DERS 3

Prof. Dr. Ali A. DÖNMEZ
Hacettepe Üniversitesi,
Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü,
Botanik Anabilim Dalı
SUNUM İÇERİĞİ
3.1 Canlılar Alemi ve Çeşitlilik
3.2 Adlandırma İhtiyacı ve Kökeni
3.3 Kullanımdaki Adlandırma Yasaları
3.3.1 Bitki, Mantar ve Alg Adlandırma Yasası ile Temel Kuralları
3.3.2 Zoolojik Adlandırma Yasası ve Temel Kuralları
3.3.3 Kültür Bitkileri Adlandırma Yasası
3.3.4 Prokaryotik Adlandırma Yasası
3.3.5 Virüs Adlandırma Yasası
3.4 Önerilmiş Adlandırma Yasaları
3.4.1 Biyolojik Adlandırma Yasası (Biyokod) ve Düşünsel Temeli
3.4.2 Filogenetik Adlandırma Yasası (Filokod) ve Düşünsel Temeli
3.5 Adlandırmada Kavramlar, Güncel ve Uygulama Sorunları ile Çözüm
Önerileri
3.1 Canlılar Alemi ve Çeşitlilik
Canlılar Alemi
http://www.eol.org/info/plants
http://aftol.org/
http://research.amnh.org/atol/file
Canlılar Alemi
Yeryüzünde yaşamın ortaya çıkışı ve ne kadar canlı türünün
olduğuna baktığımızda;
Yeryüzünde 8.7 milyon ökaryotik canlının yaşadığı
öngörülmektedir (Nature, Ağustos 2011).
Bu canlılardan yaklaşık 2 milyonu şimdiye kadar keşfedilip
adlandırılmıştır.
Bugünkü bilgilere göre doğadaki yaklaşık tür sayısı (tanımlanmı
Canlı gurubu
Tür sayısı
Bakteri................................................... 4,000
Protoctists (alg, protozoa, v.diğ.)......... 80,000
Omurgalı Hayvanlar. ........................... 52,000
Omurgasız Hayvanlar......................1,272,000
Mantar.................................................. 80,000
(1.000.000)
Bitki..................................................... 375,000
Kabul edilen tür ve yayınlanmıs isim arasinda uyumsuzluk
Yayinlanmis isim sayisi
3200
Kabul edilen tur sayisi
200
3.2 Adlandırma İhtiyacı ve Kökeni
Neden
sınıflandırma
yapılır
??
1- Doğada var olan canlıları tanıma isteği-zorunluluğu
2 -Canlıların birbiriyle olan ilişkilerini anlama isteği
3- Tanınan canlılara ait kayıt tutma zorunluluğu
4- Canlılar hakkında elde edilen bilgileri, başkasına aktarma
(eğitim-öğretim) sürecinin zorlaması
5- Bilimsel bilginin araştırıcılar arasında doğru ve güvenilir
akışını sağlama zorunluluğu
Her canlının mutlaka
bir bilimsel ismi vardır
Canis lupus
Canis lupus familiaris
Mabelia archaia
(Triuridaceae)
Tchihatchewia isatidea
(Brassicaceae)
Örneklerin değerlendirilmesi ve adlandırılması
Doğadan toplama
Herbaryum veya
müzede çalışma
Adlandırma
Bilimsel yayın
Adlandırma
➢Adlandırma kuralları yaklaşık 400 yıllık bir bilim kültürü
mirasıdır.
➢Bu zaman sürecinde yapılan doğru ve yanlışların
sentezinden oluşmuştur. Adlandırma Nedir ?
Doğada varlığı yeni keşfedilmiş bir canlıya ya da
daha önce keşfedilmiş ancak ilgili adlandırma kurallarına
uygun olarak adlandırılmamış taksonlara, bu kurallara
uygun bilimsel isimlerin verilmesidir.
3.3 Kullanımdaki Adlandırma Yasaları
3.3 Kullanımdaki Adlandırma Yasaları
1- Alg, Mantar ve Bitki Adlandırma Yasası
2- Kültür Bitkilerini Adlandırma Yasası
3- Zooloji Adlandırma Yasası
4- Prokaryot Adlandırma Yasası
5- Virüs Adlandırma Yasası
6- Biyokod
7- Filokod
1- Botanik Adlandırma Yasası
International Code of Nomenclature
for
algae, fungi, and plants
(Melbourne Code)
adopted by the Eighteenth International Botanical Congress Melbourne, Australia, July 2011
prepared and edited by
J. MCNEILL, Chairman
F. R. BARRIE, W. R. BUCK, V. DEMOULIN, W. GREUTER, D. L. HAWKSWORTH, P. S.
HERENDEEN, S. KNAPP, K. MARHOLD, J. PRADO, W. F. PRUD'HOMME VAN REINE, G. F. SMITH,
J. H. WIERSEMA, Members
N. J. TURLAND, Secretary
of the Editorial Committee
Koeltz Scientific Books
2012
© 2012, by International Association for Plant Taxonomy.
http://www.bgbm.org/iapt/nomenclature/code/SaintLouis/0000St.Luistitle.htm
2- Kültür Bitkilerini Adlandırma Yasası
International Code of
Nomenclature for Cultivated
Plants
"Cultivated Plant Code" or
ICNCP
C.D. Brickell (Commission Chairman),
B.R. Baum, W.L.A. Hetterscheid, A.C.
Leslie, J. McNeill, P. Trehane, F.
Vrugtman, J.H. Wiersema (eds.).
2- Kültür Bitkilerini Adlandırma Yasası
Adlandırma Yasaları
Tarım, ormancılık ve bahçecilik alanında çalışan
araştırıcıların kullandığı, doğal bitkiler
dışında
kalan, insanların belli bir amaç için seçip geliştirdiği
soylar veya değişik tekniklerle elde edilen kültür
varyetelerinin adlandırılmasını düzenler (Brickell ve
diğ. 2004).
Kültür Bitkilerini Adlandırma Yasası 9 bölüm
altında verilen 32 maddeden oluşmuştur. Botanik
Adlandırma Yasasında olduğu gibi, yasalar örnek ve
öneriler ile daha anlaşılır hale getirilmiştir.
3- Zooloji Adlandırma Yasası
International Commission on Zoological
Nomenclature
INTERNATIONAL CODE
OF ZOOLOGICAL NOMENCLATURE
Fourth Edition
adopted by the
International Union of Biological Sciences
The provisions of this Code supersede those of the previous editions
with effect from 1 January 2000
http://www.iczn.org/iczn/index.jsp
3- Zooloji Adlandırma Yasası
Adlandırma Yasaları
Botanik Adlandırma yasasında olduğu gibi düzenli
kongrelerde yenilenmek yerine, önerilerin
birikmesi sonucu Uluslararası Zooloji
Kongresinin Adlandırma seksiyonu tarafından
düzenlenen uluslararası toplantı ile yenilenir.
Günümüzde geçerli olan Yasa 1 Ocak 2000 yılında
yürürlüğe giren 4. basımdır.
Zoolojik Adlandırma Yasası, 18 bölüm altında
verilen toplam 90 maddeden oluşmuştur. Ayrıca
Türkçe’ye çevrilmiştir.
4- Prokaryot Adlandırma Yasası
International Code of Nomenclature of Bacteria (ICNB)
http://en.wikipedia.org/wiki/International_Code_of_Nomenclature_of_Bacteria
4- Prokaryot Adlandırma Yasası
Adlandırma Yasaları
International Code of Nomenclature of Bacteria
(ICNB)
http://en.wikipedia.org/wiki/International_Code_of_Nomenclature_of_Bacteria
4- Prokaryot Adlandırma Yasası
Adlandırma Yasaları
Bakteri olarak kabul edilen organizmalar, Arkebakteria ve
Eubakteria olarak adlandırılan organizmaların
adlandırılmasını yönetir.
Uluslararası 4. Mikrobiyoloji Kongresinde (1947) kabul
edilmiş olmasına rağmen 1 Ocak 1980 tarihinde yasal
olarak yürürlüğe girmiştir.
5- Virüs Adlandırma Yasası
International Committee on Taxonomy of Viruses (ICTV)
http://www.biocrawler.com/encyclopedia/International_Code_of_Virus_Classification_and_Nomenclature#Classification_by_genome_typ
5- Virüs Adlandırma Yasası
Adlandırma Yasaları
Classification by genome type
DNA viruses
Group I - dsDNA viruses
(double stranded DNA)
http://www.biocrawler.com/encyclopedia/International_Code_of_Virus_Classification_and_Nomenclature#Classification_by_genome_typ
5- Virüs Adlandırma Yasası
Adlandırma Yasaları
Virüs Adlandırma Yasası Uluslararası Virüs
Taksonomi Komitesi (International Committee
on Taxonomy of Viruses (of Virology Division of
International Union of Microbiological
Societies) tarafından belirlenir ve yönetilir.
Takson isimleri ikili adlandırmadan ziyade onların
bazı kimyasal ve diğer karakterlerine göre
yapılır.
6- Biyokod
Biological Nomenclature in the 21st Century
The BioCode: Integrated biological nomenclature for the 21st
century
http://www.life.umd.edu/emeritus/reveal/pbio/nomcl/mcne.html
6- Biyokod
Adlandırma Yasaları
Biological Nomenclature in the 21st Century
The BioCode:
Integrated biological nomenclature for the 21st century?
John McNeill
http://www.life.umd.edu/emeritus/reveal/pbio/nomcl/mcne.htm
6- Biyokod
Adlandırma Yasaları
Botanik, Zooloji ve Prokaryot Adlandırma
Yasalarını birleştirmek amacıyla önerilmiş (Hawskworth
ve diğ.,1996) ve taslak hali kitap olarak basılmıştır.
Bu Yasa’nın 1 Ocak 2000’den itibaren geçerli olacağı
öngörülmüştür (McNeil, 1996). Ancak bilim dünyasında
genel kabul görmemesi nedeniyle resmiyet
kazanmamıştır.
7- Filokod
PhyloCode; Current Draft
http://www.ohiou.edu/phylocode/
7- Filokod
PhyloCode Current Draft Table
of Contents Preface Preamble Principles Rules
Articles 1-3
Articles 4-5
Article 6
.
.
Article 21
Glossary Table of Terms Appendix A Appendix B Index
Adlandırma Yasaları
http://www.ohiou.edu/phylocode/
7- Filokod
Adlandırma Yasaları
Filogenetik sistematik çalışan bazı araştırıcılar
tarafından filogenetik grupları temel alarak yapılan
adlandırmaları düzenleyen sistemdir.
Bu yasa 7 ilke ve 22 maddeden oluşmaktadır.
Köken olarak Botanik, Zooloji ve Prokaryot Adlandırma
kurallarındaki hiyerarşik adlandırmayı temel almıştır.
Ancak burada evrimsel grupların soy ilişkilerini
yansıtan bir adlandırma sistemi amaçlanmıştır.
7- Filokod
Adlandırma Yasaları
Botanik, Zooloji ya da diğer aşağı organizasyonlu
gruplardan herhangi birine yönelik olmayıp
filogenetik sistematik çalışan herkese açıktır.
Başlangıçta Linnaeus’nin hiyerarşik sınıflandırmasına
itirazlarla başlayan çalışmalar, 1998 yılında yapılan
bir toplantı ile ayrı bir Adlandırma Yasası
oluşturmaya dönüşmüştür. Paris’te 2004 yılında
yapılan Simpozyum Filokod’un başlama tarihi olarak
kabul edilmiştir.
1- Botanik Adlandırma Yasası
Adlandırma Yasasının İlkeleri
İLKE-I
Botanik adlandırma kuralları, zooloji ve bakteriyoloji
adlandırma kurallarından bağımsızdır. Bu Yasa,
orijinalinde bitki olarak değerlendirilmiş veya
değerlendirilmemiş olsun, bitki olarak değerlendirilen
taksonomik grup isimlerine eşit olarak uygulanır.
İLKE-II
Taksonomik grup isimlerinin uygulamasına, adlandırma
tipleri ile karar verilir.
Adlandırma Yasasının İlkeleri
İLKE-III
Bir taksonomik grubun adlandırması yayının öncelik
durumuna dayanır.
İLKE-IV
Belirli bir tanıma, konuma ve kategoriye sahip olan her
taksonomik grup sadece tek bir doğru isime sahiptir. Bu
isim, bazı istisnalar hariç kurallara uygun olarak verilen
ilk isimdir.
Adlandırma Yasasının İlkeleri
İLKE-V
Taksonomik grupların bilimsel isimleri kökenine bakılmaksızın Latince olarak
düzenlenir.
İLKE-VI
Adlandırma kuralları belli sınırlamalar dahilinde geçmişe dönük olarak ta uygulanır.
Botanik Kongreleri
1905 Vienna Congr.
2. Int. Botanical Congr.
1. Adlandırma yasası
Tarihsel
Gelişim
Botanik Kongreleri
Botanik Kongreleri Tarihi
1843 British Assossication for the Science
1866 London International Horticultural Exhibition and Botanical
Congress
1867 Paris Kongresi
1892 Rochester Resolution
1893 Madison Rules
1897, 1902 Berlin Rules
1900 Paris Congress
1907 Brittonian Code
Botanik Kongreleri
1905 Vienna Congr.
1910 Brussels Congr.
Congress
2. Int. Botanical Congr. = 1. Code
3. International Botanical
1926 Ithaca Congr.
4. International Botanical Congress
1930 Cambridge Congr.
5. International Botanical Congress
1935 Amsterdam Congr.
6. International Botanical Congress
1950 Stockholm Congr.
7. International Botanical Congress
1954 Paris Congr.
8. International Botanical Congress
Botanik Kongreleri
1959 Montreal Congr.
Congress
9. International Botanical
1964 Edinburgh Congr.
10. International Botanical Congress
1969 Seattle Congr.
11. International Botanical Congress
1975 Leningrad Congr.
12. International Botanical Congress
1981 Sydney Congr.
13. International Botanical Congress
Botanik Kongreleri
1987 Berlin Congr.
14. International Botanical Congress
1993 Tokyo Congr.
15. International Botanical Congress
1999 St. Louis Congr.
Congress
16. International Botanical
2005 Vienna Congr.
17. International Botanical Congress
2011 Melbourne Congr.
18. International Botanical Congress
2017 Shenzhen Congr.
19. International Botanical Congress
Shenzhen, China Temmuz 23-29, 2017
Viyana Kongresi (1905)
Botanik Adlandırma Yasası
1905
2006
101 yıl
16 defa
kitap
ULUSLARARASI BOTANİK
ADLANDIRMA YASASI
(VİYANA YASASI)
2006
ÇEVİRİ
YUSUF MENEMEN ALİ A. DÖNMEZ
Viyana ve Melbourne Botanik Kongreleri
Adlandırma Kolu Çalışmaları
ve
Türkiye’nin Sürece Katılışı
Nomenclature section
18 - 22 July 2011
Congress
23 - 30 July 2011
Adlandırma Yasası’nın Oluşumu
1- Öneriler ve öneri makaleleri
2- Önerilerin herbaryumlara ve IAPT üyelerine
gönderilmesi
3- Mektupla oylama
4- Kabul edilen önerilerin kongrede tartışılması ve
oylanması
5- Komitelerin çalışmaları
6- Adlandırma Yasası
Adlandırma Kolu Çalışması (2005) Viyana
Kritik Oylama !
Kapalı
Oylama !
Genel Komitenin Alt Komiteleri
1- Spermatophyta Komitesi
2- Pteridophyta Komitesi
3- Bryophyta Komitesi
4- Mantar Komitesi
5- Alg Komitesi
6- Fosil Bitki Komitesi
7- Elektronik Yayın Komitesi
8- Editör Komitesi; (alınan kararların Yasaya uygun biçimde
hazırlanmasından sorumludur).
9- Özel Komite (Melbourne’da oluşturuldu)
Kongre Öncesi İlan
Edilen Oy Gücü
HUB’un Başvurusu ve
Kongredeki Oy Gücü
HUB’un Başvurusu ve
Kongredeki Oy Gücü
1- Tarihsel bilgi birikimi ve bilime katkı
2- Sahip olunan herbaryum örneği
3- Bilimsel bilginin kullanımı
4- Bilimsel düşünenin toplum yaşamındaki yeri
9=9
??
3.5 Adlandırmada Kavramlar, Güncel ve Uygulama
Sorunları ile Çözüm Önerileri
Tür ismi (Binomial)
Cicer uludereensis Dönmez
Cicer uludereensis Dönmez
Cins
Niteleyici
Tür ismi
Yazar
Tür ismi (Trinomial)
Canis lupus familiaris
Yayın ve yayına atıf (tam ve doğrudan atıf)
Cicer uludereensis Dönmez, A New Species of Cicer (Chickpea)
(Fabaceae) from around of the Fertile Crescent, SE Turkey.
Turkish Journal of Botany, 34: 71-76 (2010).
Takson ismi
Yazar
Eser adı (in_IN)
Yayın yeri ve sayfa bilgisi
Yıl
Taksonomide Hiyerarşik Yapı ve Botanik A. Yasası’nda son ekler
Kingdom (regnum)=Alem ☞☞☞☞ Plantae Bitkiler
Altkingdom…………….-bionta
☞☞☞☞ Embiryobionta Embiryolular
☺ Divizyo (Filum)…-phyta ☞☞☞☞Tracheophyta Damarlı bitkiler
Altdivizyo…………………-phytina ☞☞☞☞ Spermatophytina Tohumlular
☺ Sınıf…………………..-opsida ☞☞☞☞ Angiospermopsida
Altsınıf………………………-idae
☞☞☞☞ Dicotyledonidae
☞☞☞☞ Rosales
☺Takım…………………-ales
Alttakım…………………….-ineae
☞☞☞☞ Rosineae
☠ Familya………………….-aceae ☞☞☞☞ Rosaceae
Altfamilya…………………..-oideae ☞☞☞☞ Maloideae
Tribus…………………………..-eae
☞☞☞☞ Maleae
Alttribus…………………………-inae ☞☞☞☞Malinae
Cins
☞☞☞☞ Crataegus
Altcins
☞☞☞☞ Crataegus
Seksiyon
☞☞☞☞Crataegus
Altseksiyon
☞☞☞☞Crataegus
Seri
☞☞☞☞Crataegus
Altseri
☞☞☞☞Crataegus
! TÜR
Alttür
☞☞☞☞Crataegus orientalis
☞Crataegus orientalis subsp. orientalis
Varyete ☞C. orientalis subsp. orientalis var. orientalis
Altvaryete
Forma
Altforma
Adlandırmaya Yardımcı
Bazı Veritabanları
http://
www.ipni.org/
TL-1
(1967)
556 pp.
7 cilt. TL-2 (1976-1988) 6313
sayfa.
• + 6 ekler
(1992-2000)
• 3031 sayfa.
Takson:
Canlıların sınıflandırılmasında kullanılan hiyerarşik
basamakları ifade etmek için kullanılan genel bir
terimdir. Ayrıca bu basamaklarda yer alan bitki
gruplarını ifade etmek için de takson terimi kullanılır.
Çoğulu İngilizcede taxa’dır, Türkçede “taksonlar” diye
ifade ederiz.
Basamak (kategori):
Canlılar sınıflandırılırken birbirleriyle olan yakınlıklarına
göre gruplandırılır. Bu grupların her bir düzeyi ayrı bir
basamaktır. Her basamak altındaki tüm basamakları
içererek yükselir. En üstteki basamak tüm canlıları
içeren alem basamağıdır. Basamaklardan temel olanı
TÜR seviyesidir. Bunun altındakiler tür altı kategoriler,
üstü ise tür üstü kategoriler olarak anılır.
Adlandırma Yasasında Bazı Kavramlar
Gerçek isim (Yayın)
Geçerli isim
Yasal isim
Kabul edilmiş isim
Adlandırma Yasasında Bazı Kavramlar
Gerçek isim
Bilimsel bir eserde yayınlanmalıdır. Yayının yapıldığı
eser bilim insanlarının kabul ettiği, belli kurallara uygun
olarak yayınlanmış, kütüphane ve araştırma kuruluşlarına
gönderilen ya da satın alınan bilimsel bir eser olmalıdır.
Günümüzde gerçek ismin basıldığı eserler, düzenli yayınlanan
dergiler ve kitaplardır. Bu eserlerin basımı belli teknolojik
standartlara, dağıtımı ise belli bir süratte yeterli sayıda
kütüphane ve araştırma merkezlerine ulaşır niteliktedir.
Melbourne Kongresinde kabul edilen kurala göre elektronik
yayın, basılı yayın gibi işlem görür.
Adlandırma Yasasında Bazı Kavramlar
Geçerli İsim (Yayın)
Latin harfleriyle yazılmış, söz konusu taksonu
tanımlayan betim veya diyagnoza sahip ya da önceden
yayınlanmış gerçek bir betim ya da diyagnoza dayanmış ilgili
bitki grubunun geçerli isimlerinin başlangıç tarihinden sonra
yayınlanmış, bu adlandırma yasasının öngördüğü Latince isim
oluşturma kurallarına uyarak yapılmış olmalıdır. Bu koşulların
tamamına uyulmadan yapılan bir yayında ortaya konmuş isim
geçersiz isim olarak değerlendirilir.
Adlandırma Yasasında Bazı Kavramlar
Yasal isim
Adlandırma Yasası’nın öngördüğü tüm kuralları yerine
getirip, yayınlanmış isim. Bununla birlikte, bu isim homonim
durumunda olabilir, sinonim olabilir. Bu nedenle yasal olan
her isim kullanımda olan isim demek değildir.
Adlandırma Yasasında Bazı Kavramlar
Kabul edilmiş isim
Adlandırma kuralları bakımından her türlü kurala uygun
olarak yayınlanmış ve yasadışılık durumuna da düşmediği için
kullanımda olan isimdir.
Bu isim yayınlandıktan sonra da gereksiz isim, ya da
homonim durumuna düşmediği için kullanımda olan bir
isimdir. Bu nedenle kabul edilmiş bir isim konumundadır.
Sinonim
SİNONİM (EŞADLAR = EŞ İSİMLER)
Her taksona tek ve doğru bir isim verme çabalarına
rağmen, taksonomik yayınlarda isimlerin çoğunun sinonimi de
olduğu hep dikkat çekmiştir. Bu isimlerden bir tanesi seçilip
doğru isim olarak yayına verilmiştir. Bir ya da daha fazla isim
ise syn: kısaltmasından sonra ya da doğrudan listelenmiştir.
Bir taksona verilen isimlerden yalnızca adlandırma
kuralları bakımından doğrudur. Geri kalan isimler ise ismin
sinonimi olarak ifade edilir.
Sinonim
Örn: Crataegus × yosgatica K.I.Christ. ismi daha
önce yayınlanmış olmasına rağmen, Şimdi C. meyeri
Pojark. isminin sinonimidir.
Bir ismin sinonim olarak değerlendirilmesinin ya da
sinonime düşmesinin iki nedeni vardır. Bunlar taksonomik
nedenler ve adlandırma nedenleridir.
Sinonim
a- Nomenklatürel (Adlandırma) Sinonim
Aynı tip örneği üzerinde yapılan adlandırmalardan
dolayı ortaya çıkan sinonimlerdir. Geçmişte yayınlanmış bazı
isimler kurallara uymadığı için tip örneği değişmeden, aynı
tip örneğine dayalı olarak isim değiştirilebilir.
Bazen taksonomistler belli bir gerekçesi olmasa da,
aynı tip örneğine dayanarak yeni isim uygulayabilirler. Bu
taksonomik sinonim değil, yine de nomenklatür sinonim
olarak değerlendirilirler (tip aynı).
Öncelik kuralına dikkat etmeksizin geçmişte
kullanılmış bazı isimler yeniden kullanılmakta. Taksonların
basamaklarının değiştirilmesi, transferler ve kombinasyonlar
adlandırmaya dayalı sinonimlerin diğer nedenleridir.
≡ ile gösterilir, homotipik sinonim de denir.
Sinonim
b- Taksonomik Nedenler:
Taksonomik çalışmalarda yazarların herhangi bir
takson hakkında farklı görüşlerinden dolayı farklı isimler
vermeleri nedeniyle ortaya çıkan sinonimlerdir. Doğada var
olan bir populasyonun tür olarak değerlendirilişi her yazar
için aynı olmayabilir. Bir yazar aynı populasyonun farklı alt
birimlerini ayrı isimler ile ayrı türler olarak tanımlayabilir.
Bir başka yazar öncekilerin yayınladığı ayrı türleri tek
türün parçaları ya da yerel populasyonları olarak
değerlendirdiğinde bunları tek bir isim altında toplar. Diğer
isimleri ise ismin sinonimleri olarak verir.
Taksonomik sinonimler = ile gösterilir. Buna heterotipik
sinonimde denir.
Homonim
Homonim: Aynı basamakta yer alan taksona aynı
ismin verilmiş olmasıdır. Örn: Crataegus davisii Sing.
(1895) Crataegus davisii Browicz (1972). Bu yazarları farklı
ama aynı olan iki isimden eski tarihli olana önceki-eski-ilkerken homonim, yakın tarihli olana geç-sonraki homonim
denir. Homonim sorununu çözmek için her iki ismin
adlandırma kuralları bakımından uygun olup olmadığına
bakılır. Eğer her ikisi de kurallara uygun yayınlanmışsa,
sonraki homonim geçersiz olur. Sonraki ismin temsil ettiği
takson doğru ise yeni bir isim verilerek türün doğru isim ile
temsil edilmesi sağlanmış olur.
Söylenişleri bakımından sinonime benzeyen ancak
tamamen farklı olan aşağıdaki ifadelerin burada
açıklanmasında yarar vardır.
Homonim
Sinonim
Otonim
2- Otonim: Cins içi ya da tür altı basamaklarda ikinci bir
taksonun ortaya çıkarılmasıyla yeni isim oluşturulduğunda
cins ismi ya da tür epitetinin kendiliğinden ortaya çıkmasıdır.
Örn: Heliotropium samolifolium türü İran’dan bilinir
Türkiye’ den yeni bir alttür yayınlanınca subsp.
erzurumicum
Heliotropium samolifolium subsp. erzurumicum ismi oluşur.
Heliotropium samolifolium subsp. samolifolium
kendiliğinden ortaya çıkar.
Otonim denen bu alttüre yazar yazılmaz çünkü türün
yazarı ile aynıdır.
Tautonim
3- Tautonim: Tür ismindeki epitet ile cins isminin aynı
olmasıdır. Botanik Adlandırma Yasası tautonime izin
vermez.
Örn: Bufo bufo
Tip Örneği
Tip örneği: Botanik adlandırmada ismin bağlandığı örnektir,
cins ve daha üst kategoriler için ise daha alt
basamaktaki takson ismidir.
Herbaryum
Herbaryum ve Tip Örneği
Tip Çeşitleri
Holotip: Yeni bir tür yayınlanırken, yazar tarafından ismin
bağlandığı ve o türü temsil ettiği düşünülen bitki
örneğidir. Holotip herbaryumlarda renkli karton içine
alınarak, diğer herbaryum örneklerinden farkı vurgulanır
ve bu örneğin üzerine “HOLOTİP” yazılır.
İzotip: Holotip’in olduğu yayında, holotip ile aynı etiket
bilgileri ve örnek numarasını taşıyan örnek veya
örneklerdir. Bunlar da herbaryumlarda özel renkli karton
içine alınır.
Tip Çeşitleri
Sintip: Holotip ve izotip seçilip belirtilmeden, birden fazla
örneğin tipi belirtmek için kullanıldığı materyallerdir.
Daha çok eski yayınlarda bu durum görülür.
Lektotip: Holotipin belirtilmediği, kaybolduğu, ya da
birden fazla taksona ait olduğu durumlarda, orijinal
materyallerden birinin holotipin işlevini yapması için
seçilmiş örnektir.
Neotip:
Paratip:
Topotip:
Epitip:
3.5 Adlandırmada Güncel ve Uygulama Sorunları ile Çözüm
Önerileri
1- Taksonlara İsim Vermede Düşünsel ve Duygusal Sorunlar
2- Gereksiz İsim Yaratma = Polimorfik Taksonlarda Yeni
Takson Tanımlamaları
3- Tip Seçiminde Yapılan Hatalar ve Düzeltme Yolları
4- Yeni Takson Tanımlama
5- Adlandırma Yenilikleri
Örnek Durum 1
1- Düşünsel ve Duygusal Sorunlar
Türk böceklerine Atatürk ve padişah
isimleri verildi.
Pedinpompilus Atatuerki
Epuraea Sütçüimamun
Örnek Durum 1
Bazı Tepkiler
AAAA İl Başkanı; Ben o profesörün Türklüğünden şüphe
duyarım
BBBB İl Başkanı; Karafatmaya Atatürk ismi konulamaz
CCCC İl Başkanı; Art niyet var,
DDDD Kalkınma Vakfı Başkanı; Kendi ismini versin
Torun; Ülke kahramanının adı 2,4 milimetrelik bir böceğe
verilemez
AA Yazar: İsmin değiştirilmesi için girişimde bulunacağım
2- Gereksiz İsim Yaratma = Polimorfik Taksonlarda Yeni Takson
3- Tip Seçiminde Yapılan Hatalar ve Düzeltme Yolları
Pyrus georgica Kuth.
3- Tip Seçiminde Yapılan Hatalar ve Düzeltme Yolları
4- Yeni Takson Tanımlama
Melez Takson İsmi
Melezlik çarpma işareti × kullanarak veya taksonun
basamağını belirten terime “notho-” önekinin
ilavesiyle gösterilir.
İsimlendirilmiş taksonlar arasındaki bir melez, takson
isimleri arasına çarpma işareti konarak gösterilebilir; o
zaman tüm ifade melez formülü olarak adlandırılır.
Agrostis L. × Polypogon Desf.; Agrostis stolonifera L. ×
Polypogon monspeliensis (L.) Desf.; Salix aurita L. × S.
caprea L.
×Hordelymus Bachteev & Darevsk. (1950) (= Elymus L. ×
Hordeum L.)
5- Adlandırma Yenilikleri
Crataegus rhipidiphylla Gandg. var. browicziana (K.I.Chr.)
Dönmez comb. et stat. nova
Baziyonim: Crataegus browicziana K.I.Chr.
5- Adlandırma Yenilikleri
Crataegus davisii Browicz 1972
Crataegus davisii Sarg. 1856
Crataegus petrodavisii Dönmez nom. nova
Sonuç
1- Sistematik biliminin temel hedefi yeryüzünde var olan ve
geçmişte yaşamış tüm canlıları tanımlamaktır.
2- Her canlı türünün bilimsel kurallara uygun yalnızca bir doğru
ismi olur.
3- Adlandırma Yasaları ilgilendikleri canlı grupları için doğru ve
tek bir isim belirmeye çalışır.
4- Doğru kurulmuş bir akrabalık ilişkisi, taksonomik yakınlık ya da
herhangi bilimsel bir bilgi ancak üzerinde çalışılan canlının
doğru adı olduğu sürece değerlidir.
5- Adlandırma
çalışmalarının bilim
dünyasına duyurulması
nomenklatür
makaleleri ile olur
Katılım ve Sabrınız İçin Teşekkürler