endemics - comenius turkey-italy-latvia

endemics - comenius turkey-italy-latvia

be
fo
r
xPlOre
e
th
e
n
i
it
ay
w
e
it
fa
d
es
aw
ay
İNEGÖL
MEDİHA HAYRİ ÇELİK
FEN LİSESİ
COMENIUS PROJESİ
TURKEY'S
endemics
"explore it in the way, before it fades away"
TÜRKİYE
endemikleri
"kaybolmadan yerinde tanı"
2013-TR-COM064 7955-1
"Bu proje T.C. Avrupa Birligi Bakanhgt, AB Egitim ve Gençlik Programlan Merkezi
Ba§kanhgtnca (Ulusal Ajans, http://www.ua.gov.tr) yiiriitiilen Gençlik Program1
kapsamtnda ve Avrupa Komisyonu'ndan saglanan hibeyle gerçekle§tirilmi§tir. Ancak
burada yer alan gfirii§lerden Ulusal Ajans veya Avrupa Komisyonu sorumlu tutulamaz."
lnegol Mediha Hayri çelik Fen Lisesi
ad ma
sahibi
Sezgin EKICI
okul muduru
tasanm - dizgi
Yusuf $evki YOCEL
kurgu - ara~t1rma
Ay~e YOCEL
Blyolojl OQretmenl
Zeynep K0 R$AT
Biyoloji ~retmeni
tercume
Gonul DI RIK
lngìlizce ~retmeni
yaym kurulu
Ay~e YOCEL
Biyoloji ~retmenl
Zeynep K0 R$AT
Blyolojl OQretmenl
Gonul DIRI K
l ngilizce Oéretmeni
ogrenciler
Ay~enur ERDEM
Ayyuce Bu~ra YAKI$1KLI
Dicle SARIKAYA
Mehmet Furkan GOLER
Sureyya GODER
Melike i$G0REN
Dilara HOCAOGLU
Gokçe ILAGA
Umutalp çELIK
Feyzanur ç iMEN
Alper KATMER
projemizin haz1rhk a~amasma
katkllanndan dolayt Arzu ALEMDAR'a te~ekkurler ...
Bu kitap,
2013-201 5 Egitim Ogretim y1llan içerisinde
lnegol Mediha Hayri ç elik Fen Lisesinin
Avrupa Birligi Comenius Projeleri kapsammda gerçekle~ti rdigi
"Kaybolmadan Yerinde Tam" isimli projenin
çall~ma planmda yer alan faaliyetlerden birisi olup
proje ekibi tarafmdan haz1rlanarak
lnegol Mediha Hayri çelik Fen Lisesi Mudurlugunce
temmuz 2015 tarihinde bas1m1 yap1lm1 ~hr
'Explore it in the way, before it fades away' was a slogan
that l first encountered while l was at a training seminar
about how to proceed Europe Union Projects, it was one of
the two Projects that l carne up with during that seminar and
noted on a small note paper; it was the Project slogan about
presentation of endemie plants mutually between countries.
l developped that slogan by knowing that the slogan had to
be attractive but also should not give much idea about its
contents . The reason that l thought of that Project subject
was an article l had read and really liked in a magazine
which belonged to the bus company during my bus travel
which l h ad just couple weeks before the seminar...
There were some scientific informatìon about an
endemie species of our nation country called 'flipped tulip'
as well as some myths on this flower in that article. Although
l am a biology teacher, unfortunately we were not given
any educational information about 'systems of plants with
flowers' during our university studies. The same as many
other subjects that are normally under a biology teacher's
field but none information given during the university
studies, l gained lots of information about the plants with my
personal interest for quite long time by reading scientific
articles in many different magazines including Bilim Teknik
published by Tubitak. Especialy the endemie plants of our
country attracted my interest due to lots of articles l had
recently read and again Bilim Teknik magazine supported
my special interest with its many articles about very special
endemie plants and animai specieses of our country and l
enjoyed a lot reading them ...
So, the project idea which was written in a small piece
of paper during the seminar about an area which l didn't
previously know but enjoyed more when l learnt more, had
to wait in my drawer for years ...
When we decided to prepare a Project in our school,
we carne together with my colleagues for brainstormig about
the Project subject and l presented this idea of mine and
with the approvai of my colleagues, we agreeded on the
topic.
Beacuse l was mostly inspired by 'flipped tulip' on that
topic, it had a special piace in my hearth. During the
researches for the Project, l found out that there were more
than 20 endemie species of Fritillaria pronon known as
'flipped tulip' in our country and l enjoyed a lot and stili
enjoying to know them and get more familiar with them.
Therefore; l personally wanted to process and present
'flipped tulip' species which were my inspiration. Moreover,
we wanted to present some other species which we
compiled from our endemics with this book.
Besides ali of the natural beauties of our country, when l see
and find out more about other beauties and diversities that l
did not realise before the Project, my love and admiration
increases more and more against my country...
l want to personally thank ali those whom supported to
make a dream waited in a drawer carne true; first of ali my
husband who never grudged any corporeal-spiritual support
from me, my colleagues in my team who contributed their
efforts with their goodwill and sincerity, and to my dear
students ... And of course, l want to share our best regards
and love and thank to our fellows from Latvia, ltaly and
Romania teams who were our partners in the project.. .
Ay~eYOCEL
Biology Teacher
'Kaybolmadan yerlnde tam' slogan1, y1llar once Avrupa Birli~i Projeleri ile ilgili
Okulumuzda bir proje hazu1amaya karar verdigimizde, ekibimizle beraber
ald1g1m1z bir egitim semineri s1rasmda; projelerin nas1l haz1rlanacagma dair ilk
hazu1ayacag1m1z konuyla ilgili fikir ahljveri~i yaparken, ben bu fikrimi sundum
bilgileri ald1ktan sonra, hemen o s1rada kafamda ~ekillendirip kiiçiik bir ka~1da
ve arkadaljlanm1zm da begenisiyle birlikte, konumuzu belirlemi§ alduk.Bana
not ald1g1m iki proje konusundan birisi olan, endemik bitkilerin i.ilkeler arasmda
bu konuda ilham veren bitki 'ters lale' oldugu için de, kalbimde hep i:izel bir yeri
kar~1l1kll
Proje
oldu.Projemiz si.iresince yapt1g1m1z ara~t1rma çal1~malan S1ras1nda gordlim ki,
konusunun ilgi çekici olmas1 gerektigi ama konusuyla ilgili pek te fikir
megerse Ulkemizde 'ters lale' ad1yla bilinen Fritillaria cinsinin, 20' den fazla
olarak tan1t1lmas1 ~eklindeki proje konusunun slogan1yd1. ..
geli~rmi~tim.Boyle
bir proje
endemik llirii bulunuyonnulj ve bunlan ogrenmekten ve tammaktan da biiyuk
konusu di.iljiinmeme sebep olan 99Y ise, seminerden birkaç hafta once
keyif ahyorum.l§te bundan dalay1d1r ki, ben kendi ad1ma bu kitab1m1zda, ilham
yapt1g1m birotobus yolculugu s1ras1nda, otobus firmasma ait dergiyi incelerken
kaynag1m olan 'ters lale'nin tiirlerini ele almak ve tamtmak istedim.Bununla
okudugum ve çok ho~uma giden bir yaziYdl ...
birlikte, endemiklerimizden derledigimiz diger baz1 tiirleri de sizlere bu kitap
Yaz1da, ulkemize ait endemik bir tur oldugundan bahsedilen 'ters lale' bitkisi
arac1hg1yla tamtmak istedik...
hakkmda bilimsel bilgiler ve çiçek hakk mdaki efsanelerle ilgili bilgiler vard1.
Yurdumuzun biitiin dogai glizellikleri yamnda, bugiine kadar
Ashnda Biyoloji ogretmeni oldugum halde, iiniversite y1llanm1zda ne yaz1k ki,
projemiz vesilesiyle tan1d1g1m bu guzellikleri ve ç~itlilikleri gordiikçe, iilkeme
vermemesi gerektigi bilgisini kullanarak bunu
çiçekli bitki s istemati{ji ile ilgili hiçbir bilgi bize
verilmi~ olmad 1~1
için; kendi
bilemedi~im
ve
o lan sevgim ve hayranhg1 m katbekat artmaya devam ediyor...
alamm1za giren ama hiçbir bilgimin olmad1g1birçok konuda oldu~ugibi bitkilerle
Y1llarca birçekmecede beklemi~ bir hayalin gerçekle~mesine kalk1da bulunan;
ilgili, ozellikle Ulkemizin endemik bitkileriyle ilgili olarak, son y1llarda okudugum
benden maddi-manevi hiçbir yard1m1 esirgemeyen
bir çok yaz1dan dolay1 çok ilgimi çekmeye baljlam1§lard1.Uzun y1llard1r siirekli
bu proj enin gerçekle§mesi için, iyi niyelle ve samimiyetle katk1 saglayan ekip
takip etti{jim Tubitak Bilim-Teknik Dergisinin birçok say1smda, çok ozel endemik
arkada§lanma ve sevgili ogrencilerimize kendi ad1ma te99kkiir etmek
bitkilerimiz ve hayvan tiirierimiz tamhllyordu ve hepsini de buyiik bir zevkle
istiyorum ...Ve tabii ki, partnerimiz olan Letonya, ltalya ve Romanya
okuyordum .. .l~te bu bilemedi~im ama ogrendikçe çok h~uma giden alanla
ekiplerindeki dostlanm1za da
ilgili bir proje fikri, seminersu-as1nda yazd1g1m kuçlik kag1t parças1nda, y1llarca
gonderiyarum•..
birçekmecede beklemek zorunda kald1...
te~kkiir
~i m ba§ta
olmak Uz.ere,
ediyor, sevgi ve selamlanm1z1
Ay99 YOCEL Biyoloji Ogetmeni
~~·Je,~
10.000
/Jillu~~.
Bu/ullu~~
3.00 /;
~ ~~·'F~·
Bu~ik~~~
libn
-A~·~
ciaJta /rv;1a ~ IJillu
~~.
fritillaria caucasica J.F. Adam
Bulb lo 2 cm diam., usually without bulblets. Stem
10-20 cm, smooth. Leaves 2-4(-6), ali alternate,
lowest3-10 x 0.8-2 cm, broadly lanceolate to
lanceolate, acute. Flowers solitary; perianth
narrowly campanulate, rounded, often constricted
at mouth, reflexed at apex, dark purplish-brown,
sometimes greenish inside, usually with glaucous
bloom; outer segments ovale to narrowly ovale,
acute, 2.2-3.0(-3.7) x 0.5-1.2 cm, inner 0.6-1.4 cm
broad, sometimes obtuse. Nectaries 4-5 x 1 mm,
linear-lanceolate, greenish.· Filaments 10-18 mm,
slender, smooth or sparsely papillose, usually
purplish. Style 9-17 mm, smooth or sparsely
papillose, slender, entire. Capsule not winged. Fl.
Alpine pastures, clearings in coniferous
limestone rock ledges on peaty soil, 1700(Be~tau), Caucasia, N.W. Iran.
Euxine {mi.) element.
fritillaria armena Boiss.
çok y1ll1k otsu, endemik,
dogai yogun lugu orta,
n isan - may1s aylannda çiçeklenir,
1300-2500 yukseltide,
H abidat1: kayal 1k, ta~llk , çay1rl1k a lanlar,
Turkiye yay1i1~1 : Van , Erzincan
Erzurum , Malatya ,Bingol
Agn, Sivas, Siirt
Bulb to 3cm across,
5-15cm h1gh. Leave'
lanceolate, alternai~.
shaped, with lìttle
long, dark purplish brown
a small nectary at the base
pap1llose, rather flattened S yl
d1V1ded at the apex for l-2mm
w1nged. Turkey, in northeastern
Erz1ncan to Agri and Bingol,
around Erzurum, in stony soil at 1.::~u•J-JIJuu
Sogan1 3cm genì~lìgìnde, genellikle
soganc1kl1. Gòvde 5-15 cm yukseklìginde,4-5
yaprakll nadiren daha fazla ,m1zrak
~eklìnde,ard1s1ra. çìçekler genellikle çan
ekl nde ve biraz kokulu. Tepals 1.2-2.5 cm
unlu und
tabanmda kuçuk miktarda
kt
koyu morumsu kahverengì,
t
kabarc1kh, bas1kça . Stìlus
eden 1-2 mm kadar
nat11 deg· .Turkiye'de
e Erzurum'dan Agn
En çok Erzurum
rakta 1300-3000
fritillaria assyriaca Baker subsp. melenanthera
çok yrllrk otsu, endemik,
dogai yogunlugu az,
mart nisan - mayrs aylannda çiçeklen.:..;,
ir...- .
0-700 yukseltide,
habidat1: kayalr k, ta~lr k yerler,
step kumlu alanlar,
Turkiye yayrlr~r: içel
fritillara assrica Baker
subsp. melenanthera
Bulb lo 3 cM d1am usuc:'ly w1th stolons or
lhlets. Ste'Tl 4-20 cm, elongating to c. 3"
1l
often pap1llose: below Leaves 4-f'
, lowest 3-9 x O 3-1 9 cm lin:-.
F owers 1-2(-S);penantl·
Jte greemsh or purplish
-vn;
2-25 mm obtuse or "
"'· Necta"ies
lirear-lanc.eolate
.m above
F1lamE'liS 5-1
1, stout
(5 )7-8(-10
, eravate, 1 5-3
not v.
obtusf', More •~">an 5
de; antrers yellow•sh
W Iran. lr -Tur e eiT'ent
mm \Urnr
l.
fritillaria aurea Schot
Verbascum olympicum8oiss.
Fam:Val•nanac•a.
Varai adt:Stgtrkuyrugu
100-150 cm boyunda, yogun ~kilde bas•k beyaz y•ld•zs•tomentoz iki y•lliklar. Taban yapraklan geni~çe veya
darea lanseolat; gòvde yapraklan benzer ancak daha
kuçuk, usttekiler uzun akuminat. çiçek durumu
geni~çe bir panikula; çiçekler 3-11 çiçekli yogun
kumelerde. Kaliks 3-5 mm. Korolla san, 20-30 mm
çaptnda. Stamenler 5 adet, anterlerbòbreksi.
filamentler beyaztmst-san yunsu tuylu. Kapsul
oblong-ovat 4-7 mm, tomentoz veya hemen hemen
çtplak.
ç içeklanma Zamant: Haziran - Eylul
Vetl~ma Veri: Uludag'da 900 - 2000 metreler
arasmda Abies-Fagus ormam açtkliklannda, bodur
ard•ç topluluklan arasmda, çaytrltk ve bozulmu~
alanlar ile yol kenarlannda yeti~mektedir.
Avrupa-Sibirya Elementi
ULUDA~ lçiN ENDEMIK
Local nama:Great Mullein
100-150 cm. long, highly stuffy white stellate
tomentose biennials. Basalleaves wide or narrow
lanseolate; stem leaves alike but smaller, upper
ones accuminate. lnflorescence rather wide panicula;
flowers intense clumps. Calics 3-5 mm. Corolla
yellow, 20-30 mm calibre. Staments 5, anters
reniform, filaments white- yellow woolly haired.
Capsule oblong- ovale 4-7 mm, tomentose or almost
bare.
Flowerlng: June - September
Habltat:Within 900 - 2000 m in Uludag Abies Fagus forest clearings, among squat juniper clumps.
meadow and damaged areas and road sides.
Euro- Siberian Element
Abiesnordmanniana(Stev.)Sp
achsubsp. bormuelleriana
(Matff.)Coode&Cullen
Fam:P1naceae
Ycrcl Ad1: Uiudag Giiknan
35 metreye kadar boylanabilen agaçlar. Genç
siirgiinlcrin kabuklan ba~lang1çta gri, daha sonra
grimsi-siyah. tiiysiiz. Yapraklar linear veya linearoblong, trunkat-emarginat. Tomurcuklar reçineli.
Ko.ralaklar silindirik ve reçineli, brakteler kozalak
pullan arasmda d1~an uzamr.
Yeli$mC Veri: Uludag'da 1200 2000 mctreler
arasmda saf onnanlar vcya Carpinus-Fagus 1•e
Pinust(irlcri ile birliktc kan~1k ormanlar
olu~turmaktad• r
ENI>EMIK
Loca l Na me:Uiudag Fir
Trccs that grow 35m. Crust ofyoung shoots grey
at thc bcginning, then greyish-black ,hairless.
Lcavcs lincar or lmcar oblong, truncate
cmargmatc. Buds rcsinous. Cones cylindric and
resinom,, braktcs get out among the cones' scales.
Ha bita t: Forms mixed forests with Carpim1s Fagus and kmds of PimH or pure forests betwecn
1200 2000 m in Uludag.
Verbascum bithynicum
Fam: Scrophulariaceae
Yerel Ad1: S1g1r kuyrugu
100-150cm boyunda ,grimsi -tomentoz veya
pubessent iki y1lhklar .Taban yapraklan saps1z
veya hemen hemen saps1z, obavat- oblong ;ust
gòvde yapraklan ovat, kordat veya dairesel.çiçek
durumu dallanm1~ bir panikula ,çiçekler kumelerde
1-7 adet Kaliks 2,5-4mm,beyaz tomentoz.Korolla
san, 10-20 m m çapmda .Stamenler 5 adet ,anterler
bobreksi ,filamentler anterlere kadar mormenek~e renginde yunsu tuylu. Kapsul 4-6 mm
,ovat veya geni$çe ovat ylldiZSI-tomentoz
çiçeklenme zamam:May1s-Eylul
Yeti!jme Veri: 350-1700 metreler arasmda
Abies-Fagus-Pinus ormam aç1khklannda
,meral1k alanlar ve yol kenarlannda
yeti$mektedir.
Avrupa-Sibirya Elementi
ENDEMIK
Local name :Great Mullein
1 00-150cm lenght,greyish-tomentose
or
pubescent
biennials.Basal leaves sessile or
nearly sessi l e.Lower leaves ,obovateoblong;ovate,cordate or circular upper stem
leaves.lnflorescence a branched panicula,yellow
1-7 flowers in clumps. Calyx 2,5-4 mm, white
tomentose . corolla yellow 10-20 mm caliber
.Stamens 5. Anthers reniform ,flaments viole!
woolly haired till the anthers .Capsule 4-6
mm,ovate or widely ovale starry-tomentose
Flowerlng:May-September
Habitat:Between 350-1700m ,Abies-FagusPinus forest clearings ,pasture-lands and road
sides.
Euro-Siberian Element
ENDEMIC
ISTANBUL, YALOVA, çANKIRI, KASTAMONU,
BURSA, KOCAELI
Yerel Ad1: Safran
GOvde yumrusuna aìt tumka
yanlm1~ ve uçta uzun boyunlu Yallal-.:w~
aym zamanda geli~ir. 1-2.5
san, pubessent; segmentler
d1~takiler bazen deve ti.iyii
lekeh veya nadiren d1~
beyaz renkte. StìlusyalqJik 6·
rengi veya san dallaraeynlml~.
çiçeklenme Zamam: $ubat- Mari
Veri1me Yeri: Bolgede 600-700 metreler
ormam içi aç1k nemli alanlar ve çali
Dactylorhiza nieschalkiorum
H.Baummann&Kunkele
Fam:Orchidaceae
Yerel ad1:Salep,orkide
Bitki 15-70 cm boyunda .Govdeler 3-5 yaprakh
. Yapraklar geni~çe eliptik-obovat'dan
lanseolat'a kadar degi~ken ,beneksiz veya daha
çok uca dogru kuçuk benekli .çiçekler gul
pembesi- mor. Sepaller ve petaller lanseolat'dan
ovat-lanseolat'a kadar degi~ken .Labellum
yuvarlag1ms1 veya enine olarak oblong ,
çogunlukla uzunlugundan geni~ ,yogun ~ekilde
benekler ve ince kesik çizgilerle kaph,tam veya
uçta loplu. Mahmuz geni~çe silindirik ,duz
,yakla~1k ovaryum kadar.
çiçeklenme Zamam:Haziran-Agustos
Yeti~me Yeri:Su kenarlan nemli çayJrliklar ve
batakhk alanlarda rastlanan bu tur 1600-1800
metreler aras.nda yay1h~ gostermektedir.
ENDEMIK
Local Name: Orchis
Plant 15-70 cm. Stems 3-51eaved. Leaves wide
elliptic and variable from lancelot to obovate.
Speckless or small speckled mostly through the
edge. Flowers rose pinky - purple. Sepals and
petals variable to lanseolat,danovate. Labellum
ovai or laterally oblong. Mostly widefrom its
lenght, covered by specks and thin stripes
intensively. Entire or lobated in the edge. Spur
rather wide, cylindric, straight and mostly like
ovaryum.
Flowering: June - August
Habitat: In moist meadows and marsh
locations between 1600-1800 m.
ENDEMIC
BOLU, çANKIRI , KASTAMONU, BURSA,
ORDU
Yerel ad1
50cm"den
ya da sanms1
çiçeklen Ile
formunda
uzeri donuk
mav1 damarll;d
5.2-6 5 cm ;iç
brakteoller
varlak ,çiçeklenm
mor.Mor braklelere
purpureobractea· adrm
çiçeklenme Zamam :
Yeti~me yeri .
alanlar, Dagl1k al
yamaçlar. Tiirkiye d
Kuzeyball, Bal1 ve
DoguAkdeniz
ENDEMIK
Local Namc: lrl&
Shor rthan 50cm. Flowers fulvous yellow, ice blue
or fu1vous brown,dlslinguished by swanky flowers.
Ice blu~ ones attraci more. Upper surface of ouler
pelals ice purple. base of pelals dark blue vascular:
.'",,..,,.,,.,s obovale, cuneal al lhe base, 5.2-6.5
obavale, 5-6,5 cm. Bracls and
purple in lhe flowering. Il
it's called • l ·
Allium olympicum 8oiss.{Yabani sogan)
Fam : liliaceae
Yerel ad1: Yabani sogan
Govde 5-50 cm. yapraklar 2-3 adet ,darca linear,
2-7 mm geni~likte,yassL$emsiye ~eklindeki çiçek
durumu yan kuresel, çok çiçekli yogun. Periant
k1sa kampanulat;segmentler menek~e-k1rm1z1
veya leylak-pembe renginde,ovat 3-4
mm.Filamentler menek~e rengi .Kapsul kuremsi
- uçgensi yakla~•k 3mm.
çiçeklenme zaman1:Temmuz-Eylul
Yeti§me Veri: Uludag'da 1600-2300 metre
yukseklerde Abies ve Fagus orman altlan ,alpin
çay1rhklar ve bodur ard1ç topluluklan arasmda
yeti~mektedir.
Oksin elementi
ENDEMIK
Local name:Wild onions
Stem 5-50 cm. leaves 2-3,rather narrow linear,27 wide,flat. Umbellate inflorescence semispherical, numoreous intensive flowers.Periant
short campanulate; segments violet-red or lilacpink, ovat 3-4mm. Filaments viole!. Capsule
sperical-triangular approximately 3mm.
Blossom Ti me: July- September
Habitat: Under Abies and Fungus forests in 16002300 m.in Uludag, between Alpin meadows and
squat Juniper communities.
Element of Oksin
ENDEMIC
BOLU, KASTAMONU, BURSA, ESKi$EHIR,
GIRESUN, KOTAHYA, ORDU
•
Allium sibthorpianum
Schultes&Schultes fil.
Fam: liliace e
Yerel ad1: Yabani sogan
Govde 4,5-20 cm.Yapraklar 1-4 adet ipliksi 0,5-1
mm geni~likte, silindirik , oluklu ,govdeden k1sa
veya govdeye e~it uzunlukta .$emsiye birkaç
çiçekli .Periant k1sa kampanulat;segmentler aç•k
morumsu -pembe ve koyu mor damarh oblongspatulat 5-6 mm.Filamentler pembe ,periant dan
hafifçe k•sa.KapsuiS-6 m m
çiçeklenme zamam: Agustos-Eylul
Yeti~ me Yeri:?00-2500 metre yukseklerde
kayahk ve ta~l1k yamaçlarda ,kaya yanklan bodur
ard1ç topluluklan aras1nda ve alpin çay1rl1klarda
yeti~mektedir.
Oogu Akdeniz elementi
ENDEMIK
Local name:Wild onions
Stem 4,5-20cm. Leaves 1-4 fibrous 0.5-1 mm
wide,cylindric, slotted, shorter than the stem or
the same lenght to the stem. Umbrella a few
flowered. Perianth short campanulate; segments
light purple-pink and dark purple vascular
oblong-spatulate 5-6mm. Filaments pink, a little
shorterthan perianth. Capsule 5-6mm.
Flowering: August-September
Habitat: Rough and rocky slopes in 700-2500
m. Rock crevices in squat juniper communities
andAipin meadows.
Eastern Mediterranean Element
ENDEMIC
BURSA, DENIZLI, ISPARTA, KOTAHYA
Euphorbia anacampseros
Boiss.vor.anacampseros
Fam: Euphorbiaceae
Yerel ad.:Sutlegen
Tuysuz donuk mavimsi ye~il ,yere yat1k nadiren
20 cm'den fazla olan çok y1lhklar.Govde
yapraklan hemen hemen dairesel ,rhombik
,obovat genellikle mor . l~m yapraklan dairesel
.l~mc1k yapraklan ovai 'tan reniform 'a kadar
degi~ken.l~mlar 3-6 ade! .Gudeller 2
boynuzlu ,boynuzlar klavat. Meyveovoidkonikal,uç yuzlu 5-6mm çap1nda.
çiçeklenme zamam: Mart-Agustos
Yeti~me Yeri:600-2200 metre yukseklerde
kayal1k ve ta~hk yamaçlarda ,maki içi aç1khklar
ve su kenarlannda yeti~mektedir.
Local Name: Mole Plant
Glabrous medium bluish-green, rarely more
than 20 cm. decumbent perennials.Stem
leaves almost circular,rhombic, obovate usually
purple.Ray leaves circular. Raylet leaves
variable from ovale to reniform. Rays 3-6.
Gudals 2 cornuted,cornutes clavate.Fruit
ovoid-conical,trihedral5-6mm caliber.
Flowering: March-August
Habitat:600-2200 m rocky and stony
slopes ,inside
maquis clearings and
waterfronts.
BOLU , ANKARA, ANTALYA, çORUM ,
ISPARTA, KONYA, KOTAHYA, NiGDE ,
KARAMAN
Phlomis russeliana
Fam:lamiaceae
Yerel ad 1: Kudus adaçay1
En çok 100cm boyunda otsular .Yapraklar
ye~ilimsi tomentoz,taban yapraklan geni~çe
ovat -kordat ,obtus ,krenat.çiçek durumu
yapraklan ovat-lanseolat ,akuminat.çiçek
halkalan 2-5 adet ,birbirinden uzak ,12-20
çiçekli Kaliks yogun ~ekilde y1ld1ZSI
-tsomentoz,di~ler yay1k .Korolla san ,3035mm,ust dudak migfer ~eklinde ,siliat
.F1nd1ks1 meyvelertliysuz.
ç içeklenme zamanc May1s-Eylul
Yeti§me Yeri:300-1700 metre yukseklerde
Fagus-Quercus orman1altlan ve aç1kl1klan ile
çalll1k içlerinde yeti~mektedir.
Oksin elementi
ENDEMIK
Local Name: Jerusalem Sage
Maximum 1 OOcm herbaceous. Leaves
greenish lamentose, base leaves rather wide
ovate-cordate ,obtuse,crenate.lnflorescence
leaves ovate- la nceolate ,a ecu m i nate.
Verticillasters 2-5, remote from each other, 1220 flowered. Calics intensively stellatetomentose, spreading dents.. Corolla yellow,
30-35 mm, upper lip helmut-shaped ciliate.
Nuty-fruits glabrous.
Flowering: May-September
H a bitat : 300-1700 m.Fagus-Quercus
clearings and inside the shrubberies.
ENDEMie
BOLU, YALOVA, KARABOK, KASTAMONU,
AMASYA, BILECIK, BURSA, GIRESUN,
KOTAHYA, ORDU, RIZE, SAMSUN, SINOP,
TRABZON
PLATE 2. W f COMPDSITIO.~, PARTS, .V.'D 1YP!s
1- ALTERNAI IAimastkl: Her nodyumda blr yaprak ve
PLATE l : Srot MD ROOT 'IYP!s
yapraklar aras10da belirli bir aç• bulunan yaprak
dizili~idir.
2- DEKUSSAT !Kars•hkh caprazl: Her nodyumda
ka~1hkh olarak blr çlft yapra~1n ve blrblrlnllzleyen
nodyumlardaki yaprak çiftleri birbirine dik durumda
olan çevresel yaprak dizili~i.
SHRUB
ASCENDING
DEWMBEHT
3- OPPOSìT (Karsthkhl: Her nodyumdan blr çift
yapra~10 ka~1hkh olarak çtkmas1.
4- VERTISILLAT !Halkasall: Yaprak veya çiçek
kumelerinln veya çlçeklerin blr eksen etraf tnda dlzllml$
- --
olmas1.
- - - ~-
5- ROSULAT IGUicYkl: Biti~me noktalan çevresinde
yo~un
bir $f!kilde kiimelenmi~ yaprak kiimesi.
6- pjSTiKUS likl straltl· Yaprak ve çlçeklerin aym duzlem
iizerinde blrblrterlne ters yOnde s1ralanmast
7- EOUITANJ : Yaprak tabanlanntn birbirinin ustUne
bindigi iki stral t yaprak dizili~i. Yapraklar genellikle
kaldede V ~ekllnde kuwetll olarak klvnlm 1~1r.
8- FASIKULAT (Demetl: Yapraklann demet $@kllnde
olmas1.
9- iMBiRiKAT (Kiremlts!)· çat1 klremltlerl glbl Ost Oste
w
..............,.o._..,,..,..•
.,~,...
.................
bi n mi~ olmast.
~.,._
PLATE S. LEAF APICES, VENA110N, ANO BASI:S
PLATE 4. LEAP M ARGINS
PLATE 3. LEAF SIIAPES
~'~ &4 ~~
B~DlY NARAOWLV ABRtwnY
ACUMINATE
ACICULAR
CORMTE
OELTOIO
'_. ;
l
•
HASTATE
'
OBLANCEOLAre
l
•
ELLIPTIC
·•
LANCEOI.Are
l
UNEAR
'' '
CR.ENATE
.
OBOI/Are
ORBICOLAR
RENIFORM
RUNCINATE
SAGmATE
ARISTATE
A~m~$~
~ L~l ~ ~d e~ ~~1\
CAUo.\TE
• '
OBCORDAre
DENTATE
OENTICULATE
ENTIRE
INCISEO
CUSPIDATE
EMARGINATE
MUCRONATE
OVAL
SPATULATE
v$m"~
~ ~~\
' l ~
OBTUSE
RE1USE
t··.·. •
.. ·....
.
l
.
~l!\
l~ :'',:: .
OBLONG
APICULATE
·,·.
INVOLUTE
~TE
LACINIATE
REVOWTE
SERRATE
DOUBLV SERRATE
l.OBED
PINNATIFlD
'
., l,~,..
,4{-.
ARCUATE
~'t~\ 1~$~
OVATE
CRENUl.ATE
,
~.·<: ·',
·. '
LYRAre
CLEFT
FALCAre
BA()II..DlV NARAOWI.V
ACUTE
ATTENUATE
PAI.JwiATE
NJRICULATE
PARAU.EL
a.ASPING
PINNATE
CORDATE
REnClllATE
CUNEATE
HASTATE
;
~• ·. :.- m
:· :· ~
·.-.:· ,·..
.
;'
l
"
OBUQUE
SERRUlATE
SINUATE
PELTATE
PERFOUATE
•
.~
•
ROUNOEO
'
.
.
~
: ' ,. ..,.·. :
.
•
J..,
. l .
SAGmATE
~ •
•
l
TRONCATE
8Alt8EJJ.Att
CANESCf.HT
C0M0SE
EOUMATE
FARINACEOUS
l
- - . ........ _
1
OWCOIJW>
~~~~~
LANATE
LEPIDOTE
MURtCATE
PANNATE
PAPIUATE
~éY~
.
~
- -~~~ ·~ ~
~ {!!!1:)t!ffi ~ ~
~~~~ ~
TOMEHTOSE
1\JIIEltCUATE
UNCINATE
VEI.UTlNOUS
PLATE S. INFLOit.IISCENCE 1'\'fts
PLATE 7. Sr!M AND LEAF PAilTS, AND VAIUAnONS
PLATE 6. SUIU'AC& FIAlliRES
IILlOOS
......... ...._F •o.~ ,. . ,...,..,.. ~,...... .... ~ ..._~.,~
·<
<X>Im'<UOUS
c
HOU.OW
- -
t' T
~
J \~~~ ~' ~ir t \_ \)
ffV r
r v .J; '
k v '~ ! ~ •
-·~
._.L
P111C1CU
SIMPLE
COMH>UNO
\~K"'\~
~
-
SPM;
~E
PANKU
~
.,.,..... • .,_,, ... o.,...,.. ,.....,.. CIIIolllfO,..... • • ~-~·ao.c.
SlMPLI!:
UMIIEI.S
...,..._.....,, ...o,....,.. ,...,..
COMJ'OUHD llm..ICOIO
HEAD 1CAPITUWM
1
$CAPE
~KE S~~SPJKrS
IIERTICIL
ca..,.,.... . . . ............,..,._~.,._,.
PLATE IO.
PLATE 9. f\.Oa.u. MOIU'HOLOCV
ACTINOMORPUIC l RADIAL SVM.\t.ETRY
SlftRIOR
SUPEfUOA
Z.YCO.\ IORPIUC I BII..AT'EJt.AL
SYMMfTRY
SEPALS 1t PETALS
TEPALS
CoROlLA
AOTATE
TvPES
BILA8lATE
CRUCIFORM
1/IINFEIUOR
HVPOGVNOOS PEJilGVNOUS
COMPONENTS
PA.LATE
Fl.OWEII LONGITUDINAI. SECTION
SACCATE
SALVERFORM
SPURRED
PAPIUONACEOUS
TUBUIAR
CARlNATE
URCEOIATE
Linear: $eritsi, dar ve
uzun, kenarlan birbirine
paralel yaprak.
Lanseolat: M1zrak ucu
~eklindeki yaprak.
Oblanseolat: Ters
lanseolat yani ters
m1zraks1 yaprak.
Spatulat: Spati.il ~eklindeki
yaprak.
Subulat: Biz ~eklinde, çok
ince ve uzun yaprak.
El iptik: Elips ~klindeki
yaprak.
Ovat: Yumurta ~eklindeki
yaprak. Petiollaminanm
geni§ k1smma baglan1r.
Oblong: DikdOrtgen
~eklindeki yaprak.
Obovat: Ters yumurta
~eklindeki yaprak.
Reniform: Bobrek
~eklinde yaprak.
Kordat: Kalp §eklindeki
yaprak.
Orblkular: Dairesel, daire
~eklindeki yaprak.
Deltoid: Laminas1 Gçgen
~eklinde olan yaprak.
Lirat: Yaprak ayas1nm en
uçtaki lobu buylik; kenar
loplan a~g1ya dogru
gittikçe kliçlilen yaprak.
Palmat: Elsi, el §eklinde
bile~ik yapraklar. Oçten
fazla parçanm veya
yaprakç1g1n yaprak
sapmdaki tek noktadan
l§msal olarak ç1kan
yapraklar. Orn:
Aesculushippocastanum
(atkestanesi}
Trifoliat: Bir ana sapm
ucunda i.iç yaprakç1g1
bulunan bile§ik yaprak.
Orn: Trifolium sp.
Biternat: Ana yaprak
sapmm uç sapç1ga
aynlmas• ve herbirinin
ucunda i.içer yaprakç1k
bulunan bile§ik yaprak.
Orn: Petroselinumcrispum
(Maydonoz)
imparipinnat: Bile§ik
yaprak ekseninin ucunda
tek yaprakç•k bulunan
bile~ik yaprak. Orn:
Ailanthusaltissima
(Kokaragaç)
Paripinnat: Yaprakç•k
adedi çift say1olan bi l~ik
yaprak. Orn:
Robiniapseudoacacia
(Yalanc1 akasya)
Bipinnat: Birinci
derecedeki yaprakç1klan
pinnat olan ikincil
yapraklan basit yaprak
olan bil~ik yaprak 6rn:
Pteridiumaquilinum {karlal
egreltisi)
Tripinnat: Bipinnat
yapragm yaprakç1klanmn
pinnat olmasJ.
çlçEK:
lipik olarak
Angiospermlerde
bulunan çiçek, bitki
ureme organlanm
tat;;1yan bir
yap1dad1r. ç içeklerin
bir k1sm1 hem erkek
ve hem de di§i
ureme organlanm
bir1ikte ta~1dildan
halde (hermafrodit,
monoklin veya erdi§i
çiçek), d iger bir
k1sm1 ise sadece
erkek veya sadece
di~i ureme
organlanm ta§lr
(diklin, tek e~yli
çiçek). Tipik bir çiçek
d1~an içe dogru 4
halkadan meydana
gelmi~tir: Kaliks,
korolla, andrekeum
ve ginekeum. Tum
bu organlar
RESEPTAKULUM
ad1 verilen çiçek
tablasl uzerinden
ç1karlar ve çiçek
bitkiye PEDISEL
denilen bir sapla
baglanm1~t1r. Ancak
pedisel daima
belirgin olarak
bulunmayabilir. Bu
durumda pedisel
gorUimeyecek kadar
k1salm1§t1r.
PERIANT (çiçek
Orrusi.i):
As1l Greme organlan
olan andrekeum ve
ginekeum d1~tan
ku~tan periant,
ba~hca iki halkadan
meydana gelrnit;ltir;
Kaliks (çanak
yapraklar) ve korolla
(taç yapraklar). Baz1
bitkilerde periant
bulunmayabilir. Bu
gibi çiçeklere
AKLAMIDEIK
çiçekler ad1 verilir.
Kaliks ve korollay1
birlikte içeren
çi~klere
D KLAMIDEIK,
bunlardan yalmzca
birini içeren bitkilere
ise
MONOKLAMIDEIK
çiçek denir.
Monoklamideik
çiçekte kaliks
bulunmuyorsa
ASEPAL (sepalsiz),
korolla
bulunmuyorsa
APETAL (petalsiz)
çiçekler konusudur.
Monokotillerin
çoQunda ise
periantkaliks ve
korolla olarak
aynlmay1p, birbirine
benzer segmentlerin
bir veya birkaç
dairesinden
meydana gelmi~tir
ki, bu durumda
periant PERIGON,
perigonun her bir
parças1na ise TEPAL
ad1 verilir.
KALIKS (çanak
yaprak):
Periantm en d1~
halkas1d1r. Genellikle
ye~il renkli
yapraklardan
meydana gelmi~tir
ve her bir yapragma
SEPAL (çanak
yaprak) ad1 verilir.
Sepallerin birle§ik
olabilecegi gibi
(GAMOSEPAL ya da
SINSEPAL), aynk
olarak da bulunur ki
bu ikinci durumda
KORISEPAL
mevcuttur.
Sepallerin birle§ik
olmas1 durumunda,
birle~ik olan k1s1m
kaliks tiipu olarak
bilinirve tUpun
ucundaki di§ler
kaliksin kaç sepalli
oldugunu gosterir.
Kaliks tupu ise
degi~ik 99killerde
olabilir.
Silindirik > tubular
Testi §eklinde >
urseolat
tekerleksi > rotat çan
l,>Bklinde >
kampanulat
iki dudakh > bilabiat
vs. gibi isimler ahr.
Baz1 bitkilerde
kaliksin alt1nda,
kaliksise benzeyen
ikinci bir halkaya da
rastlan1r ki, bu
EPIKALIKS adm1
ahr. Yine baz1
bitkilerde kaliks
meyve olu~umundan
once du~tugii halde,
bazllarmda meyva
uzerinde de kahr.
KOROLLA (Taç
yaprak):
Kaliksten sonra
gelen ve çogunlukla
renkli bir yap1da olan
korollamn her bir
yaprag1na PETAL
(taç yaprak), ad1
verilir. Petallerin
birle§ik olmas1
durumuna
SINPETALI, aynk
olmas1 durumuna
ise KORIPETALI ad1
verilir. Bazen ise
korollamn oni.inde
PARAKOROLLAad1
verilen ikincil bir
durumda mevcuttur.
ANDREKEUM
(Erkek Organ
Toplulugu)
Bir çiçegin erkek
organlannm tUmune
verilen isimdir.
Andrekeumun her
bir parças1na ise
STAMEN denir. Bir
stamense ANTER
ve FILAMENT olmak
iizere iki k1s1mdan
meydana gelir. Anter
ise KONNEKTIF
denilen bir doku ile
birbirine baglanm1~
iki TEKA'dan
meydana gelir.
Tekalann her birinde
iki adet polen kesesi
bulunur.
Gene! olarak
silindirik veya yass1
bir iplik t;;eklinde olan
flamentler, bazen
bulunmayabilir de,
anterler ise çok farkh
tiplerde olabilir.
Polenlerin
olgunla§masmdan
sonra bunlann etrafa
yayllabilmesi için
anterler farkh
~killerde aç1hr.
Andrekeumu
olu§turan stamenler
ve bunun bir k1sm1
olan anterler ile ilgili
terimler ve bunlann
aç1k1amas1
a~ag1daki gibidir.
Antipetalus:
Petallerin kar~1smda
olan. Petaller ile
almaçh olmayan
Antisepalus:
Sepallerin
ka!"§ISinda olan.
Sepaller ile almaçl1
olmayan.
Diadelphus:
Stamenlerin iki
demette birle§mi~
olmas1. Demetlerin
birinde bazen bir
stamen
bulunmaktad1r.
Didinamus: lki
stamenin diger iki
stamenden uzun
olmas1.
Epipetalus:
Stamenlerinpetal
veya korollaya bagh
olmas1.
Fasikulat: Kuçuk
demet ~klinde
olmas1.
Monodelphus:
Stamenlerin yalmz
flamentleriyleovaryu
m çevresinde bir tup
meydana getirecek
~ekilde birle§mesi.
Singenesis:
Filamentlerin
serbest fakat
anterlerin birle§ik
olmas1.
Tetradinamus: DOrt
uzun ve iki k1sa
stamenin meydana
getirdigi erkek
organm toplulugu.
GINEKEUM (Oi§i
Organlar Toplulugu)
K1saca bir çiçegin
di§i organlar
toplulugu demektir.
çiçegin orta
k1smmda bulunan
ginekeumun her bir
elemamna PISTIL
ad1verilir. Bir pistil
bir ya da birçok
karpelden meydana
gelir.
K1saca meyva
yaprag 1olarak
bilinen karpel,
pratikte kolayhkla
aynlamaz. Kurumsal
olarak bGtun çiçek
k1s1mlannm
yapraktan
kokenlendigi kabul
edilir. Sepal ve
petaller yapraga
benzediklerinden,
aradaki ili~kiyi
aç1klamak kolayd1r.
Oysa stamenler ve
pistiler pek yapraga
benzemediginden
ilil,>ki net olarak
gorUiemez. Ancak
Nympheae (Nillifer)
bitkisinde
petaldenstamene
kademeli geçi9 net
olarak
goriilmektedir. Bu
bitkide petaller içe
dogru g ittikçe
kuçiilerek, sonunda
stamene donu~i.irler.
Geli§mi§ bir pistil
ba9hca 3 k1s1mdan
meydana gelmi!»tir:
1-0varyum
(yumurtahk) 2Stilus (boyuncuk) 3Stigma (ba~ç1k)
Stilus, stigma ile
ovaryum arasmda
bulunan ince uzun
k1s1md1r. Fakat her
zaman
bulunmayabilir.
Bulunmad1g1
durumlarda stigma
dogrudan dogruya
ovaryumun
uzerinden ç1kar.
Polenleri kabul i~leri
goren stigma ise
papillal1 bir yap1ya
sahiptir. Oyle ki bu
papillalar her bir rur
için sabit olup, farkh
turlerden gelecek
polenlerin
çimlenmesini
i:inleyici bir yap1ya
sahiptir.
OVARYUM
DURUMLARI
Ovaryum ile
ginekeum dl§lndaki
çiçek k1s1mlannm
reseptakulum
uzerinde birbirine
kafl,>l olan
durumlanna
ovaryum durumlan
denir. Ba~l 1ca 3 tip
ovaryum durumu
vard1r.
1- Alt durumlu
ovaryum: Ovaryum,
reseptakulum içine
gomUimi.i§tGr.
Korolla, kaliks ve
stamenlerovaryumu
çlçEK:
Tipik clarak
Angiospermlerde
bulunan çiçek, bitki
i.ireme organlann1
ta~1yan bir
yap1dad1r. çiçeklerin
bir k1sm1 hem erkek
ve hem de di§i
ureme organlarm1
birlikte ta§1d1klan
halde (hermafrodit,
moncklin veya erdi§i
çiçek), diger bir
k1sm1ise sadece
erkek veya sadece
di~i ureme
organlanm ta~1r
(diklin, tek e§eyli
çiçek). Tipik bir çiçek
du~tan içe dogru 4
halkadan meydana
gelmi~tir: Kaliks,
korolla, andrekeum
ve glnekeum. Tum
bu organlar
RESEPTAKULUM
ad1 verilen çiçek
tablas1 Ozerinden
ç1karlar ve çiçek
bitkiye PEDISEL
denilen bir sapla
baglanm1~tlr. Ancak
pedisel daima
belirgin clarak
bulunmayabilir. Bu
durumda pedisel
gorulmeyecek kadar
k1salm1§t1r.
PERIANT (çiçek
Orti.isu):
As1l i.ireme organlan
olan andrekeum ve
ginekeum d1~tan
ku~tan periant,
ba~hca iki halkadan
meydana gelmi~tir;
Kaliks (çanak
yapraklar) ve korolla
(taç yapraklar). Baz1
bitkilerde periant
bulunmayabilir. Bu
gibi çiçeklere
AKLAMIDEIK
çiçekler ad1 verilir.
Kaliks ve korollay1
birlikte içeren
çiçeklere
DIKLAMIDEIK,
bunlardan yalmzca
birini içeren bitkilere
ise
MONOKLAMIDEIK
çiçek denir.
Moncklamideik
çiçekte kaliks
bulunmuyorsa
ASEPAL (sepalsiz),
kcrolla
bulunmuyorsa
APETAL (petalsiz)
çiçekler konusudur.
Monokotillerin
ço9unda ise
periantkaliks ve
korolla olarak
aynlmay1p, birbirine
benzer segmenti eri n
bir veya birkaç
dairesinden
meydana gelmi~tir
ki, bu durumda
periant PERIGON,
perigcnun her bir
parças1na ise
TEPAL ad1 verilir.
KALIKS (çanak
yaprak):
Periantm en di§
halkas1d1r. Genellikle
ye~il renkli
yapraklardan
meydana gelmi~tir
ve her bir yapragma
SEPAL (çanak
yaprak) ad1 verilir.
Sepallerin birle~ik
olabilecegi gibi
(GAMOSEPAL ya da
SINSEPAL), aynk
olarak da bulunur ki
bu ikinci durumda
KORISEPAL
mevcuttur.
Sepallerin bi rle~ik
c lmas1 durumunda,
birle~ik c lan k1s1m
kaliks tiipu olarak
bilinir ve ti.ipun
ucundaki di§ler
kaliksin kaç sepalli
oldugunu gosterir.
Kaliks tOpO ise
degi~ik ~ekillerde
clabilir.
Silindirik > tubular
Testi 9eklinde >
urseclat
tekerleksi > rotat çan
~eklinde >
kampanulat
iki dudakl 1> bilabiat
vs. gibi isimler ahr.
Baz1 bitkilerde
kaliksin altmda,
kaliksise benzeyen
ikinci bir halkaya da
rastlamr ki, bu
EPIKALIKS ad1n1
ahr. Yine baz1
bitkilerde kaliks
meyve olu~umundan
once dO~tOgu halde,
baz1lannda meyva
i.izerinde de kahr.
KOROLLA (Taç
yaprak):
Kaliksten sonra
gelen ve çogunlukla
renkli bir yap1da olan
korollanm her bir
yapragma PETAL
(taç yaprak), ad1
verilir. Petallerin
birle~ik clmas1
durumuna
SINPETALI, ayr1k
olmas1 durumuna
ise KORIPETALI ad1
verilir. Bazen ise
kcrollanm onilnde
PARAKOROLLA ad1
verilen ikincil bir
durumda mevcuttur.
ANDREKEUM
(Erkek Organ
Toplulugu)
Bir çiçegin erkek
organlannm tiimilne
verilen isimdir.
Andrekeumun her
bir parçasma ise
STAMEN denir. Bir
stamense ANTER
ve FILAMENT olmak
i.izere iki k1s1mdan
meydana geli r. Anter
ise KONNEKTIF
denilen bir dcku ile
birbirine baglanml§
iki TEKA'dan
meydana gelir.
Tekalann her birinde
iki adet pclen kesesi
bulunur.
Genel olarak
silindirik veya yass1
bir iplik ~eklinde olan
flamentler, bazen
bulunmayabilir de,
anterler ise çok farkll
tiplerde olabilir.
Polenlerin
K1saca bir cic~in
Sepallerin
bir pistil
R.ESHY
li
AGGREGATE
DRUPE
BERRY
~
~
i flt~\ l "
-.:~
'
CIRCUMSCISSD.E
POME
.
I.OCIJUCIIW.
FOUJCU:
SEJ'TlCIIW.
PORICIIW.
CAPSULE$
ACHENES
olgunla~masmdan
scnra bunlann etrafa
yayllabilmesi için
anterler farkll
§ekillerde aç1l1r.
Andrekeumu
olu§turan stamenler
ve bunun bir k1sm1
olan anterler ile ilgili
terimler ve bunlann
aç1klamas1
a~g1daki gibidir.
Antipetalus:
Petallerin kar§ISinda
olan. Petaller ile
almaçll olmayan
Antisepalus:
Geli:;;m~
PLATE Il. J')tUJT TYPt:S
.
LEGUME
LOMENT
ACORN
;t\ ·. ~ ,~,
SAMARAS
~ftlrn ....... F
SOiiZOCARP
Md O~ ,tM PIM'IOI.,.a..gofiiQIOR. • •.o
SIUCLE
SILIQUE
~ ~~ll'fk:llftot
PLATE 12. SEDGts, GRASSES, AND COMPOSfi'ES
.....
SEOGES
-
1t i
.......
~
.....
1Nfi.Ofli!$CEHCES
GRASSES
-'~--
SEDGE Fl.OWtJI
....
SPIIW.ETS
-
,../
...
_..
SPIKELET
~
PUIGVNIUM
~=
-_
fl.OIIET
COMPOSrrES
••
'
IISOUATE
-......
UNISO.IATE
lM8fUCATI
PHVUARIES
·~·......_,
COMPOSITE
INFlORESCENCE
RAV
F\.OWal
DISK
F\.OWal
(head)
•o ~ '"" -..-,_~,._._., ~ _...~ .. ac.c.
bag1ms1z pistil ta~1yan
ve boyuna yanlarak
açllan kuru meyva.
Legumen : Tekkarpelli
bir ovaryumdan gel mi~
meyva.
Lokulus ldkapsula:
olu~umuna
reseptakulum, hatta
Karpelleri s1rt
periantta katllabilir.
taraf1ndan yan larak
Yine baz1 durumlarda aç1hr.
ise brakteler geli§Srek Operkulatkapsula:
meyvanm tabanm•(
Tohumlar kapsuiUn
tepesinde deliklerden
me~ler), ya da
tamamm1 (hnd1k)
ablmakta ancak
sarabilir.
deliklerin tepesinde bir
kapak bulunmaktad1r.
Meyvalar genel olarak Piksidkapsula :
3 grup halinde
çevresel olarak yanlan
ve bir kapak
toplanabilir:
1· Basit Meyvalar:
olu~turarak aç1lan
Tek pistilli bir çiçekten meyva.
(sinkarpovaryumdan)
Porisldkaps ula:
meydana gelmi~
Tohumlar kapsuiUn
meyveler.
tepesinde bulunan bir
2- AggregatMeyvalar: delikten dokulen çok
çok pistilli bir çiçekten karpelli kuru meyva.
(Apokarpovaryumdan) Septifragalkapsula:
Karpellerin tabanmda
meydana gelmi~
meyvalar.
tohum ta§1yan d1~
3- Birle§ik Meyvalar. k1s1mlan birbirinden
Pek çok çiçek içeren
aynlarak yukan dogru
bir çiçek durumundan k1vnhr ve karpellerin iç
k1S1mlan bir si.itun
meydana gelmì~
meyvalard1r.
halinde kahr.
1- BASIT MEYVALAR: Septisidkapsula :
A) A ç1lan Kuru
Karpelleri birle~me
Meyvalar:
yerinoe aç1lan kuru
Folikul:
meyvad1r.
Apokarpginekeumlu
Valvularkapsula :
Karpelleri birbirinin
çìçeklerde, her biri
MEYVA
Dollenmeden sonra
ovaryumun geli~erek
olu~turdugu yap1ya
meyva ad1verilir. Baz1
durumlarda meyva
uzerine binmeksizin
bili~me yerlerinden
aç1labilen kui\J
meyvad1r.
Slllkula : ikikarpelden
olu~n ve karpellerin
arasmda yalanCI
bolme bulunan boyu
eninin 3 katmdan az
olan aç1lan kui\J
meyvad1r.
Silikva : Yap1 olarak
silikulaya benzer,
ancak boyu eninin 3
katmdan fazlad1r.
B) Aç1lmayan Kuru
Meyvalar:
Aken : Kui\J, kuçuk, bir
tohumlu ve
kendiliginden
aç1lmayan meyvalar.
Karyopsls : Ost
durumlu bir
ovaryumdan geli~en ve
tohum kabu~unun
(testa) meyva
kabuguna (perikarp)
aynlmayacak bir
§9kilde birle~tigi tek
tohumlu açllmayan
kuru meyvad1r.
Lomentum : Her bir
boli.imi.inde bir tohum
bulunacak ~kilde
bogumlu olan ve
bogumlardan kmlan,
kuru açllmayan ve ust
durumlu bir
ovaryumdan olui;1an
meyva.
Nuks : Bir tek tohumu
bulunan kendiliginden
açllmayan sert meyva.
Samara : Kanath
açllmayan meyvad1r.
~l~karp : Birle~ik bir
ovaryumdan olu~an
karpelleri yanlarak iki
ya da daha fazla
parçalara aynlan, kuru,
aç•mms1z, yahn
meyva. Bu parçalardan
her birine merikarp
denir.
C) Etll Meyvalar:
Bakka (Ozumsu) :
Meyva çeperi etli ve
yumu~k.
Drupa (Eriksl) :
Mezokarp etli olup,
tohumla beraber,
tohumu saran sert ve
odunsu endokarp,
meyvanm çekirdegini
meydana getirir. Tek
veya çok tohumlu.
Hesparidyum
(Limonsu): Sinkarp ve
ustdurumlu
ovaryumdan meydana
gelen, septumlar
taraf1ndan bOIUnmu~.
bolumleri içinde ozsu
ile dolu çok say1da
ozsu torbac1klan
bulunan kahn ve
derimsi bir kabukla
orrulu etli meyvad1r.
Peponidyum : lç
k1sm1nda septumlar
tarafmdan aynlmamu~
sulu ve kabugu
derimsi, alt dui\Jmlu bir
ovaryumdan olu~mu~
etli meyvad1r.
2· Blrle~lk Meyvalar:
Bir çiçek durumundan
meydana gelen
meyvalard1r.
Sinkonium
(lncirismeyva):
Etlenmi~ ve çanak
~eklini alm 1~
reseptakulum iç
yliz.eyinde eriksi
(drupa), gev~k
meyvalar olan bil~ik
yalanCI meyva.
Sorosls
{Dutsumayva) : Bir
eksen taraf1ndan
dizilmi~ birçok çiçegin
çiçek Ortùsunun
etlenmesiyle olu~mu~
eriksimeyvalar
toplulu~undan
meydana gelmi~
yalanCI birle~ik
meyvad1r.
3- AgregatMeyvalar:
çok pistilli ve
apokarpovaryumlu bir
tek çiçekten meydana
gelmi~ meyvalard1r.
Endemik bitkiler her yònuyle incelenebilecek çok derin bir
konudur. Fakat bunu yapabìlecek kadar vas1fh oldugumu
du~unmuyorum.
Fakat bu projede bu konuyla ilgill bir~eyler
yapmaya çall~t1k. Endemik bitkiler kavramma ve ulke
vatanda~lanna
ne ifade ettigi konusuna genel olarak deginmek
gerekirse;
11
Endemic plants" is such a deep subject that it can be
studied in many ways. But l don't think l am qualified
enough to handle it. But we tried to do something about it
in this project.To mention the term and the meaning of it for
the citizens generally;
The term endemie means: "the spieces whose habitat is
Endemik teriminin sòzluk anlam1: "Ya~m alan1 belirli blr
restricted and which live on some concrete places." lt
bolgeyle sm1rll, yeryuzunun yalmzca belirli oolgelerinde yay11i~
makes a country special to have endemics. l mean if
gosteren canll tUr ya da cinslerdir." K1sacas1 endemik bir ti.ire
endemics are fading away in a country, it is because of
sahip olmak o Ulkeyi ozel kllar. Yani eger bir ulkede endemik
unconsciousness and insensitivity more than environment
turler azallyorsa bu çevre ~artlanndan çok bilinçsizlige ve
vurdumduymazhktan dolay1d1r. çunku Ulkenln ònemli
degerlerinden say1labilecek endemik bitkileri korumay1, sahip
ç1kmay1; en azmdan onlar hakkmda bilgi sahibi olmay1 bizler
için bir gòrev olarak gòrliyorum. Asllnda bu kellme buraya tam
uymad1. Tabi ki bilgi ògrenmek bir oy kullanmak, bir askere
gitmek degil.
Her ne ise; ç1karmam1z gereken anlam ~udur ki : endemiklerin
yokolup gitmesine izin vermemeliyiz, vermememiz gerekir.
çunku endemik bitkiler en az geleneksel yemekler kadar, tarihi
conditions .
Because l think protecting these endemics, which are
valuable for a country, and saving them; at least getting
information about them is a duty for us. Actually this word
doesn't fit here. Of course learning information is neither
like voting nor going into the army.
Whatever, the thing that we must understand is that; we
shouldn't Jet endemics fade away ,we mustn't Jet. Because
endemics deserve to be seen as an important value as
much as traditional foods or historical places do.
yerler kadar " deger" olarak gorulmeyi hak edlyor.
Bu yuzden "kaybolmadan yerinde tam."
Ay§enur ERDEM 11-C
So "Explore it in the way before it fades away."
Ad1m Dilara. 2013 yllmda bu projeye kattlmak için endemik
bitkiler hakkmda ara~t1rma yapt1m. Bu
ara~t1rmalar
ba§langtç
için yeterliydi. Gerekli smav ve mi.ilakatlan geçemedim ve
projeye almmadtm. 2014 y11tnm sonunda bu projeye dahil
edildim.
Bu projenin bana katttgt birçok ~ey var: ekip halinde çalt§mak,
sorumluluklanm bilmek, dogay1 korumak, endemik bitkilere kar§l
d aha duyarlt olmak, payla§1mc1 olmak etc. Sanmm bunlann en
onemlisi doga bilinci kazanmak. Bu projeden once endemik
bitkinin ne oldugunu bilemezdim. Ama §uan bu kavramt biliyor
ve çevremdekilere de anlatmaya çalt§tyorum.
Ben bu projede Romanya'ya giden gruptay1m. Blraz da oray1
anlatmak istiyorum. Romanya oldukça duzenli ve temiz bir ulke.
Bizim kaldtglmtz §ehirde (Drobeta Turnu Severin'de) gezerken
ilk olarak bunu fark ettim._Ailelerin evinde kaldlk, misafir aileler
çok cana yaktndt. Hediyele§meler oldu aram1zda._Oranm
ki.iltliri.ini.i tantdlk hatta oramn ki.ilturiini.i Turkiye'ye de getirdik.
Romanya benim için çok gi.izel bir tecri.ibeydi._Bu proje
sayesinde birçok konuda bilgi sahibi oldum._Hemen hemen
sonuna geldik ama ben kazand1g1m degerleri, bu guzellikleri
hiçbir zaman unutmayacag1m.
Dilara HOCAOGLU 10C
My name is Dilara. l researched about endemie plants
in arder to join this project in 2013. These studies was
enough far the beginning. l didn't pass the required
exams, interviews and l wasn't taken to the project.
l've been involved in this project at the end of 2014.
There are many things which the project gave me:
working with a team, knowing own responsibilities,
protecting the nature, being more sensitive to the
endemie plants, being generous etc. l think, the most
important of these is protecting nature. Before this
project, l didn't know what the endemie plant is. But
now, l know this term and l a m trying to teach to my
relatives.
l am in group which went to Romania. 1 want to talk
about there. Romania is a very clear and tidy country.
While l was visiting in city that we stayed, firstly 1
noticed this. We stayed at home of our friends, they
were quite friendly people. We gave a lot of gifts each
other. l learnt culture of them even l brought it to
Turkev.
Romania was such a beautiful experience for me. 1 was informed of
too many subjects through this project. Virtually, we are at the end
but l will never forget these values and beauties.
ENDEMIK BiTKILER
Endemik bitkiler terimi sadece biyoloji derslerinde
geçen bir tamlamaydl beni m için. Ta ki Comenius Projesi
ba~layana
kadar... Bu projeyle birlikte endemik bitkilerin
onemini, onlar1 neden korumam1z gerektiginin anlad1m.
Yapt@m1z çall~malar1a Ulkemizdeki ve ya~ad1g1m1z
ENDEMIC PLANTS
The tenn of "endemie plants" meant just a noun phrase
to me in biology lessons . Until our Comenius Project
started ... With this IProject l understood the importance
of endemie plants and why we should protect them. l had
chance to learn the endemie plants in our country and
yerdeki endemik bitkileri ogrenme ~ans1na sahip oldum.
hometown with the works we've dane. And l realized that
Ve insanllk olarak endemik bitkileri koruyup ya~atmam1z
as human race we should protect them and make them
gerektiginin farkma vard1m.
Aynca bizim Comienius Projemiz gibi projelerle
insanlann bilgilendirilmesi ve toplumda daha bilinçli
bireyler olmas1 gerektigini
du~Gnuyorum.Bu
projelerin
uluslar aras1 olmas1 endemik bitkiler hakkmda çok
i~levli
live.
Also l think that there should be projects like our
Comenius Projeet to inform people and have more
eonscious people about endemie plants in society. lf
these projects are international, we can get multifuntional
bilgi edinmemizi ve diger Ulkelerin çall~malar1n1 gorme
information about endemie plants and have chance to
~ns1 verir.Aynea yeni yer1er gormemizi ve yeni
see the Works of otlher countries. Also it helps us see
arkada~lar edinmemize yard1me1
olur.
Ùzetlemek gerekirse, endemik bitkileri Comenius
Projemiz ile tamd1m ve anlad1m ki onlarm bize ihtiyae1
var.Biz de bilinçli bireyler olarak onlan kaybolmadan
yerinde tammally1z.
Ayyuee BO~ra YAKI$1KLI11A
new places and make new friends.
To summarize, l met endemie plants with our Comenius
Project and l understood that they need us. So as
conscious individuals, we should EXPLORE IT IN THE
WAY, BEFORE IT FADES AWAY.
$u gunlerde artan orman yang1nlan,bilinçsizce ~ehirle~me,tanm alanlarm1n
In these days we are losing our nature because of increasing forest
azalmas1, çevre kirliligi gibi olaylar yiizunden yok olan dogam1zm ne zaman
fires,unconscious urbanization,decreasing farming zones and the most
fark1na varacag1z. En onemli ihtiyac1m1z olan oksijeni bize veren bu canhlara
biz neden zarar veriyoruz. Art1k bunun fark1na varmah ve dogam1z1
Nature is giving us the most important thing to our lives,it is oxygen and we are
korumahy1z.
stili giving damage to the nature.We should notice the nature's importance and
Onceden ben de dogam1za ka~1 bu kadar ilgi duymuyordum. Ancak yapt1g1mlz
bu Comenius projesiyle birlikte yeni giizellikleri ve bitkileri daha iyi ogrendim.
Oaha onceden duymad1g1m endemik bitkileri kendi gozumle gOnne ~ansm1
yakaladlm. Birçok yeni isimler,llirler ogrendim ve baZI yerterde ogretme flrsatml
yakalad1m. Elimden geldigince onlan tamtt1m ve korudum. Ancak dedigim gibi
artan kotii durumlarta birlikte yok clan dogam1zm içinde bu guzel endemik
bitkilerimiz de yer al1yor.Endemik bitkiler ~u gunlerde gerektigi oneme sahip
degil. çogu
improtant environment pollution.When will we see the nature's importance?
ki~i
onlan sadece giizel bir çiçek gibi gorlip zarar veriyorlar ve gun
geçtikçe onlan kaybediyoruz.$imdiden birçok turi.lmuzu kaybetmi~
we should protect it.
Before our Comenius project l don't care about the nature like other people.But
now l have leamed so many things about the nature.Like new
plants,endemics.l have seen new endemics live.l have leamed about new
names,species and l have catched some occasions to give information about
endemics and plants.l have protected them and taught to other people.
Unfortunately, as l mentioned before, with the increasing bad situations we are
losing our nature and endemics.ln our country we don't give so much
importance to endemics.Most of people j ust know them as a beautiful plant and
bulunmaktay1z. Biz bunlara sahip ç1kmak yerine bilinçsizce yok ediyoruz.
they give damage to them.We are losing them day by day.We have just lost a
Hayat1m1za daha iyi ~eyler getirmeye çah~1rken bilinçsizligimiz sayesinde
lot of species of endemics.We should keep them safe but we don't do it.We are
hayat1m1zm guzelliklerini yok ediyoruz.l~te bu yiizden bizim bu guzelliklere
sahip ç1kmahy1z ve sonuna kadar korumahy1z. Dogam1z1 koruyamazsak biz de
onunla birtikte yok olacag1z. Hayat1m1Z ya§anmaz hale gelecek. Gerekli
oksijenimiz yok olacak,ye~il rengini kaybedecegiz,guzelligi unutacag1z ve biz
hala harekete geçmiyoruz. Acaba ne zaman dogam1z1n, guzelliklerimizin
farkma varacag1z ...
Mehmet Furkan GOLER 1OA
just doing urlbanization and losing natura! beauties. So we should keep these
beauties safe and protect them.lf we don't protect the nature it will disappear
with us.Our lifes tum to bad ones. lf we lese our nature we willlose our
oxygen,we willlose green ... beauty...We haven't gone into the action, yet.
When will we understand their lmportance and beauty???
Ashna bakarsantz Comenius Projesine
kat1lmadan once endemigin anlam1m
bilmiyordum.Sonradan biraz ara~t1rd1m ve
ogrendim.Endemik baz1 spesifik habitatlar ve
Slnlrll alanlarda ya~ayan bir tOrdOr.
Biz endemik bitkiler ad1na bir proje
Y.ilrutOyoruz. Ve bitkiler Ozerinde
çal1~1yoruz.Oncelikle araziye ç1kt1k ve orada
buldugu muz bitkileri inceledi k. Bitkileri
okulumuzdaki herbaryum için presledik.Her
~eyi uygulayarak ogrendik.Dergiler ve boyama
kitab1 haz1rlad1k.
Bu proje egitim dl§mda Olkeler aras1
kultOrel etkile~imi artt1rmay1 da
amaçiiYor.Romanya'ya gittigimde onlann
kultUrlerini ogrendim,yeni arkada~lar edindim
ve ingilizcemi geli~tirdim.Bunun çok iyi bir
deneyim oldugunu
dO~OnOyorum.Ogretmenlenime bana bu ~ans1
verdikleri için minnettanm.Ayn1 zamanda bu
projede bulundugum için çok gururluyum.
Meli ke i$GOREN 1OC
Actually, l didn't know the meaning of endemie
before l attended this Comenius Project. Then
l searched it a little bit and l learned.Endemic
is a species that lives in some spesific habitats
and limited areas.
We are conducting a project on behalf of
endemie plants and we are working on
plants. Firstly,we went to the field and we
examined endemics which we found in the
field.We pressed them for our herbarium at
schooi.We learned everything by applying.We
have prepared magazines and a coloring book
about endemie plants.
This project has a purpose of education on
the other hand it also increases the cultura!
interaction between the partners.l traveled to
Romania and l learned their culture,made new
friends and improved my English.l think this is
an incredible experience forali students.l am
very grateful to my teacher because they gave
me this chance.Aiso l am very flattered
beacuse l am part of this project.
Romanian, and the Latvian partners, 170
students and 31 teachers active
involvement having the goals such as to
find answers to the questions above,
introduce the endemic species which
exist nearby to the society and raise
awareness about them as well in society.
We have a working programme that
contains 2 years time and we have had
some outcomes and results every month
that show our activities during this
project. This book is also an important
outcome which helps the active usage of
our students' ICT and foreign language
skills besides the goals above.
With the hope; you get a pleasure
from the book and attract attention to the
endemics.
Gönül DİRİK...
epilogue
Our environment is our children's future...Take care of it...
In Bursa, the richest city of the
Marmara region regarding the
biodiversity, there are nearly 230
endemic plant species. 130 of these
species are in Uludağ, 30 of which are
only endemic for Uludağ. In other words,
you cannot see the 130 species that you
see in Uludağ, out of Turkey, and 30 of
these endemic species out of Uludağ.
Well then, Do such kinds of questions
like “Where do they flourish and when?
What color are the flowers? Do all of
them exist on the hillsides or far away
from people? Are there any endemic
species that you see in the center of
Bursa, or your backyard in İnegöl?” come
to your mind?
As a coordinator school , Mediha
Hayri Çelik Science High School, we
have been implementing this multilateral
comenius project with the Italian,
çevremiz, çocuklarımızın geleceğidir! sahip çıkalım...
Erdal Kaya (2015) Tiirkiye Geofitleri, G1da Tan m ve Hayvanc1llk Bakanllg1, Ataturk Bahçe Kulturleri Merkez Ara~t1rma Enstitusu-Yalova Yay.
Baytop, Asuman, (1998). Botanik Klavuzu /ngilizce-Turkçe, lstanbul: lstanbul Oniversitesi Yay1nlan
Kaynak, GonOI, (2008). Bursa Bitkileri, Bursa: Uludag Oniversitesi Yaymlan
Ekim, Tuna, (2009). Tiirkiye'nin Nadir Endemikleri, lstanbul: l~ Bankas1 KUiturYaymlan
Davis, P. H. (ed) (2008). Flora of Turkey 11 Volume Set, Edinburg: Edinburg University Press
http://www.turkiyebitkileri. com/
http://plantillustrations.org/
http://encyclopaedia.alpinegardensociety.net/