik kalibrasyonun etkisi daha kısıtlıdır. Hata Ort. Std. Sapma L0 FF WFAF 762.42 764.59 764.60 26.78 25.81 26.40 Sapma 0° 750.00 23.11 Sapma 90° 755.22 21.46 Tuz Gölü’nden Göktürk-2 uydusunun Landsat 8 ile gerçekleştirilen çapraz radyometrik kalibrasyonu farklı özelliklere sahip alanlarda test edilmiştir. Farklı bölgelerden 4’er adet örnek seçilerek gerçekleştirilen testlerin bantlara göre ortalama sonuçlar Tablo 9 ve ortalama hataları Tablo 10 ile gösterilmektedir. En yüksek hata oranı NIR bandında görülmektedir. Elde edilen hata değerleri Landsat 8’in radyometrik kalibrasyon belirsizliklerini de içermektedir. En doğru radyometrik kalibrasyon parametreleri yersel ölçümler (spektral, meteorolojik ve atmosferik) kullanılarak gerçekleştirilen mutlak kalibrasyon ile elde edilebilir. Tuz Gölü %2,2012 %0,9036 ç. Kazanç Modlarının Doğrulanması Dünyadaki herhangi bir yerin aydınlanması bölgesel ve mevsimsel olarak değişebilmektedir. Bu farklı aydınlanma şartlarına uygun görüntü çekimi için Göktürk-2 uydusu 7 farklı kazanç modunda görüntü çekebilmektedir. Çalışılacak kazanç moduna göre o bandın kazanç ve ofset değerleri hesaplanabilir. Her kazanç modu için kullanılan katsayılar Tablo 11 ile verilmektedir. Tablo 11. katsayıları Tablo 9. Göktürk-2 Çapraz Mutlak Kalibrasyon Sonuçlarının farklı bantlara göre doğrulanması Bitki Toprak Göktürk-2 görüntülerinin Landsat 8 uydu görüntüleri ile bitki indeksi değerlerinin (NDVI – Normalized Difference Vegetation Index) karşılaştırıldığı çalışmada her iki uydu arasında 0.06 (%3) fark çıkmıştır (Kalkan, vd., 2015). c. Mutlak Radyometrik Kalibrasyon Toprak %0,9109 Bitki Bitkilerdeki farklılığın temel nedeni Göktürk-2 ve Landsat uydularının Kırmızı ve Kızılötesi bant genişlikleri arasında 4 kat farklılık olması ile bitkilerde farklı açılardan bakıldığında yansımanın değişmesine sebep olan homojen olmayan BRDF(Bi-directional Reflectance Distribution Function) özelliğidir. BRDF fonksiyonu yarı küre üzerinde nesnelerin bakış açısına göre gelen ışımayı hangi oranda ilettiklerini tanımlayan bir fonksiyondur, ideal olarak yarı küre üzerinde her nesne için sabit homojen bir değer olması beklenir. Tablo 8. Arabistan L0 görüntü test sonuçları Görüntü Tuz Gölü Mutlak Kazanç Mod Kazanç Katsayısı Landsat-8 Göktürk-2 Hata Kırmızı 0.5383 0.5218 0.0165 Yeşil 0.4482 0.4466 0.0039 Mavi 0.4047 0.4032 0.0053 NIR 0.5758 0.5675 0.0108 Landsat-8 Göktürk-2 Hata Kırmızı 0.1291 0.1118 0.0173 Yeşil 0.1444 0.1414 0.0057 Mavi 0.1679 0.1347 0.0332 NIR 0.5071 0.5389 0.0319 Landsat-8 Göktürk-2 Hata Kırmızı 0.2615 0.2665 0.0050 Yeşil 0.2079 0.2124 0.0045 Mavi 0.2050 0.1858 0.0192 NIR 0.3569 0.3639 0.0075 Göktürk-2 -2 0 0.99 1.48 kazanç modları ve 2 4 6 8 10 2 2.5 3 3.5 4 İstenilen bir kazanç modunun kazanç değeri her bant için o bandın ilgili kazanç modunda ki kazanç katsayısı değerine bölünerek elde edilir(10): 𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵𝐵 𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾 = 𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾ç 𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾ç 𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾𝐾 (10) Uydunun görüntü çektiği farklı modların doğrulanması için Cezayir kalibrasyon sahasından farklı kazanç modu ayarlarında görüntüler alınmıştır (Tablo 12 ve Şekil 21). Tabloda uydunun yuvarlanma ekseninde dönüşü ve aydınlanma değeri (Güneş’in dik geldiği noktada %100 olacak şekilde) gösterilmiştir. Bu 48 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 Göktürk-2 Uydusunun Bağıl ve Mutlak Çapraz Radyometrik Kalibrasyonu Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma görüntülerin benek değerleri kazanç modlarına ait kazanç katsayıları kullanılarak normalleştirilmiştir. Şekil 21 ile gösterilen görüntülerin pan bantlarının normalleştirilmeden önce her sütunun ortalama değeri ve normalleştirilmiş değerleri sırasıyla Şekil 22 ve Şekil 23 ile gösterilmektedir. Gain 2 kazanç modu ile çekilen görüntüde ince bulutlar olduğu için ortalama değerleri bazı sütunlarda yüksek çıkmıştır. Ayrıca L1 görüntüler ile çalışıldığı için görüntülerin konum farkları görüntülerin sayısal değerlerinde küçük farklılıklara sebep olmuştur. Tablo 12. Kazanç Modu Test Görüntüleri Çekim Bilgileri Kazanç Modu -2 0 2 4 6 Çekim Yuvarlanma Zamanı (Roll) Aydınlanma (UTC) Açısı 2014-01-07 0.60º %36,6 10:06 2014-01-29 3.47º %41,4 10:05 2014-02-09 5.24º %45,6 10:04 2014-02-20 7.25º %50,8 10:03 2014-02-23 -9.73º %54,2 10:11 Tablo 13. Farklı kazanç modlarına ait benek sayısal değerleri ve normalleştirilmiş değerler Sayısal Değer Her banda ait sayısal değer o bandın kazanç katsayısı’na (Tablo 11) bölünerek ilgili değerler karşılaştırılmıştır. -2, 0, 2, 4 ve 6 kazanç moduna sahip bantların sayısal değerleri ve normalleştirilmiş değerleri Tablo 13 ile verilmektedir. Şekil 21 ile kazanç modu 4 ile çekilen görüntünün normalleştirildiğinde kazanç modu -2 ile çok yakın renk değerlerine sahip olduğu gösterilmektedir. Normalleştirilmiş -2 0 2 4 6 -2 0 2 4 6 306 423 585 726 956 309 286 293 290 319 311 429 593 734 968 314 290 297 294 323 316 436 603 748 986 319 295 302 299 329 316 436 603 747 985 319 295 302 299 328 315 435 602 745 983 318 294 301 298 328 316 435 601 744 980 319 294 301 298 327 318 440 609 754 994 321 297 305 302 331 318 440 607 751 989 321 297 304 300 330 317 438 606 750 989 320 296 303 300 330 318 439 606 750 987 321 297 303 300 329 320 441 611 756 994 323 298 306 302 331 318 317 439 438 607 606 751 750 985 984 321 320 297 296 304 303 300 300 328 328 -2 0 2 Normalleştirilmiş 4 4 6 Şekil 21. Göktürk-2 Kazanç Modlarının Karşılaştırılması 49 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 M.TEKE vd. Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma Göktürk-2 sensör modelini kullanan her satır için dinamik ofset hesaplayan bir yöntem geliştirilmiştir. Bu yöntemde her beneğin tepki değeri, sapma açısı 90 derece ile elde edilmiş özel yörünge ayarlarında çekilmiş görüntüler ile hesaplanmıştır. Elde edilen değerlerinin 2014 ve 2015 yıllarında farklı kazanç modlarında elde edilmiş Tuz Gölü görüntülerine uygulandığında düzeltmenin başarılı olduğu görülmüştür. Göktürk-2 uydusu için geliştirilen mutlak radyometrik kalibrasyon işlemi, Landsat 8 uydusunun çapraz radyometrik kalibrasyon bilgileri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Böylece atmosferik modelleme ve yersel verilere ihtiyaç olmadan Landsat 8 uydusunun kalibrasyonuna göre %2.2 doğruluk ile Göktürk-2 uydusunun mutlak radyometrik kalibrasyonu gerçekleştirilmiştir. Şekil 22. Çöl görüntülerine ait ortalama sayısal değerler BİLGİLENDİRME VE TEŞEKKÜR Onur Haliloğlu bu çalışmanın yapıldığı tarihte TÜBİTAK UZAY’da çalışmıştır. Dr. Müh. Albay Okan Atak’a verdiği değerli yorumlar için, görüntü taleplerimizi olabildiğince hızlı işleme alan Ayhan Bulut’a, kalibrasyon görüntülerinin çekilmesinde bizlere yardımcı olan Giray Filiz, Göksel Gürgenburan, Emrah Çınar, Ferdi Büyükgüral, Hasan Şen, Ersan Batur, Önder Karagöz, Taner Gündoğdu ve ismini sayamadığımız Keşif Uydu Tabur Komutanlığı personeline teşekkür etmeyi borç biliriz. Şekil 23. Çöl görüntülerine ait ortalama normalleştirilmiş sayısal değerler Yukarıdaki analize dayanarak, Tablo 7 ile verilen kazanç değerleri kullanılarak alınan görüntülerin ışıma değerlerinin doğal renklere yakın olması için Tablo 14’deki kazanç modları kullanılarak görüntü alınması önerilmektedir. KAYNAKLAR Tablo 14. Farklı mevsimler için önerilen kazanç modları Bant Yaz Bahar Kış Pan 0 2 6 Kırmızı -2 0 2 Yeşil 4 6 10 Mavi 0 2 8 NIR -2 0 4 Atak, V. O., Erdoğan, M., & Yılmaz, A. (2015, Ocak). Göktürk-2 Uydu Görüntü Testleri. Harita Dergisi, 81(2), 18-33. CEOS. (2014). CEOS Cal/Val Portal. 23 Nisan 2014, from http://calvalportal.ceos.org/ Chander, G., Markham, B. L., & Helder, D. L. (2009). Summary of current radiometric calibration coefficients for Landsat MSS, TM, ETM+, and EO-1 ALI sensors. Remote Sensing of Environment, 113(5), 893-903. http://www.sciencedirect.com/science/article/p ii/S0034425709000169 5. SONUÇ Bu çalışmada Göktürk-2 uydusu için ayrıntılı radyometrik kalibrasyon araştırmalarının analizleri sunulmaktadır. (Atak, vd., 2015) tarafından gerçekleştirilen çalışmada belirtildiği üzere çizgilenme görüntü kalitesini olumsuz olarak etkilemektedir. Bağıl radyometrik kalibrasyon için çeşitli yöntemler karşılaştırılmış, Chander, G., Meyer, D., & Helder, D. (2004, Dec). Cross calibration of the Landsat-7 ETM+ and EO-1 ALI sensor. Geoscience and Remote Sensing, IEEE Transactions on, 42(12), 2821-2831. 50 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 Göktürk-2 Uydusunun Bağıl ve Mutlak Çapraz Radyometrik Kalibrasyonu Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma Gürol, S., Özen, H., Leloğlu, U., & Tunalı, E. (2008). Tuz Gölü: New absolute radiometric calibration test site. ISPRS Congress, Beijing, China, (pp. 3-11). Choi, Y.-W., Harmoul, A., Kang, M., Al Dhafri, S., & Kim, E.-E. (2009). DubaiSat-1 Camera: Pre-launch Performance Characterization. Proceedings of the 60th IAC (International Astronautical Congress). Daejeon, Korea. Digital Globe. (2010). Radiometric WorldView-2 Imagery. Tech. rep. Use Holst, G. C., & Lomheim, T. S. (2007). CMOS/CCD sensors and camera systems (Vol. 408). JCD Publishing. of Fiete, R. D., & Tantalo, T. (2001). Comparison of SNR image quality metrics for remote sensing systems. Optical Engineering, 40(4), 574-585. http://dx.doi.org/10.1117/1.1355251 Kalkan, K., Orhun, Ö., Filiz, B., & Teke, M. (2015, June). Vegetation Discrimination Analysis from Göktürk-2. Recent Advances in Space Technologies (RAST), 2015 7th International Conference on, (pp. 171-176). Finn, M. P., Reed, M. D., & Yamamoto, K. H. (2012). A Straight Forward Guide for Processing Radiance and Reflectance for EO-1 ALI, Landsat 5 TM, Landsat 7 ETM+, and ASTER. Unpublished Report from USGS/Center of Excellence for Geospatial Information Science, 8. Markham, B., Barsi, J., Kvaran, G., Ong, L., Kaita, E., Biggar, S., . . . Helder, D. (2014). Landsat-8 operational land imager radiometric calibration and stability. Remote Sensing, 6(12), 12275-12308. Odongo, V. O., Hamm, N. A., & Milton, E. J. (2014). Spatio-temporal assessment of Tuz Gölü, Turkey as a potential radiometric vicarious calibration site. Remote Sensing, 6(3), 2494-2513. Gangkofner, U. G., Pradhan, P. S., & Holcomb, D. W. (2008). Optimizing the high-pass filter addition technique for image fusion. Photogrammetric Engineering & Remote Sensing, 74(9), 1107-1118. Ozen, H., Fox, N., Leloglu, U., Behnert, I., & Deadman, A. (2011, July). The 2010 Tuz Gölü field campaign - An overview. Geoscience and Remote Sensing Symposium (IGARSS), 2011 IEEE International, (pp. 3867-3870). Gil, J., Romo, A., Moclán, C., & Pirondini, F. (2015). Deimos-2 Post-launch radiometric calibration. JACIE 2015 (Joint Agency Commercial Imagery Evaluation) Workshop, Tampa, Florida, USA,. Gonzalez, R. C., & Woods, R. E. (2002). Digital Image Processing. ed: Prentice Hall Press, ISBN 0-201-18075-8. Padwick, C., Deskevich, M., Pacifici, F., & Smallwood, S. (2010). WorldView-2 pansharpening. Proceedings of the ASPRS 2010 Annual Conference, San Diego, CA, USA, 2630. Gunter's Space Page. (2015, Kasım 19). Göktürk-2 Sayfası : http://space.skyrocket.de/doc_sdat/gokturk2.htm Pande-Chhetri, R., & Abd-Elrahman, A. (2011). De-striping hyperspectral imagery using wavelet transform and adaptive frequency domain filtering. ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, 66(5), 620-636. http://www.sciencedirect.com/science/article/p ii/S0924271611000530 Gürbüz, S., Özen, H., & Chander, G. (2012). A Survey of Landnet Sites Focusing on Tuz Gölü Salt Lake, Turkey. International Archives of the Photogrammetry, Australia, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, 39, B1. Pesta, F., Helder, D., & Ulmer, J. (2015). Landsat 8 OLI Relative Radiometric Correction Comparison between On-Board and Vicarious Techniques. JACIE 2015 (Joint Agency Commercial Imagery Evaluation) Workshop, Tampa, Florida, USA,. Gürol, S., Behnert, I., Özen, H., Deadman, A., Fox, N., & Leloğlu, U. M. (2010). Tuz Gölü: new CEOS reference standard test site for infrared visible optical sensors. Canadian Journal of Remote Sensing, 36(5), 553-565. http://dx.doi.org/10.5589/m10-086 adresinden alındı 51 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 M.TEKE vd. Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma Roy, D., Wulder, M., Loveland, T., C.E., W., Allen, R., Anderson, M., . . . Zhu, Z. (2014). Landsat-8: Science and product vision for terrestrial global change research. Remote Sensing of Environment , 145, 154-172. http://www.sciencedirect.com/science/article/p ii/S003442571400042X Vermote, E., Tanre, D., Deuze, J., Herman, M., & Morcette, J.-J. (1997, May). Second Simulation of the Satellite Signal in the Solar Spectrum, 6S: an overview. Geoscience and Remote Sensing, IEEE Transactions on, 35(3), 675-686. Yang, A., Zhong, B., Lv, W., Wu, S., & Liu, Q. (2015). Cross-Calibration of GF-1/WFV over a Desert Site Using Landsat-8/OLI Imagery and ZY-3/TLC Data. Remote Sensing, 7(8), 10763-10787. Scheffler, D., & Karrasch, P. (2014). Destriping of hyperspectral image data: an evaluation of different algorithms using EO-1 Hyperion data. Journal of Applied Remote Sensing, 8(1), 083645. http://dx.doi.org/10.1117/1.JRS.8.083645 Shin, D., Jin, C., Ahn, H., & Choi, C. (2015). Radiometric cross-calibration of KOMPSAT-3 AEISS with Landsat-8. Radiometric cross-calibration of KOMPSAT-3 AEISS with Landsat-8 , 9644, 96441T96441T-6. http://dx.doi.org/10.1117/12.2195643 Slater, P., Biggar, S., Holm, R., Jackson, R., Mao, Y., Moran, M., . . . Yuan, B. (1987). Reflectance- and radiance-based methods for the in-flight absolute calibration of multispectral sensors. Remote Sensing of Environment , 22(1), 11-37. http://www.sciencedirect.com/science/article/p ii/0034425787900265 Teke, M. (2016, Ocak). Satellite Image Processing Workflow for RASAT and Göktürk-2. Havacilik ve Uzay Teknolojileri (Huten) Dergisi, 9(1). Teke, M., Tevrizoglu, I., Oztoprak, A., Demirkesen, C., Acikgoz, I., Gurbuz, S., . . . Avenoglu, B. (2015, June). GEOPORTAL:TUBITAK Uzay satellite data processing and sharing system. Recent Advances in Space Technologies (RAST), 2015 7th International Conference on, (pp. 233-238). Thome, K. (2001). Absolute radiometric calibration of Landsat 7 ETM+ using the reflectance-based method. Remote Sensing of Environment , 78(1-2), 27-38. http://www.sciencedirect.com/science/article/p ii/S0034425701002474 52 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 TUSAGA ve TUSAGA-Aktif İstasyonlarının Hassas Koordinat ve Hızlarının Hesaplanması Üzerine (On the Estimation of Precise Coordinates and Velocities of TNPGN and TNPGNActive Stations) Soner Özdemir Harita Genel Komutanlığı, Jeodezi Dairesi Başkanlığı, Ankara [email protected] Ayrıca meydana gelen depremler, büyüklükleri oranında nokta konumlarında metre mertebesinde yer değiştirmelere sebep olabilmektedir. Bu nedenle, jeodezik noktaların koordinatlarındaki değişimler sürekli olarak izlenmeli ve bu noktalara ait hızlar belirlenmelidir. Bu amaçla jeodezik noktalarda uygun zaman aralıklarıyla kampanya tipi GNSS (Küresel Navigasyon Uydu Sistemleri) ölçüleri yapılabileceği gibi, yüksek zamansal çözünürlüğe sahip sabit GNSS istasyonlarından da yararlanılabilir. Türkiye’de sabit GNSS istasyonlarından oluşan bir ağ kurma çalışmaları 1991 yılında kurulan Ankara (ANKR) istasyonuyla başlamıştır. Harita Genel Komutanlığınca yürütülen Türkiye Ulusal Sabit GNSS İstasyonları Ağı (TUSAGA) Projesi kapsamında günümüze değin bir çok sabit GNSS istasyonu kurulmaya devam etmiştir. Diğer yandan, TUSAGA-Aktif projesi kapsamında tüm Türkiye’ye homojen olarak dağılmış, Gerçek Zamanlı Kinematik (GZK) Ağ prensibiyle çalışan 146 adet sabit GNSS (sGNSS) istasyonu kurulmuştur. Büyük ölçekli harita bilgisi üretiminin TUSAGA-Aktif sisteminden elde edilen koordinatlara dayalı olarak gerçekleştirildiği göz önüne alındığında, TUSAGA-Aktif referans istasyonlarının koordinat ve hızlarının en doğru şekilde üretilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. ÖZET Bu çalışmada, Harita Genel Komutanlığı tarafından hassas koordinat ve hızları hesaplanmakta olan TUSAGA ve TUSAGA-Aktif istasyonlarında 28.08.2008-01.01.2015 tarihleri arasında toplanan GPS gözlemlerinin güncel yaklaşımlarla yeniden değerlendirilmesinde kullanılan stratejiler ve sonuçlar açıklanmıştır. Çeşitli kriterler göz önünde bulundurularak istasyon performans analizleri gerçekleştirilmiş ve problemli istasyonlar tespit edilmiştir. Diğer yandan, tüm istasyonlar için rastgele yürüyüş tipi gürültü modeli kullanılarak istasyonların hassas koordinat ve hız parametreleri ile gerçekçi hız belirsizlikleri ITRF2008 sisteminde hesaplanmıştır. TUTGA-99A ve TUSAGA-Aktif istasyonlarının resmî olarak yayımlanan koordinat ve hızlarıyla uyumlu olması için, elde edilen koordinat ve hızlar dönüştürülerek ITRF1996 sisteminde ifade edilmiştir. Anahtar Kelimeler: TUSAGA, TUSAGA-Aktif, Hassas Koordinat ve Hız Belirleme, Rastgele Yürüyüş Tipi Gürültü Modeli ABSTRACT In this study, reprocessing of GPS data collected at TNPGN (Turkish National Permanent GNSS Network) and TNPGN-Active sites between 28.06.2008 and 01.01.2015 with new approaches, associated strategies and results are explained. Performance of stations are evaluated according to various criteria, and the problematic sites are detected. Additionally, precise coordinates and velocities of the stations with associated realistic uncertainties are estimated in ITRF2008 system by using random-walk type noise model for each station. In order to conform with the official coordinates of TNFGN-99A (Turkish National Fundamental GPS Network) and TNPGN-Active stations, obtained coordinates and velocities are transformed, and expressed in ITRF1996 system. GNSS teknikleri, özellikle son yirmi yılda, konumlama amaçlı temel uygulamaların dışında çok geniş ve çeşitli çalışmalarda uygulama alanı bulmuştur. Ülkemizde bir yandan intersismik ve postsismik deformasyon, periyodik GNSS gözlemleriyle incelenmekteyken, diğer yandan belirli bölgelerdeki sürekli kabuk deformasyonunun izlenmesi amacıyla özel sGNSS ağları kurulmuştur. sGNSS ağlarının hız alanı ve zaman serisi analizleri, deformasyon ve sismik tehlike alanlarına ışık tutmaktadır. Yüzey yer değiştirmelerinin hesabında ve gerinim analizinde kullanılan jeodezik ölçülerin, jeofizik çalışmalarda kullanılabilmesi için, jeodezik parametrelerin yanında, bu parametrelere ait belirsizliklerin de yüksek doğruluklu olarak belirlenmesi gerekmektedir. GNSS gözlemlerine ait gürültünün genellikle beyaz (korelasyonsuz) Keywords: TNPGN, TNPGN-Active, Precise Coordinate and Velocity Estimation, Random Walk Type Noise Model 1. GİRİŞ Türkiye Avrasya, Anadolu ve Arap tektonik plakalarının kesişim bölgesinde bulunmaktadır. Bu plakaların birbirlerine göre olan hareketleri sebebiyle, nokta konumlarında yıllık bazda cm seviyesinde yer değiştirmeler olabilmektedir. 53 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 S.ÖZDEMİR gürültü olduğu varsayılır. Ancak çalışmalar, tamamıyla beyaz gürültü varsayımının, önemli derecede iyimser hız belirsizliği tahminlerine yol açtığını göstermektedir (Zhang vd. 1997; Mao vd. 1999). Sıklıkla ölçü yapılması ve ortalama alınması beyaz gürültünün büyük oranda etkisini ortadan kaldırmakla birlikte, özellikle rastgele yürüyüş tipi zaman-korelasyonlu gürültünün etkisini aynı oranda giderememektedir. istasyonların kurulumu 21.07.2009 tarihine kadar tamamlanmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde kullanılan GAMIT yazılımı versiyonunun yalnızca GPS verilerinin değerlendirilmesinde kullanılabilmesi nedeniyle,istasyonların büyük bir kısmı GLONASS verisi de toplamasına karşın, analizlere sadece GPS gözlemleri dahil edilmiştir. 30 saniye aralıklı günlük GPS gözlemleri 01.01.2015 tarihine kadar analiz edilmiş, böylelikle yerleri değiştirilen ve veri toplamaya geç başlayan istasyonlar haricinde toplam 160 istasyonun 5 yıldan uzun süreli zaman serileri üretilmiştir. GNSS teknolojisindeki aletsel ilerlemelerin yanında, GNSS veri değerlendirme stratejileri de yeni model, ürün ve yaklaşımlarla önemli değişimler göstermiştir. Yanlış modellenen veya modellenmeyen olguların sonuçlar üzerindeki ciddi etkilerinin keşfedilmesi, her seferinde tüm GNSS verisinin yeni tekniklerle yeniden değerlendirilmesi hususunu gündeme getirmektedir. Öte yandan, özellikle GNSS zaman serilerinin 2.5 yıldan kısa olduğu durumlarda, yıllık sinyaller istasyon hızlarının kestiriminde önemli bir yanlılığa sebep olabilmektedir. 4.5 yılın üzerine çıkıldığında ise hız yanlılığı süratle ihmal edilebilir seviyelere düşmektedir (Blewitt ve Lavalle, 2002). Bu kapsamda güncel yaklaşımlarla, Harita Genel Komutanlığınca hassas koordinat ve hızları hesaplanan TUSAGA ve TUSAGA-Aktif istasyonlarına ait 28.06.2008 - 01.01.2015 aralığındaki veriler yeniden değerlendirilmiştir. Şekil 1. Analizlere dahil edilen TUSAGA-Aktif, TUSAGA ve MAGNET istasyonları 3. GÜNLÜK ÇÖZÜMLERİN ÜRETİLMESİ Veri değerlendirme hızını artırmak için, öncelikle Türkiye’de bulunan, yerleri değiştirilenler de dahil olmak üzere toplam 199 istasyon alt gruplara ayrılmıştır. Bu amaçla “netsel” (Herring vd., 2015) programı kullanılmıştır. Bu programla, tüm istasyonları içine alan çalışma bölgesi birer derecelik gridlere ayrılmış, her grid noktasına bu noktanın istasyonlara olan uzaklıklarının terslerinin toplamı yoğunluk değeri olarak atanmıştır. Daha sonra, en yoğun olan grid noktası, oluşturulacak yeni ağın merkezi olarak kabul edilmiş, bu nokta etrafında maksimum 50 istasyon seçilerek ilk grup oluşturulmuştur. Aynı işlem geriye kalan istasyonlar için iteratif olarak tekrarlanmış ve toplam 4 alt grup oluşturulmuştur. Bu gruplar arasındaki bağlantıyı sağlamak için, farklı gruplarda çözüme giren ortak istasyonlardan oluşan bir 5. Grup oluşturulmuştur. Bunun haricinde, çözümlere dahil edilen 12 IGS istasyonu (ADIS, ANKR, BUCU, GRAS, GRAZ, KOSG, NICO, NOT1, POLV, POTS, RAMO, ZECK) tüm gruplara dahil edilmiştir. Elde edilen gruplandırma Şekil 2’de gösterilmektedir. 2. GPS VERİ SETİ Çalışmaya, Harita Genel Komutanlığı tarafından TUSAGA projesi (Kılıçoğlu vd., 2003) kapsamında işletilen 24 istasyon, TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi Yer ve Deniz Bilimleri Enstitüsü tarafından işletilen MAGNET (Marmara sürekli GPS Ağı) (TÜBİTAK, 2004) bünyesindeki 13 istasyon, TUSAGA-Aktif projesi (İKÜ, 2010) kapsamında kurulan 146 istasyon, IGS (Uluslararası GNSS Servisi) (IGS, 2016) ağında bulunan 12 istasyon olmak üzere toplam 195 sabit istasyona ait veriler dahil edilmiştir. Türkiye’de bulunan ve analizlerde verileri kullanılan istasyonlar Şekil 1’de gösterilmiştir. TUSAGA bünyesindeki MLTY istasyonunun faaliyeti 15.11.2012 tarihinde sonlanmıştır. Çeşitli sebepler nedeniyle analiz süresince faaliyet gösteren 15 TUSAGA-Aktif, 1 TUSAGA noktasının yerleri değiştirilmiş, yeni birer nokta olarak faaliyetlerine devam etmişlerdir. TUSAGAAktif istasyonları 2008 yılının ikinci yarısından itibaren kurulmaya başlanmış, 30.06.2011 tarihinde kurulan DIPK (Dipkarpaz/KKTC) ve 10.04.2011 tarihinde kurulan LDML (Lodumlu/Ankara) istasyonlarının haricinde tüm GPS verilerinin analizinde GAMIT 10.5/GLOBK 10.6 (Herring vd., 2015) yazılımı kullanılmıştır. GAMIT tarafından üretilen 54 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 TUSAGA ve TUSAGA-Aktif İstasyon Koordinat ve Hızlarının Hesaplanması değişimlere sebep olması nedeniyle oluşan okyanus tabanı basıncı değişimlerinin sebep olduğu kabuk deformasyonu) atmosferik yükleme dosyaları kullanılmıştır (Tregoning ve Watson, 2009). parametre tahminleri ve kovaryans matrisleri, bir Kalman filtresi olan GLOBK’in girdi dosyalarını oluşturmaktadır. İkili fark faz gözlemleri yardımıyla istasyonların göreli konumlarının ve troposferik zenit gecikmelerinin tahmin edilmesi için ağırlıklandırılmış En Küçük Kareler (EKK) yöntemi kullanılmıştır. Bilinmeyenlerin iyi kalitede yaklaşık değerlerinin elde edilebilmesi için öncül bir çözüm gerçekleştirilmiş, elde edilen artık değerler incelenmiştir. 10 m’ye kadar hatalar kabul edilmiş ve koordinatlar 1 m’den daha yüksek doğrulukla tahmin edilmiştir. Ardından, güncellenmiş koordinatlarla tüm çözüm tekrarlanmıştır. GLOBK ile daha sonra yapılacak birleştirmeleri etkilememek için GAMIT tarafından üretilen günlük çözümlere gevşek kısıt uygulanmıştır (enlem, boylam ve yarıçap parametreleri için 10 m., zenit gecikmeleri için 0,5 m.). Doğal olarak, faz belirsizliklerini çözmek için kısıt uygulanarak çeşitli ara çözümler üretilmiş, ancak çözümlere final çözümden önce gevşek kısıt uygulanmıştır. Şekil 2. Günlük çözümlerde kullanılan gruplandırma şekli Analizlerde, tekli ve ikili farkı alınmış faz gözlemleri, göreli konumlama tekniği çerçevesinde kullanılmış ve fark almaktan kaynaklanan korelasyonlar dikkate alınmıştır (Schaffrin ve Bock, 1988). Ancak, alıcı saati hatasının bilinmeyen olarak çözüldüğü ağ yapısında göreli konumlama yöntemi de, farkı alınmamış taşıyıcı faz gözlemlerinin artık değerlerini incelemek amacıyla kullanılmıştır. Bu amaçla, her epokta istasyon ve uydu saatlerinden kaynaklanan faz kayıklıkları hesaplanmıştır. Analizlerde, üçlü farklar yalnızca ön analizlerde kullanılmış, parametre kestiriminde kullanılmamıştır. Bunun yerine, onarılamayan bir faz kesikliği tespit edildiğinde bu, dengelemeye ekstra bir bilinmeyen olarak dahil edilmiştir. L1 ve L2 belirsizliklerini çözmek için MelbourneWübbena kombinasyonu (Melbourne, 1985; Wübbena, 1985) kullanılmıştır. Çözülemeyen ikili fark faz belirsizlikleri dengelenmiştir. IGS tarafından yeniden değerlendirilmiş final yörünge parametreleri, dengelemeye bilinen parametreler olarak dahil edilmiştir. Uydu anten faz merkezi düzeltmeleri için nadir açısına bağlı mutlak faz merkezi değişimleri, yer istasyonlarındaki antenlerin faz merkezi kayıklıkları ve düzeltmeleri için ise yükseklik ve azimut açısına bağlı mutlak faz merkezi değişimleri uygulanmıştır. Zenit Hidrostatik Gecikmeleri (ZHG) ve indirgeme fonksiyonları için Vienna Mapping Function 1 (VMF1) (Boehm vd., 2006) grid dosyaları kullanılmıştır. İkinci ve üçüncü derece iyonosferik etkiler ihmal edilmiştir. Bu etkiler, önsel ZHG ve indirgeme fonksiyonu etkilerinden bile daha küçüktür ve temel olarak ekvatora yakın enlem bölgelerindeki uzun dönemli değişimler için önemli olmaktadır (Petrie vd., 2010). Atmosferik yükleme göz önünde bulundurulmuş, bu amaçla filtre edilmiş gelgitsel olmayan (atmosferik basınçtaki değişimlerin deniz seviyesinde 4. İSTASYON PERFORMANS ANALİZLERİ Referans çerçevesinin tanımlanarak istasyonlara ait zaman serilerinin elde edilmesinden önce, tüm istasyonlar olası anten faz merkezi problemleri, sinyal yansıma etkileri vb. hususlar göz önüne alınarak incelenmiştir. Öncelikle, her istasyon ile gözlenen uydular arasındaki Lineer Kombinasyon (LK) faz ölçülerinin artık değerleri ve uydu yükseklik açıları çizdirilmiştir. Şekil 3’te verilen, örnek olarak seçilen bir günde Edirne (EDİR) istasyonuna ait grafik incelendiğinde, LK faz artık değerlerinin normal bir dağılım gösterdiği, uydu yükseklik açısı arttıkça elde edilen artık değerlerin küçüldüğü görülmektedir. Şekil 3. Seçilen bir günde Edirne istasyonuna ait, LK faz artık değerleri-uydu yükseklik açıları grafiği 55 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 S.ÖZDEMİR TUSAGA-Aktif istasyonlarının gözlem yapacağı minimum yükselik açısı 10° olarak ayarlandığından, grafikteki artık değerler 10°’den başlamaktadır. Tüm istasyonların benzer dağılıma sahip olduğu görülmüş, LK faz artık değerlerinde anten faz merkezi problemlerinden kaynaklanabilecek herhangi bir yanlılığa rastlanmamıştır. değeri ile günlük ortalama en fazla gözlemleyebilen istasyon konumundadır. Daha sonra, TEQC programı (Estey ve Meertens, 1999) kullanılarak analiz süresi boyunca her gün için bütün istasyonlara ait L1 ve L2 sinyallerinin metre birimindeki ortalama sinyal yansıması değerleri (mp1 ve mp2) elde edilmiştir. Elde edilen sinyal yansıması değerlerinin ortalamaları alınmış, ortalamanın 3σ’dan daha uzağında bulunan artık değer sayıları hesap edilmiştir. Tablo 1’de, en yüksek mp1 ve mp2 değerlerine sahip istasyonlar ve aykırı sinyal yansıması değeri sayıları verilmiştir. Batman (BTMN) istasyonu, yüksek sinyal yansıması değerleri ile diğer istasyonlardan ayrışmaktadır. uydu Şekil 4. Batman istasyonunun yıllara göre sinyal yansıması grafiği Tablo 2. Günlük en az sayıda uydu gözlemleyen istasyonlar İSTASYON Tablo 1. En yüksek sinyal yansıması değerlerine sahip olan istasyonlar CATK SIRT GUMU FEEK GIRS GÜNLÜK ORTALAMA UYDU 7.47 7.89 7.94 8.06 8.14 Bir diğer performans analizinde, günlük olarak elde edilen, her bir istasyon ile gözlediği uydular arasındaki sıfır-fark lineer kombinasyon faz gözlemlerine ait artık değerlerden elde edilen Karesel Ortalama Hata (KOH/RMS) değerlerinin analiz süresi boyunca ortalamaları ve standart sapmaları hesaplanmıştır. Şekil 5’te ortalama KOH değerlerinin histogramı verilmiştir. Batman istasyonundaki sinyal yansımasının davranışını anlayabilmek için oluşturulan, sinyal yansıması değerlerinin zamanla değişim grafiği Şekil 4’te gösterilmiştir. Yüksek sinyal yansıması değerlerinin süreklilik göstermediği, ancak her yıl yaz aylarında çok yüksek değerlere ulaştığı görülmektedir. Bu da Tablo 1’de görülen yüksek aykırı değer sayılarına sebep olmaktadır. Bu durumun, yaz aylarında Batman istasyonunun günlük koordinat kestirimlerinde de yüksek belirsizlik oranlarının elde edilmesine yol açtığı tespit edilmiştir. Her istasyon için, analiz periyodu boyunca günlük en az bir saatlik sürekli gözlem sağlanan GPS uydusu sayılarının ortalamaları hesap edilmiştir. Tablo 2’de günlük en az sayıda uydu gözlemleyen istasyonlar gösterilmiştir. Bu istasyonların kuruldukları bölgelerin çevresel şartları incelendiğinde, uydu görünürlüğünü etkileyebilecek büyük doğal coğrafi engellerin varlığı tespit edilmiştir. AGRD istasyonu 9,74 Şekil 5. LK faz artık değerlerine ait KOH değerlerinin ortalamalarına ait histogram Tüm istasyonlar için ortalama KOH değerlerinin 15 mm’nin altında olduğu görülmektedir. 15 mm’den büyük KOH 56 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 TUSAGA ve TUSAGA-Aktif İstasyon Koordinat ve Hızlarının Hesaplanması değerlerine sahip istasyonlarda, genellikle kötü yaklaşık koordinatlardan veya ölçü süresinin kısa olmasından kaynaklanan yoğun sinyal yansıması varlığı, düşük alıcı performansı, kötü hava koşulları vb. etkilerin bulunabileceği değerlendirilmektedir (Herring vd, 2015). 10-15 mm aralığındaki değerler yüksek ancak kabul edilebilir gürültü seviyesine işaret etmektedir. Tablo 3’te en yüksek ortalama KOH değerlerine sahip istasyonlar ve standart sapmaları listelenmiştir. Bu istasyonların günlük koordinat çözümlerine ait belirsizliklerinin de diğer istasyonlara nazaran daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. büyük oranda görülmektedir. Tablo 3. LK faz artık değerlerine ait KOH ortalamaları en yüksek istasyonlar Şekil 6. Referans çerçevesinin tanımlanmasında kullanılan IGS istasyonları İSTASYON DATC AYD1 MNTS RDIY IPS1 HAT1 RZE1 ISKN MUR1 ISKD SIRT ORTALAMA KOH (mm) 13.62 12.60 12.47 12.37 12.30 12.29 12.22 12.14 12.06 12.05 11.94 2 mm’nin altında olduğu σKOH (mm) 1.92 1.52 3.39 1.12 2.01 2.66 1.96 2.78 1.09 2.14 1.44 5. REFERANS ÇERÇEVESİNİN TANIMLANMASI Şekil 7. Referans çerçevesinin tanımlanmasında elde edilen KOH değerleri. Referans çerçevesinin tanımlanarak zaman serilerinin üretilmesi amacıyla, gevşek kısıtlı günlük GAMIT çözümleri (koordinat ve zenit gecikme parametrelerine ait en küçük kareler dengeleme vektörleri ve ilgili varyans-kovaryans matrisleri), bir Kalman filtresi kullanan GLOBK yazılımı kullanılarak birleştirilmiştir. “Genelleştirilmiş Kısıtlar” (Dong vd., 1998) yöntemi kullanılarak, günlük çözümlerde bulunan ve Şekil 6’da coğrafi dağılımı görülen ANKR, BUCU, GRAS, GRAZ, NICO, NOT1, POLV, POTS, RAMO ve ZECK IGS istasyonlarının ITRF2008 sistemindeki koordinat ve hızlarına sıkı kısıt verilerek, üç öteleme, üç dönüklük ve bir ölçek parametresi hesap edilmiştir. Referans çerçevesinin gerçekleştirilmesi sırasında, yükseklik bileşeninin koordinat ve hızlarının ağırlıkları 100 kat düşürülmüştür. Böylelikle düşey bileşendeki olası büyük hataların dönüşüm parametrelerinin hesabına olan etkisinin düşürülmesi hedeflenmiştir (Herring vd., 2015). Zaman serilerinin elde edilmesinin ardından, günlük çözümlerin belirsizlikleri istasyon bazında incelenmiştir. Tablo 4’te, en yüksek günlük koordinat çözüm belirsizliği ortalamalarına (M(σ)) sahip istasyonlar ve standart sapmaları (σ(σ)), doğu, kuzey ve yükseklik bileşenleri için verilmiştir. Tablo 3 ve Tablo 4 karşılaştırıldığında, yüksek LK faz artık KOH değerlerine sahip istasyonların günlük koordinat çözümlerine ait belirsizliklerinin de, bekleneceği üzere, yüksek olduğu görülmektedir. Ağırlıklandırılmış Karesel Ortalama Hata (AKOH/WRMS), istatiksel uyum iyiliği ölçütlerinden biridir ve ölçülerin tekrarlılığı, bir başka deyişle hassasiyeti hakkında fikir verir. Günlük çözümlerin, doğrusal regresyon ile elde edilen ve zaman serilerine en iyi uyan doğrunun etrafında nasıl dağılım gösterdiğini ifade eder. Tablo 5’de, yatay koordinat bileşenleri için AKOH değeri 3 mm’den büyük, düşey koordinat bileşeni için ise 10 mm’den büyük istasyonlar listelenmiştir. 2008-2015 yılları arasında referans çerçevesinin tanımlanmasında elde edilen KOH değerleri Şekil 7’de verilmiştir. KOH değerlerinin 57 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 S.ÖZDEMİR Tablo 4. Günlük koordinat çözüm belirsizliği ortalamaları (mm) yüksek istasyonlar Tablo 5. Yüksek istasyonlar AKOH değerlerine çözümlerden çıkarılmıştır. Tablo 6’da listesi verilen bu 18 istasyon için, atım tespit edilen andan sonrası için yeni koordinat ve hızlar hesaplanmıştır. Şekil 8. Zaman serilerinde atımlara sebep olan depremler (kırmızı daire) ve etkilenen istasyonlar (yeşil üçgen: Van depremi, sarı üçgen: Elazığ depremi, mavi üçgen: Ege depremi) sahip Tablo 6. Zaman serilerinde atım tespit edilen istasyonlar 6. DEPREM ETKİLERİNİN BELİRLENMESİ Zaman serilerinin incelenmesi sonucunda, 08.03.2010 tarihli Mw:6.1 Elazığ depreminden 1, 23.10.2011 tarihli Mw:7.2 Van depreminden 10, 24.05.2014 tarihli Mw:6.8 Ege Denizi depreminden 3 istasyonun etkilendiği ve zaman serilerinde atımlara sebep olduğu tespit edilmiştir. Bu istasyonların coğrafi dağılımları Şekil 8’de gösterilmiştir. Bunların haricinde, 1 istasyonda anten pilyesinin değiştirilmesi sebebiyle, 3 istasyonda kaynağı tespit edilemeyen nedenler sebebiyle zaman serilerinde atımlar bulunmuştur. Van depreminden etkilenen 10 istasyonun zaman serilerindeki deprem sonrası (postsismik) etkiyi gidermek için, bu istasyonlarda deprem anından 30.06.2012 tarihine kadar toplanan veriler Nu. Eski İsim Yeni İsim Değişme Nedeni 1 AGRD_GPS AGRD_1PS Van Depremi 2 BASK_GPS BASK_1PS Van Depremi 3 CATK_GPS CATK_1PS Van Depremi 4 HAKK_GPS HAKK_1PS Van Depremi 5 IGIR_GPS IGIR_1PS Van Depremi 6 KRS1_GPS KRS1_1PS Van Depremi 7 MURA_GPS MURA_1PS Van Depremi 8 OZAL_GPS OZAL_1PS Van Depremi 9 TVAN_GPS TVAN_1PS Van Depremi 10 VAAN_GPS VAAN_1PS Van Depremi 11 BING_GPS BING_1PS Elazığ Depremi 12 CANA_GPS CANA_1PS Ege Depremi 13 IPSA_GPS IPSA_1PS Ege Depremi 14 YENC_GPS YENC_1PS Ege Depremi 15 DATC_GPS DATC_1PS Bilinmiyor 16 DIYB_GPS DIYB_1PS Anten pilye değişimi 17 SARV_GPS SARV_1PS Bilinmiyor 18 KNYA_GPS KNYA_1PS Bilinmiyor Ayrıca, analiz süresi boyunca 15 TUSAGAAktif istasyonunun yeri çeşitli sebepler dolayısıyla değiştirilmiş ve isimleri Tablo 7’de görüldüğü şekilde değiştirilmiştir. 58 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 TUSAGA ve TUSAGA-Aktif İstasyon Koordinat ve Hızlarının Hesaplanması Tablo 7. Yeri değiştirilen istasyonlar Nu. Eski İsim İlk gözlem Son gözlem Yeni İsim İlk Gözlem 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 BAND CAVD ERZI HATA INEB IPSA KNYA MALZ MURA SAMN SIHI TOKA TVAN TUFA VAAN 27.09.2008 08.11.2008 10.08.2008 09.11.2008 28.07.2008 08.11.2008 11.11.2008 29.08.2008 27.09.2008 27.07.2008 01.01.2009 01.01.2009 01.01.2009 01.01.2009 27.09.2008 09.02.2014 04.12.2012 16.12.2012 19.08.2014 08.10.2012 05.06.2014 06.03.2014 02.06.2014 28.01.2014 27.11.2012 22.08.2013 14.02.2014 20.02.2014 26.12.2013 27.11.2012 BAN1 CAV1 ERZ1 HAT1 INE1 IPS1 KNY1 MLZ1 MUR1 SAM1 SIH1 TOK1 TVA1 TUF1 VAN1 17.02.2014 06.12.2012 17.12.2012 09.09.2014 09.10.2012 07.06.2014 07.03.2014 07.07.2014 12.03.2014 28.11.2012 27.08.2013 14.02.2014 22.02.2014 14.01.2014 28.11.2012 Şekil 9. Giresun istasyonuna ait a) orijinal zaman serileri ve trendleri (sol), b) tespit edilen uyuşumsuz değerler (orta),c) temizlenmiş zaman serileri (sağ) 59 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 S.ÖZDEMİR 7. UYUŞUMSUZ DEĞERLERİN TESPİTİ modellenen uydu yörüngeleri ve yanlış modellenen atmosferik etkilerdir. Varsayılan gürültü türünün, elde edilen hız belirsizliklerindeki etkisi büyüktür. Belirsizliklerin gerçekçi bir biçimde tespiti için, zaman serilerine uygulanacak gürültü analizi önemlidir. Böylelikle, gürültünün kaynağı hakkında ipuçları elde edilebilir. Koordinat zaman serilerindeki uyuşumsuz günlük çözümlerin temizlenmesi amacıyla etkili ve hızlı bir uyuşumsuz değer tespit programı hazırlanmıştır. Öncelikle, belirsizliği 500 mm’den büyük günlük çözümler doğrudan uyuşumsuz değer olarak kabul edilmiştir. Daha sonra verinin ortalaması bulunmuştur. Bu amaçla, artık değerlerin L2 normunu minimize eden En Küçük Kareler (EKK) yöntemi yerine, L1 normunu minimize eden IRLS (Iteratively Reweighted Least Squares) yöntemi (Scales vd., 1988) kullanılmıştır. Böylelikle, büyük bir uyuşumsuz değerin ortalamanın hesabına olan etkisinin düşürülmesi hedeflenmiştir. Yıllık ve yarı-yıllık etkiler de göz önünde bulundurularak trendi alınmış zaman serilerinin çeyrekler açıklığı (Inter Quartile Range-IQR) hesap edilmiştir. IQR yardımıyla Alt Bant (AB) ve Üst Bant (ÜB) değerleri aşağıdaki şekilde hesap edilmiştir: 𝐴𝐵 = 𝑄1 − 𝛼/2 ∗ 𝐼𝑄𝑅 (1) Ü𝐵 = 𝑄3 + 𝛼/2 ∗ 𝐼𝑄𝑅 (2) GPS konum kestirimlerindeki gürültünün ortalama genliği, ağın şekline, jeodezik tesisin tipine ve kullanılan değerlendirme yazılımına bağlı olarak değişim gösterir. Her tür jeodezik veriye ait gürültü, zaman periyodu genişledikçe artar (Langbein ve Johnson, 1997) ve genellikle 1/𝑓 𝑘 şeklinde ifade edilen güç yasasına riayet eder (Williams vd., 2004). Burada 𝑓 frekansı ifade ederken 𝑘, 1 ile 3 arasında değişen spektral indekstir. Bu çalışmada, GNSS zaman serileri için zaman-korelasyonlu gürültü modeli üreten “Realistic Sigma” (Herring, 2003) yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemin ortaya koyduğu belirsizlikler ile kırpışma gürültüsü modeli üreten CATS (Williams, 2008) yazılımının hesapladığı belirsizlikler karşılaştırılmış ve büyük oranda tutarlı olduğu görülmüştür (Floyd ve Palamartchouk, 2015). Burada 𝑄1 alt çeyrek değerini 𝑄3 üst çeyrek değerini ifade etmektedir (Tukey, 1977). Elde edilen bu bantlar dışında kalan değerler uyuşumsuz değer olarak temizlenmiştir. Daha etkili bir uyuşumsuz değer tespiti için (1) ve (2)’de α, genel yaklaşımın aksine 3 yerine 2.5 olarak kullanılmıştır. Realistic Sigma (RS) modeli ile, her koordinat bileşeni için elde edilen artık değerlerin, gittikçe artan zaman aralıkları için ortalamaları alınmakta, bu ortalamalar için 𝜒 2 /𝑠𝑑 oranlarındaki artış hesaplanmakta, böylelikle artık değerlerin korelasyon zamanı kestirilmektedir (𝑠𝑑: serbestlik derecesi). Bir beyaz gürültü hata modeli varsayımında 𝜒 2 /𝑠𝑑 oranının, ortalaması alınan zaman aralığına bağımlı olmaması gerekir. Oysa sabit GPS (sGPS) zaman serileri incelendiğinde bu oranın, ortalaması alınan zaman aralığıyla ilişkili olarak büyüdüğü görülmektedir. Şekil 10’da, “tsview” yazılımı (Herring, 2003) ile elde edilen, Bayburt (BAYB) istasyonu kuzey bileşeni için ortalaması alınan artık değerlerin karakteristiği görülmektedir. Realistic Sigma ile elde edilen rastgele yürüyüş gürültü modelleri, bir önceki bölümde anlatılan yöntemle uyuşumsuz değerleri temizlenen zaman serilerinden elde edilmiştir. Şekil 9’da örnek olarak seçilen Giresun (GIRS) istasyonunun koordinat bileşenlerine ait orijinal zaman serileri ile, uyuşumsuz değerlerin temizlenmesinin ardından elde edilen zaman serileri gösterilmiştir. 8. GÜRÜLTÜ MODELLEME Tektonik plakaların hareketleri araştırılırken, aslında ölçülen, yerin üzerinde bulunan jeodezik tesisin hareketidir. Bu nedenle, kıtasal hareketle ilgisi olmayan, jeodezik tesisin yapay hareketi, birçok jeodezik ölçü için önemli bir hata kaynağı olmaktadır. TUSAGA-Aktif sisteminin temel amacı, tektonik izlemeden ziyade, arazideki kullanıcılara hızlı ve yeterli doğrulukta konum bilgisi sağlamak olduğu için, işletme kolaylığı açısından istasyonların büyük çoğunluğu kamu binalarının teras ve çatılarına kurulmuştur. Bu, TUSAGA-Aktif istasyonlarına ait zaman serilerinde, jeodezik tesisin sebep olduğu gürültüyü tespit etmenin önemini ortaya çıkarmaktadır. Diğer zaman-korelasyonlu gürültü kaynakları; referans çerçevesi etkileri, yanlış modellenen anten faz merkezi etkileri, yanlış 9. HAFTALIK BİRLEŞTİRMELER VE PARAMETRE KESTİRİMİ Her bir zaman serisinin davranışına uyan gürültü modelinin de kullanılmasıyla, koordinat ve hız hesaplamalarında kullanılmak üzere günlük çözümler gevşek kısıt verilerek haftalık olacak şekilde birleştirilmiştir. Hız kestiriminde günlük çözümler yerine haftalık birleştirmelerin kullanılması hesaplama zamanını kısaltmakta, 60 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 TUSAGA ve TUSAGA-Aktif İstasyon Koordinat ve Hızlarının Hesaplanması istasyonların günlük davranışlarında kaybolmadan uzun dönemli tekrarlılıkların incelenmesine imkân vermektedir. hızlarıyla uyumlu olması için, Uluslararası Yer Dönüklüğü ve Referans Sistemleri Servisi (International Earth Rotation and Reference Systems Service-IERS) tarafından yayımlanan dönüşüm parametreleri (Transformation Parameters, 2016) kullanılarak ITRF1996 sisteminde, 2005.0 epoğunda hesap edilmiştir (Cingöz vd., 2013). EK-A’da istasyonların ITRF1996 sisteminde, 2005.0 epoğunda belirlenen kartezyen koordinatları, hızları ve standart sapmaları; EK-B’de istasyonların 2005.0 epoğunda elipsoidal coğrafi koordinatları, lokal koordinat sistemindeki hızları ve standart sapmaları verilmiştir. Lokal koordinat sisteminde noktanın kuzey bileşeni, noktanın jeodezik enlemine gelen düzeltme ile GRS80 elipsoidinin büyük yarı ekseninin çarpılmasıyla elde edilir. Yükseklik bileşeni, elipsoidal yüksekliğe gelen düzeltmedir. Doğu bileşeni ise, noktanın jeodezik boylamına gelen düzeltme ile noktanın en yakınındaki 1 derecelik enlem dairesinden geçen küçük dairenin yarıçapının çarpılmasıyla bulunur. Böylelikle noktanın doğu bileşeninin değerinin enlemdeki değişimlerden etkilenmemesi sağlanmış olur (Herring vd., 2015). Bir başka deyişle, aynı boylam dairesi üzerindeki tüm noktaların doğu koordinatları aynı olur. Referans çerçevesinin tanımlanmasında kullanılan IGS istasyonu sayısının mümkün olduğu kadar fazla olması tercih edilmektedir. Referans çerçevesinin tanımlanması iteratif bir şekilde gerçekleştirilmekte ve yüksek belirsizlik oranına sahip IGS istasyonları her iterasyonda tanımlamadan çıkarılmaktadır. Öte yandan, çalışmada güçlü bir uyuşumsuz değer temizleme yöntemi kullanıldığı için, bazı günlerde bir çok IGS istasyonunun uyuşumsuz günlük çözümleri temizlenebilmektedir. Bu durum, referans çerçevesinin tanımlanmasında kullanılabilecek IGS istasyonu sayısını önemli ölçüde düşürebilmektedir. Koordinat ve hız tahminlerinde haftalık birleştirmeler kullanıldığı için, referans çerçevesinin tanımlanmasında kullanılan IGS istasyonu sayısı hiçbir zaman 8’in altına düşmemiştir. 10.DIŞ KONTROL Önceki bölümlerde anlatılan stratejiler takip edilerek elde edilen sonuçların doğruluğunu değerlendirmek amacıyla, analizlere dahil edilen 12 IGS istasyonundan 6 tanesinin (ANKR, NICO, NOT1, GRAS, POLV, RAMO) koordinat ve hızlarına sıkı kısıt uygulanarak değerlendirmeye dahil edilen istasyonların koordinat ve hız parametreleri yeniden hesaplanmıştır. Bu 6 istasyon seçilirken, 12 istasyonun IGS tarafından ITRF2008 sisteminde yayımlanan koordinat ve hız çözümündeki (IGb08.snx) standart sapmaları incelenmiş ve koordinat bileşenlerine ait standart sapmaları en düşük olan istasyonlar seçilmiştir. Daha sonra, koordinat ve hızlarına kısıt uygulanmayan diğer 6 IGS istasyonundan 5 tanesinin (ADIS, BUCU, GRAZ, POTS, ZECK) ITRF2008 sisteminde elde edilen koordinatları, IGS çözümü ile 2005.0 epoğunda karşılaştırılmıştır. KOSG istasyonunun zaman serilerindeki tutarsız davranışı yüzünden koordinat parametrelerinin yeterli hassasiyette belirlenememesi sebebiyle, bu istasyon karşılaştırmada kullanılmamıştır. Tablo 8’de iki çözüm arasında kartezyen koordinatlarda elde edilen farklar gösterilmiştir. Tablo incelendiğinde farkların genel olarak birkaç mm mertebesinde olduğu görülmektedir. Şekil 10. BAYB kuzey bileşeni için Realistic Sigma belirleme eğrisi Haftalık birleştirmeler vasıtasıyla, çalışmaya dahil edilen tüm istasyonların koordinat ve hız parametreleri ve bu parametrelere ait belirsizlikler GLOBK yazılımı ile ITRF2008 (Altamimi vd., 2011) sisteminde hesaplanmıştır. Şekil 11’de, tüm istasyonlara ait ITRF2008 sistemindeki hızlar ve %95 güven seviyesinde hata elipsleri çizdirilmiştir. Yerlerinin değişmesi nedeniyle yüksek hassasiyette hız belirlemeye yetecek uzunlukta verileri olmayan ve Tablo 5’te listesi verilen yüksek AKOH değerlerine sahip istasyonların hata elipsleri daha büyüktür. Elde edilen koordinat ve hız parametreleri, Türkiye Ulusal Temel GPS Ağı-99A (TUTGA-99A) (Ayhan vd., 2002; Aktuğ vd., 2011) ve TUSAGAAktif istasyonlarının Harita Genel Komutanlığı tarafından yayımlanan resmî koordinat ve 61 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 S.ÖZDEMİR Şekil 11. ITRF2008 sisteminde elde edilen hızlar ve hata elipsleri (%95 güven düzeyinde) Tablo 8. Seçilen IGS istasyonlarının kartezyen koordinatlarında elde edilen, yerel çözümle IGS çözümü arasındaki farklar Nokta ADIS_GPS BUCU_2PS GRAZ_5PS POTS_3PS ZECK_4PS ΔX (m) -0.00144 -0.00049 0.00087 -0.00474 -0.00326 ΔY (m) -0.00213 -0.00175 0.00211 0.00508 -0.00265 ΔZ (m) -0.00192 -0.00219 -0.00111 -0.00985 0.00004 11.SONUÇLAR VE ÖNERİLER 1990’lı yılların başından bu yana, sabit ve kampanya tipi GPS verileri Harita Genel Komutanlığınca analiz edilmektedir. Bu süre zarfında, GPS analiz sonuçlarını iyileştirmeye yönelik birçok gelişme olmuş, yeni gelişmeler ışığında GPS verilerinin yeniden değerlendirilmesi gerekmiştir. Buna örnek olarak, IGS analiz merkezlerince 1996 yılından beri kullanılan göreli anten faz merkezi düzeltmelerinin yerine 2006 yılından sonra mutlak düzeltmelerin kullanılmaya başlanması verilebilir (Gendt, 2006). Her ne kadar analiz merkezlerince ikili fark gözlemlerinin değerlendirilmesinde izlenen yöntem neredeyse standart bir hal alsa da, günümüzde analiz stratejilerindeki küçük değişikliklerin, koordinat tahminlerinde sebep olduğu mm altı değişikler dahi tespit edilebilmektedir. Bu durum göz önüne alınarak, MAGNET, TUSAGA ve TUSAGA-Aktif ağlarından 28.06.2008 tarihinden 2015 yılı başına kadar elde edilen GPS gözlemleri güncel yaklaşımlarla yeniden değerlendirilmiştir. Bu çalışmada izlenen analiz stratejisi, Harita Genel Komutanlığınca bundan önceki dönemde kullanılan stratejiden (Özdemir vd., 2011) çeşitli 62 farklılıklar göstermektedir. Öncelikle, MAGNET, TUSAGA ve TUSAGA-Aktif ağlarının farklı ağlar şeklinde ayrı ayrı değerlendirilmesi yerine, tüm verilerin tek bir havuzda toplanması tercih edilmiştir. Alt gruplar bu ana küme üzerinden oluşturulmuş, baz uzunluğu tabanlı gruplandırma yapılarak en kısa baz mesafelerinin oluşturulmasına çalışılmıştır. IGS final yörüngelerin yeterli hassasiyeti sağladığı varsayılarak, günlük çözümlerde yörünge parametreleri dengelemeye bilinen değerler olarak dahil edilmiştir. Böylelikle yörüngelerin belirlenmesi için, elde edilen çözümlerin global çözümlerle birleştirilmesine ihtiyaç kalmamıştır. Atmosferik yükleme etkisi göz önünde bulundurulmuş, kısa dönemli düşey hareketleri tutarlı şekilde modelleyebilmek için, filtre edilmiş gelgitsel olmayan atmosferik yükleme dosyaları, zamanla değişen VMF1 indirgeme fonksiyonuyla birlikte kullanılmıştır. İstasyon performans analizleri neticesinde, Batman (BTMN) ve Bayburt (BAYB) istasyonlarında yüksek sinyal yansıması varlığı tespit edilmiştir. BTMN istasyonundaki sinyal yansıması varlığı sadece yaz aylarında ortaya çıkmaktadır. Bu bakımdan bu istasyonlardaki sinyal yansıması varlığının sebepleri ortaya çıkarılarak giderilmelidir. Çatak (CATK), Siirt (SIRT), Gümüşhane (GUMU), Fenike (FEEK) ve Giresun (GIRS) istasyonlarının etrafındaki büyük coğrafi engeller, bu istasyonlarda gözlenen günlük ortalama uydu sayısını diğer istasyonlara nazaran düşürmektedir. Ancak bu durumun, koordinat çözümlerine kaydadeğer miktarda olumsuz etkisi olmadığı görülmüştür. Datca (DATC), Aydın (AYD1), Reşadiye (RDIY), İpsala (İPS1), Hatay (HAT1), Rize (RZE1) ve Siirt (SIRT) istasyonlarından elde edilen LK faz artık Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 TUSAGA ve TUSAGA-Aktif İstasyon Koordinat ve Hızlarının Hesaplanması değerlerine ait KOH ortalamaları yüksektir. Bu durum, söz konusu istasyonların günlük çözüm belirsizliklerinin de yüksek çıkmasına sebep olmaktadır. Bu istasyonlardaki yüksek KOH değerlerinin sebepleri araştırılmalı, istasyonların çevresel şartları yeniden incelenmelidir. Günlük zaman serileri incelendiğinde, Tablo 5’te listesi verilen istasyonların yüksek AKOH değerlerine sahip olduğu görülmektedir. Doğrusal regresyonla elde edilen bu istasyonlara ait artık değerlerin histogramları normal dağılım göstermemekte, farklı normal dağılımların bileşkesi gibi görünmektedir. Bu durum, bu istasyonların hareketinin doğrusal hız varsayımıyla açıklanmasını zorlaştırmaktadır. Bu nedenle özellikle, TUSAGA-Aktif ağında bulunan Adana (ADAN), Muş (MUUŞ) ve Karapınar (KAPN) istasyonlarının daha uygun zemine sahip yerlere taşınması değerlendirilmelidir. tutması açısından gerinim analizi yoluyla jeofizik çalışmalarda da kullanılabileceği değerlendirilmektedir. Deprem vb. etkiler nedeniyle zaman serilerinde atım tespit edilmesi nedeniyle yeni birer nokta olarak ele alınan ve Tablo 6’da listesi verilen istasyonlar ile, çeşitli sebepler nedeniyle yerleri değiştirilen ve Tablo 7’de listesi verilen istasyonların zamansal çözünürlüğünün, 5 yıldan daha uzun süreli verileri bulunan diğer istasyonlara nazaran düşük olduğu, hız ve gerinim alanı analizlerinde göz önünde bulundurulmalıdır. Öte yandan, bu çalışmada Hakkâri (HAKK), İnebolu (INEB ve INE1), Muş (MUUŞ) ve Malazgirt (MALZ) istasyonları için elde edilen hız değerlerinin TUTGA hız alanı ile uyuşumsuz olduğu tespit edilmiştir. Bu durum, bu istasyonlarda bölgenin genel davranışına uymayan lokal hareketler bulunduğu şeklinde yorumlanabilir. Konya (KNY1) istasyonunun yükseklik bileşenine ait hız değeri yaklaşık -7 cm/yıl olarak tespit edilmiştir. Normal şartlar altında bu derece yüksek bir hızın istasyonda deformasyona sebep olması beklenmektedir. Ancak istasyonda herhangi bir deformasyon tespit edilmediğinden, bölgede daha geniş bir alanı etkisi altına alan, yeraltı suyu çekilmesi gibi bir çökme hareketinin bulunabileceği değerlendirilmektedir. Bu sebeple KNY1 istasyonu daha sağlam zemine sahip bir bölgeye taşınmalıdır. BİLGİLENDİRME VE TEŞEKKÜR Bu çalışmada anlatılan GPS verilerinin değerlendirilmesinde kullanılan strateji, Prof. Dr. Mahmut Onur KARSLIOĞLU yürütücülüğünde gerçekleştirilen 113Y511 numaralı “Sabit GNSS İstasyonlarına Ait Zaman Serilerinde Zayıf Sinyallerin Tespit Edilmesi” başlıklı TÜBİTAK Araştırma Projesi kapsamında geliştirilmiştir. TUSAGA, TUSAGA-Aktif ve MAGNET istasyonlarının işletilmesinde ve verilerin kullanıcılara sağlanmasında emeği geçen Harita Genel Komutanlığı, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü ile TÜBİTAK-MAM Yer ve Deniz Bilimleri Enstitüsü personeline, çalışma kapsamında geliştirilen yazılımlardaki katkılarından dolayı Dr. Murat DURMAZ’a, makalenin yeniden gözden geçirilmesinde ve ITRF2008-ITRF96 datum dönüşümleri için gerekli yazılımların hazırlanmasında sağladığı katkılar için Dr.Müh.Yb.Ali İhsan KURT’a teşekkür ederim. Zaman serilerindeki uyuşumsuz değerlerin temizlenmesi için kullanıcının tecrübe ve yorumlamasına ihtiyaç duymayan güçlü bir uyuşumsuz değer temizleme program geliştirilmiştir. Program kullanıcının α değerini belirlemesine izin vermektedir. Böylelikle ileri zaman serisi analizlerinde, sinyalin içindeki yüksek frekanslı sinyallerin varlığı araştırılmak istendiğinde, daha gevşek bir uyuşumsuz değer temizleme yöntemi kullanılabilir. Her istasyon için rastgele yürüyüş gürültü modeli oluşturularak, daha gerçekçi hız belirsizliği parametreleri elde edilmiştir. Beyaz gürültü varsayımıyla tüm istasyonlar için çok küçük ve birbirine çok benzeyen belirsizlikler elde edilirken, çalışmada kullanılan modelle her istasyonun davranışıyla uyumlu belirsizlik oranları elde edilmiştir. Tablo 5’te verilen yüksek AKOH değerlerine sahip istasyonların hızlarına ait belirsizliklerin de, bekleneceği üzere yüksek olduğu EK-A ve EK-B’de görülmektedir. Bu çalışmada elde edilen hassas koordinat ve hız parametreleri ile bu parametrelere ait gerçekçi belirsizliklerin, yalnızca hassas konum bilgisine ihtiyaç duyulan jeodezik çalışmalarda değil, deformasyon ve sismik tehlike alanlarına ışık KAYNAKLAR Aktuğ B., Sezer S., Özdemir S., Lenk O., Kılıçoğlu A., (2011), Türkiye Ulusal Temel GPS Ağı Güncel Koordinat ve Hızlarının Hesaplanması, Harita Dergisi, 145, 1-14. Altamimi Z., Collilieux X., M´etivier L., (2011), ITRF2008: An improved solution of the international terrestrial reference frame, Journal of Geodesy, 85 (8) (457-473), DOI:10.1007/s00190-011-0444-4, DOI: 10.1007/s00190-011-0444-4. 63 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 S.ÖZDEMİR Ayhan M.E., Demir C., Lenk O, Kılıçoğlu A., Aktuğ B., Açıkgöz M., Fırat O., Şengün Y.S., Cingöz A., Gürdal M.A., Kurt A.İ., Ocak M, Türkezer A., Yıldız H., Bayazıt N., Ata M., Çağlar Y., Özerkan A., (2002), Türkiye Ulusal Temel GPS Ağı-1999A (TUTGA-99A), Harita Dergisi Özel Sayı, No.16, Ankara. Herring T.A., King R.W., Floyd M.A., McClusky S.C., (2015), GAMIT/GLOBK Reference Manual, Release 10.6 Blewitt G. ve Lavallee D., (2002), Effect of Annual Signals on Geodetic Velocity, Journal of Geophysical Research, 107(B7), 10.1029/2001JB000570. İKÜ, (2010), TUSAGA-AKTİF (CORS-TR) Projesi, Sonuç Raporu, TÜBİTAK Proje No: 105G017 IGS, (2016), IGS Tracking Network, https://igscb.jpl.nasa.gov/network/netindex.ht ml (ziyaret tarihi: 02.01.2016) Kılıçoğlu A., Kurt A.İ., Tepeköylü S., Cingöz A., Akça E., (2003), Türkiye Ulusal Sabit GPS İstasyonları Ağı (TUSAGA), TUJK 2003 Yılı Bilimsel Toplantısı, 24-26 Eylül 2003, Selçuk Üniversitesi, Konya Boehm J., Werl B., Schuh H., (2006), Troposphere mapping functions for GPS and very long baseline interferometry from European Centre for Medium-Range Weather Forecasts operational analysis data, J. Geophys. Res., 111, B02406, doi:10.1029/2005JB003629 Langbein J.O. ve Johnson H., (1997), Correlated Errors in Geodetic Time-series: Implications for Time Dependent Deformation, J. Geophys. Res., 102:591-603 Cingöz A., Erkan Y., Kurt A.İ., Peker S., (2013), Türkiye Ulusal Sabit GNSS İstasyonları Ağı-(TUSAGA-Aktif) Sistemi, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası, 14. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 14-17 Mayıs 2013, Ankara. Mao A., Harrison C.G.A., Dixon T.H., (1999), Noise in GPS Coordinate Time-series, J. Geophys. Res., 104, 2797-2896 Melbourne W. G. (1985), The case for ranging in GPS based geodetic systems, Proceedings of 1st international symposium on precise positioning with the global positioning system, Rockville, MD, pp. 373– 386. Dong D.N., Herring T.A., King R.W., (1998), Estimating Regional Deformation from a Combination of Space and Terrestrial Geodetic Data, J. Geodesy, 72, 200-214. Estey L.H. ve Meertens C. M., (1999), TEQC: The Multi-Purpose Toolkit for GPS/GLONASS Data, GPS Solutions (pub. by John Wiley & Sons), Vol. 3, No. 1, pp. 4249, doi:10.1007/PL00012778 Özdemir S., Cingöz A., Aktuğ B., Lenk O., Kurt M., Parmaksız E., (2011), Sabit İstasyon Verilerinin Analizi, 13. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 18-22 Nisan 2011, Ankara. Floyd M. ve Palamartchouk K., (2015), Time series and error analysis with FOGMEx, CATS and Hector, GAMIT-GLOBK course lecture notes, University of Bristol, UK Petrie E. J., King M.A., Moore P., Lavallée D.A., (2010), Higher‐order ionospheric effects on the GPS reference frame and velocities, J. Geophys. Res., 115, B03417, doi:10.1029/2009JB006677 Gendt G., (2006), IGS switch to absolute antenna model and ITRF2005, IGSMAIL5438, IGS Central Bureau, Pasadena Scales J.A., Gersztenkorn A., Tretiel S., (1988), Fast lp Solution of large, sparse, linear systems: Application to Seismic Travel Time Tomography, J. Computational Physics, 75(2):314-333. Herring T.A., (2003), MATLAB Tools for viewing GPS velocities and time series, GPS Solutions, 7, 194-199. Herring T.A., King R.W., Floyd M.A., McClusky S.C., (2015), Introduction to GAMIT/GLOBK, Release 10.6, Syf: 25 Schaffrin B. ve Bock Y., (1988), A Unified Scheme for Processing GPS Phase Observations, Bull. Geodesique, 62, 142160. 64 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 TUSAGA ve TUSAGA-Aktif İstasyon Koordinat ve Hızlarının Hesaplanması Tukey J., (1977), Data Analysis, Syf.43-44, Addison-Wesley Transformation Parameters, (2016), International Terrestrial Reference Frame (ITRF) internet sitesi, http://itrf.ensg.ign.fr/doc_ITRF/TransfoITRF2008_ITRFs.txt (ziyaret tarihi: 03.01.2016) Tregoning P. ve Watson C., (2009), Atmospheric effects and spurious signals in GPS analyses, J. Geophys. Res., 114, B09403, doi:10.1029/2009/B006344 TÜBİTAK, (2004), Marmara Bölgesi Sürekli Gps Gözlem Ağı Projesi, http://ydbe.mam.tubitak.gov.tr/tr/icerik/marmar a-bolgesi-sureki-gps-gozlem-agi (ziyaret tarihi: 02.01.2016) Williams S.D.P., Bock Y., Fang P., Jamason P., Nikolaidis R.M., Prawirodirdjo L., Miller M., Johnson D.J., (2004), Error analysis of continuous GPS position time series, J. Geophys. Res., 109, B03412, doi:10.1029/2003JB002741 Williams S.D.P., (2008), CATS: GPS coordinate time series analysis software, GPS Solutions, 12, 147-149 Wübbena G., (1985), Software developments for geodetic positioning with GPS using TI4100 code and carrier measurements, Proceedings of 1st international symposium on precise positioning with the global positioning system, Rockville, MD, pp. 403– 412 Zhang J., Bock Y., Johnson H., Fang P., Williams S., Genrich J., Wdowinski S., Behr J., (1997), Southern California Permanent GPS Geodetic Array: Error Analysis of Daily Position Estimates and Site Velocities, J. Geophys. Res., 102, 18,035-18,055 65 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 S.OZDEMIR EK-A ITRF1996 Epok:2005 Kartezyen Koordinat ve Hızlar Nokta X (m) Y (m) Z (m) ADAN_GPS ADIY_GPS AFYN_GPS AGRD_1PS AGRD_GPS AKDG_GPS AKHI_GPS AKHR_GPS AKSI_GPS AKSR_GPS AMAS_GPS ANKR_6PS ANMU_GPS ANRK_GPS ANTE_GPS ANTL_GPS ARDH_GPS ARPK_GPS ARTV_GPS AVCT_GPS AYD1_GPS AYVL_GPS BAD1_GPS BALK_GPS BAN1_GPS Nokta BAND_GPS BASK_1PS BASK_GPS BAYB_GPS BCAK_GPS BEYS_GPS BILE_GPS BING_1PS 4159895.21360 3967201.78946 4290278.45786 3592016.19064 3592016.20168 3985177.07014 4384884.47424 4273150.89652 4333132.53924 4151746.03721 3927328.13429 4121948.53768 4335426.32067 4119925.65215 4050047.38655 4393226.82441 3537827.61218 3883559.29587 3583454.81330 4228203.57122 4459716.78960 4415163.36654 4220922.74981 4347061.60088 4299018.02189 X (m) 4299255.67741 3618144.31962 3618144.34456 3724825.07487 4366381.22684 4298980.61314 4229802.39475 3780877.89603 2950137.39261 3125208.90445 2533323.84159 3353464.56028 3353464.55966 2881782.35537 2332433.52828 2611388.08068 2685347.08048 2800192.93635 2837618.04457 2652187.90973 2800969.21443 2659815.33773 3093540.15943 2605026.36248 3264506.09060 3087719.53748 3206040.31456 2317162.89546 2355111.72988 2219261.44253 2351062.65214 2301032.01285 2283417.70384 Y (m) 2285638.27243 3496113.69632 3496113.73737 3146766.94886 2594413.64243 2659931.99914 2439852.69621 3229264.16521 3817739.72459 3883612.44465 3970373.97156 4054981.87092 4054981.88490 4049905.31060 3989568.40010 3938311.84263 3822339.97039 3938383.96154 4134622.57774 4069023.72533 3734407.62364 4066510.60688 3823682.75206 3807552.40116 4172946.49377 3996601.45422 4177515.50939 4161553.46306 3891560.42304 4019162.61506 4150171.28149 4047360.22281 4107629.52798 Z (m) 4106153.98480 3910667.65452 3910667.66411 4100328.40018 3846218.05704 3877883.26147 4090382.20972 3983169.49595 σX (m) σY (m) 0.00069 0.00062 0.00058 0.00048 0.00045 0.00032 0.00068 0.00063 0.00360 0.00337 0.00044 0.00034 0.00045 0.00029 0.00044 0.00035 0.00045 0.00034 0.00042 0.00031 0.00045 0.00034 0.00027 0.00019 0.00051 0.00036 0.00050 0.00036 0.00044 0.00036 0.00040 0.00027 0.00051 0.00047 0.00055 0.00046 0.00050 0.00048 0.00330 0.00220 0.00122 0.00068 0.00052 0.00036 0.00060 0.00036 0.00031 0.00025 0.00056 0.00034 σX (m) σY (m) 0.00108 0.00063 0.00080 0.00078 0.00514 0.00499 0.00040 0.00035 0.00036 0.00025 0.00035 66 0.00026 0.00042 0.00028 0.00055 0.00048 σZ (m) Vx (m/y) Vy (m/y) Vz (m/y) 0.00072 0.00053 0.00042 0.00075 0.00466 0.00042 0.00040 0.00038 0.00039 0.00039 0.00046 0.00026 0.00043 0.00048 0.00040 0.00034 0.00055 0.00054 0.00055 0.00320 0.00105 0.00046 0.00059 0.00028 0.00052 σZ (m) 0.00106 0.00083 0.00583 0.00041 0.00032 0.00032 0.00040 0.00055 -0.01021 -0.02377 -0.00688 -0.02352 -0.02709 -0.01256 -0.00219 -0.00812 -0.01295 -0.01404 -0.01618 -0.00591 -0.01516 -0.00773 -0.02353 -0.00980 -0.02395 -0.01773 -0.02900 -0.02232 -0.00041 -0.00256 -0.01688 -0.00509 -0.00709 Vx (m/y) -0.00417 -0.02557 -0.02875 -0.02225 -0.00769 -0.00950 -0.00612 -0.02023 0.00915 0.00472 0.00042 0.01507 0.01149 -0.00148 0.00080 -0.00056 0.00710 -0.00093 0.00212 -0.00238 0.00883 -0.00095 0.00588 0.00847 0.01486 -0.00074 0.01666 0.01113 0.00409 0.00372 0.01582 0.00120 -0.00306 Vy (m/y) 0.00398 0.00504 0.00359 0.01484 0.00667 0.00428 -0.00111 0.00342 0.00293 0.01564 0.00393 0.00928 0.01052 0.01149 0.00119 0.00088 0.00302 0.00789 0.01144 0.00519 0.00792 0.00774 0.01601 0.00296 0.00743 0.01290 0.00834 0.00001 -0.00589 -0.00140 0.00846 0.00343 0.00267 Vz (m/y) 0.00549 0.02031 0.01451 0.00818 0.00341 0.00462 0.00452 0.01552 σVx (m/y) 0.00170 0.00065 0.00027 0.00132 0.00120 0.00029 0.00034 0.00032 0.00035 0.00029 0.00030 0.00034 0.00036 0.00041 0.00039 0.00027 0.00044 0.00049 0.00041 0.00123 0.00106 0.00031 0.00049 0.00018 σVx 0.00191 (m/y) 0.00045 0.00180 0.00167 0.00026 0.00024 0.00020 0.00030 0.00053 σVy (m/y) 0.00164 0.00057 0.00021 0.00124 0.00113 0.00023 0.00023 0.00034 0.00029 0.00022 0.00024 0.00024 0.00027 0.00030 0.00033 0.00019 0.00042 0.00042 0.00042 0.00082 0.00058 0.00024 0.00029 0.00018 σVy 0.00119 (m/y) 0.00026 0.00175 0.00162 0.00024 0.00018 0.00016 0.00020 0.00047 σVz (m/y) 0.00224 0.00060 0.00027 0.00169 0.00155 0.00030 0.00031 0.00026 0.00039 0.00028 0.00031 0.00040 0.00031 0.00041 0.00035 0.00024 0.00051 0.00050 0.00038 0.00121 0.00093 0.00027 0.00050 0.00017 σVz 0.00187 (m/y) 0.00044 0.00204 0.00189 0.00026 0.00022 0.00019 0.00029 0.00055 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 TUSAGA ve TUSAGA-Aktif İstasyon Koordinat ve Hızlarının Hesaplanması Nokta X (m) Y (m) Z (m) BASK_1PS Nokta BASK_GPS BAYB_GPS BASK_1PS BCAK_GPS BASK_GPS BEYS_GPS BAYB_GPS BILE_GPS BCAK_GPS BING_1PS BEYS_GPS BING_GPS BILE_GPS BOGZ_GPS BING_1PS BOLU_GPS BING_GPS BOYT_GPS BOGZ_GPS BOZT_GPS BOLU_GPS BOZU_GPS BOYT_GPS BTMN_GPS BOZT_GPS BURS_GPS BOZU_GPS CANA_1PS BTMN_GPS CANA_GPS BURS_GPS CANK_GPS CANA_1PS CATK_1PS CANA_GPS CATK_GPS CANK_GPS CAV1_GPS CATK_1PS CAVD_GPS CATK_GPS CESM_GPS CAV1_GPS CIHA_GPS CAVD_GPS CINC_GPS CESM_GPS Nokta CMLD_GPS CIHA_GPS CORU_GPS CINC_GPS DATC_1PS CMLD_GPS DATC_GPS DEIR_GPS DENI_GPS DIDI_GPS DINA_GPS DIPK_GPS DIVR_GPS DIYB_1PS 3618144.31962 X (m) 3618144.34456 3724825.07487 3618144.31962 4366381.22684 3618144.34456 4298980.61314 3724825.07487 4229802.39475 4366381.22684 3780877.89603 4298980.61314 3780877.91035 4229802.39475 4042636.10369 3780877.89603 4122737.13733 3780877.91035 3931121.57385 4042636.10369 4254713.28550 4122737.13733 4243032.53557 3931121.57385 3796501.16567 4254713.28550 4265347.97372 4243032.53557 4374891.44656 3796501.16567 4374891.41644 4265347.97372 4038848.25371 4374891.44656 3677361.01457 4374891.41644 3677361.03776 4038848.25371 4422030.80013 3677361.01457 4422142.11278 3677361.03776 4490049.34978 4422030.80013 4187342.48310 4422142.11278 4467493.02625 4490049.34978 X (m) 4098740.53728 4187342.48310 3975761.90264 4467493.02625 4533056.99938 4098740.53728 4533057.00255 4354177.87423 4412026.33276 4511088.98854 4347405.99783 4297914.34683 3884499.27531 3847302.97210 3496113.69632 Y (m) 3496113.73737 3146766.94886 3496113.69632 2594413.64243 3496113.73737 2659931.99914 3146766.94886 2439852.69621 2594413.64243 3229264.16521 2659931.99914 3229264.16388 2439852.69621 2857592.32548 3229264.16521 2536526.43335 3229264.16388 2731860.85909 2857592.32548 2337311.44151 2536526.43335 2454529.12359 2731860.85909 3318261.82633 2337311.44151 2365803.28334 2454529.12359 2173079.55867 3318261.82633 2173079.47381 2365803.28334 2684459.21784 2173079.55867 3436484.60128 2173079.47381 3436484.60740 2684459.21784 2521110.50188 3436484.60128 2521339.25244 3436484.60740 2226201.25169 2521110.50188 2711236.70890 2521339.25244 2371395.25290 2226201.25169 Y (m) 2608623.41857 2711236.70890 2782018.50071 2371395.25290 2379084.11043 2608623.41857 2379084.12495 2378749.05337 2454909.06643 2325222.78052 2526832.31698 2920274.50945 3046261.71514 3249783.74015 3910667.65452 Z (m) 3910667.66411 4100328.40018 3910667.65452 3846218.05704 3910667.66411 3877883.26147 4100328.40018 4090382.20972 3846218.05704 3983169.49595 3877883.26147 3983169.51141 4090382.20972 4009697.44521 3983169.49595 4140560.70693 3983169.51141 4201198.45377 4009697.44521 4123337.67651 4140560.70693 4068391.03457 4201198.45377 3893902.15998 4123337.67651 4096299.29281 4068391.03457 4087527.73874 3893902.15998 4087527.71765 4096299.29281 4130037.96522 4087527.73874 3907027.16773 4087527.71765 3907027.16417 4130037.96522 3832164.16949 3907027.16773 3831920.99450 3907027.16417 3931995.65071 3832164.16949 3962713.14115 3831920.99450 3873038.93550 3931995.65071 Z (m) 4120424.38561 3962713.14115 4126901.92300 3873038.93550 3791550.39287 4120424.38561 3791550.40676 3995884.14058 3884891.07745 3850343.51153 3912082.83237 3686590.23159 4026933.23443 3901931.58573 σX (m) σY (m) 0.00080 0.00078 σX (m) σY (m) 0.00514 0.00499 0.00040 0.00080 0.00035 0.00078 0.00036 0.00514 0.00025 0.00499 0.00035 0.00040 0.00026 0.00035 0.00042 0.00036 0.00028 0.00025 0.00055 0.00035 0.00048 0.00026 0.00247 0.00217 0.00042 0.00028 0.00043 0.00055 0.00033 0.00048 0.00036 0.00247 0.00026 0.00217 0.00043 0.00032 0.00033 0.00039 0.00036 0.00028 0.00026 0.00041 0.00028 0.00043 0.00032 0.00040 0.00039 0.00035 0.00028 0.00049 0.00041 0.00036 0.00028 0.00041 0.00040 0.00025 0.00035 0.00062 0.00049 0.00039 0.00036 0.00045 0.00033 0.00041 0.00025 0.00073 0.00062 0.00067 0.00039 0.00326 0.00045 0.00306 0.00033 0.00034 0.00073 0.00024 0.00067 0.00193 0.00326 0.00116 0.00306 0.00043 0.00027 0.00034 0.00024 0.00038 0.00193 0.00029 0.00116 0.00037 0.00043 0.00024 0.00027 σX (m) σY (m) 0.00038 0.00027 0.00029 0.00044 0.00024 0.00033 0.00037 0.00103 0.00038 0.00060 0.00027 0.00309 0.00171 0.00046 0.00029 0.00054 0.00042 0.00032 0.00022 0.00037 0.00025 0.00041 67 0.00031 0.00049 0.00040 0.00075 0.00064 σZ (m) Vx (m/y) Vy (m/y) Vz (m/y) 0.00083 σZ (m) 0.00583 0.00041 0.00083 0.00032 0.00583 0.00032 0.00041 0.00040 0.00032 0.00055 0.00032 0.00258 0.00040 0.00042 0.00055 0.00036 0.00258 0.00043 0.00042 0.00038 0.00036 0.00038 0.00043 0.00038 0.00045 0.00038 0.00038 0.00061 0.00045 0.00042 0.00038 0.00082 0.00061 0.00487 0.00042 0.00032 0.00082 0.00175 0.00487 0.00038 0.00032 0.00037 0.00175 0.00032 0.00038 σZ (m) 0.00036 0.00037 0.00043 0.00032 0.00088 0.00036 0.00262 0.00042 0.00052 0.00028 0.00033 0.00035 0.00048 0.00074 -0.02557 Vx (m/y) -0.02875 -0.02225 -0.02557 -0.00769 -0.02875 -0.00950 -0.02225 -0.00612 -0.00769 -0.02023 -0.00950 -0.02172 -0.00612 -0.01678 -0.02023 -0.01201 -0.02172 -0.01994 -0.01678 -0.00902 -0.01201 -0.00545 -0.01994 -0.02365 -0.00902 -0.00634 -0.00545 -0.00729 -0.02365 -0.00527 -0.00634 -0.00999 -0.00729 -0.02769 -0.00527 -0.02650 -0.00999 -0.00360 -0.02769 -0.00400 -0.02650 0.00216 -0.00360 -0.01042 -0.00400 0.00192 0.00216 Vx (m/y) -0.00683 -0.01042 -0.01244 0.00192 0.00238 -0.00683 -0.00064 -0.00332 0.00111 0.00293 -0.00626 -0.01661 -0.01637 -0.02270 0.00504 Vy (m/y) 0.00359 0.01484 0.00504 0.00667 0.00359 0.00428 0.01484 -0.00111 0.00667 0.00342 0.00428 0.00256 -0.00111 -0.00213 0.00342 0.00694 0.00256 0.01421 -0.00213 0.00342 0.00694 -0.00107 0.01421 0.00550 0.00342 -0.00042 -0.00107 -0.00668 0.00550 0.00518 -0.00042 0.00060 -0.00668 0.00554 0.00518 0.00696 0.00060 0.00664 0.00554 0.00728 0.00696 0.00667 0.00664 0.00038 0.00728 0.00561 0.00667 Vy (m/y) 0.00049 0.00038 0.00153 0.00561 0.01489 0.00049 0.01181 0.00017 0.00514 0.00766 0.00201 0.00958 -0.00019 0.00511 0.02031 Vz (m/y) 0.01451 0.00818 0.02031 0.00341 0.01451 0.00462 0.00818 0.00452 0.00341 0.01552 0.00462 0.01242 0.00452 0.00764 0.01552 0.00894 0.01242 0.00640 0.00764 0.00476 0.00894 0.00443 0.00640 0.01875 0.00476 0.00437 0.00443 0.00076 0.01875 0.00121 0.00437 0.00804 0.00076 0.02013 0.00121 0.01475 0.00804 0.00086 0.02013 0.00275 0.01475 -0.00955 0.00086 0.00696 0.00275 -0.00824 -0.00955 Vz (m/y) 0.00576 0.00696 0.00969 -0.00824 -0.01303 0.00576 -0.01631 0.00199 0.00119 -0.01240 0.00207 0.01100 0.01340 0.01828 σVx (m/y) 0.00180 σVx 0.00167 (m/y) 0.00026 0.00180 0.00024 0.00167 0.00020 0.00026 0.00030 0.00024 0.00053 0.00020 0.00126 0.00030 0.00038 0.00053 0.00021 0.00126 0.00034 0.00038 0.00023 0.00021 0.00027 0.00034 0.00028 0.00023 0.00027 0.00204 0.00028 0.00029 0.00027 0.00032 0.00204 0.00120 0.00029 0.00107 0.00032 0.00046 0.00120 0.00066 0.00107 0.00027 0.00046 0.00026 0.00066 σVx 0.00024 0.00027 (m/y) 0.00025 0.00026 0.00031 0.00024 0.00186 0.00025 0.00109 0.00028 0.00047 0.00018 0.00025 0.00038 0.00037 0.00085 σVy (m/y) 0.00175 σVy 0.00162 (m/y) 0.00024 0.00175 0.00018 0.00162 0.00016 0.00024 0.00020 0.00018 0.00047 0.00016 0.00111 0.00020 0.00029 0.00047 0.00016 0.00111 0.00026 0.00029 0.00018 0.00016 0.00021 0.00026 0.00026 0.00018 0.00025 0.00021 0.00126 0.00026 0.00018 0.00025 0.00029 0.00126 0.00112 0.00018 0.00100 0.00029 0.00033 0.00112 0.00040 0.00100 0.00018 0.00033 0.00021 0.00040 σVy 0.00017 0.00018 (m/y) 0.00019 0.00021 0.00024 0.00017 0.00105 0.00019 0.00061 0.00019 0.00043 0.00014 0.00018 0.00030 0.00031 0.00072 σVz (m/y) 0.00204 σVz 0.00189 (m/y) 0.00026 0.00204 0.00022 0.00189 0.00019 0.00026 0.00029 0.00022 0.00055 0.00019 0.00128 0.00029 0.00045 0.00055 0.00023 0.00128 0.00036 0.00045 0.00023 0.00027 0.00036 0.00026 0.00023 0.00025 0.00027 0.00186 0.00026 0.00029 0.00025 0.00035 0.00186 0.00174 0.00029 0.00157 0.00035 0.00045 0.00174 0.00060 0.00157 0.00024 0.00045 0.00030 0.00060 σVz 0.00022 0.00024 (m/y) 0.00024 0.00030 0.00033 0.00022 0.00158 0.00024 0.00092 0.00027 0.00052 0.00016 0.00024 0.00034 0.00038 0.00086 Nokta X (m) Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 CORU_GPS 3975761.90264 DATC_1PS DATC_GPS DEIR_GPS Nokta DENI_GPS DIDI_GPS BASK_1PS DINA_GPS BASK_GPS DIPK_GPS BAYB_GPS DIVR_GPS BCAK_GPS DIYB_1PS BEYS_GPS DIYB_GPS BILE_GPS DUM2_GPS BING_1PS EDIR_GPS BING_GPS EKIZ_GPS BOGZ_GPS ELAZ_GPS BOLU_GPS ELMI_GPS BOYT_GPS EMIR_GPS BOZT_GPS ERDT_GPS BOZU_GPS ERGN_GPS BTMN_GPS ERZ1_GPS BURS_GPS ERZI_GPS CANA_1PS ERZR_GPS CANA_GPS ESKS_GPS CANK_GPS ESME_GPS CATK_1PS FASA_GPS CATK_GPS Nokta FEEK_GPS CAV1_GPS FETH_GPS CAVD_GPS FINI_GPS CESM_GPS GEME_GPS CIHA_GPS GIRS_GPS CINC_GPS GUMU_GPS CMLD_GPS GURU_GPS GYUR_GPS HAKK_1PS HAKK_GPS HALP_GPS HARC_GPS HAT1_GPS HATA_GPS 4533056.99938 4533057.00255 4354177.87423 X (m) 4412026.33276 4511088.98854 3618144.31962 4347405.99783 3618144.34456 4297914.34683 3724825.07487 3884499.27531 4366381.22684 3847302.97210 4298980.61314 3847301.71957 4229802.39475 4229005.98975 3780877.89603 4267856.19918 3780877.91035 4006747.03342 4042636.10369 3862979.12565 4122737.13733 4438085.15177 3931121.57385 4247338.73430 4254713.28550 4302815.48229 4243032.53557 3855072.03382 3796501.16567 3789694.38525 4265347.97372 3789706.20169 4374891.44656 3684388.57517 4374891.41644 4233442.93855 4038848.25371 4371961.56749 3677361.01457 3822604.24338 3677361.03776 X (m) 4086437.89183 4422030.80013 4476942.23681 4422142.11278 4450189.59557 4490049.34978 4001582.54895 4187342.48310 3782947.62999 4467493.02625 3751012.95754 4098740.53728 3964282.89852 4376414.34486 3657828.77420 3657828.78111 4195041.32934 4293416.42539 4160635.18270 4160364.78632 Y (m) Z (m) 2782018.50071 2379084.11043 2379084.12495 2378749.05337 Y (m) 2454909.06643 2325222.78052 3496113.69632 2526832.31698 3496113.73737 2920274.50945 3146766.94886 3046261.71514 2594413.64243 3249783.74015 2659931.99914 3249782.69382 2439852.69621 2380190.12474 3229264.16521 2132620.90863 3229264.16388 3039957.52536 2857592.32548 3156913.29485 2536526.43335 2542811.11848 2731860.85909 2566611.85900 2337311.44151 2269380.11027 2454529.12359 3207162.19603 3318261.82633 3124662.72383 2365803.28334 3124667.15161 2173079.55867 3231743.89405 2173079.47381 2490068.30585 2684459.21784 2422806.00650 3436484.60128 2931571.01756 3436484.60740 Y (m) 2959427.72872 2521110.50188 2494267.75233 2521339.25244 2584502.86723 2226201.25169 2915955.50331 2711236.70890 2997054.39431 2371395.25290 3093875.08759 2608623.41857 3020834.78092 2840933.15293 3500279.40268 3500279.40285 2849168.09551 2394865.92908 3040200.79971 3039661.13046 4126901.92300 3791550.39287 3791550.40676 3995884.14058 Z (m) 3884891.07745 3850343.51153 3910667.65452 3912082.83237 3910667.66411 3686590.23159 4100328.40018 4026933.23443 3846218.05704 3901931.58573 3877883.26147 3901930.37941 4090382.20972 4126495.13392 3983169.49595 4218916.87155 3983169.51141 3911404.58282 4009697.44521 3962226.82855 4140560.70693 3799379.19084 4201198.45377 3994897.10119 4123337.67651 4111396.40755 4068391.03457 3929594.19868 3893902.15998 4057119.18481 4096299.29281 4057105.01834 4087527.73874 4071179.89984 4087527.71765 4056858.51658 4130037.96522 3950029.95726 3907027.16773 4166264.59215 3907027.16417 Z (m) 3889620.69649 3832164.16949 3784205.84302 3831920.99450 3755291.14754 3931995.65071 4009036.16690 3962713.14115 4155987.95513 3873038.93550 4115853.76533 4120424.38561 3968732.49743 3656179.06195 3869176.60807 3869176.59846 3857488.10334 4050966.42231 3746202.50328 3746945.11680 σX (m) σY (m) 0.00044 0.00033 0.00103 0.00060 0.00309 0.00171 0.00046 0.00029 σX (m) σY (m) 0.00054 0.00042 0.00032 0.00078 0.00022 0.00080 0.00037 0.00499 0.00025 0.00514 0.00041 0.00035 0.00031 0.00040 0.00049 0.00025 0.00040 0.00036 0.00075 0.00026 0.00064 0.00035 0.00348 0.00028 0.00296 0.00042 0.00049 0.00048 0.00052 0.00055 0.00045 0.00217 0.00031 0.00247 0.00056 0.00033 0.00045 0.00043 0.00067 0.00026 0.00055 0.00036 0.00035 0.00032 0.00024 0.00043 0.00045 0.00028 0.00030 0.00039 0.00036 0.00028 0.00041 0.00047 0.00035 0.00040 0.00040 0.00044 0.00036 0.00037 0.00049 0.00079 0.00025 0.00071 0.00041 0.00049 0.00039 0.00044 0.00062 0.00037 0.00033 0.00025 0.00045 0.00041 0.00067 0.00027 0.00073 0.00039 0.00306 0.00038 0.00326 σX (m) σY (m) 0.00058 0.00024 0.00044 0.00034 0.00038 0.00193 0.00026 0.00116 0.00055 0.00043 0.00037 0.00027 0.00037 0.00038 0.00034 0.00029 0.00050 0.00037 0.00041 0.00024 0.00054 0.00038 0.00044 0.00027 0.00047 0.00044 0.00050 0.00040 0.00064 0.00059 0.00192 0.00188 0.00044 0.00032 68 0.00057 0.00047 0.00083 0.00067 0.00057 0.00046 σZ (m) Vx (m/y) Vy (m/y) Vz (m/y) 0.00043 0.00088 0.00262 0.00042 σZ (m) 0.00052 0.00028 0.00083 0.00033 0.00583 0.00035 0.00041 0.00048 0.00032 0.00074 0.00032 0.00353 0.00040 0.00041 0.00055 0.00046 0.00258 0.00052 0.00042 0.00066 0.00036 0.00032 0.00043 0.00041 0.00038 0.00034 0.00038 0.00044 0.00038 0.00047 0.00045 0.00081 0.00038 0.00049 0.00061 0.00035 0.00042 0.00037 0.00082 0.00034 0.00487 σZ (m) 0.00052 0.00032 0.00035 0.00175 0.00047 0.00038 0.00034 0.00037 0.00051 0.00032 0.00052 0.00036 0.00041 0.00042 0.00061 0.00198 0.00039 0.00051 0.00077 0.00055 -0.01244 0.00238 -0.00064 -0.00332 Vx (m/y) 0.00111 0.00293 -0.02557 -0.00626 -0.02875 -0.01661 -0.02225 -0.01637 -0.00769 -0.02270 -0.00950 -0.02515 -0.00612 -0.00914 -0.02023 -0.02104 -0.02172 -0.01780 -0.01678 -0.01744 -0.01201 -0.00678 -0.01994 -0.00640 -0.00902 -0.00708 -0.00545 -0.02312 -0.02365 -0.01553 -0.00634 -0.01744 -0.00729 -0.02280 -0.00527 -0.00583 -0.00999 -0.00393 -0.02769 -0.02142 -0.02650 Vx (m/y) -0.01650 -0.00360 -0.00464 -0.00400 -0.01112 0.00216 -0.01262 -0.01042 -0.02273 0.00192 -0.02145 -0.00683 -0.01658 -0.01866 -0.02234 -0.02221 -0.01464 -0.00616 -0.02152 -0.02121 0.00153 0.01489 0.01181 0.00017 Vy (m/y) 0.00514 0.00766 0.00504 0.00201 0.00359 0.00958 0.01484 -0.00019 0.00667 0.00511 0.00428 0.00311 -0.00111 0.00092 0.00342 0.01598 0.00256 0.00171 -0.00213 -0.00119 0.00694 0.00796 0.01421 -0.00002 0.00342 0.00381 -0.00107 0.00416 0.00550 0.00453 -0.00042 0.00506 -0.00668 0.01476 0.00518 -0.00104 0.00060 0.00032 0.00554 0.01386 0.00696 Vy (m/y) 0.00282 0.00664 0.00938 0.00728 0.01147 0.00667 -0.00155 0.00038 0.01385 0.00561 0.01510 0.00049 0.00065 0.01101 0.01414 0.01623 0.00439 -0.00101 0.00840 0.00787 0.00969 -0.01303 -0.01631 0.00199 Vz (m/y) 0.00119 -0.01240 0.02031 0.00207 0.01451 0.01100 0.00818 0.01340 0.00341 0.01828 0.00462 0.01752 0.00452 0.00515 0.01552 0.00709 0.01242 0.01254 0.00764 0.01317 0.00894 0.00109 0.00640 0.00515 0.00476 0.00346 0.00443 0.01805 0.01875 0.01091 0.00437 0.01011 0.00076 0.00920 0.00121 0.00463 0.00804 0.00062 0.02013 0.00771 0.01475 Vz (m/y) 0.01184 0.00086 -0.00612 0.00275 0.00268 -0.00955 0.01122 0.00696 0.00743 -0.00824 0.00826 0.00576 0.01252 0.00704 0.00432 0.00286 0.01064 0.00423 0.00942 0.01541 σVx (m/y) 0.00031 0.00186 0.00109 0.00028 σVx 0.00047 (m/y) 0.00018 0.00180 0.00025 0.00167 0.00038 0.00026 0.00037 0.00024 0.00085 0.00020 0.00129 0.00030 0.00026 0.00053 0.00073 0.00126 0.00045 0.00038 0.00069 0.00021 0.00030 0.00034 0.00035 0.00023 0.00020 0.00027 0.00043 0.00028 0.00061 0.00027 0.00028 0.00204 0.00042 0.00029 0.00032 0.00028 0.00120 σVx 0.00039 0.00107 (m/y) 0.00045 0.00046 0.00024 0.00066 0.00040 0.00027 0.00045 0.00026 0.00026 0.00024 0.00039 0.00025 0.00025 0.00052 0.00077 0.00066 0.00026 0.00032 0.00547 0.00028 σVy σVz (m/y) (m/y) 0.00024 S.OZDEMIR 0.00033 0.00105 0.00158 0.00061 0.00092 0.00019 σVy 0.00027 σVz 0.00043 (m/y) 0.00052 (m/y) 0.00014 0.00204 0.00016 0.00175 0.00018 0.00189 0.00024 0.00162 0.00030 0.00026 0.00034 0.00024 0.00031 0.00022 0.00038 0.00018 0.00072 0.00019 0.00086 0.00016 0.00110 0.00029 0.00130 0.00020 0.00032 0.00055 0.00020 0.00047 0.00046 0.00128 0.00090 0.00111 0.00038 0.00045 0.00041 0.00029 0.00057 0.00023 0.00070 0.00016 0.00023 0.00036 0.00035 0.00026 0.00024 0.00023 0.00033 0.00018 0.00018 0.00027 0.00020 0.00021 0.00039 0.00026 0.00041 0.00026 0.00053 0.00025 0.00071 0.00025 0.00025 0.00186 0.00029 0.00126 0.00040 0.00029 0.00040 0.00018 0.00021 0.00035 0.00030 0.00029 0.00018 0.00174 0.00026 0.00112 σVy σVz 0.00047 0.00157 0.00022 0.00100 (m/y) 0.00045 (m/y) 0.00034 0.00043 0.00033 0.00017 0.00040 0.00026 0.00060 0.00027 0.00018 0.00037 0.00024 0.00052 0.00021 0.00037 0.00030 0.00023 0.00017 0.00027 0.00022 0.00034 0.00019 0.00040 0.00024 0.00025 0.00020 0.00048 0.00043 0.00075 0.00078 0.00064 0.00067 0.00020 0.00025 0.00039 0.00025 0.00478 0.00522 0.00023 0.00028 FETH_GPS 4476942.23681 FINI_GPS 4450189.59557 4001582.54895 HaritaGEME_GPS Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 GIRS_GPS 3782947.62999 GUMU_GPS 3751012.95754 GURU_GPS 3964282.89852 Nokta X (m) GYUR_GPS 4376414.34486 BASK_1PS 3657828.77420 3618144.31962 HAKK_1PS BASK_GPS 3618144.34456 HAKK_GPS 3657828.78111 BAYB_GPS 4195041.32934 3724825.07487 HALP_GPS BCAK_GPS 4293416.42539 4366381.22684 HARC_GPS BEYS_GPS 4160635.18270 4298980.61314 HAT1_GPS BILE_GPS 4160364.78632 4229802.39475 HATA_GPS BING_1PS 3780877.89603 HEND_GPS 4156191.54529 BING_GPS 3687743.00521 3780877.91035 HINI_GPS BOGZ_GPS 3625113.34776 4042636.10369 HORS_GPS BOLU_GPS 3954532.71017 4122737.13733 HRN1_GPS BOYT_GPS 3954876.38226 3931121.57385 HRRN_GPS BOZT_GPS 4161311.88079 4254713.28550 HYMN_GPS BOZU_GPS 3522555.15039 4243032.53557 IGIR_1PS BTMN_GPS 3522555.15165 3796501.16567 IGIR_GPS BURS_GPS 3947751.21868 4265347.97372 INE1_GPS CANA_1PS 3947747.43973 4374891.44656 INEB_GPS CANA_GPS 4323568.78371 4374891.41644 IPS1_GPS CANK_GPS 4324027.78154 4038848.25371 IPSA_GPS Nokta X (m) CATK_1PS 4138370.26811 3677361.01457 ISKD_GPS ISKN_GPS CATK_GPS 4143266.32411 3677361.03776 ISPT_GPS CAV1_GPS 4346416.19493 4422030.80013 ISTN_GPS CAVD_GPS 4223661.03623 4422142.11278 IZMI_GPS CESM_GPS 4456584.31163 4490049.34978 IZMT_GPS 4189506.34862 CIHA_GPS 4187342.48310 KAMN_GPS CINC_GPS 4256387.88200 4467493.02625 KANT_GDU CMLD_GPS 4209902.99414 4098740.53728 KAPN_GPS 4212053.56359 KARB_GPS 4206855.66530 KARS_GPS 3545202.25290 KART_GPS 4290215.03597 KAYS_GPS 4056743.63349 KIKA_GPS 4389217.28171 KIRL_GPS 4238828.79887 KIRS_GPS 4098385.60160 2494267.75233 2584502.86723 2915955.50331 2997054.39431 3093875.08759 3020834.78092 Y (m) 2840933.15293 3496113.69632 3500279.40268 3496113.73737 3500279.40285 3146766.94886 2849168.09551 2594413.64243 2394865.92908 2659931.99914 3040200.79971 2439852.69621 3039661.13046 3229264.16521 2471765.54917 3229264.16388 3285172.78869 2857592.32548 3283287.11393 2536526.43335 3203017.29842 2731860.85909 3202227.95055 2337311.44151 2650610.45934 2454529.12359 3403861.15861 3318261.82633 3403861.16564 2365803.28334 2639084.99766 2173079.55867 2639078.88894 2173079.47381 2144875.31854 2684459.21784 2144564.43142 Y (m) 3436484.60128 3026641.82890 3026429.02880 3436484.60740 2567083.33782 2521110.50188 2325014.97889 2521339.25244 2278765.52673 2226201.25169 2414031.29254 2711236.70890 2787453.45934 2371395.25290 2339491.49282 2608623.41857 2790745.01928 2301542.27520 3313096.08771 2313189.11992 2896261.00141 2301675.16324 2180140.98921 2780607.92625 3784205.84302 3755291.14754 4009036.16690 4155987.95513 4115853.76533 3968732.49743 Z (m) 3656179.06195 3910667.65452 3869176.60807 3910667.66411 3869176.59846 4100328.40018 3857488.10334 3846218.05704 4050966.42231 3877883.26147 3746202.50328 4090382.20972 3746945.11680 3983169.49595 4145350.57818 3983169.51141 4025157.47236 4009697.44521 4082551.25285 4140560.70693 3832852.20338 4201198.45377 3833205.82739 4123337.67651 4030510.13163 4068391.03457 4072528.05387 3893902.15998 4072528.06668 4096299.29281 4243935.79434 4087527.73874 4243943.54810 4087527.71765 4155880.62824 4130037.96522 4155539.26060 Z (m) 3907027.16773 3781268.59833 3776473.12348 3907027.16417 3887251.73905 3832164.16949 4161716.16387 3831920.99450 3939930.84981 3931995.65071 4146014.76773 3962713.14115 3835136.47240 3873038.93550 4167619.18154 4120424.38561 3881074.76378 4191502.30733 4128377.85915 4100818.24596 3967817.78707 4001606.82527 4224130.38551 4007175.41611 0.00038 0.00026 0.00055 0.00037 0.00037 0.00034 0.00050 0.00041 0.00054 0.00044 0.00047 0.00044 σX (m) σY (m) 0.00050 0.00040 0.00080 0.00059 0.00078 0.00064 0.00514 0.00499 0.00192 0.00188 0.00040 0.00032 0.00035 0.00044 0.00036 0.00047 0.00025 0.00057 0.00035 0.00067 0.00026 0.00083 0.00042 0.00046 0.00028 0.00057 0.00055 0.00048 0.00041 0.00030 0.00247 0.00030 0.00217 0.00034 0.00043 0.00053 0.00033 0.00058 0.00036 0.00043 0.00026 0.00048 0.00043 0.00075 0.00032 0.00086 0.00039 0.00040 0.00028 0.00049 0.00041 0.00054 0.00028 0.00057 0.00040 0.00258 0.00035 0.00266 0.00049 0.00035 0.00036 0.00048 0.00041 0.00479 0.00025 0.00352 0.00062 0.00160 0.00039 0.00268 0.00045 0.00033 0.00044 σX (m) σY (m) 0.00073 0.00058 0.00067 0.00075 0.00131 0.00326 0.00105 0.00306 0.00052 0.00034 0.00036 0.00024 0.00029 0.00193 0.00022 0.00116 0.00040 0.00043 0.00027 0.00034 0.00038 0.00024 0.00029 0.00078 0.00037 0.00054 0.00024 0.00053 0.00038 0.00042 0.00027 0.00064 0.00055 0.00037 0.00025 0.00054 0.00050 0.00046 0.00031 0.00051 0.00039 0.00040 69 0.00028 0.00042 0.00025 0.00036 0.00030 0.00035 -0.00464 0.00938 -0.00612 0.00024 0.00017 0.00026 0.00047 -0.01112 0.01147 0.00268 0.00040 0.00027 0.00037 0.00034 -0.01262 -0.00155 İstasyon 0.01122 0.00045 0.00052 0.00037 TUSAGA ve TUSAGA-Aktif Koordinat ve Hızlarının Hesaplanması 0.00051 -0.02273 0.01385 0.00743 0.00026 0.00023 0.00027 0.00052 -0.02145 0.01510 0.00826 0.00039 0.00034 0.00040 σVx 0.00025 σVy 0.00020 σVz 0.00041 -0.01658 0.00065 0.01252 0.00025 σZ (m) Vx (m/y) Vy (m/y) Vz (m/y) (m/y) 0.00048 (m/y) 0.00043 (m/y) 0.00042 -0.01866 0.01101 0.00704 0.00052 0.00083 -0.02234 -0.02557 0.01414 0.00504 0.00432 0.02031 0.00077 0.00180 0.00075 0.00175 0.00078 0.00204 0.00061 0.00583 -0.02875 0.00359 0.01451 0.00167 0.00162 0.00189 0.00198 -0.02221 0.01623 0.00286 0.00066 0.00064 0.00067 0.00041 -0.01464 -0.02225 0.00439 0.01484 0.01064 0.00818 0.00026 0.00020 0.00024 0.00025 0.00026 0.00039 0.00032 -0.00616 -0.00769 -0.00101 0.00667 0.00423 0.00341 0.00032 0.00024 0.00039 0.00018 0.00025 0.00022 0.00051 0.00032 -0.02152 -0.00950 0.00840 0.00428 0.00942 0.00462 0.00547 0.00020 0.00478 0.00016 0.00522 0.00019 0.00077 0.00040 -0.02121 -0.00612 -0.00111 0.00452 0.00028 0.00030 0.00023 0.00020 0.00028 0.00029 0.00055 0.00787 0.01541 0.00055 -0.02023 0.00342 0.01552 0.00053 0.00047 0.00055 0.00039 -0.01675 0.01256 0.00554 0.00025 0.00022 0.00026 0.00258 -0.02570 -0.02172 0.01183 0.00256 0.01004 0.01242 0.00028 0.00126 0.00026 0.00111 0.00031 0.00128 0.00035 0.00042 -0.02513 -0.01678 -0.00213 0.00764 0.00053 0.00038 0.00050 0.00029 0.00063 0.00045 0.00060 0.01506 0.00986 0.00036 -0.02660 -0.01201 0.00296 0.00694 0.01820 0.00894 0.00052 0.00021 0.00048 0.00016 0.00047 0.00023 0.00044 0.00043 -0.02371 -0.01994 0.00463 0.01421 0.01744 0.00640 0.00030 0.00034 0.00026 0.00029 0.00036 0.00085 0.00038 -0.00823 -0.00902 -0.00038 0.00342 0.00549 0.00476 0.00024 0.00023 0.00021 0.00018 0.00022 0.00023 0.00045 0.00038 -0.02679 -0.00545 -0.00107 0.00443 0.00099 0.00027 0.00096 0.00021 0.00115 0.00027 0.00061 0.01574 0.00980 0.00038 -0.02836 -0.02365 0.01368 0.00550 0.00895 0.01875 0.00088 0.00028 0.00085 0.00026 0.00103 0.00026 0.00312 0.00045 -0.02213 -0.00634 -0.00042 0.00437 0.00067 0.00027 0.00050 0.00025 0.00074 0.00025 0.00051 0.01383 0.00943 0.00038 -0.02236 -0.00729 -0.00479 -0.00668 0.00694 0.00076 0.00114 0.00204 0.00155 0.00126 0.00068 0.00186 0.00204 0.00061 -0.00519 -0.00527 0.00457 0.00518 0.00108 0.00121 0.00837 0.00029 0.00785 0.00018 0.00831 0.00029 0.00243 σVx 0.00016 σVy 0.00019 σVz -0.00999 0.01738 0.00060 0.00696 0.00804 0.00020 0.00032 0.00029 0.00035 0.00042 -0.01634 σZ (m) Vx (m/y) Vy (m/y) Vz (m/y) (m/y) (m/y) (m/y) 0.00082 -0.01432 -0.02769 -0.00020 0.00554 -0.00341 0.02013 0.00565 0.00120 0.00487 0.00112 0.00519 0.00174 0.00065 0.00116 0.00487 -0.02124 -0.02650 0.00693 0.00696 0.01619 0.01475 0.00070 0.00107 0.00057 0.00100 0.00063 0.00157 0.00045 0.00032 -0.00656 -0.00360 0.00244 0.00664 0.00158 0.00086 0.00042 0.00046 0.00031 0.00033 0.00037 0.00045 0.00027 0.00175 -0.01852 -0.00400 0.01663 0.00728 0.00687 0.00275 0.00020 0.00066 0.00018 0.00040 0.00019 0.00060 0.00035 0.00038 0.00085 0.00216 0.00299 0.00667 -0.00534 -0.00955 0.00023 0.00027 0.00016 0.00018 0.00021 0.00024 0.00032 -0.01585 0.01390 0.00619 0.00022 0.00017 0.00021 0.00037 -0.01042 0.00038 0.00696 0.00026 0.00021 0.00030 0.00069 0.00194 0.00097 0.00032 -0.02364 0.00192 -0.00056 0.00561 -0.00824 0.00024 0.00066 0.00017 0.00087 0.00022 0.00050 0.00036 -0.01835 -0.00683 0.01814 0.00049 0.00624 0.00576 0.00026 0.00025 0.00021 0.00019 0.00024 0.00056 -0.02004 -0.00034 0.00677 0.00105 0.00123 0.00083 0.00035 -0.01822 0.01808 0.00657 0.00021 0.00016 0.00021 0.00059 -0.02514 0.01555 0.00786 0.00062 0.00058 0.00076 0.00043 -0.00727 0.00112 0.00414 0.00024 0.00017 0.00023 0.00049 -0.01538 0.00023 0.01007 0.00036 0.00028 0.00036 0.00036 -0.00215 0.00182 0.00009 0.00025 0.00020 0.00023 0.00040 -0.01838 0.01816 0.00661 0.00028 0.00017 0.00029 0.00034 -0.01080 -0.00062 0.00868 0.00026 0.00026 0.00024 ISTN_GPS 4223661.03623 IZMI_GPS 4456584.31163 IZMT_GPS 4189506.34862 HaritaKAMN_GPS Dergisi Ocak4256387.88200 2016 Sayı 155 KANT_GDU 4209902.99414 KAPN_GPS 4212053.56359 KARB_GPS 4206855.66530 Nokta X (m) KARS_GPS 3545202.25290 KART_GPS 3618144.31962 4290215.03597 BASK_1PS KAYS_GPS 3618144.34456 4056743.63349 BASK_GPS KIKA_GPS 3724825.07487 4389217.28171 BAYB_GPS KIRL_GPS 4366381.22684 4238828.79887 BCAK_GPS KIRS_GPS 4298980.61314 4098385.60160 BEYS_GPS KKAL_GPS 4229802.39475 4088935.96101 BILE_GPS KLIS_GPS 3780877.89603 4082921.95900 BING_1PS KLUU_GPS 3780877.91035 4155559.19598 BING_GPS KNY1_GPS 4042636.10369 4254239.00713 BOGZ_GPS KNYA_1PS 4122737.13733 4243584.91005 BOLU_GPS KNYA_GPS 3931121.57385 4243584.91952 BOYT_GPS KRBK_GPS 4254713.28550 4043710.77280 BOZT_GPS KRS1_1PS 4243032.53557 3542999.81593 BOZU_GPS KRS1_GPS 3796501.16567 3542999.82818 BTMN_GPS KSTM_GPS 4265347.97372 3984936.85599 BURS_GPS Nokta X (m) KURU_GPS 4374891.44656 4003510.57921 CANA_1PS KUTA_GPS CANA_GPS 4274186.13852 4374891.41644 LDML_GPS CANK_GPS 4121952.12329 4038848.25371 LEFK_GPS CATK_1PS 4358706.51829 3677361.01457 MADT_GPS CATK_GPS 4298035.82290 3677361.03776 MALY_GPS CAV1_GPS 3936259.64481 4422030.80013 MALZ_GPS CAVD_GPS 3651048.12334 4422142.11278 MARA_GPS CESM_GPS 4045897.87468 4490049.34978 MARD_GPS CIHA_GPS 3849706.84646 4187342.48310 MER1_GPS CINC_GPS 4260027.58529 4467493.02625 MERS_GPS CMLD_GPS 4239149.51206 4098740.53728 MGOS_GPS 4333261.05389 MIDY_GPS 3807624.21609 MIHA_GPS 4180701.70203 MLTY_GPS 3925510.01752 MLZ1_GPS 3650349.12806 MRSI_GPS 4209893.97983 MUGL_GPS 4475459.01302 MUR1_GPS 3585956.41625 2325014.97889 2278765.52673 2414031.29254 2787453.45934 2339491.49282 2790745.01928 2301542.27520 Y (m) 3313096.08771 2313189.11992 3496113.69632 2896261.00141 3496113.73737 2301675.16324 3146766.94886 2180140.98921 2594413.64243 2780607.92625 2659931.99914 2708243.46828 2439852.69621 3089253.76629 3229264.16521 2705396.68516 3229264.16388 2707781.60681 2857592.32548 2704006.75775 2536526.43335 2704006.72904 2731860.85909 2593617.59348 2337311.44151 3314720.18212 2454529.12359 3314720.19192 3318261.82633 2665216.30590 2365803.28334 Y (m) 2571959.07486 2173079.55867 2457652.46885 2173079.47381 2652205.22838 2684459.21784 2868899.66428 3436484.60128 2245711.71451 3436484.60740 3099410.17414 2521110.50188 3349181.89634 2521339.25244 3041185.23451 2226201.25169 3314578.29375 2711236.70890 2261450.05815 2371395.25290 2886967.93440 2608623.41857 2912641.66794 3351844.29947 2561424.23425 3114139.13375 3349687.24712 2904492.46270 2416283.16188 3434313.92333 4161716.16387 3939930.84981 4146014.76773 3835136.47240 4167619.18154 3881074.76378 4191502.30733 Z (m) 4128377.85915 4100818.24596 3910667.65452 3967817.78707 3910667.66411 4001606.82527 4100328.40018 4224130.38551 3846218.05704 4007175.41611 3877883.26147 4065148.07311 4090382.20972 3791925.05061 3983169.49595 3999801.18637 3983169.51141 3893800.50055 4009697.44521 3908123.89911 4140560.70693 3908123.89969 4201198.45377 4182089.64534 4123337.67651 4129002.51336 4068391.03457 4129002.53104 3893902.15998 4194002.77661 4096299.29281 Z (m) 4232936.93899 4087527.73874 4034348.40770 4087527.71765 4069009.65112 4130037.96522 3655675.39103 3907027.16773 4130242.19673 3907027.16417 3935525.12945 3832164.16949 4005632.84801 3831920.99450 3869047.03361 3931995.65071 3845502.42188 3962713.14115 4159711.24437 3873038.93550 3778876.95437 4120424.38561 3651135.65960 3854881.05006 4067956.96206 3934753.04932 4005884.10234 3797979.74237 3836973.80947 3992711.97346 0.00029 0.00022 0.00040 0.00027 0.00034 0.00024 0.00078 0.00054 0.00053 0.00042 0.00064 0.00055 0.00037 0.00025 σX (m) σY (m) 0.00054 0.00050 0.00046 0.00078 0.00031 0.00080 0.00051 0.00499 0.00039 0.00514 0.00028 0.00040 0.00035 0.00042 0.00025 0.00036 0.00036 0.00026 0.00030 0.00035 0.00034 0.00028 0.00026 0.00042 0.00052 0.00048 0.00047 0.00055 0.00041 0.00217 0.00030 0.00247 0.00074 0.00033 0.00052 0.00043 0.00058 0.00026 0.00042 0.00036 0.00049 0.00032 0.00042 0.00043 0.00038 0.00028 0.00039 0.00064 0.00028 0.00060 0.00041 0.00299 0.00035 0.00281 0.00040 0.00041 0.00036 0.00035 0.00049 σX (m) σY (m) 0.00032 0.00025 0.00024 0.00041 0.00045 0.00062 0.00029 0.00039 0.00033 0.00045 0.00024 0.00033 0.00040 0.00073 0.00029 0.00067 0.00079 0.00326 0.00045 0.00306 0.00052 0.00034 0.00044 0.00024 0.00192 0.00193 0.00184 0.00116 0.00050 0.00043 0.00040 0.00027 0.00034 0.00038 0.00030 0.00029 0.00038 0.00037 0.00025 0.00024 0.00129 0.00038 0.00176 0.00027 0.00035 0.00029 0.00033 0.00030 0.00034 0.00024 0.00101 0.00084 0.00067 0.00061 70 0.00037 0.00029 0.00044 0.00029 0.00103 0.00099 0.00027 0.00035 0.00032 0.00069 0.00050 0.00056 0.00035 σZ (m) 0.00059 0.00043 0.00083 0.00049 0.00583 0.00036 0.00041 0.00040 0.00032 0.00034 0.00032 0.00033 0.00040 0.00048 0.00055 0.00039 0.00258 0.00066 0.00042 0.00051 0.00036 0.00045 0.00043 0.00037 0.00038 0.00070 0.00038 0.00342 0.00038 0.00039 0.00045 σZ (m) 0.00032 0.00038 0.00041 0.00061 0.00032 0.00042 0.00034 0.00082 0.00075 0.00487 0.00048 0.00032 0.00261 0.00175 0.00046 0.00038 0.00032 0.00037 0.00036 0.00032 0.00052 0.00036 0.00030 0.00031 0.00031 0.00106 0.00070 0.00033 0.00039 0.00107 -0.01852 0.00085 -0.01585 -0.02364 -0.01835 -0.02004 -0.01822 Vx (m/y) -0.02514 -0.00727 -0.02557 -0.01538 -0.02875 -0.00215 -0.02225 -0.01838 -0.00769 -0.01080 -0.00950 -0.00931 -0.00612 -0.02257 -0.02023 -0.00942 -0.02172 -0.05541 -0.01678 -0.01154 -0.01201 -0.00978 -0.01994 -0.01944 -0.00902 -0.02399 -0.00545 -0.02648 -0.02365 -0.02080 -0.00634 Vx (m/y) -0.02076 -0.00729 -0.00573 -0.00527 -0.00649 -0.00999 -0.01789 -0.02769 -0.00476 -0.02650 -0.01869 -0.00360 -0.02919 -0.00400 -0.01872 0.00216 -0.02271 -0.01042 -0.01980 0.00192 -0.01780 -0.00683 -0.01876 -0.02304 -0.00583 -0.01973 -0.01323 -0.01583 0.00066 -0.02447 0.01663 0.00299 0.01390 -0.00056 0.01814 -0.00034 0.01808 Vy (m/y) 0.01555 0.00112 0.00504 0.00023 0.00359 0.00182 0.01484 0.01816 0.00667 -0.00062 0.00428 -0.00044 -0.00111 0.00501 0.00342 0.00125 0.00256 -0.03671 -0.00213 -0.00134 0.00694 0.00302 0.01421 0.01502 0.00342 0.01598 -0.00107 0.01366 0.00550 0.01361 -0.00042 Vy (m/y) 0.01559 -0.00668 -0.00042 0.00518 -0.00089 0.00060 0.01113 0.00554 0.00557 0.00696 0.00035 0.00664 0.01363 0.00728 0.00469 0.00667 0.00703 0.00038 0.01699 0.00561 0.00851 0.00049 0.01058 0.00680 -0.00101 -0.00039 0.00390 0.00557 0.00752 0.01834 0.00687 -0.00534 0.00619 0.00194 0.00624 0.00677 0.00657 Vz (m/y) 0.00786 0.00414 0.02031 0.01007 0.01451 0.00009 0.00818 0.00661 0.00341 0.00868 0.00462 0.00784 0.00452 0.01746 0.01552 0.00845 0.01242 -0.02486 0.00764 0.00529 0.00894 0.00766 0.00640 0.00759 0.00476 0.01026 0.00443 0.00858 0.01875 0.00736 0.00437 Vz (m/y) 0.00732 0.00076 0.00452 0.00121 0.00695 0.00804 0.01015 0.02013 0.00528 0.01475 0.01350 0.00086 0.01026 0.00275 0.01425 -0.00955 0.01929 0.00696 0.00733 -0.00824 0.01036 0.00576 0.01137 0.01947 0.00604 0.01315 0.00991 0.01013 -0.00681 0.01162 0.00020 0.00023 0.00022 0.00097 0.00026 0.00105 0.00021 σVx 0.00062 (m/y) 0.00024 0.00180 0.00036 0.00167 0.00025 0.00026 0.00028 0.00024 0.00026 0.00020 0.00027 0.00030 0.00071 0.00053 0.00024 0.00126 0.00300 0.00038 0.00348 0.00021 0.00021 0.00034 0.00022 0.00023 0.00109 0.00027 0.00098 0.00028 σVx 0.00037 0.00027 (m/y) 0.00019 0.00204 0.00032 0.00029 0.00031 0.00032 0.00027 0.00120 0.00056 0.00107 0.00049 0.00046 0.00100 0.00066 0.00045 0.00027 0.00022 0.00026 0.00022 0.00024 0.00083 0.00025 0.00021 0.00021 0.00021 0.00033 0.00309 0.00031 0.00032 0.00384 0.00018 0.00019 0.00016 0.00021 0.00017 0.00021 0.00066S.OZDEMIR 0.00087 0.00021 0.00024 0.00123 0.00083 0.00016 σVy 0.00021 σVz 0.00058 (m/y) 0.00076 (m/y) 0.00017 0.00204 0.00023 0.00175 0.00028 0.00189 0.00036 0.00162 0.00020 0.00026 0.00023 0.00024 0.00017 0.00022 0.00029 0.00018 0.00026 0.00019 0.00024 0.00016 0.00023 0.00029 0.00030 0.00020 0.00079 0.00055 0.00067 0.00047 0.00019 0.00128 0.00026 0.00111 0.00224 0.00045 0.00283 0.00029 0.00256 0.00023 0.00307 0.00016 0.00018 0.00036 0.00019 0.00026 0.00017 0.00023 0.00022 0.00018 0.00103 0.00027 0.00125 0.00021 0.00092 0.00026 0.00111 0.00026 σVy σVz 0.00041 0.00025 0.00031 0.00025 (m/y) 0.00186 (m/y) 0.00016 0.00020 0.00126 0.00021 0.00018 0.00030 0.00029 0.00024 0.00029 0.00032 0.00035 0.00021 0.00112 0.00023 0.00174 0.00031 0.00100 0.00054 0.00157 0.00047 0.00033 0.00042 0.00045 0.00096 0.00040 0.00137 0.00060 0.00036 0.00018 0.00043 0.00024 0.00021 0.00021 0.00030 0.00015 0.00017 0.00022 0.00116 0.00019 0.00028 0.00024 0.00020 0.00019 0.00021 0.00019 0.00017 0.00020 0.00028 0.00035 0.00289 0.00326 0.00026 0.00028 0.00023 0.00032 0.00374 0.00416 MALZ_GPS 3651048.12334 MARA_GPS 4045897.87468 3849706.84646 HaritaMARD_GPS Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 MER1_GPS 4260027.58529 MERS_GPS 4239149.51206 MGOS_GPS 4333261.05389 Nokta X (m) MIDY_GPS 3807624.21609 BASK_1PS 4180701.70203 3618144.31962 MIHA_GPS BASK_GPS 3925510.01752 3618144.34456 MLTY_GPS BAYB_GPS 3650349.12806 3724825.07487 MLZ1_GPS BCAK_GPS 4209893.97983 4366381.22684 MRSI_GPS BEYS_GPS 4475459.01302 4298980.61314 MUGL_GPS BILE_GPS 3585956.41625 4229802.39475 MUR1_GPS BING_1PS 3586016.98796 3780877.89603 MURA_1PS BING_GPS 3586016.95666 3780877.91035 MURA_GPS BOGZ_GPS 3728734.24940 4042636.10369 MUUS_GPS BOLU_GPS 4169069.13581 4122737.13733 NAHA_GPS BOYT_GPS 4103186.20042 3931121.57385 NEVS_GPS BOZT_GPS 4145854.57755 4254713.28550 NGDE_GPS BOZU_GPS 4141537.59949 4243032.53557 NIGD_GPS Nokta X (m) BTMN_GPS 4107230.24652 3796501.16567 ONIY_GPS OZAL_1PS BURS_GPS 3589305.90975 4265347.97372 OZAL_GPS CANA_1PS 3589305.90914 4374891.44656 POZA_GPS CANA_GPS 4161506.69902 4374891.41644 RDIY_GPS CANK_GPS 3868550.43955 4038848.25371 RHIY_GPS 3820827.05673 CATK_1PS 3677361.01457 RZE1_GPS CATK_GPS 3663979.08752 3677361.03776 SALH_GPS CAV1_GPS 4409101.61820 4422030.80013 SAM1_GPS CAVD_GPS 3865237.74853 4422142.11278 SAMN_GPS CESM_GPS 3866998.28826 4490049.34978 SARV_1PS 4313738.36816 CIHA_GPS 4187342.48310 SARV_GPS CINC_GPS 4313738.33973 4467493.02625 SARY_GPS CMLD_GPS 4231111.46707 4098740.53728 SEMD_GPS 3619196.63058 SHUT_GPS 4306791.98225 SIH1_GPS 4204315.38286 SIHI_GPS 4204426.85525 SILF_GPS 4265286.76646 SINP_GPS 3879379.59968 SIRN_GPS 3737528.51040 SIRT_GPS 3747604.79398 3349181.89634 3041185.23451 3314578.29375 2261450.05815 2886967.93440 2912641.66794 Y (m) 3351844.29947 3496113.69632 2561424.23425 3496113.73737 3114139.13375 3146766.94886 3349687.24712 2594413.64243 2904492.46270 2659931.99914 2416283.16188 2439852.69621 3434313.92333 3229264.16521 3434438.32693 3229264.16388 3434438.33707 2857592.32548 3299156.10418 2536526.43335 2538032.81728 2731860.85909 2841492.93445 2337311.44151 2859239.07273 2454529.12359 2865538.07164 Y (m) 3318261.82633 3011971.00154 3464782.10832 2365803.28334 3464782.11424 2173079.55867 2900048.29379 2173079.47381 2950853.23577 2684459.21784 3068819.02032 3436484.60128 3128569.85773 3436484.60740 2356570.05889 2521110.50188 2842807.58969 2521339.25244 2835986.10177 2226201.25169 2760581.60721 2711236.70890 2760581.58587 2371395.25290 2241812.29112 2608623.41857 3565760.68386 2533622.27110 2580068.09275 2580039.76308 2870088.89956 2731933.87987 3419638.42452 3366735.34725 4005632.84801 3869047.03361 3845502.42188 4159711.24437 3778876.95437 3651135.65960 Z (m) 3854881.05006 3910667.65452 4067956.96206 3910667.66411 3934753.04932 4100328.40018 4005884.10234 3846218.05704 3797979.74237 3877883.26147 3836973.80947 4090382.20972 3992711.97346 3983169.49595 3992555.41011 3983169.51141 3992555.41780 4009697.44521 3975259.57024 4140560.70693 4093162.95073 4201198.45377 3959954.41146 4123337.67651 3902900.49443 4068391.03457 3902607.01094 Z (m) 3893902.15998 3826521.26249 3963953.61806 4096299.29281 3963953.61693 4087527.73874 3855204.60554 4087527.71765 4111010.82960 4130037.96522 4071037.94037 3907027.16773 4165561.13585 3907027.16417 3947657.34324 3832164.16949 4188254.38929 3831920.99450 4191202.86614 3931995.65071 3791392.53609 3962713.14115 3791392.62121 3873038.93550 4199557.82286 4120424.38561 3845246.95748 3952810.95999 4031436.41118 4031324.52033 3762422.19019 4248135.43302 3864656.22654 3900048.83262 0.00192 0.00184 0.00050 0.00040 0.00034 0.00030 0.00038 0.00025 0.00129 0.00176 0.00035 0.00029 σX (m) σY (m) 0.00033 0.00030 0.00080 0.00024 0.00078 0.00034 0.00514 0.00084 0.00499 0.00101 0.00040 0.00061 0.00035 0.00067 0.00036 0.00029 0.00025 0.00037 0.00035 0.00029 0.00026 0.00044 0.00042 0.00099 0.00028 0.00103 0.00055 0.00160 0.00048 0.00164 0.00247 0.00280 0.00217 0.00288 0.00043 0.00041 0.00033 0.00047 0.00036 0.00026 0.00035 0.00043 0.00032 0.00042 0.00039 0.00027 0.00028 0.00035 0.00041 0.00027 0.00028 0.00034 σX (m) σY (m) 0.00040 0.00030 0.00035 0.00038 0.00044 0.00049 0.00041 0.00036 0.00166 0.00041 0.00161 0.00025 0.00059 0.00062 0.00044 0.00039 0.00050 0.00045 0.00040 0.00033 0.00039 0.00032 0.00073 0.00067 0.00082 0.00326 0.00072 0.00306 0.00035 0.00034 0.00022 0.00024 0.00038 0.00193 0.00031 0.00116 0.00164 0.00043 0.00144 0.00027 0.00075 0.00051 0.00038 0.00029 0.00402 0.00037 0.00266 0.00024 0.00040 0.00038 0.00025 0.00027 0.00049 0.00044 0.00051 0.00034 0.00044 0.00031 0.00054 0.00044 0.00050 0.00037 0.00039 71 0.00030 0.00043 0.00039 0.00070 0.00061 0.00261 -0.02919 0.01363 0.01026 0.00100 0.00096 0.00137 0.00046 -0.01872 0.00469 0.01425 0.00045 0.00036 0.00043 0.00032 -0.02271 0.00703 İstasyon 0.01929 0.00022 0.00021 0.00021 TUSAGA ve TUSAGA-Aktif Koordinat ve Hızlarının Hesaplanması 0.00036 -0.01980 0.01699 0.00733 0.00022 0.00015 0.00022 0.00052 -0.01780 0.00851 0.01036 0.00083 0.00116 0.00028 σVx 0.00020 σVy 0.00019 σVz 0.00030 -0.01876 0.01058 0.01137 0.00021 σZ (m) Vx (m/y) Vy (m/y) Vz (m/y) (m/y) 0.00021 (m/y) 0.00019 (m/y) 0.00031 -0.02304 0.00680 0.01947 0.00021 0.00083 -0.00583 -0.02557 -0.00101 0.00504 0.00604 0.02031 0.00021 0.00180 0.00017 0.00175 0.00020 0.00204 0.00031 0.00583 -0.01973 -0.02875 -0.00039 0.00359 0.01315 0.01451 0.00033 0.00167 0.00028 0.00162 0.00035 0.00189 0.00106 0.00041 -0.01323 -0.02225 0.00390 0.01484 0.00991 0.00818 0.00309 0.00026 0.00289 0.00024 0.00326 0.00026 0.00070 0.00032 -0.01583 -0.00769 0.00557 0.00667 0.01013 0.00341 0.00031 0.00024 0.00026 0.00018 0.00028 0.00022 0.00033 0.00032 -0.00950 0.00428 -0.00681 0.00462 0.00032 0.00020 0.00023 0.00016 0.00032 0.00019 0.00039 0.00066 0.00752 0.00040 -0.02447 -0.00612 -0.00111 0.00452 0.00384 0.00030 0.00374 0.00020 0.00416 0.00029 0.00107 0.01834 0.01162 0.00055 -0.02628 -0.02023 0.01503 0.00342 0.00528 0.01552 0.00144 0.00053 0.00140 0.00047 0.00168 0.00055 0.00195 0.00258 -0.02650 -0.02172 0.01031 0.00256 0.01298 0.01242 0.00096 0.00126 0.00093 0.00111 0.00114 0.00128 0.00345 0.00042 -0.02243 -0.01678 -0.00161 -0.00213 0.01326 0.00764 0.00082 0.00038 0.00076 0.00029 0.00115 0.00045 0.00049 0.00036 -0.00550 -0.01201 -0.00088 0.00694 0.00621 0.00894 0.00021 0.00017 0.00016 0.00020 0.00023 0.00033 0.00043 -0.01276 -0.01994 0.00075 0.01421 0.01061 0.00640 0.00028 0.00034 0.00022 0.00026 0.00027 0.00036 0.00039 0.00038 -0.01342 -0.00902 0.00307 0.00342 0.01112 0.00476 0.00022 0.00023 0.00017 0.00018 0.00020 0.00023 0.00032 σVx 0.00018 σVy 0.00020 σVz 0.00038 -0.01373 -0.00545 -0.00107 0.00443 0.00021 0.00027 0.00021 0.00027 0.00032 0.00280 0.01095 σZ (m) Vx (m/y) Vy (m/y) Vz (m/y) (m/y) (m/y) (m/y) 0.00038 -0.01814 -0.02365 0.00406 0.00550 0.01225 0.01875 0.00025 0.00028 0.00021 0.00026 0.00025 0.00026 0.00035 0.00047 0.00582 0.01771 0.00045 -0.02958 -0.00634 -0.00042 0.00437 0.00064 0.00027 0.00062 0.00025 0.00082 0.00025 0.00220 0.00720 0.01671 0.00038 -0.02729 -0.00729 -0.00668 0.00076 0.00056 0.00204 0.00055 0.00126 0.00073 0.00186 0.00053 0.00061 -0.01446 -0.00527 0.00482 0.00518 0.01136 0.00121 0.00042 0.00029 0.00030 0.00018 0.00039 0.00029 0.00052 0.00042 -0.01729 -0.00999 0.00524 0.00060 0.01079 0.00804 0.00027 0.00032 0.00023 0.00029 0.00029 0.00035 0.00039 -0.01648 0.00294 0.01088 0.00031 0.00026 0.00033 0.00082 -0.02769 0.00554 0.02013 0.00120 0.00112 0.00174 0.00086 0.00487 -0.02603 -0.02650 0.00998 0.00696 0.00305 0.01475 0.00093 0.00107 0.00086 0.00100 0.00095 0.00157 0.00030 0.00032 -0.00495 -0.00360 -0.00267 0.00664 -0.00421 0.00086 0.00024 0.00046 0.00017 0.00033 0.00023 0.00045 0.00038 0.00175 -0.02078 -0.00400 0.01439 0.00728 0.00805 0.00275 0.00050 0.00066 0.00043 0.00040 0.00052 0.00060 0.00191 0.00530 0.00055 0.00038 -0.02097 0.00216 0.01493 0.00667 -0.00955 0.00027 0.00048 0.00018 0.00063 0.00024 0.00075 -0.01448 0.00664 0.01177 0.00139 0.00092 0.00191 0.00037 -0.01042 0.00038 0.00696 0.00026 0.00021 0.00030 0.00562 0.00516 0.00131 0.00032 -0.01336 0.00192 0.00787 0.00561 -0.00824 0.00024 0.00087 0.00017 0.00181 0.00022 0.00038 0.00036 -0.01842 -0.00683 0.01762 0.00049 0.00625 0.00576 0.00027 0.00025 0.00018 0.00019 0.00027 0.00024 0.00048 -0.02632 0.00417 0.01860 0.00034 0.00033 0.00040 0.00045 -0.00564 0.00102 0.00373 0.00029 0.00021 0.00027 0.00040 -0.00635 -0.00010 0.00650 0.00087 0.00062 0.00080 0.00052 -0.00603 -0.00060 0.00536 0.00021 0.00017 0.00020 0.00043 -0.01582 0.00798 0.00914 0.00044 0.00035 0.00038 0.00041 -0.02260 0.01414 0.00573 0.00029 0.00023 0.00031 0.00042 -0.02128 0.00567 0.01393 0.00031 0.00030 0.00033 0.00063 -0.02591 0.00455 0.01677 0.00038 0.00034 0.00037 SAM1_GPS 3865237.74853 SAMN_GPS 3866998.28826 SARV_1PS 4313738.36816 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 SARV_GPS 4313738.33973 SARY_GPS 4231111.46707 SEMD_GPS 3619196.63058 Nokta X (m) SHUT_GPS 4306791.98225 BASK_1PS SIH1_GPS 3618144.31962 4204315.38286 BASK_GPS SIHI_GPS 3618144.34456 4204426.85525 BAYB_GPS SILF_GPS 3724825.07487 4265286.76646 BCAK_GPS SINP_GPS 4366381.22684 3879379.59968 BEYS_GPS SIRN_GPS 4298980.61314 3737528.51040 BILE_GPS SIRT_GPS 4229802.39475 3747604.79398 BING_1PS SIVE_GPS 3780877.89603 3906227.05270 BING_GPS SIVS_GPS 3780877.91035 3922745.13038 BOGZ_GPS SLEE_GPS 4042636.10369 4180827.67192 BOLU_GPS SSEH_GPS 4122737.13733 3843143.95895 BOYT_GPS SUNL_GPS 3931121.57385 4029961.97593 Nokta X (m) BOZT_GPS SURF_GPS 4254713.28550 3964029.90103 SVAS_GPS BOZU_GPS 3925596.18772 4243032.53557 TEKR_GPS BTMN_GPS 4278776.84536 3796501.16567 TNCE_GPS BURS_GPS 3822004.03071 4265347.97372 TOK1_GPS CANA_1PS 3911480.33348 4374891.44656 TOKA_GPS CANA_GPS 3911485.49664 4374891.41644 TRBN_GPS CANK_GPS 3708089.38862 4038848.25371 TUBI_GDU CATK_1PS 4211317.36418 3677361.01457 TUF1_GPS CATK_GPS 4047077.71839 3677361.03776 TUFA_GPS CAV1_GPS 4046403.13386 4422030.80013 TVA1_GPS CAVD_GPS 3696746.91271 4422142.11278 TVAN_1PS CESM_GPS 3696773.32954 4490049.34978 TVAN_GPS CIHA_GPS 3696773.35332 4187342.48310 TVAS_GPS CINC_GPS 4431450.02131 4467493.02625 UCG2_1PS CMLD_GPS 4186331.57267 4098740.53728 UDER_GPS 3633837.08353 ULUT_GPS 4269113.56411 USAK_GPS 4344010.35469 VAAN_GPS 3636156.00856 VAN1_GPS 3637221.32311 VEZI_GPS 3918174.86036 VIRA_GPS 3909356.08903 YENC_1PS 4354315.05486 2842807.58969 2835986.10177 2760581.60721 2760581.58587 2241812.29112 3565760.68386 Y (m) 2533622.27110 3496113.69632 2580068.09275 3496113.73737 2580039.76308 3146766.94886 2870088.89956 2594413.64243 2731933.87987 2659931.99914 3419638.42452 2439852.69621 3366735.34725 3229264.16521 3200543.83669 3229264.16388 2956268.25521 2857592.32548 2375106.48618 2536526.43335 3010691.44081 2731860.85909 2756161.78882 Y (m) 2337311.44151 3189215.35690 2946582.16691 2454529.12359 2227057.71118 3318261.82633 3155732.83222 2365803.28334 2900418.97469 2173079.55867 2900388.11492 2173079.47381 3079771.40719 2684459.21784 2377865.91598 3436484.60128 2962929.49236 3436484.60740 2963783.62379 2521110.50188 3362693.98050 2521339.25244 3362679.90048 2226201.25169 3362679.90410 2711236.70890 2470097.11387 2371395.25290 2413318.12283 2608623.41857 3220327.80329 2379227.77495 2448245.57784 3424493.56021 3433038.89969 2791368.06059 3251510.89551 2241822.14554 4188254.38929 4191202.86614 3791392.53609 3791392.62121 4199557.82286 3845246.95748 Z (m) 3952810.95999 3910667.65452 4031436.41118 3910667.66411 4031324.52033 4100328.40018 3762422.19019 3846218.05704 4248135.43302 3877883.26147 3864656.22654 4090382.20972 3900048.83262 3983169.49595 3884259.43665 3983169.51141 4056992.34181 4009697.44521 4176631.19432 4140560.70693 4092563.41603 4201198.45377 4091588.55108 Z (m) 4123337.67651 3834786.92886 4061734.92649 4068391.03457 4158961.96887 3893902.15998 4002414.70942 4096299.29281 4106499.56059 4087527.73874 4106496.21785 4087527.71765 4162932.56249 4130037.96522 4144663.24062 3907027.16773 3929124.58486 3907027.16417 3929101.53592 3832164.16949 3952674.44985 3831920.99450 3952660.86071 3931995.65071 3952660.85510 3962713.14115 3854318.94599 3873038.93550 4149720.12805 4120424.38561 4123736.29518 4087622.35821 3965182.95016 3955761.28639 3947418.41131 4174222.88746 3838432.55070 4072748.50634 0.00038 0.00164 0.00075 0.00402 0.00040 0.00049 σX (m) 0.00051 0.00080 0.00044 0.00514 0.00054 0.00040 0.00050 0.00036 0.00039 0.00035 0.00043 0.00042 0.00070 0.00055 0.00066 0.00247 0.00045 0.00043 0.00047 0.00036 0.00042 0.00043 0.00047 σX (m) 0.00039 0.00048 0.00034 0.00041 0.00040 0.00058 0.00049 0.00055 0.00041 0.00048 0.00062 0.00039 0.00045 0.00039 0.00073 0.00088 0.00326 0.00069 0.00034 0.00084 0.00193 0.00179 0.00043 0.00322 0.00038 0.00104 0.00037 0.00050 0.00038 0.00054 0.00047 0.00073 0.00138 0.00054 0.00039 0.00051 0.00042 0.00031 0.00144 0.00051 0.00266 0.00025 0.00044 σY (m) 0.00034 0.00078 0.00031 0.00499 0.00044 0.00035 0.00037 0.00025 0.00030 0.00026 0.00039 0.00028 0.00061 0.00048 0.00055 0.00217 0.00035 0.00033 0.00032 0.00026 0.00035 0.00032 0.00034 σY (m) 0.00028 0.00040 0.00028 0.00025 0.00035 0.00049 0.00036 0.00044 0.00025 0.00043 0.00039 0.00034 0.00033 0.00028 0.00067 0.00069 0.00306 0.00063 0.00024 0.00077 0.00116 0.00165 0.00027 0.00296 0.00029 0.00074 0.00024 0.00043 0.00027 0.00048 0.00033 0.00045 0.00136 0.00051 0.00032 72 0.00043 0.00026 0.00038 0.00191 0.00075 0.00562 0.00038 0.00048 σZ (m) 0.00045 0.00083 0.00040 0.00583 0.00052 0.00041 0.00043 0.00032 0.00041 0.00032 0.00042 0.00040 0.00063 0.00055 0.00063 0.00258 0.00044 0.00042 0.00051 0.00036 0.00042 0.00043 0.00046 σZ (m) 0.00038 0.00045 0.00034 0.00038 0.00038 0.00056 0.00045 0.00056 0.00038 0.00048 0.00061 0.00039 0.00042 0.00038 0.00082 0.00081 0.00487 0.00067 0.00032 0.00086 0.00175 0.00187 0.00038 0.00338 0.00037 0.00088 0.00032 0.00049 0.00036 0.00056 0.00044 0.00065 0.00128 0.00055 0.00039 0.00047 0.00037 -0.02078 -0.02097 -0.01448 -0.01336 -0.01842 -0.02632 Vx (m/y) -0.00564 -0.02557 -0.00635 -0.02875 -0.00603 -0.02225 -0.01582 -0.00769 -0.02260 -0.00950 -0.02128 -0.00612 -0.02591 -0.02023 -0.02325 -0.02172 -0.01333 -0.01678 -0.01834 -0.01201 -0.01650 -0.01994 -0.01104 Vx (m/y) -0.00902 -0.02222 -0.01407 -0.00545 -0.01667 -0.02365 -0.01703 -0.00634 -0.01356 -0.00729 -0.01384 -0.00527 -0.02281 -0.00999 -0.01609 -0.02769 -0.01475 -0.02650 -0.01512 -0.00360 -0.02146 -0.00400 -0.02400 0.00216 -0.02817 -0.01042 -0.00189 0.00192 -0.01813 -0.00683 -0.02384 -0.00588 -0.00216 -0.02549 -0.03563 -0.01879 -0.02314 -0.00180 0.01439 0.01493 0.00664 0.00787 0.01762 0.00417 Vy (m/y) 0.00102 0.00504 -0.00010 0.00359 -0.00060 0.01484 0.00798 0.00667 0.01414 0.00428 0.00567 -0.00111 0.00455 0.00342 0.00542 0.00256 -0.00114 -0.00213 0.01801 0.00694 0.00394 0.01421 -0.00124 Vy (m/y) 0.00342 0.00427 -0.00189 -0.00107 0.01777 0.00550 0.00033 -0.00042 -0.00130 -0.00668 -0.00092 0.00518 0.01461 0.00060 0.01343 0.00554 -0.00145 0.00696 0.00337 0.00664 0.00784 0.00728 0.00444 0.00667 0.00523 0.00038 0.00543 0.00561 0.01559 0.00049 0.01490 -0.00053 0.00185 0.00628 -0.00748 0.01157 0.00620 0.00188 0.00805 0.00530 0.01177 0.00516 0.00625 0.01860 Vz (m/y) 0.00373 0.02031 0.00650 0.01451 0.00536 0.00818 0.00914 0.00341 0.00573 0.00462 0.01393 0.00452 0.01677 0.01552 0.01688 0.01242 0.01244 0.00764 0.00317 0.00894 0.01166 0.00640 0.00852 Vz (m/y) 0.00476 0.01765 0.01283 0.00443 0.00522 0.01875 0.01286 0.00437 0.00927 0.00076 0.01173 0.00121 0.00755 0.00804 0.00595 0.02013 0.01223 0.01475 0.01246 0.00086 0.01777 0.00275 0.01506 -0.00955 0.01636 0.00696 -0.00209 -0.00824 0.00635 0.00576 0.00771 0.00449 0.00216 0.01508 0.01918 0.00895 0.01860 0.00684 0.00050 0.00055 0.00139 0.00131 0.00027 σVx 0.00034 (m/y) 0.00029 0.00180 0.00087 0.00167 0.00021 0.00026 0.00044 0.00024 0.00029 0.00020 0.00031 0.00030 0.00038 0.00053 0.00052 0.00126 0.00034 0.00038 0.00083 0.00021 0.00026 σVx 0.00034 0.00039 (m/y) 0.00023 0.00040 0.00021 0.00027 0.00025 0.00028 0.00053 0.00027 0.00202 0.00204 0.00020 0.00029 0.00023 0.00032 0.00022 0.00120 0.00257 0.00107 0.00029 0.00046 0.00293 0.00066 0.00154 0.00027 0.00110 0.00026 0.00054 0.00024 0.00028 0.00025 0.00043 0.00029 0.00055 0.00054 0.00113 0.00023 0.00029 0.00208 0.00043 0.00048 0.00092 0.00087 0.00018 σVy 0.00033 (m/y) 0.00021 0.00175 0.00062 0.00162 0.00017 0.00024 0.00035 0.00018 0.00023 0.00016 0.00030 0.00020 0.00034 0.00047 0.00044 0.00111 0.00027 0.00029 0.00051 0.00016 0.00023 σVy 0.00026 0.00028 (m/y) 0.00018 0.00034 0.00018 0.00021 0.00017 0.00026 0.00044 0.00025 0.00168 0.00126 0.00018 0.00022 0.00029 0.00018 0.00112 0.00207 0.00100 0.00026 0.00033 0.00272 0.00040 0.00142 0.00018 0.00102 0.00021 0.00040 0.00017 0.00028 0.00019 0.00039 0.00022 0.00034 0.00053 0.00113 0.00019 0.00025 0.00132 0.00052 0.00063 0.00191 S.OZDEMIR 0.00181 0.00027 σVz 0.00040 (m/y) 0.00027 0.00204 0.00080 0.00189 0.00020 0.00026 0.00038 0.00022 0.00031 0.00019 0.00033 0.00029 0.00037 0.00055 0.00054 0.00128 0.00035 0.00045 0.00107 0.00023 0.00028 σVz 0.00036 0.00040 (m/y) 0.00023 0.00039 0.00021 0.00027 0.00025 0.00026 0.00057 0.00025 0.00222 0.00186 0.00020 0.00029 0.00023 0.00035 0.00022 0.00174 0.00240 0.00157 0.00028 0.00045 0.00318 0.00060 0.00159 0.00024 0.00115 0.00030 0.00046 0.00022 0.00028 0.00024 0.00048 0.00028 0.00053 0.00051 0.00129 0.00024 0.00028 0.00186 TVAN_1PS 3696773.32954 TVAN_GPS 3696773.35332 TVAS_GPS 4431450.02131 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 UCG2_1PS 4186331.57267 UDER_GPS 3633837.08353 ULUT_GPS 4269113.56411 Nokta X (m) USAK_GPS 4344010.35469 VAAN_GPS BASK_1PS 3636156.00856 3618144.31962 VAN1_GPS BASK_GPS 3637221.32311 3618144.34456 VEZI_GPS BAYB_GPS 3918174.86036 3724825.07487 VIRA_GPS BCAK_GPS 3909356.08903 4366381.22684 YENC_1PS BEYS_GPS 4354315.05486 4298980.61314 YENC_GPS BILE_GPS 4354315.08041 4229802.39475 YOZT_GPS BING_1PS 4028006.00759 3780877.89603 YUNA_GPS 4234022.35165 BING_GPS 3780877.91035 Nokta X (m) YUNK_GPS BOGZ_GPS 4233095.38938 4042636.10369 YZGT_GPS BOLU_GPS 4031450.31672 4122737.13733 ZONG_GPS BOYT_GPS 4070091.44899 3931121.57385 BOZT_GPS 4254713.28550 BOZU_GPS 4243032.53557 BTMN_GPS 3796501.16567 BURS_GPS 4265347.97372 CANA_1PS 4374891.44656 CANA_GPS 4374891.41644 CANK_GPS 4038848.25371 CATK_1PS 3677361.01457 CATK_GPS 3677361.03776 CAV1_GPS 4422030.80013 CAVD_GPS 4422142.11278 CESM_GPS 4490049.34978 CIHA_GPS 4187342.48310 CINC_GPS 4467493.02625 CMLD_GPS 4098740.53728 3362679.90048 3362679.90410 2470097.11387 2413318.12283 3220327.80329 2379227.77495 Y (m) 2448245.57784 3424493.56021 3496113.69632 3433038.89969 3496113.73737 2791368.06059 3146766.94886 3251510.89551 2594413.64243 2241822.14554 2659931.99914 2241822.13382 2439852.69621 2801198.42651 3229264.16521 2618043.29602 3229264.16388 Y (m) 2617095.59278 2857592.32548 2801710.38937 2536526.43335 2521417.30543 2731860.85909 2337311.44151 2454529.12359 3318261.82633 2365803.28334 2173079.55867 2173079.47381 2684459.21784 3436484.60128 3436484.60740 2521110.50188 2521339.25244 2226201.25169 2711236.70890 2371395.25290 2608623.41857 3952660.86071 3952660.85510 3854318.94599 4149720.12805 4123736.29518 4087622.35821 Z (m) 3965182.95016 3955761.28639 3910667.65452 3947418.41131 3910667.66411 4174222.88746 4100328.40018 3838432.55070 3846218.05704 4072748.50634 3877883.26147 4072748.56385 4090382.20972 4063858.13755 3983169.49595 3975909.16216 3983169.51141 Z (m) 3977555.53593 4009697.44521 4060251.87630 4140560.70693 4200083.39687 4201198.45377 4123337.67651 4068391.03457 3893902.15998 4096299.29281 4087527.73874 4087527.71765 4130037.96522 3907027.16773 3907027.16417 3832164.16949 3831920.99450 3931995.65071 3962713.14115 3873038.93550 4120424.38561 0.00179 0.00322 0.00104 0.00050 0.00054 0.00047 σX (m) 0.00073 0.00138 0.00080 0.00054 0.00514 0.00039 0.00040 0.00051 0.00036 0.00042 0.00035 0.00052 0.00042 0.00037 0.00055 0.00045 0.00247 σX (m) 0.00031 0.00043 0.00037 0.00036 0.00055 0.00043 0.00039 0.00041 0.00040 0.00049 0.00041 0.00062 0.00045 0.00073 0.00326 0.00034 0.00193 0.00043 0.00038 0.00037 0.00038 0.00165 0.00296 0.00074 0.00043 0.00048 0.00033 σY (m) 0.00045 0.00136 0.00078 0.00051 0.00499 0.00032 0.00035 0.00043 0.00025 0.00026 0.00035 0.00028 0.00029 0.00048 0.00033 0.00217 σY (m) 0.00023 0.00033 0.00029 0.00026 0.00038 0.00032 0.00028 0.00028 0.00035 0.00036 0.00025 0.00039 0.00033 0.00067 0.00306 0.00024 0.00116 0.00027 0.00029 0.00024 0.00027 73 0.00187 -0.02400 0.00444 0.01506 0.00154 0.00142 0.00159 0.00338 -0.02817 0.00523 0.01636 0.00110 0.00102 0.00115 0.00088TUSAGA -0.00189 0.00543 -0.00209 0.00054 0.00040 0.00046 ve TUSAGA-Aktif İstasyon Koordinat ve Hızlarının Hesaplanması 0.00049 -0.01813 0.01559 0.00635 0.00028 0.00028 0.00028 0.00056 -0.02384 0.01490 0.00771 0.00043 0.00039 0.00048 0.00044 -0.00588 -0.00053 0.00449 0.00029 σVx 0.00022 σVy 0.00028 σVz σZ (m) Vx (m/y) Vy (m/y) Vz (m/y) 0.00065 -0.00216 0.00185 0.00216 0.00055 (m/y) 0.00034 (m/y) 0.00053 (m/y) 0.00128 0.00083 -0.02549 -0.02557 0.00628 0.00504 0.01508 0.02031 0.00054 0.00180 0.00053 0.00175 0.00051 0.00204 0.00055 0.00583 -0.03563 -0.02875 -0.00748 0.00359 0.01918 0.01451 0.00113 0.00167 0.00113 0.00162 0.00129 0.00189 0.00039 0.00041 -0.01879 -0.02225 0.01157 0.01484 0.00895 0.00818 0.00023 0.00026 0.00019 0.00024 0.00024 0.00026 0.00047 0.00032 -0.02314 -0.00769 0.00620 0.00667 0.01860 0.00341 0.00029 0.00024 0.00025 0.00018 0.00028 0.00022 0.00037 0.00032 -0.00180 -0.00950 0.00188 0.00428 0.00684 0.00462 0.00208 0.00020 0.00132 0.00016 0.00186 0.00019 0.00049 0.00367 0.00041 0.00040 -0.00488 -0.00612 -0.00111 0.00452 0.00024 0.00030 0.00017 0.00020 0.00023 0.00029 0.00035 0.00055 -0.01135 -0.02023 -0.00117 0.00342 0.00981 0.01552 0.00023 0.00053 0.00020 0.00047 0.00022 0.00055 0.00041 -0.00643 0.00063 0.00551 0.00028 0.00023 0.00026 σVx 0.00111 σVy 0.00128 σVz 0.00258 -0.02172 0.00256 0.01242 0.00126 σZ (m) Vx (m/y) Vy (m/y) Vz (m/y) 0.00030 0.00025 0.00435 (m/y) 0.00017 (m/y) 0.00022 (m/y) 0.00042 -0.00717 -0.01678 -0.00213 0.00764 0.00021 0.00038 0.00029 0.00045 0.00036 -0.01163 -0.01201 -0.00089 0.00694 0.00993 0.00894 0.00024 0.00021 0.00020 0.00016 0.00024 0.00023 0.00056 0.00043 -0.02412 -0.01994 0.01434 0.01421 0.00172 0.00640 0.00049 0.00034 0.00033 0.00026 0.00051 0.00036 0.00038 -0.00902 0.00342 0.00476 0.00023 0.00018 0.00023 0.00038 -0.00545 -0.00107 0.00443 0.00027 0.00021 0.00027 0.00038 -0.02365 0.00550 0.01875 0.00028 0.00026 0.00026 0.00045 -0.00634 -0.00042 0.00437 0.00027 0.00025 0.00025 0.00038 -0.00729 -0.00668 0.00076 0.00204 0.00126 0.00186 0.00061 -0.00527 0.00518 0.00121 0.00029 0.00018 0.00029 0.00042 -0.00999 0.00060 0.00804 0.00032 0.00029 0.00035 0.00082 -0.02769 0.00554 0.02013 0.00120 0.00112 0.00174 0.00487 -0.02650 0.00696 0.01475 0.00107 0.00100 0.00157 0.00032 -0.00360 0.00664 0.00086 0.00046 0.00033 0.00045 0.00175 -0.00400 0.00728 0.00275 0.00066 0.00040 0.00060 0.00038 0.00216 0.00667 -0.00955 0.00027 0.00018 0.00024 0.00037 -0.01042 0.00038 0.00696 0.00026 0.00021 0.00030 0.00032 0.00192 0.00561 -0.00824 0.00024 0.00017 0.00022 0.00036 -0.00683 0.00049 0.00576 0.00025 0.00019 0.00024 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 S.OZDEMIR EK-B Epok:2005 Coğrafi Koordinatlar ve Kuzey-Doğu-Yükseklik Hızları Nokta ADAN_GPS ADIY_GPS AFYN_GPS AGRD_1PS AGRD_GPS AKDG_GPS AKHI_GPS AKHR_GPS AKSI_GPS AKSR_GPS AMAS_GPS ANKR_6PS ANMU_GPS ANRK_GPS ANTE_GPS ANTL_GPS ARDH_GPS ARPK_GPS ARTV_GPS AVCT_GPS AYD1_GPS AYVL_GPS BAD1_GPS BALK_GPS BAN1_GPS Nokta BAND_GPS BASK_1PS BASK_GPS BAYB_GPS BCAK_GPS BEYS_GPS BILE_GPS BING_1PS BING_GPS ϕ (° ' '') Enlem 37 00 12.597580 37 44 45.089732 38 44 18.102523 39 43 03.221907 39 43 03.222097 39 39 36.575036 38 57 43.258447 38 22 09.378172 37 02 51.777492 38 22 13.403468 40 39 56.486391 39 53 14.535182 36 04 08.452571 39 51 21.472530 37 03 53.857181 36 53 18.414819 41 06 40.538239 39 02 26.135093 41 10 30.350233 40 59 19.198805 37 50 26.614941 39 18 41.192864 40 51 07.619755 39 38 21.714441 (° ' '') 40 20ϕ55.144733 Enlem 40 19 52.410619 38 02 36.397097 38 02 36.396414 40 15 00.541030 37 19 16.397139 37 40 38.283585 40 08 29.257520 38 53 07.629105 38 53 07.629291 λ (° ' '') Boylam 35 20 37.368046 38 13 46.845478 30 33 39.611755 43 01 58.348952 43 01 58.348617 35 52 17.916737 28 00 34.802326 31 25 47.071925 31 47 14.988496 33 59 53.337054 35 50 57.460977 32 45 30.491454 32 51 54.382913 32 50 46.326654 37 22 24.993718 30 39 59.128458 42 41 56.622128 38 29 14.352033 41 49 05.938705 28 43 25.895564 27 50 16.383169 26 41 10.240252 29 07 04.428535 27 53 37.072453 (° ' '') 27 58λ29.806679 Boylam 27 59 48.160956 44 01 02.293798 44 01 02.294298 40 11 29.167525 30 43 04.468447 31 44 47.581601 29 58 38.610770 40 30 02.819417 40 30 02.818989 h (m) Yükseklik 60.51780 711.09722 1072.27599 1672.58482 1672.59963 1404.81634 841.76196 1046.39826 1193.43622 1005.78962 443.61307 976.01790 39.64458 1231.27834 886.88332 88.75269 1834.06868 1243.50359 662.39211 122.35934 101.82930 54.25550 239.14956 202.49160 h (m) 98.17212 Yükseklik 97.22156 2312.24048 2312.28297 1709.04917 683.40723 1187.46024 584.32601 1183.52907 1183.54659 σϕ (m) σλ (m) σh (m) 0.00072 0.00018 0.00025 0.00049 0.00620 0.00019 0.00018 0.00018 0.00029 0.00020 0.00021 0.00018 0.00019 0.00024 0.00017 0.00016 0.00029 0.00028 0.00028 0.00146 0.00028 0.00021 0.00028 0.00021 0.00029 σϕ (m) 0.00064 0.00042 0.00481 0.00020 0.00016 0.00019 0.00018 0.00025 0.00300 0.00052 0.00027 0.00022 0.00024 0.00138 0.00019 0.00019 0.00028 0.00022 0.00018 0.00020 0.00011 0.00022 0.00021 0.00021 0.00017 0.00024 0.00025 0.00034 0.00155 0.00028 0.00029 0.00017 0.00022 0.00022 σλ (m) 0.00032 0.00026 0.00201 0.00022 0.00016 0.00018 74 0.00016 0.00023 0.00280 0.00077 0.00087 0.00065 0.00109 0.00785 0.00067 0.00063 0.00061 0.00060 0.00063 0.00070 0.00036 0.00072 0.00073 0.00065 0.00056 0.00082 0.00084 0.00081 0.00534 0.00173 0.00074 0.00087 0.00042 0.00083 σh (m) 0.00169 0.00133 0.01258 0.00064 0.00052 0.00051 0.00062 0.00088 0.01067 Vk (m/y) 0.00417 0.02201 0.00664 0.01156 0.01574 0.01590 0.00191 0.00517 0.00679 0.01373 0.01642 0.00799 0.01107 0.01043 0.02190 0.00483 0.01054 0.01905 0.01319 0.00934 -0.00560 -0.00069 0.01101 0.00516 Vk 0.00702 (m/y) 0.00536 0.02517 0.02264 0.01103 0.00465 0.00722 0.00723 0.02034 0.01899 Vd (m/y) 0.01337 0.01841 0.00386 0.02707 0.02689 0.00616 0.00173 0.00376 0.01286 0.00708 0.01119 0.00119 0.01565 0.00339 0.01895 0.01228 0.02716 0.01046 0.03175 0.02049 0.00381 0.00447 0.02203 0.00344 Vd 0.00063 (m/y) 0.00548 0.02139 0.02256 0.02570 0.00966 0.00864 0.00209 0.01574 0.01605 Vh (m/y) -0.00066 -0.00288 -0.00199 0.00062 -0.00248 -0.00117 -0.00047 -0.00511 -0.00398 -0.00463 -0.00155 -0.00147 -0.00176 -0.00042 -0.00242 -0.00151 -0.00079 -0.00301 -0.00242 -0.01073 -0.00239 -0.00136 0.00021 -0.00084 Vh -0.00414 (m/y) 0.00217 0.00079 -0.00538 -0.00038 -0.00048 -0.00179 -0.00156 -0.00051 -0.00377 σVk (m/y) 0.00274 0.00014 0.00020 0.00152 0.00140 0.00013 0.00015 0.00013 0.00041 0.00015 0.00015 0.00042 0.00013 0.00021 0.00013 0.00011 0.00030 0.00030 0.00023 0.00050 0.00015 0.00012 0.00024 0.00015 σVk 0.00116 (m/y) 0.00024 0.00118 0.00108 0.00014 0.00012 0.00014 0.00013 0.00023 0.00056 σVd (m/y) 0.00159 0.00038 0.00017 0.00035 0.00031 0.00014 0.00018 0.00034 0.00024 0.00013 0.00016 0.00014 0.00019 0.00019 0.00024 0.00013 0.00023 0.00026 0.00042 0.00055 0.00016 0.00021 0.00012 0.00019 σVd 0.00073 (m/y) 0.00012 0.00049 0.00045 0.00019 0.00013 0.00013 0.00012 0.00022 0.00052 σVh (m/y) 0.00075 0.00098 0.00035 0.00193 0.00175 0.00044 0.00047 0.00039 0.00036 0.00041 0.00044 0.00037 0.00049 0.00059 0.00055 0.00037 0.00070 0.00072 0.00051 0.00176 0.00151 0.00041 0.00071 0.00018 σVh 0.00258 (m/y) 0.00062 0.00297 0.00276 0.00038 0.00033 0.00026 0.00043 0.00084 0.00197 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 Nokta BASK_1PS Nokta BASK_GPS BASK_1PS BAYB_GPS BASK_GPS BCAK_GPS BAYB_GPS BEYS_GPS BCAK_GPS BILE_GPS BEYS_GPS BING_1PS BILE_GPS BING_GPS BING_1PS BOGZ_GPS BING_GPS BOLU_GPS BOGZ_GPS BOYT_GPS BOLU_GPS BOZT_GPS BOYT_GPS BOZU_GPS BOZT_GPS BTMN_GPS BOZU_GPS BURS_GPS BTMN_GPS CANA_1PS BURS_GPS CANA_GPS CANA_1PS CANK_GPS CANA_GPS CATK_1PS CANK_GPS CATK_GPS CATK_1PS CAV1_GPS CATK_GPS CAVD_GPS CAV1_GPS CESM_GPS CAVD_GPS CIHA_GPS CESM_GPS CINC_GPS Nokta CIHA_GPS CMLD_GPS CORU_GPS CINC_GPS DATC_1PS CMLD_GPS DATC_GPS DEIR_GPS DENI_GPS DIDI_GPS DINA_GPS DIPK_GPS DIVR_GPS DIYB_1PS DIYB_GPS ϕ (° ' '') Enlem (° ' '') 38 02ϕ36.397097 38 02Enlem 36.396414 38 15 02 00.541030 36.397097 40 38 19 02 16.397139 36.396414 37 40 40 15 38.283585 00.541030 37 37 08 19 29.257520 16.397139 40 37 53 40 07.629105 38.283585 38 40 53 08 07.629291 29.257520 38 38 11 53 36.991260 07.629105 39 38 44 53 00.742584 07.629291 40 39 11 36.991260 41 27 39.742815 44 03.785679 00.742584 40 32 41 27 39.742815 39 52 51.421623 40 51 32 48.964645 03.785679 37 39 12 52 51.304960 51.421623 40 37 06 51 40.337091 48.964645 40 12 40.337920 51.304960 40 06 06 30.872662 40.337091 40 36 40 00 06 26.440248 40.337920 38 40 00 36 26.439735 30.872662 38 38 09 00 33.328868 26.440248 37 38 09 00 22.929532 26.439735 37 37 18 09 13.735766 33.328868 38 37 09 22.929532 38 39 01.392358 (° ' '') 38 37 18ϕ43.868827 13.735766 37 Enlem 38 39 01.392358 40 29 27.478407 40 37 34 43.868827 13.479160 37 36 29 42 27.478407 30.862273 40 36 42 30.862448 39 02 05.462790 37 45 43.566395 37 22 19.668316 38 04 10.068030 35 32 12.829252 39 23 39.544707 37 57 15.900590 37 57 15.902295 λ (° ' '') Boylam (° ' '') 44 01λ02.293798 44 01Boylam 02.294298 44 11 01 29.167525 02.293798 40 44 43 01 04.468447 02.294298 30 40 44 11 47.581601 29.167525 31 30 58 43 38.610770 04.468447 29 31 30 44 02.819417 47.581601 40 29 30 58 02.818989 38.610770 40 40 15 30 18.359746 02.819417 35 40 36 30 07.317668 02.818989 31 35 15 18.359746 34 47 47.977183 31 46 36 55.324920 07.317668 28 34 47 47.977183 30 02 55.398464 28 09 46 16.140349 55.324920 41 30 00 02 54.825109 55.398464 29 41 24 09 51.610835 16.140349 26 29 24 00 51.608191 54.825109 26 26 36 24 37.369340 51.610835 33 26 03 24 38.494565 51.608191 43 33 03 36 38.494100 37.369340 43 43 41 03 18.770768 38.494565 29 43 41 03 24.589095 38.494100 29 29 22 41 21.253449 18.770768 26 29 41 24.589095 32 55 20.660456 (° ' '') 26 57 22λ35.504668 21.253449 27 32 28 55Boylam 20.660456 28.254778 34 57 58 35.504668 55.932893 27 27 28 41 28.254778 30.604746 32 27 41 30.605204 28 38 54.257909 29 05 31.682993 27 16 07.179422 30 09 58.809293 34 11 40.791465 38 06 13.981624 40 11 14.973476 40 11 14.973841 h (m) Yükseklik h (m) 2312.24048 Yükseklik 2312.28297 2312.24048 1709.04917 2312.28297 683.40723 1709.04917 1187.46024 683.40723 584.32601 1187.46024 1183.52907 584.32601 1183.54659 1183.52907 1106.73918 1183.54659 789.24241 1106.73918 404.68415 789.24241 115.56349 404.68415 842.53782 115.56349 650.78732 842.53782 183.28489 650.78732 141.22906 183.28489 141.16597 141.22906 794.94243 141.16597 1527.91514 794.94243 1527.92959 1527.91514 1109.99434 1527.92959 1130.47789 1109.99434 52.45361 1130.47789 1012.71284 h (m) 52.45361 227.34431 Yükseklik 1012.71284 1274.15937 922.09654 227.34431 59.17644 1274.15937 59.19240 890.91305 471.08078 79.26841 917.90835 155.27787 1087.60445 773.67549 771.64670 TUSAGA ve TUSAGA-Aktif İstasyon Koordinat ve Hızlarının Hesaplanması σϕ (m) σλ (m) σh (m) 0.00042 σϕ (m) 0.00481 0.00042 0.00020 0.00481 0.00016 0.00020 0.00019 0.00016 0.00018 0.00019 0.00025 0.00018 0.00300 0.00025 0.00030 0.00300 0.00024 0.00030 0.00021 0.00024 0.00025 0.00021 0.00022 0.00025 0.00019 0.00022 0.00027 0.00019 0.00027 0.00027 0.00047 0.00027 0.00031 0.00047 0.00066 0.00031 0.00798 0.00066 0.00022 0.00798 0.00109 0.00022 0.00020 0.00109 0.00028 0.00020 0.00017 σϕ (m) 0.00028 0.00017 0.00025 0.00017 0.00036 0.00017 0.00100 0.00021 0.00044 0.00017 0.00018 0.00019 0.00022 0.00027 0.00182 0.00026 σλ (m) 0.00201 0.00026 0.00022 0.00201 0.00016 0.00022 0.00018 0.00016 0.00018 0.00023 0.00016 0.00280 0.00023 0.00018 0.00280 0.00018 0.00018 0.00019 0.00018 0.00023 0.00019 0.00023 0.00020 0.00019 0.00029 0.00020 0.00023 0.00029 0.00023 0.00026 0.00029 0.00027 0.00026 0.00130 0.00027 0.00018 0.00130 0.00058 0.00018 0.00019 0.00058 0.00020 0.00019 0.00016 σλ (m) 0.00020 0.00017 0.00019 0.00016 0.00031 0.00017 0.00079 0.00019 0.00035 0.00017 0.00016 0.00019 75 0.00022 0.00024 0.00162 0.00133 σh (m) 0.01258 0.00133 0.00064 0.01258 0.00052 0.00064 0.00051 0.00052 0.00062 0.00051 0.00088 0.00062 0.01067 0.00088 0.00060 0.01067 0.00052 0.00060 0.00064 0.00052 0.00058 0.00064 0.00058 0.00058 0.00061 0.00058 0.00069 0.00061 0.00082 0.00069 0.00088 0.00082 0.00059 0.00088 0.00112 0.00059 0.00551 0.00112 0.00055 0.00551 0.00341 0.00055 0.00061 0.00341 0.00052 0.00061 0.00052 σh (m) 0.00052 0.00056 0.00065 0.00052 0.00153 0.00056 0.00526 0.00066 0.00067 0.00044 0.00052 0.00062 0.00076 0.00122 0.01099 Vk (m/y) Vk 0.02517 (m/y) 0.02264 0.02517 0.01103 0.02264 0.00465 0.01103 0.00722 0.00465 0.00723 0.00722 0.02034 0.00723 0.01899 0.02034 0.01536 0.01899 0.01108 0.01536 0.01027 0.01108 0.00769 0.01027 0.00676 0.00769 0.02351 0.00676 0.00705 0.02351 0.00670 0.00705 0.00248 0.00670 0.01130 0.00248 0.02599 0.01130 0.02062 0.02599 0.00059 0.02062 0.00212 0.00059 -0.01052 0.00212 0.01076 Vk -0.01052 -0.00917 (m/y) 0.01076 0.00795 0.01342 -0.00917 -0.01584 0.00795 -0.01602 0.00333 -0.00118 -0.01357 0.00435 0.01381 0.01860 0.02305 0.02440 Vd (m/y) Vd 0.02139 (m/y) 0.02256 0.02139 0.02570 0.02256 0.00966 0.02570 0.00864 0.00966 0.00209 0.00864 0.01574 0.00209 0.01605 0.01574 0.00795 0.01605 0.01221 0.00795 0.02305 0.01221 0.00734 0.02305 0.00180 0.00734 0.01970 0.00180 0.00270 0.01970 -0.00274 0.00270 0.00698 -0.00274 0.00603 0.00698 0.02295 0.00603 0.02318 0.02295 0.00755 0.02318 0.00830 0.00755 0.00501 0.00830 0.00598 Vd 0.00501 0.00405 (m/y) 0.00598 0.00408 0.00838 0.00405 0.01208 0.00408 0.01076 0.00174 0.00395 0.00546 0.00488 0.01726 0.00995 0.01855 0.01860 Vh (m/y) Vh 0.00079 (m/y) -0.00538 0.00079 -0.00038 -0.00538 -0.00048 -0.00038 -0.00179 -0.00048 -0.00156 -0.00179 -0.00051 -0.00156 -0.00377 -0.00051 -0.00675 -0.00377 0.00084 -0.00675 -0.00196 0.00084 -0.00166 -0.00196 -0.00119 -0.00166 0.00031 -0.00119 -0.00157 0.00031 -0.00678 -0.00157 -0.00107 -0.00678 -0.00083 -0.00107 -0.00057 -0.00083 -0.00243 -0.00057 0.00065 -0.00243 0.00177 0.00065 -0.00208 0.00177 -0.00232 Vh -0.00208 -0.00161 (m/y) -0.00232 -0.00044 -0.00078 -0.00161 -0.00055 -0.00044 -0.00580 -0.00095 0.00347 -0.00267 -0.00219 -0.00040 -0.00154 0.00017 -0.00279 σVk (m/y) σVk 0.00118 (m/y) 0.00108 0.00118 0.00014 0.00108 0.00012 0.00014 0.00012 0.00013 0.00014 0.00023 0.00013 0.00056 0.00023 0.00046 0.00056 0.00021 0.00046 0.00018 0.00021 0.00018 0.00018 0.00020 0.00018 0.00014 0.00020 0.00018 0.00014 0.00102 0.00018 0.00021 0.00102 0.00037 0.00021 0.00194 0.00037 0.00176 0.00194 0.00038 0.00176 0.00030 0.00038 0.00013 0.00030 0.00032 σVk 0.00013 0.00014 (m/y) 0.00032 0.00012 0.00024 0.00014 0.00053 0.00012 0.00029 0.00014 0.00058 0.00012 0.00015 0.00020 0.00017 0.00022 0.00035 σVd (m/y) σVd 0.00049 (m/y) 0.00045 0.00049 0.00019 0.00045 0.00013 0.00019 0.00013 0.00013 0.00012 0.00013 0.00022 0.00012 0.00052 0.00022 0.00016 0.00052 0.00013 0.00016 0.00017 0.00013 0.00016 0.00017 0.00016 0.00020 0.00017 0.00024 0.00020 0.00079 0.00024 0.00013 0.00079 0.00027 0.00013 0.00033 0.00027 0.00029 0.00033 0.00025 0.00029 0.00016 0.00025 0.00014 0.00016 0.00017 σVd 0.00014 0.00013 (m/y) 0.00017 0.00013 0.00014 0.00013 0.00043 0.00013 0.00023 0.00013 0.00041 0.00013 0.00014 0.00021 0.00019 0.00020 0.00031 σVh (m/y) σVh 0.00297 (m/y) 0.00276 0.00297 0.00038 0.00276 0.00033 0.00038 0.00026 0.00033 0.00043 0.00026 0.00084 0.00043 0.00197 0.00084 0.00043 0.00197 0.00025 0.00043 0.00050 0.00025 0.00029 0.00050 0.00035 0.00029 0.00039 0.00035 0.00033 0.00039 0.00275 0.00033 0.00036 0.00275 0.00032 0.00036 0.00137 0.00032 0.00120 0.00137 0.00056 0.00120 0.00092 0.00056 0.00035 0.00092 0.00027 σVh 0.00035 0.00031 (m/y) 0.00027 0.00035 0.00042 0.00031 0.00256 0.00035 0.00151 0.00039 0.00042 0.00022 0.00033 0.00052 0.00056 0.00138 0.00208 ϕ (° ' '') Enlem CORU_GPS 40 34 13.479160 Harita DATC_1PS Dergisi Ocak36 2016 Sayı 155 42 30.862273 DATC_GPS 36 42 30.862448 (° ' '') DEIR_GPS 39 02ϕ05.462790 Nokta DENI_GPS 37 45Enlem 43.566395 BASK_1PS 38 02 36.397097 DIDI_GPS 37 22 19.668316 BASK_GPS DINA_GPS 38 02 04 36.396414 10.068030 BAYB_GPS DIPK_GPS 40 35 15 32 00.541030 12.829252 BCAK_GPS DIVR_GPS 37 39 19 23 16.397139 39.544707 BEYS_GPS DIYB_1PS 37 40 57 38.283585 15.900590 BILE_GPS DIYB_GPS 40 37 08 57 29.257520 15.902295 BING_1PS DUM2_GPS 38 40 53 33 07.629105 55.888572 BING_GPS EDIR_GPS 38 41 53 40 07.629291 36.161667 BOGZ_GPS EKIZ_GPS 39 38 11 03 36.991260 31.794382 BOLU_GPS ELAZ_GPS 40 38 44 38 00.742584 40.821200 BOYT_GPS ELMI_GPS 41 36 27 47 39.742815 21.871034 BOZT_GPS 40 32 03.785679 EMIR_GPS 39 01 19.883784 BOZU_GPS ERDT_GPS 39 40 52 23 51.421623 35.601874 BTMN_GPS 37 51 48.964645 ERGN_GPS 38 16 10.574758 BURS_GPS ERZ1_GPS 40 39 12 44 51.304960 45.014866 CANA_1PS ERZI_GPS 40 39 06 44 40.337091 44.414407 CANA_GPS ERZR_GPS 40 39 06 54 40.337920 20.189896 CANK_GPS ESKS_GPS 40 39 36 44 30.872662 44.470759 CATK_1PS ESME_GPS 38 00 30 26.440248 18.647269 (° ' '') CATK_GPS FASA_GPS 38 41 00 02ϕ26.439735 43.897724 Nokta CAV1_GPS 33.328868 FEEK_GPS 37 09 48Enlem 54.414308 FETH_GPS 37 36 09 37 22.929532 34.349054 CAVD_GPS FINI_GPS 38 36 18 13.735766 07.982883 CESM_GPS GEME_GPS 38 39 39 11 01.392358 06.473790 CIHA_GPS GIRS_GPS 37 40 37 55 43.868827 21.464654 CINC_GPS GUMU_GPS 40 29 26 27.478407 13.462756 CMLD_GPS GURU_GPS 38 43 02.465607 GYUR_GPS 35 12 04.492535 HAKK_1PS 37 34 27.538574 HAKK_GPS 37 34 27.538226 HALP_GPS 37 26 42.290062 HARC_GPS 39 40 39.877165 HAT1_GPS 36 12 00.065757 HATA_GPS 36 12 29.791099 HEND_GPS 40 47 41.968479 Nokta λ (° ' '') Boylam 34 58 55.932893 27 41 30.604746 27 41 30.605204 (° ' '') 28 38λ54.257909 29 05Boylam 31.682993 44 01 02.293798 27 16 07.179422 44 30 01 09 02.294298 58.809293 40 34 11 29.167525 40.791465 30 38 43 06 04.468447 13.981624 31 40 44 11 47.581601 14.973476 29 40 58 11 38.610770 14.973841 40 29 30 22 02.819417 18.822868 40 26 30 33 02.818989 03.636982 35 37 15 11 18.359746 16.585676 31 39 36 15 07.317668 23.275492 34 29 47 48 47.977183 38.345462 28 46 55.324920 31 08 38.492976 30 27 02 48 55.398464 28.612941 41 09 16.140349 39 45 29.493357 29 39 00 30 54.825109 22.026457 26 39 24 30 51.610835 21.854245 26 41 24 15 51.608191 19.676499 33 30 36 27 37.369340 49.002721 43 28 03 59 38.494565 37.916533 (° ' '') 43 37 03 29λ38.494100 05.092458 29 18.770768 35 41 54Boylam 44.375136 07 24.589095 25.585738 29 41 30 22 08 21.253449 47.074657 26 36 55 04 20.660456 51.041909 32 38 57 23 35.504668 17.364634 27 39 28 30 28.254778 58.219908 32 37 18 28.328153 32 59 22.086152 43 44 20.861480 43 44 20.861290 34 11 00.150876 29 09 09.937024 36 09 20.955878 36 09 09.898708 30 44 26.693239 h (m) Yükseklik 922.09654 59.17644 59.19240 h (m) 890.91305 Yükseklik 471.08078 2312.24048 79.26841 2312.28297 917.90835 1709.04917 155.27787 683.40723 1087.60445 1187.46024 773.67549 584.32601 771.64670 1183.52907 930.47389 1183.54659 98.19790 1106.73918 1325.04227 789.24241 1027.40920 404.68415 1129.38750 115.56349 1057.67191 842.53782 92.18593 650.78732 987.81838 183.28489 1238.25632 141.22906 1238.37433 141.16597 1915.00942 794.94243 850.75207 1527.91514 884.35770 h (m) 1527.92959 40.97648 Yükseklik 1109.99434 600.29552 37.32662 1130.47789 36.35717 52.45361 1214.79472 1012.71284 81.27645 227.34431 1248.53298 1274.15937 1357.43949 78.98176 1758.03931 1758.03750 1252.50102 712.52829 132.32391 137.87779 208.53374 σϕ (m) σλ (m) σh (m) 0.00025 0.00036 0.00100 0.00021 σϕ (m) 0.00044 0.00042 0.00017 0.00481 0.00018 0.00020 0.00019 0.00016 0.00022 0.00019 0.00027 0.00018 0.00182 0.00025 0.00031 0.00300 0.00044 0.00030 0.00021 0.00024 0.00021 0.00021 0.00022 0.00025 0.00018 0.00022 0.00024 0.00019 0.00027 0.00036 0.00027 0.00068 0.00047 0.00020 0.00031 0.00015 0.00066 0.00019 0.00798 0.00020 σϕ (m) 0.00022 0.00021 0.00025 0.00109 0.00026 0.00020 0.00025 0.00028 0.00025 0.00017 0.00023 0.00017 0.00029 0.00023 0.00035 0.00234 0.00022 0.00031 0.00054 0.00042 0.00027 0.00019 0.00031 0.00079 0.00019 σλ (m) 0.00035 0.00026 0.00017 0.00201 0.00016 0.00022 0.00019 0.00016 0.00022 0.00018 0.00024 0.00016 0.00162 0.00023 0.00054 0.00280 0.00024 0.00018 0.00027 0.00018 0.00019 0.00019 0.00017 0.00023 0.00017 0.00019 0.00024 0.00020 0.00022 0.00029 0.00024 0.00023 0.00067 0.00029 0.00028 0.00026 0.00015 0.00027 0.00016 0.00130 0.00035 σλ (m) 0.00018 0.00021 0.00018 0.00058 0.00022 0.00019 0.00030 0.00020 0.00027 0.00016 0.00023 0.00017 0.00042 0.00031 0.00032 0.00220 0.00019 0.00038 0.00051 76 0.00032 0.00023 0.00065 0.00153 0.00526 0.00066 σh (m) 0.00067 0.00133 0.00044 0.01258 0.00052 0.00064 0.00062 0.00052 0.00076 0.00051 0.00122 0.00062 0.01099 0.00088 0.00062 0.01067 0.00051 0.00060 0.00084 0.00052 0.00107 0.00064 0.00046 0.00058 0.00066 0.00058 0.00052 0.00061 0.00071 0.00069 0.00073 0.00082 0.00152 0.00088 0.00076 0.00059 0.00054 0.00112 0.00058 0.00551 0.00050 σh (m) 0.00055 0.00087 0.00052 0.00341 0.00076 0.00061 0.00047 0.00052 0.00079 0.00052 0.00083 0.00056 0.00064 0.00067 0.00107 0.00406 0.00065 0.00079 0.00147 0.00084 0.00056 Vk (m/y) 0.01342 -0.01584 -0.01602 Vk 0.00333 (m/y) -0.00118 0.02517 -0.01357 0.02264 0.00435 0.01103 0.01381 0.00465 0.01860 0.00722 0.02305 0.00723 0.02440 0.02034 0.00880 0.01899 0.01306 0.01536 0.01798 0.01108 0.01919 0.01027 0.00203 0.00769 0.00745 0.00676 0.00554 0.02351 0.02354 0.00705 0.01420 0.00670 0.01432 0.00248 0.01181 0.01130 0.00711 0.02599 0.00253 Vk 0.02062 0.01144 (m/y) 0.00059 0.01653 -0.00522 0.00212 0.00444 -0.01052 0.01572 0.01076 0.01166 -0.00917 0.01079 0.00795 0.01777 0.01132 0.00730 0.00521 0.01431 0.00701 0.01494 0.01981 0.00941 Vd (m/y) 0.00838 0.01208 0.01076 Vd 0.00174 (m/y) 0.00395 0.02139 0.00546 0.02256 0.00488 0.02570 0.01726 0.00966 0.00995 0.00864 0.01855 0.00209 0.01860 0.01574 0.00529 0.01605 0.02370 0.00795 0.01213 0.01221 0.01011 0.02305 0.01028 0.00734 0.00329 0.00180 0.00668 0.01970 0.01799 0.00270 0.01337 -0.00274 0.01500 0.00698 0.02613 0.00603 0.00206 0.02295 0.00219 Vd 0.02318 0.02404 (m/y) 0.00755 0.01196 0.01045 0.00830 0.01551 0.00501 0.00618 0.00598 0.02497 0.00405 0.02530 0.00408 0.01056 0.01940 0.02566 0.02708 0.01186 0.00212 0.01948 0.01886 0.01935 Vh (m/y) -0.00078 -0.00055 -0.00580 Vh -0.00095 (m/y) 0.00347 0.00079 -0.00267 -0.00538 -0.00219 -0.00038 -0.00040 -0.00048 -0.00154 -0.00179 0.00017 -0.00156 -0.00279 -0.00051 -0.00236 -0.00377 -0.00401 -0.00675 -0.00262 0.00084 -0.00291 -0.00196 -0.00089 -0.00166 -0.00102 -0.00119 -0.00117 0.00031 -0.00068 -0.00157 -0.00003 -0.00678 -0.00141 -0.00107 0.00022 -0.00083 -0.00131 -0.00057 -0.00219 Vh -0.00243 -0.00139 (m/y) 0.00065 -0.00199 -0.00324 0.00177 -0.00152 -0.00208 -0.00152 -0.00232 -0.00210 -0.00161 0.00008 -0.00044 -0.00215 -0.00383 -0.00241 -0.00208 -0.00119 -0.00181 -0.00446 -0.00097 -0.00242 σVk (m/y) 0.00024 0.00053 0.00029 σVk 0.00014 (m/y) 0.00058 0.00118 0.00012 0.00108 0.00015 0.00014 0.00020 0.00012 0.00017 0.00014 0.00022 0.00013 0.00035 0.00023 0.00015 0.00056 0.00116 0.00046 0.00014 0.00021 0.00014 0.00018 0.00037 0.00018 0.00013 0.00020 0.00016 0.00014 0.00016 0.00018 0.00070 0.00102 0.00018 0.00021 0.00013 0.00037 0.00012 0.00194 0.00016 σVk 0.00176 0.00016 (m/y) 0.00038 0.00015 0.00026 0.00030 0.00025 0.00013 0.00037 0.00032 0.00014 0.00016 0.00012 0.00015 0.00027 0.00058 0.00052 0.00019 0.00018 0.00379 0.00022 0.00025 σVd (m/y) 0.00014 0.00043 0.00023 σVd 0.00013 (m/y) 0.00041 0.00049 0.00013 0.00045 0.00014 0.00019 0.00021 0.00013 0.00019 0.00013 0.00020 0.00012 0.00031 0.00022 0.00035 0.00052 0.00031 0.00016 0.00028 0.00013 0.00014 0.00017 0.00019 0.00016 0.00013 0.00017 0.00020 0.00027 0.00024 0.00033 0.00079 0.00018 0.00013 0.00034 0.00027 0.00013 0.00033 0.00013 σVd 0.00029 0.00056 (m/y) 0.00025 0.00016 0.00013 0.00016 0.00017 0.00014 0.00058 0.00017 0.00018 0.00013 0.00021 0.00013 0.00026 0.00045 0.00055 0.00049 0.00013 0.00041 0.00355 0.00016 0.00020 σVh (m/y) 0.00042 S.OZDEMIR 0.00256 0.00151 σVh 0.00039 (m/y) 0.00042 0.00297 0.00022 0.00276 0.00033 0.00038 0.00052 0.00033 0.00056 0.00026 0.00138 0.00043 0.00208 0.00084 0.00025 0.00197 0.00031 0.00043 0.00065 0.00025 0.00112 0.00050 0.00031 0.00029 0.00051 0.00035 0.00023 0.00039 0.00064 0.00033 0.00074 0.00275 0.00039 0.00036 0.00060 0.00032 0.00045 0.00137 0.00037 σVh 0.00120 0.00028 (m/y) 0.00056 0.00067 0.00027 0.00092 0.00052 0.00035 0.00036 0.00027 0.00038 0.00031 0.00059 0.00035 0.00027 0.00064 0.00106 0.00089 0.00034 0.00034 0.00729 0.00036 0.00028 FINI_GPS 36 18 07.982883 GEME_GPS 39 11 06.473790 GIRS_GPS 40 55 21.464654 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 GUMU_GPS 40 26 13.462756 GURU_GPS 38 43 02.465607 (° ' '') GYUR_GPS 35 12ϕ04.492535 Nokta HAKK_1PS 37 34Enlem 27.538574 BASK_1PS 37 38 34 02 27.538226 36.397097 HAKK_GPS BASK_GPS 37 38 26 02 42.290062 36.396414 HALP_GPS BAYB_GPS 39 40 40 15 39.877165 00.541030 HARC_GPS BCAK_GPS 36 37 12 19 00.065757 16.397139 HAT1_GPS BEYS_GPS 36 37 12 40 29.791099 38.283585 HATA_GPS BILE_GPS 40 47 08 41.968479 29.257520 HEND_GPS BING_1PS 39 38 22 53 07.634705 07.629105 HINI_GPS BING_GPS 40 38 02 53 29.926900 07.629291 HORS_GPS BOGZ_GPS 37 39 10 11 15.569291 36.991260 HRN1_GPS BOLU_GPS 37 40 10 44 29.210163 00.742584 HRRN_GPS BOYT_GPS 41 27 39.742815 HYMN_GPS 39 26 05.008473 BOZT_GPS 39 40 55 32 45.122691 03.785679 IGIR_1PS BOZU_GPS 39 55 52 45.122889 51.421623 IGIR_GPS BTMN_GPS 41 37 58 51 44.400657 48.964645 INE1_GPS BURS_GPS 41 40 58 12 44.729174 51.304960 INEB_GPS CANA_1PS 40 55 06 17.275346 40.337091 IPS1_GPS ϕ (° ' '') CANA_GPS 40 55 06 03.115943 40.337920 IPSA_GPS Nokta CANK_GPS 36 40 35 36Enlem 30.872662 ISKD_GPS 35.804906 ISKN_GPS 36 32 16.890636 CATK_1PS 38 00 26.440248 ISPT_GPS 38 37 00 47 26.439735 06.321726 CATK_GPS ISTN_GPS 37 40 09 59 33.328868 27.462292 CAV1_GPS IZMI_GPS 37 38 09 23 22.929532 41.307452 CAVD_GPS IZMT_GPS 38 40 18 48 13.735766 07.121388 CESM_GPS KAMN_GPS 38 37 39 11 01.392358 35.617978 CIHA_GPS KANT_GDU 37 41 37 03 43.868827 38.906691 CINC_GPS KAPN_GPS 37 42 52.792635 CMLD_GPS 40 29 27.478407 KARB_GPS 41 20 49.626317 KARS_GPS 40 34 52.519062 KART_GPS 40 15 54.929186 KAYS_GPS 38 42 30.139520 KIKA_GPS 39 06 21.568900 KIRL_GPS 41 44 17.238502 KIRS_GPS 39 09 52.647180 KKAL_GPS 39 50 35.754578 KLIS_GPS 36 42 30.959868 30 08 47.074657 36 04 51.041909 38 23 17.364634 39 30 58.219908 37 18 28.328153 (° ' '') 32 59λ22.086152 43 44Boylam 20.861480 44 44 01 20.861290 02.293798 43 44 11 01 00.150876 02.294298 34 40 09 11 09.937024 29.167525 29 30 09 43 20.955878 04.468447 36 31 09 44 09.898708 47.581601 36 29 44 58 26.693239 38.610770 30 40 41 30 44.833459 02.819417 41 40 10 30 02.376499 02.818989 42 35 00 15 22.044646 18.359746 39 31 59 36 48.414216 07.317668 38 34 47 47.977183 32 29 44.571020 28 01 46 05.705197 55.324920 44 30 01 02 05.705373 55.398464 44 41 45 09 46.299822 16.140349 33 29 45 00 46.170455 54.825109 33 24 07.829317 51.610835 26 23 λ (° ' '') 24 47.210545 51.608191 26 22 33 10 36Boylam 37.369340 36 48.988826 36 08 45.892659 43 03 38.494565 30 03 34 38.494100 01.119968 43 28 41 49 18.770768 53.882694 29 27 41 04 24.589095 54.559330 29 29 22 57 21.253449 03.361068 26 33 55 13 20.660456 12.976968 32 29 57 03 35.504668 41.152137 27 33 31 36.936114 32 28 28.254778 28 40 57.975218 43 03 42.020148 28 19 57.234016 35 31 28.059161 27 40 19.940203 27 13 04.616366 34 09 19.756026 33 31 04.381701 37 06 43.832509 36.35717 1214.79472 81.27645 1248.53298 1357.43949 h (m) 78.98176 Yükseklik 1758.03931 2312.24048 1758.03750 2312.28297 1252.50102 1709.04917 712.52829 683.40723 132.32391 1187.46024 137.87779 584.32601 208.53374 1183.52907 1742.62255 1183.54659 1592.32732 1106.73918 530.94820 789.24241 561.59469 404.68415 1261.53910 115.56349 884.28511 842.53782 884.29777 650.78732 98.13775 183.28489 98.46470 141.22906 66.50099 h (m) 141.16597 49.22669 Yükseklik 794.94243 30.62523 247.67080 1527.91514 1032.13062 1527.92959 77.05219 1109.99434 74.93568 1130.47789 326.07407 52.45361 1057.00678 1012.71284 155.02049 227.34431 1039.51112 1274.15937 93.58674 1784.68926 485.63573 1138.77584 241.20924 280.61107 1063.64000 794.56808 681.92627 0.00026 0.00025 0.00025 0.00023 0.00029 0.00023 σϕ (m) 0.00035 0.00042 0.00234 0.00481 0.00022 0.00020 0.00031 0.00016 0.00054 0.00019 0.00042 0.00018 0.00027 0.00025 0.00024 0.00300 0.00041 0.00030 0.00024 0.00024 0.00086 0.00021 0.00027 0.00025 0.00032 0.00022 0.00267 0.00019 0.00035 0.00027 0.00286 0.00027 0.00100 0.00047 0.00029 σϕ (m) 0.00031 0.00050 0.00046 0.00066 0.00018 0.00798 0.00017 0.00022 0.00018 0.00109 0.00018 0.00020 0.00024 0.00028 0.00033 0.00017 0.00036 0.00017 0.00019 0.00033 0.00020 0.00019 0.00018 0.00021 0.00021 0.00025 0.00040 0.00022 0.00030 0.00027 0.00023 0.00042 0.00031 σλ (m) 0.00032 0.00026 0.00220 0.00201 0.00019 0.00022 0.00038 0.00016 0.00051 0.00018 0.00032 0.00016 0.00023 0.00023 0.00019 0.00280 0.00030 0.00018 0.00028 0.00018 0.00076 0.00019 0.00033 0.00023 0.00024 0.00019 0.00157 0.00020 0.00024 0.00029 0.00692 0.00023 0.00096 0.00029 0.00030 σλ (m) 0.00026 0.00050 0.00065 0.00027 0.00023 0.00130 0.00017 0.00018 0.00019 0.00058 0.00017 0.00019 0.00024 0.00020 0.00031 0.00016 0.00046 0.00017 0.00018 0.00018 0.00022 0.00019 0.00020 0.00016 77 0.00022 0.00019 0.00041 0.00076 0.00047 0.00079 0.00083 0.00064 0.00067 σh (m) 0.00107 0.00133 0.00406 0.01258 0.00065 0.00064 0.00079 0.00052 0.00147 0.00051 0.00084 0.00062 0.00056 0.00088 0.00050 0.01067 0.00086 0.00060 0.00082 0.00052 0.00188 0.00064 0.00072 0.00058 0.00095 0.00058 0.00651 0.00061 0.00079 0.00069 0.00220 0.00082 0.00370 0.00088 0.00065 σh (m) 0.00059 0.00135 0.00200 0.00112 0.00074 0.00551 0.00041 0.00055 0.00058 0.00341 0.00049 0.00061 0.00114 0.00052 0.00094 0.00052 0.00083 0.00056 0.00054 0.00087 0.00067 0.00079 0.00057 0.00060 0.00051 0.00046 0.00063 0.00444 0.01551 -0.00152 0.00025 0.00017 0.00052 0.01572 0.00618 -0.00152 0.00037 0.00058 0.00036 0.01166 0.02497 -0.00210 0.00014 0.00018 0.00038 TUSAGA ve TUSAGA-Aktif İstasyon Koordinat ve Hızlarının Hesaplanması 0.01079 0.02530 0.00008 0.00016 0.00021 0.00059 0.01777 0.01056 -0.00215 0.00015 0.00026 0.00027 Vk Vd Vh σVk 0.00045 σVd 0.00064 σVh 0.01132 0.01940 -0.00383 0.00027 (m/y) (m/y) -0.00241 (m/y) 0.00058 (m/y) 0.00055 (m/y) 0.00106 (m/y) 0.00730 0.02566 0.02517 0.02708 0.02139 -0.00208 0.00079 0.00052 0.00118 0.00049 0.00089 0.00297 0.00521 0.02264 0.01186 0.02256 -0.00119 -0.00538 0.00019 0.00108 0.00013 0.00045 0.00034 0.00276 0.01431 0.01103 0.00212 0.02570 -0.00181 -0.00038 0.00018 0.00014 0.00041 0.00019 0.00034 0.00038 0.00701 0.00465 0.01948 0.00966 -0.00446 -0.00048 0.00379 0.00012 0.00355 0.00013 0.00729 0.00033 0.01494 0.00722 0.01886 0.00864 -0.00097 -0.00179 0.00022 0.00014 0.00016 0.00013 0.00036 0.00026 0.01981 0.00723 0.01935 0.00209 -0.00242 -0.00156 0.00025 0.00013 0.00020 0.00012 0.00028 0.00043 0.00941 0.02034 0.02593 0.01574 -0.00238 -0.00051 0.00032 0.00023 0.00022 0.00030 0.00084 0.01494 0.01899 0.02803 0.01605 -0.00018 -0.00377 0.00063 0.00056 0.00035 0.00052 0.00064 0.00197 0.01303 0.01536 0.01905 0.00795 -0.00399 -0.00675 0.00027 0.00046 0.00038 0.00016 0.00072 0.00043 0.02587 0.01108 0.01852 0.01221 -0.00182 0.00084 0.00020 0.00021 0.00018 0.00013 0.00041 0.00025 0.02328 0.01027 0.02305 -0.00196 0.00018 0.00017 0.00050 0.00878 0.00410 -0.00203 0.00013 0.00019 0.00031 0.00769 0.02994 0.00734 -0.00010 -0.00166 0.00067 0.00018 0.00040 0.00016 0.00162 0.00029 0.01286 0.00676 0.02955 0.00180 -0.00261 -0.00119 0.00060 0.00020 0.00035 0.00017 0.00144 0.00035 0.01385 0.02351 0.02380 0.01970 -0.00165 0.00031 0.00066 0.00014 0.00031 0.00020 0.00085 0.00039 0.01418 0.00705 0.00845 0.00270 -0.01115 -0.00157 0.00075 0.00018 0.00181 0.00024 0.00057 0.00033 0.01937 0.00670 -0.00274 -0.00678 0.00762 0.00102 0.00767 0.00079 0.00916 0.00275 0.00253 0.00640 -0.00127 Vk Vd Vh σVk σVd σVh 0.00248 0.02283 0.00698 -0.00066 -0.00107 0.00013 0.00021 0.00014 0.00013 0.00025 0.00036 0.00979 (m/y) 0.00830 (m/y) -0.01141 (m/y) 0.00372 (m/y) 0.00368 (m/y) 0.00743 (m/y) 0.01130 0.00603 -0.00083 0.00037 0.00027 0.00032 0.00422 0.02078 0.01813 -0.00086 0.00022 0.00036 0.00101 0.02599 0.02295 -0.00057 0.00194 0.00033 0.00137 0.00395 0.02318 0.00544 -0.00243 -0.00251 0.00176 0.00012 0.00029 0.00024 0.00120 0.00058 0.02062 0.01057 0.00755 0.02350 -0.00168 0.00014 0.00025 0.00017 0.00056 0.00024 0.00059 0.00065 0.00038 -0.00550 0.00227 -0.00165 0.00012 0.00016 0.00014 0.00092 0.00030 0.00212 0.00830 0.00177 0.00030 0.00912 0.00501 0.01996 -0.00208 -0.00109 0.00013 0.00014 0.00014 0.00015 0.00035 0.00028 -0.01052 0.01368 0.00598 0.01248 -0.00232 -0.01483 0.00032 0.00023 0.00017 0.00026 0.00027 0.00142 0.01076 0.00945 0.00405 0.02477 -0.00161 -0.00135 0.00014 0.00018 0.00013 0.00017 0.00031 0.00033 -0.00917 0.01569 0.01079 -0.00922 0.00073 0.00135 0.00098 0.00795 0.00408 -0.00044 0.00012 0.00013 0.00035 0.00976 0.02460 -0.00115 0.00013 0.00013 0.00028 0.01101 0.02853 -0.00077 0.00055 0.00015 0.00099 0.00695 0.00444 -0.00180 0.00011 0.00013 0.00034 0.01560 0.00912 -0.00336 0.00014 0.00014 0.00055 0.00074 0.00261 -0.00076 0.00014 0.00017 0.00033 0.01028 0.02455 -0.00160 0.00017 0.00011 0.00039 0.01260 0.00555 -0.00172 0.00019 0.00025 0.00031 0.01115 0.00478 -0.00113 0.00032 0.00020 0.00026 0.02295 0.01762 -0.00157 0.00078 0.00090 0.00040 IZMI_GPS 38 23 41.307452 IZMT_GPS 40 48 07.121388 KAMN_GPS 37 11 35.617978 HaritaKANT_GDU Dergisi Ocak Sayı 155 412016 03 38.906691 KAPN_GPS 37 42 52.792635 KARB_GPS 41 20ϕ49.626317 (° ' '') Nokta KARS_GPS 40 34Enlem 52.519062 KART_GPS 38 40 02 15 36.397097 54.929186 BASK_1PS KAYS_GPS 38 02 42 36.396414 30.139520 BASK_GPS KIKA_GPS 40 39 15 06 00.541030 21.568900 BAYB_GPS KIRL_GPS 37 41 19 44 16.397139 17.238502 BCAK_GPS KIRS_GPS 37 39 40 09 38.283585 52.647180 BEYS_GPS KKAL_GPS 40 39 08 50 29.257520 35.754578 BILE_GPS KLIS_GPS 38 36 53 42 07.629105 30.959868 BING_1PS KLUU_GPS 39 04 44.767989 BING_GPS 38 53 07.629291 KNY1_GPS 39 37 11 51 36.991260 33.833244 BOGZ_GPS KNYA_1PS 38 01 19.746457 BOLU_GPS 40 44 00.742584 KNYA_GPS 41 38 27 01 39.742815 19.746620 BOYT_GPS KRBK_GPS 40 41 32 13 03.785679 53.843946 BOZT_GPS KRS1_1PS 39 40 52 35 51.421623 18.425692 BOZU_GPS KRS1_GPS 37 40 51 35 48.964645 18.425797 BTMN_GPS (° ' '') KSTM_GPS 40 41 12 22ϕ51.304960 16.436803 BURS_GPS Nokta Enlem KURU_GPS 40 41 06 50 40.337091 46.050781 CANA_1PS KUTA_GPS 40 39 06 28 40.337920 51.115193 CANA_GPS LDML_GPS 39 53 13.927591 CANK_GPS 40 36 30.872662 LEFK_GPS 38 35 00 11 26.440248 42.169039 CATK_1PS MADT_GPS 40 36 40.865859 CATK_GPS 38 00 26.439735 MALY_GPS 37 38 09 20 33.328868 15.700708 CAV1_GPS MALZ_GPS 37 39 09 08 22.929532 35.379048 CAVD_GPS MARA_GPS 37 34 50.716146 CESM_GPS 38 18 13.735766 MARD_GPS 38 37 39 18 01.392358 37.801192 CIHA_GPS MER1_GPS 40 58 00.959934 CINC_GPS 37 37 43.868827 MERS_GPS 40 36 29 33 27.478407 58.997282 CMLD_GPS MGOS_GPS 35 08 44.953772 MIDY_GPS 37 25 02.637413 MIHA_GPS 39 52 17.045927 MLTY_GPS 38 19 41.996932 MLZ1_GPS 39 08 45.245375 MRSI_GPS 36 46 51.600063 MUGL_GPS 37 12 58.889704 MUR1_GPS 38 59 30.954543 MURA_1PS 38 59 24.362014 27 04 54.559330 29 57 03.361068 33 13 12.976968 29 03 41.152137 33 31 36.936114 28 40λ57.975218 (° ' '') 43 03Boylam 42.020148 28 01 19 02.293798 57.234016 44 35 01 31 02.294298 28.059161 44 27 11 40 29.167525 19.940203 40 27 43 13 04.468447 04.616366 30 34 44 09 47.581601 19.756026 31 33 58 31 38.610770 04.381701 29 37 30 06 02.819417 43.832509 40 33 03 55.308533 40 30 02.818989 32 15 28 18.359746 34.878121 35 32 30 18.842203 31 36 07.317668 32 47 30 47.977183 18.841002 34 32 46 40 55.324920 33.336439 28 43 02 05 55.398464 36.396040 30 43 09 05 16.140349 36.395988 41 (° ' '') 33 00 46λ54.825109 31.818394 29 Boylam 32 24 43 51.610835 03.869575 26 29 24 53 51.608191 55.881211 26 32 45 31.022701 33 36 37.369340 33 03 21 38.494565 10.453063 43 27 35 12.991139 43 03 38.494100 38 41 13 18.770768 00.801933 29 42 41 31 24.589095 50.888159 29 36 55 52.079402 26 22 21.253449 40 55 43 20.660456 41.829508 32 27 57 35.504668 42.295804 34 28 15 28.254778 21.068151 32 33 54 26.595384 41 21 26.643512 31 29 41.596409 38 25 30.917304 42 32 26.064511 34 36 09.332599 28 21 51.983933 43 45 45.236218 43 45 47.228097 74.93568 326.07407 1057.00678 155.02049 1039.51112 93.58674 h (m) 1784.68926 Yükseklik 485.63573 2312.24048 1138.77584 2312.28297 241.20924 1709.04917 280.61107 683.40723 1063.64000 1187.46024 794.56808 584.32601 681.92627 1183.52907 1052.31531 1183.54659 1085.34412 1106.73918 1205.71848 789.24241 1205.71297 404.68415 435.54309 115.56349 1811.73899 842.53782 1811.76237 650.78732 h (m) 835.39586 183.28489 Yükseklik 74.41114 141.22906 1076.35948 141.16597 976.49662 794.94243 180.50374 1527.91514 749.14610 1527.92959 985.89984 1109.99434 1547.61272 1130.47789 616.75302 52.45361 1064.13712 1012.71284 91.76555 227.34431 38.46843 1274.15937 49.77783 977.71085 1434.80987 1055.61473 1571.72958 40.49614 713.67175 1734.03568 1736.40661 0.00018 0.00018 0.00024 0.00033 0.00036 0.00019 σϕ (m) 0.00033 0.00020 0.00042 0.00019 0.00481 0.00018 0.00020 0.00021 0.00016 0.00021 0.00019 0.00025 0.00018 0.00040 0.00025 0.00028 0.00300 0.00034 0.00030 0.00040 0.00024 0.00034 0.00021 0.00022 0.00025 0.00028 0.00022 0.00155 0.00019 0.00025 0.00027 σϕ (m) 0.00018 0.00027 0.00020 0.00047 0.00019 0.00031 0.00018 0.00066 0.00024 0.00798 0.00019 0.00022 0.00332 0.00109 0.00021 0.00020 0.00017 0.00028 0.00020 0.00017 0.00035 0.00017 0.00020 0.00018 0.00016 0.00083 0.00039 0.00018 0.00025 0.00052 0.00240 0.00019 0.00017 0.00024 0.00031 0.00046 0.00018 σλ (m) 0.00018 0.00022 0.00026 0.00019 0.00201 0.00020 0.00022 0.00016 0.00022 0.00018 0.00019 0.00016 0.00041 0.00023 0.00021 0.00280 0.00031 0.00018 0.00038 0.00018 0.00041 0.00019 0.00019 0.00023 0.00025 0.00019 0.00147 0.00020 0.00029 σλ (m) 0.00017 0.00023 0.00017 0.00029 0.00016 0.00026 0.00018 0.00027 0.00022 0.00130 0.00030 0.00018 0.00143 0.00058 0.00021 0.00019 0.00019 0.00020 0.00017 0.00016 0.00213 0.00017 0.00022 0.00020 0.00017 0.00052 0.00034 0.00018 0.00020 78 0.00046 0.00143 0.00058 0.00049 0.00114 0.00094 0.00083 0.00054 σh (m) 0.00087 0.00067 0.00133 0.00079 0.01258 0.00057 0.00064 0.00060 0.00052 0.00051 0.00046 0.00062 0.00063 0.00088 0.00057 0.01067 0.00107 0.00060 0.00133 0.00052 0.00072 0.00064 0.00057 0.00058 0.00110 0.00058 0.00762 0.00061 0.00057 0.00069 σh (m) 0.00047 0.00082 0.00065 0.00088 0.00051 0.00059 0.00058 0.00112 0.00117 0.00551 0.00077 0.00055 0.00158 0.00341 0.00076 0.00061 0.00052 0.00055 0.00052 0.00084 0.00056 0.00052 0.00050 0.00049 0.00195 0.00126 0.00053 0.00059 0.00170 0.00305 -0.00550 0.00912 0.01368 0.00945 0.01569 0.00976 Vk 0.01101 (m/y) 0.00695 0.02517 0.01560 0.02264 0.00074 0.01103 0.01028 0.00465 0.01260 0.00722 0.01115 0.00723 0.02295 0.02034 0.01111 0.01899 0.02116 0.01536 0.01061 0.01108 0.01012 0.01027 0.01115 0.00769 0.01209 0.00676 0.01303 0.02351 Vk 0.01195 0.00705 (m/y) 0.01148 0.00670 0.00679 0.00248 0.00914 0.01130 0.01338 0.02599 0.00508 0.02062 0.01956 0.00059 0.01572 0.00212 0.01870 -0.01052 0.02299 0.01076 0.01178 -0.00917 0.01423 0.00795 0.01486 0.02324 0.00816 0.02005 0.01218 0.01402 -0.00794 0.01217 0.00951 0.00227 0.01996 0.01248 0.02477 0.01079 0.02460 Vd 0.02853 (m/y) 0.00444 0.02139 0.00912 0.02256 0.00261 0.02570 0.02455 0.00966 0.00555 0.00864 0.00478 0.00209 0.01762 0.01574 0.00618 0.01605 -0.00122 0.00795 0.00508 0.01221 0.00781 0.02305 0.02313 0.00734 0.02806 0.00180 0.02807 0.01970 Vd 0.02287 0.00270 (m/y) 0.02434 -0.00274 0.00249 0.00698 0.00276 0.00603 0.01913 0.02295 0.00714 0.02318 0.01184 0.00755 0.02977 0.00830 0.01499 0.00501 0.02015 0.00598 0.02429 0.00405 0.01705 0.00408 0.01925 0.02033 0.00218 0.01196 0.01181 0.01358 0.00631 0.03017 0.02903 -0.00165 -0.00109 -0.01483 -0.00135 -0.00922 -0.00115 Vh -0.00077 (m/y) -0.00180 0.00079 -0.00336 -0.00538 -0.00076 -0.00038 -0.00160 -0.00048 -0.00172 -0.00179 -0.00113 -0.00156 -0.00157 -0.00051 -0.00027 -0.00377 -0.06773 -0.00675 -0.00497 0.00084 -0.00050 -0.00196 -0.00121 -0.00166 0.00166 -0.00119 -0.00201 0.00031 Vh -0.00244 -0.00157 (m/y) -0.00185 -0.00678 -0.00112 -0.00107 -0.00010 -0.00083 -0.00136 -0.00057 0.00219 -0.00243 -0.00297 0.00065 -0.00306 0.00177 -0.00094 -0.00208 0.00165 -0.00232 -0.00238 -0.00161 -0.00180 -0.00044 -0.00136 0.00166 -0.00035 -0.00416 0.00074 -0.00184 -0.00081 0.00343 -0.00335 0.00012 0.00014 0.00023 0.00018 0.00073 0.00013 σVk 0.00055 (m/y) 0.00011 0.00118 0.00014 0.00108 0.00014 0.00017 0.00012 0.00019 0.00014 0.00032 0.00013 0.00078 0.00023 0.00024 0.00056 0.00169 0.00046 0.00158 0.00021 0.00014 0.00018 0.00016 0.00018 0.00039 0.00020 0.00035 0.00014 σVk 0.00026 0.00018 (m/y) 0.00013 0.00102 0.00015 0.00021 0.00023 0.00037 0.00014 0.00194 0.00014 0.00176 0.00014 0.00038 0.00167 0.00030 0.00018 0.00013 0.00012 0.00032 0.00013 0.00014 0.00019 0.00012 0.00015 0.00012 0.00012 0.00022 0.00175 0.00017 0.00028 0.00256 0.00155 0.00014 0.00015 0.00026 0.00017 0.00135 0.00013 σVd 0.00015 (m/y) 0.00013 0.00049 0.00014 0.00045 0.00017 0.00019 0.00011 0.00013 0.00025 0.00013 0.00020 0.00012 0.00090 0.00022 0.00015 0.00052 0.00151 0.00016 0.00153 0.00013 0.00017 0.00013 0.00016 0.00037 0.00017 0.00033 0.00020 σVd 0.00044 0.00024 (m/y) 0.00013 0.00079 0.00013 0.00018 0.00027 0.00015 0.00033 0.00013 0.00029 0.00043 0.00025 0.00071 0.00016 0.00021 0.00014 0.00018 0.00017 0.00012 0.00013 0.00139 0.00013 0.00019 0.00020 0.00015 0.00014 0.00146 0.00021 0.00018 0.00226 0.00092 0.00030 0.00028 0.00142 S.OZDEMIR 0.00033 0.00098 0.00028 σVh 0.00099 (m/y) 0.00034 0.00297 0.00055 0.00276 0.00033 0.00038 0.00039 0.00033 0.00031 0.00026 0.00026 0.00043 0.00040 0.00084 0.00029 0.00197 0.00411 0.00043 0.00483 0.00025 0.00026 0.00050 0.00029 0.00188 0.00035 0.00168 0.00039 σVh 0.00037 0.00033 (m/y) 0.00025 0.00275 0.00044 0.00036 0.00042 0.00032 0.00036 0.00137 0.00082 0.00120 0.00065 0.00056 0.00071 0.00092 0.00066 0.00035 0.00030 0.00027 0.00030 0.00031 0.00039 0.00035 0.00025 0.00027 0.00028 0.00050 0.00483 0.00041 0.00039 0.00586 0.00190 MARA_GPS 37 34 50.716146 MARD_GPS 37 18 37.801192 MER1_GPS 40 58 00.959934 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 MERS_GPS 36 33 58.997282 MGOS_GPS 35 08 44.953772 (° ' '') MIDY_GPS 37 25ϕ02.637413 Nokta MIHA_GPS 39 52Enlem 17.045927 BASK_1PS 38 19 02 41.996932 36.397097 MLTY_GPS BASK_GPS 39 38 08 02 45.245375 36.396414 MLZ1_GPS BAYB_GPS 36 40 46 15 51.600063 00.541030 MRSI_GPS BCAK_GPS 37 12 19 58.889704 16.397139 MUGL_GPS BEYS_GPS 38 37 59 40 30.954543 38.283585 MUR1_GPS BILE_GPS 38 40 59 08 24.362014 29.257520 MURA_1PS BING_1PS 38 53 07.629105 MURA_GPS 59 24.362526 BING_GPS 38 47 53 35.654561 07.629291 MUUS_GPS BOGZ_GPS 39 11 36.991260 NAHA_GPS 40 10 23.892662 BOLU_GPS 38 40 36 44 59.634079 00.742584 NEVS_GPS BOYT_GPS 37 41 57 27 39.636940 39.742815 NGDE_GPS (° ' '') BOZT_GPS 37 40 57 32ϕ31.571386 03.785679 NIGD_GPS Nokta Enlem BOZU_GPS 37 39 06 52 07.892884 51.421623 ONIY_GPS OZAL_1PS BTMN_GPS 38 37 39 51 26.324858 48.964645 OZAL_GPS BURS_GPS 38 40 39 12 26.324755 51.304960 POZA_GPS CANA_1PS 37 40 25 06 19.604679 40.337091 RDIY_GPS CANA_GPS 40 23 06 06.844972 40.337920 RHIY_GPS CANK_GPS 39 40 54 36 22.002569 30.872662 RZE1_GPS CATK_1PS 41 38 02 00 12.825296 26.440248 SALH_GPS CATK_GPS 38 28 00 59.123180 26.439735 SAM1_GPS CAV1_GPS 41 37 18 09 30.576407 33.328868 SAMN_GPS CAVD_GPS 41 37 20 09 38.406652 22.929532 SARV_1PS CESM_GPS 36 38 41 18 47.945667 13.735766 SARV_GPS CIHA_GPS 36 38 41 39 47.948567 01.392358 SARY_GPS CINC_GPS 41 37 26 37 34.685727 43.868827 SEMD_GPS 37 18 18.518051 CMLD_GPS 40 29 27.478407 SHUT_GPS 38 32 02.206965 SIH1_GPS 39 26 47.472717 SIHI_GPS 39 26 43.019711 SILF_GPS 36 22 54.803833 SINP_GPS 42 01 48.843361 SIRN_GPS 37 31 30.094651 SIRT_GPS 37 55 54.864393 SIVE_GPS 37 45 08.619815 SIVS_GPS 39 44 37.315613 36 55 52.079402 40 43 41.829508 27 57 42.295804 34 15 21.068151 33 54 26.595384 (° ' '') 41 21λ26.643512 31 29Boylam 41.596409 44 25 01 30.917304 02.293798 38 44 32 01 26.064511 02.294298 42 40 36 11 09.332599 29.167525 34 30 21 43 51.983933 04.468447 28 31 45 44 45.236218 47.581601 43 29 45 58 47.228097 38.610770 43 40 30 02.819417 43 45 47.229301 40 30 07.779135 02.818989 41 35 15 18.359746 31 19 55.515826 31 42 36 10.604526 07.317668 34 47 33.217683 47.977183 34 35 (° ' '') 28 40 46λ45.971684 55.324920 34 Boylam 30 15 02 13.886202 55.398464 36 43 41 59 09 19.244420 16.140349 43 29 59 00 19.244614 54.825109 34 26 52 24 17.978658 51.610835 37 26 20 24 08.400735 51.608191 38 33 46 36 14.876714 37.369340 40 43 29 03 35.131378 38.494565 28 43 07 03 24.765596 38.494100 36 29 20 41 01.544972 18.770768 36 29 15 41 20.314421 24.589095 32 26 37 22 02.119204 21.253449 32 37 55 02.119098 20.660456 27 54 57 59.163570 35.504668 44 34 25.996177 32 28 28.254778 30 28 03.619406 31 32 10.500183 31 32 07.052634 33 56 11.045010 35 09 14.201209 42 27 24.635715 41 56 08.050762 39 19 45.380294 37 00 08.980232 616.75302 1064.13712 91.76555 38.46843 49.77783 h (m) 977.71085 Yükseklik 1434.80987 2312.24048 1055.61473 2312.28297 1571.72958 1709.04917 40.49614 683.40723 713.67175 1187.46024 1734.03568 584.32601 1736.40661 1183.52907 1736.39933 1183.54659 1287.68361 1106.73918 705.51503 789.24241 1292.45334 404.68415 1410.62971 h (m) 115.56349 1252.32608 Yükseklik 842.53782 127.19189 2037.25055 650.78732 2037.25272 183.28489 826.40077 141.22906 539.81613 141.16597 1626.85705 794.94243 70.69900 1527.91514 156.16836 1527.92959 53.36964 1109.99434 33.66173 1130.47789 1569.95656 52.45361 1569.97901 1012.71284 198.86966 227.34431 1422.93739 1274.15937 1337.42806 1127.28353 1118.12013 52.75436 54.57622 1459.31278 916.61162 830.83568 1325.49031 0.00021 0.00017 0.00020 0.00035 0.00020 0.00018 σϕ (m) 0.00016 0.00042 0.00083 0.00481 0.00039 0.00020 0.00018 0.00016 0.00025 0.00019 0.00052 0.00018 0.00240 0.00025 0.00488 0.00300 0.00042 0.00030 0.00017 0.00024 0.00019 0.00021 0.00017 0.00025 0.00020 σϕ (m) 0.00022 0.00020 0.00035 0.00019 0.00349 0.00027 0.00022 0.00027 0.00027 0.00047 0.00018 0.00031 0.00026 0.00066 0.00017 0.00798 0.00024 0.00022 0.00270 0.00109 0.00067 0.00020 0.00900 0.00028 0.00017 0.00035 0.00017 0.00022 0.00024 0.00047 0.00018 0.00024 0.00029 0.00031 0.00032 0.00019 0.00021 0.00019 0.00017 0.00213 0.00022 0.00020 σλ (m) 0.00017 0.00026 0.00052 0.00201 0.00034 0.00022 0.00018 0.00016 0.00020 0.00018 0.00046 0.00016 0.00143 0.00023 0.00285 0.00280 0.00026 0.00018 0.00019 0.00018 0.00019 0.00019 0.00016 0.00023 0.00018 σλ (m) 0.00019 0.00018 0.00023 0.00020 0.00147 0.00029 0.00020 0.00023 0.00024 0.00029 0.00016 0.00026 0.00042 0.00027 0.00016 0.00130 0.00020 0.00018 0.00151 0.00058 0.00025 0.00019 0.00130 0.00020 0.00017 0.00016 0.00027 0.00017 0.00021 0.00023 0.00044 0.00022 0.00019 0.00026 79 0.00028 0.00026 0.00018 0.00076 0.00052 0.00055 0.00084 0.00052 0.00050 σh (m) 0.00049 0.00133 0.00195 0.01258 0.00126 0.00064 0.00053 0.00052 0.00059 0.00051 0.00170 0.00062 0.00305 0.00088 0.00556 0.01067 0.00063 0.00060 0.00051 0.00052 0.00063 0.00064 0.00052 0.00058 0.00050 σh (m) 0.00058 0.00056 0.00068 0.00061 0.00303 0.00069 0.00089 0.00082 0.00080 0.00088 0.00061 0.00059 0.00131 0.00112 0.00048 0.00551 0.00063 0.00055 0.00211 0.00341 0.00096 0.00061 0.00489 0.00052 0.00057 0.00052 0.00072 0.00056 0.00074 0.00081 0.00087 0.00071 0.00059 0.00062 0.00113 0.00101 0.00069 0.01870 0.01499 -0.00094 0.00018 0.00021 0.00066 0.02299 0.02015 0.00165 0.00012 0.00018 0.00030 0.01178 0.02429 -0.00238 0.00013 0.00012 0.00030 TUSAGA ve TUSAGA-Aktif İstasyon Koordinat ve Hızlarının Hesaplanması 0.01423 0.01705 -0.00180 0.00019 0.00139 0.00039 0.01486 0.01925 -0.00136 0.00015 0.00019 0.00025 Vk Vd Vh σVk 0.00020 σVd 0.00027 σVh 0.02324 0.02033 0.00166 0.00012 (m/y) 0.00218 (m/y) -0.00035 (m/y) 0.00012 (m/y) 0.00015 (m/y) 0.00028 (m/y) 0.00816 0.02517 0.01196 0.02139 -0.00416 0.00079 0.00022 0.00118 0.00014 0.00049 0.00050 0.00297 0.02005 0.02264 0.01181 0.02256 -0.00538 0.00108 0.00146 0.00045 0.00483 0.00276 0.01218 0.00074 0.00175 0.01103 0.01358 0.02570 -0.00184 -0.00038 0.00017 0.00014 0.00021 0.00019 0.00041 0.00038 0.01402 0.00465 0.00631 0.00966 -0.00081 -0.00048 0.00028 0.00012 0.00018 0.00013 0.00039 0.00033 -0.00794 0.00722 0.03017 0.00864 -0.00179 0.00014 0.00226 0.00013 0.00586 0.00026 0.01217 0.00343 0.00256 0.00723 0.02903 0.00209 -0.00335 -0.00156 0.00155 0.00013 0.00092 0.00012 0.00190 0.00043 0.00951 0.02034 0.01574 -0.00051 0.00023 0.00022 0.00084 0.01764 0.02577 -0.00117 0.00109 0.00063 0.00122 0.01899 0.01366 0.01605 -0.00562 -0.00377 0.00140 0.00056 0.00052 0.00060 0.00197 0.02153 0.01536 0.00795 -0.00675 0.00046 0.00016 0.00043 0.00807 0.00211 0.00007 0.00012 0.00015 0.00028 0.01108 0.00788 0.01221 -0.00124 0.00084 0.00012 0.00021 0.00015 0.00013 0.00041 0.00025 0.01456 0.01027 0.01015 0.02305 -0.00050 -0.00196 0.00012 0.00018 0.00013 0.00017 0.00030 0.00050 0.01449 Vk Vd Vh σVk 0.00015 σVd 0.00026 σVh 0.00769 0.00734 -0.00166 0.00018 0.00016 0.00029 0.01460 0.01011 -0.00091 0.00016 (m/y) (m/y) (m/y) (m/y) (m/y) (m/y) 0.00676 0.01400 0.00180 -0.00236 -0.00119 0.00016 0.00020 0.00015 0.00017 0.00035 0.01715 0.02460 0.02351 0.02473 0.01970 -0.00240 0.00031 0.00087 0.00014 0.00037 0.00020 0.00076 0.00039 0.02219 0.00705 0.02414 0.00270 -0.00099 -0.00157 0.00078 0.00018 0.00033 0.00024 0.00066 0.00033 0.01455 0.01222 -0.00033 0.00670 -0.00274 -0.00678 0.00014 0.00102 0.00013 0.00079 0.00062 0.00275 0.01507 0.00248 0.01465 0.00698 -0.00106 -0.00107 0.00017 0.00021 0.00015 0.00013 0.00040 0.00036 0.01541 0.01130 0.01261 0.00603 -0.00147 -0.00083 0.00015 0.00037 0.00013 0.00027 0.00048 0.00032 0.01105 0.02599 0.02449 0.02295 -0.00804 -0.00057 0.00017 0.00194 0.00062 0.00033 0.00145 0.00137 0.00020 0.02062 -0.00002 0.02318 -0.00703 -0.00243 0.00015 0.00176 0.00013 0.00029 0.00032 0.00120 0.01147 0.00059 0.02390 0.00755 -0.00086 0.00065 0.00039 0.00038 0.00031 0.00025 0.00068 0.00056 0.00931 0.00212 0.02444 0.00830 -0.00257 0.00177 0.00071 0.00030 0.00039 0.00016 0.00053 0.00092 0.01459 0.01339 0.00012 0.00221 -0.01052 0.00501 -0.00208 0.00013 0.00033 0.00014 0.00120 0.00035 0.00833 0.01076 0.01383 0.00598 -0.00254 -0.00232 0.00209 0.00032 0.00030 0.00017 0.00112 0.00027 0.00999 0.02419 -0.00917 0.00405 -0.00188 -0.00161 0.00012 0.00014 0.00013 0.00039 0.00031 0.02438 0.02144 -0.00131 0.00041 0.00025 0.00039 0.00795 0.00408 -0.00044 0.00012 0.00013 0.00035 0.00562 0.00373 -0.00108 0.00014 0.00015 0.00040 0.00849 0.00324 -0.00009 0.00038 0.00040 0.00122 0.00761 0.00264 -0.00081 0.00015 0.00015 0.00026 0.01250 0.01546 -0.00156 0.00014 0.00026 0.00062 0.01118 0.02457 -0.00384 0.00025 0.00016 0.00038 0.01828 0.01854 -0.00093 0.00032 0.00027 0.00036 0.02321 0.02070 -0.00250 0.00021 0.00021 0.00056 0.02225 0.01892 -0.00117 0.00031 0.00022 0.00078 0.01681 0.00711 -0.00077 0.00014 0.00014 0.00052 SARV_1PS 36 41 47.945667 SARV_GPS 36 41 47.948567 SARY_GPS 41 26 34.685727 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 SEMD_GPS 37 18 18.518051 SHUT_GPS 38 32 02.206965 (° ' '') SIH1_GPS 39 26ϕ47.472717 Nokta SIHI_GPS 39 26Enlem 43.019711 BASK_1PS 38 02 36.397097 SILF_GPS 36 22 54.803833 BASK_GPS SINP_GPS 38 42 02 01 36.396414 48.843361 BAYB_GPS SIRN_GPS 40 37 15 31 00.541030 30.094651 BCAK_GPS SIRT_GPS 37 19 55 16.397139 54.864393 BEYS_GPS SIVE_GPS 37 40 45 38.283585 08.619815 BILE_GPS SIVS_GPS 40 39 08 44 29.257520 37.315613 BING_1PS SLEE_GPS 38 41 53 10 07.629105 07.424833 BING_GPS SSEH_GPS 38 40 53 09 07.629291 44.903018 (° ' '') BOGZ_GPS SUNL_GPS 39 40 11 09ϕ36.991260 14.321877 Nokta BOLU_GPS 00.742584 SURF_GPS 40 37 44 11Enlem 30.646456 SVAS_GPS 41 39 27 47 39.742815 48.962526 BOYT_GPS TEKR_GPS 40 32 57 03.785679 30.004522 BOZT_GPS TNCE_GPS 39 52 06 51.421623 34.822919 BOZU_GPS TOK1_GPS 37 40 51 19 48.964645 51.542497 BTMN_GPS TOKA_GPS 40 12 19 51.304960 51.758516 BURS_GPS TRBN_GPS 41 00 19.473874 CANA_1PS 40 06 40.337091 TUBI_GDU 40 06 47 40.337920 12.208662 CANA_GPS TUF1_GPS 38 15 37.958965 CANK_GPS 40 36 30.872662 TUFA_GPS 38 00 15 26.440248 38.167851 CATK_1PS TVA1_GPS 38 31 46.720865 CATK_GPS 00 26.439735 TVAN_1PS 37 38 09 31 33.328868 46.172882 CAV1_GPS TVAN_GPS 37 38 09 31 22.929532 46.172336 CAVD_GPS TVAS_GPS 38 37 18 24 13.735766 35.987960 CESM_GPS UCG2_1PS 38 40 39 50 01.392358 43.849625 CIHA_GPS UDER_GPS 37 40 37 31 43.868827 52.619463 CINC_GPS ULUT_GPS 40 29 05 27.478407 51.173036 CMLD_GPS USAK_GPS 38 40 45.167807 VAAN_GPS 38 33 55.263082 VAN1_GPS 38 28 09.613294 VEZI_GPS 41 08 16.801524 VIRA_GPS 37 14 01.198011 YENC_1PS 39 56 09.380717 YENC_GPS 39 56 09.381786 YOZT_GPS 39 49 26.464707 YUNA_GPS 38 48 05.931470 32 37 02.119204 32 37 02.119098 27 54 59.163570 44 34 25.996177 30 28 03.619406 (° ' '') 31 32λ10.500183 31 32Boylam 07.052634 44 01 02.293798 33 56 11.045010 44 35 01 09 02.294298 14.201209 40 42 11 27 29.167525 24.635715 30 41 43 56 04.468447 08.050762 31 39 44 19 47.581601 45.380294 29 37 58 00 38.610770 08.980232 40 29 30 36 02.819417 02.454680 40 38 30 04 02.818989 29.620494 (° ' '') 35 34 15 22λ18.359746 08.076455 31 07.317668 38 36 49Boylam 04.881713 36 47 53 47.977183 31.811510 34 27 46 29 55.324920 47.387257 28 39 02 32 55.398464 44.277465 30 36 09 33 16.140349 26.881205 41 36 00 33 54.825109 25.700936 29 39 42 41.361316 26 24 51.610835 29 24 27 51.608191 02.460462 26 36 12 30.409522 33 36 37.369340 36 03 13 38.494565 15.138531 43 42 17 26.819225 43 03 38.494100 42 41 17 18.770768 25.655641 29 42 41 17 24.589095 25.655091 29 29 22 08 21.253449 07.307769 26 29 55 57 20.660456 44.643001 32 41 57 32 35.504668 51.183395 27 29 28 07 28.254778 53.198242 32 29 24 18.795240 43 16 58.494689 43 20 44.922763 35 27 59.963342 39 45 04.171604 27 14 30.141130 27 14 30.140199 34 48 57.352066 31 43 47.796913 1569.95656 1569.97901 198.86966 1422.93739 1337.42806 h (m) 1127.28353 Yükseklik 1118.12013 2312.24048 52.75436 2312.28297 54.57622 1709.04917 1459.31278 683.40723 916.61162 1187.46024 830.83568 584.32601 1325.49031 1183.52907 127.81574 1183.54659 1200.95271 h (m) 1106.73918 807.30196 Yükseklik 789.24241 680.76492 1635.72017 404.68415 48.78749 115.56349 1019.12376 842.53782 662.71516 650.78732 649.70126 183.28489 85.34728 141.22906 220.33234 141.16597 1504.76376 794.94243 1459.37354 1527.91514 1718.07364 1527.92959 1717.48423 1109.99434 1717.49640 1130.47789 1126.76884 52.45361 397.43923 1012.71284 1131.78129 227.34431 2088.92209 1274.15937 965.99166 1695.73921 1693.30382 372.98313 596.42045 333.86382 333.91404 1343.13658 1162.88944 0.00067 0.00900 0.00017 0.00035 0.00022 0.00024 σϕ (m) 0.00047 0.00042 0.00018 0.00481 0.00024 0.00020 0.00029 0.00016 0.00031 0.00019 0.00032 0.00018 0.00019 0.00025 0.00054 0.00300 0.00025 0.00030 0.00020 σϕ (m) 0.00024 0.00019 0.00020 0.00021 0.00020 0.00025 0.00027 0.00022 0.00036 0.00019 0.00039 0.00027 0.00025 0.00027 0.00021 0.00047 0.00035 0.00031 0.00060 0.00066 0.00045 0.00798 0.00068 0.00022 0.00117 0.00109 0.00041 0.00020 0.00042 0.00028 0.00027 0.00017 0.00024 0.00017 0.00034 0.00140 0.00046 0.00021 0.00024 0.00027 0.00028 0.00019 0.00022 0.00025 0.00130 0.00017 0.00027 0.00021 0.00023 σλ (m) 0.00044 0.00026 0.00022 0.00201 0.00019 0.00022 0.00026 0.00016 0.00028 0.00018 0.00026 0.00016 0.00018 0.00023 0.00021 0.00280 0.00021 0.00018 0.00017 σλ (m) 0.00018 0.00020 0.00018 0.00019 0.00017 0.00023 0.00019 0.00026 0.00020 0.00039 0.00029 0.00024 0.00023 0.00019 0.00029 0.00039 0.00026 0.00061 0.00027 0.00034 0.00130 0.00082 0.00018 0.00164 0.00058 0.00059 0.00019 0.00039 0.00020 0.00023 0.00016 0.00025 0.00017 0.00024 0.00196 0.00038 0.00019 0.00022 0.00024 0.00029 80 0.00020 0.00023 0.00096 0.00489 0.00057 0.00072 0.00074 0.00081 σh (m) 0.00087 0.00133 0.00071 0.01258 0.00059 0.00064 0.00062 0.00052 0.00113 0.00051 0.00101 0.00062 0.00069 0.00088 0.00050 0.01067 0.00064 0.00060 0.00070 σh (m) 0.00052 0.00073 0.00052 0.00064 0.00057 0.00058 0.00090 0.00058 0.00085 0.00061 0.00074 0.00069 0.00059 0.00082 0.00057 0.00088 0.00141 0.00059 0.00101 0.00112 0.00139 0.00551 0.00397 0.00055 0.00819 0.00341 0.00154 0.00061 0.00064 0.00052 0.00087 0.00052 0.00069 0.00056 0.00103 0.00356 0.00074 0.00061 0.00080 0.00089 0.00079 0.00056 0.00066 0.01459 0.00833 0.00999 0.02438 0.00562 Vk 0.00849 (m/y) 0.00761 0.02517 0.01250 0.02264 0.01118 0.01103 0.01828 0.00465 0.02321 0.00722 0.02225 0.00723 0.01681 0.02034 0.00703 0.01899 0.01572 Vk 0.01536 0.01284 (m/y) 0.01108 0.02290 0.01779 0.01027 0.00826 0.00769 0.01813 0.00676 0.01462 0.02351 0.01649 0.00705 0.01109 0.00670 0.00935 0.00248 0.01751 0.01130 0.01611 0.02599 0.02050 0.02062 0.02098 0.00059 0.02358 0.00212 -0.00227 -0.01052 0.00998 0.01076 0.01103 -0.00917 0.00691 0.00795 0.00229 0.02067 0.03432 0.01239 0.02317 0.00571 0.00201 0.01393 0.00751 0.01339 0.01383 0.02419 0.02144 0.00373 Vd 0.00324 (m/y) 0.00264 0.02139 0.01546 0.02256 0.02457 0.02570 0.01854 0.00966 0.02070 0.00864 0.01892 0.00209 0.00711 0.01574 0.02472 0.01605 0.01328 Vd 0.00795 0.00521 (m/y) 0.01221 0.01726 0.00693 0.02305 0.02346 0.00734 0.01110 0.00180 0.00703 0.01970 0.00750 0.00270 0.02581 -0.00274 0.01961 0.00698 0.00754 0.00603 0.01165 0.02295 0.02024 0.02318 0.01944 0.00755 0.02283 0.00830 0.00567 0.00501 0.02256 0.00598 0.02696 0.00405 0.00240 0.00408 0.00267 0.02205 0.01901 0.02033 0.01957 0.00250 0.00550 0.00552 0.00392 0.00012 -0.00254 -0.00188 -0.00131 -0.00108 Vh -0.00009 (m/y) -0.00081 0.00079 -0.00156 -0.00538 -0.00384 -0.00038 -0.00093 -0.00048 -0.00250 -0.00179 -0.00117 -0.00156 -0.00077 -0.00051 -0.00323 -0.00377 -0.00055 Vh -0.00675 -0.00201 (m/y) 0.00084 -0.00099 -0.00131 -0.00196 -0.00155 -0.00166 -0.00191 -0.00119 -0.00289 0.00031 -0.00130 -0.00157 -0.00125 -0.00678 -0.00172 -0.00107 -0.00244 -0.00083 -0.00030 -0.00057 0.00277 -0.00243 -0.00217 0.00065 -0.00336 0.00177 -0.00048 -0.00208 -0.00183 -0.00232 -0.00103 -0.00161 -0.00123 -0.00044 0.00059 -0.00175 -0.01237 -0.00058 0.00024 0.00383 -0.00177 -0.00139 -0.00056 0.00221 0.00209 0.00012 0.00041 0.00014 σVk 0.00038 (m/y) 0.00015 0.00118 0.00014 0.00108 0.00025 0.00014 0.00032 0.00012 0.00021 0.00014 0.00031 0.00013 0.00014 0.00023 0.00139 0.00056 0.00020 σVk 0.00046 0.00016 (m/y) 0.00021 0.00015 0.00015 0.00018 0.00015 0.00018 0.00029 0.00020 0.00188 0.00014 0.00015 0.00018 0.00019 0.00102 0.00015 0.00021 0.00090 0.00037 0.00023 0.00194 0.00191 0.00176 0.00043 0.00038 0.00026 0.00030 0.00020 0.00013 0.00028 0.00032 0.00024 0.00014 0.00015 0.00012 0.00030 0.00030 0.00153 0.00014 0.00015 0.00089 0.00013 0.00013 0.00016 0.00033 0.00030 0.00013 0.00025 0.00015 σVd 0.00040 (m/y) 0.00015 0.00049 0.00026 0.00045 0.00016 0.00019 0.00027 0.00013 0.00021 0.00013 0.00022 0.00012 0.00014 0.00022 0.00025 0.00052 0.00017 σVd 0.00016 0.00013 (m/y) 0.00013 0.00018 0.00015 0.00017 0.00012 0.00016 0.00015 0.00017 0.00111 0.00020 0.00016 0.00024 0.00021 0.00079 0.00015 0.00013 0.00126 0.00027 0.00024 0.00033 0.00123 0.00029 0.00054 0.00025 0.00037 0.00016 0.00031 0.00014 0.00028 0.00017 0.00020 0.00013 0.00017 0.00013 0.00017 0.00042 0.00114 0.00013 0.00013 0.00083 0.00013 0.00016 0.00019 0.00120 0.00112 0.00039 S.OZDEMIR 0.00039 0.00040 σVh 0.00122 (m/y) 0.00026 0.00297 0.00062 0.00276 0.00038 0.00038 0.00036 0.00033 0.00056 0.00026 0.00078 0.00043 0.00052 0.00084 0.00033 0.00197 0.00037 σVh 0.00043 0.00059 (m/y) 0.00025 0.00061 0.00027 0.00050 0.00034 0.00029 0.00083 0.00035 0.00265 0.00039 0.00026 0.00033 0.00028 0.00275 0.00028 0.00036 0.00377 0.00032 0.00035 0.00137 0.00457 0.00120 0.00254 0.00056 0.00184 0.00092 0.00072 0.00035 0.00029 0.00027 0.00068 0.00031 0.00040 0.00035 0.00076 0.00075 0.00076 0.00033 0.00043 0.00284 0.00032 0.00031 0.00037 TVAS_GPS 37 24 35.987960 UCG2_1PS 40 50 43.849625 UDER_GPS 40 31 52.619463 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 ULUT_GPS 40 05 51.173036 USAK_GPS 38 40 45.167807 (° ' '') VAAN_GPS 38 33ϕ55.263082 Nokta Enlem VAN1_GPS 38 28 09.613294 BASK_1PS 41 38 08 02 16.801524 36.397097 VEZI_GPS BASK_GPS 37 38 14 02 01.198011 36.396414 VIRA_GPS BAYB_GPS 39 40 56 15 09.380717 00.541030 YENC_1PS BCAK_GPS 39 37 56 19 09.381786 16.397139 YENC_GPS BEYS_GPS 39 37 49 40 26.464707 38.283585 YOZT_GPS ϕ (° ' '') BILE_GPS 38 40 48 08 05.931470 29.257520 YUNA_GPS Nokta BING_1PS 38 49 53Enlem 07.629105 YUNK_GPS 13.676026 YZGT_GPS 39 46 51.904739 BING_GPS 38 53 07.629291 ZONG_GPS BOGZ_GPS 41 39 26 11 58.292170 36.991260 BOLU_GPS 40 44 00.742584 BOYT_GPS 41 27 39.742815 BOZT_GPS 40 32 03.785679 BOZU_GPS 39 52 51.421623 BTMN_GPS 37 51 48.964645 BURS_GPS 40 12 51.304960 CANA_1PS 40 06 40.337091 CANA_GPS 40 06 40.337920 CANK_GPS 40 36 30.872662 CATK_1PS 38 00 26.440248 CATK_GPS 38 00 26.439735 CAV1_GPS 37 09 33.328868 CAVD_GPS 37 09 22.929532 CESM_GPS 38 18 13.735766 CIHA_GPS 38 39 01.392358 CINC_GPS 37 37 43.868827 CMLD_GPS 40 29 27.478407 29 08 07.307769 29 57 44.643001 41 32 51.183395 29 07 53.198242 29 24 18.795240 (° ' '') 43 16λ58.494689 Boylam 43 20 44.922763 44 27 01 59.963342 02.293798 35 44 45 01 04.171604 02.294298 39 40 14 11 30.141130 29.167525 27 30 14 43 30.140199 04.468447 27 31 48 44 57.352066 47.581601 34 λ (° ' '') 29 43 58 47.796913 38.610770 31 40 43 30Boylam 02.819417 31 34.594391 34 47 52.390256 40 30 02.818989 31 35 46 15 41.414175 18.359746 31 36 07.317668 34 47 47.977183 28 46 55.324920 30 02 55.398464 41 09 16.140349 29 00 54.825109 26 24 51.610835 26 24 51.608191 33 36 37.369340 43 03 38.494565 43 03 38.494100 29 41 18.770768 29 41 24.589095 26 22 21.253449 32 55 20.660456 27 57 35.504668 32 28 28.254778 1126.76884 397.43923 1131.78129 2088.92209 965.99166 h (m) 1695.73921 Yükseklik 1693.30382 2312.24048 372.98313 2312.28297 596.42045 1709.04917 333.86382 683.40723 333.91404 1187.46024 1343.13658 h (m) 584.32601 1162.88944 Yükseklik 1183.52907 1192.05103 1431.78852 1183.54659 168.14031 1106.73918 789.24241 404.68415 115.56349 842.53782 650.78732 183.28489 141.22906 141.16597 794.94243 1527.91514 1527.92959 1109.99434 1130.47789 52.45361 1012.71284 227.34431 1274.15937 0.00041 0.00042 0.00027 0.00024 0.00034 0.00140 σϕ (m) 0.00046 0.00042 0.00021 0.00481 0.00024 0.00020 0.00027 0.00016 0.00028 0.00019 0.00018 0.00022 σϕ (m) 0.00025 0.00022 0.00017 0.00300 0.00025 0.00030 0.00024 0.00021 0.00025 0.00022 0.00019 0.00027 0.00027 0.00047 0.00031 0.00066 0.00798 0.00022 0.00109 0.00020 0.00028 0.00017 0.00017 0.00059 0.00039 0.00023 0.00025 0.00024 0.00196 σλ (m) 0.00038 0.00026 0.00019 0.00201 0.00022 0.00022 0.00024 0.00016 0.00029 0.00018 0.00020 0.00016 0.00023 σλ (m) 0.00023 0.00017 0.00018 0.00280 0.00020 0.00018 0.00018 0.00019 0.00023 0.00019 0.00020 0.00029 0.00023 0.00029 0.00026 0.00027 0.00130 0.00018 0.00058 0.00019 0.00020 0.00016 0.00017 81 0.00154 0.00064 0.00087 0.00069 0.00103 0.00356 σh (m) 0.00074 0.00133 0.00061 0.01258 0.00080 0.00064 0.00089 0.00052 0.00079 0.00051 0.00056 0.00062 0.00066 σh (m) 0.00088 0.00043 0.00056 0.01067 0.00083 0.00060 0.00052 0.00064 0.00058 0.00058 0.00061 0.00069 0.00082 0.00088 0.00059 0.00112 0.00551 0.00055 0.00341 0.00061 0.00052 0.00052 0.00056 -0.00227 0.00567 -0.00048 0.00020 0.00031 0.00072 0.00998 0.02256 -0.00183 0.00028 0.00028 0.00029 0.01103 0.02696 -0.00103 0.00024 0.00020 0.00068 TUSAGA ve TUSAGA-Aktif İstasyon Koordinat ve Hızlarının Hesaplanması 0.00691 0.00240 -0.00123 0.00015 0.00017 0.00040 0.00229 0.00267 0.00059 0.00030 0.00017 0.00076 Vk Vd Vh σVk 0.00042 σVd 0.00075 σVh 0.02067 0.02205 -0.00175 0.00030 (m/y) (m/y) (m/y) (m/y) (m/y) (m/y) 0.03432 0.01901 -0.01237 0.00153 0.00114 0.00076 0.02517 0.02033 0.02139 -0.00058 0.00079 0.00014 0.00118 0.00013 0.00049 0.00033 0.00297 0.01239 0.02264 0.01957 0.02256 -0.00538 0.00108 0.00013 0.00045 0.00043 0.00276 0.02317 0.00024 0.00015 0.01103 0.00250 0.02570 -0.00038 0.00014 0.00083 0.00019 0.00284 0.00038 0.00571 0.00383 0.00089 0.00465 0.00550 0.00966 -0.00177 -0.00048 0.00013 0.00012 0.00013 0.00032 0.00033 0.00201 0.00722 0.00552 0.00864 -0.00139 -0.00179 0.00013 0.00014 0.00016 0.00013 0.00031 0.00026 0.01393 Vk Vd Vh σVk σVd σVh 0.00723 0.00392 0.00209 -0.00056 -0.00156 0.00016 0.00013 0.00019 0.00012 0.00037 0.00043 0.00751 (m/y) (m/y) -0.00193 (m/y) 0.00023 (m/y) 0.00015 (m/y) 0.00022 (m/y) 0.02034 0.01574 -0.00051 0.00022 0.00084 0.00713 0.00398 0.01406 0.00591 -0.00138 0.00012 0.00015 0.00034 0.01899 0.01605 -0.00377 0.00056 0.00052 0.00197 0.00986 0.01536 0.02489 0.00795 -0.00857 -0.00675 0.00023 0.00046 0.00017 0.00016 0.00072 0.00043 0.01108 0.01221 0.00084 0.00021 0.00013 0.00025 0.01027 0.02305 -0.00196 0.00018 0.00017 0.00050 0.00769 0.00734 -0.00166 0.00018 0.00016 0.00029 0.00676 0.00180 -0.00119 0.00020 0.00017 0.00035 0.02351 0.01970 0.00031 0.00014 0.00020 0.00039 0.00705 0.00270 -0.00157 0.00018 0.00024 0.00033 0.00670 -0.00274 -0.00678 0.00102 0.00079 0.00275 0.00248 0.00698 -0.00107 0.00021 0.00013 0.00036 0.01130 0.00603 -0.00083 0.00037 0.00027 0.00032 0.02599 0.02295 -0.00057 0.00194 0.00033 0.00137 0.02062 0.02318 -0.00243 0.00176 0.00029 0.00120 0.00059 0.00755 0.00065 0.00038 0.00025 0.00056 0.00212 0.00830 0.00177 0.00030 0.00016 0.00092 -0.01052 0.00501 -0.00208 0.00013 0.00014 0.00035 0.01076 0.00598 -0.00232 0.00032 0.00017 0.00027 -0.00917 0.00405 -0.00161 0.00014 0.00013 0.00031 0.00795 0.00408 -0.00044 0.00012 0.00013 0.00035 Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 YAZIM ESASLARI 1. Harita Dergisinde Yayımlanabilecek Yazılar a. Haritacılık bilim dalları (Jeodezi, fotogrametri, kartografya, astronomi, jeofizik, kamu ölçmeleri ve mühendislik ölçmeleri ) ve haritacılık ile ilgili diğer disiplinlerde (yerbilimleri, uzay teknolojileri, temel bilimler vb.) alanlarda olmak üzere, bir araştırma çalışmasını bulgu ve sonuçlarıyla yansıtan orijinal bilimsel makaleler; yeterli sayıda bilimsel makaleyi tarayarak, konuyu bugünkü bilgi düzeyinde özetleyen, değerlendirme yapan, bulguları karşılaştırarak eleştiren bilimsel derleme yazılar; orijinalliği ve bilimsel değeri bakımından çok önemli yabancı dilden çeviri bilimsel makaleler Harita Dergisi’nde yayımlanabilir. b. Harita Genel Komutanlığı tarafından yılda iki kez (Ocak-Temmuz) yayımlanan hakemli bir dergidir. Yayımlanan yazılardaki fikirler yazarlarına aittir. Harita Genel Komutanlığını ve dergiyi sorumlu kılmaz. Dergideki yazı ve resimlerin her hakkı saklıdır. c. Harita Dergisinde yayımlanmak üzere gönderilen yazılar, değerlendirme ve seçme işlemine esas olmak üzere, konularında uzman en az üç Bilim Kurulu Üyesi tarafından incelenir. Bilim Kurulunca “yetersiz” bulunan yazılar, dergide yayımlanmaz. 2. Harita Dergisine Yazı Hazırlama Esasları a. Sayfa büyüklüğü A4 (210x297 mm) standardında olmalı; her sayfanın sağ kenarından 2 cm diğer kenarlarından 3’er cm boşluk bırakılmalıdır. Yazı toplam 15 sayfayı geçmemelidir. Yazı, bilgisayarda Microsoft Word formatında Arial Türkçe fontu bir satır aralığı ile yazılmalıdır. b. Makale adı, Türkçe ve İngilizce olarak kelimelerin ilk harfleri büyük olacak şekilde 12 punto büyüklüğünde sayfanın üst ortasına gelecek şekilde yazılmalı ve iki satırı geçmemelidir. Makale adı, makale içeriğini en fazla ölçüde yansıtmalı; makale içeriğinde anlatılan konuların büyük çoğunluğu, makale adı ile doğrudan ilgili olmalıdır. Makale adından sonra bir satır boşluk bırakıp ortalayarak yazar adı ve soyadı koyu (bold) ve 10 punto harf büyüklüğünde yazılmalıdır (Soyadı büyük harflerle). Yazar adının altına ortalayarak adres ve elektronik posta adresi 9 punto harf büyüklüğünde yazılır. c. Yazı; Öz, Anahtar Kelime, Abstract (İngilizce öz), Keywords (İngilizce anahtar kelimeler), Giriş, Bölümler, Sonuç ve Kaynaklar şeklindeki ana bölümlerden oluşur. Bu bölümlerin tamamı sayfada iki sütün olacak şekilde yazılır. Sütunlar arasında 0,5 cm boşluk bırakılır. Her ana bölüm ve alt bölüm başlığı öncesi ve sonrası bir satır boşluk bırakılır. Özet bölümünde, yapılan çalışma tanıtılarak kullanılan yöntemler ve sonuçlar kısaca belirtilmeli; abstract bölümü, özetin doğru ve eksiksiz tercümesini içermelidir. Giriş bölümünde, çalışmanın amacı ve konuyla ilgili diğer çalışmalar anlatılmalıdır. Ara bölümlerde, kullanılan yöntemler ve veriler açıklanmalı; sonuç bölümünde, bulgular başka araştırmacıların bulguları ile karşılaştırılmalı, yazarın yorumu belirtilmeli ve ayrıca bulgulardan çıkan sonuçlar ve varsa öneriler yazılmalıdır. Özet, abstact, anahtar kelimeler ve key words, 9 punto büyüklüğünde italik harflerle yazılmalıdır. Diğer bölümler 10 punto harf büyüklüğünde normal yazılır. Ana bölüm başlıkları büyük harflerle koyu (bold) olarak ve alt bölümlerin başlıkları kelimelerin ilk harfleri büyük diğerleri küçük ve sadece birinci düzey alt bölümlerin başlıkları koyu (bold) olarak yazılmalıdır. Yazının geri kalan kısmı normal baskıda yazılmalı, italik ya da altı çizgili karakterler kullanılmamalıdır. Özet, Anahtar Kelime, Abstract (ingilizce özet), Key Words (İngilizce anahtar kelimeler) ve kaynaklar ana bölümleri dışındaki ana bölüm başlıkları 1., 2., 3.; alt bölüm başlıkları a., b., c.; (1), (2), (3); (a), (b), (c); (ı), (ıı), (ııı); (aa), (bb), (cc) şeklinde hiyerarşik düzeyde numaralandırılmalı; ardışık düzeylerin numaraları arasındaki dikey fark 0.5 cm olmalıdır. Numaralandırılan bölümlerin başlıkları, numaralarının başlangıç hizasından 0.5 cm içeriden; bir alt satıra devam eden bölüm başlıkları sayfa başından; tüm paragraflar sayfanın 0.5 cm içerisinden başlamalıdır. Noktalama ve imlâ için Türk Dil Kurumu tarafından en son yayımlanan İmlâ Kılavuzu ve Türkçe sözlüğüne, Haritacılık ile ilgili Yönetmeliklerde kullanılan deyimlere uyulmalıdır. İfadelerde üçüncü şahıs kullanılmalı; her sembol ilk geçtiği yerde tanımlanmalı; her kısaltma ilk geçtiği yerde parantez içinde yazılmalı (örneğin, Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS)); kelime ikiye bölünmemelidir. Noktalama işaretlerinden sonra bir karakter boşluk bırakılmalı; sayfa numaralama yapılmamalıdır. Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 ç. Tablo isimleri, tablonun üstüne sol üst köşesinden itibaren yazılmalı (örneğin, Tablo 1. Karesel ortalama hatalar.); şekil isimleri, şeklin altına ortalanarak yazılmalı (örneğin, Şekil 1. CBS tasarımı.); tablo isimlerinden ve şekillerden önce, şekil isimlerinden ve tablolardan sonra bir satır boşluk bırakılmalı; tablolar ve şekiller sayfaya ortalanmalıdır. Tablolar ve şekillerin boyutu tek sütundan büyük olduğu durumlarda, sayfanın tamamına ortalı olarak yazılabilir. d. Denklemlere verilen numaralar, kendi hizalarına ve sayfa sağ kenarına çakışacak şekilde parantez içinde (1),(2),(3),… şeklinde yazılmalıdır. Metin içerisindeki denklemlerin kendi aralarında ve metin ile aralarında bir satır boşluk bırakılır. e. Kaynaklardan yapılan alıntılar, metin içinde geçtikleri her yerde, kaynak hakkında ( ) parantez içinde bilgi verilir. Parantez içine yazılacak bilgiler sırası ile kaynağı kaleme alan yazarın soyadı, yazarın ilk adı/adlarının baş harfleri ve kaynağın basım tarihidir (Yılmaz, 1997), birden fazla yazar için (Arpat, vd., 1975). Kaynaklar sıralanırken numaralandırma yapılmaz ve kaynaklar arası bir satır boşluk bulunur. Özet ve abstract bölümlerinde kaynak atıfı yapılmamalıdır. f. Kaynaklar ana bölümü başlığı birer aralıklı büyük harflerle koyu (bold) ve sayfa ortalanarak yazılmalıdır. Kaynaklar yazar soyadına göre alfabetik sırada sıralanır. Aynı yazarın birden fazla yayını varsa önce yeni tarihli kaynaktan başlanır. Kaynaklar sayfasında yazarın soyadı ve adı 0,5 cm. asılı olarak sol taraftan başlayarak yazılır. Basım tarihi, yazar isminden hemen sonra gelir, parantez içerisinde ve sadece yıl olarak yazılır. Kitap veya yayının ismi koyu harflerle yazılır. Yabancı yazarların isimleri belirtilirken Latin imlâ kurallarına uyulur. (Örneğin; MİTTAG yerine MITTAG). İnternetten alınan kaynakların gösteriminde web adresinden sonra mutlaka kaynağın bu adresten alındığı tarih yazılır. g. Makaleler, “MAKALE ÖRNEĞİ”nde sunulan boşluk ve yapılandırmalara uyularak; Şekil, Tablo ve Denklemler tek sütunda olacak ise metin aralarına konularak; iki sütuna yayılan bir bütün halindeki metin bloğundan sonra veya önce sayfanın alt veya üstünde olacak ve okuma akıcılığını bozmayacak şekilde yazılır. 3. Makalelerin Gönderilmesi Makaleler, “haritadergisi @ hgk.msb.gov.tr” adresine e-posta ile gönderilir. 1.25 cm Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 3 cm X.XXXXXX vd. (MAKALE ÖRNEĞİ) Xxxxxxxx Xxxxxxxxx Xxxxxx (Makale Başlığı-Türkçe) (Xxxxxx Xxxxxxxxx Xxx) (Makale Başlığı- İngilizce) ÖZET 0.5 cm 0.5 cm 0.5 cm 0.5 cm (1 satır boşluk) (1 satır boşluk) Xxxx XXXX (Yazar ismi) Xxxxx Xxxx Xxxx, Xxxxx Xxxxx (Adres) xxxxxxxx@xxxxxx (e-posta) (1 satır boşluk) Xxxxxxxx xxxxx xxxxx xxxxxxxxxxx; xxxxxx xxxx xxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxx. (1 satır boşluk) Anahtar Kelimeler: xxxxxxxx xxxxx xxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxx (1 satır boşluk) ABSTRACT (1 satır boşluk) Xxxxxxxx xxxxxxx xx xxxxxxxxxxxxxx. Xxxxxxx xxxxxx xxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxx xxxxxxxx xxxx xxxx. (1 satır boşluk) Keywords: xxxxxxxx xxxxxx xxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxx. (1 satır boşluk) 3 cm 1. GİRİŞ 0.5 cm (1 satır boşluk) Xxxxxx xxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxx xxx xx xxxx xxxxxx /1/. (1 satır boşluk) a. Xxxxx xxxxxx xxxxxxxx xxxxxxxx xxxxx xxxx xxxx xxxxxx xxxx xxxxxx xxxxx xxxx xxxx (1 nci düzey alt bölüm) (1 satır boşluk) Xxxxxxxx (1) Xxxxxxx Xxx Xxxx Xxxxxxxxx Xxxxxxx Xxxx Xxxxx Xxxxx Xxxx. (2 nci düzey alt bölüm) (1 satır boşluk) 2. XXXXX XXXXX XXXX (Ana bölüm başlığı) (1 satır boşluk) a. Xxxxxxxxxxx Xxxxxx Xxxxx Xxxxxxxx Xxxxxxxx (1 inci düzey alt bölüm başlığı) (1 satır boşluk) Xxxxxx xxx xxxxxxxxxxxx xxx xxxxxx xxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxx. (1 nci düzey alt bölüm 1 inci paragraf) (1 satır boşluk) (1) Xxxxx Xxxxxx Xxxxxx Xxxx Xxxxxxx Xxxxxx Xxxxxxxx (2 nci düzey alt bölüm başlığı) (1 satır boşluk) Xxxxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxxxx xxxx xxxxxx xxxxxxxx xxxxxx. (2 nci düzey alt bölüm 1 nci paragraf) (1 satır boşluk) (a) Xxxxx Xxxxxx Xxxxxx Xxxx xx (3 üncü düzey alt bölüm başlığı) (1 satır boşluk) Xxxx xxxxx xxxxxx xxxxx xxxxxx xxxx xxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxx xxxxxxx xxxxxx xxxxx xxxxxxxxxx xxxx xxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxx xxxxx xxxx xxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxx. (1 satır boşluk) (b) Xxxxx Xxxxxx Xxxxxx Xxxx (3 üncü düzey alt bölüm başlığı) (1 satır boşluk) Xxxxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxx xxxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxxxx xxxxxx xxxxx xxxxxxxxxx xxxx xxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxx xxxxx xxxx xxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxx xxxxx xxxx xxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxx x xxxxxxxxxxxxxx. (1 satır boşluk) (I) Xxxxx Xxxxxx Xxxxxx Xxxx xxxxx xxxxx xxxxxxxx xxxxxxxx (4 üncü düzey alt bölüm başlığı) (1 satır boşluk) Xxxxxxxxx xxxxx xxxxxx xxxxxxxx xxxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxx xxxxxxx xxxxxx xxxxx xxxxxxxxxx xxxx xxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxx xxxxx xxxx xxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx (1 satır boşluk) (aa) Xxxxx Xxxxxx Xxxxxxxx (5 üncü düzey alt bölüm başlığı) (1 satır boşluk) Xxxxxxx xxxxxx xxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxx xxxxxx xxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxx xxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxx xxxxx xxxx xxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx. (1 satır boşluk) b. Xxxxxxxxxxx Xxxxxx (1 inci düzey alt bölüm başlığı) (1 satır boşluk) 3 cm 1.25 cm 2 cm Harita Dergisi Ocak 2016 Sayı 155 Xxxx xx Xxxxxxxxxxxxxxx XXXXX Xxxxxx Xxxx (MAKALE ÖRNEĞİ) Xxxxxx xxx xxxxxxxxxxxx xxx xxxxxx xxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxx. (1 nci düzey alt bölüm 1 inci paragraf) (1) Xxxxx Xxxxxx Xxxxxx Xxxxxxxxxx. (2 nci düzey alt bölüm başlığı) (1 satır boşluk) Xxxxxxxxx xxxxx xxxxxx xXxxxxxxx xxxx xxxxxx xxxxxxxx xxxxx xxxxxx. (2 nci düzey alt bölüm 1 nci paragraf) (1 satır boşluk) (a) Xxxxx Xxxxxx Xxxxxx Xxxx (3 üncü düzey alt bölüm başlığı) (1 satır boşluk) Xxxxxxxxx xxxxxxxxx xxxxxxxxx xxxx xxxxxx xxxxxxxx xxxxxxx xxxxxxx xxxxxxxxx xxxxxxxx xxxx xxxxxx xxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxx xxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxx xxxxx xxxx xxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx x xxxxxxxxxxxxxx. (1 satır boşluk) (b) Xxxxx Xxxxxx Xxxxxx Xxxx (3 üncü düzey alt bölüm başlığı) (1 satır boşluk) Xxxxxxxxx xxxxx xxxxxx xxxxxxx xxxxxxx xxxxxx xxxxxx xxxxxx xxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxx xxxxx xxxxxx xxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxx xxxxxxxx xxxxx xxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxx xxxxxxx xxxxxx xxxxx xxxxx xxxx xxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxx xxxxx xxxx xxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxx xxxxxxxxxx x xxxxxx xxxxxxxx xxxxx xxxxx. (1 satır boşluk) (I) Xxxxx Xxxxxx Xxxxxx Xxxx (4 üncü düzey alt bölüm başlığı) (1 satır boşluk) Xxxx xxxxx xxxx xxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxxx xxxxxxxx xxxxxx xxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxx xxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxx xxxxx xxxxxx xxxxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxx xxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxx xxxxxx xxxxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxx xxxxxx xxxxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxx xxxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxx xxxxxxx xxxxx xxxxxx xxxxxxxx xxxx xxxxxx xxxxxxxx xxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxx xxxx xxxxxx xxxxxxxx xxx xxxx. (1 satır boşluk) Tablo 1. Xxxx xxxxxxx xxxxxxx xxxxxx (1 satır boşluk) xx Xxxxxxx xxxxx xxxx xxxxx xxxxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxx xxxxxx xxxxxx xxxxxx xxxxxxxxxx xxxxx xxx xxxxx xxxxx xxxxxx. (1 satır boşluk) n KOH x i 1 i xi ( RASAT ) n (1) (1 satır boşluk) Xxxxxxx xxxxx xxxx xxxxx xxxxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxxxx xxxxxx xxxxxx xxxxxx xxxxxxxxxx xxxxx xxx xxxxx xxxxx . (1 satır boşluk) (1 satır boşluk) Şekil 1. Xxxxxx xxxx xxxxxxxx xxxxxx (1 satır boşluk) Xxxxxxx xxxxxx xxxxx xxxxxx xxxxx xxxxxxx xxxxxxx xxxxxxxxx xxxxx xxxxxx xxxx xxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxx xxxx xxxxxxx xxxxxxx xxxxxx xxxx xx xxxxx xxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxx xxxxxx xxxx. (1 satır boşluk) 3. SONUÇ (1 satır boşluk) Xxxxx xxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxx xxxxxxxxxxxxxxxx xxxx xxxx xxx xxxxxxxxxxxxx xxxxx xxxxxx xxxxx xxxxx. (1 satır boşluk) KAYNAKLAR (1 satır boşluk) Soyad, A., Dergi Basım Yılı, Bildiri Adı, Dergi Adı, Cilt:16, Sayı: 116, Sayfa Aralığı. (1 satır boşluk) Soyad1, A., Soyad2, B., Kitap Basım Yılı, Kitap Adı, Yayımcı Adı, Yayım Yeri, ISBN: xxxxxxx. (1 satır boşluk) URL-1 : http://xxxxxxxxxxxxxxxxxxx.xxx Erişim Tarihi. SATIŞ BÜROSUNDAN SATIŞI YAPILAN TASNİF DIŞI KÂĞIT BASKI HARİTALARIN 2016 YILI SATIŞ FİYAT LİSTESİ S. NU. CİNSİ ÖLÇEK BOYUT (cmxcm) BASKI ÖZELLİKLERİ TARİHİ FİYATI (TL) KDV HARİÇ KDV DÂHİL 1 1:250.000 TÜRKİYE KARA (JOG-G) TOPOĞRAFİK 70 x 55 MUH. PAFTA 14,41 17,00 2 1:250.000 TÜRKİYE HAVA (JOG-A) TOPOĞRAFİK 70 x 55 MUH. PAFTA 14,41 17,00 3 1:250.000 TÜRKİYE ALÇAK İRTİFA ÖZEL HAVA (TFC) TOPOĞRAFİK 70 x 55 MUH. PAFTA 14,41 17,00 4 1:500.000 TÜRKİYE KARA (1404 SERİSİ) TOPOĞRAFİK 70 x 60 MUH. PAFTA 15,25 18,00 5 1:500.000 TÜRKİYE ÖZEL HAVA HARİTASI 6 1:1.000.000 TÜRKİYE MÜLKİ İDARE BÖLÜMLERİ (81 İL) 7 1:1.800.000 TÜRKİYE MÜLKİ İDARE BÖLÜMLERİ (81 İL) 8 1:1.000.000 TÜRKİYE FİZİKİ 70 x 60 MUH. PAFTA 15,25 18,00 177 x 91 2014 3 PARÇA 9,32 11,00 96 x 52 2015 TEK PARÇA 6,78 8,00 177 x 91 2014 3 PARÇA 9,32 11,00 9 1:1.800.000 TÜRKİYE FİZİKİ 96 x 52 2015 TEK PARÇA 6,78 8,00 10 1:3.500.000 TÜRKİYE VE ÇEVRE ÜLKELER SİYASİ 192 x 132 2010 4 PARÇA 9,75 11,50 11 1:3.500.000 TÜRKİYE VE ÇEVRE ÜLKELER FİZİKİ 192 x 132 2010 4 PARÇA 9,75 11,50 12 1:3.000.000 TÜRKİYE VE ÇEVRE ÜLKELER FİZİKİ 224 x 96 2009 4 PARÇA 11,02 13,00 13 1:1.500.000 KAFKASLAR SİYASİ 98 x 68 2009 1 PARÇA 12,71 15,00 14 1:1.500.000 KAFKASLAR FİZİKİ 98 x 68 2009 1 PARÇA 12,71 15,00 15 1:1.800.000 ORTADOĞU SİYASİ (1) 111 x 77 2015 2 PARÇA 10,17 12,00 16 1:1.800.000 ORTADOĞU FİZİKİ (1) 111 x 77 2015 2 PARÇA 10,17 12,00 17 1:30.000.000 DÜNYA SİYASİ 137 x 90 2015 2 PARÇA 12,71 15,00 18 1:30.000.000 DÜNYA FİZİKİ 140 x 75 2015 2 PARÇA 12,71 15,00 19 1:42.500.000 DÜNYA SİYASİ 82 x 49 2011 TEK PARÇA 6,78 8,00 20 1:42.500.000 DÜNYA FİZİKİ 82 x 49 2011 TEK PARÇA 6,78 8,00 21 1:3.000.000 OSMANLI İMPARATORLUĞU 190 x 131 1993 4 PARÇA 7,63 9,00 22 1:12.000.000 OSMANLI İMPARATORLUĞU 95 x 65 1993 TEK PARÇA 3,81 4,50 70 x 85 2015 TEK PARÇA 6,78 8,00 65,5 x 74 2015 TEK PARÇA 6,78 8,00 23 1:1.200.000 BALKANLAR SİYASİ (1) 24 1:1.200.000 BALKANLAR FİZİKİ 25 1:9.000.000 AVRUPA SİYASİ 75 x 56 2013 TEK PARÇA 8,05 9,50 26 1:9.000.000 AVRUPA FİZİKİ 75 x 56 2013 TEK PARÇA 8,05 9,50 27 1:1.800.000 TÜRKİYE COĞRAFİ BÖLGELER HARİTASI (FİZİKİ) 28 29 (1) 96,5 x 50 2011 TEK PARÇA 5,93 7,00 1:800.000 BOSNA HERSEK-KOSOVA SİYASİ HARİTASI 74 x 54 2012 TEK PARÇA 11,44 13,50 1:800.000 BOSNA HERSEK-KOSOVA FİZİKİ HARİTASI 74 x 54 2012 TEK PARÇA 11,44 13,50 30 1:2.500.000 AFGANİSTAN SİYASİ HARİTASI 68 x 46 2012 TEK PARÇA 11,44 13,50 31 1:2.500.000 AFGANİSTAN FİZİKİ HARİTASI 68 x 46 2012 TEK PARÇA 11,44 13,50 32 1:1.000.000 LÜBNAN VE SURİYE SİYASİ HARİTASI 87 x 60 2013 TEK PARÇA 7,63 9,00 33 1:1.000.000 LÜBNAN VE SURİYE FİZİKİ HARİTASI 87 x 60 2013 TEK PARÇA 7,63 9,00 34 1:1.500.000 IRAK SİYASİ HARİTASI 70 x 75 2015 TEK PARÇA 6,78 8,00 35 1:1.500.000 IRAK FİZİKİ HARİTASI 70 x 75 2015 TEK PARÇA 6,78 8,00 36 1:1.800.000 SURİYE-IRAK SİYASİ HARİTASI 78 x 58 2015 TEK PARÇA 6,78 8,00 37 1:1.800.000 SURİYE-IRAK FİZİKİ HARİTASI 78 x 58 2015 TEK PARÇA 6,78 8,00 38 1:2.750.000 IRAN SİYASİ HARİTASI 80 x 75 2015 TEK PARÇA 6,78 8,00 39 1:2.750.000 IRAN FİZİKİ HARİTASI 80 x 75 2015 TEK PARÇA 6,78 8,00 40 1:12.000.000 AVRUPA-AFRİKA-SİYASİ HARİTASI 70 x 100 2015 TEK PARÇA 9,32 11,00 41 1:12.000.000 AVRUPA-AFRİKA FİZİKİ HARİTASI 70 x 100 2015 TEK PARÇA 9,32 11,00 42 1:50.000 ÇANAKKALE MUHAREBELERİ 68 x100 2015 TEK PARÇA 9,32 11,00 43 1:200.000 SARIKAMIŞ MUHAREBELERİ (1) 92 x 58 2015 TEK PARÇA 9,32 11,00 (1) : Güncelleme çalışmaları devam etmektedir. Güncellemesini müteakip, 2015 yılı basımı satışa sunulacaktır. ( www.hgk.msb.gov.tr/urunler/satis/satis.htm ) SATIŞ BÜROSUNDAN SATIŞI YAPILAN TASNİF DIŞI PLASTİK KABARTMA HARİTALARIN 2016 YILI SATIŞ FİYAT LİSTESİ S. NU. 44 CİNSİ ÖLÇEK 1:250.000 TÜRKİYE KARA (JOG SERİSİ) TOPOĞRAFİK BOYUT (cm x cm) BASKI TARİHİ FİYATI (TL) ÖZELLİKLERİ KDV HARİÇ KDV DÂHİL 65 x 61 MUH. PAFTA 53,81 63,50 45 1:1.000.000 TÜRKİYE FİZİKİ 172 x 90 2013 3 PARÇA 166,53 196,50 46 1:1.850.000 TÜRKİYE FİZİKİ 93 x 48 2015 TEK PARÇA 35,59 42,00 47 1:3.500.000 TÜRKİYE FİZİKİ 49 x 26 2004 TEK PARÇA 9,32 11,00 48 1:8.500.000 TÜRKİYE FİZİKİ 15 x 24 2014 TEK PARÇA 4,24 5,00 49 1:1.000.000 TÜRKİYE VE ÇEVRE ÜLKELER FİZİKİ 354 x 218 2007 16 PARÇA 863,56 1019,00 50 1:3.000.000 TÜRKİYE VE ÇEVRE ÜLKELER FİZİKİ 224 x 96 2009 4 PARÇA 216,10 255,00 51 1:4.250.000 TÜRKİYE VE ÇEVRE ÜLKELER FİZİKİ 164 x 114 2011 4 PARÇA 216,10 255,00 52 1:1.800.000 ORTADOĞU FİZİKİ 115 x 81 2007 2 PARÇA 107,63 127,00 162 x 85 2015 3 PARÇA 161,02 190,00 53 (1) 1:25.000.000 DÜNYA FİZİKİ 54 1:2.000.000 KAFKASLAR FİZİKİ 77 x 54 2010 TEK PARÇA 24,58 29,00 55 1:2.700.000 BALKANLAR FİZİKİ 57 x 63 2010 TEK PARÇA 24,58 29,00 54 x 82 2015 TEK PARÇA 50,85 60,00 68 X 100 2015 TEK PARÇA 29,66 35,00 56 1:14.000.000 AVRUPA-AFRİKA FİZİKİ HARİTASI 57 1:50.000 ÇANAKKALE MUHAREBELERİ 58 1:850.000 ÇANAKKALE KARTPOSTALI 25 X 16 2015 TEK PARÇA 4,24 5,00 59 (1) 1:200.000 SARIKAMIŞ MUHAREBELERİ 92 X 58 2015 TEK PARÇA 29,66 35,00 ( www.hgk.msb.gov.tr:urunler:satis:satis.htm )