hilâl-i ahmer - Türk Kızılayı

Transkript

MİLLİ MÜCADELEDE
HİLÂL-İ AHMER
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Teşkilinden Sakarya Zaferi’ne Kadar
İcraat Raporu 23 Nisan 1920 - 23 Eylül 1921
)
Hazırlayan
.
Ismail Hacıfettahoglu
6¯4--+<+.#;+6#4ć*&ć<ć5ć
6×TM-Æ\ÆNC[Æ6×TM*CNMÆPÆPF×P[C[CW\CVVÆþÆOGTJCOGVGNKQNCTCM
[CMNCĩÆMDKTDWÁWMCUÆTFÆTWNXKDKTIÑTGXKD×[×MDKTÑ\XGTKKNG[GTKPG
IGVKTOGMVGFKT-WTWNFWþW[ÆNÆPFCPDW[CPCJCNMÆOÆ\ÆPXGÑ\GNNKMNG
[CMÆPEQþTCHKMQOĩWNCTÆOÆ\ÆPDCĩÆPCIGNGPJGTV×TN×HGNCMGVVGIÑTGXCNCP
XGVCTKJGVCPÆMNÆMGFGP6×TM-Æ\ÆNC[ÆOCCNGUGHDWVCPÆMNÆþÆPÆKNIKNKNGTG
XG[GPKPGUKNNGTGVCĩÆ[CECMÁCNÆĩOCNCTÆKJOCNGVOKĩVKT
'NDGVVGMK[CRÆNCPJGTV×TN×[CTFÆOÁCNÆĩOCUÆPÆP[C\ÆĩOCNCTÆ6×TM-Æ\ÆNC[Æ
CTĩKXNGTKPFGMK[GTNGTKPKCNOÆĩVÆT#PECMDWÁCNÆĩOCNCTÆCTĩKXNGTFGP
MWTVCTOCMXG[CTFÆONCĩOCFW[IWUWPWPEKUKONGĩOKĩJCNKQNCP6×TM
-Æ\ÆNC[ÆŏPÆPCPNCVCECMGUGTNGTJCNKPGIGVKTOGMDK\NGTKÁKPVCTKJKDKTIÑTGX
QNOWĩVWT
$WIÑTGXK[GTKPGIGVKTGDKNOGMCOCEÆ[NCDKTÁCNÆĩOCDCĩNCVÆNOÆĩVÆT
6×TM-Æ\ÆNC[Æ-KVCRNÆþÆQNCTCMCFNCPFÆTÆNCPDWÁCNÆĩOCFCKNMQNCTCM
-Æ\ÆNC[ÆOÆ\ÆPVCTKJKPGÆĩÆMVWVCECMDGNIGNGTKPMKVCRNCĩVÆTÆNOCUÆ
JGFGHNGPOKĩVKT<COCPKÁKPFGKUGI×PEGNÁCNÆĩOCNCTMKVCRNCĩVÆTÆNCECMVÆT
6×TM-Æ\ÆNC[ÆVCTKJKVCPÆMNÆþÆ[NCF×P×PFCJCK[KCPNCĩÆNOCUÆPCDWI×P×P
DWDKNIKNGTÆĩÆþÆPFCFGþGTNGPFKTKNOGUKPGXGIGNGEGþKRNCPNCTMGPWNWUWOW\WPIGÁKTFKþKCEÆNÆU×TGEKPDKNKPOGUKPFGD×[×M[CTCTIÑTOGMVGFKT
6×TM-Æ\ÆNC[Æ-KVCRNÆþÆUGTKUKPKPQNWĩWOWPCHKMKTNGTKXGGOGMNGTK[NG
FGUVGMXGTGPJGTMGUGVGĩGMM×T×DKTDQTÁDKNKTK\
7UN.Ö]ÖOD\Ö7DULK'L]LVL,
0ø//ø0h&$'(/('(+ø/ Ç/ø$+0(5
7UNL\H%\N0LOOHW0HFOLVL·QLQ7HúNLOLQGHQ6DNDU\D=DIHUL·QH.DGDU
øFUDDW5DSRUX1LVDQ(\OO
g]JQ$GÖ
2VPDQOÖ+LOkOL$KPHU&HPL\HWL$QNDUD+H\·HWL0XUDKKDVDVÖ
7UNL\H%\N0LOOHW0HFOLVL·QLQ7HúHNNOQGHQ6DNDU\D=DIHUL·QH.DGDU
,FUkkW5DSRUX1LVDQ²(\OO
.DSDN5HVPL
+LOkOL$KPHU.DU WSRVWDOÖ
$UND.DSDN5HVPL
+LOkOL$KPHU.DU WSRVWDOÖ
+D]ÖUOD\DQ
øVPDLO+DFÖIHW WDKR÷OX
(GLW|U
6HODKDW WLQ%RVWDQ
<DSÖP
5ÖKWÖP$MDQV<D\ÖQHYL
.RRUGLQDW|U
7XUDQ+DFÖIHW WDKR÷OX
7DVDUÖP
$UGDg]JHQ
7DVKLK
$ VL\H.RPXW
%DVNÖ
7XQD2IVHW0DWEDDFÖOÖN/WGùWL
7HO
%DVNÖ$1. $5 $1LVDQ
%DVNÖ$1. $5 $0D\ÖV
,6%1 7UNL\H.Ö]ÖOD\'HUQH÷L
$WDo6RNDN1R<HQLúHKLU$1. $5 $
7HO
)D[
KW WSZZZNL]LOD\RUJWU
LQIR#NL]LOD\RUJWU
/ć..ć/¯%#&'.'&'*ć..ć#*/'4
6×TMK[G$×[×M/KNNGV/GENKUKŏPKP6GĩMKNKPFGP5CMCT[C<CHGTKŏPG-CFCT
*KN¸NK#JOGT%GOK[GVKćETCCV4CRQTW
0KUCP'[N×N
+D]ÖUOD\DQ
ùVPDLO+DFÖIHWWDKRøOX
6¯4-ć;'-+<+.#;&'40'ýć;#;+0.#4+
içindekiler
gQV|]7HNLQ.oNDOL• 9
6XQXúøVPDLO+DFÖIHWWDKR÷OX Ŗ
260$1/,+ø/Ç/ø$+0(5&(0ø<(7øYH0ø//Í0h&$'(/(Ŗ
2VPDQOÖdD÷GDúODúPDVÖYH+LOkOL$KPHUŖ
,'Q\D6DYDúÖQGD+LOkOL$KPHUŖ
0LOOL0FDGHOHGH+LOkOL$KPHUŖ
0LOOL0FDGHOH%R\XQFD+LOkOL$KPHU·H<XUWGÖúÖQGDQ*HOHQ<DUGÖPODUŖ
$UMDQWLQ·GHQ$QDGROX·\DŖ
.DUDJQ'RVWODUÖPÖ]+LQW0VOPDQODUÖŖ
<XUWGÖúÖQGDQ<DUGÖP7RSODQPDVÖYH+LOkOL$KPHU·H8ODúWÖUÖOPDVÖ• 20
260$1/,+ø/Ç/ø$+0(5&(0ø<(7ø$1.$5$+(<·(7ø085$++$6$6,
7h5.ø<(%h<h.0ø//(70(&/ø6ø·1ø17(ù(..h/h1'(1
6$.$5<$=$)(5ø·1(.$'$5ø&5ÇÇ75$3258
1LVDQ²(\OOŖ
0XNDGGLPH• 9kULGkW9HøkQkW• øVWDQEXO0XkYHQHWL• 0HPkOLNLøVOkPL\HYH(FQHEL\HGHQøkQDW• 0QIHULGøkQkW• 6ÖKKv\HL$VNHUL\\H·\H0XkYHQHW• (VNLúHKLU+DVWDKkQHVL• .ÖUúHKLU1HNkKHWKkQHVL• .ÖUúHKLU+DVWDKkQHVL• $QNDUD+DVWDKkQHVL• ,VSDUWD+DVWDKkQHVL• .RQ\D+DVWDKkQHVLYH7HYkEL¶L• 0XkOHFH7HGkYvYH0DO]HPH+XVVXQGDNL0XkYHQHW• økúH+XVVXQGDNL0XkYHQHW• øOEkV+XVVXQGDNL0XkYHQHW• dD\KkQHOHU• 2UGX9H6ÖKKv\HL$VNHUL\\H·\H0WHIHUULN0XkYHQHW• 9HVkLWL1DNOL\H+XVVXQGDNL0XkYHQHW• +DUE9HøVWLOk0HVkvE]HGHOHULQH0XkYHQHW• %LULQFLøPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL• '|UGQFøPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL• %HúLQFLøPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL• $OWÖQFÖøPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL• 6HNL]LQFLøPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL• %LOHFLNøPGkG+H\·HWL• *|UGHVøPGkG+H\·HWL• 0LKDOÖooÖNøPGkG+H\·HWL• +D\PDQD+H\·HWL• 6LYULKLVDU+H\·HWL• .|\OOHULQ+LNk\HOHUL• 0HOLN0ON • 2÷ODNoÖ• +DPkPÖ.DUDKLVDU• .R]D÷Do• *HFHN• .RFDú• %DEDGkG• 'HPLUFL• hVHUk·ùX¶EHVL·QLQ)D¶kOL\HWOHUL• ùKHGk=kELWkQ(IUkG9H0XKkFLUÇLOHOHULQH<DSÖODQ0XkYHQHW•
+LOkOL$KPHU0HUkNL]YHùX¶EkWÖQÖQ0HUNH]OHULYHùX·EHOHULQLQ)D¶kOL\HWL • $QDGROX·GD+LOkOL$KPHU0XUDKKDVOÖ÷Ö·QÖQ9D]¶L\\HWL0DKVVDVÖ• +LOkOL$KPHU9H$PHULNDùDUNL.DUvE0XkYHQHW+H\·HWL• +kWLPH• 0DUW%LGk\HWLQGHQ*k\HL7HúUvQLVkQv7kULKLQH.DGDU
.DE]2OXQDQøkQkW• 90
+LOkOL$KPHU·H7HEHUUX¶2OXQDQ(ú\k• 6,++ø<(ø$6.(5ø<<(·<(08Ç9(1$7• (F]kùX¶EHVLQLQ(F]k.ÖVPÖ• (F]kùX¶EHVLQLQ0DO]HPHL7LPkUL\HøVSHQFL\kUL\H.ÖVPÖ• 3RUVHOHQùX¶EHVL• dDPDúÖUùX¶EHVL• (U]kNù·EHVL• 0·HVVHVHL6ÖKKv\HYHøPGkG+H\·HWL0HVkULIkWÖ• +DUE0HVkvE]HGHOHULQH9kNL¶2ODQ0XkYHQDW• +LOkOL$KPHU%HúLQFLøPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL+DVWDKkQHOHUL
øVWDWLVWLN+XOkVkVÖ• +LOkOL$KPHU%HúLQFLøPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL'LVSDQVHUOHULQHÇLG
øVWDWLVWLN+XOkVkVÖ• +LOkOL$KPHU<HGLQFL$GDQD+H\·HWL·QLQ+DVWDKkQHOHU·GHNL0HVkvVL• +LOkOL$KPHU<HGLQFL$GDQD+H\·HWL·QLQ'LVSDQVHUOHUGHNL0HVkvVL• +LOkOL$KPHU(VNLúHKLU+DVWDKkQHVL·QHÇLGøVWDWLVWLN+XOkVkVÖ• .ÖUúHKLU+DVWDKkQHVLQHÇLGøVWDWLVWLN+XOkVkVÖ• +LOkOL$KPHU·LQ6HNL]LQFLøPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL·QLQ0HVkvVLQL
*|VWHULUøVWDWLVWLN• 6HNL]LQFLøPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL'LVSDQVHUOHUL0HVkvVvQL
*|VWHULUøVWDWLVWLN• +LOkOL$KPHU$QNDUD+DVWDKkQHVL0HVkvVLQL*|VWHULU+XOkVk• .LWkEL\DW• 'L]LQ•
2UMLQDO0HWLQ• önsöz
“Mâzi, âyine-i ibrettir. Mâziyi unutan,
istikbâlde yolunu şaşırır! “
Milletimizin medar-ı iftiharı olan Kızılayımızın “Mecrûhîn ve Marzâ-yi
Askeriyyeye İmdad ve Muâvenet Cemiyeti” adıyla kuruluşunun 139’uncu, “Osmanlı
Hilâl-i Ahmer Cemiyeti” adıyla ikinci kez kuruluşunun ise 130’uncu yılını büyük bir
gururla kutluyoruz.
Yıldönümleri; kişilerin, kuruluşların ve toplumların hafızalarını tazelemeleri
için önemli günlerdir. Bu günlerde tazelenen hatıralar vesilesiyle, geçmişte yaşanan
olaylardan güne ve istikbale yönelik dersler çıkartılır. Bu hatıralar insanları,
yaşadıkları coğrafyaya ve dolayısıyla ortak tarihlerine bağlar. Hatıralar yadedildikçe
insanların tarih şuuru gelişir, geçmişten alınan bu dersler günü daha iyi anlamaya ve
istikbali daha isabetli planlamaya yardımcı olur.
Dünyanın hemen her yerinde, siyasi tarih bilgisi kadar kurum ve müesseselerin
tarihini bilmek de aydın vasfı taşıyan herkes için vazgeçilmez bir unsurdur. Fakat bu
alanda çalışma yapanların azlığı kadar; kurumların kendi tarihlerine olan ilgisizliği
de açıkça görülmektedir.
Bu amaçla; Kızılay yönetimi olarak, Kızılayımızın birbuçuk asra yaklaşan şanlı
geçmişini resmi belgelere dayanacak bir şekilde bugüne taşımaya karar verdik.
Öncelikle, esas kaynak-belge olarak harf inkılabından önce yazılmış olan eski harfli
(Osmanlıca) kitapları transkripsiyon ve tıpkıbasım metoduyla birarada yayınlamayı
uygun gördük. Buradaki amacımız, Kızılay’ın tarihini ortaya çıkarmak ve özellikle
belge-bilgi eksikliği gerekçesiyle Kızılay’a yeterli ilgiyi gösteremeyen akademisyen ve
araştırmacılara birinci elden kaynak temin etmektir.
“Türk Kızılayı Tarih Dizisi” adını verdiğimiz bu serinin ilk kitabı olarak,
elinizdeki bu eseri yayınladık. Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin fedakarlıklar ve destansı
kahramanlıklarla dolu şanlı tarihinin en zirve noktası milletimizin varlık-yokluk
mücadelesi verdiği Milli Mücadele’dir. Bu dönemde vatanı ve milletiyle özdeşleşmiş
olan, mensubu olmakla iftihar ettiğimiz Kızılayımızın ortaya koyduğu faaliyetlerin,
tarih kitaplarında yeterince yer almadığı bilinen bir gerçektir.Yayınlamış olduğumuz bu
eserle; o günkü adıyla Hilâl-i Ahmer’in, Milli Mücadele dönemi boyunca cansiperane,
insanüstü gayret ve fedakârlıklarla yürüttüğü çalışmaların kısmen de olsa gün yüzüne
çıkması amaçlanmıştır.
Milli Mücadele’nin en ateşli döneminde Cemiyet’in yürüttüğü çalışmalar, topladığı
yardımlar, kurduğu hastahane, dispanser, nekahethane ve çayhane gibi kuruluşlarda
verdiği hizmetler, yaptığı aynî ve nakdi yardımlar bir rapor haline getirilmişti.
Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Ankara Murahhaslığı tarafından hazırlanan rapor,
istatistik tablolar ve fotoğraflarla zenginleştirilerek “Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin
Teşekkülünden Sakarya Zaferi’ne Kadar İcrâât Raporu -23 Nisan 1920 – 23 Eylül 1921”
adı ile kitaplaştırıldı. Rapor, Milli Mücadele’nin en önemli kaynaklarındandır.
Bu kaynak eser büyük bir titizlikle yayına hazırlandı, dipnotlarla zenginleştirildi
ve oluşturulan dizinle daha kullanışlı bir hale getirildi. Kapağı ve sayfa düzeni
Kızılayımızın 139’uncu kuruluş yıldönümünde tamamlamayı umduğumuz “Türk
Kızılayı Tarih Dizisi” serisi için tasarlanan standartta hazırlandı. Kızılay Yönetimi
olarak, imkanlarımız ölçüsünde mazimize sahip çıkmaya ve bu amaçla Kızılay’ın târih
sahnesi içinde oynadığı rolün ve gösterdiği çabanın daha iyi anlaşılması için çalışmaya
devam edeceğiz. Emeği geçen herkese teşekkür ediyorum.
Eserin, Kızılayımızın târihinin olduğu kadar yakın tarihimizin de aydınlanmasına
katkı sağlayacağına ve bu sahadaki çalışmaları teşvik edeceğine inanıyorum. Bilvesile,
Kızılay’ın kurucusu, yönetici ve hizmetkarı olmuş veya faaliyetlerinde emeği geçmiş ve
bu dünyadan göçmüş bütün Kızılaycıları rahmet, minnet ve şükranla yad ediyorum.
Tekin KÜÇÜKALİ
Kızılay Genel Başkanı
ñVPDLO+DFÜIHWWDKRðOX
VXQXý
OSMANLI HİLÂL-İ AHMER CEMİYETİ
ve MİLLÎ MÜCADELE
“Millî târih memleket malıdır.
Saklamak, söylememek hıyanet olur ve adam yetişmesine mâni olur.”
Tarihçi Ahmet Tevhid
Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin Kurtuluş Savaşı’nın ilk yıllarındaki
çalışmalarını ihtiva eden bu kitap, o döneme ait birinci elden kaynaklardandır.
Kurtuluş Savaşı hakkında çok sayıda kitap ve makale yazılması, akademik
çalışma yapılmasına rağmen Hilâl-i Ahmer’in bu savaştaki rolü ve faaliyetleri
hakkında yeterli çalışmanın yapılmış olduğunu söyleyebilmek mümkün değildir.1
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışından Sakarya Zaferi’ne kadar geçen Milli
Mücadele’nin çok önemli bir safhasındaki Hilâl-i Ahmer’in yaptığı çalışmaları,
topladığı yardımları en ince ayrıntılarına kadar rakamlar ve cetveller yardımıyla
ortaya koyan İcraat Raporu’nun yeni yazıyla neşrinin önemli bir eksikliği
tamamlayarak, bu sahadaki çalışmaların sayısını artıracağını umuyorum.
%X KXVVWD \DS×ODQ oDO×üPDODU PXWODND YDUG×U $QFDN NRQXQXQ HKHPPL\HWL J|] |QQH
DO×Q×UVD \HWHUOL VD\×GD ROGXNODU×Q× V|\OHPHN PPNQ GHùLOGLU %X oDO×üPDODU DUDV×QGD 3URI
'U0HVXWdDSD·Q×Q¶.×]×OD\+LOkOL$KPHU&HPL\HWL·EDüO×NO×GRNWRUDWH]LLOH3URI'U
6HoLO$NJQYH0XUDW8OXùWHNLQ·LQ+LOkOL$KPHUYH.XUWXOXü6DYDü×%N]$VNHUv7kULK%OWHQL
$ùXVWRV6D\×VPDNDOHOHULLOH<UG'Ro'U0HKPHW&DQO×·Q×Q0LOOv0FDGHOH
'|QHPLQGH.×]×OD\·×Q$QWHS·WHNL)D·kOL\HWOHUL$VNHUv7DULK%OWHQL$ùXVWRV6D\×V
DGO×PDNDOHVLJ|VWHULOHELOLU
1
11
260$1/,+ñ//ñ$+0(5&(0ñ<(7ñYH0ñ//¨0¶&$'(/(
Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Ankara Hey’et-i Murahhasası tarafından
hazırlanan ‘Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Teşekkülünden Sakarya Zaferi’ne
Kadar İcraat Raporu 23 Nisan 1336 – 23 Eylül 1337’ başlıklı rapor, o zamanın
imkânları ölçüsünde, fotoğraflarla desteklenerek kitaplaştırılmış ve bir vesîka
olarak târihe bırakılmıştır. Kitaba geçmeden önce; Milli Mücadele esnasında
destansı kahramanlıklarla dolu, olağanüstü gayret ve faaliyetlerini, tarafımdan
yayına hazırlanan bu değerli eserde sergileyen Osmanlı Hilâl-i Ahmer
Cemiyeti’nin kuruluşuna ve o güne kadarki faaliyetlerine kısa da olsa temas
etmekte fayda var.
Ondokuzuncu yüzyıl, özellikle ikinci yarısı, dünyada ve bizde, düşünce
ve eylem yönünden çok yoğun olayların, değişimlerin yaşandığı, kurum
ve kuruluşların oluşturulduğu bir dönemdir. Tarihimizin bu dönemine
bakıldığında; gelişmiş ülkelerde ortaya çıkan düşünce ve uygulamaların, zaman
geçirilmeden devletimiz ve insanımız tarafından benimsenerek uygulandığı
görülür. Bunun en tipik misali Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’dir.
Hilâl-i Ahmer; İsviçre Hükümetinin daveti üzerine on altı devletin katılımı
ile 22 Ağustos 1864’te imzalanan Cenevre Sözleşmesi uyarınca teşekkül eden
Salîb-i Ahmer (Kızılhaç) teşkîlâtının benzeri olarak Osmanlılar tarafından
kurulan bir cemiyettir.
Cenevre Sözleşmesi mucibince ilk aşamada, 11 Haziran 1868 tarihinde
MecruhînveMarza-yiAskeriyyeyeİmdadveMuavenetCemiyetikuruldu.Ancak
bu cemiyet, kendisinden beklenen çalışmaları ve faaliyetleri gerçekleştiremedi.
Tarihimizde 93 Harbi diye bilinen Osmanlı-Rus Harbi devam ederken
duyulan ihtiyaç üzerine, Padişah II. Abdulhamid’in himayelerinde 14 Nisan
1877 tarihinde Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti kuruldu ve hızlı bir şekilde
faaliyete geçti.
Hilâl-i Ahmer, 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi boyunca önemli hizmetler
gördü. Cephe gerisinde dokuz seyyar hastahane ile İstanbul’da dört hastahane
açarak 25.000’den fazla yaralı ve hasta askeri tedavi ettirdi. 1897’deki Türk-Yunan
Harbi’nde iki hasta vapuru kiralayarak yaralı ve hasta askerleri İstanbul’a taşıdı.
12
Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti, amblem olarak hilâli alması gerekçe
gösterilerek Milletlerarası Salîb-i Ahmer (Kızılhaç) tarafından uzun süre kabul
edilmedi. Nihayet 1897 Haziranında Londra’da toplanan Milletlerarası VIII.
Kızılhaç Konferansı’nda Dr. Besim Ömer Paşa’nın gayretleriyle hilâlin amblem
olarak alınması resmen kabul edildi.
II. Meşrutiyet’in ardından oluşan atmosfer içinde Hilâl-i Ahmer Cemiyeti
güçlendirilerek yeniden teşkilatlandırıldı. 20 Nisan 1911’de Hilâl-i Ahmer
Umumi Meclisi Sadrazam İbrahim Hakkı Paşa’nın başkanlığında toplanarak,
Cemiyet’in Başkanlığına Hariciye Nâzırı (Dışişleri Bakanı) Rıfat Paşa, Başkan
vekilliklerine ise Prens Abbas Paşa ve Talât Bey getirildiler.
2VPDQOÖdDøGDûODûPDVÖYH+LOkOL$KPHU
Kurucuları ve yöneticileri çoğunlukla çağdaş eğitim alan seçkin kişilerden
meydana gelen Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti, ilkelerini, Osmanlı
medeniyetinin esasını teşkil eden vakıf müessesesi ilkeleri ile kaynağını Cenevre
Sözleşmesi’nden alan Salîb-i Ahmer’in ilkelerini birleştirerek oluşturmuştur.
Faaliyetlerini, toplumda var olan yardımseverlik duygularını, hayır yapma
arzularını çağdaş organizasyona dönüştürerek; geleneksel yapı ve halkın
inançlarıyla ters düşmeden, devletin siyasetine de uygun olarak yürütmüştür.
Cemiyet’in, modern tıbbın tedavi usullerini sağlık hizmetlerinde uygulamasıyla,
açtığı kampanyalar, sergiler, kurslar, okullar ve yaptığı yayınlar ile Osmanlı
çağdaşlaşmasına çok önemli katkılarda bulunduğu kabul edilir.
Dr. Besim Ömer Paşa’nın teşebbüsüyle 1912 yılı başında kurulan Hilâli Ahmer Hanımlar Merkezi, Cemiyet’in merkez binasında çalışmalarına
başladı.
Hilâl-i Ahmer, Trablusgarp Savaşı’nda 3013 yaralı ve hastayı tedavi ettirdi.
Balkan Savaşı’nda da çoğu 1000 yataklı, 15 Hilâl-i Ahmer hastanesi kurarak
hizmet verdi. Gülnihal vapuru da hastane haline getirilerek yıllarca kullanıldı.
Bu savaş dolayısıyla gelen göçmenlerin yerleştirilmesi, iaşelerinin temini ve savaş
esirlerinin değişiminde çok önemli roller üslendi.
20 Temmuz 1913 tarihinde Cemiyet’in Hanımlar Merkezi tarafından
13
260$1/,+ñ//ñ$+0(5&(0ñ<(7ñYH0ñ//¨0¶&$'(/(
Cağaloğlu’nda küçük bir evde Dâr-üs Sınâ’a (Sanat Yurdu) açılarak hem kimsesiz
çocukların istihdamı sağlandı, hem de burada yapılan, Türk milli motiflerinin
hakim olduğu el işleri sergilerle tanıtıldı. Bir müddet sonra Trabzon, Eskişehir,
Aydın ve Halep gibi şehirlerde de Hilâl-i Ahmer Hanımlar Merkezleri açıldı.
Bu merkezler yurt dışında da açılmaya başlandı. Viyana’da açılan Hanımlar
Merkezi’nin bir yıl içinde 26.000 Kron gibi önemli bir yardım topladığı
kayıtlarda vardır.
,'Q\D6DYDûÖQGD+LOkOL$KPHU
Hilâl-i Ahmer Cemiyeti’nin tarihinde Birinci Dünya Harbi özel bir yer
teşkil eder. Harp boyunca, üç kıta gibi geniş bir coğrafya üzerindeki aralıksız,
akıl almaz meşakkat ve imkânsızlıklarla yürütülen faaliyetleri, fedakarlıklar ve
kahramanlıklarla doludur.
I. Dünya Savaşı başlayınca Cemiyet, yurt içinde ve yurt dışında teşkilatını
genişletti. 1914 yılı başında, henüz merkez ve şube teşkil edilmemiş olan
yerlerdeki vali ve mutasarrıflara Cemiyet ve Dahiliye Vekaleti tarafından
tebligatta bulunularak faaliyete geçmeleri istendi. Tıbbiye-i Şahâne
müderris muavinlerinden Hikmet Bey2 (Dr. Hikmet Gizer) Berlin, Viyana
ve Budapeşte’de Hilâl-i Ahmer komiteleri kurdu. Ülkemizde bulunmayan
2
Dr. Hikmet (Gizer)ú]E×UDNDQ|QHPOL+LOkOL$KPHUFLOHUGHQELULRODQ'U+LNPHW%H\7UDE]RQ
9DOLVL0XVWDID.kPLO%H\·LQRùOXGXU·GHúVWDQEXO·GDGQ\D\DJHOHQ+LNPHW%H\LONYHRUWD
WDKVLOLQL %H\D]×W 5üWL\HVL YH 9HID úGDGLVL·QGH \DSW×NWDQ VRQUD 0HNWHEL 7×EEL\H\H JLUPLü YH
EXUDGDQ \×O×QGD GLSORPD DODUDN GRNWRU ROPXüWXU =ULK %HUOLQ YH 3DULV·WHNL QLYHUVLWH
KDVWDQHOHULQGH NDG×Q GRùXP LKWLVDV×Q× WDPDPODG×NWDQ VRQUD 7×EEL\HL 0ONL\H 6HULUL\DW×
1LVDL\HVL0XDOOLP0XDYLQOLùLQHWD\LQHGLOGL'DKDVRQUDNOLQLNüHÀRODQ'U+LNPHW%DONDQ
+DUEL·QGHVHUYLVL\OHELUOLNWH\DUDO×ODU×QWHGkYvVLQGHJ|UHYDOG×%LULQFL'Q\D6DYDü×QGD+LOkOL
$KPHUWDUDI×QGDQ$OPDQ\DYH$YXVWXU\D0DFDULVWDQGHYOHWOHULQGH+LOkOL$KPHUPXUDKKDVO×ù×
LOHJ|UHYOHQGLULOGL0XUDKKDVO×NPHUNH]LQL9L\DQD·GDROXüWXUDQ'U+LNPHW%H\|QFHV×KKv\HL
DVNHUL\\H LüOHUL\OH 0WDUHNHGHQ VRQUD GD |ùUHQFL DVNHU YH \DUDO× VXED\ODU×Q LKWL\kFODU×Q×Q
NDUü×ODQPDV×YHYDWDQDG|QPHOHULQLQWHPLQLLOHPHüJXOROGX0LOOv0FDGHOHV×UDV×QGD$QNDUD
+NPHWL LOH úVWDQEXO·GDNL LüJDO NXYYHWOHULQLQ WHPDV×Q× WHPLQ HWPHNOH J|UHYOHQGLULOGL %X
J|UHYL XVWD ELU GLSORPDW JLEL \HULQH JHWLUHUHN 0LOOv 0FDGHOH\H |QHPOL NDWN×ODU VDùODP×üW×U
+LOkOL $KPHU .kWLEL 8PXPLVL ROGX YH EX J|UHYL &HPL\HWLQ PHUNH]LQLQ $QNDUD·\D QDNOLQH
NDGDU VUGUPüWU +LQGLVWDQ +LOkIHW .RPLWHVL WDUDI×QGDQ +LOkOL $KPHU LoLQ WRSODQDQ
SDUDODU×DOPDNLoLQLNLDUNDGDü×LOHELUOLNWH+LQGLVWDQ·DJLWPLüYHPHPOHNHWG|QüQGH+LOkOL
$KPHU·LQ$QNDUD·\DQDNOHWPHVL]HULQHúVWDQEXO·GDNDODUDNIDUNO×LüOHUOHLüWLJDOHWPLüWLU*HQLü
ELOJLLoLQEN])HWKL(UGHQ7UN+HNLPOHUL%L\RJUDÀVLúVWDQEXO
14
eşya, ilaç ve sağlık malzemeleri buralardan temin edildi. Ordu sıhhîyesinin
siparişleri de bu temsilcilikler vasıtasıyla sağlandı. Daha önce Hilâl-i Ahmer
Başkanlığı yapmış olan Viyana Büyükelçisi Hüseyin Hilmi Paşa, Cemiyet’in
Osmanlı Sefarethanesi’nde bir büro açmasına izin verdi. Almanya ve Avusturya
Murahhaslığı adı verilen bu temsilcilik 1918 yılı sonuna kadar çalışmalarına
devam etti.3
Hilâl-i Ahmer, I. Dünya Harbi esnasında çeşitli cephelere sağlık heyetleri
gönderdi. Erzurum, Erzincan, Sivas, Samsun, Gelibolu, Şarköy, Tekirdağ,
Medine ve İstanbul’da hastaneler açtı, cephe gerilerinde imdat mevkileri,
nekâhethâneler, misafirhaneler kurdu. Şirket-i Hayriye’den kiraladığı gemilerle
hasta ve yaralı taşıdı. Harp esnasında salgın hale gelen tifüs, kolera, tifo ve
dizanteri hastalıklarıyla mücadele etti. Bünyesinde oluşturduğu Üsera Şubesi’yle
esir düşen askerlerimizle haberleşmeyi temin ve onlara her türlü yardımı
ulaştırma hizmetleri ile düşman esirlerine mukabil yardımlarda bulundu.
Esirlerin mübadelesinde görev aldı.Hilâl-i Ahmer’in bu harp boyunca yürüttüğü
faaliyetlerin en önemlilerinden birisi de tehcire tabii tutulan Ermenilere tehcir
esnasında yaptığı yardımlardır.
0LOOL0FDGHOHGH+LOkOL$KPHU
Birinci Dünya Harbi, Hilâl-i Ahmer’in tabiri caizse akrebin kıskacında
yoğrulduğu bir dönem olmuştu. Çok geniş bir coğrafyada fedakarlık ve
kahramanlıkla dolu uzun bir faaliyet dönemi geçirmişti. Milli Mücadele yılları
ise, artık Hilâl-i Ahmer’in hizmet ve fedakarlığının zirvesine ulaştığı, kesintisiz
24 saat çalıştığı tarihinin en şerefli dönemidir. Bu dönemde 33.172 yaralı
ve hastanın tedavi edildiği, bir çok yerde, çok kısa zamanda Hilâl-i Ahmer
hastaneleri, nekahethaneleri, dispanserleri, aşhaneleri, çayhaneleri kurarak, o
günün olağanüstü şartları,ilaç ve malzemenin kıtlığına,teminindeki zorluklarına
rağmen, her türlü takdirin üzerinde başarılı hizmetler vermiştir.
Mondros Mütarekesi’nden sonra İttihat ve Terakki döneminde faaliyet
gösteren cemiyetler İstanbul hükûmetlerinin takibatına uğradı. Bu cümleden
olarak Hilâl-i Ahmer Cemiyeti de baskılara maruz kaldı ve dört defa teftişe
0HVXWdDSD.×]×OD\7'9úVOkP$QVLNORSHGLVL$QNDUD&LOWV
15
260$1/,+ñ//ñ$+0(5&(0ñ<(7ñYH0ñ//¨0¶&$'(/(
tabi tutuldu. Merkez binası işgal kuvvetleri tarafından 16 Mart 1920 gecesi
basıldı. Baskının ardından Hilâl-i Ahmer’in Katib-i Umumisi (Genel Sekreteri)
Dr. Adnan Bey (Adnan Adıvar) hanımı Halide Edib ile Anadolu’ya geçti. Dr.
Hikmet Bey Umumi Katip olarak İstanbul’da kaldı. İstanbul’un işgali üzerine
Anadolu’daki Hilâl-i Ahmer teşkilatı ile genel merkez arasındaki irtibat
kesildi. Ankara’da kurulan ilk TBMM Hükûmetinde Sıhhîye ve Muavenet-i
İctimaiye Vekaletine getirilen Dr. Adnan Bey, Genel Merkez tarafından resmen
görevlendirilmemiş olmasına rağmen Eskişehir’deki Hilâl-i Ahmer murahhası
Dr. İsmail Besim Paşa ile muharebeyi devam ettirdi. Ekim 1920’de İsmail
Besim Paşa, Adnan Bey, Ömer Lütfü Bey ve Esat Paşa’dan oluşan Ankara
temsilciliği kuruldu ve Anadolu’daki Hilâl-i Ahmer merkez ve şubeleri ile
temsilcilikleri buraya bağlandı. Ankara’ya karşı olumsuz bir tavır takınmayan
Genel Merkez, 4 Kasım 1921 târihinde aldığı bir kararla Ankara’da oluşan
temsilciliğin yetkilerini artırarak Adnan Bey, İsmail Besim Paşa ve Ömer Lütfü
Bey’i murahhas olarak tayin etti.
Hilâl-i Ahmer Cemiyeti, 1921’den itibaren İstanbul’dan Anadolu’ya yaptığı
yardımları arttırdı. Cemiyet, 1921-1922 yıllarında Sıhhîye-i Askeriyye’nin acil
ihtiyaç duyduğu 40.000 sandık malzemeyi Anadolu’ya gönderdi. İstanbul’dan
Anadolu’ya birçok doktor, eczacı ve sağlık personelinin geçmesini de sağladı.
Bu cümleden olarak Hilâl-i Ahmer aracılığı ile sadece 1921’in Nisan ayında,
25 doktor ve eczacının İstanbul’dan İnebolu yolu ile Ankara’ya ulaştırıldığını
belirtmek yeterlidir. Bu personelin tamamına yakını Hilâl-i Ahmer’in
cephe gerilerinde tesis ettiği hastane, dispanser, nekahethane gibi sağlık
kuruluşlarında görev aldılar.
TBMM Hükümeti tarihinde İstanbul’da siyasi mümessil olarak 14 Haziran
1921 tarihinde Hilaliahmerci lâkabıyla tanınan Hamid Bey’i (Hamit Hasancan)
görevlendirdi. Hamid Bey, İngiliz Yüksek Komiseri Horaca Rumbord ile bir araya
gelerek, Malta’da esir tutulan Türkler ile Türkiye’de tutuklu İngilizlerin mübadele
görüşmelerini yürüttü. 23 Ekim 1921 târihinde ikisi arasında varılan anlaşma
netîcesinde Türk esirler ile İngiliz tutukluların mübadelesi gerçekleşti. Hamid Bey
bu görevi, 19 Ekim 1922’de Refet Paşa’nın İstanbul’a gelişine kadar sürdürdü.
16
Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Ankara Murahhaslığı, Milli Mücadele boyunca
özellikle Batı cephesine önemli miktarda sağlık malzemesi, gıda ve eşya
yardımında bulundu. II. İnönü Savaşı’ndan sonra cephelere yakın merkezlerde
yaralı hastaneleri, nekahethaneleri ve dispanserler açtı.
Milli Mücadele boyunca görevlerini büyük bir fedakarlık ve vatanperverlikle
sürdünen Ankara Murahhaslığı 1 Ekim 1923’te lâğvedildi. Ancak, mübadele
yoluyla Yunanistan’dan gelecek muhacirlere yardım ve gerekli tesislerin
kurulması konularında ilgili kurum ve kuruluşlarla münasebetlerde bulunmak
üzere İsmail Besim Paşa münferit bir murahhas olarak Ankara’da kaldı.
0LOOL0FDGHOH%R\XQFD+LOkOL$KPHU·H
<XUWGÖûÖQGDQ*HOHQ<DUGÖPODU
Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti kuruluşundan itibaren, yurt içinde
olduğu gibi özellikle halkı esaret altında olmasına rağmen Müslüman
ülkelerde ve Müslümanların yoğun olarak yaşadığı dünyanın pek çok
şehrinde çok iyi organize olmuş ve teşkilatlanmıştı. O günün şartlarında,
Arjantin’den Uzak Doğu’ya uzanan bu geniş teşkilatı kurmanın ve maksada
uygun olarak çalıştırmanın güçlükleri malumdur. Bu güçlüklerin üstesinden
gelen Hilâl-i Ahmer yöneticileri, kurmuş oldukları bu teşkilatların, uzun
yıllar devam ettirdikleri irtibat ve gayretlerin semeresini Milli Mücadele
süresince ve sonrasında fazlasıyla gördüler. Bu gerçek bariz bir şekilde
icraat raporlarına yansımış, târihçiler tarafından kaydedilmiştir. Cemiyet’in
büyük bir sabır ve kararlılıkla ektiği tohumların meyveleri, en kara gününde
milletimizin önüne gelmiştir denebilir.
$UMDQWLQ·GHQ$QDGROX·\D
Hilâl-i Ahmer, vatanımızdan çok uzaklarda, Amerika’dan Uzak Doğu’ya
kadar çeşitli ülkelerde ve şehirlerde teşkîlâtlar kurduğunu, şubeler açtığını
söylemiştik. Hilâl-i Ahmer’in bu teşkîlâtlarından birisi de Güney Amerika’da,
Arjantin’inbaşkentiBuenosAires’tekurduğuteşkilattır.MilliMücadeleesnasında
Cemiyet’e yurtdışından yapılan en anlamlı bağışların birisi bu şehirden gelmişti.
Rapor’un ilgili bölümünde bu anlamlı bağışa şu cümlelerle yer veriliyor:
17
260$1/,+ñ//ñ$+0(5&(0ñ<(7ñYH0ñ//¨0¶&$'(/(
“Son zamanlarda Amerika-i Cenûbi’de (Güney Amerika’da) Arjantin’de
bulunan erbâb-ı hayır ve hasenâtın Buenos Aires’teki İspanya
Konsolosu Mösyö Yuvakim Ditoralde’nin –ki menafi-i Osmaniyeyi
müdâfaa me’mûrdur- taht-ı riyâsetinde bir Hilâl-i Ahmer şu’besi
küşâd ederek (açarak) cem‘-i iânâta (yardım toplamaya) başladıklarını
ve ilk irsâlât olarak beş bin “pezos”un -1 Pezos 4,90 Fransız Frankını
muâdildir- İstanbul İspanya Sefâreti vâsıtasıyla Ankara Murahhaslığı’na irsâl edildiğini ma‘ruz-u şükrânede zikrederiz.”4
Avni Özgürel, bir fotoğrafa dayanarak Buenos Aires Hilâl-i Ahmer
Cemiyeti’nin ilk kuruluştan sonraki yöneticilerinin (1922) şu isimlerden
teşekkül ettiğini yazar: Reis Mustafa oğlu Mahmut (Ayden), Sandık Katibi
Mustafa İsmail ve A’zâ Mehmet İsmail.5 Evet, Arjantin neresi, Türkiye neresi...
Ta oralardan o kara günümüzde, binbir güçlükle bizlere yardım eli uzatan,
yaramızı sarma arzusu ve çabası içinde bulunan, buna vesile olan o güzel
insanları hayırla yad etmek durumundayız.
.DUDJQ'RVWODUÖPÖ]+LQW0VOPDQODUÖ
Azmi Özcan, Pan-İslamizm-Osmanlı Devleti Hindistan Müslümanları
ve İngiltere (1877-1924) adlı eserinde Milli Mücadele döneminde Hint
Müslümanlarının hissiyat ve faaliyetlerini şöyle anlatıyor:
“Hindistan Müslümanları I. Dünya Savaşı’ndaki bütün baskılara
rağmen Osmanlılara olan ilgilerini devam ettirmişlerdi. Özellikle
savaşın sonlarına doğru yaşanan sıkıntılar ve Osmanlıların yok
olması ihtimalinin belirmesi Hindistan’da yeni bir şevke sebep
olmuş ve Aralık 1918’de ünlü Hilâfet hareketi başlamıştı. Hareketin
gayesi Osmanlı toprak bütünlüğünü korumak ve mukaddes yerlerin
Osmanlı himayesinde kalmasını temin etmeye yönelikti. Hindistan
Müslümanları bütün olumsuzluklara rağmen İngiliz devlet adamlarının
daha önce kendilerine verdikleri teminatlara güvenerek gayelerinde
muvaffak olacaklarını ümit ediyorlardı.
5DSRUV
$YQLg]JUHOúVOkP·DEDN×ü×QJHoPLüL5DGLNDO*D]HWHVL
18
Ancak Mondros Mütarekesi’nin ortaya koyduğu şartların hemen
akabinde oluşan hareket Abdülbârî, Dr. Ensarî, Hekim Ecmel Han,
Ebü’l Kelam Azâd, Hasret Mohanî, Seth Çotanî, Ömer Subhanî,
Müşir Hüseyin Kıdvâî, Seyyid Zâhir Ahmed ve Ali kardeşlerin
öncülüğünde başladı.”6
Hepsi de tanınmış İslam Birliği taraftarları olan bu kişilerin görüşleri,‘nihai
barış şartları belirmeden Türklerin desteklenmesi gerekliliği’ düşüncesinde
birleşiyordu. Daha önce kurulan Hindistan Müslüman Birliği’nin 1918 yılının
sonunda yaptığı toplantıda da bu görüş büyük kabul gördü ve 14 Kasım 1919’da
Merkez Hilafet Komitesi kuruldu. Başkanlığına da Seth Çotanî getirildi.
Komite büyük bir heyecanla çalışmalara başladı ve kısa zamanda teşkilatlandı.
Hindistan’ın hemen her yerinde mahalli Hilafet komiteleri vücuda getirildi
ve Hinduların da yoğun desteğini sağladı. Meşhur Mahatma Gandi de bu
destekte başı çekerek Merkez Hilafet Komitesi’nin bir toplantısına başkanlık
yaptı. Hilafet Hareketi Hindistan’da büyük bir halk hareketine dönüştü ve
Türkiye lehine çok ciddi bir kamuoyu oluşturuldu. Komite yayınladığı bildiride
isteklerini; ‘İstanbul Türklerde kalmalı, düzenlenecek barış konferansına
Hindistan delegeleri de katılmalı ve hilafetin siyasi ve dini haklarına halel
gelmemeli’ şeklinde sıraladı ve mahpustan yeni çıkmış olan Muhammed Ali
başkanlığında bir heyetin Londra’ya gönderilmesini kararlaştırdı.
Özcan, Hindistan’da lehimize meydana gelen bu gelişmeleri Hindistan
hükûmetinin resmi tarihçisi Sir Theodore Morison’un kaleminden şöyle
aktarıyor:
“Türkiye lehine çok ciddî bir kamuoyu oluştu. Peşaver’den Argot’a kadar
bütün Müslümanlar bu konu üzerine yoğunlaşmışlar. Evlerine kapanmış
kadınlar bunun için göz yaşı döküyorlar… Daha önce bu tür meselelere
hiç ilgi duymayanlar bile dilekçeler, toplantılar ve gösterilerle duygularını
dile getiriyorlar. Artık bu konu burada her şeyin önüne geçti. Başka hiçbir
şey konuşulmuyor ve düşünülmüyor.”7
$]PL g]FDQ 3DQúVODPL]P 2VPDQO× 'HYOHWL +LQGLVWDQ 0VOPDQODU× YH úQJLOWHUH 7UNL\H'L\DQHW9DNI×<D\×QODU×úOkYHOL%DVN×$QNDUDV
$]PLg]FDQDJHV
19
260$1/,+ñ//ñ$+0(5&(0ñ<(7ñYH0ñ//¨0¶&$'(/(
Ülke genelinde 17 Ekim 1919 tarihi ‘Hilafet Günü” olarak ilân edildi.
Gandi’nin desteğiyle Hinduların da yoğun katılımı sağlanarak muazzam
gösteriler yapıldı. Dükkanlar, işyerleri kapatılmış, okullar tatil edilmiş ve
Hindistan’ın hemen her şehirinde binlerce insan sokaklara dökülmüştü.
<XUWGÖûÖQGDQ<DUGÖP7RSODQPDVÖ
YH+LOkOL$KPHU·H8ODûWÖUÖOPDVÖ
Milli Mücadele süresince Cemiyet’e yurtdışından yapılan yardımların,
toplanması ve ulaştırılmasında çeşitli güçlüklerin yaşandığı, zaman zaman
toplanan yardımların ancak bir kısmının ulaştırılabildiği, bazı yardımların
ise ülkeye ulaşmasına rağmen belli bir kısmının Hilâl-i Ahmer’e intikal
edebildiği anlaşılıyor. O tarihlerde bütün Müslüman ülkeler, emperyalist
devletlerin sömürgesi durumunda idi. Zorlukların başında, Salîb-i Ahmer ile
Hilâl-i Ahmer’in aynı konumda olmalarına rağmen, bu sömürgeci devletlerin
taahhütlerine uymayarak Hilâl-i Ahmer’e farklı muamele yaparak yardım
toplanmasına izin vermeme, toplanan yardımların ulaştırılmasına mani olma
gibi baskıları gelmekte idi. Bu zorluklar raporda şu cümlelerle yer alıyor:
“Şurasını da zikretmeden geçmeyelim ki, Türkiye Büyük Millet
Meclisi Hükümeti’nin kendileriyle henüz sulh akd etmediği devletlerin müstemlekâtından (müstemlekelerinden) gelen bu paralar, belki
de o devletlerin müsâade-i mahsûsaları (özel müsadeleri) olmaksızın
bin türlü ihtirazlar (çekinmeler, kaçınmalar) altında toplanmış ve bir
çok ihtimâlâtı göze alarak bizlere kadar irsâl edilmiştir (ulaştırılmıştır).
Hilâl-i Ahmer’in bütün diğer Salîb-i Ahmerler gibi bilâ tefrîk
(ayırmadan), ırk ve mezhep “acezelere mu’nis ve şifâ-pâhş uzanan el”
olduğunu bu devletler kabul ettiği ve Beyn-el-milel Salîb-i Ahmer
Komitesi Hilâl-i Ahmer’e karşı cidden bî taraf ve hayır-hâh bir vaz‘iyet
aldığı takdîrde bu iânâtın (yardımların) beş on misline bâliğ olacağını
zannederiz.”8
5DSRUV
20
Yurt dışından toplanan yardımlar, raporda da belirtildiği gibi vasıtalı bir
şekilde Hilâl-i Ahmer Ankara Murahhaslığı’na ulaşabiliyordu. Özellikle Roma
Büyükelçimiz aracılığı ile ulaştırılan yardımlarda gecikmeler ve eksik teslimler
söz konusu olabiliyordu. Hint Merkez Hilafet Komitesi Reisi Seth Çotanî’nin,
Cemiyet’e gönderdikleri 28.000.- İngiliz Lirasının ulaşıp ulaşmadığını sorduğu
20 Aralık 1921 ve 12 Ocak 1922 tarihli mektuplarına Mustafa Kemal Paşa’nın
verdiği 08 Temmuz 1922 tarihli cevabında; Roma aracılığı ile gönderilen
paranın 20.000.- İngiliz Lirasının alındığı ve Hilâl-i Ahmer Cemiyeti tarafından
maksadına uygun olarak harcandığı, geri kalan 8.000.- İngiliz Lirasının ise
henüz gelmediği belirtiliyor.9
Sovyetler Birliği Hükümeti, Yunan mezaliminden kurtulabilenlere
harcanması için, büyük miktarı hakimiyetleri altında bulunan Müslümanların
aralarında topladıkları paralardan oluşan 30.000 altın Rubleyi, Hilâl-i Ahmer’e
gönderir. Para, Sovyetler Birliğinin Ankara temsilcisi tarafından Hilâl-i
Ahmer Cemiyeti’ne verilmek üzere bir mektup ekinde TBMM Başkanlığına
teslim edilir. Stefanos Yerasimos’un Rus kaynaklarından aktardığı, Temsilci
Mdivani’nin TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa’ya hitaben yazdığı 09 Nisan
1921 tarihli mektupta şu ifadeler yer alıyor: “Sayın Başkan, RSFSC ve Sovyet
Rusya emekçileri adına, zalim istilacının terk etmeden önce yakıp yıktığı bölgelerdeki
halkın ihtiyâclarını hafifletmek üzere, lütfen, 30.000 altın Rublelik mütevazı
armağanı kabul etmenizi dilerim. Rusya emekçilerinin bu karınca kararınca
armağanının, Türk halkının saldırgan emperyalizm ile Sovyet Rusya emekçi kardeş
halkı arasındaki farkı anlamasına yardım edeceği umudu bana onur vermektedir.”10
Para teslim alındıktan sonra, TBMM Başkanı Mustafa Kemal Paşa’nın,
Sovyet temsilcisi B. G. Mdivani’ye yazdığı 12 Nisan 1921 tarihli teşekkür
mektubunda şöyle deniliyor:
“+LQGLVWDQ·GD0HUNH]+DOLIHOLN.RPLWHVL%DüNDQ×&KRWDQL+D]UHWOHULQHµGL\HEDüOD\DQFHYkE×QWDP
PHWQLLoLQEN]%LOkOûLPüLU$WDWUNúOH<D]×üPDODU$QNDUDV0XVWDID2QDU$WDWUN·Q
.XUWXOXü6DYDü×<D]×üPDODU×.OWU%DNDQO×ù×<D\×QODU×$QNDUD&LOWV
0HNWXEXQWDPDP×LoLQEN]6WHIDQRV<HUDVLPRV.XUWXOXü6DYDü×·QGD7UN6RY\HWúOLüNLOHUL
%DV×PúVWDQEXOV
21
260$1/,+ñ//ñ$+0(5&(0ñ<(7ñYH0ñ//¨0¶&$'(/(
“Mümessil Efendi,
Zaferimizin istihlas ettiği aksâm-ı vatandan Yunan katliamlarından
kurtulabilenlere verilmek üzere Hilâl-i Ahmer’e teberru edilen otuz bin
altın rubleden dolayı teşekkürât-ı mahsûsâmı takdim ederim.
Haris emperyalistlere Rum vahşetinin en müthiş felâkete sevk ettiği
bu bedbahtlığa karşı Sovyet Rusya’sının bu hareket-i âlicenabâne ve
insaniyetkâresi bütün milletimiz tarafından tamamen takdîr edilecektir.
Ana toprağını müdafaa eden milletimizin idare ettiği bu harbe
gösterdiğiniz alâkadan dolayı bi-l-hâssa pek bahdiyarım. Yunanlıların
ricatları esnasında ika ettikleri hasarat ve fecai vicdan-ı beşeriyeti isyan
ettirecek bir mahiyettedir. Yunanlıların son taarruzları esnasında ve
nihâyetinde irtikap ettikleri cinayâtın hükûmet-i metbuanıza tebliği ve
en vasi mikyasta neşrini temin ederseniz minnetdârınız olurum.
Ordumuzun bütün düşmanlara çalacağı muzafferiyet-i karibe ve
tammemiz için temenniyatınızı fal-i hayr ad ile ihtiramât-ı faikamın
kabulünü rica ederim.”
Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi
Mustafa Kemal11
Sovyetler Birliği’nden Hilâl-i Ahmer’e gönderilen bu paranın ancak 3.000
altın Rublesinin Cemiyet’e intikal ettiği, Akgün ve Uluğtekin’in yayınladığı
11 Nisan 1921 tarihli belgeden anlaşılıyor. TBMM Başkanlığından Osmanlı
Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Murahhaslığına hitaben yazılan, Türkiye Büyük Millet
Meclisi Reisi Mustafa Kemal imzalı bu yazıda şöyle deniliyor:
11
$WDWUN·Q7DPLP7HOJUDÁDUYH%H\DQQDPHOHUL,9'HUOH\HQ1LPHW$UVDQ$QNDUDV
0HNWXEXD\Q×ND\QDNWDQDODUDNJDULSELU7UNoH\HoHYLUHUHNDNWDUDQ0XVWDID2QDU$WDWUN·Q
.XUWXOXü6DYDü×<D]×üPDODU×,,DGO×NLWDE×QGDEDù×üODQDQDOW×QUXEOH\LWDVKLKKDWDV×QGDQ
ROPDO×DOW×QUXEOH\HLQGLUHUHN´«.×]×OD\·DEDù×üODQDQELQDOW×QUXEOHGHQGROD\×WHüHNNUOHULPL
VXQDU×PµüHNOLQGHYHUPHNWHGLU%N]0XVWDID2QDU$WDWUN·Q.XUWXOXü6DYDü×<D]×üPDODU×,,
$QNDUDV0HNWXSLoLQD\U×FD6WHIDQRV<HUDVLPRVDJHVEDN×ODELOLU
22
“Bu defa Yunanlılar tarafından istilâ ve İkinci İnönü Muharebesi
netîcesinde terke mecbur edilmiş arazi dahilinde felâketzede ahalimizin
muhtâc-ı muâvenet olanlarına tevzî’ edilmek üzere Rusya Federatif Şuralar
Cumhuriyeti Ankara Salâhiyetdar Mümessilliği tarafından üç bin altın
ruble iane verilmiştir. Meblâğ-i mezburun makbuz mukabilinde ahzıyla ol
vechile mahalline hüsn-i sarfıyla riyâsete malûmat itasını rica ederim.”12
Bu durum, Hilâl-i Ahmer’e ulaştırılmak üzere yurt dışında toplanan ve çeşitli
vasıtalarla gönderilen yardımlardan bir kısmının, zamanın şartları ve başka
ihtiyaçlar sebebiyle olsa gerek, Cemiyet’e ulaşamadığını göstermektedir. Her şeye
rağmen, Hilâl-i Ahmer, Milli Mücadelenin fazla önce çıkmayan, ancak destansı
kahramanlıklara imza atan yüce bir teşkilatıdır. Onun, kalpleri vatan ve millet
aşkıyla dolu fedakar mensuplarının,Türk Milletinin varlık-yokluk mücadelesinde
neler yaptıkları, kendi mütevazı üsluplarıyla bu kitapta yer almaktadır.
Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Ankara Heyet-i Murahhasası tarafından
hazırlanan bu ‘İcraat Raporu’, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin teşkilinden
Sakarya Zaferi’ne kadar geçen süreyi ihtiva etmekte ve “Türkiye Büyük Millet
Meclisi’nin Teşekkülünden Sakarya Zaferi’ne Kadar İcrâât Raporu 23 Nisan 1336
– 23 Eylül 1337” başlığını taşımaktadır. Fotoğraflarla desteklenen rapor, 1922
yılında 94 sayfalık bir kitap olarak İstanbul’da bastırılarak yayınlanmıştır. Kitap,
Hilâl-i Ahmer’in o dönemki faaliyetlerine ışık tutması yanında Milli Mücadele
tarihimiz açısından da önemli bir belge hüviyetindedir.
.LWDEÖQ<D\ÖQD+D]ÖUODQPDVÖ
Târihî öneme haiz bu eseri yayına hazırlarken şu hususlara riayet
edilmiştir:
1 – Metin eski yazıdan bire bir aktarılmıştır. Bugün kullanılmayan bazı
kelimelerin karşılıkları parantez içinde italik harflerle verilmiştir.
12
3URI'U6HoLO$NJQ0XUDW8OXùWHNLQ+LOkOL$KPHUYH.XUWXOXü6DYDü×$VNHUv7kULK%OWHQL
$ùXVWRV6D\×V0DNDOHQLQ\D]DUODU×QXPDUDO×GLSQRWWDNRQX\ODLOJLOLüX
WDPDPOD\×F× ELOJL\L GH YHUL\RUODU ´<XQDQ PH]DOLPL ]HULQH \DS×ODQ 5XV \DUG×P× ELUoRN ND\QDNWD
*HQNXU <D\ úVWLNOkO +DUEL F ,, %DW× &HSKHVL 1R, V,, *RWKDUG -DHVFKNH 7UN .XUWXOXü 6DYDü×
.URQRORMLVLV8WNDQ.RFDWUN'RùXPXQGDQgOPQH.DGDU$WDWUN*QOùV$OSWHNLQ
0GHUULVRùOX.XUWXOXü6DYDü×Q×Q0DOv.D\QDNODU×VDOW×QUXEOHRODUDNJHoPHNWHGLU$QFDN
%HOJH RODUDN YHUGLùLPL] $WDWUN·Q GDKD |QFHGHQ KLo \D\×QODQPDP×ü PHNWXEX EX SDUDGDQ $WDWUN
WDUDI×QGDQ+LOkOL$KPHU·HDOW×QUXEOHD\U×OG×ù×Q×GüQGUPHNWHGLUµ
23
260$1/,+ñ//ñ$+0(5&(0ñ<(7ñYH0ñ//¨0¶&$'(/(
2 – Rumi tarihlerin Miladi karşılıkları yine parantez içinde ve italik olarak
verildi.
3 – Orijinal metnin sayfa numaraları parantez içinde gösterilmiştir.
4 – Metinde geçen yer adları ve kişilere ait tamamlayıcı bilgiler dipnotlar
halinde verilmeye çalışıldı.
Metnin yeni yazıya aktarılmasında azami dikkat ve titizlik gösterilmiştir.
Buna rağmen bazı yabancı kelimelerin ve yer adlarının okunmasında hatalar
olabilir. Onun için kitabın orijinaliyle birlikte basılması uygun görüldü. Şayet
varsa hataların esas metinden bakılarak düzeltilmesi ümit edilir.
Yakın tarihimizin önemli bir vesîkası hükmündeki bu kaynak kitabın
okuyucuyla buluşması Kızılay yönetimi sayesinde olmuştur. Osmanlı Hilâl-i
Ahmer Cemiyeti’nin kuruluşunun 130.yılında,Cemiyet’in şanlı mazisinin zirvesi
olan Milli Mücadele dönemine ait bu kitabın yayınlanmasının anlamı büyüktür.
Bu vefakar milletin naçiz bir ferdi olarak, Kızılay Genel Başkanı Sayın Tekin
Küçükali’ye ve Yönetim Kurulunun değerli üyelerine şükranlarımı sunuyorum.
Kitabın hazırlanmasında ve basımında birçok insanın emeği var. Bunlar
arasında kadim dostum Fuat Adıgüzel’e, kıymetli yardım ve katkılarından
dolayı arkadaşlarım Prof. Dr. Ali Birinci ve Ahmet Ertem’e, kitabın tasarım
ve mizanpajını kusursuz bir şekilde yapan Rıhtım Ajans çalışanlarına bilhassa
teşekkür ediyorum.
Hacmi küçük ancak değeri büyük olan bu kitabın yakın tarihimizin
aydınlanmasında küçücük de olsa bir ışık huzmesi olmasını diliyor, bilvesile
kahraman Hilâl-i Ahmercileri minnet ve rahmetle yad ediyorum.
İsmail Hacıfettahoğlu
Ankara • 10 Mart 2007
24
260$1/,+ù/Ç/ù$+0(5&(0ù<(7ù
$1.$5$+(<·(7ù085$++$6$6,
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN
TEŞEKKÜLÜNDEN SAKARYA ZAFERİ’NE KADAR
İCRÂÂT RAPORU
23 NİSAN 1336 – 23 EYLÜL 1337
ù67$1%8/
0$7%$$ù$+0('ù+6$19(úh5(.Ç6,
1338
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
mukaddime
$QNDUD +LOkOL $KPHU 0XUDKKDVOÖøÖ LOH $QDGROX·QXQ PXKWHOLI PDKDOOHULQGHNL +LOkOL $KPHU WHûNvOkWÖQÖQ ùVWDQEXO·XQ LûJDOL WkULKL
RODQ0DUWVHQHM. 16 Mart 1920GDQL·WLEkUHQ2UGX6ÖKKv\H
L $VNHUL\\HVL\OH PXKkFLUvQ YH PXKWkFvQH \DUDOÖ YH PXKWDoODUD YkNL
RODQPXkYHQHWLKDNNÖQGDLQ]kUÖXPPv\H\HYD]·ÖROXQDQEXUDSRUD
ûXU¶HWPH]GHQEDûODPD]GDQHYYHO0WDUHNH\LPWHkNLEPHPOHNHWLQ
LNWLVDE HWWLøL YD]v\HWL KXVVL\H GROD\ÖVÖ\OD +LOkOL $KPHU 0HUNH]
L 8PPv\HVLQFH LWWLKk] HGLOHQ ED]Ö WHGkELU WHGELUOHU YH LFUkkWWDQ
EDKVHWPHNPHFEUL\HWLQGH\L]
0HPOHNHWLQ ûDUNÖQGD KDUS YH (UPHQL LVWLOkVÖ JDUEÖQGD
<XQDQOÖODU·ÖQ ù]PLU YH KDYkOvVLQH YkNL RODQ VDYOHW VDOGÖUPD YH
LVWLOkODUÖ QHWvFHVLQGH YXN¶D JHOHQ PXKkFHUHWOHU YH EX PXKkFHUHW
27
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
OHULQWHYOLGHWWLøLHQûLGGHWOLVHIkOHWOHUHNDUûÖEL·WWDEvEvJkQHLOJLVL]
NDODPD\DQ +LOkOL $KPHU &HPL\HWL (U]XUXP 7UDE]RQ YH úLPDOv
0D¶PUHWX·O$]v] ² (U]LQFDQ PÖQWÖNDODUÖQD o $NKLVDU $ODûHKLU
YH1D]LOOLPÖQWÖNDODUÖQDGLøHUoKH\·HWL¶]kPÖQDJ|QGHULOPHVLQHNDUDU
YHUPLû LGL %X KH\·HWOHU PXKkFLUvQLQ KDVWD YH DOvOOHULQH LOOHWOLOHULQH
PXkYHQHWL VÖKKv\HGH VDøOÖN \DUGÖPÖQGD EXOXQPDNOD EHUkEHU DVÖO
YD]vIHRODUDNNHQGLOHULQHPHE]OHQWHYGv¶ROXQDQEROPLNWDUGDYHUL
OHQoDPDûÖUHOELVHHU]kNJLELHQPKLPPDO]HPH\LPEUHPH\LHQ
PXKWkF RODQODUD WHY]v·· HWPLûOHUGLU GDøÖWPÖûODUGÖU %X KH\·HWOHUGHQ
ùNLQFL (U]XUXP YH hoQF 0D¶PUHWX·O$]v]²(U]LQFDQ KH\·HWOHUL
KHQ] ùVWDQEXO LûJDO HGLOPHGHQ HYYHO LNPkOL YD]vIH HGHUHN DYGHW
HWPLûOHUGLU'LøHUKH\·HWOHUPXKkFLUvQYHPXKWkFvQLQLKWL\kFkWÖVÖKKv\H
OHULQL WHPLQ HWPHN ]HUH WH·VvV HWWLNOHUL KDVWDKkQH YH GLVSDQVHUOHUGH
YD]vIHOHULQHGHYDPHWPHNWHOHULNHQ ùVWDQEXO·XQùQJLOL]OHUWDUDIÖQGDQ
LûJDOL YXN¶D JHOPLû YH $QDGROX LOH ùVWDQEXO DUDVÖQGD KHU WUO
PQkVHEHWLUHVPL\HYHKXVVL\HPQNDWÖ¶ROPXûWXUNHVLOPLûWLU
9DN¶DLLûJDOLPWHkNLE$QNDUD·GDWHûHNNOHGHQ7UNL\H%\N
0LOOHW 0HFOLVL +NPHWL KDY]DL LGkUHVLQGH EXOXQDQ PHPkOLNWHNL
+LOkOL $KPHU 7HûNvOkWÖ EL·WWDEv¶ HYYHOFH 0HUNH]L 8PPv·QLQ
+DUEL 8PPv ELGk\HWLQGH $QDGROX·GDNL ]HU·L\\kW QDNOL\DW YHVkLU
WHûHEEVkWÖ WHPLQ YH vIk HWPHN ]HUH D·]kVÖQGDQ 0XDOOLP 'RNWRU
ùVPDLO %HVLP 3DûD·QÖQ13 WDKWÖ UL\kVHWLQGH (VNLûHKLU·H L¶]kP HWWLøL
J|QGHUGLøL+H\·HWL0XUDKKDVD\DWkELROPDNOk]ÖPJHOL\RUGX
úVPDLO%HVLP3DüD(úVWDQEXO²úVWDQEXO: (VNLüHKLU·HJ|QGHULOHQ+LOkOL$KPHU
PXUDKKDV KH\·HWLQLQ 5HLVL úVPDLO %HVLP 3DüD ·WH $VNHUL 7×EEL\H\L ELWLUHUHN WDEvE \]EDü×
UWEHVLLOHRUGXVDÁDU×QDNDW×OG×dHüLWOL\HUOHUGHJ|UHY\DSW×NWDQVRQUD$VNHUL7×EEL\H·GHWHüULKYH
LoKDVWDO×NODU×GHUVOHULYHUGL0LUOLYDO×NWXùJHQHUDOUWEHVLQH\NVHOGL+D\GDUSDüD+DVWDKkQHVL
%DüKHNLPOLùL+DUEL\H1H]DUHWL6×KKv\H'DLUHVL5HLVOLùLJLELJ|UHYOHUGHEXOXQGXNWDQVRQUD2FDN
·WH HPHNOL ROGX (PHNOL ROPDV×QD UDùPHQ 'Q\D +DUELQLQ EDü×QGDQ 0LOOv 0FDGHOH·QLQ
VRQXQD NDGDU +LOkOL $KPHU·LQ ELU D]DV× RODUDN E\N IHGDNkUO×NODUOD KHPHQ KHU FHSKHGH
EX WHüNvOkW×Q oDO×üPDODU×QD NDW×OG× KL]PHW YHUGL \×O×QGD (VNLüHKLU PLOOHWYHNLOL VHoLOHUHN
7%00·GH JLUGL 0LOOv 6DYXQPD YH 6DùO×N NRPLV\RQODU×QGD oDO×üW× *HQLü ELOJL LoLQ EN] )DKUL
dRNHU7UN3DUODPHQWR7kULKL7%00,,,'|QHP$QNDUD&LOWV
28
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
ùVWDQEXO LOH KHU WUO PXKkEHUkW KDEHUOHûPH YH PQkNDOkWÖQ
QDNLOWDPDPHQPQNDWÖ¶ROGXøXE|\OHELUVÖUDGDPXUDKKDVÖP
PkLOH\KH +LOkOL $KPHU·LQ $QDGROX·GD LNWLVDE HWWLøL ûX YD]v\HWL
KXVVL\H\LGHUKkOWHUNHGHUHNRVÖUDGD$QDGROX·\DJHoPLûEXOXQDQ
+LOkOL$KPHU.kWLEL8PPvVL'RNWRU$GQDQ%H\·LQ14KLoELUÀ¶LO
YH NDUkU YH KNP 7UNL\H %\N 0LOOHW 0HFOLVL +NPHWL·QFH
NkQQL YH PHûU¶ DGGHGLOPH\HQ ùVWDQEXO KH\·HWLQFH PD¶U]
RODFDøÖ YD]¶Ö\HWLQL QD]DUÖ GLNNDWH DOPD\DUDN KDOk ELOH ]HULQGHQ
QH]¶HGLOPHPLûDOÖQPDPÖûRODQ0HUNH]L8PPvD¶]DOÖøÖVÖIDWÖ\OD
NHQGLVL\OH WHûUvNL PHVkv HWPHøL PXYkIÖN J|UPû YH EX VUHWOH
0XUDKKDVOÖøÖQ (VNLûHKLU·GH EXOXQPDVÖQD UDøPHQ PXkPHOkWÖ
FkUL\H LNL D¶]k DUDVÖQGD PXKDEHUH LOH WHPLQ HGLOPHøH EDûODPÖûWÖU
%LO·kKLUH 7HûUvQL (YYHO 0 (NLP HVQDVÖQGD 6ÖKKv\H
YH0XkYHQHWLùFWLPk¶L\H9HNkOHWL·QLQYXNXEXODQGDYHWYHWHNOLÀ
]HULQH R YDNWH NDGDU (VNLûHKLU·GH EXOXQDQ 0XUDKKDVOÖN +H\·HWL
$QNDUD·\DQDNOROXQPXûWXU
$GQDQ %H\$EGOKDN $GQDQ $G×YDU *HOLEROX úVWDQEXO 7×EEL\H 0HNWHELQL
WkULKLQGH ELWLUHUHN GRNWRU ROGX %HUOLQ 7×S )DNOWHVLQGH Lo KDVWDO×NODU× LKWLVDV× \DSW×
<XUGD G|QQFH 7×S )DNOOWHVLQGH SURIHV|U RODUDN J|UHY DOG× YH Lo KDVWDO×NODU× LOH LOJLOL GHUVOHU
YHUGL7UDEOXVJDUS6DYDü×QD+LOkOL$KPHU0IHWWLüLRODUDNNDW×OG×'DKDVRQUDEXFHPL\HWLQ
8PXPL .kWLSOLùLQH VHoLOGL úNL \×O NDGDU 7×EEL\H 0HNWHEL·QLQ PGUOùQ \UWW %LULQFL
'Q\D 6DYDü×·QGD 7DELS %LQEDü× UWEHVL LOH J|UHY DOG× 6DYDü VRQUDV× 7×EEL\H 0HNWHELQGHNL
SURIHV|UONJ|UHYLQHG|QG6RQ2VPDQO×0HFOLVL0HEXVDQ×·QDúVWDQEXOPLOOHWYHNLOLRODUDNJLUGL
úVWDQEXO·XQLüJDOL]HULQHHüL+DOLGH(GLS+DQ×PLOH$QDGROX·\DJHoWL%LULQFL%\N0LOOHW0HFOLVL
KNPHWLQLQ6×KKv\HYHúFWLPDL0XkYHQHW9HNLOL6DùO×N%DNDQ×ROGXdHüLWOLEDNDQO×NODUDYHNkOHW
HWWL0HFOLV,,EDüNDQO×NODU×\DSW×·GDPLOOHWYHNLOOLùLQGHQoHNLOHUHNHüL\OHELUOLNWH7UNL\H·GHQ
D\U×ODUDNúQJLOWHUH·\HJLWWL(QF\FOSDHGLD%ULWDQQLFD·\D7UNL\HQLQ\DN×QoDùWkULKLE|OPQ\D]G×
·GD \XUGD G|QG 0DDULI 9HNkOHWL WDUDI×QGDQ ´úVOkP $QVLNORSHGLVLµ dHYLUL YH <D]×P .XUXOX
%DüNDQO×ù×QDJHWLULOGL·GDúVWDQEXO·GDQEDù×PV×]PLOOHWYHNLOLVHoLOHUHNWHNUDU7%00·GHJLUGL
2VPDQO×7UNOHUL·QGHúOLP7kULK%R\XQFDúOLPYH'LQJLELoRNGHùHUOLHVHUOHUHLP]DDWP×ü
RODQ$GQDQ$G×YDU\DN×QWkULKLPL]LQ|QHPOLVL\DVHWÀNLUYHLOLPDGDPODU×QGDQG×U*HQLüELOJL
LoLQEN])DKULdRNHU7UN3DUODPHQWR7kULKL7%00,'|QHP$QNDUD&LOWV
29
30
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
$QNDUD+LOkOL$KPHU+H\·HWL0XUDKKDVDVÖ(UNkQYH0H·PUvQL
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
vâridât ve iânât
ùûWH 1920 VHQHVL ELGk\HWOHULQGHQ EDûODQJÖFÖQGDQ VRQUD R
]DPDQODUGD+LOkOL$KPHU·LQ$QDGROX·GDNLùPGDWYH0XkYHQHW7HûNvOkWÖ
7UDE]RQ·GD%LULQFL$NVDUD\·GD'|UGQF$ODûHKLU·GH$OWÖQFÖ1D]LOOL
YHFLYkUÖQGD%HûLQFLROPDN]HUHG|UWKH\·HWWHQLEkUHWEXOXQX\RUGX
7UNL\H%\N0LOOHW0HFOLVL+NPHWL·QLQWHûHNNOQPWHkNLE
EXKH\·HWOHUYHULOHQHPLUPFLELQFHùVWDQEXO0HUNH]L8PPvVL·\OH
PXKkEHUkWYHPXYkVDODWÖNDW¶ÖHWPLûOHUKDEHUOHûPHYHXODûÖPÖNHVPLûOHU
YH\D $QNDUD·GD EXOXQDQ 0HUNH]L 8PPv $¶]DVÖQGDQ 'RNWRU
$GQDQ%H\·HYH\DKXG(VNLûHKLU·GHNL+LOkOL$KPHU0XUDKKDVOÖøÖ·QD
PUkFDDWDEDûODPÖûODUGÖU
%X KH\·HWOHULQ PD¶kûkW YH PDVkULI UX]L PHUUHVL PDDûODUÖ YH
JQON PDVUDÁDUÖ D\GD RQ LNL ELQ OLUD\D NDULE \DNÖQ ROXE ùVWDQEXO
LOH KLoELU PXkPHOH FHUH\DQ HWPHGLøLQH QD]DUDQ EXQXQ (VNLûHKLU
31
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
0XUDKKDVOÖøÖ·QFD WH¶PvQL Ok]ÖP JHOPLû YH LûWH EX VUHWOH YDNWL\OH
ùVWDQEXO0HUNH]L8PPv\HVL·QFHùVWDQEXO·GDNLkûKkQHOHULoLQWRSWDQ
SHNoRNPLNWDUGDHU]kNYHOHYk]ÖPWHGkULNL]ÖPQÖQGD0XUDKKDVOÖN
HPULQH LUVkO HGLOPLû RODQ PHEkOLøL PKLPPHGHQ LVWLIDGH\H
EDûODQPÖûWÖU 'LøHU WDUDIWDQ dDQDNNDOH +DUEL·QLQ HQ EXKUDQOÖ
GHYULQGHVÖUI ELUWHGELULLKWL\kWÖROPDN]HUH$QDGROX·\DVHYNHGLOHQ
Hû\DYHOHYk]ÖPLOHWHûNvOROXQDQ(VNLûHKLUGHSRVXQGDQEXKH\·HWOHULQ
PDO]HPHLKWL\kFkWÖGDKLWHPLQROXQPXûWXU0DPDÀKVDELWYHJD\UL
PWH]DLGELUVHUPD\HGHPHNRODQEXPHEkOLøYHHû\DQÖQVDUIÖGLøHUELU
WDUDIWDQYkULGkWWHPvQHGLOPHGLNoHkWLLNDUvEGH\DNÖQJHOHFHNWH+LOkOL
$KPHU7HûNvOkWÖ·QÖQGokUÖVHNWHROPDVÖQÖLFkEHGHFHøLGûQOPû
YH0XUDKKDVOÖNWDUDIÖQGDQYLOk\HWOHUYDVÖWDVÖ\ODKHUYDNLWROGXøX
JLEL\LQHPXKWHUHP$QDGROXDKDOLVLQLQXOXûHYNDWYHPHUKDPHWLQH
PUkFDDWHGLOPLûWLUNLEXPUkFDDWÖQQHWk\LFLQHWLFHOHULROPDN]HUH
\DHYYHONL+LOkOL$KPHUPHUkNL]YHûX¶EkWÖQÖQPHUNH]OHULYHûXEHOHULQLQ
LK\kVÖ YH\DKXG \HQLGHQ PHUkNL] YH ûX¶EHOHU WH·VvVL VUHWL\OH EX DQD
NDGDU\]\LUPLVHNL]ELQOLUD\ÖPWHFkYL]JHoHQL¶kQHLQDNGL\HYUG
HWPLûWLUQDNGL\DUGÖPDXODûPÖûWÖU
%X PH\DQGD PIUHGDWÖQÖ FHGYHOL PDKVVXQGD J|UHFHøLQL]
PDKDOOHUGHQ YUG HGHQ JHOHQ L¶kQDW \DUGÖPODU DUDVÖQGD .DVWDPRQX
YH 0D¶PUHWX·O$]v] (OD]Öø YLOk\HWOHUL DKkOLVLQLQ LEUk]Ö KDPL\HWWH
ELULQFLOLøLND]DQPÖûROGXNODUÖQÖNHPkOLPLQQHWYHûNUDQOD]LNUHWPHøLYH
EXVÖUDGD.DVWDPRQXYHKDYkOvVLNXPDQGDQÖ+LOkOL$KPHUD¶]kLP·H
VVHVHYHNDGvPHVLQGHQ0XKLGGLQ3DûD15+D]UHWOHUL·QLQYH0D¶PUHWX·O
$]v]·GHùVWL¶QkI 0DKNHPHVL5HLVL$WD%H\(IHQGL·QLQKLPPHWYHJD\UHWL
LQVDQL\HWNkUDQHOHULQLGHWHEFvOH\OHPHøLYLFGkQLELUYHFvEHDGGHGHUL]
0XKLGGLQ 3DüD0XKLGGLQ $N\] GRù úVWDQEXO |OP úVWDQEXO $VNHU
GLSORPDWYHVL\DVHWDGDP×RODQ0XKLWWLQ3DüD\DN×QWkULKLPL]LQ|QHPOLüDKVL\HWOHULQGHQGLU
.HQGLVL+LOkOL$KPHU·LQDNWLIELUD]DV×LGL(\OOWkULKLQGHNRORUGXNRPXWDQ×\HWNLVL\OH
DWDQG×ù× .DVWDPRQX YH %ROX +DYkOvVL .RPXWDQO×ù×QGD 0LOOv 0FDGHOH·\H |QHPOL NDWN×ODU
VDùODP×ü NXUWXOXüXQXQ DUG×QGDQ WkULKLQGH $GDQD YH \|UHVL NRPXWDQ× RODUDN EX
KL]PHWOHULQL VUGUPüWU ·GH 7DKUDQ WkULKLQGH LVH .DKLUH %\NHOoLOLùL
J|UHYOHULQHJHWLULOHQ0XKLGGLQ3DüD\×O×QGD.DUV0LOOHWYHNLOLRODUDN7%00·\HJLUGL$\Q×
LOGHQoG|QHPPLOOHWYHNLOLVHoLOGL*HQLüELOJLLoLQEN])DKULdRNHU7UN3DUODPHQWR7kULKL
7%00'|QHP$QNDUD&LOWV
32
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
1DNGHQPXkYHQHWKXVVXQGDEXVUHWOHWHKkOXNJ|VWHUHQFDQDWDQ
HUEkEÖKDPL\HWWHQEDûNDVDQGÖNODUÖQÖDoDUDNEDEDGDQDQDGDQNDOPD
NÖ\PHWGDUHû\DODUÖQDYDUÖQFD\DNDGDUNHQGLOHULLoLQD]L]KDWÖUDODUÖELOH
HVLUJHPH\HUHN+LOkOÖ$KPHU·HJ|QGHUHQOHUYH\DKXGEXHû\DODUGDQ
VHUJLOHUWHUWLSLOHKkVÖODWÖQÖ\LQH+LOkOL$KPHU·HJ|QGHUHQ\HUOHUQDGLU
GHøLOGLU %X FPOHGHQ ROPDN ]HUH %DUWÖQ $PDVUD KDQÖPODUÖQÖQ
J|QGHUGLNOHUL Hû\D\Ö 0XUDKKDVOÖN 'DLUHVL·QGH J|UHQ ELU oRN ]HYDW
WDKDVVVGX\JXODQPDYHLIWLKDU|YQPH\DûODUÖ\OD]L\kUHWHWPLûOHUGLU
ùVWDQEXO0XkYHQHWL
$QDGROX DKkOLL PXKWHUHPHVL PGkIDDL YDWDQ LoLQ \DSWÖøÖ HQ
XOYv IHGDNkUOÖNODU \DQÖQGD KD\ÖUNkU PXkYHQHWOHULQL \DUGÖPODUÖQÖ GH
EX VUHWOH +LOkOL $KPHU WHûNvOkWÖPÖ] YDVÖWDVÖ\OD vIk HGHUNHQ NDOS
YH YLFGDQÖ\OD $QDGROX PGkIDDVÖQD PHUEW YH EX PGkIDDQÖQ
WHYkOLL PXYDIIDNL\kWÖQGDQ EDûDUÖVÖQÖQ GHYDPÖQGDQ PDK]] KRûQXW
YH PLQQHWGDU RODQ ùVWDQEXO·XQ PXKWHUHP KDONÖ GD %LULQFL ùQ|Q
0XKDUHEHVL·QL PWHkNLE +LOkOL $KPHU YDVÖWDVÖ\OD $QDGROX·\D
\DUGÖPD SHN PVWHVQk DQODUGD J|UOPû ELU YHFG YH WHKDONOH
E\NELUDU]X\ODûLWkEHWPLûOHUGLUNRûPXûODUGÖUùVWDQEXO0HUNH]L
8PPv\HVL·QLQYXN¶EXODQGkYHWL]HULQHKHPkkOWELUID·kOL\HWOH
WDUDI WDUDI GHUFLL¶kQkWDEDûODQÖODUDNQLVEHWHQD]ELU]DPDQGDLNL\]
HOOLELQOLUD\ÖPWHFkYL]QDNGLELUL¶kQH\DUGÖPWRSODQÖOPÖûROGXøX
JLELEXIHYNDODGHWH]kKXUXLQVkQL\\HWNkUkQHHVQDVÖQGDELUoRNGD
Hû\DWHEHUUX¶HGLOPLûWLU
%XPXKWHOLI LkQkWWDQQXNXGXQSDUDQÖQELUNÖVPÖPKLPLKHPHQ
$QNDUD 0XUDKKDVOÖøÖ HPULQH $QDGROX·\D LUVkO HGLOPLû J|QGHULOPLû
ROGXøXJLELGLøHUWDUDIWDQJHUHNWHEHUUX¶kWÖD\QL\HYHJHUHNQDNGLQ
GLøHU NÖVPÖ\OD PEk\D¶D HGLOHQ Hû\D $QDGROX·\D VHYN ROXQPXûWXU
%XL¶kQkWÖQDNGL\HYHD\QL\HQLQ0XUDKKDVOÖNNDVDYHDPEDUODUÖQÖQ
PWHPkGL ID¶kOL\HWL QHWvFHVLQGH KD\OLGHQ KD\OL\H KDÀÁHPHøH
EDûODGÖøÖELUVÖUDGDELUGHQELUH\HWLûPLûROPDVÖQÖ+LOkOL$KPHU·LQ
PXYDIIDNÖ\\kWÖkWL\\HVLLoLQELUNDOLKD\UDGGHGHUL]
33
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
ùVWDQEXO·XQ J|VWHUGLøL EX FRûXû KD\ÖU YH ID]LOHW 6DNDU\D
+DUEL·QL PWHkNLE ELU NHUH GDKD WHNHUUU HWPLû YH EX GHID
PXkYHQHWL QDNGL\HGHQ ]L\kGH WHEHUUX¶kWÖ D\QL\H ûHNOLQGH \DQL
ELUXFX$QNDUD·GDGLøHUXFXùVWDQEXO·GDROPDN]HUHDNÖSJHOHQ
PDO]HPH YH Hû\D NkILOHOHUL KDOLQGH WHFHOOL H\OHPLûWLU %X VUHWOH
$QDGROX·QXQ KD\ÖUSHUYHU NDOSOHULQH ùVWDQEXO·XQ LQVDQL\HWNkU
NDOSOHULQLYDVOHWPLûELUOHûWLUPLûROPDNKL]PHWL\OH+LOkOL$KPHU
NHQGLVLQLEDKWL\DUDGGHGHU
0HPkOLNLùVOkPL\HYH(FQHEL\HGHQù¶kQDW
7k7UDEOXVJDUE0XKDUHEHVL·QGHQL¶WLEkUHQ+LOkOL$KPHU·LQ7UNL\H
KDULFLQGHNLHQVkGÖNYHYHIkNkUD¶]kVÖ\DQLDKkOL\LùVOkPL\H7UNL\H%\N
0LOOHW0HFOLVL+NPHWL·QLQPGkIDDLGvQYHPLOOHWXøUXQGDGHUXKGH
HWWLøLùVWLNOkO0XKDUHEHVL·QHNDUûÖGDOkND\GND\ÖWVÖ]NDOPD\DUDNWDUDI WDUDI FHP¶LLkQkWD\DUGÖPWRSODPD\DEDûODPÖûODUGÖU%XPH\DQGD+LQW
+LOkIHW+H\·HWL·QGHQ\LUPLELQùQJLOL]/LUDVÖYHEHûELQEDWWDQL\H
+LQW 0VOPDQODU× LOH DUDP×]GDNL GRVWOXN YH NDUGHüOLN EDùODU× oRN HVNL WkULKOHUH
GD\DQPDNWDG×U 'DLPD 7UN·Q NDUDJQ GRVWX ROGXODU 7kULKH EDN×OG×ù×QGD +LQW
0VOPDQODU×Q×Q úQJLOWHUH·QLQ HVDUHWL DOW×QGD \DüDPDN GXUXPXQGD ROPDODU×QD UDùPHQ
KHUV×N×QW×O×DQ×QGDFDQODU×YHPDOODU×\OD2VPDQO×Q×Q\DQ×QGDROGXNODU×J|UOU%XQDPLVDO
RODUDN 'RNVDQo +DUEL GL\H ELOLQHQ \×OODU×QGD FHUH\DQ HGHQ YH |QHPOL WRSUDN
ND\E×P×]OD QHWvFHOHQHQ VDYDüWD +LQW 0VOPDQODU×Q×Q ONHPL]H \DSW×NODU× \DUG×PODU
YHULOHELOLU+LQGLVWDQ·GDQJHOHQ\DUG×PODU×QOLVWHVLLoLQEN]'HIWHULúDQHL+LQGL\HúVWDQEXO
%X \DUG×PODU 7UDEOXVJDUS %DONDQ YH %LULQFL 'Q\D 6DYDüODU×QGD GD DUWDUDN GHYDP
HWWL 0XKDPPHG $OL &LQQDK 0HYOkQD 0HKPHG $OL +DQ $ùD +DQ +DVDQ úPDP JLEL oRN
VD\×GD D\G×Q×Q |QFON HWWLùL +LQW 0VOPDQODU× WHüNvOkWODQDUDN OHKLPL]GH NDPXR\X
ROXüWXUPDNWDQPDGGv\DUG×P\DSPD\DKHUWUOGHVWHùLYHUPHNWHQJHULNDOPDG×ODU'Q\D
6DYDü× YH VRQUDV×QGD \DüDQDQ JHOLüPHOHU 2VPDQO× KLOkIHWLQLQ GLQvVL\DVv KDNODU×Q× NRUXPD
DPDF×\OD RUWD\D o×NDQ GXUXP +LQGLVWDQ +LOkIHW +DUHNHWL DGO× WHüNvOkW×Q GRùPDV×QD VHEHS
ROGX 7HüNvOkW +LQGXODU×Q GD JHQLü GHVWHùLQL DODUDN ûXEDW ·GH %RPED\ .RQIHUDQV×·Q×
G]HQOHGL 7UNOHULQ .XUWXOXü 6DYDü×·QD \DUG×PF× ROPDN ]HUH KDONWDQ |QHPOL PLNWDUGD
EDù×ü WRSODQG× %X EDù×üODU oRN ]RU üDUWODU DOW×QGD $QNDUD +NPHWLQH YH +LOkOL $KPHU
&HPL\HWL·QH XODüW×U×OG× 6DGHFH +LQGLVWDQ LoLQGH GHùLO GHùLüLN ONHOHUGH YH RUWDPODUGD
7UNL\H·QLQPFDGHOHVLQHGHVWHNYHUHQoRNoHüLWOLWDNGvUHüD\DQID·kOL\HWOHURUJDQL]HHGLOGL
+LQW 0VOPDQODU×Q×Q .XUWXOXü 6DYDü×QD YH +LOkOL $KPHU·H \DUG×PODU× KDNN×QGD EN]
.DGLU0×V×URùOX<XQDQ0H]DOLPLúVWDQEXOV
34
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
+LOkOL$KPHU$QNDUD0XUDKKDVDVÖ0XKkVHEH2GDVÖ
5RPD·GDNL PPHVVLO &kPL %H\HIHQGL YHVkWDWÖ\OD $QNDUD
0XUDKKDVOÖøÖ·QDLUVkOHGLOPLûROGXøXJLEL%LQJD]LYH7UDEOXVJDUE·GD
FHP¶ HGLOHQ LNL \] G|UW ELQ ùWDO\DQ )UDQNÖ GDKv YH]QHPL]H LUVkO
HGLOPLûWLU %XQGDQ EDûND 0ÖVÖU +LOkOL $KPHUL WDUDIÖQGDQ WRSODQDQ
PHEkOLøGHQRWX]\HGLELQLNL\]HOOLOLUDQÖQWH·GL\H|GHPHHPULEX
UDSRUXQ\D]ÖOGÖøÖVÖUDGDYUGHWPLûLGL
$KkOLL ùVOkPL\HQLQ GRøUXGDQ GRøUX\D $QNDUD +H\·HWL
0XUDKKDVDVÖ QkPÖQD WHEHUUX¶ HWWLNOHUL EX LkQkWWDQ EDûND 0HUNH]L
8PPv\H·QLQPEk\H¶DHGLS$QDGROX·\DJ|QGHUGLøLHû\DQÖQNÖVPHQ
EHGHOOHULGH\LQHEXPEkUHN]HYDWÖQùVWDQEXO·DLUVkOHWWLNOHULL¶kQkW
LOHWH·GL\HROXQPXûWXU
&DPL %H\$EGONDGLU &DPL %D\NXUW úVWDQEXO úVWDQEXO $VNHU VL\DVHW
DGDP× ·GHQ L·WLEkUHQ LNL G|QHP )L]DQ 0LOOHWYHNLOL RODUDN 0HFOLVL 0HEXVDQ·GD J|UHY
\DSW×NWDQVRQUD,'Q\D+DUELQHNDW×OG×6RQ2VPDQO×0HFOLVL0HEXVDQ×QD$\G×QPLOOHWYHNLOL
RODUDNJLUGL1LVDQJQ7%00·QLQDo×O×ü×QGDEXOXQGX(\OO·GHPLOOHWYHNLOOLùLQL
NRUX\DUDN $QNDUD +NPHWLQLQ 5RPD 7HPVLOFLOLùLQH DWDQG× YH WkULKLQH NDGDU EX
J|UHYGHNDOG×*HQLüELOJLLoLQEN])DKULdRNHU7UN3DUODPHQWR7kULKL7%00,'|QHP$Q
NDUD&LOWV
35
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
6RQ ]DPDQODUGD $PHULNDL &HQEL·GH *QH\ $PHULND·GD
$UMDQWLQ·GHEXOXQDQHUEkEÖKD\ÖUYHKDVHQkWÖQ%XHQRV$LUHV·WHNL18
ùVSDQ\D.RQVRORVX0|V\|<XYDNLP'LWRUDOGH·QLQ²NLPHQDILL
2VPDQL\H\L PGkIDD PH·PUGXU WDKWÖ UL\kVHWLQGH ELU +LOkOL
$KPHUûX·EHVLNûkGHGHUHNDoDUDNFHP¶LLkQkWD\DUGÖPWRSOD
PD\DEDûODGÖNODUÖQÖYHLONLUVkOkWRODUDNEHûELQ´SH]RVµXQ
3H]RV)UDQVÖ])UDQNÖQÖPXkGLOGLUùVWDQEXOùVSDQ\D6HIkUHWL
YkVÖWDVÖ\OD $QNDUD 0XUDKKDVOÖøÖ·QD LUVkO HGLOGLøLQL PD¶UX]X
ûNUkQHGH]LNUHGHUL]
$PHULND·GD .OLYHODQG &OHYHODQG) &HP¶L\HWL +D\UL\HL ùVOkPL\HVL
WDUDIÖQGDQEHû\]GRNVDQEHûOLUD\HWPLûEHûNXUûJ|QGHULOGLøLJLEL
5RGRV&HP¶L\HWLùVOkPL\HVLWDUDIÖQGDQGDG|UWELQ\]\LUPL\HGLOLUD
LUVkOHGLOPLûWLU
6XUL\H DKkOLVLQLQ GDKL +LOkOL $KPHU QkPÖQD FHP¶L LkQkWD
EDûODGÖNODUÖ LVWLKEkU HGLOPLû KDEHU YH ELOJL DOÖQPÖû YH EX LkQkWÖQ FHOEL
HVEkEÖQDWHYHVVOROXQPXûWXU
úXUDVÖQÖ GD ]LNUHWPHGHQ JHoPH\HOLP NL 7UNL\H %\N 0LOOHW
0HFOLVL +NPHWL·QLQ NHQGLOHUL\OH KHQ] VXOK DNG HWPHGLøL
GHYOHWOHULQPVWHPOHNkWÖQGDQJHOHQEXSDUDODUEHONLGHRGHYOHWOHULQ
PVkDGHL PDKVVDODUÖ ROPDNVÖ]ÖQ ELQ WUO LKWLUD]ODU oHNLQPHOHU
NDoÖQPDODU DOWÖQGD WRSODQPÖû YH ELU oRN LKWLPkOkWÖ J|]H DODUDN
EL]OHUH NDGDU LUVkO HGLOPLûWLU +LOkOL $KPHU·LQ EWQ GLøHU 6DOvEL
$KPHUOHUJLELELOkWHIUvNÖUNYHPH]KHS´DFH]HOHUHPX·QLVYHûLIkSkKû
X]DQDQHOµROGXøXQXEXGHYOHWOHUNDEXOHWWLøLYH%H\QHOPLOHO6DOvEL
$KPHU.RPLWHVL+LOkOL$KPHU·HNDUûÖFLGGHQEvWDUDI YHKD\ÖUKkK
ELUYD]¶L\HWDOGÖøÖWDNGvUGHEXLkQkWÖQEHûRQPLVOLQHEkOLøRODFDøÖQÖ
]DQQHGHUL]
2 JQQ üDUWODU×QGD *QH\ $PHULND JLEL X]DN ELU N×WDGDQ $UMDQWLQ·LQ EDüNHQWL %XHQRV
$LUHV·WHQ0LOOv0FDGHOHPL]HYH+LOkOL$KPHU·HPDGGLGHVWHNJHOPHVLGLNNDWoHNLFLGLU%XHQRV
$LUHV·WHNL7UN.RQVRORVOXùXQXQELUUDSRUXQDJ|UH\×OODU×DUDV×QGD$UMDQWLQ·H
FLYkU×QGD2VPDQO×J|oPHQL\HUOHüPLüWLU0VOPDQODU×Q\RùXQROGXùXüHKLULVHEDüNHQW%XHQRV
$LUHV·WLUúVOkPvPkQDGDLONWHüNvOkWEXüHKLUGH\×O×QGD´úVOkP0HUNH]LµDG×LOHNXUXOPXüWX
<DUG×PRUJDQL]DV\RQXQXEXWHüNvOkW×Q\DSPDV×PXKWHPHOGLU
36
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
0QIHULGùkQkW
3DULV·WH DøQL\DL ùVOkPL\H·GHQ ]HQJLQ 0VOPDQODUGDQ 3UHQVHV
ùIIHW +DQÖPHIHQGL +D]UHWOHUL +LOkOL $KPHU $QNDUD +DQÖPODU
0HUNH]L 5HvVHVL +DOLGH (GLE +DQÖPHIHQGL YHVkWDWÖ\OD LNL ELQ EHû
\]OLUDWHEHUUX¶HWPHNVUHWL\OHLEUk]ÖKDPL\HWH\OHPLûOHUGLU
$QNDUD 5XV úXUkODU &XPKUL\HWL 6HIkUHWL WDUDIÖQGDQ <XQDQ
PÖQWÖNDLLVWLOkVÖQGDNLPXKWkFvQHPXkYHQHWROPDN]HUHELUGHIDGD
RWX] ELQ DOWXQ UXEOH $QNDUD $IJDQ 6HÀUL 6XOWDQ $KPHG +DQ
WDUDIÖQGDQ GD LNLELQ /LUDL 2VPkQv YDUDNDL QDNGL\H YH NÖUN ùQJLOL]
DOWXQXLKGk HGLOPLûROGXøXûNUDQYHPLQQHWOHULPL]HWHUGvIHQND\
GHGHUL] 7UNL\H)UDQVD L·WLOkIÖQÖQ DNGL PQkVHEHWL\OH $QNDUD·GD
EXOXQDQ 0XUDKKDV 0|V\| )UDQNOLQ %X\\RQ WDUDIÖQGDQ GD D\QÖ
PDNVDWODELQOLUDWHEHUUX¶HGLOPLûROPDNODEXVDWÖUODUGDNHQGLOHULQH
DOHQHQEH\kQÖWHûHNNUHGHUL]
+LOkOL$KPHU·HWHEHUUXGDEXOXQDQYHNHQGLVLQHWHüHNNUHGLOHQ)UDQNOLQ%X\\RQ)UDQNOHQ
%RXLOORQ%\N0LOOHW0HFOLVL+NPHWLQLQLP]DODG×ù×LONGLSORPDWLNEHOJH\H)UDQVDDG×QD
LP]DDWDQ)UDQV×]%DNDQG×U%LOLQGLùLJLEL)UDQVDLOH$QNDUDDUDV×QGD(NLPWkULKLQGH
“$QNDUD$QODüPDV×µYH\D´$QNDUDúWLOkIQkPHVLµGL\HELOLQHQELUPWDUHNH\DS×OG×0WDUHNH
LoLQ)UDQV×]+NPHWLQLQ6DNDU\D6DYDü×|QFHVL$QNDUD·\DEDüYXUPDV×úVWDQEXO+NPHWLQL
GHùLO GH $QNDUD·GDNL 0LOOv +NPHWL PXKDWDS NDEXO HWPHVL |QHPOL\GL )UDQV×] +NPHWL
J|UüPHOHU \DSPDN ]HUH +D]LUDQ WkULKLQGH $QNDUD·\D JD\UL UHVPv RODUDN HVNL
EDNDQODUGDQ 0|V\| )UDQNOHQ %RXLOORQ¶X J|QGHUPLüWL +D]LUDQ·GD EDüOD\DQ J|UüPHOHU
(NLP WkULKLQGH WDPDPODQDUDN 6DNDU\D =DIHUL VRQUDV× 7UNL\H LOH )UDQVD DUDV×QGD
$QNDUD $QODüPDV×$QNDUD úWLOkIQDPHVL LP]DODQG× %X\\RQ·XQ ELUNDo GHID GDKD 7UNL\H·\H
JHOGLùLYH/R]DQ·GD)UDQVD+H\·HWLQGH\HUDOG×ù×ELOLQPHNWHGLU
37
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
VñKKv\HLDVNHUL\\Hª\H
muâvenet
(VNLûHKLU+DVWDKkQHVL
M.1920 VHQHVL +D]LUDQÖ ]DUIÖQGD <XQDQ 2UGXVX·QXQ LOHUL
KDUHNHWL ]HULQH PHYNL¶LQL WHUNH PHFEU NDODQ $NKLVDU +H\·HWL 7HPPX]GD(VNLûHKLU·GHELUKDVWDKkQHNûkGÖ\OD\HQLGHQLûHEDûODPÖûWÖU
%X KDVWDKkQHGH KDUS PHFUKvQL \DUDOÖODUÖ PXQWD]DPDQ YH VUHWL
Gk·LPHGH WDKWÖ WHGkYvGH EXOXQGXUXOPDNOD EHUkEHU J|UOHQ O]P YH
LKWL\kFDELQk·HQD\UÖFDJ|]NXODNERøD]ûX¶EHOHULDoÖODUDNRUDGDNLEWQ
DVNHULKDVWDKkQHOHULQEXûX¶EH\Hk¶LGKDVWDODUÖWHGkYvHGLOPLûWLU%XQGDQ
EDûND (VNLûHKLU ùVWDV\RQX ùQWL]DU 6DORQX 0HFUKvQ .DEO 0DKDOOL
oD\KkQHKkOLQHLIUDøHGLOHUHNELQOHUFHNDSoD\YHoRUEDWHY]v·ROXQGXøX
JLELDøÖUPHFUKvQ(VNLûHKLU+LOkOL$KPHU+DVWDKkQHVL·QHYHKDÀÁHU
GLøHUPDKDOOHUHWHIUvNHGLOHUHNPHFUKvQLQLQk·OkPHOHPOHUDFÖODUYH
Ö]WÖUkEkWÖQÖQWHKYvQLQHD]DOWÖOPDVÖQDoDOÖûÖOPÖûWÖU
38
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
%X KDVWDKkQH 0D\ÖV M. 1921 HYkVÖWÖQGD RUWDODUÖQGD LNL \]
\DWDN]HULQH\HQLGHQVUHWLPNHPPHOHYHPXQWD]DPDGDWHUWvSYH
LK]kUHGLOPLûYHEXVUHWOHELUQXPQHKDVWDKkQHVLKkOLQGH7HPPX]
WkULKLQHNDGDULFUkLID¶kOL\HWHGHUHNRWkULKWHYD]v\HWLDVNHUL\\HGHQ
GROD\Ö.ÖUûHKUL·QHQDNLOYHRUDGDWH·VvVHGLOPLûWLU%XKDVWDKkQHPL]GH
WHGkYv HGLOHQ PHFUKvQLQ DGHGL UDSRUXQ QLKk\HWLQGHNL FHWYHOL
PDKVVXQGDJ|UOHFHNWLU
+LOkOL$KPHU$QNDUD+H\·HWL0XUDKKDVDVÖ
8VHUkùX¶EHVL0X¶kPHOH2GDVÖ
.ÖUûHKLU1HNDKHWKkQHVL
+DVWDKkQHOHUGHQWDEXUFXHGLOLSX]XQPGGHWLVWLUDKDWDPXKWkF
ELUKD\OL]kELWkQÖQVXED\ODUÖQPHYFGROGXøXQD]DUÖGLNNDWHDOÖQDUDN
EXQODU LoLQ JHULGH KDYDVÖ L\L ELU PDKDOGH ELU QHNkKHWKkQH WH·VvVL
O]PX6ÖKKv\H'DLUHVLWDUDIÖQGDQ0D\ÖVM.1921QLKk\HWLQGH
39
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
WHNOLI HGLOPHNOH .ÖUûHKLU·GH 0HNWHEL ù¶GkGv ELQkVÖQGD ELU ]kELWkQ
QHNDKHWKkQHVLWH·VLVHGLOGL
0HNWHELQ PXKWkFÖ WD¶PvU ELU KD\OL DNVDPÖ EXOXQGXøXQGDQ HQ
D]ELU]DPDQLoLQGHWD¶PLUkWYHWHUPvPkWÖLNPkOYH\]\DWDNOÖNELU
QHNkKHWKkQHLK]kUHGLOPLûWLU$\QÖ]DPDQGD]kELWkQDELUVXKOHWROPDN
]HUH\LQH6ÖKKv\H'DLUHVL·QLQPUkFDDWÖ]HULQHEXQHNDKHWKkQH\H
L¶]kP HGLOHQ ]kELWkQÖQ $QNDUD·GDQ .ÖUûHKLU·H PDVkULIL VHIHUL\HOHUL
+LOkOL$KPHUWDUDIÖQGDQWHPLQHGLOPLûWLU
(VNLûHKLU·LQWDKOL\HVLQHPHFEUL\HWKkVÖOROPDVÖQGDQYH(VNLûHKLU
+DVWDKkQHPL]LQ.ÖUûHKLU·HQDNOL]DUULJ|UOPHVLQGHQ$øXVWRV
M.1921WkULKLQGHQL·WLEkUHQPH]NUQHNkKHWKkQHKDVWDKkQHKDOLQH
LIUDøROXQPXûWXUVRNXOPXûWXU
.ÖUûHKLU+DVWDKkQHVL
.ÖUûHKLU+DVWDKkQHVL$øXVWRVM.1921 WkULKLQGH LNL \]
\DWDNOÖRODUDNNûkGHGLOPLûWLU(YYHOk]kELWkQYHQHIHUkQDPDKVV
RODQ EX KDVWDKkQH ELO·kKLUH GDKD ]L\kGH KDOL PNHPPHOL\HWH
LIUDø HGLOHUHN \DOQÖ] ]kELWkQD KDVU HGLOPLû YH EX VUHWOH LOHUL
KDVWDKkQHOHUGHQ QDNOHQ YH FHSKHOHUGHQ GRøUXGDQ GRøUX\D JHOHQ
PHFUKvQYH]kELWkQÖWDKWÖWHGkYv\HDOPÖûWÖU
.ÖUûHKLU·GH*XUHEk+DVWDKkQHVLROPDGÖøÖQGDQIXNDUkLDKkOLGHQ
PUkFDDWHGHQOHUGHQPXKWkFÖDPHOL\HRODQODUÖQDGDDPHOL\kW\DSÖOPÖû
YHKDIWDGDoJQPXKkFLUvQLOHIXNDUkDKDOL\HYH]kELWkQDLOHOHULQH
GH PXk\HQH JQ WDKVvV HGLOHUHN PXk\HQHOHUL LFUk YH WHGkYvOHULQH
LKWLPDP HGLOPLû YH Ok]ÖP JHOHQ LOkoODU PHFFDQHQ FUHWVL] WHY]v¶
ROXQPXûWXU%XHVQDGD\HYPLKDVWDKkQHPXk\HQHKkQHVLQHPUkFDDW
HGHQOHULQ DGHGL VHNVHQGHQ DûDøÖ GûPHPLûWLU ho EXoXN D\ GHYDP
HGHQ .ÖUûHKLU +DVWDKkQHVLQH DUWÖN RUDODUFD O]PX NDW¶v ROPDGÖøÖ
DQODûÖOPÖûYH.kQQLHYYHOVHQH0$UDOÖNWkULKLQGH
ODøY HGLOPLûWLU %X KDVWDKkQHGH QH NDGDU PHFUK YH KDVWD WHGkYv
HGLOGLøLFHWYHOLPDKVVXQGDJ|VWHULOPLûWLU
40
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
$QNDUD+DVWDKkQHVL
ùNLQFLùQ|Q+DUEL·QLQVRQJQOHULQGH\DQL0DUWQLKk\HWLQGH
0GDIDL0LOOL\H9HNkOHWL6ÖKKv\H'DLUHVL·QLQWHNOvÀ]HULQH$QNDUD·GD
GDKL\]\DWDNOÖELUPHFUKvQKDVWDKkQHVLDoÖOPÖûWÖU9DNWLQGDUOÖøÖQGDQ
GROD\ÖVHENHGHQJHFHOLJQG]OPHVkvLOHoG|UWJQLoLQGH5DY]DL
7HUDNNL0HNWHEL·QGHKDVWDKkQHLK]kUÖQDPXYDIIDNL\HWKkVÖOROPXûYH
EXKDVWDKkQHGH0D\ÖVM.1921QLKk\HWLQHNDGDUPHFUKNDEXO
ROXQPXûWXU)DNDWELUWDUDIWDQPHNWHSELQkVÖQÖQNLID\HWVL]OLøLYHGLøHU
WDUDIWDQ WDOHEHQLQ WDKVvOH GHYDP HGHPHPHVL JLEL PDK]XUODU QD]DUÖ
GLNNDWHDOÖQDUDNKDVWDKkQHQLQùVWDV\RQFLYkUÖQDQDNOLWHQVLSROXQGX
ùVWDV\RQNDUûÖVÖQGDHQL\LLNLELQDGDQELUL]kELWkQDYHGLøHULHIUDGD
WDKVvV ROXQDUDN NDU\ROD YH \DWDN WHFKv]DWÖ \HQLGHQ YFGD JHWLULOGL
%LOKkVVD DPHOL\kWKkQHVLQLQ PNHPPHOL\\HW YH kOkWÖ FHUUkKL\H YH
PHYkGÖ WLPDUL\HVLQLQ PHE]OL\HWLQL KDVWD EDNÖPÖ \DUD WHGDYLVL
LoLQ JHUHNOL PDO]HPHQLQ oRNOXøXQX J|UHQ 6ÖKKv\HL $VNHUL\\H 'kLUHVL
ùVWDV\RQGDGLøHULNLDVNHULKDVWDKkQHVLQGHNLPKLPDPHOL\kWÖQ+LOkOL
$KPHU+DVWDKkQHVL·QGH\DSÖOPDVÖQÖWHNOLI HWWL%XJ]HODPHOL\kWKkQH
VDEDKWDQDNûDPDNDGDUoKDVWDKkQH\HDPHOL\kWKkQHYD]vIHVLQLJ|UG
+DVWDKkQH KH\·HWL VÖKKv\HVLQLQ YH KDQÖPODUÖQ JD\UHW YH ID·kOL\HWOHUL
ûk\kQÖND\ÖWWÖU
,VSDUWD+DVWDKkQHVL
(VNLûHKLUYH6DNDU\D0XKkUHEHOHUL·QGHELOkIkVÖODKL]PHWLYDWDQL
\HVLQLvIkHGHQKDVWDKkQHPL]LQVRQ]DPDQODUGDFHSKHJHULVLQGHGDKD
E\NYHPKLPKL]PHWOHUvIkHGHFHøLQLQD]kUÖGLNNDWHDODQ+H\·HWL
0XUDKKDVDPÖ]KDVWDKkQHQLQEWQWHFKv]DWYHPDO]HPHVL\OHFHSKH
NXPDQGDQOÖøÖQÖQWHQVLSHGHFHøLPDKDOGHWH·VvVHGLOPHN]HUHFHSKH
JHULVLQHL¶]kPÖQDNDUDUYHUGL
,VSDUWD·GDID·kOL\HWHEDûODPDN]HUHEXOXQDQKDVWDKkQHPL]LQWDP
FHSKH JHULVLQGH SHN E\N YH PHûNU WHûHNNUH GHøHU KL]PHWOHUH
PXYDIIDNRODFDøÖQDNkQLL]
41
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
.RQ\D+DVWDKkQHVLYH7HYkEL¶L
(\OOQGH $GDQD PXKWkFvQ YH PXKkFLUvQLQH PXkYHQHW
HWPHN ]HUH )UDQVÖ]ODUGDQ LVWLKVkO HGLOHQ PVkDGH ]HULQH
0HUVLQ WDUvNL\OH $GDQD·\D VHYN ROXQPDN ]HUH ùVWDQEXO +LOkOL
$KPHU 0HUNH]L 8PPv\HVL·QFH VHNL] WDELS YH RQ LNL PH·PU
YH KDVWDEDNÖFÖGDQ PUHNNHS YH KHU WUO LPGkG YH PXkYHQHW
OHYk]ÖPÖQÖ KkPLO PNHPPHO ELU KH\·HWLQ WHûHNNO HWWLøL KDEHU
DOÖQPÖûLGL
%XKH\·HWLQùVWDQEXOFDLK]kUÖHVQDVÖQGD'DPDW)HULGKH\·HWLQLQ
VNWXYXN¶DJHOPHVL]HULQHKH\·HWLQ$QWDO\DWDUvNL\OH7UNL\H
%\N 0LOOHW 0HFOLVL DUD]LVLQH LOWLFk HGHQ PXKkFLUvQH PXkYHQHW
HWPHVL WHUFLK ROXQDUDN ùVWDQEXO LûJDOLQGHQ VRQUD 0HUNH]L
8PPv·QLQ $QDGROX·\D NDUûÖ LON WH]kKUX PXkYHQHWNkUkQHVLQL
WHûNvOHGHU
+LOkOL$KPHU.RQ\D0HFUKvQ+DVWDKkQHVL
42
6DGUD]DP'DPDW)HULG3DüD
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
+H\·HWLQ$QWDO\D·GDJHoLUGLøLRQVHNL]JQ]DUIÖQGDPXKkFLUvQGHQ
SHN PXKWkF RODQODUD oDPDûÖU KDVÖU JLEL PDO]HPH WHY]v· HWPLû YH
ED]ÖODUÖQD PXkYHQDWL QDNGL\HGH EXOXQPXû YH PXYDNNDWHQ DoWÖøÖ
GLVSDQVHUGHELUoRNKDVWDWHGkYvH\OHPLûWLU+H\·HWRUDGDQKDUHNHWOH
.DQQÖ(YYHO$UDOÖNWkULKLQGH.RQ\D·\DPXYkVDODWHWPLû
YHEXVÖUDGD&HQEFHSKHVLQGHEDûOD\DQPXKkUHEkWGROD\ÖVÖ\ODKH\·HWLQ
2UGX 6ÖKKv\HVLQH PXkYHQHWL GDKD HO]HP J|UOPû ROGXøXQGDQ
FHSKHNXPDQGDQOÖøÖQÖQWHQVLEL\OH\LUPLEHûL]kELWkQDPXKVVROPDN
]HUH \] \DWDNOÖ ELU PHFUKvQ KDVWDKkQHVL NûkG HWPLûWLU .RQ\D
+DVWDKkQHVLJ|UOHQO]P]HULQH+D]LUDQM.1921HYkVÖWÖQD
GRøUX LNL \] \DWDøD LEOkø HGLOPLû YH EXQXQ \] DGHGL VRQ D\ODU
]DUIÖQGD]kELWkQDWDKVvVROXQPXûWXUùFkEkWÖPHYVLPQD]DUÖL¶WLEkUD
GLNNDWHDOÖQDUDN$øXVWRV]DUIÖQGD´0HUDPµVD\À\HVLQGHRQEHû
\DWDNOÖELUGH]kELWkQQHNDKHWKkQHVLDoÖOPÖûYHEXQHNDKHWKkQHHO·DQ
GHYDPHWPHNWHEXOXQPXûWXU0HFUKvQ+DVWDKkQHVL·QHEL·OLOWL]kPHQ
DøÖUPHFUKvQNDEXOHGLOPLûEL·QQHWvFHROGXNoDGDPKLPDPHOL\HL
FHUUkKL\HOHULFUkHGLOPLûWLUúLPGL\HNDGDUNÖVPÖD]kPÖVDGUEDû
YHEDWQDNDUQDkLGROPDN]HUHLNL\]RQG|UWDPHOL\HLFUkHGLOPLû
YHEXQODUGDQRWX]oPXKWHOLI HPUk]ÖD\QL\H\HkLGEXOXQPXûWXU
+H\·HWPDNVDGÖL¶]kPÖQDVkGÖNNDOPDNLVWH\HUHN0XUDKKDVOÖNWDQ
DOGÖøÖ HPLU ]HULQH POKDNDWWD YH KDW J]HUJkKÖQGD PXKkFLUvQLQ
NHVDIHW NDODEDOÖN DU] HWWLøL PHQDWÖNWDNL WHWNvNkWÖQD úXEDW M.1921 ELGk\HWLQGH EL·OLEWLGk·U (UHøOL %RU YH 1HPUXQ
NDVDEDODUÖQGD ELUHU GLVSDQVHU WH·VvV HWPLû YH ELO·kKLUH 3R]DQWÖ
%HOHPHGLN·WHGHEXWH·VvVkWÖLGkPHHWPLûWLU
.RQ\D·GD HODQ GHYDP HWPHNWH RODQ ELU GLVSDQVHUOH GLøHU
GLVSDQVHUOHUGHEL·OFPOHPXKkFLUvQYHPXKWkFvQLPDU]kDU]XHGHQ
PXKWDoODUNkPLOHQWDKWÖWHGkYv\HDOÖQGÖNODUÖJLEL%RU.DVDEDVÖ·QGD
EHOHGL\HQLQPXkYHQHWL\OHRQEHû\DWDNOÖELUPXKWkFvQKDVWDKkQHVL
21
22
1HPUXQ0HUVLQ·LQdDPO×\D\OkLOoHVLQLQHVNLDG×
$GDQD·Q×Q3R]DQW×úOoHVLQHEDùO×ELUN|\
43
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
WHûNvOHGLOPLûYHVHNL]D\PGGHWOHPXKWkFvQYHPXKkFLUvQLQLPGkGÖQD
\HWLûLOPLûWLU +H\·HW .RQ\D (UHøOL %RU GLVSDQVHUOHULQGH VÖWPD YH
IUHQJLPFDGHOHVLQLGHXKGHVLQHDOPÖûYHEXPQkVHEHWOHHOOLNLOR\X
PWHFkYL]NLQvQOHELQH\DNÖQPLNWDUGDQHRVHOYDUVDQ"VDUI HWPLûWLU
.RQ\D +DVWDKkQHVL EDNWHUL\RORML ODERUDWXYDUÖ LOH (UHøOL YH %RU
GLVSDQVHUOHULQGH PHYFG KDUGHEvQOHU" L¶kQHVL\OH ELQOHUFH WDKOLOkWÖ
KDUGHEvQL\H\DSÖOPÖûWÖU
.RQ\D0HFUKvQ+DVWDKkQHVLQGH]kELWkQGDQELUJXUXS
0XkOHFH7HGkYvYH0DO]HPH+XVVXQGDNL0XkYHQHW
+H\·HWEHUkEHULQGHJHWLUGLøLHOOLELQNLûLOLNoLoHNDûÖVÖQÖPXKWHOLI PHQkWÖNWDNLPXKkFLUvQHVDUI YHWDWELNHWWLøLJLELO]PXIHYNDOkGH
KkOLQGHFLKHWLDVNHUL\\HYHPONL\H\HGHLKGkKHGL\HHWPLûWLU%XQGDQ
PkDGkNLORODUFDNROHUDYHWLIRDûÖODUÖLOHED]ÖVHUXPPVWDK]DUDWÖIRN
PDQJDQLWSRWDVSDPXNDONROJLELPHYDGL¶WkVÖVUHWL\OHLKWL\kFDWÖ
DFLOHGHFLKHWLDVNHUL\\H\HPXkYHQHWWHEXOXQPXûWXU
44
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
0HNkWLEL OH\OL\HQLQ \DWÖOÖ RNXOODUÖQ LKWL\kFkWÖQÖ QD]DUÖ GLNNDWH DODQ
KH\·HW PX¶kOHFkW WHGDYL KXVVXQGD PXkYHQHWLQL GHULø HWPHGLøL JLEL
PXKWkFÖ PXkYHQHW YH HVLU ]kELWkQ DLOHOHULQH PXkYHQHWL GHYkLGH LODo
\DUGÖPÖQD HODQ GHYDP HWPHNWH EXOXQPXûWXU %RU GLVSDQVHULQLQ OkøYÖ
PQDVHEHWL\OHYHPDKDOOLEHOHGL\HVLQLQLOWLPDVÖ]HULQH\]RWX]GRNX]
NDOHP YH UD\LoL EHOGH\H QD]DUDQ G|UW\] OLUD\Ö PWHFkYL] PXkOHFH YH
PDO]HPHLVÖKKv\HkKLUHQPDKDOOLEHOHGL\HKDVWDQHVLQHLKGkROXQPXûWXU
6RQ]DPDQODUGDRUGXQXQKDUSSDNHWLLKWL\kFÖQÖQD]DUÖGLNNDWHDODUDN
.RQ\D+DVWDKkQHVL·QGHELUGDLUHLPDKVXVDNûkGL\OHKDUSVDUJÖVÖ
LPDOLQHEDûODQPÖûWÖU
ùkûH+XVVXQGDNL0XkYHQHW
+H\·HW %RU 'LVSDQVHUL·QGH DoWÖøÖ ELU DûKkQH LOH NÖûÖQ HQ ûLGGHWOL
]DPDQÖQGD LNL D\ PGGHW \HYPL G|UW \]H NDUvE \DNÖQ HQ PXKWkF
PXKkFLUvQLLW·kPHWWLøLGR\XUGXøXJLEL3R]DQWÖ.HOHEHNKDWWÖJ]HUJkKÖQ
GDNL HQ Do PXKWkFvQL PXKkFLUvQH GH RQ ELQ NLOR XQ WHY]v¶ HWPLûWLU
%XQGDQPkDGk*|UGHVIHOkNHW]HGHJkQÖQkPÖQDRQEHûELQNLORWX]
PXEk\H¶DHGHUHN.WDK\D0XWDVDUUÖÁÖøÖQkPÖQDJ|QGHUPLûWLU
.RQ\D0HFUKvQ+DVWDKkQHVL·QGH%DNWHUL\RORML/DERUDWXDUÖ
45
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
$GDQDøPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL%RU0Xk\HQHYH7HGkYvKkQHVL
ùOEkV+XVVXQGDNL0XkYHQHW
+H\·HW .RQ\D .DUDPDQ (UHøOL 8OXNÖûOD %RU 1LøGH 3R]DQWÖ
%HOHPHGLN.HOHEHNYH1HPUXQKDYkOvVLQGHNLEL·OXPPPXKkFLUvQLQ
DKYkOLQLWDKNvNYHWHWNvNHGHUHNPXKWkFX·OLOEkVHOELVHLKWL\DoOÖVÖRODQODUÖQD
\HGLELQ\HGL\]NDWoDPDûÖUIDQLODGRQJ|POHNWHY]v¶HWWLøLJLELEHû
\]\HWPLûoLIWoRUDSGDLKGkHWPLûWLU
ùNLQFL ùQ|Q 0XKkUHEHVL·QGHQ VRQUD KDVWDODQDUDN GHYUHL
QHNDKDWLQL.RQ\D+DVWDKkQHVL·QGHJHoLUHQùVWLNOkOLûHKvWLPXKWHUHPL
IÖUNDNXPDQGDQÖ1k]ÖP%H\PHUKPXQKDVWDKkQHGHIWHULKDWÖUkWÖQD
\D]GÖøÖNLWkEH\LPHUKPDYHVvOHL)kWLKDROPDN]HUHGHUoHGL\RUX]
“Memleketin en hayırlı ve ulvî müessesesini kemâl-i tebcîl ile
selâmlamak fırsatını bana ihzâr eden tesâdüfün ne kadar nimetli
bir tesâdüf olduğunu tezkâr ediyorum (yadediyorum). Şimdi içinde
yaşadığım bu şefkatli ağoşu ben ne kadar takdîr ediyorum. Hârici
ve dâhili düşmanlar milletimi boğmak, memleketimi yıkmak için
zehirli ellerini, çılgın ve câhil bir hisle kudurmuşçasına uzattıkları ve
46
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
İstanbul’un şaşkın ve mütereddid muhiti siyâset ve hiyânet dalgaları
arasında yuvarlandığı zaman, Anadolu’ya uzanan millî ve şefkatkâr el,
Hilâl-i Ahmer’in yed-i muâvenet (yardım eli) ve vefâsı olmuştur.
Kara ve karışık bulutlar içinde felâh ve samimiyet yıldızı gibi
Hilâl-i Ahmer parlayıp çıkmıştır.
Hilâl-i Ahmer’in hayırkâr, vefâkâr ve fedâkâr ruh ve dehâsı
önünde eğilir ve bütün varlığımla pek şâmil hidemâtından dolayı milletin
bir evlâdı safvetiyle şükranlarımı hey’et-i muhteremesine takdim eylerim.
Hilâl-i Ahmer’in muhterem Yedinci Adana Hey’eti bana öyle
bir şefkat ve samimiyet ile baktılar ki tabii olduğu kadar yüksek olan
bu işin ben şahsen takdîm-i şükrâne borçluyum. Memleketin yegâne,
müstesnâ, müfîd ve muhterem teşkîlâtına hiç yardım edemediğimden
müteessirim. Ancak ölürsem yegâne varım olan eşyâ-i askeriyyemin parasını Hilâl-i Ahmer’e takdîm etsinler derim.
Fî 3 Temmuz sene 337 (M.2 Temmuz 1921)
Fırka Kumandanı 1k]ÖPµ
0HUKPL PPkLOH\K DGÖ JHoHQ PHUKXP ELO·kKLUH $OWÖQWDû
PXKkUHEkWÖQGDûHKvGROPXûYHHû\kLDVNHUL\\HVLYDVL\HWLPFLELQFH
+LOkOL$KPHU·HWHVOvPROXQPXûWXU
0HKPHG 1k]×P%H\(.D\VHUL²<XPUXoDO7HPPX]0LOOv0FDGHOHHVQDV×QGD
WPHQ NRPXWDQO×NODU×QGD EXOXQDQ YH <XPUXoDO 0XKDUHEHVLQGH üHKLW GüHQ NDKUDPDQ
VXED\ODU×P×]GDQG×UQF)×UND7PHQNRPXWDQ×(UNkQ×+DUE.D\PDNDP×NXUPD\\DUED\
0HKPHG 1k]×P %H\ oRN VHYLOHQ \LùLW YH YDWDQSHUYHU ELU VXED\G× úQ|Q 0XKDUHEHVLQGH
NXPDQGDQ×ROGXùXQF7PHQ·OH<XQDQO×ODU×JHULoHNLOPH\HPHFEXUHWPLüYHUWEHVL\DUED\O×ùD
\NVHOWLOPLüWL <XQDQ RUGXVXQXQ 'XPOXS×QDU·GDQ $I\RQ YH .RQ\D·\D GRùUX LOHUOH\LüLQGH
1DVXKoDOV×UW×Q×QWXWXOPDV×V×UDV×QGDPH\GDQDJHOHQoDW×üPDODUHVQDV×QGD<XPUXoDO·GDüHKLW
GüW ûHKDGHWL FHSKHGH YH ONH JHQHOLQGH GHULQ ]QW\H VHEHS ROGX &HQD]HVL $QNDUD·\D
J|WUOHUHNE\NELUPHUDVLPOHGHIQHGLOGL7%007HPPX]JQNWRSODQW×V×QGDûHKLW
1k]×P%H\·LQUWEHVLQLDOED\O×ùD\NVHOWWL*HQLüELOJLLoLQEN]7&*HQHO.XUPD\%DüNDQO×ù×
7UN úVWLNOkO +DUEL·QH .DW×ODQ 7PHQ YH 'DKD hVW .DGHPHOHUGHNL .RPXWDQODU×Q %L\RJUDÀOHUL QFL
EDVN×$QNDUDV
47
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
dD\KkQHOHU
ùQ|Q 0XKkUHEHVL HVQDVÖQGD NÖVPÖ PDKVVXPX]GD GDKL
PQGHULo ROGXøX ]HUH (VNLûHKLU ùVWDV\RQX·QGD VHYNL PHFUKvQ
PDKDOOv LWWLKk] ROXQDQ \HUGH ELU GH oD\KkQH WH·VvV ROXQDUDN RUDGDQ
JHoHQ NkIIHL PHFUKvQH oD\ YH oRUED WHY]v ROXQPXûWXU 0XKk
UHEHQLQ 6DNDU\D JDUEÖQD LQWLNkOLQL PWHkNLE 3RODWOÖ YH 0kOOv .|\
LVWDV\RQODUÖQGDELUHUoD\KkQHNûkGHGLOPLûYHPHFUKvQYH]XDIkL
DVNHUL\\H\H\LUPLELQoD\GDøÖWÖOPÖûWÖU3RODWOÖ·GDNLoD\KkQHPL]HODQ
KkOLID·kOL\HWWHEXOXQPXûWXUEXOXQPDNWDGÖU
.RQ\D PÖQWÖNDVÖQGD GDKL dD\ ùVWDV\RQX·QGD DoÖODQ oD\KkQHPL]
KkOHQ vIkL YD]vIH HWPHNWH ROXS EXUDGD ûLPGL\H NDGDU EHû ELQ oD\
WHY]vROXQPXûWXU
48
3RODWO×úOoHVL7HPHOOL%HOGHVLQHEDùO×0DOLN|\
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
RUGXYHVñKKv\HLDVNHUL\\H\H
müteferrik muâvenet
+LOkOL $KPHU $QDGROX ùVWLNOkO 0XKkUHEHVL HVQDVÖQGD 2UGX
6ÖKKv\HVL·QH \XNDUÖGD ]LNUHWWLøLPL] NHQGL P·HVVHVkWÖ YkVÖWDVÖ\OD \DUGÖP
HWPHNOHEHUkEHU6ÖKKvÖ\HL$VNHUL\\H·QLQYXN¶EXODQPXWkOHEkWÖQÖLV¶kID
LVWHNOHULQL\HULQHJHWLUPH\HGDKvE\NELUWHKkONOHûLWkEDFHOHHWPLûWLU
.ÖVPÖPDKVVXPX]GDNLFHGYHOGHPIUHGkWÖJ|UOHFHøLYHFLKOHHQ
O]POX]DPDQODUGD$QDGROX·GDWHGkULNLPûNvOHû\k1LøGH$QNDUD
.DVWDPRQX.ÖUûHKLU·GHNLGHSRODUÖPÖ]GDQL·WkHGLOPLûWLU%XPH\kQGD
DGHGLELQOHULJHoHQoDPDûÖUYH\DWDNOHYk]ÖPÖEDWWDQL\HKDYOXoRUDS
YHHF]kLWÖEEL\HL·WkROXQGXøXJLEL(VNLûHKLUYH6DNDU\D0XKkUHEHOHUL
HVQDVÖQGD EWQ PHFUKvQH VDUI ROXQDQ PHYkGÖ WLPkUL\HQLQ KHPHQ
NkIHVLQL+LOkOL$KPHU$QNDUD0XUDKKDVOÖøÖLKGkHWPLûWLU
0XKWHOLI ]DPDQODUGDPHFUKvQH+LOkOL$KPHUWDUDIÖQGDQWWQ
VLJDUDNkøÖGÖYHPH\YHGDKLWHY]v·ROXQPXûWXU
.ÖûÖQWDNDUUXEX]HULQHVHIHUEHUELURUGXQXQ]X¶DIkVÖQÖ]D\ÖÁDUÖQÖ
VRøXNODUD NDUûÖ VÖFDN WXWDFDN Hû\k L¶WkVÖQÖ +H\·HWL 0XUDKKDVDPÖ]
WDNDUUXU HWWLUPLû YH EX NDUkU ]HULQH SDPXNOX DYFÖ
\HOHøLIDQLODNR\XQGHULVLoLIWoRUDSoLIW
HOGLYHQ PXKWHOLI GHSRODUGDQ FLKHWL DVNHUL\\H\H WHVOvP HGLOPLûWLU
%XQODUGDQPk¶DGkPXKWHOLI ]DPDQODUGDPHWUH$PHULNDQYH
ELQNLORSDPXNGDKLL¶WkROXQPXûWXU
49
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
%X P¶kYHPHWOHU ]HULQH 0GkIDDL 0LOOL\H 9HNvOL 5H·IHW 3DûD
5HIHW 3HOH KD]UHWOHULQGHQ DOGÖøÖPÖ] WHûHNNUQkPH\L EHU YHFKL ]vU
DûDøÖGDROGXøXJLELGHUoHGL\RUX]
Ankara: 15-9-37
Muhterem Efendim;
Hasta ve mecrûhlarımız için sevgili Hilâl-i Ahmer’in bu defa ki
hediyelerini bildiren mektubunuzu ne kadar derin bir meserretle
okudum. Ma‘sumları öldürenlerin, mabetleri yakanların zulümkâr
ilerlemelerine Sakarya boylarında vücûtlarıyla siperler yapan mecrûh
(yaralı) gazilerimiz bu azîz yardımın şükrân-ı hâtıralarını evlâtlarına
nakledeceklerdir. Her hasta ve mecrûh yatağının hediyelerinizle
yeniden döşendiğini bir defa daha memnûniyetle gördüm.Anadolu’nun
her tarafında müstevlilerin zulüm ve gadrine (hainliğine), katl ve ihrâkına maruz kalan kadınların ve çocukların, yetimlerin, (22) düşkünlerin yardımına koşarken gâzi mecruhlarınız için de açtığınız
büyük hastanelerdeki mübeccel yardımlarınızdan başka bu hediyeleri
tevâlî (devam) ettirmek imkânını bulmanızı, takdîrler ve şükranlarla
yad ediyorum. Bu defa ki müşfik hediyeleriniz de bundan evvelkileri
kadar çok. Askerlik hayatımın ister sevinçli, ister kederli günlerinde
Hilâl-i Ahmer’in şefkatli elini dâima elem çekenlere yardım eder,
gözyaşlarını siler gördüm. Bu uzun hayatın gizli şükrânını izhâr ve
edâya vesîle olduğu için son hediyelerin bence ebedi bir kıymeti var. Bir
ferdi olduğum ordunun, milletin ve insanlığın derin şükrânını işte bu
vesile ile Hilâl-i Ahmer’e arz ediyorum.
Müdâfaa-yı Millîye Vekîli
Re’fet
9HVkLWL1DNOL\H+XVVXQGDNL0XkYHQHW
+LOkOL $KPHU KDVWD QDNOL\kWÖQGD NXOODQÖOPDN ]HUH \LUPL LNL
RWRPRELO JHWLUPLûWLU %XQODUGDQ RQ DOWÖVÖ 6ÖKKv\\HL $VNHUL\\H
HPULQHWHUNHGLOHUHNHO\HYPPXKWHOLI PDKDOOHUGHVÖKKv\HLûOHULQGH
NXOODQÖOPDNWDEXOXQPXûWXU
50
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
KDUEYHLVWLOk
PHVkvE]HGHOHULQHPXkYHQHW
+LOkOL$KPHU6ÖKKv\HL$VNHUL\\H·\H\XNDUGDQEHUL]LNUHWWLøLPL]
WDU]GDPXkYHQHWHGHUNHQGLøHUWDUDIWDQGDKDUELQHQûHGvGPHVkvELQH
ûLGGHWOL PVLEHWOHULQH YH <XQDQOÖODUÖQ JD\UL LQVkQv PX¶kPHOHOHULQH
KHGHI ROPXû EvokUH PXKkFLUvQ YH PXKWkFvQH \DUGÖP HWPHN
YD]vIHVLQLDVOkXQXWPDPÖûWÖU
%XKXVVWD+LOkOL$KPHU·LQKH\·HWOHUL¶]kPÖ\ODYHJHUHNPWHIHUULN
VUHWWHvIkHWWLøLKL]PHWOHUEHUYHFKLkWv]LNUROXQDFDNWÖU
%LULQFLùPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL
+LOkOL $KPHU (U]XUXP 0D¶PUHWX·O$]v] (OD]Öø KH\·HW
OHUL LNPkOL YD]vIH HGHUHN ùVWDQEXO·XQ LûJDOLQGHQ HYYHO ùVWDQEXO·D
DYGHW HWWLNOHUL KDOGH 7UDE]RQ +H\·HWL 7UDE]RQ·GDNL PXKWkFvQ YH
PXKkFLUvQLQKDVWDOÖNODUÖQÖWHGkYvHWPHN]HUHRYDNLWNDSDOÖEXOXQDQ
PHPOHNHWKDVWDKkQHVLQLGHUXKGHHWPLûYHEXQGDQEDûNDûHKLUGHELU
GHGLVSDQVHUNûkGLOHPUkFDDWHGHQPDU]k\ÖWHGkYvH\OHPLûWLU
51
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
%XHVQDGD*PûKkQHYHKDYkOvVLQGHGHVHIkOHWYHKDVWDOÖNKNP
IHUPkVUHQROGXøXKDEHUDOÖQPDVÖ]HULQH7UDE]RQùPGkG+H\·HWL
WDUDIÖQGDQELUWDEvSHF]kFÖYHLNLPHPUGDQPUHNNHSRODUDND\UÖFD
ELUKH\·HWWHIUvNYHWHûNvOHGLOPLûYHGHUKkO*PûKkQH·\HJ|QGHULO
PLûWLU %X KH\·HWH o ELQ OLUD o ELQ NDW oDPDûÖU oRUDS oDUÖN
$PHULNDQEH]LYHPLNWkUÖNkIvHF]kYHHGHYkWÖVÖKKv\HYHULOPLûWLU
+H\·HW*PûKkQH.HONLWúLUkQ$UGDVD7RUXOND]DODUÖQÖD\UÖD\UÖ
GRODûDUDNEWQEXHû\k\ÖPXKWkFvQHWHY]vH\OHGLøLJLELKDVWDODUÖGD
ELUL¶WLQkLPDKVVLOHPX¶k\HQHYHWHGkYvHWPLûYHvFkEHGHQLODoODUÖ
YHUPLûWLU
*PûKkQH·\H J|QGHULOHQ KH\·HWLQ ID·kOL\HWL LNL D\ GHYDP
HWPLûEXPGGHW]DUIÖQGDELUoRNEHGEDKWÖQKD\DWÖNXUWDUÖOPÖûWÖU
7UDE]RQ+H\·HWL7UDE]RQ·GDEXOXQDQ)XNDUk<XUGXLOH'kUX·O
(\WkP·DGDKLPXkYHQHWLOk]ÖPHGHEXOPXûWXU
7UDE]RQ +H\·HWL·QLQ WkULKL ODøYÖQD NDGDU vIk HWWLøL KLGHPkW
R ]DPDQ RUDGD VÖUI +ÖULVWL\DQODUD PXkYHQHW HWPHN ]HUH LFUkL
ID·kOL\HWHGHQ$PHULNDúDUNÖ.DUvE+H\·HWL\DQÖQGD0VOPDQODUÖ
PXkYHQHWVL]EÖUDNPDPDNKXVVXQGDFLGGHQPHûNUWHûHNNUHOD\ÖN
KL]PHWOHUvIkHWPLûWLU
7UDE]RQ+H\·HWL·QLQELUoRN]DPDQODU7UDE]RQ·GD<XQDQ6DOvEL
$KPHUL\OH\DQ\DQDvIkHWWLøLKL]PHWQD]DUÖPWkODDDOÖQPD\DFLGGHQ
ûD\DQGÖU
ú|\OH NL 5XPODU·D PXkYHQHW PDNVDGÖ\OD J|QGHULOHQ <XQDQ
6DOvEL $KPHUL YH]kLIL DVOL\HVL RODQ KLGHPkWÖ LQVkQL\HWNkUkQH\L
ELU WDUDID EÖUDNDUDN VL\kVv SURSDJDQGDODU \DSPDN LFUkL WÖEEL\H YH
Hû\k\Ö VÖKKv\H GL\H LGKkO HWWLøL HVOLKD VLODK YH FHSKkQH\L WHY]v·
HWPHNOH PHûJXO LNHQ KDVWDKkQH YH GLVSDQVHULPL]LQ ELU oRN JD\UL
PVOLPYDWDQGDûODUÖPÖ]ÖQWHVHOOLYHûLIkDUDGÖNODUÖELUPHOFH·VÖøÖQDN
ROGXøXQX WDKGvVL QLPHW NDELOLQGHQ ]LNU HGHUNHQ EX NH\À\HWLQ
&HQHYUH%H\QHOPLOHO6DOvEL$KPHU.RPLWHVL·QLQQD]DUÖÖWWÖOk¶ÖQD
YkVÖOROPDVÖQÖûLGGHWOHDU]XHGHUGLN
52
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
%LO·kKLUH 1LVDQ M. 1921 WkULKLQGH OkøY HGLOHQ KDVWDKk
QHQLQ NkIIHL OHYk]ÖPÖ 7UDE]RQ 9LOk\HWL·QH GHYU YH LKGk KHGL\H
ROXQPXûWXU
'|UGQFùPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL
$NKLVDU·GD WHHVVV HGHQ EX KH\·HWLQ YD]vIHVL HYYHO HPLUGH LkûH
OHYk]ÖPÖVÖKKkWYHHû\kKXVVXQGDPXKkFLUvQYHPXKWkFvQH\DUGÖP
HWPHNWHQLEkUHWLNHQùVWDQEXOLûJDOLQLPWHkNLSELUVUHWLUHVPL\HGH
RUGX JLEL GûPDQD NDUûÖ PHPOHNHWL PGkIDD HGHQ .XYk\L 0LOOL\H
PIUH]HOHULQLQKLGHPkWÖVÖKKv\HVLQLVÖKKvKL]PHWOHULQLGDKLGHUXKGH
HWPLûWLU
$NKLVDU+H\·HWL·QLQGHYUHLID·kOL\HWLRQELUD\GHYDPHWPLûYHEDûOÖFD
$NKLVDUPHUNH]LQGHELUGLVSDQVHUELUGHKDVWDKkQHNûkGH\OHPLûWLU
%XKDVWDKkQHPDKDOOvEHOHGL\HVLQLQRQG|UW\DWDNOÖKDVWDKkQHVLQL\]
\DWDøDLEOkøHGLOPHNVUHWL\OHWHûNvOROXQPXûPXKkFLUvQYHED¶GHKX
PHFUKvQWDKWÖWHGkYv\HDOÖQPÖûWÖU
'LVSDQVHUH\HYPvPUkFDDWHGHQKDVWDODUÖQDGHGLDUDVÖQGD
WHPHYYoHWPHNWHVH\UHWPHNWH ROXS KDVWDODU HNVHUL\H PXKkFLUvQ YH
N|\OPXKWkFvQROGXøXJLEL.XYk\L0LOOL\HHIUDGÖQGDGDELULQ]LEkWL
DVNHULDOWÖQGDPXQWD]DPDQIUHQJvYHVÖWPDWHGkYvVLQHPD]KDURODQODU
SHNoRNWXU
+H\·HWGLVSDQVHUWHGkYvVLDUDVÖQGDIUHQJLYHVÖWPDPFkGHOHVLQH
GHKD\OLHKHPPL\HWDWI HGHUHNQHRVDOYDUVDQ"YHFL\YHWHGkYvVLWDWEvN
HWPLûWLU
+H\·HWLQ6RPD.ÖUNDøDoND]DODUÖQDGRøUXWHYVv¶LID·kOL\HWHGHUHN
6RPD·GD \LUPL \DWDNOÖN ELU KDVWDKkQH NûkG HWWLøLQL YH R FLYkUGDNL
PXKDFLULQH\HYPL\HWHY]vkWÖVUHWL\OHPXkYHQHWHWWLøLQLGH]LNUHWPHN
Ok]ÖPGÖU
'ûPDQ LVWLOkVÖQGDQ NDoDQ YDWDQGDûODUÖPÖ]ÖQ DGHGL JLWWLNoH
oRøDOPDNWDYHEXQODUÖQ%DOÖNHVLU·GHWHNkVI HWPHNWH\RøXQODûPDNWD
53
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
ROPDVÖQD]DUÖGLNNDWHDOÖQDUDNRUDGD\HYPvELQNLûL\HELUNDS
VÖFDN \HPHN YHUHELOHFHN ELU kûKkQH WH·VvV ROXQPXû YH EX DûKkQH
0DUWM. 1920·GDQ%DOÖNHVLU·LQLûJDOLQHNDGDUGHYkPHWPLûWLU
+H\·HWLQ]DPDQÖID·kOL\HWLQGHRFLYkUGDEXOXQDQPXKkFLUvQDUDVÖQGD
LNLWLIRVYDNDVÖ]XKUHWPHVL]HULQHGHUKkOELUWDWKvUWHPL]OHPH\ÖNDPD
PHUNH]L \DSÖODUDN .XYk\L 0LOOL\H HIUDGÖ WDWKvU ROXQPXûODUGÖU NL EX
VUHWOH WLIRV YDNk\LL PQIHULW RODUDN NDOPÖûWÖU 1920 VHQHVLQLQ
+D]LUDQÖQGD<XQDQ2UGXVX·QXQLOHULKDUHNHWL]HULQH$NKLVDUGûPDQ
HOLQHJHoPLûKH\·HWGûPDQÖQVDYOHWLKQUL]kQHVLNDUûÖVÖQGDHû\kYH
OHYk]ÖPÖQÖRUDGDWHUNHGHUHN %DOÖNHVLU%XUVD]HULQGHQ(VNLûHKLU·H
ELQWUOP]kKHPOHYkVÖORODELOPLûWLU
%HûLQFLùPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL
1919 VHQHVL 0D\ÖVÖQGD ù]PLU <XQDQOÖODU WDUDIÖQGDQ LûJDO
HGLOPLûYHGokUÖ]XOPRODQDKkOLLùVOkPL\H·QLQGkKLOLPHPOHNHWH
GRøUXLOWLFkYHPXKkFHUHWLYkNv¶ROPXûWX
0HVNHQ YH PH·YkODUÖQÖ WDPDPÖ\OD oÖSODN GHQHELOHFHN ELU
KDOGH WHUN HGHUHN ELQ PLKQHW YH PHûDNNDWH GokU RODQ EX ]DYDOOÖ
YDWDQGDûODUÖPÖ]ÖQ WHKYvQL LKWL\kFkWÖ LKWL\kFODUÖQÖQ NROD\ODûWÖUÖOPDVÖ
+LOkOL$KPHU·LQPXNDGGHVYD]vIHOHULQGHQELULLGL0DQHYvHOHPOHUH
LQ]LPkPHGHQHNOHQHQPkGGv\RUJXQOXNODU\RNVXOOXNODUEXUDGDED]Ö
KDVWDOÖNODUÖQGD]XKUXQDVHEHEL\HWYHUPLûWLU
%X VHEHEOH kFLOHQ ELU KH\·HW WHûNvO YH L¶]kPÖQD NDUDU YHULOPLû YH
oWDEvEYHELU VWDML\HULOHELUNDoKDVWDEDNÖFÖGDQPUHNNHSRODUDN
WHûNvOHGLOHQEXKH\·HW¶%HûLQFL1D]LOOLùPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL·QkPÖ\OD
1D]LOOL·\HD]vPHWYH1919VHQHVL(\OO]DUIÖQGDvIkLYD]vIH\H
PXEkûHUHWH\OHPLûWLU
(YYHOk 1D]LOOL·GH ELU GLVSDQVHU WH·VvV LOH KDVWDODUÖQ WHGkYvVLQH
oDOÖûÖOÖUNHQ GLøHU WDUDIWDQ GD PXKWkFvQH oDPDûÖU HOELVH HU]kN
WHY]v¶kWÖQDEDûODQPÖûWÖU
54
55
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
+LOkOL$KPHU%HúLQFLøPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL1k]LOOL0XKkFLUvQ+DVWDKkQHVL
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
+LOkOL$KPHU·LQø]PLU·GH0XKWkFvQH0XkYHQHWLøQWLEkkWÖQGDQ
$QFDNRKDYkOvGHPLNWDUÖ\]ELQNLûL\HWDNDUUXEHGHQPOWHFLOHULQ
\DOQÖ]1D]LOOL·GHGHøLOFLYkUND]kYHQDKL\HOHUGHGHD¶]DPvNHVkIHWOH
PWHNkVLI ROGXNODUÖ QD]DUÖ GLNNDWH DOÖQDUDN KH\·HWLQ WDNVvPL
ID¶kOL\HWLQHLKWL\kFJ|UOPûYH<HQLSD]DULOH.RoDUOÖQDKL\HOHULQGH
GHELUHUGLVSDQVHUWH·VvVROXQPXûWXU
'ûPDQLVWLOkVÖQDNDUûÖPHPOHNHWLPGkIDDYHPXKkID]DPDNVDGÖ\OD
VLOkKD VDUÖODQ YH PHD Kk]k KHQ] WD¶YL]kWÖQ LEWLGk·VÖQGD EXOXQPDN
KDVHEL\OHWHûNvOkWÖVÖKKv\HGHQPDKUPEXOXQDQ.XYk\L0LOOL\H·\HGH
HF]k\LWÖEEL\HL¶WkVÖVUHWL\OHLONPXkYHQHWvIkNÖOÖQPÖûLGL
$\QÖ]DPDQGDPDKDOOLLKWL\kFÖQYXV¶DWLNDUûÖVÖQGDKH\·HWLQWHûNvOkWÖQÖ
GDWHYVv¶HO]PKLVVHGLOHUHNLNLWDEvEGDKDWD¶\vQYHL¶]kPROXQPXûWX
7HûHNNOYHWHHVVVHGHQFHSKHGHQPWHPkGL\HQPHFUKYHKDVWD
HIUkGÖQYUGXQDYHûLGGHWOHKXOOHGHQNÖûÖQPXKkFLUvQDUDVÖQGDNL
KDVWDOÖNODUÖJQGHQJQHDUWÖUPDVÖQDELQkHQKH\·HWHLNL\]\DWDNOÖELU
KDVWDKkQHNûkGÖLoLQPH·]QL\HWL¶WkVÖQDO]PKLVVHGLOPLûWL
56
$\G×Q·×QLOoHVL
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
+DVWDKkQH KH\·HWL D¶]kVÖQÖQ KVQL JD\UHWL\OH RQ JQ LoLQGH
YH KLoELU QRNVDQ ROPDPDN ûDUWÖ\OD WH·VvV HGLOHUHN KDVWD NDEXOQH
EDûODPÖûYHGDKDLONJQOHUGHQL·WLEkUHQEWQ\DWDNODUKDVWDYH
PHFUKYHPXKWkFÖWHGkYvEvokUHOHUOHGROPXûLGL
%LUPGGHWVRQUD1D]LOOL·GHYHdLQH·GH0XKkFLUvQ0GUL\HWL
8PPv\HVL·QH kLG RODUDN WH·VvV HGLOHQ KDVWDKkQHOHUGH KDVEH·OLFkE
GHYUDOÖQPÖûYHKH\·HWLQR]DPDQNLPHVkvWHûNvOkWÖûXûHNOLLNWLVkS
H\OHPLûWLU
1D]LOOL·GH \DWDøÖ LKWLYk HGHQ KDVWDKkQHOHUOH ELUL HPUk]Ö
GkKLOL\H\HYHGLøHULHPUk]ÖKkULFL\H·\HWDKVvVHGLOHQLNLGLVSDQVHU
dLQH·GH(OOL\DWDNOÖELUKDVWDKkQHYHELUGLVSDQVHU
.RoDUOÖ·GD2Q\DWDNOÖELUUHYLULOHELUGLVSDQVHU
<HQLSD]DU·GD%LUGLVSDQVHU
.|ûN1DKL\HVL·QGH%LUGLVSDQVHU
+LOkOL$KPHU%HúLQFLøPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWLÇúKkQHOHULQGHQ
.RoDUO×$\G×Q·DEDùO×LOoH
.|üN$\G×Q·DEDùO×LOoH
57
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
%DO\DQEROX·GD%LUGLVSDQVHU
+H\·HWEXWDU]GDWHYVv¶ID¶kOL\HWL\OHYD]vIHLLQVkQL\HVLQLvIkH\OHPHNWH
LNHQRVÖUDGDYXN¶EXOkQKDUHNkWÖKDUEL\HQHWvFHVLQGHFHSKHGDKD
JHUL\HDOÖQPÖûYHKH\·HWGHPXKkFLUOHUYHPOWHFLOHUNkÀOHVLQLWD¶NvS
HGHUHNPHUNH]LQL'LQDU·DQDNOHWPLûWLU
<HYPL\H\]OHUFHKDVWD\DWHY]v¶LûLIkHGHELOHFHNWDU]GDQLKk\HWVL]
JD\UHWOHUOH WH·VvV HGLOHELOPLû RODQ WHûNvOkW EL·]]DUUH LQKLOkO HWPLû
GDøÖOPÖûYHKHUûH\H\HQLGHQEDûODPDNO]PXEDûJ|VWHUPLûWL+H\·HW
D¶]DVÖJHUHNKDONÖQYHJHUHNHUNkQÖKNPHWLQQD]DUÖWDNGvUYHVLWk\LûLQL
|YûQFHOEHGHFHNVUHWWHYD]v\HWLQvFkEHWWLUGLøLL¶WLGDOYHID¶kOL\HWL
WDPDPHQLEUk]HGHUHNGHUDNDEKkOHQD]DUDQ\HQLGHQWH·VvVLWHûNvOkWLOH
VDUIÖPHVkv\HEDûODPÖûODU'LQDU·GD\LUPLG|UWVDDW]DUIÖQGDFHSKHLoLQ
RWX]\DWDNOÖELUKDVWDKkQHYHNDVDEDQÖQEWQVRNDNODUÖQÖYHFLYkUGDNL
WDUODODUÖ NÖUODUÖ GROGXUDFDN PHUWHEHGH P]GDKLP YH PWHNkVLI RODQ
POWHFLOHULoLQGHELUGLVSDQVHUDoÖOPÖûWÖU
'HQL]OL·GH 1D]LOOL·GHQ NXUWDUÖODELOHQ PDO]HPHQLQ ELU NÖVPÖ\OD
WH·VLV HGLOHQ LNLQFL ELU GLVSDQVHU ELOk WHIUvN ÖUN YH PH]KHS NDGÖQ
oRFXN YH LKWL\DU \]OHUFH KDVWD\D \HWLûPHN LoLQ JHFHOL JQG]O
oDOÖûÖ\RULGL+DUHNkWÖ+DUEL\HKDVHEL\OHWDEL¶vELUNDUÖûÖNOÖNLoLQGH
EXOXQDQ EX PHQkWÖNWD PÖQWÖNDODUGD ELU DQGD ID¶kOL\HWH JHoHQ EX
P·HVVHVkWÖQ PHVVHVHOHULQ WH·PvQ HWWLNOHUL Ik·LGH D]vP ROPXûWXU
ùKWL\DFÖQHQûHGvGROGXøXELUVÖUDGDPHFUKvQLDVNHUL\\H\HNDSÖVÖQÖ
DoDQ 'LQDU +DVWDKkQHVL FHSKH NXPDQGDQODUÖQÖQ WDKVvQ EHøHQL YH
WHûHNNUOHULQL GD¶YHW HWPLû YH IDkOkQ LODo WHY]v¶ HGHQ GLVSDQVHUOHU
GH KHU WUO LPGkWWDQ PDKUP NDOGÖNODUÖQÖ ]DQQHGHQ EvokUH
POWHFLOHUHûHINDWYHLQVDQL\HWLGDLPDNHQGLOHUL\OHEHUkEHUROGXøX
LWLPDGÖQÖWHONLQH\OHPLûWLU 'LQDU·ÖQKHPNoNELUNDVDEDROPDVÖ
KHP GH FHSKH\H ]L\kGH NDUvE oRN \DNÖQ EXOXQPDVÖ KDVHEL\OH
POWHFLNDÀOHOHULHNVHUL\HWOH%XUGXUYH$QWDO\DWDUDÁDUÖQDWHPk\O
HWWLNOHULQGHQ GHUKkO %XUGXU·D HOOL \DWDNOÖ ELU KDVWDKkQH DoÖOPÖû YH
RVÖUDGDED]ÖHPUk]ÖYHEkL\HYXNX¶DWÖJ|UOHQ$QWDO\D·GDGDKLELU
ODERUDWXYDUYHELUGLVSDQVHUWH·VvVROXQPXûWXU
58
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
+DUELQûHGvGYHDWHûOLVkKDODUÖQGDYHVHIkOHWIHOkNHWLOHSHQoHOHûHQ
SHUvûkQYHPX]WDULSLQVDQNWOHOHUL\OHGROXRODQFHSKHJHULOHULQGH
KH\·HWLQEXHVQDODUGDVDUI HWWLøLPHVkvQD]DUÖWDNGvULOHJ|UOGøQGHQ
6ÖKKv\H YH 0XkYHQHWL ùFWLPkL\H 9HNkOHWL WDUDIÖQGDQ EHU YHFKL kWv
WDKUvUkWLOHLEOkøÖWHûHNNUHGLOPLûWLU
“Hilâl-i Ahmer Beşinci İmdâd-ı Sıhhî Hey’et-i Riyâsetine;
İlim ve fennin fezâ’il-i müşfikânesini Nazilli ve civârındaki muhâcirîne
en maddi şekillerde ve en insâniyyet-kârâne bir mebzûliyet ve ulviyetle
takdîme muvaffak olarak oralardaki binlerce muhtâc-ı mu‘avenet
(yardıma muhtaç) vatandaşlarımızın müsâade-i imkân dâhilinde
elemlerini tahfîf kudretini gösteren Hilâl-i Ahmer Hey’etini terkîp eden
zât-ı vâlalarıyla rüfekâ-i mesâîlerine kalbî ve samimî teşekkürlerimi
takdîm etmekte pek derîn bir hazz-ı rûhî duymaktayım.
Hürmet ve takdîrlerimin bütün arkadaşlarıma tebliğine delâlet
edilmesini bi’l-hassa ricâ ederim efendim.”
+H\·HWH kLG PHVVHVkWWDQ HNVHULVLQLQ 0HQGHUHV KDYkOvVLQGH
EXOXQPDVÖKDVHEL\OHEXVÖUDODUGD+H\·HWL0HUNH]LGHHYYHOkdLQH·\HYH
ELO·kKLUH6|NH·\HQDNLOHGLOPLûWL7HûNvOkWÖQVRQDOGÖøÖûHNLOû|\OH\GL
$QWDO\D
%XUGXU
'HQL]OL
dLQH
6|NH %DøDUDVÖ
.RoDUOÖ
%R]GRøDQ
<HQLSD]DU
%LUODERUDWXYDU
%LUGLVSDQVHU
(OOL\DWDNOÖELUKDVWDKkQH
%LUGLVSDQVHU
%LUGLVSDQVHU
2WX]\DWDNOÖELUKDVWDKkQH
%LUGLVSDQVHU
%LUGLVSDQVHU
2Q\DWDNOÖUHYLUYHELUGLVSDQVHU
%LUGLVSDQVHU
2Q\DWDNOÖUHYLULOHELUGLVSDQVHU
59
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
$QWDO\D'LVSDQVHULPL]LQ+DVWDODUÖQGDQ6ÖWPDOÖdRFXNODU
%X KDYkOvGH LON ]DPDQODUGD \] ELQH NDUvE \DNÖQ ELU \HNQ
WHûNvOHGHQPOWHFLOHULQ\DYDû\DYDûLPNkQYHYHVkLWEXOGXNoDGDKD
LoHULOHUH GRøUX oHNLOLS PXKWHOLI PHQkWÖNWD \HUOHûPHOHUL KDVHEL\OH
PLNWDUODUÖWDKPvQHQHOOLELQHLQPLûQLKk\HWEXPLNWDUWHGULFLVUHWWH
GDKD ]L\kGH WHQH]]O HWPLû EXOXQPDNOD RQD QD]DUDQ KH\·HWLQ
WHûNvOkWÖ GD WHQNvV HGLOHUHN %XUGXU +DVWDKkQHVL PDO]HPHVLQLQ
E\NELUNÖVPÖ\ODFLKHWLDVNHUL\\H\HGHYLUYH<HQLSD]DU·DYHULOHQ
%R]GRøDQ YH %DøDUDVÖ GLVSDQVHUOHUL ODøY ROXQPXûWX %|\OHFH
PHVkvQLQGHYDPÖKHQJkPÖQGDYHKH\·HWLQvIkLYD]vIH\HLEWLGk·UÖQÖQ
WDP\LUPLG|UGQFD\ÖQGD$I\RQNDUDKLVDU.WDK\D(VNLûHKLUYH
6DNDU\DPXKkUHEkWÖEDûODPÖûYHEXPXKkUHEkWDVDKQHRODQPHQkWÖN
JHULVLQGH GDKD KDG YD]v\HWOHU KXGXV\OH GDKD PVWD¶FHO YH YkVL¶
PHVkvQLQ O]PÖ YFEX ]DUXUHWLQLQ KXVOQH ELQkHQ %XUGXU
$\G×Q·×QLOoHVL
$\G×Q·×QLOoHVL
6|NHLOoHVLQLQEHOGHVL
60
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
$QWDO\DYH0HQGHUHV·LQFHQEKDYkOvVLQGHLFUkLID·kOL\HWHGHQ
%HûLQFL+H\·HWLQYD]vIHVLQHKLWkPYHUPHNPHFEUL\HWLKkVÖOROPXûWXU
<DOQÖ] EWQ $QDGROX·QXQ VÖKKv\H QRNWDL QD]DUÖQGDQ ELU KDVWDOÖN
NDSÖVÖ KDOLQGH EXOXQDQ $QWDO\D·GDNL ODERUDWXYDU YH GLVSDQVHU LEND·
HGLOPLûGHYDPOÖKDOHJHOPLûYHEXGLVSDQVHUHO\HYPKkOLID·DOL\\HWWH
EXOXQPXûWXU
+LOkOL$KPHU%HûLQFLùPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWLPGGHWLID·DOL\\HWLQL
WHûNvOHGHQLNLVHQH]DPDQ]DUIÖQGDKDVWDKkQHOHUGHoELQHNDUvEKDVWD
YHPHFUKWHGkYvHWPLûGLVSDQVHUOHULQGHPOWHFL\LPX¶k\HQH
YHLFkEHGHQHGYL\H\LLODoODUÖL¶WkH\OHPLûWLU
$QWDO\D·GDNLODERUDWXYDUGDELQOHUFHPXk\HQkWYHWDKOvOkW\DSÖOPÖû
YH EX WH·VvVLPL] VD\HVLQGH KDON KHU KDQJL ELU WHUHII¶L KDUDUHWWH
KDUDUHWLQ\NVHOPHVLQGHNoNELUFDPNÖUÖøÖ]HULQHEL]]DWDOGÖøÖNDQÖ
GHUKkOJHWLULSPXk\HQHHWWLUHFHNPHUWHEHGHIHQQLQNÖ\PHWLQLWDNGvUH
DOÖûPÖûWÖU
+H\·HWLQ PHVkvVLQH QLKk\HW YHULOPHVL KDNNÖQGD GLVSDQVHUOHULQ
WH·VvV HGLOPLû ROGXNODUÖ PDKkOOHUGHQ YkULG RODQ PWHDGGLG
PUkFDDWODU+LOkOL$KPHU·LQPHVkvVLYHID·DOL\\HWLQLQQHPHUWHEHGH
PD]KDUÖWDNGvUROGXøXQXLEUk]HWPHNKDVHEL\OHFHPL\HWLPL]LoLQ
PHGkUÖLIWLKkUELUHUYHVvNDWHûNvOHGHU
$OWÖQFÖùPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL
$ODûHKLU·GHWHHVVVHGHQEXKH\·HWPHVkvVLQHVHNL]D\NDGDUGHYDP
HWPLûWLU %X PGGHW ]DUIÖQGD $ODûHKLU YH 6DOLKOL·GH ELUHU GLVSDQVHU
NûkGROXQPXûEXGLVSDQVHUOHUGHNDGDUIXNDUDYHPXKWkFvQ
WHGkYvHGLOPLûWLU
%XQGDQ EDûND KH\·HW RUDGD KNP IHUPk RODQ VÖWPD\D NDUûÖ
OkND\G NDOPD\DUDN VH\\DU ELU WDEvE YkVÖWDVÖ\OD N|\OHUH PHFFkQHQ
NLQvQWHY]v¶HWPLûWLUNLEXPGGHW]DUIÖQGDNLQvQVDUÀ\DWÖDOWPÖûEHû
NLOR\DEkOLøROPXûWXU
61
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
+H\·HWVRQoD\]DUIÖQGD\]\DWDNOÖNLNLKDVWDKkQHNûkG
HWPLûWLU%XKLGHPkWÖVÖKKv\HGHQEDûNDoELQLPWHFkYL]IXNDUDYH
PXKkFLUvQHLNLD\RQJQN|PUWHY]v¶HGLOPLûWLU
$ODûHKLU·LQ+D]LUDQM. 1920·GD<XQDQOÖODUWDUDIÖQGDQLûJDOL
HVQDVÖQGD +H\·HWL +LOkOÖ $KPHU KkL] ROGXøX EH\QHOPLOHO VÖIDW
YH YD]·L\HWLQH JYHQHUHN $ODûHKLU·GH NDOPÖû HWLEEk GRNWRUODUÖ YH
PH·PUvQLPHPXUODUÖ<XQDQOÖODUWDUDIÖQGDQHVLUHGLOPLûWLU%LO·kKLUH
R VÖUDGD 7UDE]RQ·GD YD]vIHL LQVDQL\HWNkUkQH \HULQH WHûYLNkW YH
WDKULNkWÖVL\kVL\HGHEXOXQDQ<XQDQ6DOvEL$KPHUKH\·HWL\OH%\N
0LOOHW 0HFOLVL +NPHWL WDUDIÖQGDQ YkNv¶ RODQ WHûHEEV ]HULQH
PEkGHOHHGLOPLûWLU
$GDSD]DUÖ·QGD+LOkOL$KPHU6HNL]LQFLøPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWLELQkVÖ
6HNL]LQFLùPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL
7HûUvQLVkQv0.DVÖPWkULKLQGH<DORYD·GDQJHOHQ
<XQDQ NÖW¶kWÖ WDUDIÖQGDQ .DUDPUVHO .D]DVÖ GkKLOLQGH \LUPL EHû
N|\QLKUkNHGLOPHVL\DNÖOPDVÖYHEX\]GHQEvokUHN|\OOHULPL]LQ
62
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
E\NELUVHIkOHWYHPDKUPL\HWHPDUX]NDOPDODUÖKDVHEL\OH+LOkOL
$KPHU0HUNH]L8PPvVL·QGHQEXIHOkNHW]HGHOHULLkûHYHKDVWDODUÖQÖ
WHGkYv HWPHN ]HUH .DUDPUVHO 6HNL]LQFL ùPGkGÖ 6ÖKKv +H\·HWL
J|QGHUPLûYH+H\·HW$QDGROX·\DGXKOQPWHkNLSEL·WWDEL
$QNDUD0XUDKKDVOÖøÖHPULQHJLUPLûWLU
$GDSD]DUÖ+LOkOL$KPHU6HNL]LQFLøPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWL+DVWDKkQHVL·QGHQ%LU.R÷Xú
%X KH\·HW úXEDW LEWLGk·VÖQD NDGDU ELQ NDGDU DKkOL\L LkûH
YH KDVWDKkQHVLQGH PHFUK YH KDVWDODUÖ WHGkYv HWPLûWLU %D·GHK
.DUDPUVHO·GH ELU GLVSDQVHU DoÖOÖS ID·kOL\HWH EDûODPÖûWÖU 'LøHU
WDUDIWDQúXEDWM. 1921·GH.RFDHOL.XPDQGDQOÖøÖ·QÖQWDOHEL
]HULQH \] HOOL \DWDNOÖ RODQ (ûPH 0HYNv +DVWDKkQHVL·QLQ LGkUHVL
GDKL 6HNL]LQFL +H\·HW WDUDIÖQGDQ GHUXKGH HGLOPLûWLU %XUDGDNL
ID·kOL\HWLPL]0D\ÖVDNDGDUGHYDPHWPLûYHEXPQkVHEHWOHKH\·HW
NXPDQGDQOÖøÖQELUNÖW¶DWDNGvUQkPHVL\OHWDOWvI HGLOPLûWLU
%X HVQDGD J|UOHQ O]P ]HULQH *H\YH·GH GDKL ELU GLVSDQVHU
DoÖOPDNOD EHUkEHU %DKoHFLN YH 'HøLUPHQGHUH·GH VH\\kU GRNWRU
YH NoN VÖKKv\H PH·PUODUÖ YkVÖWDVÖ\OD PXKkFLUvQ YH PHFUKvQH
PXkYHQHWLOk]ÖPDGDEXOXQPXûWXU
63
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
*H\YH·GHPHYFGELUGLVSDQVHUGHQPkDGk7HPPX]·GDRWX]
\DWDNOÖELUPHFUKvQKDVWDKkQHVLNûkGHGLOGL%LO·kKLUHEXKDVWDKkQH
\LUPL EHû \DWDNOÖ RODUDN $GDSD]DUÖ·QD QDNLO YH RUDGD WH·VvV
ROXQGX7HPPX]WkULKLQGHGHù]PLW·WHLNLQFLELUGLVSDQVHUDoÖOGÖ
(\OOGH$GDSD]DUÖ+DVWDKkQHVLPHYFGXHOOL\HLEOkøROXQGX
%X KH\·HW %LOHFLN /HINH 6DoL .D\QDUFD <HQLûHKLU FHSKHOHULQGH
EXOXQDQ NÖW¶DWÖ PXKWHOLIH\H HGYL\H LODoODU YH PHYkGÖ WLPkUL\H yara
WHGDYLPDO]HPHOHULJ|QGHUPLûROGXøXJLELVÖWPDVÖSHNPHE]ORODQEWQ
EXKDYkOvPXKWkFvQDKkOLVLQHPXKWHOLI ]DPDQODUGDNvQvQWHY]v¶HWPLûWLU
$GDSD]DUÖYHKDYkOvVLQGH+LOkOL$KPHUFH\DSÖODFDNLûNDOPDGÖøÖ
DQODûÖOGÖøÖQGDQEXKH\·HWLQHû\DYHOHYk]ÖPÖQGDQELUNÖVPÖPKLPL
PDKDOOvKNPHWKDVWDKkQHVLQHWHUNYHWHEHUUX¶ROXQDUDN7HûUvQLVkQv
0.DVÖPWkULKLQGHKH\·HWLQOkøYÖQDNDUDUYHULOPLûWLU
+H\·HWLQVkKDLID·DOL\HWLQGHSHNNÖ\PHWGkUPXkYHQHWOHULVHENHGHQù]PLW
0XWDVDUUÖIÖ6DDGHWWLQ%H\HIHQGL·\HEXUDGDWHûHNNUYD]vIHDGGHGHUL]
%LOHFLNùPGkG+H\·HWL
ùNLQFL ùQ|Q +DUEL GHYkP HGHUNHQ 6|øW %LOHFLN %R]|\N
ùQ|Q LOH N|\OHULQLQ <XQDQOÖODU WDUDIÖQGDQ PXQWD]DP ELU VUHWWH
\DNÖOPDNWD ROGXøXQX UHVPv UDSRUODUGDQ KDEHU DOÖ\RUGXN )L·OKDNv
NDGûPDQÖQULF¶DWLYHRUGXPX]XQLOHULKDUHNHWL]HULQHLVWLKEDUkWÖ
YkNL¶DQÖQWDPDPÖ\ODGRøUXROGXøXYHN|\OOHULQGDøODUDLOWLFkHWWLNOHUL
YHSDUDVÖ]oÖSODNDoELUKDOGHEXOXQGXNODUÖDQODûÖOPÖûWÖU
+LOkOL$KPHUEX]DYDOOÖODUDGDGHVWLPXkYHQHWYHûHINDWL\DUGÖP
YH ûHINDW HOLQL X]DWPDNWD WHHKKU HWPHPLû JHFLNPHPLû KHPHQ ELU
KH\·HWLLPGkGL\HWHûNvOHGHUHNWDKUvEHGLOHQPHQkWÖNDJ|QGHUPLûWLU
%XKH\·HWH%LOHFLNPHEVX2VPDQ]kGH+DPGv%H\31UHIkNDWHGHUHN
EH]OLPXkYHQHWH\OHPLûWLU
+DPGL%H\$KPHW+DPGL$NVR\ú]PLUúVWDQEXO*D]HWHFLRODQ+DPGL%H\
, '|QHP %LOHFLN (UWXùUXO ,, ,,, ,9 YH 9 G|QHPOHUGH ú]PLU 0LOOHWYHNLOL RODUDN 7%00·GH
J|UHY\DSW×
64
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
+H\·HW EHUkEHULQGH OLUD NLOR XQ WHQHNH SHWURO
NDWoDPDûÖUJ|WUPûWUùPGkG+H\·HWLYD]vIHVLQLKDNNÖ\OD
J|UHELOPHNLoLQHYYHOkWDKUvEHGLOHQPHQkWÖNGDWHWNvNkWLFUkVÖ\ODIHOkNHW
YH VHIkOHWLQ GHUHFHVLQL DQODPDN YH EX VUHWOH HQ ]L\kGH PXKWkFÖ
PXkYHQHWRODQODUÖQPLNWDUÖQÖWHVELWHWPHNO]PXQXKLVVHWPLûWLU
<XQDQOÖODUWDUDIÖQGDQ\DNÖODQ%LOHFLNùHKUL·QGHQ%LU0DQ]DUD
+LOkOL$KPHU+H\·HWLM.1921VHQHVL0D\ÖVLEWLGDVÖQGD\DQL
KDUELQKDIWDVÖQGD%LOHFLN·WHEXOXQX\RUGX'DKDKHQ]KDUSDVkUv]kLO
ROPDPÖûDKkOLWDPkPHQûHKUHDYGHWHWPHPLûWL
%LOHFLNE\NELU\DQJÖQWDUODVÖKkOLQLDU]HGL\RUGX
úHKLUKHPHQNkPLOHQGHQHFHNNDGDU\DQPÖûKDUDSROPXûWX%X
PDKDOOHUGH\DQJÖQKkOkLoLQLoLQGHYDPHGL\RUKDUDEHOHULoLQGHNO
ROPXûLQVDQFHVHWOHULW\OHULUSHUWL\RUGX
%LU \DQGD EWQ PkPHOHNLQL ND\ÖS HWPLû ELU NDGÖQ LKWL\DU ELU
VDNDOOÖKHQ]DWHûLWWHQHYLQLQNOOHULNDUûÖVÖQGDDøOÖ\RUGLøHUWDUDIWD
ED]HQELUNDoNDGÖQYHED]HQELULKWL\DUHUNHøLQJ|]\DûODUÖ\OD\DQJÖQ
65
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
KDUkEHOHUL DUDVÖQGD HYOHULQLQ \ÖNÖN GXYDUODUÖQÖ DUÖ\RUGX %XQODUÖQ
\DQÖQGD GD D\DNODUÖ oÖSODN NoN oRFXNODU NOOHU LoLQGH \DQPÖû
EXøGD\ WDQHOHUL WRSOX\RUODUGÖ úHKLUGH \L\HFHN QkPÖQD KLoELU
ûH\NDOPDPÖûKHSVL\DQPÖûWÖ+DONGDøODUGDRWODUODWD¶vûHWWLNOHULQL
EHVOHQGLNOHULQLYHELUKDIWDGDQEHULKLoHNPHN\]J|UPHGLNOHULQL
V|\O\RUODUGÖ <XQDQOÖODU EXQODUÖQ KD\YkQkWÖQÖ GD JDVS HGLS
J|WUPûOHUGL 6HIkOHW YH IHOkNHW EX ]DYDOOÖODU DUDVÖQGD PXKWHOLI HPUk]ÖQKDVWDOÖøÖQ]XKUXQDGDVHEHEL\HWYHUPLûWL
+NPHW ûHKUH \HQL DYGHW HWPLûWL +H\·HW KHPHQ KNPHWOH
WHPkVDJLULûHUHN\DSÖODFDNPXkYHQHWLQûHNLOYHVUHWLLFUkVÖQÖWDNUvU
YHWHVEvWHWPLûYHHQ]L\kGHPXKWkFÖPXkYHQHWRODQ%LOHFLN.SO
ùQHJ|O %R]|\N ùQ|Q $OLEH\G] <D\OD $NoDSÖQDU <HQLûHKLU
6DUD\FÖN<DUKLVkU6|øW=H\YH6ÖUDFDN|\OHULQL\HJkQ\HJkQELUHU
ELUHUGRODûDUDNYHKHUNHVLQNHQGLKLVVHVLQLNHQGLVLQHWHVOvPHWPLûWLU
+LOkOL$KPHU·LQEXNoNPXkYHQHWLQGHQSHN]L\kGHPWHKDVVÖV
YHPWHûHNNLURODQ6|øWYHùQHJ|ODKkOLVLKH\·HWHPUkFDDWHGHUHN
GLøHUN|\OHUHPDKVVWHY]vkWHû\DVÖQÖYkVÖWDODUÖ\ODQDNLOHWPH\HKk]ÖU
ROGXNODUÖQÖELOGLUPLûOHUGLU
*|UGHVùPGkG+H\·HWL
*|UGHV oQF GHID RODUDN GûPDQ LûJDOL DOWÖQGD NDOPÖû LGL
'ûPDQ EX HVQDGD DKkOLQLQ ]vNÖ\PHW GHøHUOL Hû\DVÖQÖ ]DSW HWPLû
KD\YkQkWYHPHYkûLVLQLJ|WUPûW6RQGHIDoHNLOLUNHQGH*|UGHV·L
FLYkU N|\OHUL\OH EHUkEHU \DNPÖû KDUDS HWPLû LGL +DONÖQ Do VHIvO
\DQJÖQKDUDEHOHULQGHNDOPÖûROGXøXUHVPHQKDEHUYHULOPLûWL
+LOkOL $KPHU EX ]DYDOOÖODUD \DUGÖP HWPHN ]HUH KHPHQ ELU
KH\·HWL LPGkGL\H WHûNvO HGHUHN *|UGHV·H J|QGHUGL %X KH\·HWH E\N
PXKDUULUOHULPL]GHQHGvELPXKWHUHP<DNXS.DGUL%H\HIHQGLGHUHIkNDW
û|KUHWOL HGHEL\DWo×ODU×P×]GDQ VL\DVHWoL YH GLSORPDW <DNXS .DGUL .DUDRVPDQRùOX .DKLUH
úVWDQEXO
66
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
HWPLûOHUGL6DUXKDQPHEVODUÖQGDQ5HûDG33YHgPHU/WIv34%H\OHUGH
KH\·HWHUHIkNDWHGHUHND¶]DPvPXkYHQHWOHULE]kOHWPLûOHUGLU
+H\·HW*|UGHV·WHIHFLELUPDQ]DUkLPkWHPYHIHOkNHWNDUûÖVÖQGD
EXOXQPXûWXU.|\GH\DQPDPÖûKLoELUHYNDOPDPÖûWÖ+HUNHVGXYDU
NHQDUODUÖQGDDøDoODUGDQ\DSWÖNODUÖoDGÖUODULoLQGHEDUÖQPDNLVWL\RUODU
%XQODUGDQHNVHULVLDoOÖNWDQED\JÖQELUKDOGH\DWÖ\RUGX
<XQDQOÖODUWDUDIÖQGDQ*|UGHV·WH%DEDODUÖgOGUOHQdRFXNODU
(YL \DQPÖû Hû\DVÖ PDKYROPXû KD\YkQkWÖ JDVS HGLOPLû LQVDQODU
DøOÖ\RUGX
'ûPDQ NRUNXVXQGDQ NDoDQ DKkOLGHQ ED]ÖODUÖ KHQ] N|\H
G|QPHPLûOHUGL<XQDQOÖODUJLGHUNHQN|\GHQLNLNÖ]ÖFHEUHQDOÖSEHUkEHU
0HKPHG5HüDG%H\ ($NKLVDU²)UDQVDûXEDW,YH,,'|QHP6DUXKDQ0LOOHWYHNLOL
RODUDN7%00·GHJ|UHY\DSDQ5HüDG%H\·H0LOOv0FDGHOHGHDWHüDOW×QGDIHGDNkUO×NODKL]PHWL
QHGHQL\OH.×UP×]×<HüLOüHULWOLúVWLNOkO0DGDO\DV×YHULOPLüWL
gPHU/WÀ%H\gPHU/WÀhQO ($ODüHKLUú]PLU·LQLüJDOL\OHELUOLNWHDNWLI
RODUDN 0LOOv 0FDGHOH\H NDW×ODQ gPHU /WÀ %H\ $ODüHKLU .RQJUHVLQLQ NkWLSOLùLQL \DSW× ,
'|QHP 6DUXKDQ·GDQ PLOOHWYHNLOL VHoLOGL YH PLOOHWYHNLOL RODUDN ONHQLQ NXUWXOXüX LoLQ oDO×üW×
'DKDVRQUDPHPOHNHWLQH\HUOHüWLYHELUVUH$ODüHKLU%HOHGL\H%DüNDQO×ù×\DSW×
67
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
J|WUPûOHUGL%XQODUGDQELULQLQEDEDVÖLONùQ|Q0XKkUHEHVL·QGH
ûHKvGROPXûWX$QQHVLJ|]\DûODUÖ\ODNÖ]ÖQÖQNXUWDUÖOPDVÖQÖKH\·HWWHQ
QL\D] HGL\RUGX .|\Q oHûPHOHUL GûPDQ WDUDIÖQGDQ NDVWHQ WDKUvE
HGLOPLûVX\ROODUÖER]XOPXûWX+HUNHVVXVX]DoVHIvOKHU\HUKDUDS
YH\ÖNÖNLGL)kVÖODVÖ]\DøDQ\DøPXUoÖSODNYFXWODUÖQÖELOkPHUKDPHW
NDPoÖOÖ\RUGX$oOÖNWDQVRøXNWDQDøOD\DQEDøÖUDQoRFXNODUSHN
oRNWX+DVWDODUED\JÖQLQOL\RUODUGÖ6ÖWPDEX]DYDOOÖODUDUDVÖQGDQkGLU
ROPD\DQKDVWDOÖNODUGDQGÖ
ùPGkGÖ6ÖKKv+H\·HWLkOkPYHIHFk\L¶LEHûHUL\HQLQEXNRUNXQo
VDKQHVLNDUûÖVÖQGDNHPkOLL¶WLGkOYHPHWkQHWOHYD]vIHVLQHEDûODPÖûWÖU
+LOkOL $KPHU EX EHGEDKWODUD OLUD ELU YDJRQ WX] SDUoDoDPDûÖUYHIDQLODYHELUVH\\kUHF]DKkQHJ|QGHUPLûLGL
+H\·HWEWQEXHû\k\ÖDKkOL\HEL·]]kWWHY]v¶YHWHVOvPHWPLûWLU
%LU\DQGDQHû\DWHY]v¶ROXQXUNHQGLøHUWDUDIWDQGDKH\·HWPH\kQÖQGD
EXOXQDQGRNWRUODUKDVWDODUÖPXk\HQHHGL\RU9HOk]ÖPJHOHQLODoODUÖ
YHUL\RUGX%XQODUGDQEDûND0XKkFLUvQùGkUHVLWDUDIÖQGDQKH\·HWHEHû
ELQOLUDYHULOPLûYHEXSDUDLOHWDPkPHQEXøGD\PEk\DDHGLOHUHN
D\UÖFDDKkOL\HGDøÖWÖOPÖûWÖU
$KkOL +LOkOL $KPHU·LQ EX LPGkGÖQD NDUûÖ PLQQHW YH ûNUDQÖQÖ
J|]\DûODUÖ\ODHGkHGL\RUGX+H\·HWYD]vIHLLQVkQL\HVLQLLNPkOLOHELU
D\]DUIÖQGDDYGHWHWPLûWLU
0LKDOÖooÖNùPGkG+H\·HWL
0LKkOÖooÖNYHKDYkOvVL6DNDU\D0XKkUHEHVLHVQkVÖQGDLVWLOk\DXøUDPÖûWÖ
'ûPDQoHNLOLUNHQEXKDYkOv\LNkPLOHQ\DNPÖûWÖ+LOkOL$KPHULPGkG
YHPXkYHQHWKH\·HWLYD]vIHOHULQHULk\HWNkURODUDN0LKDOÖooÖNYHKDYkOvVLQH
GHELUKH\·HWLLPGkGL\HJ|QGHUPLûWLU%XKDYkOvGHPXkYHQHWYHLPGkG
LûOHUL ROGXNoD PûNvO ROPXûWXU dQN N|\OHUL \DQDQ KDON RUPDQODUD
VÖøÖQPÖûWÖ%XQODUÖELUDUD\DWRSODPDNYH\DKGEHUkEHUJHWLULOHQHû\D\Ö
\DQODUÖQDNDGDUJ|WUPHNNROD\LûGHøLOGL
68
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
$UD]L GDøOÖN YH VD¶EX·OPXUU LGL $OHOKXVV YkVÖWDL QDNOL\H
WDPkPÖ\OD PHINXG LGL 'ûPDQ N|\OHUGHQ KD\YkQkWÖ LûH \DUD\DQ
Hû\k\Ö WRSOD\ÖS J|WUGNWHQ VRQUD
EWQ N|\OHUL \DNPÖûWÖ $KkOL
Do YH oÖSODN LGL dDOÖûPDN
LoLQ HOOHULQGH YkVÖWD \RNWX ÇOkW
YH HGHYkWÖ ]LUk¶L\HOHUL LPKk
HGLOPLûWL'ûPkQJ|WUPH\HYDNLW
EXODPDGÖøÖ KD\YkQkWÖ LWOkI HWPLûWL
7DûNRYXNODUÖQGDQEDûNDEDUÖQDFDN
ELUPHOFH·YHPH·YkODUÖ\RNWX
+H\·HWSHNPûNvOYHDøÖUûHUkLW
LoLQGH YD]vIHL LQVkQL\HVLQL vIk\D
EDûODGÖ +H\·HWH OLUD NLORWX]GRQJ|POHN
NDGÖQJ|POHøLoLIWoRUDS
PHWUH IDQLOD NXPDû PHWUH
NDOÖQ \Q IDQLOD YH PHWUH
<XQDQOÖODUWDUDIÖQGDQVUHWLYDKúL\kQHGH
FHUKHGLOHQELUoRFXN
$PHULNDQEH]LYHELUPLNGkUPDNDUD
YHULOPLûWL+H\·HWEXHû\D\ÖGDøODUGDRUPDQODUGDN|\EXFDNODUÖQGD
LQVkQDUD\DUDNKHUNHVHD\UÖD\UÖWHY]v¶YHWHVOvPHWPLûWLU.DUDJH\LNOL35
DKkOLVL \LQH E|\OH GûPûOHUH WHY]v¶ ROXQPDN ]HUH JHOHFHN VHQH
N|\PDKVOkWÖQGDQ+LOkOL$KPHU·HGHELUKLVVHLPLQQHWYHûNUkQ
WHIUvN HGHFHNOHULQL +H\·HW·H WHEHUUX¶ HGHUNHQ J|] \DûODUÖQÖ ]DEW
HGHPL\RUODUGÖ
+D\PDQD+H\·HWL
6DNDU\D 0XKkUHEHVL HVQkVÖQGD +D\PDQD YH KDYkOvVLQLQ GH
<XQDQOÖODU WDUDIÖQGDQ LKUkN YH WDKUvE HGLOPHVL ]HULQH +LOkOL
$KPHUEXUDODUDGDLPGkGYHPXkYHQHWLoLQELUKH\·HWJ|QGHUPLûWLU
<XQDQOÖODU EX KDYkOvGH ELU oRN N|\OHU \DNPÖûODUGÖU +HU \HUGH
0LKDO×oo×N·×QN|\
69
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
ROGXøX JLEL EXUDODUGD GD EWQ N|\OQQ Hû\k YH PHYkûLVLQL JDVS
YH ]DEW LOH EHUkEHU DOÖS J|WUPûOHUGLU .DGÖQODUÖQ ]vNÖ\PHW Hû\k
YHPFHYKHUkWÖQÖNDWOWHKGvGkWÖ\ODFHEUHQDOPÖûODUYHUPHNWHWHHKKU
HGHQOHUL|OGUPûOHUGLU
+D\PDQD0XKDFLUOHULQGHQ%LU*UXS
+LOkOL $KPHU +H\·HWL EX ]DYDOOÖODUD OLUD WHY]v¶ HWPLûWLU
$KvUHQWHNUkUJ|QGHULOHQELUPH·PUÖPDKVVEXKDYkOvPXKWkFLQvQH
PHWUHIDQLODNXPDûPDNDUDNDOÖQ\QIDQLODoLIW
oRUDSWDNÖPSLMDPDPHWUH$PHULNDQWHY]v¶HWPLûWLU
6LYULKLVDU+H\·HWL
6DNDU\D0XKkUHEkWÖHVQDVÖQGD6LYULKLVDUPÖQWÖNDVÖGDSHN]L\kGH
KDUDSROPXûWX'ûPDQEXUDODUGDGDEWQN|\OHUL\DNPÖû\ÖNPÖû
ELQOHUFHN|\O\RYDODUGDGDøEDûODUÖQGDEÖUDNPÖûWÖ
9kULG RODQ UHVPv UDSRUODUGDQ IHFk\L¶ YH PH]kOLPLQ HKHPPL\HW
YH YV¶DWÖ NkIv GHUHFHGH DQODûÖOÖ\RUGX ùQVDQL\HW YH PHGHQL\HW
70
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
PXYkFHKHVLQGHLUWLNDEROXQDQEXFLQk\kWÖJ|UPHNLoLQ$QNDUD·GD
EXOXQDQ ´$PHULND úDUNÖ .DULE 0XkYHQHW +H\·HWLµ $QDGROX
0XUDKKDVDVÖ0LV(OHQLOHD\QÖKH\·HWD¶]kVÖQGDQ0LV<HOLQJLV·LQLûJDO
YH WDKUvE HGLOHQ PHQkWÖNWD LFUk HWWLNOHUL ELU VH\DKDWWD NHQGLOHULQH
UHIkNDW HGHQ ELU PH·PUXPX] J|UGø IHFk¶L ûX VUHWOH KLNk\H
HWPLûWLU
“Yunanlılar’ın îkâ‘ etmekte oldukları cinâyetlerin, zulümlerin
tehevvür veya kazâ ve tesâdüf eseri olmadığı ve bilâkis bunların
tasavvur ve tasmîm ile taammüden mevki-i fi‘ile vaz‘ eylediği şüphe
edilmeyecek bir sûrette meydân-ı aleniyete çıkmıştır.”
'DKD LûJDOGHQ HYYHO KD]ÖUODQPÖû SOkQODU PFLELQFH N|\OHU
NDVDEDODU ûHKLUOHU \DNÖOPÖû NDWOOHU LûNHQFHOHU \DSÖOPÖû ÖU] YH
QkPVODUD WDVDOOXW HGLOPLû PDOODU \DøPD\D XøUDPÖû PXNDGGHVkWD
WHFkY]OHUROXQPXûWXU
<DSÖODQPH]kOLPYHID]k\LKGH<XQDQ]kELWOHUL\OHNXPDQGDQODUÖQÖQ
WHûYvNLROGXøXQXDOÖQDQHVLUOHUL¶WLUkI HGL\RUODUGÖ
<XQDQ2UGXVX·QXQhoQF)ÖUNDVÖGLøHUIÖUNDODU\DQÖQGD]XOP
YH WDKUvE LOH LûWLKkU HWPLû LGL %XQGDQ GROD\ÖGÖU NL <XQDQOÖODU EX
IÖUND\D¶ùQWLNDPYH7DKUvE)ÖUNDVÖ·QkPÖQÖYHUPLûWLU
<XQDQOÖODU LOHUL KDUHNkWÖQD EDûODPD]GDQ HYYHO WD\\DUHOHUOH
N|\OHULQ ]HULQH EH\DQQkPHOHU DWDUDN EXQODU GD JHOHQ RUGXQXQ
+DOLIH2UGXVXROGXøXQGDQYHLûL\OHJ|o\OHPHûJXORODQODUDELUûH\
\DSÖOPD\DFDøÖQGDQ YH PDNVDWODUÖ +DOLIH QkPÖQD .XYk\L 0LOOL\H·\L
WH·GLSWHQ LEkUHW EXOXQGXøXQGDQ EDKLVOH NLPVHQLQ NHQGLOHULQGHQ
ûSKH\HGûPHPHVLOk]ÖPJHOHFHøLQLELOGLUPLûOHUYHEXVUHWOHEvokUH
KDONÖ LøIkO HWPHN LVWHPLûOHUGLU %LO·kKLUH RUGXPX]XQ JHUL oHNLOPHVL
]HULQH<XQDQOÖODUEXUDODUDJHOGLNOHULYDNLW\LQHD\QÖWHUkQH\LWHNUkULOH
NHQGLOHULKDNNÖQGDKDONDHPQL\HWYHUPH\HoDOÖûPÖûODUGÖU<XQDQOÖODU
EWQKDUSPGGHWLQFHWHNkOLI KDUEL\HQDPÖDOWÖQGDN|\OHUGHQ
]kKLUHHU]kNWRSODPÖûODUYHVRQUDEXQXWHYVv·LOHN|\OQQHû\DVÖQÖ
71
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
SDUDVÖQÖ DOPÖûODU YHUHPH\HQOHUL \DKG YHUPHNWH WHHKKU HGHQOHUL
\DUDODPÖûODU |OGUPûOHUGLU 3DUD YH ]v NÖ\PHW Hû\D DUDPDN LoLQ
GXYDUODUÖ\ÖNPÖûODUWRSUDNODUÖND]ÖPÖûODU
.|\OHUGHQ NR\XQ NHoL VÖøÖU PDQGD EH\JLU PHUNHS JLEL
EWQ KD\YkQkWÖ HVNL \HQL NkIIHL PDKVOkWÖ WRSODPÖûODU YH JHUL\H
VHYN HWPLûOHUGLU 6HYN HWPH\H PXNWHGLU RODPDGÖNODUÖQÖ GD LPKk
H\OHPLûOHUGLU
<XQDQOÖODULûJDOHVQDVÖQGDJD\UÖPXKkULSHUNHNOHUHHQIHFL]XOP
YHLûNHQFHOHULUHYkJ|UPûOHUGLU.DGÖQODUDNÖ]ODUDWDVDOOXWYHWD¶DUUX]
H\OHPLûOHUYHDYGHWHGHUNHQGHEXQODUGDQELUoRNODUÖQÖEHUkEHUDOÖS
J|WUPûOHUGLU%XQODUÖQDYkNLELDKYkOvWDPkPHQPHoKONDOPÖûWÖU
<XQDQOÖODU ULF·DWOH EHUkEHU GDKD GD HYYHO YkVL· PLN\DVWD WHUWvS
YH LK]kU HGLOPLû ELU SODQ GkLUHVLQGH N|\OHUL \DNPD\D \ÖNPD\D
EDûODPÖûODUGÖUNLEX]DPDQN|\OOHUGDøODUDNDoPÖûODUGÖU
úLPGL GûPDQ LûJDOL DOWÖQGD NDOPÖû RODQ EWQ N|\OHU E\N YH
NRUNXQoELU\DQJÖQKDUkEHVLKkOvDOPÖûWÖU
6DNDU\D PÖQWÖNDVÖ $QDGROX·QXQ HQ PQELW HQ PDKVOGkU HQ
PD·PU YH KDWWD HQ PHV¶XG N|\OHULQL LKWLYk HGL\RUGX %X KDYkOv
DøDoOÖNVXODNN|\OHULPXQWD]DPHNLQWDUODODUÖPH\YHEDøoHOHUL]P
EDøODUÖLOHPHûKXUGX%XUDODUGDN|\OoDOÖûNDQYH]HQJLQLGL%XQODUÖQ
KHSVL0VOPDQGÖ(YOHULWHPL]YHJ]HOGL%X]HQJLQEX0VOPDQ
N|\O<XQDQOÖODUÖQWUOWUO]XOPYHLûNHQFHVLQHXøUDGÖNWDQPDOÖ
PONQ]DSWYHJDUHWHWWLUGLNWHQVRQUDûLPGLRYDODUGDGDøODUGDDo
oÖSODNVHIvOSHUvûkQELUKDOGHGRODûÖ\RUGX3DUoDSDUoDHOELVHOHUL
YFXWODUÖQÖVHWUHNkIvJHOPL\RUGX
<L\HFHNQHELUORNPDHNPHNOHULYHQHGHEDUÖQDFDNELUGDPODUÖ
YDUGÖ (NLQOHUL \DNÖOPÖû ]kKLUHOHUL oDOÖQPÖû LGL ùKWL\DUODU RWODUGDQ
DøDo \DSUDNODUÖQGDQ \DWDN \DSPD\D JHQo NDGÖQODU \ÖNÖN GXYDUODU
]HULQHGDPNXUPD\DoDOÖûÖ\RUODUGÖ+HUNHVDoÖNWD\DQJÖQKDUDEHOHUL
DUDVÖQGD SHUvûkQ RWXUX\RUODUGÖ %D]HQ ELU NDGÖQ ELU HUNHN \DQJÖQ
72
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
NOOHUL LoLQGH NDYUXOPXû EXøGD\ WDQHOHUL WRSOX\RUGX 0DVXP
oRFXNODUPHEKWûDûPÖûVDNLQ\DQJÖQ\HUOHULQHEDNÖ\RUODUSDUDLoLQ
VQJOHQHQ LKWL\DUODU HVNL EH]OHUOH \DUDODUÖQÖ VDUÖ\RUODU KDVWD DOvO
LQVDQODU\HUOHUGHVUQ\RUODUGÖ
2UWD \DûOÖ ELU N|\O VHIDOHW YH IHOkNHWH NDUûÖ PWHYHNNLO PHWLQ
YHYDNUELUHGkLOHGûPDQWDUDIÖQGDQ\DSÖODQIHFk\v¶LYHPH]kOLPL
DQODWÖ\RUGX 7D¶DUUX]D GokU RODQ JHQo NÖ]ODU N|\H JLUHPL\RUODU
DQQHOHUJ|]\DûODUÖQÖJL]OHPH\HoDOÖûÖ\RUGX
2YDODUGDøODUVNQLoLQGHLGL%LUoRNN|\OHUWDPDPÖ\ODVDKLSVL]
NDOPÖûWÖ%D]ÖN|\OHULELUNDo\DUDOÖDoN|SHNEHNOL\RUGX%DûNDNLPVH
\RNWX<ROODUGDPWHPkGL\HQGûPDQWDUDIÖQGDQ|OGUOHQKD\YDQ
OkûHOHULQHWHVkGI ROXQX\RUGX
9DNLWYDNLW\DQJÖQKDUDEHOHULQGHQSDUDLoLQG|NOPû\DUDODQPÖû
EHGEDKWN|\OOHULQDFÖLQLOWLOHULJHOL\RUGX
.|\OHU KDUDS KHU ûH\ KDUDS YH YvUDQ LGL +HU \HUGH <XQDQOÖODU
WDUDIÖQGDQ LFUk HGLOHQ PH]kOLP YH IHFk\v¶LQ WH]k\G oRøDOPDVÖ
YH WHYHVV¶ JHQLûOHPHVL NRUNXQo YH LøUHQo ELU VUHWWH PûkKHGH
ROXQX\RUGX
0LV (OHQ LOH 0LV <HOLQJLV·ÖQ PûWHUHNHQ úDUNÖ .DUvE .RPLWHVL·QH<DNÖQúDUN.RPLWHVL·QHKLWDEHQ\D]GÖNODUÖUDSRUXQELU
VUHWLPWHUFHPHVLQLEHUYHFKL]vUGHUoHGL\RUX]
“İkimiz de Anadolu’da Muâvenet Cemiyeti’nde çalışıyorduk.
Haziran’da Ankara’ya geldik ve işimize sektesiz devam ettik.
Temmuz ve Ağustos aylarında Büyük Ta‘arruz’dan sonra buradan
binlerce muhâcir geçti. Biz de Hilâl-i Ahmer’le teşrîk-i mesâî ederek
birçoklarına paramız yettiği kadar muâvenette bulunduk.Yunanlıların
Sakarya’dan Eylüldeki ric‘atinden sonra hükûmet, bî-tarafların tahrîb
edilen araziyi gidip görmelerini istedi. En yakında olduğumuz için bizi
de davet etti. Bizim de Dâru’l-Eytâm için Sivrihisar’da bazı kimselerle
görüşmeye şiddetle ihtiyâcımız vardı.
73
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
Onun için bu davete icâbet etmekle vazîfemizi ihmâl etmiş
olamayacağımızı hissettik.
Her köyde istediğimizi görmekte ve istediğimizle görüşmekte
tamamıyla serbest bırakıldık. İçimizden biri Türkiye’de doğmuş
olduğu için lisanı iyi biliyordu. O doğrudan doğruya eşhâs ile temas
etti. Sokaktan rast gele birini intihâb ederek görüşüyor, diğer biriyle
evine gidiyor, ve köyü terk etmeden evvel ya muhtar ile yahûd mektep
hocası ile görüşmeye gayret ediyordu.
Pek çok kişi Türk köylüsünün nâmûs-kârlığını ve sadeliğini
ikrar eder, bizim de nazar-ı dikkatimizi şiddetle celp eden bu oldu.
Hikâyelerini mübâlağâsızca, sade bir sûrette anlattılar. Meselâ:
Oğlakçı Köyü’nde bahsettikleri “Avrupa ismindeki adam” ve bir başka
ihtiyar kadının da o eşyalarından bahsederken gördüğümüz sadeliğini
(dilliğini) (?) hatırlıyoruz: Bir çokları bizim dilimizi konuşuyorlardı.
Birincisine:‘Oğlum! Oğlum! bunu bana ne için yapıyorsun?’, dedim. (47)
O da bir şey yapmadan çekildi. Fakat başkaları geldi ve her şeyi aldılar”
dedi.“Demek ki bazıları merhametli idi” dedik.“Evet ne yalan söyleyelim,
bazıları merhametli idi” cevâbını verdi.
Birimiz köylülerle konuşurken ötekiler harabelerin içinde
istedikleri gibi dolaşıyor ve fotoğrafları alıyorlardı. Göze gözüken
şeylerin tercümana ihtiyâcı yoktu. Hele o gözler, Fransa’nın harabeye
çevrilmiş vilâyetlerine alışık olursa! Evlerin damları ve dâhili
tamamıyla yakılmış, taş duvarlar kısmen veya tamamen yakılmıştı.
Tarlalarda uzun siyah hatlı yanan buğdayların yerlerini gösteriyordu.
Yumru yumru olmuş ve yanmış bakır kaplarda hem ateş, hem süngü
nişâneleri görülüyordu. Köylüler kurtarabildikleri birkaç avuç yanmış
buğday tanelerini gösterdiler. Bunları suda ıslatarak yiyorlardı. Çünkü
bütün değirmenler muntazaman ihrâk edilmişti. Ale-l-umûm bütün
köyü on günden üç hafta idâre edebilecek bir şey kurtarabilmişlerdi.
Bundan sonra yiyecekleri yoktu.
74
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
N|\OOHULQKLNk\HOHUL
0HOLN0ON36
ùON]L\kUHWHWWLøLPL]N|\KkQH²·L\DNÖOPÖû.|\QPXKWDUÖ
“Bu bir intizâm dâhilinde yapılmış hareketti”GHGL
“Çünkü evlerimizi yakmamalarını askerlerden ricâ ettiğimiz vakit “bize emir
böyle” cevâbını verdiler. Kadınlarla görüştüğümüz vakit; “İhtiyarlarımıza dokunulmadı. Fakat genç kadınlarımız yakalandı ve bazılarının nâmûsuna tecâvüz edildi”
dediler. Bir ihtiyâr erkek, kardeşimden (48) para istediler, olmadığı için veremedi.
Öldürdüler.”GHGL
0HOLN·WHQELUNDoELQNR\XQ|N]LQHNJ|WUOPûYHN|\OOHUH
KLoELUûH\EÖUDNÖOPDPÖûWÖúLPGLJÖGDODUÖ\DQPÖûEXøGD\GDQLEDUHWWLU
%XN|\GHFkPLERPEDLOHWDPDPÖ\ODWDKUvEHGLOPLûWLU
<DQJÖQ“Su gibi bir şey ile”v¶ND¶HGLOPLûLPLû
6LYULKLVDUúOoHVLQHEDùO×ELUN|\0ONN|\RODUDNGDELOLQL\RU
úüJDO V×UDV×QGD <XQDQ DVNHUOHULQLQ 0HOLN .|\QGH VHUJLOHGLNOHUL YDKüHW *HQHO .XUPD\
%DüNDQO×ù×QFD\D\×QODQDQ7UNL\H·GH<XQDQ9DKüHWYH6R\N×U×P×*LULüLPLDGO×HVHUGH+DF×LVPDLO
RùXOODU×QGDQ+DOLORùOX+DVDQ·×Q\HPLQOLLIDGHVLQHGD\DQ×ODUDNü|\OHDQODW×O×\RU
´<XQDQNRPXWDQ×EXN|\QKHPHQ\DN×OPDPDV×Q×HPUHWPLüROGXùXKDOGHEXUDGDNLELUOLNOHU
|QFHN|\HDLWNR\XQYHV×ù×UODU×J|WUGNWHQVRQUDN|\EDüWDQVRQDNDGDU\DNP×üODU%XN|\GH
<XQDQO×ODUNDG×QODUDGDoRNIHQDO×N\DSP×üODU%XDUDGD+DVDQ·×Q\DQ×QGDEXOXQDQ%XUVDO×ELU
N×]×GDELUVU<XQDQDVNHULVUNOH\HUHNJ|WUPüYHKHSVLGHN×]DWHFkY]HWPLüWLU
´%XQGDQEDüNDJHFHOHULEDüNDNDG×QODUGD]RUODJ|WUOHUHNWHFkY]HGLOPLüWLU3DUDYHUPHGLùL
LoLQN|\QDùDV×Q×YHN|\GHQGDKDNLüL\LGH|OGUPüOHUEXQGDQEDüND$EGLDG×QGDELUüDKV×
GDoHüLWOL\HUOHULQGHQVQJOHGLNWHQVRQUDGDPGDQDüDù×\DDWPDNVUHWL\OHüHKLWHWPLüOHUGLUµ
(7DODW<DOD]DQ7UNL\H·GH<XQDQ9DKüHWYH6R\.×U×P×*LULüLPL0D\×V²(\OO*HQHO
.XUPD\%DüNDQO×ù×<D\×Q×$QNDUD&LOW,,V
75
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
2øODNoÖ38
KkQHKkQH\DQPDPÖû2øODNoÖ0HOLN·LQNDUûÖVÖQGDNoNELU
YkGLQLQRUWDVÖQGDGÖU'XYDUODUÖNkIvGHUHFHGHKDUDSWÖU)DNDWoDPXUGDQ
WDûWDQYHWXøODGDQROGXNODUÖLoLQWDPkPÖ\OD\DQPDPÖûODUGÖU+DûLP
RøOX 0HKPHG N|\ \DQGÖøÖ VÖUDGD HYLQL NXUWDUPDN LoLQ XøUDûÖUNHQ
DWHûH DWÖOGÖøÖ IDNDW NDoDUDN NXUWXOGXøXQX DQODWWÖ “İstidâlarla köyün
biraz aşağısında bulunan kumandanlarına gittik. Fakat askerler onları yırttılar,
göstermediler.”GHGL.DGÖQODUGDJ|UûOGøYDNLWKHSVLPQIHULGHQ
YH\D PFWHPH¶DQ JHOHQ DVNHUOHULQ SDUD LVWHGLNOHULQL DU]X HWWLNOHUL
NDGDU EXODPD\ÖQFD G|YGNOHULQL KDWWD EDûODUÖQGDNL ]vQHW DOWÖQODUÖQÖ
ELOH DOGÖNODUÖQÖ KLNk\H HWWLOHU %LOKkVVD JHQo NDGÖQODU EDûODUÖQD
DOWXQODUODP]H\\HQELUWDU]|UWEDøODUODU
%LU JHQo NDGÖQ GHGL NL “Kaçarken başımdaki yirmi beş liralık altını
kopararak evin bir tarafına attım. Geri geldiğim zaman altınlarım ve her şeyim
gitmişti. Kocamı da rehber olarak almışlardı. Hâlen ne geldi, ne de bir haber
alabildik. Benim nâmûsuma tecâvüz etmediler fakat arkadaşlarımın bazılarına
ta‘arruz ettiler, kaçan erkekleri götürdüler.”
0HKPHG·LQ KLNk\HVL úDIDN ]DPDQÖ ELU oRN DVNHUOHUOH JHOPLûOHU
HYOHUH JLUPH\H YH Hû\DODUÖ RWRPRELOOHUH GROGXUPD\D EDûODPÖûODU
DWOÖODU ED\ÖUD oÖNPÖûODUGÖ GDYDUODUÖ WRSODPD\D NDoDQ NDGÖQODUÖ
\DNDODPD\D EDûODPÖû ]kELW \RNPXû N|\OOHUL GH NXPDQGDQOD
J|UûPHNWHQPHQHWPLûOHUVHNL]HUNHNLNLJHFHKDSVHGLOGLNWHQVRQUD
LoOHULQGHQoUHKEHURODUDNLQWLKkEHGLOPLû0HKPHGEXQODUGDQELUL
LPLû %WQ VH\DKDWOHUL HVQDVÖQGD WDKWÖ PXKkID]DGD NDOPÖûODU 2Q
DOWÖ VDDW VRQUD 0HKPHG NDoPDøD PXYDIIDN ROPXû YH JHUL JHOPLû
)DNDW|WHNLOHUGHQKLoELUKDEHUJHOPHPLû
%LU NDGÖQ DQODWWÖ $VNHUH JLWPH\LS JHUL NDODQ HUNHNOHULQ KHSVL
HUNHNOHULQ oRøX DVNHUH JLWPLûOHUGL WRSODQGÖNWDQ VRQUD NDGÖQODU
D\UÖODUDNQkPVXQDWHFkY]HGLOPLû
(VNLüHKLU·LQ6LYULKLVDUúOoHVLQHEDùO×D\Q×DG×WDü×\DQYH$QNDUD(VNLüHKLUNDUD\ROX]HULQGH
(VNLüHKLU·H$QNDUD·\DNPX]DNO×NWDEXOXQDQ\DNODü×NKkQHOLELUN|\
76
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
.|\GHQ D\UÖODFDøÖPÖ] YDNLW ELU N|\O $QNDUD·\D JLWPHPLû
ROGXNODUÖQÖoQNùVWDQEXO·XQE|\OHLVWHGLøLQLV|\OHGLYHLOkYHHGHUHN
“Avrupa’da bir yer, yahûd bir adam var değil mi? Çünkü Yunan askerleri bize
Avrupa her yeri yakın da Türk Ordusu’na bir şey kalmasın diye emir etti”GHGL
$YUXSDLVPLQGHELU\HU\DKGELUDGDP
+DPkPÖ.DUDKLVDU40
KkQHKkQH\DQPDPÖû*]HONoNELUYDGLGHNLWDELLVÖFDN
VX PHQEDODUÖ\OD PHûKUGXU .D\QDNODUÖQ ]HULQH LQûk HGLOPLû RODQ
KDPkP WDPDPÖ\OD WDKUvE HGLOPLû 6HOoXNvOHUGHQ NDOPD ELU FDPL
WDKUvEHGLOPHPLûIDNDWDKÖURODUDNNXOODQÖOPÖû%XUDGDGD\DøPDYH
GD\DNKDNNÖQGDNLKLNk\HOHU|WHNLOHULQD\QÖGÖU%LULNLHYHDWHûYHULOPLû
.XPDQGDQD SURWHVWR HGLOGLøL YDNLW “Siz kendiniz söndürünüz.” HPULQL
YHUPLû .|\OOHU “Arkamızda askerleriniz süngüleriyle dururken nasıl ateşi
söndürebiliriz.”GL\HFHYDSYHUPLûOHU)DNDWEDûNDEDûNDDVNHUJXUXSODUÖ
N|\GHQJHoWLNoHHYOHUHDWHûYHUGLNOHULLoLQN|\OOHULQKHSVLNDoPD\D
PHFEXUROPXûODU<DOQÖ]ELUNDoÖJHULJHOPLû
2ùODNo×.|\·QGHVHUJLOHQHQ<XQDQPH]kOLPLQHGDLU7UNL\H·GH<XQDQ9DKüHWYH6R\.×U×P×
*LULüLPLDGO×HVHUGH+LOkOL$KPHU5DSRUXQXWH\LWHGHQüXELOJLOHUH\HUYHULOL\RU
“2ùODNo× .|\ $QDGROX·QXQ HQ PDPXU YH ]HQJLQ N|\OHULQGHQ ELUL LGL $ùDoO×N YH VXODN
DUD]L RUWDV×QGD ELU WDü YH NO \×ù×Q× KDOLQH JHOPLüWLU %X N|\ GH WDPDPHQ \DùPD HGLOPLü
J|WUHPHGLNOHULQL WDPDPHQ \DNP×üODUG×U %XUDGD GD ]HYN LoLQ VDGLVWoH YDKüHW YH FLQD\HWOHU
\DS×OP×üW×U.|\WDPDPHQ\DQ×SELWLQFH\HNDGDU\DüO×ODU×VRSDYHGLSoLNOHG|YHUHNVUNOHPLüOHU
SHN oRN LQVDQ× VDNO× SDUDODU×Q× o×NDUPDN YH NDG×QODU×Q× VR\PDN LoLQ DWHüWH \DNPDNOD WHKGLW
HWPLüOHUNDG×QODU×QELUN×VP×KDPLOHROGXùXKDOGHRQODUDDù×OGDN|\Q]HULQGHNLK|\NWH
KDUDEHOHUGHoRùXQOXNODRQRQEHü<XQDQDVNHULELUGHQWDDUUX]YHWHFkY]HWPLüWLU+DVWD\DWDQ
$OL RùOX 0XVWDID·Q×Q SDUDV×Q× DOPDN LoLQ \DWDù×Q×Q DOW×QD DWHü NR\PXüODUVD GD NDU×V× EWQ
DOW×QODU×Q×IHGDHWPHNVUHWL\OHKDVWD\×NXUWDUP×üW×U
´%HNoL0HKPHWLVPLQGHNLHYLQL\DQJ×QGDQNXUWDUPD\DoDO×üDQELUDGDP×DWHüHLWPHNVUHWL\OH
\DNP×üODUG×U %X DGDP×Q FHVHGL \DQDQ HYLQLQ NOOHUL DOW×QGD NDOP×üW×U .|\Q LPDP× 1HFLS
(IHQGL·QLQSDUDV×DO×QPDNLoLQGLSoLNOH|\OHG|YOPüWUNLD\ODUFD\DUDODU×L\LOHüHPHPLüWLU
úVPDLO$ùD\Dü×QGDRODQ0XVWDIDDùDODUGDVRSDLOHEDüODU×\DU×ODQODUDUDV×QGDG×U
´<XQDQ VYDULOHUL EX N|\GH NDÀOHOHU KDOLQGH NDG×QODUD WHFkY]GH EXOXQPXüODU YH NLPLQL
ED\×UODUDNLPLQLWDUODODUDVUNOHPLüOHUGLUúVLPOHULWXWDQDNODUGDEXOXQDQEXNDG×QODUDUDV×QGD
$OLRùOX0XVWDID·Q×QHüL+DYYDNHQGLVLQLWHFkY]GHQNXUWDUPDNLoLQDOHYOHULoLQGH\DQPDNWD
RODQGDPDNDoP×üRUDGDQDüDù×DWODP×üEDFDNODU×YHNDEDHWOHULIHQDKDOGH\DQP×üW×U
´.|\Q]D\LDW×NR\XQYHNHoLV×ù×UYH|N]FDPLGHQSDUoDKDO×YHNLOLPEWQHY
Hü\DODU×µ%N]7DODW<DOD]DQDJHV
(VNLüHKLU·LQ*Q\]LOoHVLQHEDùO×D\Q×DGO×N|\
77
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
%LU DGDP NHQGLVLQH PXKWkF \LUPL NLûL LOH ELU NoN NXOEH\H
VÖøÖQPÖûODUGÖ +HU ELUL ELU \RUJDQ YH ELU SDUoD EXøGD\ NXUWDUPD\D
PXYDIIDNROPXûODU
.R]DøDo41
KkQH\DQPDPÖû%XVHUYHWL]PEDøODUÖQGDRODQE\N
PDPUELUN|\G%DøODUN|\GHQELUD]X]DNYHGDøHWHøLQGHROGXNODUÖ
LoLQNÖVPHQWDKUvEHGLOHELOPLû(YOHULQELUoRøXoNDWLPLû.|\Q
PHGKDOLQGH JLULûLQGH LoLQGH ELU oHûPH YH DøDoODU RODQ J]HO ELU
PH\GDQ YDUPÖû .|\Q GXYDUODUÖ SHN IHQk WDKUvE HGLOPLû &kPL¶LQ
\DOQÖ] PLQkUHVL NDOPÖû .|\OOHU NDoDUODUNHQ ED]ÖODUÖ \DNDODQDUDN
ÖU]ODUÖQDWHFkY]HGLOPLû*HQoDGDPODUNDGÖQODUÖPGkIDDHGHUOHUNHQ
|OGUOPûOHU
6DNDU\D+DYkOvVL0XKkFLUvQLQGHQ%LU*UXS
dHûPHQLQ \DQÖQGD RWXUGXN .DGÖQODU HWUkIÖPÖ]GD WRSODQGÖODU
=DUDU YH ]L\kQODUÖQÖ GDøD NDoDUDN RQ ELU JQ \DOQÖ] ]POH QDVÖO
\DûDGÖNODUÖQÖDQODWWÖODU2Q\HGL\DûÖQGDELUoRFXNNHQGLHYLQL\DNPDøD
78
6LYULKLVDU·DEDùO×QDKL\HPHUNH]L*QP]GH(VNLüHKLU·LQ*Q\]úOoHVL
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
PHFEUHGLOPLûROGXøXQXV|\OHGL<RO]HULQGH\DNÖOPÖûRODQKDVDGÖ
J|UPûWN 1DVÖO ROXS GD ED]ÖODUÖQÖQ EXøGD\ NXUWDUDELOPLû
ROGXNODUÖQÖ VRUGXN “Yanmada olan bazı evlerin içine koşarak birazını dışarı
sürüklüyebildik.” FHYkEÖQÖ YHUGLOHU %D]ÖODUÖ GD \DQPÖû N|PU ROPXû
EXøGD\Ö\ÖND\DUDN\L\RUODUGÖ
6RNDNWD JLGHUNHQ EL]L E\N PLNWDUGD \Q RODQ ELU DGDPÖQ
HYLQHJ|WUGOHUNL\DOQÖ]\]RNNDVÖQÖNXUWDUPD\DPXYDIIDNROPXû
%LU ]DYDOOÖ NDGÖQ DøOD\DUDN KDUDS RODQ HYLQH JLWPHPL]L YH \DNÖOPÖû
RODQ GDYDUODUÖQÖQ EDûODUÖQÖ J|UPHPL]L ULFk HWWL %D]ÖODUÖ GD LNUkP
HGHPHGLNOHUL LoLQ DI GLOL\RUODU “Eskiden köyümüze bir yabancı geldiği
vakit sultanlar gibi ikrâm eder eğlenirdik. Şimdi hiçbir şey ikrâm edemiyoruz.”
GL\RUODUGÖ
(WUDIWDPXKkID]DHGHFHNNR\XQODUÖROPD\DQoREDQN|SHNOHULERû
GRODûÖ\RUGX<HûLOYkGL\HEDNWÖøÖPÖ]ÖJ|UHQELUN|\O“Evet ot var; fakat
yiyecek koyun, davar yok”GHGL%DûNDELUN|\OGHDQODWWÖ “Benim evimde
bir paşa oturdu. Âileme ve evime bir zarar getirmeyeceğini va’ad etti. Fakat buna
rağmen evimi ateşe verdiler. Va‘adini kendine hatırlattığım vakit güldü ve emir
vermeyi unutmuş olduğunu söyledi.”
*HFHN
KkQHWDPkPÖ\OD\DNÖOPÖû43NXUXRWGHSRVX\DNÖOPÖû%X
N|\EHONLRUGXQXQDVÖOJHoWLøL\ROGDQX]DNROGXøXLoLQHQD]WDKUvE
HGLOPLû hoQF JHFHPL]L EXUDGD JHoLUGLN *D\HW WHPL] ELU HYGH
NDOGÖN (Y VkKLELPL] HUWHVL VDEkK EL]H N|\ JH]GLUGL YH KLNk\HVLQL
DQODWWÖ
“Kocamı öldürüyorlardı. Fakat bütün altunlarımı çıkardım, verdim. Güzel
gelinimi kaçırmaya muvaffak olmuştum, onu ele geçiremediler. Yedi sekiz gün dağda
kaldık. Sonra süvârilerimiz geldi, bizi kurtardı.” (52)
*HFHN*HoHN(VNLüHKLU·LQ*Q\]úOoHVLQLQELUN|\
<DN×OPDP×üROPDO×
79
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
.|\ GRODûÖUNHQ KDUkEHOHUGHQ NDGÖQODU oÖNÖ\RU JLGLS HYOHULQL
J|UPHPL]LULFkHGL\RUODUGÖ%LUNDGÖQEL]LKDUDSRODQHYLQHJ|WUPHNWH
ÖVUkUHWWL “Bakın”GHGL “On iki odalı ne güzel evim vardı.”%L]\ÖNÖNRQLNL
RGDQÖQKDUkEHVLQGHDûDøÖ\XNDUÖGRODûÖUNHQRDFÖDFÖDøOD\DUDN“Acaba
bir daha böyle bir evim olacak mı?”GHGL%XNDGÖQGD“Bizden evvelâ ne istediler
ise verdik, fakat ne faydası oldu ki! Bakınız evlerimize!”GHGL
(EHYH\QL<XQDQOÖODU7DUDIÖQGDQgOGUOHQRQLNL<DúÖQGD%LU$LOH5HvVL
%LU NDGÖQÖ NXUWDUPD\D XøUDûDQ LNL HUNHN |OGUOPû YH NDGÖQÖQ
NHQGLVL GH EX IÖUVDWWDQ LVWLIkGH HGHUHN NDoDUNHQ YXUXOPXû %LUNDo
JQVRQUDFHVHGLGHUHGHEXOXQPXû
0HNWHELQPXDOOLPLKFP]DPkQÖRUDGDEXOXQPDPDNODEHUkEHU
DYGHW HWWLNWHQ VRQUD N|\OOHULQ LIkGHOHULQL WRSODPÖû %L]H EWQ
EXQODUÖQWDQ]vPHGLOPLûELUSODQGkKLOLQGH\DSÖOPÖûROGXøXQXV|\OHGL
%LUWDNÖPDVNHUOHUHKXVVvYD]vIHOHUYHULOPLûROGXøXkûLNkULGvùKWL\kU
KRFDoGHI¶DEÖoDNLOHWHKGvGHGLOGLøLQLYHoQGHGHSDUDLOH
80
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
NXUWXOGXøXQX V|\OHGL “Bütün dînî kitaplarım, yüz liraya aldığım Kur‘ân-ı
Kerîm hepsi gözümün önünde parça parça edilerek yakıldı. En nihâyet kaçtım. Fakat
geri geldiğim vakit evimi yarı yanmış buldum. Câmi‘in bütün halıları, döşemeleri
soyuldu. Kur‘ânları da yakıldı.”GHGL
$\QÖN|\QHQ]HQJLQDGDPÖ “Ordu geçtiği zamân her neye mâlik isek
hepsinden esirgemeden verdik. Eğer avdetlerinde evlerimizi tamâmıyla soymuş olsa
idiler, ne yapalım harp, derdik. Fakat evlerimizi yakmak, kadınlarımızın nâmusuna
tecâvüz etmek vahşetten başka bir şey değil!”GHGL'LøHUELUNDGÖQGDD\QÖ
ÀNLUOHULûXVUHWOHLIkGHHWWL “Ordu seçtiği zaman, istedikleri her şeyi yaptık.
Yağımızdan, yumurtamızdan, tavuğumuzdan verdik. Ekmek pişirdik. Fakat
ne fa’idesi oldu. +DUDS HYOHUL J|VWHUHUHN İşte mükâfatımız!” GHGL %DVLW
ELU N|\O ELOH KkOL VHIHUGH RODQ ELU RUGXQXQ PHPOHNHW WDUDIÖQGDQ
EHVOHQPHNKDNNÖQÖWDVGvNHGL\RUGX)DNDWNH\IvVUHWWH\DNÖS\ÖNPDøÖ
ELUKDUSVL\kVHWLRODUDNNLPVHNDEOHWPH]EL]GHHWPH\L]
.|\ WHUN HGHFHøLPL] VÖUDGD ELU VU NDGÖQ HWUkIÖPÖ]Ö DOGÖ
0XKWHOLI YDN¶DODUÖ DQODWÖ\RUODUGÖ %LU WDQHVL “Askerin elinden kaçarken
öldürülen kadın benim görümcem idi. Fakat gelinimi yakaladılar nâmusuna tecâvüz
ettiler. Evimizi yakmamaları için yalvardım. Fakat ‘küçük (?) Kemâl askerlerden
değil mi, git hakkını ondan (Mustafa Kemâl Paşa’dan) iste’, dediler.”GHGL
.RFDû44
KkQH\DQPDPÖû%LUNDoVDDWDUDEDLOHJLWWLNWHQVRQUDEX
N|\HYkVÖOROGXN<DNÖQGDRWOD\DQELUNDo|N]YHELUWHN|N]
DUDEDVÖ J|UGN 6RNDNWD GRODûÖUNHQ HVNL ELU DVNHUH WHVkGI HWWLN
ùQJLOL] (VLU .DPSODUÖ·QGD PXKkIÖ]OÖN HWWLøL LoLQ ELUNDo ùQJLOL]FH
NHOLPH|øUHQPLû2QODUÖEL]HWHNUkUHWWLYHDQODWWÖ
“Pek çok seneler askerlik ettim. Fakat hiçbir yerde askeri bunların bize burada
yaptıklarını yaparken görmedim. Eniştem tecâvüze uğrayan birkaç kadına
yardım ederken öldürüldü. Beni kaçmaya uğraşırken yakaladılar, bağlayarak
yanmakta olan bir saman yığınının içine attılar, fakat kendimi çözüp kaçmaya
muvaffak oldum. Dağda on gün kaldık. Câmi‘imiz gâyet muhkem binâ edilmişti.
.RoDü6LYULKLVDU·DEDùO×ELUN|\
81
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
Ve pek eski idi. Yanarken görmedik, fakat o kadar harap olmuş ki bomba atılmış
olduğunu zannediyoruz.”
%LUNDo NLûL GH \DQJÖQÖ V|QGUPH\H XøUDûÖUODUNHQ <XQDQOÖODU
“Hayır, bize emir var. Eğer söndürürseniz sizi tecziye edeceğiz (cezalandıracağız).”
GHGLNOHULQLV|\OHGLOHU<DNÖQGDRODQWHSH\HNDoPÖûODU.|\\DQDUNHQ
RWRPRELO LOH \NVHN UWEHOL ]kELWOHU JHOPLû<DUGÖP HWPHOHUL LoLQ
N|\OOHU EDøÖUPÖûODU IDNDW ]kELWOHU KLoELU ûH\ \DSPDPÖûODU %LU
EDKoHGH o NLûL\L ERøD]ODUÖ NHVLOPLû RODUDN EXOPXûODU 1H LoLQ
|OGøQ ELOPL\RUODU 0kPDÀK ELU NDGÖQ EXQODUÖQ GLøHU ELU NDGÖQÖ
PGkIDD HGHUOHUNHQ |OGUOGNOHULQL V|\O\RU %HUkEHUOHULQGH
J|WUHPH\HFHNOHULKD\YDQODUÖ|OGUPûOHU.|\KXEEkWFLKHWLQGHQ
]HQJLQLPLû2UGXLOHUOHUNHQEXN|\HJLUPHPLûOHU)DNDWULF¶DWWHDOWÖJQ
PWHPkGL\HQELUELULQHPWHkNLEPXKWHOLI JXUXSODUJHoPLûKHUJQ
LNLELQNLOR]kKLUHDOPÖûODU.|\\DNPDøDELULQFLJQGHQEDûODPÖûODU
YHKHUJQELUD]GDKD\DNPÖûODU)DNDWELGk\HWWHWD\\kUHOHUGHQNDøÖWODU
DWDUDNDKkOL\HKLo]DUkUJHOPH\HFHøLQLWHPvQHWPLûOHUGLU
%DEDGkG45
KkQH +HSVL WDKUvE HGLOPLû +kULoWHNL GHøLUPHQ ELOH
\ÖNÖOPÖû \DOQÖ] LNL o kLOH NDOPÖû PWHEkNLVL 6LYULKLVDU·D GRøUX
NDoPÖûODU+HPLOHUOHUNHQKHPGHULF¶DWHGHUOHUNHQRUGXQXQRUDGD
X]XQ PGGHW NDOPÖû ROGXøX J|UO\RU 2Q EHû NDGÖQD WHFkY]
HGLOPLûG|UWHUNHN|OGUOPûEXUDGDQKHUûH\DOÖQPÖû
'HPLUFL
KkQHKkQH\DQPDPÖû2UGXLOHUOHUNHQ<XQDQKDVWDKkQHVL
EXUDGDLPLûYHN|\OOHUHDOGÖNODUÖûH\OHULoLQSDUDYHULOPLûIDNDWULF¶DWWD
N|\OOHULQEWQSDUDODUÖVR\XOPXû.|\OOHUGDøODUDNDoDUNHQED]ÖODUÖ
ELUûLOWHELU\RUJDQDOPDøDPXYDIIDNROPXûODUEXQODUPH\kQÖQGDDOWÖ
NDGÖQWHFkY]HPD¶U]NDOPÖûWÖU´(YHWED]ÖODUÖPHUKDPHWOLLGLµGL\HQ
LKWL\kUNDGÖQEXN|\GHQLGL
%DEDGDG%DEDGDW6LYULKLVDU·×QN|\OHULQGHQ
82
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
%WQ EX KLNk\HOHUGH ED]Ö QRNWDODU PWHPkGL\HQ WHNHUUU
HGL\RU
.|\OOHU ûX V|]OHUL NHUkUHQ V|\OHGLOHU “Tahrîbât muntazaman icrâ
edildi.”
“Zâbitân ya köyde, ya köyün yakınında idiler. Fakat bizim kendileriyle
görüşmemize müsâade edilmiyor, yâhut ‘Ateşi kendiniz söndürünüz.’ emrini veriyorlardı.”
“Bir çoğu bizim lisânımızı konuşuyorlardı.”
“İlk geldikleri vakit kendilerine ne yapmak mümkünse yaptık. Onlar da bize bir
zarar vermeyeceklerini va‘ad ettiler. Fakat ric‘atte mütemâdiyen soydular ve yaktılar.
Ve ‘Emir böyledir.’ dediler.”
“Muhtâc oldukları şeyleri almak harp îcâbâtındandır. Fakat kendilerine lüzûmu
olmayan, yâhûd götüremeyecekleri şeyleri ne için yaktılar, öldürdüler?”
%X N|\OHUL ]L\kUHWLPL]GHQ EHUL 7UN PH·PUODUÖQÖQ EX N|\OHU
KDNNÖQGDNL ED]Ö UHVPL UDSRUODUÖQÖ RNXGXN %X UDSRUODUGD
PQGHULo YHNk\L¶ EL]LPNLOHUH PXWkEÖNWÖU úLPGL\H NDGDU \] RWX]
N|\Q EX VUHWOH WDKUvE HGLOPLû ROGXøX ELOGLULOL\RU *|UGøP]
\] \LUPL LNL N|\Q KkOL GH EL]]kW ]L\kUHW HWWLøLPL] VHNL] N|\Q
D\QÖGÖU%LUoRNHY\DNÖOPÖû3DUDYHUPH\HQELUoRNNDGÖQ\DUDODQPÖû
YH |OGUOPûWU .DGÖQODUÖQVD QkPXVODUÖQD WHFkY] HGLOPLû KHP
HYOHUGHKHPGHKDUPDQODUGDEXøGD\ODUEL·OLOWL]kP\DNÖOPÖû.R\XQ
GDYDU J|WUOPû YH |OGUOPûWU +XOkVk N|\OOHULQ WHNPvOL
YHVkLWWD¶LûvWDKUvEHGLOPLûWLU
.Öû JHOL\RU (YYHOk RUGXQXQ NHQGLVL LkûH HGLOPHOLGLU 2 ]kWHQ
NHQGL\L\HFHøLQGHQN|\OOHUHSHNoRNYHUGL(øHUE\NELUJD\UHWYH
WHûHEEVHGLOPH]LVHEXDGDPODUEXNÖûÖJHoLUPH\HPXYDIIDNROVDODU
ELOHJHOHFHNVHQHLoLQKLoKDVDGPLWOHUL\RNWXU
%LOPL\RUX]GQ\D+DUEÖ8PPv·QLQEDûÖQGD$YUXSD·GD\DSÖOGÖøÖ
JLELEXWDU]KDUELPHûU¶DGGHGL\RUPX"+HUQHROXUVDROVXQÖ]WÖUDS
83
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
oHNHQNDGÖQYHoRFXNODUDNDUûÖPHUKDPHWKLVVHGHUHNÇOHPLùVOkP·D
´%L] 7UN ROGXøXPX] LoLQ EL]H \DUGÖP HWPL\RUODUµ GHGLUWHFHN ELU
VUHWWHKDUHNHWHGLOHFHNPL"
%X PÖQWÖNDL VHIkOHWWH +LOkOL $KPHU KHPHQ ELU KH\·HW L¶]kP
HWPLûWLU %X KH\·HW D·]kVÖ N|\OHUL ELUHU ELUHU GRODûDUDN NÖUN o N|\H
DGHG IDQLOD oLIW oRUDS PHWUH Sk]HQ PHWUH
$PHULNDQ EH]L DGHG $PHULNDQ GRQ NLOR PLNWDUÖQGD
EXøGD\LOHNLORWX]WHY]v¶H\OHPLûWLU
%LOKkVVD *Q\] 1kKL\HVL·QGH LEUk]Ö ID¶kOL\HW HGHQ KH\·HW
1kKL\H &kPvL úHUvÀ·QGH <XQDQOÖODU WDUDIÖQGDQ ûHKvG HGLOHQOHULQ
UKXQD PHYOLGL ûHUvI RNXWPXû ROGXøX JLEL PHNWHEL LEWLGk··v
WDOHEHVLQHGHLOEkVHWPLûWLU
84
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
VHUkªýX©EHVLªQLQ
ID©kOL\HWOHUL
7UNL\H%\N0LOOHW0HFOLVL+NPHWLGkKLOLQGHEXOXQDQVHUk·
HVLUOHUYHPHYNIvQLKDUEL\HQLQkLOHOHULWDUDIÖQGDQNHQGLOHULQHYUG
HGHQJHOHQPHNkWLEPHNWXSODUYHPHEkOLøparalarYHHû\kNROLOHULQLQ
vVkOLQHXODûWÖUÖOPDVÖQDYHPHPkOLNLPHûJOHYHPVWHYLOHGHEXOXQDQ
NHVkQNLPVHOHUYHkLOHOHULQWDKNvNLDKYkOLQHkLGLûOHUOHPHûJXOROPDN
]HUH+DUEÖ8PPv·GHROGXøXJLELELUhVHUk·úX¶EHVL(VLUOHUúXEHVL
NûkGHGLOPLûWLU
%XûX¶EHYD]vIH\HPXEkûHUHWLDQÖQGDQL¶WLEkUHQ·GHQID]OD
PHNWEXQ YH OLUD NDGDU ELU PHEOkøÖQ PUVHOQ LOH\KOHULQH
J|QGHULOHQOHUH vVkO XODûWÖUPD YH WH·GL\HVLQH |GHPHOHULQH GHOkOHW
H\OHPLûWLU
'DKD hVHUk· úX¶EHVL YD]vIHVLQH LEWLGkU HWPH]GHQ EDûODPD]GDQ
HYYHO GH PXUDKKDVOÖN VHUk·QÖQ WDKNvNL DKYkOL LOH NHQGL QkPODUÖQD
YUGHGHQJ|QGHULOHQPHEkOLøLQWHY]v·LQHWDYDVVXWHWPLûWL
85
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
+DVWDKkQHOHUGH WDKWÖ WHGkYvGH EXOXQDQ HVLU ]kELWkQ YH HIUkG
]L\kUHWROXQDUDNPXkYHQHWLQDNGL\HGHEXOXQXOPXûYHVLJDUDODUWHY]v¶
HGLOPLûWLU
+H\·HWL0XUDKKDVDWDUDIÖQGDQ7HPPX]M. 1921WkULKLQGH
.D\VHUL·\HL¶]kPNÖOÖQDQJ|QGHULOHQhVHUk·úX¶EHVL0GUJDUQL]RQX
]L\kUHW HGHUHN ùVWDQEXO +LOkOL $KPHU 0HUNH]L 8PPv\HVL·QGHQ
YkNvRODQLû¶kUDELQkHQVHUk·QÖQPXKWkFROGXøXHû\k\ÖNHQGLOHULQGHQ
VRUDUDNWHVEvWH\OHPLûYH+H\·HWL0XUDKKDVDGDWDOHELYkNLùVWDQEXO·D
ELOGLUPLûWLU %XQXQ ]HULQH )UDQVÖ] .ÖW¶DWÖ %Dû .XPDQGDQOÖøÖ
WDUDIÖQGDQ+LOkOL$KPHU0HUNH]L8PPvVL·QHWHYGvDQLUVkONÖOÖQDQ
\] DOWÖ VDQGÖN Hû\k\Ö ùQHEROX·GDQ .D\VHUL·\H NDGDU QDNLO HGHUHN
DVKkEÖQD VDKLSOHULQH WHVOvP H\OHPLûWLU )UDQVÖ] VHUk·VÖQGDQ SHN
PXKWkFRODQODUDGD+LOkOL$KPHUWDUDIÖQGDQWDNÖPoDPDûÖU
)LOGHNRVIDQLODWHY]v¶ROXQPXûWXU
7HûUvQLHYYHO0(NLP]DUIÖQGDKNPHWoHùVWDQEXO·D
LkGHHGLOHQùQJLOL]\]EDûÖVÖ0|V\|´.HPSÖOµGH+LOkOL$KPHU
YHVkLWL\OH $QNDUD·\D JHWLULOPLû YH $QNDUD·GDQ ùQHEROX·\D NDGDU
VH\kKDWLGHWH·PvQHGLOPLûWLU0DKDOLPXKWHOLIHGHPXKWHOLI PDKDOOHUGH
EXOXQDQGLøHUVHUk·QÖQGDHû\kVÖ\ODPHNkWLEYHPHEkOLøLQLQvVkOYH
WHVOvPLQH GHOkOHW ROXQPXû YH DYkNLEL DKYkOL GXUXPODUÖ KDNNÖQGD
PD¶OPkW WDOHE HGLOHQOHUH GkLU LFUk HGLOHQ WDKNLNkW QHWk\LFL DOkND
GkUkQHWHEOvøHGLOPLûWLU%XLûOHUH\LQHGHYkPROXQPDNWDGÖU
hVHUk·úX·EHVLEXQGDQEDûNDPHPkOLNLPHûøOHYHPVWHYOL\HGH
EXOXQDQHVLUYHûHKvGL]kELWkQYHPH·PUvQkLOHOHULQkPÖQD+H\·HWL
0XUDKKDVDYH]QHVLQHWHYGv·NÖOÖQDQPD¶kûkWÖDVKkEÖQDvVkOYHWH·GL\H
HWPHNWHYHEXJLELkLOHOHUKDNNÖQGDWDKNvNkWLFUkH\OHPHNWHGLU
<XQDQLVWDQ·GD EXOXQDQ VHUk·PÖ]GDQ EXUDGD EXOXQDQ kLOHOHULQH
YHkLOHOHULWDUDIÖQGDQGDNHQGLOHULQHPHNWELUVkOYHvVkOLQHWDYDVVXW
ROXQPDNWDYHEXQODUDkLGLûOHULQvIkVÖQDoDOÖûÖOPDNWDGÖU
86
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
ýKHGk]kELWkQHIUkG
YHPXKkFLUkLOHOHULQH
\DSñODQPXkYHQHW
(VNLûHKLU ULF¶DWL KDVHEL\OH $QNDUD·\D JHOHQ ûKHGk YH ]kELWkQ
YH HIUkG kLOHOHULQLQ PXKWkFÖ PXkYHQHW \DUGÖPD PXKWDo RODQODUÖQD
kLOHHIUkGÖDGHGLQHYHGHUHFHLLKWL\kFÖQDJ|UH\LUPLJQONWHQDûDøÖ
ROPDPDN ]HUH LkûH EHGHOL WHY]v¶ HGLOPLû ROGXøX JLEL ELU NÖVÖP
KDONWDQ.ÖUûHKLUYH.D\VHUL·GHEXOXQDQODUDGDD\QÖVUHWOHPXkYHQHW
ROXQPXûWXU %XQGDQ EDûND HQ ]L\kGH PXKWkFÖ PXkYHQHW RODQODUD
ELU\HUHVHYNHGLOLQFH\HNDGDUKHUJQHNPHNoRUEDYHoD\WHY]v·¶
ROXQPXûWXU
+LOkOL$KPHU0HUkNL]YHúX¶EkWÖQÖQ0HUNH]OHULYH
úX·EHOHULQLQ)D¶kOL\HWL
$QDGROX·QXQPXKWHOLI PDKDOOHULQGHLK\kYH\k\HQLGHQWH·VvVROXQDQ
ûX¶EHOHULPL]GHQ ED]ÖODUÖ ELOKkVVD (U]XUXP .RQ\D .DVWDPRQX
.D\VHUL 6DPVXQ PHUNH]OHUL 1L]kPQkPHL (VkVL·QLQ PVkLG
ROGXøX QLVEHWWH YH ED]Ö NHUH LVWLKVkO HWWLNOHUL PVkDGHL PDKVVD
LOHEXQLVEHWLQIHYNLQGHPHFUKvQLDVNHUL\\HYHPXKWkFvQLDKkOL\H
87
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
PXkYHQHWWHEXOXQPXûODUGÖU%XPH\kQGD$QNDUD+DQÖPODU0HUNH]L
LOH .DVWDPRQX .RQ\D +DQÖPODU 0HUNH]L·QLQ oDPDûÖU GLNPHN YH
KDVWDKkQHOHUGHoDOÖûPDNKXVVODUÖQGDNLID¶kOL\HWLPHûNUHOHULûk\kQÖ
WDNGvUGLU
$QDGROX·GD+LOkOL$KPHU0XUDKKDVOÖøÖ·QÖQ9D]¶L\\HWL
0DKVVDVÖ
5DSRUXQ PXNDGGLPHVLQGH v]kK ROXQGXøX ]HUH ùVWDQEXO LûJDOLQL
PWHkNÖS$QDGROX·GD+LOkOL$KPHU·LQLNWLVkSHWWLøLYD]¶L\HWLKXVVL\H
ND]DQGÖøÖ|]HOGXUXP&HP¶L\HW·LQEWQPXkPHOkWÖXPPv\HVLQHYH
QXNGYHHPYkOLQH\HJkQHYk]ÖKX·O\HGRODQ0HUNH]L8PPv·FHDKvUHQ
QD]DUÖGLNNDWHDOÖQDUDNPXUDKKDVPXDOOLP'RNWRUùVPDLO%HVLP3DûD
LOH0HUNH]L8PPv$·]kVÖQGDQ'RNWRU$GQDQYH'RNWRUgPHU/WIv
%H\OHUGHQPUHNNHSELUKH\·HWLPXUDKKDVD\D0HUNH]L8PPv·QLQ
1L]kPQkPHL(VkVvPFLELQFHPkOLNROGXøXVDOkKL\HWKHPHQKHPHQ
WDPkPHQGHYUHGLOPLûYHEXVUHWOH$QDGROX·GDNL+H\·HWL0XUDKKDVD
KHVkEkWHQPVkLG]DPDQGD0HUNH]L8PPv\HLEUk]HGLOPHN]HUH
NDE]YHVDUI KXVVXQGDWDPkPHQVHUEHVWEÖUDNÖOPÖûODUGÖU$QFDN+LOkO
YH6DOvEL$KPHUOHULQWkEv¶ROGXNODUÖPXNkYHOkWPXNDYHOHOHUYHNkYk¶vG
NDQXQODU %H\QHOPLOHO 6DOvEL $KPHU .RPLWHVL LOH YXNX¶ EXODFDN
PXkPHOkWWD0HUNH]L8PPv·QLQWDYDVVXWXDUDFÖOÖøÖHVkVRODUDNNDEXO
HGLOPLûWLU
+LOkOL$KPHU9H$PHULNDúDUNL.DUvE0XkYHQHW+H\·HWL
+LOkOL$KPHU$QDGROX·GDNLID¶kOL\\HWLHVQDVÖQGD$PHULNDúDUNL
.DUvE0XkYHQHW+H\·HWLLOHPWHPkGLWHPkVKkOLQGHEXOXQPDNWDGÖU
%X KH\·HW LOH +LOkOL $KPHU 0XUDKKDVOÖøÖ DUDVÖQGD \HNGLøHULQH
NDUûÖ PXkYHQHWL PWHNkELO NDUûÖOÖNOÖ \DUGÖP FHUH\kQ HWPHNWHGLU
$PHULND+H\·HWL0XUDKKDVÖ0LV(OHQPHFUKJk]LOHULPL]HPXkYHQHW
ROPDN]HUHLNLGHIDGDELQEHû\]OLUDWHEHUU¶HWWLøLJLELFHGYHOL
PDKVVXQGDJ|UOHFHNPLNWDUGDHû\kLKGkKHGL\HH\OHPLûWLU
88
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
KkWLPH
+LOkOL$KPHU$QNDUD+H\·HWL0XUDKKDVDVÖEXUDSRUXQDQLKk\HW
YHUPH]GHQ HYYHO EDûWD %\N 0LOOHW 0HFOLVL 5HLVL 0XKWHUHPL
*D]L0XVWDID.HPDO3DûD+D]UHWOHULROGXøXKDOGHEWQ+NPHW
HUNkQÖQGDQJ|UGøNÖ\PHWGkUP]kKHUHWYHPXkYHQHWHNRUXPD
YH \DUGÖPD NDUûÖ HQ VDPvPL ûNUkQ YH LWPLQkQODUÖQÖ JYHQOHULQL
WDNGvP HWPH\L ELU YHFvEHL YLFGkQL\H YH $QDGROX +LOkOL $KPHU
7HûNvOkWÖ·QÖQJD\UHWOLYHIHGkNkUHWÖEEkGRNWRUODUÖYHPH·PUvQLQH
PHPXUODUÖQD vIkL YD]vIH HVQDVÖQGD J|VWHUGLNOHUL KLPPHW YH
LNGkPGDQVHEDWODGHYDPOÖoDOÖûPDGDQGROD\ÖWHûHNNUHWPH\LGHELU
Ok]ÖPHLNDGUûLQkVvDGGHGHU
+LOkOL$KPHU$QNDUD+H\·HWL0XUDKKDVDVÖ
89
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(61)
Mart 336 Bidâyetinden Gâye-i Teşrîn-i sânî 337 Târihine Kadar
Kabz Olunan İânât
90
.XUXú
Lira-i
Osmânî
87
1211
(VNLúHKLUYH6H\\LG*k]L$KkOLL0XKWHUHPHVLQGHQ
.
1500
$PHULNkQùDUNÕ.DUvE0XµkYHQkW+H\¶HWLQkPÕQD0LV
(OHQWDUDIÕQGDQ
25
37
+VH\LQÆEkG1kKL\HVL$KkOLL0XKWHUHPHVLQGHQ
05
309
6LYDV9LOk\HWLQGHQ
.
200
%DOÕNHVLU+H\¶HWLQGHQ
50
6
$QNDUD¶GD+DFÕ0Vk0DKDOOHVL¶QGH*kOLE(IHQGL¶GHQ
.
60
$NGHQL]9DSXUX¶QGDYHULOHQNRQVHUGHYkNLµRODQ
WHEHUUXkW
.
300
$QNDUD(UPHQL.DWROLN&HPkDWÕ¶QGDQ
.
26
$QNDUD0HQEDÕ)\]kW0HNWHELWDOHEHOHULQGHQ
85
144
$QNDUD0HNWHEL6XOWkQLVLWDOHEHVLWDUDIÕQGDQ
.
7
$QNDUD.RFD+LQGv0VOLP0DKDOOHVLQGHQ
.
3
$QNDUD.kWLE=kGH0HKPHG(IHQGL¶GHQ
.
28
$YDQRV.D]kVÕDKkOLVLQGHQ
15
9
$QNDUD¶GDhPvGL7HFHGGG0HNWHELWDOHEHVLQGHQ
.
25
*HUHGH7FFkUkQÕQGDQ+kOLG%H\=kGH+DPvG%H\¶GHQ
.
250
6DPVXQ¶GD1HPOv=kGH%LUDGHUOHUWDUDIÕQGDQ
.
50
6DPVXQ¶GD1HPOv=kGH+DPGL%H\5HIvNDVÕ+kQÕP
WDUDIÕQGDQ
.
100
<DEDQDEkG0GkIDµkL+XNN&HPµL\HWL¶QGHQ
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
(62)
.XUXú
Lirâ-i
Osmânî
.
15
$QNDUD¶GD6DQkµ\L%DKoHVLPVWH¶FLUL+DPGL%H\
WDUDIÕQGDQ
50
2
3RODWOÕ%HOHGL\H5HLVL7XUKkQ%H\5HIvNDVL+DQÕP
WDUDIÕQGDQ
.
4
ùkLU0HKPHG(PvQ%H\WDUDIÕQGDQ
80
14
<DEkQDEkGDKkOLLPXKWHUHPHVLQGHQ
54
526
6LOLINHDKkOLLPXKWHUHPHVLQGHQ
10
278
'HUVDkGHW¶WHdDNPDNoÕODU¶GDWFFkUDQGDQ+DFÕ
&HOkO%H\WDUDIÕQGDQ
.
24
$YDQRV.D]kVÕDKkOLVLQGHQ
.
130
$QNDUD3L\kGH=kELWkQ7DµOLPJkKÕ=kELWkQYH
WDOHEHVLWDUDIÕQGDQ
52
13
6HQHWL6LQWH""1kKL\HVLDKkOLVLQGHQ
89
434
$PHULNDQ&OHYHODQG&HP¶L\HWL+D\UL\HL
øVOkPL\H¶VLQGHQ
81
144
$PHULNDQ&OHYHODQG&HP¶L\HWL+D\UL\HL
øVOkPL\H¶VLQGHQ
.
20
$QNDUD9kOLVLøKVDQ%H\(IHQGLWDUDIÕQGDQ
.
22.500
$QNDUD5XVùXUDODU6HIkUHWLWDUDIÕQGDQ
.
4
*HUHQKkV¶WDQ+kIÕ]0HKPHG(IHQGL¶GHQ
79
49
$QNDUD$VNHUv+DVWDKkQHVLPHYNIvQvWDUDIÕQGDQ
.
428
.DUVÕ=ONDGUL\\H.DVDEDVÕDKkOLVLQGHQ
43
4127
5RGRV&HPkµDWÕøVOkPL\HVLWDUDIÕQGDQ
.
2000
0HUVLQDKkOLLKDPL\\HWPHQGkQHWDUDIÕQGDQ
57
3872
$QWDO\DDKkOLLKDPL\\HWPHQGkQHWDUDIÕQGDQ
85
11
$QNDUD¶GDdD\FÕ%DED6OH\PDQ(IHQGL¶GHQ
55
999
%DUWÕQDKkOLVLQGHQ
91
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(63)
92
.XUXú
Lirâ-i Osmânî
.
20
.
.
46
40
25
17
.
1
.
20
.
400
øVNLOLSDKkOLPXKWHUHPHVLQGHQ
.
500
$QNDUD¶GD5XP&HPkDWLQGHQ
.
200
.HVNLQ7UN2UWRGRNV0LOOHWL¶QGHQ
.
300
$QNDUD¶GD'H÷LUPHQFL.X]Pk(IHQGL
kLOHVLQGHQ
.
1574
(O$]v]+LOkOL$KPHUøµkQH.RPLV\RQX¶QGDQ
.
163
.DUVÕ=ONDGUL\\HKadirliDKkOLVLQGHQ
.2
13
.
20
$\DúDKkOLVLQGHQ
.DUDUJkKÕ8PPvøVWLKEkUkWùXµEHVLQHPH¶PU
0Ok]ÕP$EEkV%H\WDUDIÕQGDQ
.
500
.
5
.
2
.
1110
$QNDUD=LUD¶DW%DQNDVÕ0GU$KPHG.HPkO
%H\WDUDIÕQGDQ
$QNDUD'\QL8PPv\H%DúNkWLEL7HYIvN
%H\¶GHQ
.
300
.
550
.
119
6|NHDKkOLVLQGHQ
.
30
*|NVXQDKkOLVLQGHQ
(UNkQÕKDUEND\PDNDPODUÕQGDQPWHNDLGùHUvI
%H\(IHQGL¶GHQ
%D\WDU%LQEDúÕVÕø]]HW%H\WDUDIÕQGDQ
$QNDUD0HUNH]/RNRQWDVÕ¶QGDQ
$QNDUD¶GDdD\FÕ%DED6OH\PDQ(IHQGL¶GHQ
$QNDUD¶GDdD\FÕ%DED6OH\PDQ(IHQGLdÕUD÷Õ
6DLG$÷DWDUDIÕQGDQ
'HNRYLOøQúkkWÕ¶QGDPVWDKGHP'LPL.DOID
WDUDIÕQGDQ
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
(64)
.
Lirâ-i
Osmânî
3000
$QNDUD$IJkQ6HIkUHWL¶QGHQ
.
14
.R]DQøVOkP*HQoOL÷L'HUQH÷L5L\kVHWL¶QGHQ
.
10
$QNDUD'\XQX8PPv\H%DúNkWLEL7HYIvN%H\¶GHQ
.
57
$QNDUD0HUNH].ÕUkDWKkQHVLPVWH¶FLUL0HKPHG5kúLG
(IHQGL¶GHQ
.
3
$QNDUD'\QX8PPv\H%DúNkWLEL7HYIvN%H\¶GHQ
.
176
(OELVWDQDKkOLLPXKWHUHPHVLQGHQ
.
50
%R]GD÷ÕøVOkP*HQoOL÷L'HUQH÷LWDUDIÕQGDQ
.
100
*DUS&HSKHVL/HYk]ÕP5HLVL%LQEDúÕ7DKVLQ%H\KDUHPL
WDUDIÕQGDQ
.
1000
.
1000
.
250
ÆVvL<R]JDW$KkOLVL¶QGHQ
88
80
.ÕUúHKLU+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
12
.
600
(UH÷OL+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
500
=RQJXOGDN+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
580
%ROX+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
2000
.DVWDPRQX0HUNH]L¶QGHQ
200
%ROX0HUNH]LQGHQ
100
.R]OX+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
500
120
$PDV\D+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
500
$I\RQNDUDKLVkU+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.XUXú
)UDQVD1H]]kUÕ6kELNDVÕQGDQ)UDQNOLQ%X\\RQ
&HQDSODUÕWDUDIÕQGDQ
ø]PLW+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ$W<DUÕúÕKkVÕOkWÕ
RODUDN
93
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(65)
94
.XUXú
Lirâ-i
Osmânî
.
300
6LOLINH+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
50
214
<R]JDW+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
1000
.DVWDPRQX+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
346
.
50
$]L]L\H+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
160
7RNDW+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
300
=LOH+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
120
$NúHKLU+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
63
281
*H\YH+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
550
.HQJÕUÕdDQNÕUÕ+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
2000
.
250
dRUXP+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
200
dHUNHVdDQNÕUÕdHUNHú+LOkOL$KPHU
ùXµEHVL¶QGHQ
.
250
'L\kUEHNLU+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
70
78
*|\QN+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
200
(VNLúHKLU+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
200
6LYDV+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
85
99
.
60
.
160
.
50
*UQ+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
70
'kUHQGH+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
106
40
435
(O$]v]+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
(66)
.XUXú
L i r â - i
Osmânî
.
1000
.
100
7UDE]RQ+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
10
272
.
400
.HQJÕUÕ+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
100
*HUHGH+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
150
6LQRS+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
52
*|\QN+LOkOL$KPHU+DQÕPODUùXµEHVL¶QGHQ
.
43
*|\QN+LOkOL$KPHU(UNHNOHUùXµEHVL¶QGHQ
.
139
0XGXUQX+LOkOL$KPHU(UNHNOHUùXµEHVL¶QGHQ
750
65
0XGXUQX+LOkOL$KPHU(UNHNOHUùXµEHVL¶QGHQ
.
500
%R\DEkG+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
100
%RGUXP+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
500
.RQ\D+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
150
'L\DUEHNLU+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
100
$NGD÷PDGHQL+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
1000
6DPVXQ+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
200
50
863
.
200
'HYUHN+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
400
%ROX+LOkOL$KPHU(UNHNOHUùXµEHVL¶QGHQ
.
100
%ROX+LOkOL$KPHU+DQÕPODUùXµEHVL¶QGHQ
.
280
$\DQFÕN+LOkOL$KPHU(UNHNOHUùXµEHVL¶QGHQ
95
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(67)
96
.XUXú
L i r â - i
Osmânî
.
300
'L\DUEHNLU+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
60
6LYULKLVkU+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
70
.
250
.
100
+DY]D+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
609
.
1000
.D\VHUL+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
200
5L]H+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
200
.
250
7DúXFX+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
20
7HIHQQL+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
20
øQFHVX+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
100
6kµLGøOL+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
195
1L÷GH+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
400
.
400
.DUDPDQ+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
100
%H\úHKLU+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
700
.
300
(UPHQHN+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
300
.
50
.
400
.
200
%RGUXP+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
130
*HU]H+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
(68)
.XUXú
L i r â - i
Osmânî
.
85
70
410
6XQJXUOX+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
100
+D\PDQD+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
200
7DúXFX+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
35
0DODW\D+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
262
.
850
0X÷OD+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
100
$NVDUD\+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
176
6XQJXUOX+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
121
%R÷D]OÕ\DQ+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
200
%ROX+LOkOL$KPHU(UNHNOHUùXµEHVL¶QGHQ
.
200
%ROX+LOkOL$KPHU+DQÕPODUùXµEHVL¶QGHQ
.
150
']FH+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
169
.DQJDO+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
300
.
150
.
2060
.
350
.
300
54
99
90
299
.
300
.
1000
.
.
300
200
$QWDO\D+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
97
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(69)
98
.XUXú
L i r â - i
Osmânî
.
200
0XW+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
1650
.
175
.
150
.
200
.
176
7HQXV +LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
170
*HU]H+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
200
+DY]D+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
51
175
.
100
.
1850
.
200
.
2000
.
1000
2UGX+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
140
140
$I\RQNDUDKLVkU+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
600
.
40
*|\QN+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
500
21
33
6DQGÕNOÕ+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
49
232
0LKDOÕooÕN+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
250
.
300
7DúRFD÷Õ+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
200
.
40
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
(70)
.XUXú
L i r â - i
Osmânî
37
406
50
890
.
684
.
40
*|\QN+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
200
53
132
2000
.
460
0HU]LIRQ+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
2000
.
200
.
428
7HQXV +LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
100
6LOLINH+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
875
%XUGXU+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
50
.
1000
6LYULKLVkU+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
60
391
.R]DQ+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
29
129
$\Dú+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
20
680
.
50
$EDQRV$YDQRV"+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
55
$WLQD+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
1000
.
156
.
600
%H\SD]DUÕ+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
99
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(71)
100
.XUXú
L i r â - i
Osmânî
.
200
.
1000
.
680
(O$]L]+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
35
.D\VHUL+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
700
7DYDV+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
87
68
.
150
81
79
.R]DQ+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
250
.
200
25
46
.RQ\D+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
100
50
101
10
140
.
550
1HYúHKLU+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
10
500
.|\FH÷L]+LOkOL$KPHU(UNHNOHUùXµEHVL¶QGHQ
.
200
.
200
%DUWÕQ+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
200
.
100
.
130
%H\SD]DUÕ+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
64
53
.
150
6LYHUHN+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
500
*LUHVXQ+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
(72)
.XUXú
L i r â - i
Osmânî
.
100
.
240
$\DQFÕN+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
72
56
0Xú+LOkOL$KPHU+DQÕPODUùXµEHVL¶QGHQ
35
81
250
.
500
ø]PLW+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
300
*HU]H+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
250
8OkFDOÕ1kKL\HVL+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
04
2
.|\FH÷L]+LOkOL$KPHU+DQÕPODUùXµEHVL¶QGHQ
50
148
6|NH¶GH0RUDOÕ+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
400
.
100
.
90
%R\DEkG+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
20
.
300
.
100
1LNVDU+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
92
109
.
3000
.
5
.
5
.HQJÕUÕ+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
1000
$QWDO\D+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
50
75
.
100
.
500
0DUGLQ+LOkOL$KPHU0HUNH]L¶QGHQ
.
500
+DPvGDEkG+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
101
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(73)
102
.XUXú
L i r â - i
Osmânî
.
46
.
225
.
1786
.
50
.R]DQDKkOLVLQGHQ
.
300
65
911
&H\KDQ+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
20
.
5
.
200
,VSDUWD0HEµVX1kGLU%H\(IHQGL¶GHQ
(UNkQÕ+DUS0LUDOk¶\Õ0VD.k]ÕP%H\
(IHQGL¶GHQ
%R]GD÷Õ+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
.
350
%XUGXU+LOkOL$KPHUùXµEHVL¶QGHQ
35
171
.R]DQ$KkOLLPXKWHUHPHVLQGHQ
.
102.700
+LQG+LOkIHW.RPLV\RQX¶QGDQ
65
4.569
%LQJD]L$KkOLL0VOPHVL¶QGHQ
25
516
ùHNHU%D\UDPÕQÕQELULQFLJQYkNLµRODQWHEHUUXkW
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
(74)
Hilâl-i Ahmer’e Teberru‘ Olunan Eşyâ
(ú\kQÕQ&LQVL
0LNGkUÕ Mülâhazât
Don, Patiska
6
Gömlek, Patiska
9
Gömlek, Dokuma
4
*|POHN'RNXPDdRFXNøoLQ
1
'RNXPD'RQdRFXNøoLQ
1
Don, Dokuma
1
Mintan, Basma
1
+DYOX<]øoLQ
61
Eldiven
1
Yazma, Yemenî
5
Mendil, Keten-i âdî
246
%DúgUWV
2
3HúWHPkO
2
Entârî, Pâzen, Mücedded
17
Entârî, Basma, Mücedded
122
Entârî, Amerikân, Mücedded
11
Don, Amerikân, Mücedded
17
Gömlek, Amerikân, Mücedded 18
DGHG
DGHG
DGHG
DGHG
DGHG
DGHG
DGHG
DGHG
DGHG
DGHG
DGHG
DGHG
DGHG
DGHG
DGHG
DGHG
DGHG
DGHG
DGHG
DGHG
Sigara, a’lâ cins
200
3DNHW<LUPLúHUDGHGGLU
Sigara, a’lâ cins
1
7kNÕ\\H$PHULNkQ
254
Çorap, Pamuk, Mücedded
281
3DNHW<]DGHGGLU
DGHG
oLIW
ùXDEkWWDQ
WHEHUUX¶
HGLOHQ
103
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(75)
Hilâl-i Ahmer’e Teberru‘ Olunan Eşyâ
104
(ú\kQÕQ&LQVL
0LNGkUÕ
Mulâhazât
Gömlek, Pâzen, Mücedded,
Renkli
4
$GHG
Don, Pâzen, Mücedded,
%H\D]
4
³
3HúNvU
75
³
=DUI0HNWEøoLQ
1000
³
ùXDEkWWDQWHEHUXµ
.D÷ÕW0HNWEøoLQ
1600
³
HGLOHQ
.DúÕN7HQHNHGHQ0FHGGHG
120
³
dD\
5
.LOR
ùHNHU.HVPH
100
³
3k]HQ%H\D]
240
0HWUH
)DQLOH.XPDú5HQNOL
92,5
³
Amerikan Bezi
1825
³
ùDUNÕ.DUvE
0XkYHQHW+H\¶HWL
5HvVHVL0vV(OHQ
WDUDIÕQGDQWHEHUUXµ
HGLOHQ
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
(76)
SIHHİYE-İ ASKERİYYE’YE MUÂVENÂT
(Eczâ Şu‘besinin Eczâ Kısmı)
0LNGkUÕ
Gram
250
250
Kilo
119
123
Aded
5258
362
2876
Mülâhazât
302
ùLúH
125
9D]HOLQ6DUÕ
48
9D]HOLQ6L\DK
231
Azotit Fezemebler
955
Âzotit Mezab
260
1
125
Alkol
Pür Hidrol
Asit Borik
Pür Manganât Du
Potas
Klor Etil
$PSRO7HQWLUWL\RW
$PSROø\RW
ø\RGXUH
Kinîn Komprime
ø\RW
ø\RW)RUP
+LQW<D÷Õ
Asit Sitrik
Gliserin
Kibritit Sevd
500
201
21
200
25
83
17952
8700
300
500
300
7
16
12
174
10
(F]kQÕQ&LQVL
dLoHNDúÕVÕ
Tifo “
Kolera “
Dizanteri Serumu
Vebâ Serumu
Tetanos Serumu
Menenkokok serumu
9D]HOLQ%H\D]
.LúLOLN
ùLúH
ùLúH
ùLúH
ùLúHEHKHULLNL\]
JUDPOÕN
ùLúH
105
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(77)
(Eczâ Şu‘besinin Eczâ Kısmı)
(F]kQÕQ&LQVL
.LEULW0D÷QH]L
Lizol
0YHOOLGX¶OKXP]DOÕVX
Masitzol
9D]HOLQ0D\Lµ
Pastil Sublime
.ORU0DLW0RU¿Q7DEOHW
Fosfat Dokodein
Sülfat Dukinîn
Komprime
Esanis Dumand
Formaldeid Merhemi
+kPÕ]6RIVDW0HWDOLN
Merhemi
Dove – Komprimesi
Aslibendid Sivd
Estuvain
Salisilât Du Sevd
Komprime
Aspirin Komprime
Sülfat Duzenk Koprime
Asit Tartarîk
1HúkGLU5XKX
Kara Zilol
Espiri Amonikal
Aromatize
Aloin Kompuze Tablet
.NUW3DUoD+DOLQGH
Eter Anestezik
106
0LNGkUÕ
Gram
454
305
Kilo
500
37
146
Aded
13
3000
100
1000
175
480
.XWX
300
.XWX
25
1
1000
3000
650
1
1
28
2000
500
800
5
180
3
500
Mülâhazât
ùLúH
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
(78)
(Eczâ Şu‘besinin Malzeme-i Timâriye İspenciyâriye Kısmı)
&LQVL
0HYkGÕ7LPkUL\H
0LNGkUÕ
41
6DQGÕN
Tampon
37
.LOR
0VHOOHVL¶OùHNO6DUJÕ(úDUS
6640
$GHG
7ùHNOLQGH6DUJÕ
2500
$GHG
Mülâhazât
7DUODWkQ6DUJÕ
638
$GHG
1LúDVWDOÕ6DUJÕ
3000
$GHG
6ÕKKv\H$UNDdDQWDVÕ0HPO
47
$GHG
)DQLODdL\GH6DUJÕVÕ
780
$GHG
*D]6DUJÕ
2658
$GHG
$PHULNDQ6DUJÕ(PQL\HWø÷QHVL
38839
$GHG
$PHULNDQVDUJÕ
356
.LOR
3DPXN(\GHUYH)vO
7524
.LOR
+DUvU0XúDPED
254
0HWUH
Gaz Tülbend
17814
0HWUH
*D](\GHUYHYH)vO+D]ÕUODQPÕú
3DUoD+DOLQGH
338340
$GHG0XKWHOLI(EDW
0LQHøUL÷DWRU
*UDP
$GHG
Sublimeli Tiftik
*UDP
.LOR
.DWUDQOÕ/vI
20,500
.LOR
øSHNøSOLN
550
ùLúH
Yen Marimine
14
$GHG
(O)ÕUoDVÕ
44
$GHG
Buz Kisesi
30
$GHG
.kWLµL¶QQH]HI/DVWLN6DUJÕ
84
$GHG
Otoklav
1
$GHG
107
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(79)
108
&LQVL
Mikdâri
Mülâhazât
Lastik Eldiven
34
dLIW
Koher Pens
356
$GHG
Pe Ân Pens
68
$GHG
7HúUvK3HQV
258
$GHG
Bistûrî
98
$GHG
&HUUkKv0DNDV
173
$GHG
$OoÕ0DNDV
110
$GHG
3DWLVND6DUÕ÷Õ
500
$GHG
%DWÕQøoLQ7HO.DIHV
2
$GHG
'HUHFHOL&DP0H]UR
20
$GHG
7HUPRNRWHU/DVWL÷L
2
7DNÕP
&HUUkKv7HVWHUH
2
$GHG
&HUUkKvdHNLo
2
$GHG
)HUJXVRQ.ÕVNDFÕ
2
$GHG
%vVWUv%\N
3
$GHG
'úkQ
2
$GHG
.HPLNø÷QHVL
2
$GHG
3UÆYk]dHOLNø÷QHVL
13
$GHG
Elevator
2
$GHG
Ruj Pens
2
$GHG
.HVNLQöú
2
$GHG
Sekizton
1
$GHG
Loter
1
$GHG
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
(80)
&LQV
Mikdâri
Mulâhazât
Ekartor
2
$GHG
Destere Lâmî
4
$GHG
.oN+DFLPGH(WRYHG
1
$GHG
$PHULNkQ%DWÕQ6DUJÕVÕ
5046
$GHG
+DVWD$OWÕ0XúDPEDHPPLµv
34
0HWUH
/LÀL.RPSUHV$PHULNDQ
94
3DNHW
6LPLWùHNOLQGH3DPXNOX
Kopres
2900
$GHG
øoL3DPXNOX*D].RSUHV
5847
$GHG0XKWHOLI(EDWWD
.DWUDQOÕ3DPXNOX*D]
Kopres
812
$GHG0XKWHOLI(EDWWD
&DP+XQL
67
$GHG
7HKL\0XkOHFHùLúHVL
251
.LOR
Benzin
5
.LOR
109
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(81)
“Porselen Şu‘besi”
110
(ú\kQÕQ&LQVL
0LNGkUÕ
Mülâhazât
0DKUWvdDGÕUPHµDWHIHUUXµkW
222
$GHG+DVWDKkQHOHUøoLQ
øNL'LUHNOLdDGÕUPHµD
7HIHUUXµkW
4
$GHG
dD\GDQOÕN0vQH
/H÷HQ7HQHNH%\N
*D]2FD÷Õ3ULPRV
.DOYDQL]H.R÷D
6DSOÕ7Dú7HQHNH
.DOYDQL]/H÷HQ
Demir Tava
47
10
9
170
320
11
60
$GHG
$GHG
$GHG
$GHG
$GHG
$GHG
$GHG
3RUWDWLI<HPHN7DNÕPÕ
11
$GHG%HKHULRQG|UW
SDUoDGDQ0UHNNHS
Teneke Tepsi
dLQNR/H÷HQ
6DSOÕ7kV0vQH
)kUDú2WXUDN
Kâse Mine
0LQH.R÷D
Mine Gügüm
0LQH0DúUDED
0DGHQv.HSoH
6DSOÕ6]JHo0DGHQL
7HQHNH0DúUDED
6Do7DYD
6Do/HYKD
.DSDNOÕ&DP.DYDQR]
117
28
50
20
96
15
187
502
84
25
34
105
100
12
$GHG
$GHG
$GHG
$GHG
$GHG
$GHG
$GHG
$GHG
$GHG
$GHG
$GHG
$GHG
$GHG
$GHG
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
(82)
“Porselen Şu‘besi”
(ú\kQLQ&LQVL
Mikdâri
Mülâhazât
Çinko Kazan
44
$GHG+DVWDKkQHOHUøoLQ
%H\D].D÷ÕW
26
.LOR
0DWEDµDOÕN.D÷ÕW
2000
7DEDND
Teneke Çatal
500
$GHG
0HFUKÕ0XKkEHUH.DUW
Postal
22500
$GHG
0FHGGHG'|úHPH7DKWDVÕ
425
$GHG
Demir Kova
68
$GHG
=HPvQ0XúDPED
22,5
0HWUH
.DYoXNOXN.R\XQ'HULVL
7300
$GHG
111
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(83)
“Çamaşır Şu‘besi”
112
(ú\kQÕQøVPL
0LNGkUÕ
Mulâhazât
Amerikan Bezi
9262
0HWUH
Pijama
4200
7DNÕP
<DWDN.ÕOÕIÕ$PHULNDQ
1016
$GHG
Yün Çorap
32521
dLIW
Don amerikan
19541
$GHG
Gömlek Amerikan
20958
³
%DWWDQL\H
5865
³
<DVWÕN.ÕOÕIÕ
8430
³
<DVWÕN<]
3592
³
<Q.XúDN
84
³
'RNWRU*|POH÷L.HWHQ
222
³
ùHUvG
1761
0HWUH
3HoHWH
33144
$GHW
Picama Pantolunu
139
³
Amerikan Entari
2598
³
Pamuk Âdî
7849
.LOR
Yorgan
102
$GHW
Havlu
81
³
Yün Fanila
15156
³
Gömlek Patiska
200
³
Pamuklu
12621
³
8]XQ+DVWD+ÕUNDVÕ
330
³
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
(84)
“Çamaşır Şu’besi”
(ú\kQÕQøVPL
0LNGkUÕ
Mülâhazât
Eldiven Yün
1600
dLIW
$YFÕ<HOH÷L
23672
$GHG
Hasta Kaputu
5000
$GHG
Yün Kolluk
8101
dLIW
Sedir Bezi
16,5
0HWUH
3HúWHPkO
18
$GHG
“Erzâk Şu’besi”
(ú\kQÕQøVPL
0LNGkUÕ
Mülâhazât
dD\VL\DK
122
.LOR
.XUX)DVXO\H
284
.LOR
Toz Kakao
51
.LOR
ùHNHU.HVPH
50
.LOR
6W+XOkVkVÕ
70
.XWX
Odun
.LOR
113
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(85)
Mü’essese-i Sıhhîye ve İmdâd Hey’et-i Mesârifâtı
Lirâ-i
Osmânî
22.490
'|UGQFøPGkGÕ6ÕKKv\H+H\¶HWL(VNLúHKLU+DVWDKkQHVL
7HPPX]LOk7HPPX]
3.500
.ÕUúHKLU1HNkKDWKkQHVL+D]LUDQLOkD÷XVWRV
6.000
'|UGQFøPGkWÕ6ÕKKv\H+H\¶HWL.ÕUúHKLU+DVWDKkQHVL
$÷XVWRVLOk7HúUvQL6kQv
12.357
$QNDUD+DVWDKkQHVL1LVDQLOk7HúUvQL6kQv
46.500
<HGLQFLøPGkGÕ6ÕKKv\H.RQ\D+DVWDKkQHVLYH'LVSDQVHUOHUL
7HúUvQL(YYHOLOk.DQQL(YYHO
77.325
%HúLQFL1D]LOOLøPGkGÕ6ÕKKv\H+H\¶HWLYH'LVSDQVHUOHUL(\OO
LOk(\OO
4.600
6HNL]LQFLøPGkGÕ6ÕKKv\H+H\¶HWLùXEDWLOk.DQQL
(YYHO
10.000
%LOHFLNYH+DYkOvVLøPGkGÕ6ÕKKv\H+H\¶HWLWDUDIÕQGDQ
0XKWkFvQHWHY]vµ
10.000
*|UGHVYH+DYkOvVLøPGkG+H\¶HWLWDUDIÕQGDQPXKWkFvQHWHY]vµ
ROXQDQ
4.000
0LKDOLFoLNYH+DYkOvVLøPGkG+H\¶HWLWDUDIÕQGDQWHY]v¶µROXQDQ
3.500
+D\PDQD+DYkOvVLøPGkG+H\¶HWLWDUDIÕQGDQPXKWkFvQHWHY]vµ
ROXQDQ
3.450
0XkYHQHWL0XKWHOLIH
Bâlâda gösterilen ve Müessesâtımızın ve bi’l-cümle imdâd ve mu‘âvenât hey’etleri
mesârifâtının ve anbarlarımızdan mû‘tî sarfiyât-ı ayniyenin hesâb-ı kat‘isi sene-i
cedîde bilançosunda irâ’e olunacaktır.
114
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
(86)
Harb Mesâîb-Zedelerine Vâki‘ Olan Muâvenât
(ú\kQÕQøVPL
0LNGkUÕ
Don, Amerikan
2000
Mülâhazât
$GHG
Gömlek, Amerikan
2000
$GHG*|UGHV0XKWkFvQLQH
Fanila, Yün
2000
)DQLOD.XPDú
)DQLOD.XPDú
Bez, Amerikan
Çorap, Yün
Fanila, Yün
Don, Amerikan
Gömlek, Amerikan
.RVWP.DGÕQøoLQ
Makara
%X÷GD\
200
1000
1001
1085
1670
440
40
10
200
31760
$GHG
0HWUH$PDV\DùHINDW<XUGXQD
0HWUH
0HWUH
dLIW
$GHG
$GHG6LYULKLVDU.D]DVÕ
)HOkNHW]HGHOHULQH
$GHG
7DNÕP
Tuz
5000
Bez, Amerikan
Fanila, Yün
)DQLOD.XPDú
Makara
*|POHN.DGÕQøoLQ
Çorap, Yün
1000
1000
522
48
350
500
Don, Amerikan
300
$GHG
.LOR
.LOR
0HWUH
$GHG
0HWUH
$GHG
$GHG0LKDOÕooÕN.D]kVÕ
)HOkNHW]HGHOHULQH
dLIW
Gömlek, Amerikan
110
$GHG
$GHG
115
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(87)
Harb Mesâîb-zedelerine Vâki‘ Olan Muâvenât
116
(ú\kQÕQøVPL
0LNGkUÕ
Mulâhazât
)DQLOD.XPDú
510
0HWUH
Makara
48
$GHG
Fanila, Yün
1000
$GHG
Çorap, Yün
500
dLIW
Picama
300
7DNÕP
Amerikan Bez
987,5
0HWUH
Don, Amerikan
200
$GHG
Gömlek,
Amerikan
200
$GHG
Dakîk
56500
.LOR
Gaz
20
7HQHNH
%X÷GD\
20000
.LOR
Tuz
5000
.LOR
+D\PDQD.D]kVÕ
0XKWkFvQLQH
%LOHFLN
0XKWkFvQvQH
0LKDOÕooÕN
YH+D\PDQD
0XKWkFvQvQH
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
(88)
(ú\kQÕQøVPL
0LNGkUÕ
Mülâhazât
Fanila
35
0HWUH
Bez, Amerikan
322
0HWUH
Kostüm, Erkekler
øoLQ
53
7DNÕP
)LVWDQ.Õ]øoLQ
59
7DNÕP
øoOLN.Õ]dRFX÷X
øoLQ
39
$GHG
Tîre, Yumak
31
$GHG
Gömlek, Amerikân
132
$GHG
Çorap, Yün
45
dLIW
Don Amerikan
149
$GHG
Patiska
36
0HWUH
5RE'XúDPEHU
19
$GHG
7kNÕ\\H
30
$GHG
<DVWÕN.ÕOÕIÕ
40
$GHG
<DWDN.ÕOÕIÕ
25
$GHG
%DWWDQL\H
12
$GHG
Yeldirme
16
$GHG
.XPDú
3,5
0HWUH
Makara
40
$GHG
Entari, Amerikan
50
$GHG
Pijama
30
7DNÕP
8]XQ.DGÕQ
dRUDEÕ
5
dLIW
.RVWP.DGÕQ
øoLQ
3
7DNÕP
0WHIHUULN6UHWWH
0XKWkFvQYH
)HOkNHW]HGHOHUH
7HY]vµ2OXQDQ
117
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(89)
118
(ú\kQÕQøVPL
0LNGkUÕ
Mülâhazât
Fanila
4
$GHG
Kinîn
45
.LOR
Gaz, Tülbent
750
0HWUH
øNWL\RO
1
.LOR
$PHULNDQ6DUJÕ
200
$GHG
dLoHN$úÕVÕ
2200
7RS
Difterî Serumu
649
$GHG
Dizânteri Serumu
442
$GHG
Amerikan Bezi
3700
0HWUH
0WHIHUULN6UHWWH
)HOkNHW=HGHOHUH
7HY]vµ2OXQDQ
6ÕKKv\H9HNkOHWL¶QH
0XkYHQHW6UHWL\OHøµWk
2OXQDQ
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
(90)
Hilâl-i Ahmer Beşinci İmdâd-ı Sıhhî Hey’eti Hastahâneleri
İstatistik Hulâsâsı
*ø5(1
337
Senesi
336
Senesi
ÇIKAN
Devren
Yeniden
Gelen
Yekûn
ùLIk\kE
Vefât
Sâir
Sûret
Naklen
Yekun
66
642
708
565
76
61
6
708
175
1972
2148
1354
167
273
288
2083
241
261
2856
1919
243
242
294
279
7DKWÕ
Tedâvîde
Hilâl-i Ahmer Beşinci İmdâd-ı Sıhhî Hey’eti Dispanserlerine Âid
İstatistik Hulâsâsı
Esâmî
336 Senesi
337 Senesi
Yekûn
.|úN'LVSDQVHUL
6|NH³
dLQH³
.RoDUOÕ³
<HQL3D]DU³
%R]GR÷DQ³>$\OÕN@
1142
664
8084
8415
72
3498
7406
2833
5220
1812
1142
3498
14046
10917
13635
1884
%D÷DUDVÕ³>%XoXN$\OÕN@
2120
2120
'LQDU³
'HQL]OL³
%XUGXU³
$QWDO\D³
1k]LOOL³
%DO\DQEROX³
<HNQ
5038
10699
5409
1235
46734
1557
3372
11593
4088
43499
6595
3372
22292
4088
5409
1235
90233
119
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(91)
Beşinci Hey’etin
Hastahânelerde Tedâvî Edilen Haste-gân Yekûn
Dispanserlerde Mu‘âyene Edilen İlaç Verilen Haste-gân Yekûn
: 2773
: 90233
Hilâl-i Ahmer Yedinci Adana Hey’eti’nin Hastahâneler’deki Mesâîsi
.RQ\D
Hastahânesi
7HúUvQ
L(YYHO
1337
Bor
Hastahânesi
.kQQL
(YYHO
1337
Girenler
dÕNDQODU
(O<HYP7DKWÕ
edâvide
=kELW
314
242
4
68
(IUkG
842
842
31
84
6LYLO
69
96
3
6
6LYLO
131
124
7
1383
1180
45
158
Yekûn
Hilâl-i Ahmer Yedinci Adana Hey’eti’nin Dispanserlerdeki Mesâîsi
'kKLOL\H
+kULFL\H
Göz
Frengî
8598
732
1145
179
(UH÷OL
Dispanseri
6173
206
21
Bor Dispanseri
2687
127
Belemedik
Dispanseri
1350
11
938
1145
338
.RQ\D
Dispanseri
120
Nemrûn
Dispanseri
400
Yekûn
19208
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
(92)
Hilâl-i Ahmer Eskişehir Hastahânesi’ne Â’id İstatistik Hulâsâsı
Temmuz 1336
*LUHQOHU
15 Temmuz 1337
1140
7DEXUFX
9HIkW
'L÷HU
+DVWDKkQHOHUH
1DNLO
531
91
518
dÕNDQODU
Kırşehir Hastahânesine Â’id İstatistik Hulâsâsı
*LUHQOHU
Temmuz 13377HúUvQL6kQv
508
7DEXUFX
9HIkW
'L÷HU
+DVWDKkQHOHUH
1DNLO
294
7
237
dÕNDQODU
Bunların yüzde doksanı zâbitândır
Hilâl-i Ahmer’in Sekizinci İmdâd-ı Sıhhî Hey’eti’nin Mesâîsini
Gösterir İstatistik
Girenler
øOk
$VNHU
7HúUvQL(YYHO
1337
7HPPX]
dÕNDQODU
Nakil
ùLIk\kE
9HIkW
140
135
5
0XKkFLU
123
120
3
<HNQ
263
255
8
121
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(93)
Sekizinci İmdâd-ı Sıhhî Hey’eti Dispanserleri Mesâîsîni
Gösterir İstatistik
*H\YH'LVSDQVHUL>+D]LUDQ7HPPX]$÷XVWRV@
5369
$GDSD]DUÕ'LVSDQVHUL>(\OO7HúUvQLHYYHO@
4023
ø]PLW'LVSDQVHUL>(\OO7HúUvQLHYYHO@
1528
<HNQ
10920
Dispanserlere mürâca‘ât edenlerin yüzde yetmiş beşi kadın ve çocuklardır.
Bundan mâ-adâ 1000 kişiye Çiçek Aşısı tatbîk edilmiştir.
Hilâl-i Ahmer Ankara Hastahânesi Mesâîsini Gösterir Hulâsâ
+XUo
1LVDQLOk7HúUvQL
evvel 1337
Duhûl
840
122
ùLIk\kE
9HIkW
6k¶LU6UHWOH
1DNLO
252
43
31
514
NLWkEL\DW
$.%$<$51XUL2VPDQOÖ<HU$GODUÖ6|]O÷%DVNÖøVWDQEXO
$.*h16HoLO3URI'UYH8/8ö7(.ø10XUDW+LOkOL$KPHUYH.XUWXOXú6DYDúÖ$VNHUv
7kULK%OWHQL$÷XVWRV6D\ÖV
$.*h16HoLO3URI'UYH8/8ö7(.ø10XUDW+LOkOL$KPHU·GHQ.Ö]ÖOD\·D$QNDUD
$WDWUN·Q7DPLP7HOJUDIYH%H\DQQDPHOHUL,9'HUOH\HQ1LPHW$UVDQ$QNDUD
&$1/,0HKPHW<UG'Ro'U0LOOv0FDGHOH'|QHPLQGH.Ö]ÖOD\·ÖQ$QWHS·WHNL
)D·kOL\HWOHUL$VNHUv7kULK%OWHQL$÷XVWRV6D\ÖV
d$3$0HVXW.Ö]ÖOD\+LOkOL$KPHU&HPL\HWL\D\ÖQODQPDPÖúGRNWRUDWH]L
d$3$0HVXW.Ö]ÖOD\7'9øVOkP$QVLNORSHGLVL$QNDUD&LOWV
d2.(5)DKUL7UN3DUODPHQWR7kULKL7%00'|QHP&LOW$QNDUD
d2.(5)DKUL7UN3DUODPHQWR7kULKL7%00,'|QHP&LOW$QNDUD
d2.(5)DKUL7UN3DUODPHQWR7kULKL7%00,,,'|QHP&LOW$QNDUD
(5'(1)HWKL7UN+HNLPOHUL%L\RJUDÀVLøVWDQEXO
*D]L$KPHG0XKWDU3DúD7DNYLP·V6LQvQ*HQHO.XUPD\%DúNDQOÖ÷Ö<D\ÖQÖ$QNDUD
0,6,52ö/8.DGLU<XQDQ0H]DOLPLøVWDQEXO
21$50XVWDID$WDWUN·Q.XUWXOXú6DYDúÖ<D]ÖúPDODUÖ.OWU%DNDQOÖ÷Ö<D\ÖQODUÖ$QNDUD
&LOW
g=&$1$]PL3DQøVODPL]P2VPDQOÖ'HYOHWL+LQGLVWDQ0VOPDQODUÖYHøQJLOWHUH
7UNL\H'L\DQHW9DNIÖ<D\ÖQODUÖøOkYHOL%DVNÖ$QNDUD
g=*h5(/$YQLøVOkP·D%DNÖúÖQ*HoPLúL5DGLNDO*D]HWHVL
ùø0ùø5%LOkO$WDWUNøOH<D]ÖúPDODU$QNDUD
7&øoLúOHUL%DNDQOÖ÷Ö7UNL\H0ONLøGDUH%|OPOHUL²%HOHGL\HOHU.|\OHU$QNDUD
7&*HQHO.XUPD\%DúNDQOÖ÷Ö7UNøVWLNOkO+DUEL·QH.DWÖODQ7PHQYH'DKDhVW
.DGHPHOHUGHNL.RPXWDQODUÖQ%L\RJUDÀOHULQFLEDVNÖ$QNDUD
7UNL\H%\N0LOOHW0HFOLVL$OEP7%00<D\ÖQÖ$QNDUD
<$/$=$17DODW7UNL\H·GH<XQDQ9DKúHWYH6R\.ÖUÖPÖ*LULúLPL0D\ÖV²(\OO
*HQHO.XUPD\%DúNDQOÖ÷Ö<D\ÖQÖ&LOW,,$QNDUD
<(5$6ø0266WHIDQRV.XUWXOXú6DYDúÖ·QGD7UN6RY\HWøOLúNLOHUL%DVÖP
øVWDQEXO
123
dizin
A
$EDQRV$YDQRV"+LOkOL$KPHU
ùX¶EHVL
$EEkV%H\.DUDUJkKÖ8PPL
øVWLKEkUkWùX·EHVLQHPH·PXU POk]LP
$EGOEkUv
$GDQD
$GDSD]DUÖ
$I\RQ
$I\RQNDUDKLVkU+LOkOL$KPHU 0HUNH]L
$÷D+DQ
$KPHG.HPkO%H\$QNDUD=L·UDDW
%DQNDVÖ0GU
$NoDSÖQDU
$NGD÷PDGHQL+LOkOL$KPHU
0HUNH]L
$NKLVDU
$NVDUD\
$NVDUD\+LOkOL$KPHU0HUNH]L
$NúHKLU+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
$ODúHKLU0DQLVD·QÖQLOoHVL
$OLEH\G]%LOHFLN%R]\N·H ED÷OÖELUN|\
$PDVUD
$PDV\D+LOkOL$KPHU0HUNH]L
$PHULNDL&HQEL*QH\$PHULND
$PHULNDQ&OHYHODQG&HPL¶\HWL
+D\UL\HLøVOkPL\H
$PHULNDùDUNÖ.DUvE+H\HWL
$PHULNDùDUNÖ.DULE0XkYHQHW
Hey’eti $QNDUD
$QNDUD·+DFÖ0Vk0DKDOOHVL
$QNDUD·hPvGL7HFHGGG0HNWHEL
$QNDUD$QODúPDVÖ$QNDUD
øWLOkIQDPHVL
$QNDUD$VNHUv+DVWDKkQHVL
$QNDUD(UPHQL.DWROLN&HPk¶DWÖ
$QNDUD+NPHWL
$QNDUD0HNWHEL6XOWkQLVL
$QNDUD0HQED¶Ö)X\]kW0HNWHEL
$QNDUD0HUNH]/RNRQWDVÖ
125
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
$QNDUD3L\kGH=kELWkQ7D¶OLPJkKÖ
$QNDUD5XVùXUkODU&XPKUL\HWL
6HIkUHWL
$QNDUD5XVùXUDODU6HIkUHWL
$QNDUD9kOLVLøKVDQ%H\(IHQGL
$QWDO\D
$QWDO\D+LOkOL$KPHU0HUNH]L
$UGDVD7RUXO
$UJRW
$UMDQWLQ
ÇVvL<R]JDW(OPDGD÷
$WD%H\(IHQGL3D]DULOoHVLøVWL·QkW
0DKNHPHVL5HLVL
$WLQD+LOkOL$KPHU0HUNH]L
$YDQRV.D]kVÖ
$YQLg]JUHO
$\DQFÖN+LOkOL$KPHU(UNHNOHU ùX¶EHVL
$\DQFÖN+LOkOL$KPHU0HUNH]L
$\Dú
$\Dú+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
$\GÖQ
$]L]L\H+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
$]PLg]FDQ
B
%*0GLYDQL
%DEDGkG(VNLúHKLU6LYULKLVDU·D
ED÷OÖELUN|\
%D÷DUDVÖ$\GÖQ6|NH·QLQEHOGHVL
%DKoHFLN.RFDHOL·QLQLOoHVL
%DOÖNHVLU
%DONDQ6DYDúÖ
%DO\DQEROXø]PLUgGHPLú·LQ 126
EXFD÷Ö
%DUWÖQ
%DUWÖQ+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
%D\WDU%LQEDúÖø]]HW%H\
%HOHPHGLN$GDQD3R]DQWÖ·\DED÷OÖ
ELUN|\
Berlin %H\QH·OPLQHO6DOvEL$KPHU .RPLWHVL
%H\SD]DUÖ+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
%H\úHKLU+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
%LOkOùLPúLU
Bilecik %LQJD]L
%LULQFLøQ|Q0XKDUHEHVL
%RGUXP+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
%R÷D]OÖ\DQ+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
%ROX
%ROX+LOkOL$KPHU(UNHNOHUùX¶EHVL
%ROX+LOkOL$KPHU+DQÖPODU ùX¶EHVL
%ROX+LOkOL$KPHU0HUNH]L
%RPED\.RQIHUDQVÖ
%RU
%R\DEkG+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
%R]GD÷Ö+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
%R]GD÷ÖøVOkP*HQoOL÷L'HUQH÷L
%R]GR÷DQ$\GÖQ·ÖQLOoHVL
%R]|\N%LOHFLN·LQLOoHVL
%XGDSHúWH
%XHQRV$LUHV
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
%XHQRV$LUHV+LOkOL$KPHU
&HPL\HWL
%XUGXU
%XUGXU+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
%XUVD
C
&kPL%H\HIHQGL$EGONDGLU&DPL
%D\NXUW
&HQHYUH%H\QH·OPLOHO6DOvEL $KPHU.RPLWHVL
&HQHYUH6|]OHúPHVL
&H\KDQ+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
Ç
dDQDNNDOH+DUEL
dD\FÖ%DED6OH\PDQ(IHQGL $QNDUD
dD\FÖ%DED6OH\PDQ(IHQGLoÖUD÷Ö
6DLG$÷D$QNDUD
dLQH$\GÖQ·ÖQLOoHVL
dRUXP+LOkOL$KPHU0HUNH]L
D
'DPDW)HULG6DGUD]DP'DPDG
)HULG3DúD
'kUV6ÖQkD6DQDW<XUGX
'kUHQGH+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
'kUX·O(\WkP<HWLPOHU<XUGX
'H÷LUPHQFL.X]Pk(IHQGL
$QNDUD
'H÷LUPHQGHUH.RFDHOL·QLQLOoHVL
'HPLUFL
'HQL]OL
'HYUHN+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
'LPL.DOID
'LQDU
'L\kUEHNLU+LOkOL$KPHU0HUNH]L
'RNWRUøVPDLO%HVLP3DúD
'U$GQDQ%H\$GQDQ$GÖYDU
'U%HVLPgPHU3DúD
'U(QVDUv
'U+LNPHW*L]HU
'UøVPDLO%HVLP3DúD
'XPOXSÖQDU
']FH+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
E
(E·O.HODP$]kG
(O$]v](OD]Ö÷+LOkOL$KPHU 0HUNH]L
(O$]v]+LOkOL$KPHUø¶kQH
.RPLV\RQX
(OELVWDQ
(UH÷OL
(UH÷OL+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
(UNkQÖKDUEND\PDNDPÖùHUvI%H\
(IHQGL
(UPHQHN+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
(UPHQLLVWLOkVÖ
(U]LQFDQ
(U]XUXP
(VNLúHKLU
(VNLúHKLU+LOkOL$KPHU +DVWDKkQHVL
(VNLúHKLU+LOkOL$KPHU0HUNH]L
127
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
(úPH8úDN·ÖQLOoHVL
F
)DKULdRNHU
)HWKL(UGHQ
)L]DQ
)UDQNOLQ%X\\RQ)UDQNOHQ
%RXLOORQ)UDQVÖ]%DNDQ
)XNDUk<XUGX7UDE]RQ
G
*HFHN(VNLúHKLU·LQ*Q\] LOoHVLQHED÷OÖELUN|\
*HUHGH+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
*HU]H+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
*H\YH6DNDU\D·QÖQLOoHVL
*H\YH+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
*LUHVXQ+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
*|NVXQ
*|UGHV
*RWKDUG-DHVFKNH
*|\QN+LOkOL$KPHU(UNHNOHU ùX¶EHVL
*|\QN+LOkOL$KPHU+DQÖPODU
ùX¶EHVL
*|\QN+LOkOL$KPHU0HUNH]L
*PúKkQH
*QH\$PHULND
*Q\](VNLúHKLU·LQLOoHVL
*UQ+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
H
+DFÖ&HOkO%H\
128
+kIÖ]0HKPHG(IHQGL*HUHQKkV
+DOHS
+kOLG%H\=kGH+DPvG%H\
*HUHGH
+DOLGH(GLE$GÖYDU
+DPkPÖ.DUDKLVDU(VNLúHKLU *Q\]·QHED÷OÖELUN|\
+DPvGDEkG+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
+DPLG%H\+DPLW+DVDQFDQ
+DVDQøPDP
+DVUHW0RKDQv
+DY]D+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
+D\GDUSDúD+DVWDKkQHVL
+D\PDQD$QNDUD·QÖQLOoHVL
+D\PDQD+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
+HNLP(FPHO+DQ
+LOkOL$KPHU&HPL\HWL
+LOkOL$KPHU&HPL\HWL$QNDUD 0XUDKKDVOÖ÷Ö
+LOkOL$KPHU+DQÖPODU0HUNH]L
+LQG+LOkIHW.RPLV\RQX
+LQGLVWDQ
+LQGLVWDQ0VOPDQ%LUOL÷L
+LQW+LOkIHW+H\HWL
+RUDFD5XPERUGøQJLOL]<NVHN
.RPLVHUL
+VH\LQÇEkG1kKL\HVL
I
,,$EGXOKDPLG
,,øQ|Q6DYDúÖ
+ñ//ñ$+0(5ñ&5$$75$3258q1LVDQ(\OÖO
,VSDUWD
Ă
øNLQFLøQ|Q+DUEL
øQFHVX+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
øQHEROX.DVWDPRQX·QXQLOoHVL
øQHJ|O%XUVD·QÖQLOoHVL
øVNLOLS
øVWDQEXO
øVWDQEXOøVSDQ\D6HIkUHWL
øVWLNOkO0XKDUHEHVL
øWWLKDWYH7HUDNNL
ø]PLU
ø]PLW+LOkOL$KPHU0HUNH]L
K
.DGLU0ÖVÖUR÷OX
.DKLUH
.DQJDO+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
.DUDJH\LNOL(VNLúHKLU·LQLOoHVL
.DUDPDQ
.DUDPDQ+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
.DUDPUVHO.RFDHOL·QLQLOoHVL
.DUV
.DUVÖ=ONDGUL\\H$GDQD·QÖQ .DGLUOLLOoHVL
.DVWDPRQX
.DVWDPRQX+LOkOL$KPHU0HUNH]L
.kWLE=kGH0HKPHG(IHQGL
.D\QDUFD6DNDU\D·QÖQLOoHVL
.D\VHUL
.D\VHUL+LOkOL$KPHU0HUNH]L
.HONLW*PúKDQH·QLQLOoHVL
.HQJÖUÖdDQNÖUÖ+LOkOL$KPHU 0HUNH]L
.HVNLQ7UN2UWRGRNV0LOOHWL
.ÖUND÷Do
.ÖUúHKLU
.ÖUúHKLU+LOkOL$KPHU0HUNH]L
.ÖUúHKUL.ÖUúHKLU
.OLYHODQG&OHYHODQG&HP¶L\HWL
+D\UL\HLøVOkPL\HVL
.RFDHOL
.RoDUOÖ$\GÖQ·ÖQLOoHVL
.RFDú(VNLúHKLU6LYULKLVDU·DED÷OÖ
ELUN|\
.RQ\D
.RQ\D+LOkOL$KPHU0HUNH]L
.|úN1DKL\HVL$\GÖQ·ÖQLOoHVL
.|\FH÷L]+LOkOL$KPHU(UNHNOHU
ùX¶EHVL
.|\FH÷L]+LOkOL$KPHU+DQÖPODU
ùX¶EHVL
.R]D÷Do(VNLúHKLU·LQ*Q\]
LOoHVL
.R]DQøVOkP*HQoOL÷L'HUQH÷L 5L\kVHWL
.R]OX+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
.SO(GLUQH·QLQLOoHVL
.WDK\D0XWDVDUUÖÁÖ÷Ö
.XYk\L0LOOL\H
129
0ñ//ñ0¶&$'(/('(+ñ//ñ$+0(5
L
/HINH
/RQGUD
M
0D¶PUHWX·O$]v](OD]Ö÷
0DKDWPD*DQGL
0DODW\D+LOkOL$KPHU0HUNH]L
0kOOv.|\$QNDUD3RODWOÖ
7HPHOOL·\HED÷OÖ0DOLN|\
0DOWD
0DUGLQ+LOkOL$KPHU0HUNH]L
0HFUKvQYH0DU]k\L$VNHUL\H\H
øPGDGYH0XDYHQHW &HPL\HWL
0HKPHG1k]ÖP%H\
0HKPHG5kúLG(IHQGL$QNDUD 0HUNH].ÖUkDWKkQHVL PVWH·FLUL
0HKPHG5HúDG%H\
0HKPHW&DQOÖ<UG'Ro'U
0HKPHWøVPDLO
0HOLN0ON(VNLúHKLU6LYULKLVDU·D
ED÷OÖELUN|\
0HQGHUHVø]PLU·LQLOoHVL
0HUNH]+LOkIHW.RPLWHVL
Mersin 0HU]LIRQ+LOkOL$KPHU0HUNH]L
0HVXWdDSD3URI'U
0HYOkQD0HKPHG$OL+DQ
0LKDOÖooÖN(VNLúHKLU·LQLOoHVL
0LKDOLooLN+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
0LV(OHQ$PHULNDùDUNÖ.DULE
0XkYHQHW+H\·HWL
130
$QDGROX0XUDKKDVDVÖ
0ÖVÖU+LOkOL$KPHUL
0LV<HOLQJLV$PHULNDùDUNÖ
.DULE0XkYHQHW+H\·rWL
$QDGROX0XUDKKDVDVÖ
0RQGURV0WDUHNHVL
0|V\|´.HPSÖOµøQJLOL]<]EDúÖVÖ
0|V\|<XYDNLP'LWRUDOGHøVSDQ\D
.RQVRORVX
0GDIDL0LOOL\H9HNkOHWL6ÖKKÖ\H
'DLUHVL
0XGXUQX+LOkOL$KPHU(UNHNOHU
ùX¶EHVL
0X÷OD+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
0XKDPPHG$OL
0XKDPPHG$OL&LQQDK
0XKLGGLQ3DúD0XKLGGLQ$N\]
0XUDW8OX÷WHNLQ
0VD.k]ÖP%H\(IHQGL(UNkQÖ
+DUS0LUDOD\Ö
0Xú+LOkOL$KPHU+DQÖPODU
ùX¶EHVL
0úLU+VH\LQ.ÖGYkv
0XVWDIDøVPDLO
0XVWDID.kPLO%H\7UDE]RQ9DOLVL
0XVWDID.HPDO$7$7h5.
0XVWDID.HPDO3DúD
0XVWDID2QDU
0XW+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
N
1kGLU%H\(IHQGL,VSDUWD0HE·VX
1D]LOOL$\GÖQ·ÖQLOoHVL
1k]ÖP%H\0HKPHG1k]ÖP)ÖUND
.XPDQGDQÖ
1HPOv]kGHELUDGHUOHU6DPVXQ
1HPOv=kGH+DPGL%H\5HIvNDVÖ
+kQÖP6DPVXQ
1HPUXQ0HUVLQdDPOÖ\D\ODLOoHVL
1HYúHKLU+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
1L÷GH
1L÷GH+LOkOL$KPHU0HUNH]L
1LNVDU+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
1LPHW$UVDQ
1L]kPQkPHL(VkVL
O
2÷ODNoÖ(VNLúHKLU6LYULKLVDU·D ED÷OÖELUN|\
2UGX+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
2VPDQ]kGH+DPGv%H\$KPHW
+DPGL$NVR\
2VPDQOÖ5XV+DUEL
2VPDQOÖ+LOkOL$KPHU&HPL\HWL
2VPDQOÖ0HFOLVL0HEXVDQÖ
Ö
gPHU/WIvhQO
gPHU/WI%H\
gPHU6XEKDQv
P
3HúDYHU
3RODWOÖ$QNDUD·QÖQLOoHVL
3RODWOÖ%HOHGL\H5HLVL7XUKkQ%H\
UHIvNDVL+DQÖP
3R]DQWÖ$GDQD·QÖQLOoHVL
3UHQV$EEDV
3UHQVHVøIIHW+DQÖPHIHQGL
R
5DY]DL7HUDNNL0HNWHEL
5HIHW3DúD5HIHW%HOH
5HLV0XVWDIDR÷OX0DKPXW
$\GHQ
5HúDG0HKPHG5HúDG%H\
5ÖIDW3DúD+DULFL\H1k]ÖUÖ
5L]H+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
5RGRV&HP¶L\HWLøVOkPL\HVL
5RPD
S
6k¶LGøOL+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
6DDGHWWLQ%H\HIHQGL+LOkOL$KPHU
ø]PLW0XWDVDUÖIÖ
6DoL
6DGUD]DPøEUDKLP+DNNÖ3DúD
6DNDU\D+DUEL
6DNDU\D0XKkUHEHVL
6DOLEL$KPHU
6kOLEL$KPHU.Ö]ÖOKDo
6DOvEL$KPHU.RPLWHVL
6DOLKOL0DQLVD·QÖQLOoHVL
6DPVXQ
6DPVXQ+LOkOL$KPHU0HUNH]L
6DQk¶\L%DKoHVLPVWH·FLUL+DPGL
%H\$QNDUD
6DQGÖNOÖ+LOkOL$KPHU0HUNH]L
6DUD\FÖN
6DUXKDQ0DQLVD·QÖQLOoHVL
6HoLO$NJQ3URI'U
6HQHWL6LQWH"1kKL\HVL
6HWKdRWDQv
6H\\LG=kKLU$KPHG
6LOLINHøoHO·LQLOoHVL
6LOLINH+LOkOL$KPHU0HUNH]L
6LQRS+LOkOL$KPHU0HUNH]L
6ÖUDFD
6LU7KHRGRUH0RULVRQ+LQGLVWDQ
WDULKoLVL
6LYDV
6LYDV+LOkOL$KPHU0HUNH]L
6LYHUHN+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
6LYULKLVDU(VNLúHKLU·LQLOoHVL
6LYULKLVkU+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
6|÷W%LOHFLN·LQLOoHVL
6|NH$\GÖQ·ÖQLOoHVL
6|NH0RUDOÖ+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
6RPD0DQLVD·QÖQLOoHVL
6RY\HWOHU%LUOL÷L
6RY\HWOHU%LUOL÷L+NPHWL
6RY\HW5XV\D
6WHIDQRV<HUDVLPRV
6XOWDQ$KPHG+DQ$QNDUD
$IJDQLVWDQ6HÀUL
6XQJXUOX+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
6XUL\H
ùLUkQ*PúKDQH·QLQLOoHVL
û
U
ùkLU0HKPHG(PvQ%H\
T
7DKUDQ
7DKVLQ%H\*DUS&HSKHVL/HYk]ÖP
5HLVL%LQEDúÖ
7DOkW%H\
7DODW<DOD]DQ
7DúRFD÷Ö+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
7DúXFX+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
7DYDV+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
7%00+NPHWL
7'9øVOkP$QVLNORSHGLVL
7HIHQQL+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
7HNLQ.oNDOL7UNL\H.Ö]ÖOD\ 'HUQH÷L*HQHO%DúNDQÖ
7HQXV+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
7HYIvN%H\$QNDUD'X\QL
8PPL\H%DúNkWLEL
7RNDW+LOkOL$KPHU0HUNH]L
7UDEOXVJDUE
7UDEOXVJDUE0XKDUHEHVL
7UDEOXVJDUS6DYDúÖ
7UDE]RQ
7UDE]RQ+LOkOL$KPHU0HUNH]L
7UDE]RQøPGkG+H\HWL
Türkiye Büyük Millet Meclisi
+NPHWL
8OkFDOÖ1kKL\HVL+LOkOL$KPHU ùX¶EHVL
8OXNÖúOD1L÷GH·QLQLOoHVL
8WNDQ.RFDWUN
8]DN'R÷X
Ü
hVHUkùX¶EHVL(VLUOHUùXEHVL
V
9L\DQD
9L\DQD+DQÖPODU0HUNH]L
Y
<DEDQDEkG$QNDUD·QÖQ
.Ö]ÖOFDKDPDPLOoHVL 0GkID¶kL+XNN
&HP¶L\HWL
<DNXS.DGUL.DUDRVPDQR÷OX
<DORYD
<DUKLVkU
<D\OD
<HQLSD]DU
<HQLúHKLU%XUVD·QÖQLOoHVL
<R]JDW+LOkOL$KPHU0HUNH]L
<XQDQLVWDQ
<XQDQ6DOvEL$KPHUL
Z
=H\YH
=LOH+LOkOL$KPHUùX¶EHVL
=RQJXOGDN+LOkOL$KPHUùX¶EHVL

hilâl-i ahmer - Türk Kızılayı

Transkript

Benzer belgeler

! " 2

5 KENDİNİZİ GﾖSTERİN