konu:fiilde anlam ve kipler

Transkript

qwertyuiopgüasdfghjklsizxcvbnmöçq
wertyuiopgüasdfghjklsizxcvbnmöçq
KONU:FİİLDE ANLAM VE KİPLER
DERS: BİLGİSAYAR I
09.12.2012
HAZIRLAYAN: MAHMUT GÖÇER
9 Aralık 2012
İçindekiler
1.
Ünite Hakkında Genel Bilgi ...........................................................................................................2
2.
Fiilde Anlam ve Kipler ....................................................................................................................2
3.
Haber (Bildirme) Kipleri .................................................................................................................3
4.
3.1.
Görülen Geçmiş Zaman Kipi .................................................................................................3
3.2.
Öğrenilen(duyulan,anlatılan,miş'li) Geçmiş Zaman Kipi ...................................................4
3.3.
Şimdiki Zaman ........................................................................................................................4
3.4.
Gelecek Zaman .......................................................................................................................5
3.5.
Geniş Zaman ...........................................................................................................................5
Dilek Kipleri .....................................................................................................................................6
4.1.
Gereklilik Kipi ..........................................................................................................................7
4.2.
İstek Kipi .................................................................................................................................7
4.3.
Dilek-Şart Kipi .........................................................................................................................8
4.4.
Emir Kipi ..................................................................................................................................9
Kaynakça................................................................................................................................................ 10
[1]
9 Aralık 2012
1. Ünite Hakkında Genel Bilgi
Sözcükler tür bakımından üç ana gruba ayrılır:
A. AD SOYLU SÖZCÜKLER
1. İsim (Ad)
- İsim Çekim Ekleri
2. Sıfat (Önad)
3. Zarf (Belirteç)
4. Zamir (Adıl)
B. EDAT SOYLU SÖZCÜKLER
1. Edat (İlgeç)
2. Bağlaçlar
3. Ünlem
C. FİİLLER
- Fiiller
- Ekfiil (Ekeylem)
- Birleşik Fiiller
- Fiilimsiler
- Birleşik Zamanlı Fiiller
- Fiillerde Anlam (Zaman) Kayması
2. Fiilde Anlam ve Kipler
Fiiller, zaman ve anlam özelliklerine göre türlü ekler alarak değişik biçimlerde
kullanılırlar. Bu kullanılış biçimlerinin her birine kip denir. Kip, fiillerin zaman, şahıs,
tekillik ve çoğulluk bildiren şekilleridir.
Fiiller kip yönünden ikiye ayrılır:
[2]
9 Aralık 2012
Fiilde Kipler
Haber (Bildirme) Kipleri
Dilek Kipleri
3. Haber (Bildirme) Kipleri
Zaman kavramı taşıyan kiplerdir, yani zaman ekleriyle yapılırlar. Taşıdıkları bu zaman
eklerine göre beşe ayrılır:
3.1. Görülen Geçmiş Zaman Kipi

Fiile (kök veya gövde) "-dı/di/-du/-dü
; -tı/-ti/-tu/-tü" eki getirilerek yapılır.

Bu ek bilinen geçmiş zaman ifade
eder.

Uzak ya da yakın geçmişte
yapılan ve tamamlanan işleri
kesinliğe bağlayarak anlatır.
Araştırmalarını geçen yıl
kitaplaştırarak yayımladı.
Saat kaçta ve nerede buluşacağımızı
şimdi hatırladım.
Konular ayrıntılarıyla görüşüldü.
[3]
9 Aralık 2012

Kişi, kişiler ya da tarih tarafından bilinen olaylar anlatılır.
1908'de ikinci Meşrutiyet ilân edildi.
Türklere Anadolu'nun kapılarını Alparslan açtı.
3.2. Öğrenilen(duyulan,anlatılan,miş'li) Geçmiş Zaman
Kipi

Fiile "-mış/-miş-/-muş/-müş" eki getirilerek yapılır.

Bu ek ve bu çekim, yapılan işin görülmediğini, duyulduğunu,
öğrenildiğini ifade eder.
Depremzedelere gönderilen yardımları engellemişler.
Atalarımız bizlere güvenmiş de bu vatanı emanet etmişler.
Annemin anlattığına göre ben bir yaşında yürümeye başlamışım.

Farkında olunmayan ya da sonradan fark edilen fiilleri anlatır:
Okula giderken otobüste uyumuşum.
Bir de baktım ki okul durağını geçmişiz.

Bir işle, oluşla ilgili kişisel görüş bildirir:
Yemek güzel olmuş; ellerin dert görmesin.

Masallarda kullanılır: Bir varmış, bir yokmuş. Az gitmiş uz gitmiş.
3.3. Şimdiki Zaman
Fiile "-yor" eki getirilerek yapılır. Ünsüzle biten fiile "İ" yardımcı ünlüsüyle
birlikte; ünlüyle bitenlere tek başına getirilir: Oku-yor
gel-i-yor
Belirtilen işin, oluşun vb. içinde bulunulan zamanda yapılmakta
olduğunu ifade eder.
Gidiyorum, gurbeti gönlümle duya duya,
Ulukışla yolundan Orta Anadolu'ya
Bir yer var, biliyorum;
Her şeyi söylemek mümkün;
Epeyce yaklaşmışım, duyuyorum;
Anlatamıyorum.
[4]
9 Aralık 2012
Bu çekimden sonra "-Dİr" bildirme eki kullanılırsa olasılık anlamı
katılmış olur:
O şimdi mışıl mışıl uyuyordur.
Bu ekin yerini "-mEk-tE" ekleri alabilir:Gördüğün gibi
dinleniyoruz>dinlenmekteyiz.
3.4. Gelecek Zaman
Fiile "-acak/ecek" eki getirilerek yapılır.
İşin gelecekte yapılacağını bildirir.
Senin altında doğdum,
Senin dibinde öleceğim.
Önümden çekilirsen İstanbul görünecek
Nerede olduğumu bileceğim
Sisler utanacak, eğilecek
Ağzının ucundan öpeceğim
Saçına kalbimi takacağım
Avcunda bir şiir büyüyecek
Nerede olduğumu bileceğim
(Atilla İlhan; Rüzgâr Gülü)
"-dir" bildirme ekiyle
birlikte kullanıldığında
kesinlik anlamı katar.
Yarınki maç saat 14:00'te
yapılacaktır.
3.5. Geniş Zaman
Fiil kök veya gövdesine "-r" ; "-ar/-er" ; "-ır/-ir/-ur/-ür" eki getirilerek söz
konusu olan işin vb. geçmiş, şimdiki ve gelecek zamanların tümüne ait
olduğunun, yani her zaman tekrarlandığı bildirir.
[5]
9 Aralık 2012
Seni ancak ebediyyetler eder istiab.
Ağlarım, ağlatamam; hissederim, söyleyemem
Yaş otuz beş! yolun yarısı eder.
Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol;
Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol.
*Geniş zamanın olumsuz çekiminde bu ekin kullanımı biraz izah
gerektirir. Bazı şahıslarda olumsuzluk ekinden sonra geniş zaman eki
gelmezken bazılarında da "z" olarak kullanılır:
Gel-i-r-im
gel-me-m
ek yok
Gel-i-r-sin
gel-me-z-sin
z
Gel-i-r
gel-me-z
z
Gel-i-r-iz
gel-me-y-iz
ek yok
Gel-i-r-siniz
gel-me-z-siniz
z
Gel-i-r-ler
gel-me-z-ler
z
4. Dilek Kipleri
Dilek kipleri, fiillere dilek anlamı katan kiplerdir.
Fiilin zamanını bildirmezler. Ama hepsinde de pek belirgin olmayan bir gelecek
zaman anlamı vardır.
Dilek kipleri dörde ayrılır:
[6]
9 Aralık 2012
4.1. Gereklilik Kipi
Fiile "-malı/meli" eki getirilerek yapılır. Belirtilen işin yapılması gerektiğini
bildirir.
"lâzım, gerek, icap eder" anlamlarını verir.
Bütün bunların üstüne
Hepsinin üstüne sevda sözleri söylemeliyim ;
Vatanım milletim tüm insanlar kardeşlerim
Sonra sen gelmelisin dilimin ucuna adın gelmeli
Adın kurtuluştur ama söylememeliyim
Can kuşum umudum canım sevgilim.
4.2. İstek Kipi
Fiile "-a /-e" eki getirilerek yapılır. Fiilin yapılmasının istendiğini bildirir.
Bende yok sabr ü sükûn sende vefadan
zerre
İki yoktan ne çıkar fikr idelim bir kerre
Güneş ufuktan şimdi doğar
Yürüyelim arkadaşlar
Nereye dikilmek istersen
Söyle seni oraya dikeyim!
Hep senünçündür benim dünyâ cefasın
çektiğim
Yoksa ömrüm varı sensiz neyle(ye)yim dünyâyı ben
*Ünlüyle biten fillerin 1. tekil şahıs çekiminde heceden tasarruf
edilebilmektedir:
Gelmeyeyim>gelmeyim
Okumayayım>okumayım
Neyleyeyim>neyleyim
*Beddua amaçlı da kullanılabilir:Kurşunlara gelesin.
[7]
9 Aralık 2012
4.3. Dilek-Şart Kipi
Fiile "-sa/-se" eki getirilerek yapılır.
Fiilin yapılması dileğini bildirir. Bu durumda bu eki alan fiil yüklemdir.
"Bu, taşındır" diyerek Kâbe'yi diksem başına;
Ruhumun vahyini duysam da geçirsem taşına;
Sonra gök kubbeyi alsam da, rida namiyle,
Kanayan lahdine çeksem bütün ecramiyle;
Mor bulutlarla açık türbene çatsam da tavan;
Yedi kandilli Süreyya'yı uzatsam oradan;
Sen bu avizenin altında, bürünmüş kanına,
Uzanırken gece mehtabı getirsem yanına,
Türbedarın gibi ta fecre kadar bekletsem;
Gündüzün fecr ile avizeni lebriz etsem;
Tüllenen mağribi, akşamları sarsam yarana...
Yine bir şey yapabildim diyemem hatırana.”
Bir fiilin gerçekleşmesi koşulunu bildirir. Bu durumda bu eki alan fiil yan
cümlenin yüklemidir.
Neler çeker bu gönül söylesem şikâyet olur
Ne zaman seni düşünsem
Bir ceylan su içmeye iner
Çayırları büyürken görürüm (İlhan Berk)
Sen ki; a'sara gömülsen taşacaksın... Heyhat,
Sana gelmez bu ufuklar, seni almaz bu cihat...
Ey Maraşlı Şeyhoğlu, evliyalar adağı
Bahtına lânet olsun aşmadıysan bu dağı
[8]
9 Aralık 2012
4.4. Emir Kipi
Şahısların çekimi yoktur.
Fiilin yapılmasını emir biçiminde bildirir1.
Oraya otur ve yerinden kalkma.
Bu raporu akşama kadar yetiştir.
1
Bazen dilek, istek anlamları da taşır.
Allah'ım bizi affet!
Peki, öyle olsun.
[9]
9 Aralık 2012
Kaynakça
1. 1.bp.blogspot.com. Aralık 09, 2012 tarihinde
http://1.bp.blogspot.com/_bAUez259Q90/SWt00yEaQI/AAAAAAAAAfA/P4McDb9nrtA/s400/DSCN5917+CROP+BLOG.JPG adresinden
alındı
2. 4.bp.blogspot.com. Aralık 09, 2012 tarihinde http://4.bp.blogspot.com/ODfHPzmtFb0/T4VkIdctlZI/AAAAAAAAACQ/Cznp4qZY2eM/s320/kip.jpg adresinden
alındı
3. files.myopera.com. Aralık 09, 2012 tarihinde
http://files.myopera.com/durnam/blog/dua_2_2365.jpg adresinden alındı
4. img03.blogcu.com. Aralık 09, 2012 tarihinde
http://img03.blogcu.com/images/o/n/l/onlinestar/890360c6a87bcb14f2ad596a605c8
3c7_1293967237.jpg adresinden alındı
5. Türkçeciler. Aralık 09, 2012 tarihinde http://www.turkceciler.com/fiiller/fiilde_kip.html
adresinden alındı
[10]

konu:fiilde anlam ve kipler

Transkript

Benzer belgeler

Haber Kipleri - WordPress.com

1 SÖZCÜKTE YAPI Kök, Gövde, Ek Kavramları: Türkçede bir sözcük

Baleybelen-Turkce+Sozluk

Günlük Bülten 31 Aralık 2014

Sayı:65 - İTÜ Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi

Okuyun - Bilgeler Zirvesi

kayıt formu için tıklayın

Günlük Bülten - Oyak Yatırım

VELİ TOPLANTISI DAVETİYESİ - TC Riyad Büyükelçiliği Cidde

Birtlıday 8 March 1996. edited by Arpad Berta, Bemt Brendemoen

Mucizeler Kursu - Su Sel Gelişim

8. sınıf

aralık bulten lise

işaret yahut gösterge nedir?

International Journal of Languages` Education and Teaching

Full Text - Sosyal Bilimler Dergisi