türkiye beslenme ve sağlık araştırması (tbsa) - SAGEM E

Transkript

TÜRKİYE BESLENME VE SAĞLIK ARAŞTIRMASI (TBSA) 2010
SAHA UYGULAMASI EL KİTABI
Ankara, Ocak 2010
SUNU
Ülkemizde beslenme, sağlık durumunun ve sorunlarının ortaya konulması için Dünya’da olduğu
gibi her 5 yılda bir “Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması” yapılması gereklidir. Çünkü ulusal
beslenme sorunlarına yönelik etkin, yararlı ve sürdürülebilir besin ve beslenme plan ve
politikalarının hazırlanabilmesi ve uygulanabilmesi için güvenilir nitelikte araştırma verileri son
derecede önemlidir.
Türkiye’de 1974 yılından sonra ülke çapında ve Türkiye’yi temsil edecek nitelikte örneklem
üzerinde yapılmış beslenme ve besin tüketimi araştırma verileri bulunmamaktadır. (TBSA) 2010
ile ülkemizde toplumun beslenme, bilgi tutum ve alışkanlıkları ile fiziksel aktivite düzeylerinin
saptanması yanında, yapılacak kan ve idrar tetkikleri ile beslenmeye dayalı birçok hastalığa
ilişkin tüm ülkeyi temsil edecek bilimsel nitelikli ve güncel veriler sağlanacak, bundan sonra
geliştirilecek genel toplum sağlığına, herbir risk etmeninin önlenmesine yönelik plan ve
politikalara yön verilmesi, varolan politikaların güncelleştirilmesi sağlanacaktır.
Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması (TBSA) 2010, Sağlık Bakanlığı olanakları ile Hacettepe
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü ve Ankara Numune
Eğitim ve Araştırma Hastanesi işbirliğinde yürütülmektedir.
İÇİNDEKİLER
Sayfa
1.
TÜRKİYE’DE BESLENME VE SAĞLIK DURUMU
1.1. Türkiye’de Beslenme ve Sağlık Sorunları ............................................................................ .........1
1.2. Beslenme ve Sağlık Durumuna İlişkin Bilgi İhtiyacı ve Araştırma Gereği ........................ .........4
2.
TÜRKİYE BESLENME VE SAĞLIK ARAŞTIRMASI 2010’A GENEL BAKIŞ
2.1. Araştırmanın Amaçları .......................................................................................................... .........5
2.2. Araştırmanın Örneklemi..................................................................................................................8
2.3. Araştırmanın Organizasyonu ................................................................................................ .......13
2.4. Araştırmanın Sorukağıtları .................................................................................................... .......19
2.5. Görüşmecinin Rolü ............................................................................................................... .......21
2.6. Görüşmecilerin Eğitimi... ...................................................................................................... .......21
2.7. Sorukağıtlarının Kontrolü ..................................................................................................... .......22
3.
GÖRÜŞMENİN YAPILMASI
3.1. Görüşme Ortamı.. .................................................................................................................. .......23
3.2. Görüşme Yaparken Uyulması Gereken Kurallar............................................................ ........25
4.
SAHA UYGULAMASI
4.1. Hazırlık Çalışmaları ve Çalışma Formları ........................................................................... .........28
4.2. Görüşme Öncesi Hazırlıklar................................................................................................ .........32
4.3. Tekrar Ziyaretleri ................................................................................................................. .........35
4.4. Tamamlanan Sorukağıtlarının Kontrolü .............................................................................. .........35
4.5. Tamamlanan Sorukağıtlarının Teslim Edilmesi .................................................................. .........36
4.6. Veri Kalitesi.......................................................................................................................... .........37
4.7. Saha Uygulaması için Gerekenler........................................................................................ .........37
5.
SORUKAĞITLARININ TAMAMLANMASINDA GENEL İŞLEMLER
5.1. Soruların Sorulması .............................................................................................................. .........38
5.2. Cevapların Kaydedilmesi ..................................................................................................... .........39
5.3. Hataların Düzeltilmesi.......................................................................................................... .........44
5.4. Talimatların Takip Edilmesi ................................................................................................ .........44
5.5. Tamamlanan Soru kağıtlarının Kontrol Edilmesi................................................................ .........45
5.6. Soru kağıtlarına İlişkin Genel Kurallar ................................................................................ .........45
6.
HANEHALKI SORUKAĞIDI
6.1. Kapak Sayfasında Evin Yerinin Belirlenmesi.................... ................................................. .........47
6.2. Hanehalkı Sorukağıdının Doldurulması........................... ................................................... .........48
6.2.1. Bölüm 1. Hanehalkı Listesi............................ ............................................................. .........48
6.2.2. Bölüm 2. Konut Özellikleri................................. ........................................................ .........58
6.2.3. Bölüm 3. Hanenin Besin Tüketimi Özellikleri............................................................ .........61
6.3. Kapak Sayfasına Dönüş ....................................................................................................... .........63
7.
KİŞİ SORUKAĞIDI BÖLÜMLERİ
7.1. Bölüm 1A: Görüşülen Kişiye Ait Temel Bilgiler......................................................... .. ........67
7.2. Bölüm 1B: 0-5 Yaş Çocuk Beslenmesi..................................................................... ..... ........73
7.3. Bölüm 2A: Besin Destekleri........................................................................................... ........78
7.4. Bölüm 2B: Sigara Kullanımı.......................................................................................... ........83
7.5. Bölüm 3: Fiziksel Aktivite....................................... ............................................................ .........84
7.6. Bölüm 4: Beslenme Alışkanlıkları................................................................... .................... .........90
7.7. Bölüm 5: Gebelik ve Emziklilikte Besin Tüketimi................................. ........................ ............92
7.8. Bölüm 6: Besin Alışverisi ve Besin Tüketim Sıklığı........... ....................................................95
7.9. Bölüm 7: 24 Saatlik Geriye Dönük Besin Tüketim Formu..... ................................................96
7.10. Bölüm 8: Antropometrik Ölçüm Formu......................................................................... ..........130
8.
ANTROPOMETRİK ÖLÇÜMLER ve ÖLÇÜM TEKNİKLERİ
8.1.Antropometri Ölçümünde Kullanılacak Araç Gereçler......................................................... .....134
8.2.Antropometrik Ölçüm Teknikleri........................................................................................... .....134
9.
GENEL KAYNAKLAR.............................................................................................................148
FİZİK MUAYENE EL KİTABI..................................................................................................................149
(TBSA) 2010 LABORATUVAR ANALİZLERİ EL KİTABI......................................................155
1.
TÜRKİYE’DE BESLENME VE SAĞLIK DURUMU1
1.1.
Türkiye’de Beslenme ve Sağlık Sorunları
Küreselleşme sürecinde beklenen yaşam kalitesine ulaşmak için tüm bireylerin ve toplumun
beslenme bilincini artırarak, sağlıklı beslenmenin yaşam biçimine dönüştürülmesi
gerekmektedir. Bireyin ve toplumun sağlıklı yaşaması ve ekonomik yönden gelişmesi onu
oluşturan bireylerin sağlıklı olmasına bağlıdır. Sağlığın temeli yeterli ve dengeli beslenmedir.
Yeterli ve dengeli beslenme sağlıklı beslenme olarak da tanımlanmaktadır. Bu doğrultuda yaşam
boyu tüm bireylerin sağlığının korunması, iyileştirilmesi ve geliştirilmesi, yaşam kalitesinin
arttırılması ve sağlıklı yaşam biçimlerinin benimsenmesinin (sağlıklı beslenme ve fiziksel
aktivite alışkanlığı, tütün kullanımının önlenmesi) amaçlanması gerekmektedir. Ayrıca, varolan
ve yaşam kalitesini bozan beslenme sorunlarının (protein-enerji yetersizliği, demir yetersizliği
anemisi, iyot yetersizliği hastalıkları, raşitizm, diş çürükleri, şişmanlık vb.) en aza indirilmesi
veya yok edilmesi, beslenmeye bağlı kronik hastalıkların (kalp damar hastalıkları, hipertansiyon,
bazı kanser türleri, diyabet, osteoporoz vb.) önlenmesine yönelik yaşam biçiminin iyileştirilmesi,
çevre koşullarının düzeltilmesi ve geliştirilmesi, sağlıklı besine ulaşımın, tüketiminin sağlanması
ile besin güvencesinin sağlanması, sağlığın geliştirilmesi amacıyla toplumun besin güvenliği,
besin, beslenme ve sağlık konularında bilinçlendirilmesinin ve katılımının sağlanması büyük
önem taşımaktadır.
Tüm bu nedenlerle bireyin ve toplumun beslenme durumunun saptanması ve düzenli olarak
izlenmesi gerekmektedir. Böylece;
a) Beslenme durumunun tanımlanması
b) Nedenlerin saptanması,
c) Çözüm yollarının bulunması olanağı doğar.
Bir toplumun yeterli ve dengeli beslenmesini sağlayacak ulusal besin ve beslenme plan ve
politikalarının oluşturulabilmesi için o ülkeye ilişkin beslenme, besin tüketimi ve sağlık
verilerinin bulunması gereklidir. Bu amaçla düzenli olarak Beslenme-Sağlık ve Besin Tüketimi
Araştırması’nın yapılması her ülke için büyük önem taşımaktadır.
Ülkemizde Ulusal ve Bölgesel Düzeyde Yapılmış Beslenme ve Sağlık Araştırmaları
Sonuçlarına Göre Durum
Aşağıda sunulan besin tüketimi, sağlık ve beslenme sorunları il, bölge, ülke düzeyinde yapılmış
araştırmalardan derlenmiştir. Görüleceği üzere kullanılan yöntem, değerlendirme farklılıkları,
kullanılan standart ve referans değerlere göre farklı veriler sunulmuştur. TBSA - 2010 ile tüm
alanlarda veri birlikteliği sağlanabilecek, bölgesel, cinsiyet farklılıkları elde edilebilecektir.
Besin Tüketim Durumu; Türkiye beslenme durumu yönünden hem gelişmekte olan, hem de
gelişmiş ülkelerin sorunlarını birlikte içeren bir görünüme sahiptir. Türkiye'de halkın beslenme
durumu bölgelere, mevsimlere, sosyo-ekonomik düzeye ve kentsel-kırsal yerleşim yerlerine göre
1
TÜRKİYE BESLENME VE SAĞLIK ARAŞTIRMASI (TBSA) 2010 “SAHA UYGULAMASI EL KİTABI” Hacettepe
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü tarafından hazırlanmıştır. İzinsiz çoğaltılamaz
ve kullanılamaz.
1
Türk halkının beslenme durumuna bakıldığında Türkiye’de temel besin ekmek ve diğer tahıl
ürünleridir. Yıllar içerisinde besin tüketim eğilimindeki değişiklikler incelendiğinde ekmek, sütyoğurt, et ve ürünleri, taze sebze ve meyve tüketiminin azaldığı; kurubaklagil, yumurta ve şeker
tüketiminin ise arttığı söylenebilir. Genelde toplam yağ tüketim miktarında önemli farklılık
olmamasına karşın, bitkisel sıvı yağ tüketim miktarının katı yağa oranla arttığı gözlenmektedir.
Beslenme ve Sağlık Sorunları: Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA)-2008 verilerine
göre bebek ölüm hızı binde 17, beş yaş altı ölüm hızı ise binde 24’dür. Bebek ölümlerindeki
düşüş önemli boyutlardadır, ancak Avrupa Birliği ülkeleri ile kıyaslandığında halen yüksek
düzeydedir. Bebeklerde düşük doğum ağırlığı (<2500 gram) ile doğum oranı %11’dir. Yetersiz
beslenmeye bağlı büyüme ve gelişme bozuklukları önlenebilir sorunlar olup, gebelik döneminde
anne beslenmesinin yetersiz ve dengesiz olması en temel nedendir.
Ülke genelinde yürütülen programların olumlu etkisinin TNSA-2008 verilerine yansıdığı
saptanmıştır. TNSA-2008 verilerine göre tek başına 6 ay anne sütü ile beslenme oranı % 41
olarak bulunmuştur ve annelerin tamamına yakını (%96.7) bebeğini emzirmektedir. Ancak
tamamlayıcı (ek) besinlere erken aylarda başlama uygulaması sürdürülmektedir.
Türkiye'de 0-5 yaş grubu çocuklarda; büyüme ve gelişme geriliği, demir yetersizliği anemisi,
raşitizm, okul çağı çocuk ve gençlerde; zayıflık ve şişmanlık, demir yetersizliği anemisi, vitamin
yetersizlikleri, iyot yetersizliği hastalıkları, diş çürükleri, yetişkin kadınlarda; zayıflık ve
şişmanlık, demir yetersizliği anemisi, iyot yetersizliği hastalıkları, vitamin yetersizlikleri,
yetişkin bireylerde ve yaşlılarda; beslenmeye bağlı kronik hastalıklar sık görülmektedir.
TNSA-2008 sonuçlarına göre 0-5 yaş grubu çocuklarda yaşa göre boy uzunluğu (bodurluk), boy
uzunluğuna göre vücut ağırlığı (zayıflık) ve yaşa göre vücut ağırlığı (düşük kiloluluk) oranı
sırasıyla, % 10.3, %0.4 ve %2.8’dir. Çocuklarda büyüme geriliği, kırsal (%17.4) alanlarda,
kentlere (%7.6) ve doğuda (%21.0), batıya (%7.6) göre yüksektir.
Ülkemizde demir yetersizliği anemisi önemli bir halk sağlığı sorunudur. Her yaş grubunda;
özellikle 0-5 yaş grubu çocuklar, okul çağı çocuklar ve gençler, gebe ve emzikli kadınlar önemli
risk gruplarıdır. Sağlık Bakanlığı’nın yürüttüğü “Demir Gibi Türkiye Programı” ile 12-23 aylık
çocuklarda anemi sıklığının %7.8’e düştüğü saptanmıştır.
Guatr prevalansı; ulusal düzeyde 1988 yılında tüm populasyonda % 30.5 bulunmuştur. Bu
çalışmaya göre ülkemizin her bölgesinde sorunun endemik olduğu ortaya konulmuştur. 1995
yılında 15 ilde 6-12 yaş grubu çocuklarda guatr prevalansı % 30.3 bulunmuştur. Ultrasonla
yapılan bir taramada prevalans % 31.8 saptanmıştır. İdrarla iyot atım medyan değerlerine göre
ise, orta ve ağır düzeyde sorunu olan 14 il ve hafif düzeyde 6 il saptanmıştır. TNSA-2008
verilerine göre; hane halklarının %84.4’ünün (kırsal: %71.5; kent:%89.9) iyotlu tuz kullandığı
saptanmıştır. İyotlu tuz kullanımı açısında yerleşim yerlerine ve bölgelere göre önemli
farklılıklar bulunmaktadır.Yeni doğan bebeklerde hipotiroidi sorununa rastlanmaktadır.
Çocuklarda yapılan çalışmalar ülkemizde raşitizm görülme sıklığının %1.67-19 arasında
olduğunu göstermektedir. Adolesanlarda yaşam ve giyim tarzının D vitamini ile ilintisinin
olduğu rapor edilmiş ve %3-50 oranında D vitamini yetersizliğinin görüldüğü belirtlenmiştir.
2
Kadınlarda (14-44 yaş), güneş ışınlarından etkin yararlanılabilecek yaz aylarında da, %44-100
oranında giyim şeklinin D vitamini sentezini etkilediği bulunmuştur.
Okul çağı çocuklarda, gebelerde ve emzikli kadınlarda yapılan çalışmalarda vitamin ve mineral
yetersizliklerinin önemli boyutlarda olduğu bulunmuştur. Folat yetersizliği 15-49 yaş grubu
kadınlar için önemli bir halk sağlığı sorunudur. Bölgesel çalışmalarda diş çürüğü görülme sıklığı
6-12 yaş grubunda %64.0-100.0'dür. İçme sularında flor düzeyi düşüktür.
Dengesiz beslenmeye bağlı şişmanlık ve beslenmeye bağlı kronik hastalıkların (kalp damar
hastalıkları, kanser, diyabet, osteoporoz vb.) görülme sıklığı artmaktadır. Yetişkinlerde şişmanlık
prevelansı çeşitli çalışma sonuçlarına göre erkeklerde % 11-22 ve kadınlarda %23-35arasında
değişmektedir.Ülkemizde son yıllarda çocuklarda şişmanlık sorunu üzerinde durulmaya
başlanmıştır. Yapılan araştırmalar yakın gelecekte önlem alınmadığı takdirde sorunun önem
kazanabileceğini göstermektedir. Ancak kullanılan standartlardaki farklılıklar nedeniyle farklı
değerler söz konusudur. Çocuk ve adolesanlarda hafif şişmanlığın %10-15 ve şişmanlığın %1.616.0 arasında görüldüğü bilinmektedir. 9-10 yaş grubu çocukta, gecekondu ve şehirde bodur
(yaşa göre boy uzunluğu; E: %24.7/12.8; K: %14.2/7.4), düşük kilolu (yaşa göre vücut ağırlığı;
E: %18.2/11.9; K: %12.1/11.1) ve zayıf (boy uzunluğuna göre vücut ağırlığı; E:%1.5/3.7,
K:%2.2/7.4) olma sıklığını şişmanlık sorunundan daha önemli sorun olduğu saptanmıştır.
Dengesiz beslenmeye bağlı şişmanlık ve beslenmeye bağlı kronik hastalıkların (kalp-damar
hastalıkları, kanser, diyabet, osteoporoz vb.) görülme sıklığı artmaktadır. Ülkemizde tüm
ölümlerin ilk sırasında % 47.7 ile kalp damar hastalıkları yer almaktadır. Yetişkinlerde
hipertansiyon prevalansı %29.0-31.8 (E: %27.5; K: %36.1) bulunmuştur. Kanser, yetişkinlerde
% 13.1 ile ikinci sırada ölüm nedenidir. Topluma dayalı olarak yürütülen yirmi yaş üzeri
bireylerdeki çalışmalarda diyabet prevalansı % 7.2 ve %8.4 oranında saptanmıştır. Cinsiyete ve
bölgelere göre görülme sıklığı değişmektedir. Yıllar içerisinde görülme sıklığında önemli artışın
olduğu gözlenmektedir.
Fiziksel aktivite düzeyi 20-29 yaş grubu kadınların %50.0'sinde çok hafif ve hafif, %45.0'inde
orta düzey ve %5'inde ise orta düzeyin üzerinde bulunmuştur.
3
1.2.
Beslenme ve Sağlık Durumuna İlişkin Bilgi İhtiyacı ve Araştırma Gereği
Bir toplumun yeterli ve dengeli beslenmesini sağlayacak Ulusal Beslenme Plan ve Politikalarının
oluşturulabilmesi için, o ülkeye ilişkin beslenme ve sağlık verilerinin mevcut olması
gerekmektedir. Beslenme durumunun hükümetler tarafından düzenli aralıklarla saptanması ve
izlenmesi “ülke insanının sağlığının iyileştirilmesi ve geliştirilmesi” açısından büyük önemi
taşımaktadır.
Bilindiği gibi yetersiz ve dengesiz beslenme, çeşitli hastalıklara yol açtığı gibi, birçok hastalık ve
sağlık sorunu da beslenme üzerinde olumsuz etkiler yaratmaktadır. Bu olumsuz etkileri azaltmak
ya da ortadan kaldırmak için öncelikle mevcut durumun ve sorunların bilimsel kanıtlarla ortaya
konması gerekmektedir. Bu nedenle birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de her 5 yılda bir
Beslenme Sağlık ve Besin Tüketimi araştırması yapılması gereklidir. Çünkü ulusal beslenme
sorunlarına yönelik etkin, yararlı ve tutarlı besin ve beslenme plan ve politikalarının
hazırlanabilmesi için güvenilir nitelikte araştırma verileri son derecede önemlidir.
Devlet Planlama Teşkilatı eşgüdümünde hazırlanan “Ulusal Gıda ve Beslenme Eylem Planı”nda
da (Mart 2003) ve Türkiye Obezite ile Mücadele Eylem Planı (2009)’nda Ulusal Gıda, Beslenme
ve Sağlık Araştırması’nın yapılması öngörülmektedir.
Ayrıca Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) 21.Yüzyılda Herkes İçin Sağlık: 21 Hedef
deklarasyonunda “2015 yılına kadar, toplumdaki insanlar sağlıklı yaşam biçimlerini
benimsemelidirler (Hedef 11) ve 2020 yılına kadar tüm sektörler sağlıkla ilgili sorumluluklarını
kabul etmelidirler” (Hedef 14) ifadesine yer verilmiştir.
Türkiye’de 1974 yılından sonra ülke çapında ve Türkiye’yi temsil edecek nitelikte örneklem
üzerinde yapılmış araştırma verileri bulunmamaktadır. “1974 Beslenme, Sağlık ve Gıda
Tüketimi Araştırması” Türkiye’de bugüne kadar yapılmış en kapsamlı beslenme, sağlık ve besin
tüketimi araştırması niteliğindedir. “1984 Gıda Tüketimi ve Beslenme Araştırması” ise, Türkiye
geneline gösterge olmak kaydıyla 3 ilde sağlık taraması yapılamadan gerçekleştirilmiştir.
Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması TBSA - 2010 ile son 36 yılda beslenme ve sağlık, son
26 yılda beslenme koşullarındaki değişmeler de saptanacak ve 21. Yüzyılda Herkes İçin Sağlık
Hedefleri’ne ulaşmada önemli bir adım atılmasının yanında sağlık ve beslenme konusunda
bundan sonra yürütülecek çalışmalara da ışık tutacaktır. Ülkemize ait tüm ülkeyi; genel,
bölgesel, kentsel ve kırsal özelliklere göre yansıtacak verilere ulaşılacaktır. Örneklem, veri
toplama ve verileri yorumlama açısından da bir standardizasyon sağlanmış olacaktır.
4
2.
TÜRKİYE BESLENME VE SAĞLIK ARAŞTIRMASI 2010’A
GENEL BAKIŞ
Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması, TBSA - 2010 Türkiye çapında gerçekleştirilen bir
örneklem araştırmasıdır. Bu çalışmayla Sağlık Bakanlığı Türkiye’de beslenme ve sağlık
konularıyla ilgili olarak bilgi toplanmayı amaçlamaktadır. Araştırma kapsamında, öncelikle
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından seçilen örneklemdeki hanelerde hanehalkı görüşmesi
uygulanacak ardından da bu hanelerde yaşıyan kişilerle bireysel görüşmeler yapılacaktır. Görüşme
yapılan kişilerin ayrıca fizik muayeneleri yapılacak ve bu kişilerden (6 ve yukarı yaş için) kan ve
idrar numuneleri alınacaktır. Araştırma kapsamındaki tüm kişilerin cinsiyet, yaş, öğrenim
durumları gibi bireysel özellikleri alınacak ve bu kişilerin yaşadıkları hanelerdeki konut özellikleri
ile hanelerindeki genel besin tüketim özellikleri öğrenilecektir. Kişi görüşmelerinde ise bireylerin
kullandıkları besin desteklerinin, beslenme alışkanlıkları ve özelliklerinin ve günlük fiziksel
aktivitelerinin neler olduğunu araştıracak sorular yer almaktadır. Sahadan toplanacak bu ve diğer
verilerin yardımı ile Türkiye'de beslenme ve sağlık alanlarındaki politikaların gözden geçirilerek
iyileştirilmesi ve yeni politikaların geliştirilmesi hedeflenmektedir.
TBSA - 2010 eğitim programına dahil olan sizler TBSA - 2010’un saha uygulamasını
gerçekleştirmek üzere eğitilmektesiniz. Saha uygulaması sonunda Türkiye'nin tüm illerinde
TBSA - 2010 sorukağıtları hanehalklarına ve kişilere uygulanacaktır. Ayrıca kişi sorukağıdı
uygulanan bireylerin fizik muayeneleri yapılıp bu kişilerden kan ve idrar numuneleri
toplanılacaktır. Bu çalışmaya saha çalışması diyoruz.
Saha uygulaması eğitimi boyunca, sorukağıtlarının doğru şekilde doldurulmasına, fizik
muayenenin yapılmasına, kan ve idrar numunelerinin alınmasına yönelik eğitimler verilecektir.
Deneyim kazanmanız için bu konuların anlatımı dışında sınıf içi çeşitli uygulamalar da
yapılacaktır.
Bu el kitabının dikkatli bir şekilde okunması, eğitimde geçireceğimiz zamanı en iyi şekilde
kullanmanızı sağlayacak ve saha uygulaması sırasında karşılaşabileceğiniz sorunlara karşı sizi
hazırlayacaktır.
2.1.
Araştırmanın Amaçları
(TBSA) 2010, Sağlık Bakanlığının Hacettepe üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve
Diyetetik Bölümü ve Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi ile işbirliği içinde yürüttüğü
bir çalışmadır. (TBSA) 2010’un amaçları şöyle özetlenebilir:
Uzun Dönemli Amaçlar
• Her beş yılda bir yapılan genel kalkınma planları içinde özel önemi ve ayrıcalığı olan
“Besin ve Beslenme Plan ve Politikaları”nın saptanmasında politika geliştirenlere ve
planlamacılara gerekli verileri sağlamak,
• Elde edilen verilerin ışığında besin üretim ve dağıtımı planlamasını geliştirmek,
• Bölgesel farklılıklara, yerleşim yerlerine, eğitim ve gelir düzeylerine, yaş ve cinsiyet gibi
demografik özelliklere göre toplumun besin tüketim düzeyi ve farklılıkları ve besin
tüketim örüntüsü, yetersiz tüketilen besinlerin hangileri olduğu, gelecekte hangi besin
grubuna talebin artacağı hakkında bilgi sahibi olmak,
5
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bölgesel farklılıklara, yerleşim yerlerine, eğitim ve gelir düzeylerine, yaş ve cinsiyet gibi
demografik özelliklere göre toplumun enerji ve besin ögeleri ortalama alım miktarlarını,
yetersiz ve aşırı alım düzeylerini belirlemek,
Besin ve besin ögesi referans tüketim gereksinmelerinin yaş, cinsiyet ve fizyolojik
özelliklere göre belirlenmesini sağlamak,
Yetersiz ve dengesiz beslenme sorunlarına daha duyarlı olan risk altındaki grupların
(bebek, çocuk, gebe, emzikli anneler, yaşlılar vb.) sorunlarına yönelik öncelikleri
saptamak, nedenleri belirlemek, çözüm yolları üretmek, izleme ve değerlendirme yapmak
Antropometrik ölçümleri referans değerlerle kıyaslayarak yaşa ve cinsiyete göre hafif
şişmanlık, şişmanlık, zayıflık, düşük kiloluluk, bodurluk görülme sıklığını saptamak,
ülkemiz için çeşitli yaş ve cinsiyetteki bireylerin referans değerlerini elde etmek,
demografik özelliklere göre toplumun fiziksel aktivite düzeyini, egzersiz yapma
alışkanlıklarını saptamak,
demografik özelliklere göre toplumun fiziksel aktivite düzeyine göre harcadıkları
ortalama enerji ve besin ögeleri miktarlarını belirlemek,
Belirlenen vitamin ve mineral yetersizliklerine göre besin zenginleştirilmesi ve besin
desteği verilmesi (suplementasyon) programları oluşturmak, var olanları gözden
geçirerek değerlendirmek ve izlemek,
Gıda güvenliğini; güvenli gıda üretimini ve tüketimini sağlamak, besinlerin risk ve yarar
analizlerini yapmak,
Besin tüketim verilerine dayanarak besinlerle ortalama katkı maddeleri, pestisit, toksik
bileşenler, endüstriyel kimyasallar vb maddelerin tahmini alım miktarlarını belirlemek
Besin sanayisinin beslenme sorunlarına yönelik yeni ürün geliştirilmesi çalışmalarına
katkı sağlamak ve yönlendirmek, piyasada bulunan ürünlerin saptanan beslenme ve
sağlık durumuna göre iyileştirilmesini ve geliştirilmesini sağlamak (yağ, şeker, tuz, enerji
vb içeriklerde düzenlemeler yapmak),
Elde edilen verilerin sonucuna bağlı olarak eğitim programlarını ve eğitim araç ve
gereçlerini geliştirmek, yaygın beslenme eğitimi programlarını hazırlamak, besine dayalı
rehberleri hazırlamak, var olanları güncellemek,
demografik özelliklere göre bireylerin fizik muayene ile kan ve idrar analizleri ile sağlık
durumlarını saptamak,
Kan ve idrar analizleri sonucunda elde edilen değerlere özgü referans değerler elde
etmek,
Kullanılan yöntemler ile diğer konu ile ilgili kuruluşlara yol göstermek çalışmalarına ışık
tutmak,
Sağlık Bakanlığı’nın merkez ve taşra teşkilatının kurumsal araştırma yapma kapasitesini
geliştirmek,
Elde edilen veriler ile ülkeler arası kıyaslamalar yapabilmektir.
Kısa Dönemli Amaçlar
• Politika üretenlerin, farklı sektörlerden yüksek düzey bürokratların, kamu kurumlarından
veya gönüllü kuruluşlardan akademik ve akademik olmayan uzmanların öncelikli
gereksinimlerini karşılamaya yönelik bir özet rapor hazırlamak,
6
•
•
•
Kalkınma planlarına veri sağlamak amacı ile akademisyenler, karar vericiler ve politika
üretenleri hedef alan bir araştırma raporu hazırlamak,
1974 ve 1984 Ulusal Beslenme Sağlık ve Besin Tüketimi Araştırma verilerini kullanarak
oluşturulan analizleri içeren, zaman içindeki değişimleri (tüketim örüntülerini ve
eğilimlerini) ortaya koymak,
Türkiye’deki beslenme, sağlık ve besin tüketimi ile ilgili konularda akademik personel ve
ilgili uzmanlarca ortak araştırma raporu biçiminde hazırlanacak bir dizi analiz
gerçekleştirmektir.
Bu amaçlar doğrultusunda bu araştırmada aşağıda özetle verilen veriler elde edilecektir.
•
Hanehalkı Soru Kağıdı
o Hanehalkı bilgileri
o Konut özellikleri
o Hanenin besin tüketim özellikleri
•
0-5 Yaş Kişi Soru Kağıdı
o Görüşülen kişiye ait temel bilgiler
o 0-5 yaş çocuk beslenmesi
o Besin destekleri kullanım durumu
o Fiziksel aktivite durumu
o 24 saatlik geriye dönük besin tüketim durumu
o Antropometrik ölçümler
•
6-11 yaş grubu kişi soru kağıdı
o Beslenme alışkanlıkları
•
12 ve yukarı yaş kişi soru kağıdı
o Sigara kullanımı
o Beslenme alışkanlıkları
o Gebelik ve emziklilikte besin tüketimi kadınların beslenmesi
o Besin alışverişi ve besin tüketim sıklığı
•
•
•
Tüm bireylerin sağlık durumları
Tüm bireylerin fizik muayeneleri
6 ve yukarı yaş grubunda kan ve idrar analizleri
7
2.2.Araştırmanın Örneklemi
Bu bölümde Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması TBSA - 2010 örneklem büyüklüğü,
tabakalama ve örneklem dağılımı, ilk aşama birimlerinin seçimi, küme ve blok listeleri ile ilgili
genel bilgiler sunulmaktadır.
TBSA 2010 örneklem tasarımı, ağırlıklı, çok aşamalı, tabakalı küme örneklemesidir.
Örneklem tasarımı, 0-5 yaş grubu, ve 6 yaş üzeri bireylerin beslenme alışkanlıkları, 6 yaş ve
üzeri bireylerin temel sağlık düzeyleri, kan ve idrar testlerini içeren ve Türkiye genelinde
istatistiksel anlamlılığı olabilecek şekilde tasarlanmıştır. Bunun yanısıra kır/kent ve/veya 12
bölge düzeyinde de tahminler üretilmesi mümkün olabilecektir.
Araştırma örneklem birimi, Türkiye’de bulunan hanehalkları, ve bu hanehalklarında yaşayan
nüfustur. Araştırmanın amacı çerçevesinde uygulama 0-5 yaş, 6-11 yaş ve 12 yaş üstü olarak 3
farklı sorukağıdı ile yapılmaktadır. Araştırma’da TUİK tarafından Ulusal Adres Veri Tabanından
tesadüfi olarak seçilen hanehalkı listelerindeki hanehalkı görüşmeleri yapılacaktır. Bu
hanehalkından Kish yöntemi ile seçilecek olan (eğer var ise) 0-5 yaş arası bir ve 12 yaş üzeri bir
kişi olmak üzere kişi görüşmeleri ve testler yapılacaktır. Bu işlemin nasıl yapılacağı ilerleyen
bölümlerde anlatılmaktadır.
Araştırmada örneklem seçimi ve dağılımı için kullanılan örneklem çerçevesi, Türkiye İstatistik
Kurumu’nun (TÜİK) 2008 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS)’dir. Ziyaret edilecek
hanehalkı adres bilgileri ise TUİK tarafından Ulusal Adres Veri Tabanından örnekleme
teknikleriyle seçilmiştir. Bu bilgiler, Türkiye’de belediyesi bulunan her yerleşim yeri için,
mahalle adı, sokak adı, konut adresi gibi bilgileri içermektedir, ve TUİK tarafından belediyeler
ile işbirliği halinde oluşturulmuş/güncellenmiştir.
Yukarıda anılan (belediyesi bulunan) yerleşim yerleri dışında kalan kırsal nitelikteki yerleşim
yerleri için, TUİK’de örneklem seçiminde kullanılabilecek bilgi her zaman mevcut değildir. Bu
nedenle anılan yerleşim yerleri için örneklem çerçevesi, aşağıda anlatıldığı üzere, alan çalışması
sırasında oluşturulacaktır.
TBSA - 2010’da 2008 ADNKS itibarıyla 10,000 ve daha fazla nüfusu olan yerleşim yerleri kent,
10,000’den daha az nüfus olan yerleşim yerleri ise kır olarak tanımlanmıştır. 12 NUTS 1 bölgesi
AB uyum çalışmaları sırasında geliştirilmiş ve resmi istatistik olarak kullanılan İstatistiki Bölge
Sınıflandırma Sisteminin ilk seviyesini oluşturan 12 bölgedir.
Araştırmada hedef örnekleme büyüklüğü 19,056 hanehalkı’dır. Bu örnekleme tasarımı ile ülke
geneli, kent/kır, 12 NUTS1 bölgesi ve 7 metropol için tahminler üretmek mümkün olacaktır.
Çalışma 81 il merkezinde kentte 36, kırda 24 hanehalkından oluşan 600 kümede
gerçekleştirilecektir. 13968 hanehalkı kentsel alanlarda, 5088 hanehalkı kırsal alanlarda ziyaret
edilecektir.
8
(TBSA) 2010 örneklemi seçimi 3 aşamada gerçekleşmiştir. İlk aşamada 600 küme’nin
bulunduğu yerleşim yerleri olasılıklı tesadüfi yöntemlerle seçilmiştir. Örneklem’de 81 il’den
değişik sayıda kent ve kır kümeleri yer almaktadır. Bu küme ve hedefhanehalkı sayılarının 12
NUTS 1 bölgesine dağılımı aşağıdaki Tablo’da verilmiştir.
Tablo 1. (TBSA) 2010 Örnekleme Dağılımı
Küme Sayısı
12 Bölge
Kent
Kır
Toplam
1 İstanbul
54
4
58
2 Batı Marmara
30
20
50
30
20
50
3 Ege
30
18
48
4 Doğu Marmara
6 Akdeniz
32
20
52
5 Batı Anadolu
30
18
48
7 Orta Anadolu
34
20
54
8 Batı Karadeniz
32
20
52
9 Doğu Karadeniz
30
20
50
10 Kuzeydoğu Anadolu
30
18
48
11 Ortadoğu Anadolu
28
18
46
12 Güneydoğu Anadolu
28
16
44
Türkiye
388
212
600
Hedef Hanehalkı Sayısı
Kent
Kır
Toplam
1944
96
2040
1080
480
1560
1080
480
1560
1080
432
1512
1152
480
1632
1080
432
1512
1224
480
1704
1152
480
1632
1080
480
1560
1080
432
1512
1008
432
1440
1008
384
1392
13968
5088
19056
İkinci aşamada TUİK Ulusal Adres Veri Tabanını kullanarak adres bilgisi var olan yerleşim
yerleri için “blok listesi” diye tanımlanan adres listelerini yine olasılıklı tesadüfi yöntemlerle
seçmiştir. TUİK tarafından sağlanan blok listeleri kent kümeleri için 106 (36*3) hanehalkı, kır
kümeleri için 72 (24*3) hanehalkından oluşmaktadır.
Üçüncü aşamada ise blok listelerinden her 3 hanehalkından biri seçilmiştir ve görüşmeler için bu
hanehalkları ile temas edilecektir.
Bu listeler TUİK tarafından hazırlanmış olup araştımanın uygulmasından önce ve tüm ekiplere
verilecektir. Bu listeler kent kümelerinde 36 kır kümelerinde ise 24 satırdan oluşacak ve her satır
araştırma örneklemine seçilen ve ziyaret edilecek henehalkı adres ve kod bilgilerini içermektedir.
Bu bilgiler şu şekilde sıralanmaktadır;
İl Adı
İl Kodu
İlçe Adı
İlçe Kodu
Bucak Adı
Bucak Kodu
Köy Adı
Köy Kodu
Mahalle Adı
Cadde/Sokak Adı
Dış Kapı 1
Dış Kapı 2
9
İç Kapı No
İç Kapı 2
Bina/Site Adı
Bina Blok Adı
12 Bölge
Kent/Kır
Küme No
Hanehalkı No
İl Adı, İl Kodu, İlçe Adı, İlçe Kodu, Bucak Adı, Bucak Kodu, Köy Adı, Köy Kodu bilgileri tüm
henehalkları için verilmektedir. (Şekil 1)
Belediye olan yerleşim yerleri veya adres sistemi geliştirilmiş köyler
Belediye olan yerleşim yerleri veya adres sistemi geliştirilmiş köylerde Mahalle Adı,
Cadde/Sokak Adı, Dış Kapı 1, Dış Kapı 2, İç Kapı No, İç Kapı 2, Bina/Site Adı ve Bina Blok
Adı sütunlarının hepsi veya bir kısmı verilmiş durumdadır. Bu durumlarda ziyaret edilmesi
gereken adres en alt ayrıntıda tanımlanmış (eğer verilmiş ise) adrestir. Bir başka deyişle aynı
mahalle ve sokak ismine sahip bir adreste hem dış kapı, hem de iç kapı bilgisi var ise seçilen
hanehalkı adresi iç kapı numarası ile tanımlanmış olan adrestir. Dış kapı 2 ve İç kapı 2 kodları
genellikle boş veya “0” kodu ile tanımlanmış ya da dış kapı veya iç kapı kodları tekrar edilmiştir.
Bu durumda seçilen adresi Dış kapı 1 ve İç kapı no kodları ile tanımlamak gerekir. Aksi
durumda yani dış kapı 2 ve İç kapı 2 kodları farklı olarak verilmiş ise seçilen hane adresi
muhtemelen bir site içinde, blok kodu ve bunun altında bir kod ile tanımlanmıştır ve bu kodlar
dikkate alınarak adres bulunmalıdır. Bu durumda genellikle Bina/Site Adı ve Bina Blok Adı
bilgisi verilmiş durumdadır.
12 Bölge, Kent/Kır, Küme No ve Hanehalkı No bilgileri tüm hanehalkları için verilmiştir ve son
sütunda verilen hanehalkı numarası mutlaka sorukağıtları üzerinde aynı şekilde kullanılmalıdır.
Adres sistemi gelişmemiş köyler
Adres sistemi gelişmemiş köylerde 2 durumla karşılaşılabilinir. İlk durumda TUİK 24 seçim
yapmıştır ancak adresler net değildir, ikinci durumda ise köydeki hanehalkı sayısı 72’den az ise
1/3 oranında bir seçim yapıldığı için TUİK 24’den daha az sayıda hanehalkı seçimi yapmıştır.
Bu durumlarda aşağıdaki strateji uygulanmalıdır:
TUİK adresi net olmayan 24 seçim yapmış ise: Köyde rasgele bir referans noktası seçilecek ve o
noktadan itibaren hanehalklarına 1’den 48’e kadar bir rakam verilerek bir köy listesi
oluşturulacaktır.
TUİK adresi net olamayan 24’den az seçim yapmış ise: Köyde rasgele bir referans noktası
seçilecek ve o noktadan itibaren hanehalklarına 1’den 48’e kadar bir rakam verilerek bir köy
listesi oluşturulacaktır. Eğer köyde 48 hanehalkı yok ise listelemeye köye en yakın ve o ile bağlı
diğer köy(ler)den (nadir durumlardan birden fazla köy olabilir) 48 hanehalkı tamamlanıncaya
kadar devam edilecek ve liste tamamlanacaktır.
10
Bu listelerde görüşme yapılacak hanehalkı seçimi sahada aşağıdaki gibi 1 / 2 oranınında bir
seçim yaparak gerçekleştirilecektir. Bu listeleme ve seçim aynı anda yapılacak ve sonrasında
hanehalkı ve kişi görüşmelerine geçilecektir.
“48” haneden oluşan listelerde görüşme yapılacak “24” hane küme numarasına göre
seçilecektir.
• Eğer küme numarası tek ise listedeki 1, 3, 5, 7, ..., 43, 45, 47. haneler “01” den “24” e
kadar numaralandırılacaktır. Örnek: küme nosu 1203____”tek” haneler.
•
Eğer küme numarası çift ise listedeki 2, 4, 6, 8, ..., 44, 46, 48. haneler “01” den “24” e
kadar numaralandırılacaktır. Örnek: küme nosu 1204 ___ çift haneler
11
12
İL ADI İL KODU
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
ADANA
1
İLÇE ADI İLÇE KODU
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
SEYHAN
1
BUCAK ADI BUCAK KODU
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
KÖY ADI KÖY KODU
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MERKEZ
0
MAHALLE ADI
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
YESILYURT
CADDE/SOKAK ADI DIŞ KAPI 1 DIŞ KAPI 2 İÇ KAPI NO İÇ KAPI 2
12
1
70143 SOKAK
11
05
0
70143 SOKAK
13
08
0
70143 SOKAK
13
11
1
70143 SOKAK
13
16
1
70143 SOKAK
13
19
1
70143 SOKAK
13
22
2
70143 SOKAK
13
-1
01
0
70143 SOKAK
17
4
1
1
70143 SOKAK
4
4
4
70143 SOKAK
6
02
0
70143 SOKAK
6
05
0
70143 SOKAK
6
09
0
70143 SOKAK
6
13
1
70143 SOKAK
8
01
0
70143 SOKAK
8
04
0
70143 SOKAK
8
08
0
70143 SOKAK
8
11
1
70143 SOKAK
8
14
1
70143 SOKAK
8
18
1
70143 SOKAK
02
0
70143 SOKAK
14
07
0
70143 SOKAK
14
10
1
70143 SOKAK
14
13
1
70143 SOKAK
14
03
0
70143 SOKAK
16
07
0
70143 SOKAK
16
10
1
70143 SOKAK
16
13
1
70143 SOKAK
16
02
0
70143 SOKAK
18
05
0
70143 SOKAK
18
09
0
70143 SOKAK
18
02
0
70143 SOKAK
20
05
0
70143 SOKAK
20
10
1
70143 SOKAK
20
13
1
70143 SOKAK
20
17
1
70143 SOKAK
20
Şekil 1 TBSA 2010 1907 Nolu Küme Hanehalkı Adres Listesi
BİNA/SİTE ADI
BURAK APT.
PETEK APARTMANI
PETEK APARTMANI
PETEK APARTMANI
PETEK APARTMANI
PETEK APARTMANI
PETEK APARTMANI
PARLAKGÜMÜS APT.
ÇÖGÜR APARTMANI
ÇÖGÜR APARTMANI
ÇÖGÜR APARTMANI
ÇÖGÜR APARTMANI
ÇÖGÜR APARTMANI
ÇÖGÜR APARTMANI
ONUR APARTMANI
ONUR APARTMANI
ONUR APARTMANI
ONUR APARTMANI
ONUR APARTMANI
ONUR APARTMANI
BURCU APARTMANI
BURCU APARTMANI
BURCU APARTMANI
BURCU APARTMANI
BURCU APARTMANI
BURCU APARTMANI
BURCU APARTMANI
BURCU APARTMANI
ÇELIK APARTMANI
ÇELIK APARTMANI
ÇELIK APARTMANI
ÇELIK APARTMANI
ÇELIK APARTMANI
ÇELIK APARTMANI
ÇELIK APARTMANI
ÇELIK APARTMANI
BİNA BLOK ADI 12 Bölge Kent/Kır KÜME NO Hanehalkı No
6
1
1907
B BLOK
01
6
1
1907
02
6
1
1907
03
6
1
1907
04
6
1
1907
05
6
1
1907
06
6
1
1907
07
A BLOK
6
1
1907
08
6
1
1907
A BLOK
09
6
1
1907
A BLOK
10
6
1
1907
B BLOK
11
6
1
1907
B BLOK
12
6
1
1907
B BLOK
13
6
1
1907
B BLOK
14
6
1
1907
15
6
1
1907
16
6
1
1907
17
6
1
1907
18
6
1
1907
19
6
1
1907
20
6
1
1907
A BLOK
21
6
1
1907
A BLOK
22
6
1
1907
A BLOK
23
6
1
1907
A BLOK
24
6
1
1907
B BLOK
25
6
1
1907
B BLOK
26
6
1
1907
B BLOK
27
6
1
1907
B BLOK
28
6
1
1907
C BLOK
29
6
1
1907
C BLOK
30
6
1
1907
C BLOK
31
6
1
1907
B BLOK
32
6
1
1907
B BLOK
33
6
1
1907
B BLOK
34
6
1
1907
B BLOK
35
6
1
1907
B BLOK
36
2.3.Araştırmanın Organizasyonu
TBSA - 2010’u Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü yürütmektedir.
Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü ile Ankara
Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi de araştırmanın yürütülmesine çeşitli açılardan katkıda
bulunmaktadır.
Araştırma için Yürütme Kurulu, İzleme ve Değerlendirme Kurulu, Alt Çalışma Kurulu
oluşturulmuştur. Araştırmayı illerde yürütmek üzere her ilde bir araştırma sorumlusu (İl Sağlık
Müdür Yardımcısı) ve bir araştırma koordinatörü (Genelde Eğitim Şube Müdürü) belirlenmiştir.
Türkiye genelinde 81 ilde 99 ekip oluşturulmuştur. Her ekipte 1 Ekip Başı, 1 Kontrolör, 1 Hekim, 4
Görüşmeci (Diyetisyen, Hemşire, Ebe ….) ve 1 Laboratuvar Teknisyeni belirlenmiştir.
TBSA - 2010 kapsamında ilde araştırmanın yürütülmesinden araştırma sorumlusu sorumludur.
Çalışmanın koordinasyonu ve ekipler arasındaki ilişkilerin kurulması, ulaşım araçları,
malzemelerin temini ve dağıtılması, ekiplerin çalışma bölgelerinin belirlenmesi, formların ve
numunelerin merkeze iletilmesinin koordinasyonu araştırma koordinatörü tarafından yapılacaktır.
Kontrolörün ana görevi, tamamlanan sorukağıtlarını verilen talimatlara uygun olarak
denetlemektir.
Hanehalkı Sorukağıdını ve Kişi Sorukağıtlarını doldurmak, antropometrik ölçümleri
gerçekleştirmek görüşmecinin görevidir. Kişi Sorukağıtları 1. görüşmeci tarafından
doldurulacaktır. Aynı zamanda, 2. görüşmeci seçilen kişilerden hekim gözetiminde kan ve idrar
numunesi alacaktır.
Hekim tarafından fizik muayene yapılacak ve Fizik Muayene Formu doldurulacaktır. Aynı
zamanda kan ve idrar numunesi alma, numune hazırlama ve iletilmesi işlemlerini de kontrol
edecektir.
Laboratuvar teknisyeninin görevi de alınan numunelerin sahada veya sağlık merkezinde santrifüj
edilmesi, küçük birimlere ayrılması ve uygun koşullarda iletilmesini sağlamaktır.
TBSA - 2010 için İş Akım Şeması oluşturulmuştur.
Çalışma 1 ekibin 1 haftada 2 kümeyi çalışması şeklinde toplamda 1 ekip en fazla 6 hafta
çalışacak şekilde planlanmıştır.
Çalışmaya başlanmadan önce araştırma sorumlusu, araştırma koordinatörü tarafından ekiplerin
çalışacağı bölgeler belirlenir. Araştırma sorumlusu, araştırma koordinatörü ve ekip başlarınca
her kümenin adresleri incelenerek en yakın sağlık merkezi belirlenir. Bu merkezde santrifüj ve
derin dondurucunun çalışılabileceği bir ortam oluşturulmalıdır. Seçilen kişlerin sağlık
merkezlerine transferi yapılma imkanı varsa fizik muayenenin de yapılabileceği bir ortam
oluşturulur.
13
Çalışma iki ayrı gün olarak planlanır. Birinci gün hanehalkı formu, kişi soru kağıtları ve
antropometrik ölçümler yapılması, ikinci gün Fizik muayene ve kan ve idrar numunesi alınma
işlemlerinin yapılması uygun görülmektedir. Kan ve idrar numunesi aç karna alınması
gerektiğinden ikinci gün sabah 7-10 saatleri arasında yapılmalıdır.
Birinci gün hane ziyaret edilerek çalışmanın amacı ve özellikleri anlatılır. Çalışmaya katılıp
katılmayacakları öğrenilir.
Çalışmaya katılmayı kabul eden hanede “Hanehalkı Sorukağıdı” doldurulur. Seçim Tabloları
yardımı ile çalışılacak kişi (eğer varsa en az bir 0-5 yaş; ve an az bir 6 ve yukarı yaş grubundan)
belirlenir. Görüşme için seçilen tüm kişilere kişi sorukağıdı uygulanacak (Çalışılacak kişi 0-5
yaş grubu ise 0-5 yaş grubu sorukağıdı, 6-11 yaş grubu ise 6-11 yaş grubu sorukağıdı, 12 ve
yukarı yaş grubu ise 12 ve yukarı yaş sorukağıdı), antropometrik ölçüm gerçekleştirilecek ve
fizik muayene sorukağıdı doldurulacaktır.
0-5 yaş grubundaki kişiler çalışmaya doğrudan dahil edileceklerdir. Eğer hanede birden fazla
sayıda 0-5 yaş grubu kişi bulunuyorsa bunlar arasından birisi ‘0-5 Yaş Seçim Tablosu’
kullanılarak seçilecek ve çalışmaya dahil edilecektir. Diğer bir deyişle, 0-5 yaş grubu kişi
bulunan hanelerde en az bir 0-5 Yaş Kişi Sorukağıdı uygulanacaktır. 0-5 grubu dışında
sorukağıdı uygulanacak diğer bir kişi ‘6 ve Yukarı Yaş Seçim Tablosu’ kullanılarak
belirlenecektir.
Seçilen kişi hanehalkı sorukağıdının doldurulduğu sırada (veya ilk hane ziyaretinde) evde
ise; Seçilen yaş grubu bireye özgü Kişi Soru Sorukağıdı uygulanır, Seçilen kişi 0-5 yaş ve 6-14
yaş grubunda ise kişi sorukağıdı çocuğun bakımından sorumlu kişi ile doldurulur, Antropometrik
ölçümleri yapılır. Fizik Muayene ve numune alma yeri, şekli ve zamanı hakkında bilgi verilir,
(Not: Kişinin 7 saat boyunca besin almaması gerektiği, 2 gün sabah saatlerinde ziyarete
gelineceği belirtilir. Eğer fizik muayene sorukağıdı ve numune alımı önceden belirlenen Sağlık
Merkezinde uygulanacaksa görüşülen kişiler bu sağlık kuruluşuna davet edilir/götürülür).
Görüşülen kişinin antopometrik ölçümleri de bu aşamada alınır.
Haneye 2. gün sabah saatlerinde 2. ziyaret gerçekleştirilir. 2. gün hekim tarafından fizik
muayenesi yapılır ve fizik muayene sorukağıdı doldurulur, ardından hekim nezaretinde kan ve
idrar örnekleri alınır.
Seçilen kişi hanehalkı sorukağıdının doldurulduğu sırada (veya ilk hane ziyaretinde) evde
değilse, Randevu alınır, numune alınması ile ilgili bilgi verilir. Randevu günü (İlgili kişi
sorukağıdı doldurulur, Antropometrik ölçüm gerçekleştilir, Fizik Muayene, Kan ve idrar örneği
alma işlemleri uygulanır. Kişi sorukağıtlarını doldurmak, fizik muayene ve numune alımını
gerçekleştirmek için 3 kez tekrar ziyareti yapılmalı veya randevu alınmaya çalışılmalıdır.
Numune Alındıktan sonra; Numune alındıktan sonra önceden belirlenen sağlık kuruluşuna 1
saat içinde ulaşılabilecek durumdaysa santrifüjleme ve dondurma işlemi sağlık merkezinde
yapılır. Numune soğuk ortamda iletilir.
14
Numune alındıktan sonra önceden belirlenen sağlık kuruluşuna 1 saatte ulaştırılamayacaksa
santrifüj cihazı ekiple birlikte götürülür. Numune alındıktan sonra sahada santrifüj edilir ve
soğuk ortamda sağlık kuruluşuna iletilir. Santrifüjleme, ayırma ve dondurma işlemi yapılır.
Kan alma işlemi hekim nezaretinde yapılır. 2. görüşmeci kan alma işlemi için ayrıca
görevlendirilecektir. Görevlendirilen hemşire kan alma zamanları dışında diğer çalışmaları da
sürdürecektir.
İlin şartlarına göre fizik muayene ve kan alma işlemleri her küme için en yakın bir sağlık
kuruluşunda yapılabilir.
Çalışma yerine ekip (7 kişi) ulaşır. Lab.Tek. sağlık kuruluşunda bulunur. (Santrifüjleme işlemi
sahada yapılacaksa Lab.Tek. de sahaya gider.)
1.GÜN
Ne
Belirlenen haneye ulaşılması
1.GÜN
Tanıtım, Kabul
1.GÜN
Hanehalkı Sorukağıdı
Nasıl
Çalışmadan önce muhtarlıklar yardımıyla adresler
belirlenir. Gereğinde Google Earth vb haritalardan
adresler için yararlanılabilinir.
• Görüşmeci(ler) kendilerini tanıtır,
• Araştırma hakkında bilgi verir,
• Hanehalkından görüşme için onay alınır.
• Hanehalkı soru kağıdı doldurulur
• Görüşülecek uygun kişi seçim tablosu
kullanılarak belirlenir.
• Kodlar ve seçilen kişinin bilgileri kişi soru kağıdı,
fizik muayene sorukağıdı ve birey laboratuar
numuneleri formuna kaydedilir.
• Fizik Muayene sorukağıdı içinde bulunan
barkodlar, Kişi Soru Kağıdı, Fizik Muayene
Sorukağıdı ve Birey Laboratuvar Numuneleri
Formuna yapıştırılır.
• Fizik Muayene Sorukağıdı kalan barkodlara
birlikte fizik muayene formunu dolduracak
hekime iletilir.
KİŞİ EVDE DEĞİL İSE:
• 2. ziyaret için randevu alınır. Gerektiğinde gece
ziyareti yapılabilir.
• Özellikle kan ve idrar numunelerinin alınmasının
yeri, şekli ve zamanlaması ile ilgili bilgi verilir.
15
Kim
Ekip başı
Ekip başı
tarafından
belirlenen 1 veya
2 görüşmeci (biri
erkek, biri kadın
tercih edilir.)
1 görüşmeci
1.GÜN
•
•
•
2.GÜN
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
2.GÜN
Ne
SEÇİLEN KİŞİ
1. ZİYARETTE EVDE
Kişi soru kağıdı uygulanır
Antropometrik ölçüm
gerçekleştirilir
Numune alma ile ilgili
bilgi verilir ve numune
alımı için randevu alınır
Nasıl
SEÇİLEN KİŞİ 1.
ZİYARETTE EVDE - 2
ZİYARET
Fizik Muayene yapılır ve
Fizik Muayene Sorukağıdı
doldurulur
Numune alınması (kan ve
idrar alınması)
Numunelere (Tüplere)
barkod yapıştırılması
Numunelerin santrifüj
edilmesi
Numunelerin ayrılması
Ayrılmış numunelere
barkod yapıştırılması
Birey Labv. Numuneleri
Formu ve Numune Tüpleri
üzerinde aynı barkodun
olduğunun kontrol
edilmesi
Numunelerin
dondurulması,
Numunelerin nakil
merkezine iletilmesi
Numunelerin teslimi
Sabah 7-10 arasında numuneler alınır. Numunelerin
teslimine kadar soğuk zincir kurallarına uygun
olarak işlemler yapılır.
Gerekirse 3. ziyaret yapılır.
SEÇİLEN KİŞİ 1.
ZİYARETTE EVDE DEĞİL –
2.ZİYARET
• Kişi Sorukağıdı
• Antropometrik ölçüm
• Fizik Muayene
• Kan ve idrar numunesi
alma
• Numune işlemleri
Kim
Diyetisyen
Dyt/ Hemşire/Ebe
Sorumlu: Hekim
Kan alma:Hemşire
Diğer: Lab.Tek.
Gerekirse 3. ziyaret yapılır.
Diyetisyen
Dyt/Hemşire/Ebe
Hekim
Hemşire
Lab.Tek.
16
Ne
Nasıl
Kim
1., 2.
gün
Sorukağıtlarının kontrolü
• Konrolör tarafından sorukağıtlarının sahada
kontrolü yapılır.
• Düzeltilmesi gereken bir durum tespit
edildiğinde kontrolörün yönlendirmesi ile
adreslere yeniden gidilerek görüşmeci
tarafından gerekli düzeltmeler yapılır.
Kontrolör
1., 2.
gün
Sorukağıtlarının teslimi
2. gün
Sorukağıtlarının
ambalajlanması:
Kişi Sorukağıtlarında yer alan 24 Saatlik Besin
Tüketim Formunun doldurulmasının tamamlanması
için yapılması gereken işlemler bulunmaktadır.
Görüşmeci bu işlemleri akşam saha çalışması
bittikten sonra tamamlar. Ertesi gün sahaya
çıkmadan önce bir gün önceki sorukağıdını
kontrolöre/ekip başına teslim eder
(Örneklemeye çıkmış Bir kümeye ait Hanehalkı
sorukağıdı, kişi sorukağıdı, fizik muayene
sorukağıdı ve birey labr. numune formları
tamamlandıktan sonra bir arada ambalajlanır.
17
Görüşmeci
Ekip başı/
Kontrolör
Şekil 2. İş Akış Şeması
1.GÜN
TANITIM, İLK
ONAYLAMA
2.GÜN
Hanehalkı Sorukağıdının uygulanması
+ Kişi Görüşmesi için uygun kişinin
belirlenmesi
A.KİŞİ EVDE
B.KİŞİ EVDE DEĞİL
1. Kişi Sorukağıdı tanıtıcı bilgiler ve
barkodların yapıştırılması
2. Kişi Sorukağıdı uygulaması
3. Antropometrik Ölçüm
4. Numune almak için randevu
alma, bilgi verme
1.
Randevu alınır, aç olması
gerektiği de belirtilir
2. Kişi Sorukağıdı tanıtıcı
bilgiler ve barkodların
yapıştırılması
1. Kişi Sorukağıdı uygulaması
2. Antropometrik Ölçüm
3. Fizik Muayene Sorukağıdı
uygulaması
4. Numune alma
5. Santrifüj, ayırma, dondurma,
teslim
1. Fizik Muayene Sorukağıdı
uygulaması
2. Numune alma,
3. Santrifüj, ayırma,
dondurma, teslim
18
2.4.Araştırmanın Sorukağıtları
TBSA - 2010’da, 5 çeşit sorukağıdı uygulanacaktır:
•
•
•
•
•
0-5 Yaş Kişi Sorukağıdı
6-11 Yaş Kişi Sorukağıdı
12 ve Yukarı Yaş Kişi Sorukağıdı
Fizik Muayene Sorukağıdı
Hanehalkı Sorukağıdında hanehalkını tanımlayacak bilgilerin olduğu bir kapak sayfası ve tüm
hanehalkı üyelerinin listeleneceği bir hanehalkı listesi bulunmaktadır. Hanehalkı üyeleri, ziyaret
edilen evde en az bir aydır yaşayan kişilerdir. Hanede bir aydan daha kısa süre yaşayan kişiler
görüşülen ailenin üyesi olsalar bile ziyaretçi kabul edilecekler ve hanehalkı listesine
yazılmayacaklardır. Hanehalkı görüşmesini yapan görüşmeci, tüm kişiler hakkında isim, cinsiyet,
yaş, okuryazarlık ve öğrenim durumu, medeni durum ve sağlık sigortası sahipliği durumu
bilgilerini toplayacaktır. Bu tür bilgiler, Türkiye nüfusunun sosyo-ekonomik özelliklerinin ortaya
çıkarılması ve örneklemenin kalitesinin değerlendirilmesi için kullanılacaktır.
Hanehalkı sorukağıdında ayrıca, hanehalkının ikamet ettiği konutun özellikleri ile hanehalkının
ekonomik durumuna ilişkin soruların yer aldığı bir bölüm ve hanedeki genel besin tüketim
özelliklerinin alındığı iki ayrı bölüm bulunmaktadır.
Hanehalkı sorukağıdının geneli sadece bir cevaplayıcı ile tamamlanacaktır. Bununla birlikte,
hanenin genel besin tüketimi özelliklerinin alındığı bölümde o hanede genellikle yemek ve
yiyecekleri hazırlayan kişi(lere) yöneltilecek sorular da bulunmaktadır.
Hanehalkı görüşmesi sırasında oluşturulacak hanehalkı listesi aracılığıyla bireysel görüşme
yapılması gereken kişiler belirlenecektir. Kişi görüşmelerine ise Hanehalkı Sorukağıdının
tamamlanmasından sonra başlanacaktır.
Kişi Sorukağıtları, aşağıdaki konularda bilgi toplamak amacıyla düzenlenmiştir:
•
•
•
•
•
Görüşülen kişiye ait temel bilgiler: Görüşülen kişilerin doğum tarihi ve yaş bilgisi
alınacaktır
0-5 yaş çocuk beslenmesi: 0-5 yaş arası çocukların anne sütü alması ve anne sütü dışında
aldıkları ek besinler hakkında bilgi toplanacaktır.
Besin destekleri: Son bir hafta içinde kullanılan besin destekleri hakkında sorular
sorulmaktadır.
Sigara kullanımı: 15 ve yukarı yaş grubunda görüşülen kişilere sigara içme davranışlarıyla
ilgili sorular yöneltilecektir.
Fiziksel aktivite: Görüşülen kişilerin egzersiz yapıp yapmadıkları, hafta içi ve hafta
sonlarında ne kadar zamanlarını TV, video, DVD seyrederek geçirdikleri sorulacaktır.
Ayrıca 20 ve yukarı yaş grubundaki kişilerden 24 saat boyunca yaptıkları fiziksel aktivite
bilgisi toplanacaktır.
19
•
•
•
•
•
Beslenme alışkanlıkları: Görüşülen kişilerin ana ve ara öğünlerde yemek yemek yiyip
yemediklerine yönelik sorular sorulacaktır.
Gebelik ve emziklilikte besin tüketimi: 15 ve yukarı yaş evlenmiş kadınların gebelik ve
emziklilik dönemlerindeki beslenme durumlarının bilgisi alınacaktır.
Besin alışverişi ve besin tüketim sıklığı: 15 ve yukarı yaş kişilerin besin alışverişi
yaparken nelere dikkat ettikleri sorulacak ve 20 ve yukarı yaş görüşülen kişilerinde son 1 ay
içinde bazı besinleri tüketme sıklıkları sorulacaktır.
24 saatlik geriye dönük besin tüketim formu: Görüşülen tüm kişilerin son 24 saat içinde
yiyip içtikleri besinlerle ilgili sorular sorulacaktır
Antropometrik ölçüm formu: Görüşülen tüm kişilerin antropometrik ölçümleri
alınacaktır
Yukarıda özet halde içerikleri verilen bölümler tüm görüşülen kişilere sorulmayacaktır. Örneğin;
sigara kullanımına yönelik olan sorular 0-5 yaş ve 6-11 yaş arası görüşülen kişiler için
sorulmayacktır. Hangi bölümlerin hangi soru kağıdında yer aldığını gösteren tablo için Tablo 2 ’e
bakınız.
Tablo 2. ‘0-5 Yaş’, ‘6-11 Yaş’ ve ‘12 ve Yukarı Yaş’ Kişi Sorukağıtlarında Bulunan Bölümler
Kişi Sorukağıdı
Bölümler
Bölüm 1A: Görüşülen Kişiye Ait Temel Bilgiler
Bölüm 1B: 0-5 Yaş Çocuk Beslenmesi
Bölüm 2A: Besin Destekleri
Bölüm 2B: Sigara Kullanımı
Bölüm 3: Fiziksel Aktivite
Bölüm 4: Beslenme Alışkanlıkları
Bölüm 5: Gebelik ve Emziklilikte Besin Tüketimi
Bölüm 6: Besin Alışverişi ve Besin Tüketim Sıklığı
Bölüm 7: 24 Saatlik Geriye Dönük Besin Tüketim Sıklığı
Bölüm 8: Antropometrik Ölçüm Formu
20
0-5
6-11
12+
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
2.5.Görüşmecinin Rolü
TBSA - 2010’da görüşmeci cevaplayıcılardan bilgileri toplayan en temel eleman konumundadır.
TBSA - 2010’da görüşmecinin görevleri şunlardır:
•
•
•
•
•
•
Ekip başı tarafından kendisine verilen örnekleme dahil konutların ve hanehalklarının yerlerini
tespit etmek;
Bu hanelerde, Hanehalkı ve Kişi Sorukağıtlarını uygulamak
Tamamlanmış olan görüşmeleri görüşme yapılan haneden ayrılmadan kontrol ederek tüm
soruların sorulup cevapların düzenli ve okunaklı olarak kaydedildiğinden emin olmak
Fizik Muayene Sorukağıdı ve Birey Laboratuvar Numunleri Formu üzerindeki hanehalkı adres
bilgileri ve seçilen kişiye ait bilgileri doldurmak. Kişi Sorukağıdı, Fizik Muayene Sorukağıdı
ve Birey Laboratuvar Numunleri Formu üzerine –sağ üst köşeye gelecek şekilde- numune
barkodlarını yapıştırmak
İlk ziyarette temas kurulamayan kişilerle tekrar görüşmek için aynı haneyi tekrar ziyaret etmek
Görüşülen kişilerin antropometrik ölçümlerini gerçekleştirmek.
Bu el kitabının ilerideki bölümlerinde ve eğitiminiz sırasında yukarıda sayılan görevler daha
ayrıntılı olarak anlatılacaktır.
2.6.Görüşmecinin Eğitimi
Her araştırmanın kendine özgü kuralları, yöntemleri, yaklaşımları ve organizasyonu vardır.
Dolayısıyla, daha önce başka bir araştırmada veya bilgi toplama işleminde yer almış olmak,
TBSA - 2010'da iyi bir görüşmeci olabilmek için bir avantaj sağlamaz.
İyi bir görüşmeci olmanın yolu, iyi bir eğitimden geçer. Her ne kadar bazı insanlar görüşmeci
olmaya daha yatkınsa da, eğitim sonucunda pek çok kişi iyi bir görüşmeci olabilir. Eğitiminiz hem
sınıf-içi eğitim hem de pratik denemelerin bir bileşimidir. Her eğitim gününden önce, o gün
işlenecek konuları bu el kitabından okuyup sorukağıtlarının ilgili bölümlerini gözden geçirin ve
sormak istediklerinizi not alın. Gerçek görüşmeler sırasında meydana gelebilecek hataları önlemek
için, sormak istediklerinizi eğitim sırasında hemen sorun. Soracağınız her soruya cevap almış
olmanız araştırmanın rahat ve en doğru şekilde gerçekleştirilmesine katkıda bulunacaktır.
Görüşmeciler, soru sorarak ve görüşmeler sırasında ortaya çıkan durumlar hakkında birbirleriyle
konuşarak pek çok şey öğrenebilirler. Görüşmeciler, eğitim süresince, kendilerine verilen el
kitabını ve sorukağıtlarını sürekli beraberlerinde bulundurmalıdırlar.
Eğitim sırasında, sorukağıdındaki tüm bölümler ve sorular eğitmenler tarafından anlatılacak ve
ayrıca görüşmenin nasıl yapılacağına örnek olmak üzere sınıfta deneme mahiyetinde görüşmeler
yapılacaktır. Eğitiminizin bu aşamasında sorukağıtlarındaki bölümler, sorular ve talimatlar ayrıntılı
olarak tartışılacaktır..
21
Görüşmeci eğitimi, eğitim dönemi tamamlandığında sona eren bir süreç değildir. Alanda ekip
başınızla ve kontrolörünüzle her konuşmanız da eğitiminizin bir parçasıdır. Sınıfta yapılan
eğitim sırasında, araştırma ve sorukağıtları vb. ile ilgili temel bilgiler verilir. Alan çalışması
sırasında, devam eden gözlemler ve denetimler ise eğitiminizi tamamlar. Özellikle, alan
çalışmasının ilk birkaç gününde bu durum çok önemlidir. Ayrıca, eğitiminiz sırasında karşınıza
çıkmamış durumlarla sahada karşılaştığınızda, ne yapmanız gerektiğini de ekibinizle tartışmanız
yarar sağlar. Diğer görüşmeciler de benzeri durumlarla karşılaşıyor olabilirler ve birbirinize
deneyimlerinizi anlatarak, ekibin diğer üyeleri ile bu deneyimleri paylaşarak pek çok şey
öğrenebilirsiniz.
2.7.Sorukağıtlarının Kontrolü
Eğitim devamlı bir süreçtir. Saha çalışması sırasındaki gözlemler ve kontroller de eğitim ve veri
toplama sürecinin birer parçasıdır. Eğitiminizin devamında ve (TBSA) 2010’un kalitesinin
sağlanmasında, ekip başının ve kontrolörün rolü çok büyüktür. Kontrolör ve ekip başı:
•
•
•
•
•
Görüşmeyi iyi yaptığınızdan, soruları doğru şekilde sorduğunuzdan ve cevapları doğru
olarak kaydettiğinizden emin olmak için bazı görüşmelerinizi yaparken gözlemler;
Doğru hanehalkı ile görüştüğünüzden emin olmak için görüşme yapmak üzere seçilmiş
bazı adresleri kontrol eder;
Tamamlandığından ve tutarlı olduğundan emin olmak için her sorukağıdını gözden geçirir;
Ekipteki her üye ile, hergün görüşerek performansı tartışır, yeni işler verir ve
Size verilen haneyi bulmakta, sorukağıtlarındaki kavramları anlamakta veya
cevaplayıcılarla herhangi bir sorununuz olduğunda bu sorunları çözmekte size yardım eder.
22
3.GÖRÜŞMENİN YAPILMASI
Bu bölümde, Hanehalkı Sorukağıdı ve Kişi Sorukağıtları uygulamalarında izlenecek kurallara
ilişkin bilgiler anlatılmaktadır. Görüşme yapmak mekanik bir işlem olarak
değerlendirilmemelidir. Her görüşme yeni bir bilgi kaynağıdır. Bu nedenle görüşmeyi ilginç ve
zevkli hale getirmelisiniz. Görüşme uygulamalarla geliştirilecek bir beceridir. Ancak, her başarılı
görüşmecinin uyması gereken bazı temel ilkeler de vardır.
Bu bölümde, cevaplayıcı ile nasıl dostluk kurulabileceğini ve başarılı bir görüşme
yapılabileceğini anlatan bazı yol gösterici öneriler bulunmaktadır.
3.1.Görüşme Ortamı
Seçilen bir hane ile ilk temasınız, Hanehalkı Sorukağıdını doldurmak için olacaktır. Cevaplayıcı, o
hanehalkının herhangi bir yetişkin üyesi olabilir. Dolayısıyla Hanehalkı Sorukağıdındaki soruları
yönelteceğiniz kişi daha sonra Kişi Sorukağıdı uygulayacağınız hanehalkının herhangi bir yetişkin
üyesi olabilir. Bu kısımda anlatılan kurallar, gerek Hanehalkı, gerekse Kişi Sorukağıdının
uygulanmasında geçerlidir.
Görüşmeci ve cevaplayıcı birbirlerine yabancı olan kişilerdir ve görüşmecinin en önemli
görevlerinden biri, cevaplayıcı ile samimi bir ortam oluşturmaktır. Cevaplayıcı üzerinde
bırakacağınız ilk izlenim, araştırma için sizinle işbirliğine gönüllü olup olmamasını etkileyecektir.
Görüntünüzün temiz ve kendinizi tanıtırken davranışlarınızın uygun olmasına özen gösterin. Bu,
yalnızca cevaplayıcı ile kurulacak ilişki için değil, genelde sahada karşılaşacağınız bir yetkili veya
sade bir vatandaş ile ilişkileriniz konusunda da geçerlidir.
1.
İyi bir ilk izlenim bırakın.
Cevaplayıcıyla ilk temasınızda, onu rahatlatmak için elinizden geleni yapınız. İyi seçilmiş
birkaç kelime ile cevaplayıcıyı görüşme yapmaya kolaylıkla ikna edebilirsiniz.
Cevaplayıcıyla ilk karşılaşmanızda gülümseyerek ve “Merhaba”, "İyi günler" gibi bir
selamlamayla başlayabilirsiniz. Daha sonra kendinizi tanıtınız. Bu sırada yaka kartınızın
takılı olması önemlidir.
Aşağıda kendinizi tanıtırken kullanabileceğiniz iyi bir örnek verilmiştir:
"İyi günler! Benim ismim __________________. ____(İlin adı)_______İl Sağlık
Müdürlüğü’nden geliyorum. Sağlık Bakanlığı olarak beslenme ve sağlıkla ilgili bir
araştırma yapıyoruz. Sizinle konuşmak ve size bu konularda bazı sorular sormak
istiyorum".
23
2.
Daima olumlu yaklaşın.
Asla özür dileyici bir tavır takınmayın ve “Vaktinizi alacağım ama...”, “Rahatsız ediyorum
ama...”, "Çok meşgul müsünüz?", "Birkaç dakikanızı ayırabilir misiniz?" veya "Bazı
sorulara cevap verir miydiniz?" gibi cümleler kurmayın; çünkü bu tür cümleler, kişilerin
daha baştan itiraz edebilecekleri bir ortam hazırlar.
Bunlar yerine, cevaplayıcıya "Size bazı sorular sormak istiyorum" veya "Sizinle bir süre
konuşmak istiyorum" gibi kararlı ancak nezaket kurallarını aşmayan cümleler kurarak
yaklaşın.
3.
Gerektiği zaman, cevapların gizli kalacağını anlatın.
Eğer cevaplayıcı görüşme konusunda tedirgin davranıyorsa veya verilerin ne için
kullanılacağını soruyorsa, topladığınız bilgilerin kesinlikle gizli kalacağını, hiçbir şekilde
kişilerin isimlerinin kullanılmayacağını, sadece cevapların bir rapor yazmak için
toplandığını açıklayınız. Sizlerin de bilmesi gereken önemli bir husus, TBSA - 2010
verilerinin uzun yıllar çeşitli kuruluşlar ve kişiler tarafından kullanılacağı, ancak bu
kullanımlar sırasında hiçbir şekilde gizlilik kuralının bozulmayacağı, kişi isimleri veya
adresler gibi özel bilgilerin hiçbir şekilde başka kişi veya kurumlarla paylaşılmayacağıdır.
Sizin de TBSA - 2010 çalışması boyunca hiçbir zaman başkalarına yaptığınız
görüşmelerden söz etmemeniz ve bir cevaplayıcı veya başka birisinin önünde,
tamamlanmış sorukağıtlarını diğer görüşmecilere veya kontrolöre göstermemeniz son
derece önemlidir.
4.
Cevaplayıcının her sorusuna dürüstçe cevap verin.
Görüşmeye razı olmadan önce, cevaplayıcı size araştırma hakkında veya kendisinin nasıl
seçildiği hakkında sorular sorabilir. Cevaplarken, dürüst ve samimi olunuz. Bazı
durumlarda cevaplayıcı beslenme ve sağlık konularında sizden bilgi almak isteyip size bazı
sorular sorabilir. Bu gibi durumlarda nazik bir şekilde, bu soruları görüşme tamamlandıktan
sonra cevaplamaya çalışacağınızı söyleyerek görüşmeye devam ediniz.
Cevaplayıcı görüşmenin süresini de önceden bilmek isteyebilir. Eğer sorarsa, ona bir
görüşmenin ortalama olarak bir saat sürdüğünü söyleyiniz. Eğer kendisi için daha uygun
olacaksa, bir başka zaman yine gelebileceğinizi de belirtiniz.
5.
Cevaplayıcı ile görüşmeye uygun bir ortamda görüşün.
TBSA - 2010’da sorulan sorular 15 ve yukarı yaşda olan kişilerin doğrudan doğruya
kendisine yöneltilecektir. 15 yaşından küçükler için olan sorular ise bu çocukların
ebeveynlerine veya bakımlarından sorumlu olan kişilere yöneltilecektir. Görüşmelerin teke
tek yapılması zorunluluğu bulunmamaktadır. Özellikle evin hanımı veya kadınlarla yapılan
görüşmelerde görüşme ortamında başka kimselerde bulunabilir. Bu görüşmeleri bayan
görüşmecilerin yapması görüşmenin yapılmasını kolaylaştırabilir.
Bazı durumlarda ise görüşme sırasında başka kişilerin bulunması nedeniyle görüşme ortamı aşırı
kalabalık olabilir. Böyle durumlarda cevaplayıcı kendisine yöneltilen sorulara rahat bir şekilde
cevap veremeyebilir. Bu gibi durumlarda, görüşmenin daha rahat bir ortamda yapılması ve tüm
24
sorulara cevaplayıcının kendisinin cevap vermesi önem kazanır. Daha uygun koşullarda görüşme
yapabilmek için cevaplayıcıya daha rahat konuşabileceğiniz en uygun yerin neresi olduğunu
sorabilirsiniz. Görüşmenin başında yalnız kalabileceğiniz bir ortam yaratmak cevaplayıcının
sorulara daha dikkatli yaklaşmasını sağlayacaktır.
3.2.Görüşme Yaparken Uyulması Gereken Kurallar
1.
Görüşme boyunca doğal olun.
Pek çok insan sizi memnun edeceğini düşündüğü cevapları verme eğilimine girebilir. Bu
nedenle, soruları sorarken, olabildiğince doğal/tarafsız görünmeniz çok önemlidir. Ses
tonunuzla veya yüzünüzdeki ifade ile cevaplayıcının sorularınıza doğru veya yanlış cevap
verdiğini düşünmesine asla izin vermeyin. Cevaplardan hiçbirini onaylar veya onaylamaz
görünmeyin.
Görüşme süresince, cevaplayıcı size sorular sorabilir; örneğin, sizin beslenme
alışkanlıklarını öğrenmek isteyebilir. Bu gibi durumlarda bizim için onun fikirlerinin
önemli olduğunu söyleyin. Sizin beslenme alışkanlıklarınızı cevaplayıcıya söylemeniz
cevaplayıcıyı belirli şekilde cevap vermeye yönlendirebilir.
TBSA - 2010 sorukağıtlarında soruların doğal, kolay sorulabilir ve kolay anlaşılabilir
olmaları için azami dikkat gösterilmiştir. Sorular, bir cevabın, başka bir olası cevaptan daha
tercih edilebilir olduğunu hissettirmeyecek şekilde kelimelendirilmiştir. Eğer soruların
tamamını okumazsanız bu doğallığı bozabilirsiniz.
Eğer cevaplayıcı belirsiz bir cevap verirse, ona, aşağıdaki sorulara benzer soruları, doğal bir
şekilde sormalısınız:
"Biraz daha açıklayabilir misiniz ?"
"Sizi iyi duyamadım, bir kere daha tekrarlar mısınız ?"
"İstiyorsanız, biraz daha düşünebilirsiniz, acelemiz yok".
2.
Cevaplayıcıya, asla cevap önermeyin.
Eğer cevaplayıcının cevabı soruya uygun değilse, "......demek istediğinizi düşünüyorum,
öyle mi ?" diye asla sormayınız. Söylemek istediği bu olmasa dahi, sizin yorumunuza evet
diyebilir. Yapmanız gereken şey, cevaplayıcının kendiliğinden uygun cevabı vermesi için,
soruyu irdelemektir. Cevaplamakta zorlansa bile, asla cevaplayıcıya cevapları okumayınız.
25
3.
Sorulardaki kelimeleri veya ardışıklığı asla değiştirmeyin.
Sorularda kullanılan kelimeler ve soruların sıralamaları aynen korunmalıdır. Eğer
cevaplayıcı soruyu anlamazsa, tane tane ve açık olarak tekrar okuyun. Eğer hala
anlamıyorsa, bu defa, orijinal sorudaki anlamını değiştirmemeye dikkat ederek soruyu
başka türlü sorabilirsiniz. Uygun cevabı alabilmek için gereken minimum bilgiyi verin.
4.
Duraklayan cevaplayıcılara anlayışlı davranın.
Cevaplayıcının "Bilmiyorum" diyebileceği sorular olabilir veya sorulara uygun olmayan
cevaplar verebilir, sıkılmış veya ilgisini kaybetmiş gibi görünebilir, daha önce söylediği
birşeyin tam tersini söyleyebilir veya bir soruya cevap vermek istemeyebilir. Bu
durumlarda, ilgisini tekrar görüşmeye çekmeye çalışmalısınız. Örneğin, utandığını veya
çekindiğini hissederseniz başka soruya geçmeden önce utangaçlığını veya çekingenliğini
gidermeye çalışın. Ayrıca, bir süre, görüşme ile ilgisi olmayan konulardan konuşup,
köyünden, havadan veya günlük işlerinden vs. bahsedebilirsiniz.
Cevaplayıcı soruyla ilgisi olmayan cevaplar veriyorsa veya cevapları fazla ayrıntılı ise, onu
hemen susturmayın, söylediklerini dinleyin, sonra kibarca onu soruya döndürün. Görüşme
boyunca iyi bir atmosfer sağlamak ve bu atmosferi korumak önemlidir. Görüşme için en iyi
atmosfer, cevaplayıcının görüşmeciyi arkadaş olarak gördüğü ve utanmadan ya da
çekinmeden herşeyi anlatabileceği biri olarak gördüğü bir atmosferdir. Daha önceden
söylendiği gibi, görüşme sırasında görüşmeye uygun bir ortam bulmanız bu problemi
ortadan kaldıracaktır.
Cevaplayıcı bir soruyu cevaplamaya isteksizse, bu isteksizliğini gidermeye çalışın,
Türkiye'nin her yerinde pek çok kişiye bu soruların sorulduğunu ve cevaplardan bir sonuç
çıkarılacağını anlatın. Eğer hala cevap vermek istemiyorsa, sorunun karşısına REDDETTİ
diye yazın ve hiçbirşey olmamış gibi devam edin. Görüşmeyi başarı ile tamamladıysanız,
eksik bilgileri almak için sorukağıdının önceki bölümlerine geri dönebilirsiniz. Ancak
cevaplayıcıyı bir cevap vermesi için zorlayamayacağınızı unutmayın.
5.
Beklentileriniz olmasın.
Cevaplayıcının bilgisine, becerilerine veya görüntüsüne göre beklentileriniz olmamalıdır.
Örneğin kırsal kesimde oturanların veya eğitim seviyesi düşük olanların, herhangi bir besin
desteğini bilmediklerini veya hiç kullanmadıklarını düşünmemelisiniz.
Öte yandan, sizinle cevaplayıcı arasındaki farkların görüşmeyi etkileyebileceğini de
unutmamalısınız. Cevaplayıcı, sizin kendisinden farklı olduğunuzu düşünerek sizden
çekinebilir veya size güvenmeyebilir. Davranışlarınızın ve konuşmalarınızın daima
cevaplayıcıyı rahatlatıcı ve sizinle konuşmasını sağlayıcı yönde olması gerekir.
26
6.
Görüşmeyi aceleye getirmeyin.
Cevaplayıcının kendisine ne sorulduğunu anladığından emin olmak için soruları yavaş
yavaş sorun. Soruyu sorduktan sonra kısa bir süre ona düşünmesi için zaman verin. Cevaplayıcı
acele edildiğini düşünürse veya kendi düşüncelerini ifade etmesine izin verilmezse “Bilmiyorum”
deme eğilimine girebilir ya da ilgisiz bir cevap verebilir. Eğer cevaplayıcının görüşmeyi
hızlandırmak için düşünmeden cevap verdiğini hissederseniz, ona şöyle deyiniz: “Acelemiz yok,
sizin cevaplarınız bizim için çok önemli, bu nedenle iyice düşünmeden cevaplamayınız”.
27
4.SAHA UYGULAMASI
TBSA - 2010’un saha uygulaması bir zaman programına göre ilerleyecektir. Araştırmanın
başarılı olması için her görüşmecinin sahada uygulanacak işlemleri iyice anlayıp doğru olarak
uygulaması gerekecektir. Bu bölümde bu işlemler ele alınmakta ve ortaya çıkması olası
problemler tartışılmaktadır. TBSA - 2010’da çalışan bir görüşmeci olarak, saha işlemlerini
ayrıntılı olarak öğrenmeniz ve karşılaşabileceğiniz çeşitli problemleri nasıl çözümleyeceğinizi
bilmeniz son derece önemlidir.
4.1.Hazırlık Çalışmaları ve Çalışma Formları
Her sabah ekip başınız size o günkü işleri özetleyecek, nereye gidileceğini anlatacak, nasıl bir
çalışma düzeniniz olacağı hakkında bilgi verecektir. Görüşmeler başlamadan önce her görüşmeciye
ziyaret etmesi gereken adresler verilecek ve bu adreslerin nasıl bulunacağı anlatılacaktır. Ekip
başınız görüşme yapmanız gereken adresi size verdiğinde Görüşmeci Çalışma Formuna tanımlayıcı
bilgileri (küme numarası, il, ilçe, bucak, köy, hane numarası, adres ve görüşme tarihi) yazınız. Bir
hanedeki görüşmeleriniz bittikten sonra o haneye ait sorukağıtlarını kontrolöre veya ekip başına
teslim edip yaptığınız görüşmeye/görüşmelere ait bilgileri Görüşmeci Çalışma Formuna kaydedin.
Görüşmeci Çalışma Formundaki bilgileri tamamladıktan sonra görüşme yapmanız gereken bir
sonraki hanenin tanımlayıcı bilgilerini alacaksınız.
Görüşmeci Çalışma Formu sahada yaptığınız çalışmaların sonuçlarını gösteren bir özettir. Her
görüşmenin sonunda gerekli sütunlara hane ziyaretlerinin ve kişi görüşmelerinin sonuçlarını
kaydetmeniz gerekmektedir. El kitabının ilerdeki bölümlerinde bu sütunları tamamlayabilmeniz
için gerekli bilgiler verilmektedir.
Saha çalışması sırasında bir haneye girdikten sonra tekrar ekip başınıza ulaşmanız bazen zor
olabileceği için şunlardan emin olmalısınız:
•
Görüşmeci Çalışma Formunun yanınızda olduğundan ve size verilen adresi bulabilmeniz
için gerekli tüm bilgileri kapsadığından;
•
Çalışma sahanızı saptayabilmek için gerekli tüm malzemeye (harita, kroki vs.) sahip
olduğunuzdan;
•
Size verilen adresteki hanehalkıyla temas kurabilmek için gereken özel talimatları ekip
başınızdan aldığınızdan;
•
Yanınıza yeterli sayıda Hanehalkı Sorukağıdı ve Kişi ve Fizik Muayene Sorukağıtları
aldığınızdan;
•
Hanehalkı Sorukağıdını tamamladıktan sonra Kişi Sorukağıdına geçerken bu sorukağıdının
28
kapak sayfasını eksiksiz olarak doldurduğunuzdan emin olun. Ayrıca Kişi Sorukağıdına
başlamadan önce Fizik Muayene Sorukağıdı ve bunun içinde yer alan Birey Laboratuvar
Numuneleri Formu üzerine de Kişi Sorukağıdı kapağına doldurduğunuz bilgileri
aktardığınızdan emin olun;
•
Kişi görüşmeleri bittikten sonra Görüşmeci Çalışma Formunu dikkatle doldurmayı
unutmayın. Daha sonra ekip başınız da, Ekipbaşı Çalışma Formunu gerektiği şekilde
dolduracaktır.
29
30
05.03.2010
Hatice Sevim
70143 Sokak Petek
Apt 13:05
70143 Sokak Petek
Apt 13:08
70143 Sokak Petek
Apt 13:11
70143 Sokak Parlak
Gümüş Apt. A Blok
17:1
02
03
04
05
04.03.2010
04.03.2010
01. SORUKAĞIDI DOLDURULDU
02. ZİYARET SIRASINDA EVDE HANEHALKI YOK VEYA
GÖRÜŞEBİLECEK KİMSE YOK
03. HANEHALKININ TÜMÜ ARAŞTIRMA TARİHLERİNDE EVDE YOK
04. SONRAYA BIRAKILDI
05. REDDETTİ
01.
02.
03.
04.
05.
√
-
03
-
-
01
-
06.03.2010
-
05.03.2010
05.03.2010
01
01
Ekip Başına
Teslim Tarihi
(10)
05.03.2010
Kişi
Sonuç
(9)
01
SAYFA: _1 / 3_
96. DİĞER ______________________________________
(BELİRTİN)
06. GÖRÜŞME YARIDA KALDI
07. ENTERAL/PARENTERAL BESLENME DESTEĞİ ALIYOR
08. KIŞİ GÖRÜŞÜLECEK NİTELİKTE DEĞİL
SÜTUN 9 İÇİN KODLAR
SORU KAĞIDI DOLDURULDU
KİŞİ ZİYARET SIRASINDA EVDE YOK
KİŞİ ARAŞTIRMA TARİHLERİNDE EVDE YOK
SONRAYA BIRAKILDI
REDDETTİ
1
-
02
01
√
√
1
1
12+
0-5
6-11
12+
0-5
6-11
12+
0-5
6-11
12+
0-5
6-11
12+
Kişi HH
Satır No
(8)
05
KİŞİ SORUKAĞIDI
KÖY:
SEYHAN
Seçilen Kişi
Sayısı
(6)
1
0-5
6-11
MERKEZ
İLÇE:
GÖRÜŞME ONAYI İMZA
Onay Yazısını Okuyup Bu
Kişi için
Sözlü Onay Aldınız mı ?
(7)
√
ADANA
YERLEŞİM YERİ:
KONUTTA, ADRESTE YAŞAYAN YOK/ ADRES KONUT DEĞİL
KONUT YIKILMIŞ
KONUT BULUNAMADI
GÖRÜŞME YARIDA KALDI
01
02
05
01
01
HH
Sonuç
(5)
BUCAK:
İL:
96. DİĞER________________________________________
(BELİRTİN)
06.
07.
08.
09.
Ayşenur Teber
04.03.2010
Hüseyin İnan
70143 Sokak Burak
Apt 11: 12
01
04.03.2010
Merve Demirci
Hanenin
Adresi
(2)
Görevin Verildiği
Tarih
(4)
Hanehalkı
Görüşülen Kişinin
Adı
(3)
1 9 0 7
NEVİN ÜNAL
GÖRÜŞMECİNİN ADI:
Hane
No
(1)
KÜME NO:
GÖRÜŞMECİ KODU:
0 5 0 6
GÖRÜŞMECİ ÇALIŞMA FORMU – TBSA 2010
31
Ayşenur
Teber
70143 Sokak
Parlak Gümüş
Apt. A Blok 17:1
Nevin Ünal
05.03.2010
Nevin Ünal
04.03.2010
Nevin Ünal
04.03.2010
Nevin Ünal
04.03.2010
Görüşmeci Adı
ve
Görevin
Verildiği Tarih
(4)
Nevin Ünal
04.03.2010
01
02
05
01
01
12+
0-5
6-11
0-5
6-11
12+
0-5
6-11
12+
6-11
12+
0-5
12+
6-11
0-5
01
02
01
01
-
-
-
06.03.2010
-
05.03.2010
-
-
05.03.2010
-
05.03.2010
Seyhan 2 Nolu
Sağlık Ocağı
08.03.2010
06.03.2010
Hanede
06.03.2010
Hanede
06.03.2010
Fiziki
Muayene
(Randevu)
Yeri/Tarihi
(9)
00 NUMUNE ALINMADI
02 SADECE KAN NUMUNELERİ ALINDI
SORU KAĞIDI DOLDURULDU
KİŞİ ZİYARET SIRASINDA EVDE YOK
KİŞİ ARAŞTIRMA TARİHLERİNDE EVDE YOK
SONRAYA BIRAKILDI
REDDETTİ
-
-
01.
02.
03.
04.
05.
01
03
-
-
-
-
-
01
Kişi
Sonuç
(7)
Ekip
Başına
Teslim
Tarihi
(8)
KÖY:
İLÇE:
12.03.2010
08.03.2010
08.03.2010
08.03.2010
Ekip
Başına
Teslim
Tarihi
(11)
Seyhan 2 Nolu
Sağlık Ocağı
08.03.2010
Seyhan 2 Nolu
Sağlık Ocağı
06.03.2010
06.03.2010
Seyhan 2 Nolu
Sağlık Ocağı
06.03.2010
Kan/İdrar
Testi
(Randevu)
Yeri/Tarihi
(12)
01
01
01
01
Sonuç
(13)
12.03.2010
08.03.2010
08.03.2010
08.03.2010
Ekip
Başına
Teslim
Tarihi
(14)
KAN/İDRAR TESTİ ve BİREY LABR.
NUMUNELERİ FORMU
SEYHAN
SAYFA: _1 / 8 _
03 SADECE İDRAR NUMUNESİ ALINDI
04 KAN VE İDRAR NUMUNELERİ ALINDI
96. DİĞER
07. ENTERAL/PARENTERAL BESLENME DESTEĞİ ALIYOR
08. KIŞİ GÖRÜŞÜLECEK NİTELİKTE DEĞİL
01
01
01
01
Fiziki
Muayene
Sonuç
(10)
FİZİK MUAYENE SORUKAĞIDI
MERKEZ
ADANA
KİŞİ SORUKAĞIDI
BUCAK:
İL:
YERLEŞİM YERİ:
-
05
Seçilen Kişi
Satır No
(6)
04 KİŞİ FİZİKİ MUAYENEYİ REDDETTİ
05 FİZİKİ MUAYENE YAPILAMADI
96 DİĞER
01 FİZİKİ MUAYENE YAPILDI
02 FİZİKİ MUAYENE YARIDA KALDI
03 KISI FİZİKİ MUAYE YAPILACAK NİTELİKTE DEĞİL
6
HH
Sonuç
(5)
3
06. KONUTTA, ADRESTE YAŞAYAN YOK/
ADRES KONUT DEĞİL
07. KONUT YIKILMIŞ
08. KONUT BULUNAMADI
96. DİĞER
-
01. SORUKAĞIDI DOLDURULDU
02. ZİYARET SIRASINDA EVDE HANEHALKI YOK VEYA
GÖRÜŞEBİLECEK KİMSE YOK
03. HANEHALKININ TÜMÜ ARAŞTIRMA TARİHLERİNDE EVDE
YOK
04. SONRAYA BIRAKILDI
05. REDDETTİ
05
04
03
70143 Sokak
Petek Apt 13:11
70143 Sokak
Petek Apt 13:05
Hatice
Sevim
Hüseyin
İnan
70143 Sokak
Burak Apt 11: 12
01
70143 Sokak
Petek Apt 13:08
Merve
Demirci
Hanenin
Adresi
(2)
Hane
No
(1)
02
TOPLAM HH
METİN ÖZDERE
EKİP BAŞININ ADI:
1 9 0 7
0 1 0 7
Hanehalkında
Görüşülen
Kişinin Adı
(3)
KÜME NO:
EKİP BAŞI KODU:
EKİP BAŞI ÇALIŞMA FORMU – TBSA 2010
4.2.Görüşme Öncesi Hazırlıklar
I.
1.
Örneklemdeki hanelerin yerinin tespit edilmesi
TUİK tarafından örnekleme seçilen kümeler ve bu kümelerde ziyaret edilecek hanehalkları
hanehalkı adres listelerinde yer almaktadır ve bu listeler ekiplere verilmiştir. Bu adreslerin
bulunmasında sahaya çıkılmadan önce kümelerin güncel “google” harita ve hava fotoğraflarının
hazırlanması yararlı olabilir. Bazı durumlarda köyde kısa bir listeleme ve seçim yapılması
gerekebilir bu durum örnekleme kısmında anlatılmıştır. Aşağıda bazı temel kavramlar yer
almaktadır.
Bina, içinde insanların yaşadığı, bir veya birden fazla ev veya oda bulunan herhangi bir müstakil
yapı; örneğin bir apartman, ev veya kulübe olabilir. Bir binada bir veya birden fazla konut
bulunabilir. Örneğin, bir kulübede tek bir konut bulunur, oysa bir apartmanda 50 konut bulunabilir
veya bitişik blok halindeki evlerin her biri ayrı bir konuttur. Konut, bir veya daha çok hanehalkının
kullandığı, bir veya daha fazla odadan oluşan bir birimdir. Genelde her konut ayrı bir giriş kapısına
sahiptir. Tek bir konutta birden fazla hanehalkı bulunabilir.
Görüşmeler için belirli adresler seçilmiştir. Size verilen adres listelerini kullanmanız durumunda,
bu hanelerin yerlerini tespit etmekte herhangi bir sorunla karşılaşmamanız gerekir. Binaların
numaraları genellikle giriş kapısının üstünde, bazen de duvarda yazar. Numaraların düştüğü veya
boya ile kapanıp okunmaz olduğu durumlarda, adresleri bulmak için yerel yöneticilerden
yararlanabilirsiniz. Ekip başınız sizinle birlikte sahada olsa da, örneklemdeki binaların yerlerini
nasıl tespit edileceğini bilmeniz önemlidir.
2.
Hanehalkı üyeleriyle temas kurmada ortaya çıkabilecek sorunlar
Seçilen hanehalklarının yerlerini tespit ederken çeşitli sorunlarla karşılaşabilirsiniz. Örneğin o evde
oturanlar taşınmış olabilir veya listeleme ekipleri bir hata yapmış olabilir. Aşağıda,
karşılaşabileceğiniz olası bazı problemler verilmiş ve nasıl çözülebilecekleri anlatılmıştır :
a)
Hanehalkı taşınmış ve konut boş. Adres listenize göre oturulan konuttan taşınılmış ve şu
anda o konutta oturan kimse yok ise, evi boş kabul edin ve Hanehalkı Soru Kağıdının
kapak sayfasında sonuç kodu olarak “6” (KONUTTA, ADRESTE YAŞAYAN
YOK/ADRES KONUT DEĞİL) yazın.
b)
Hanehalkı taşınmış ve konutta şu an başkaları oturuyor. Size ekip başınız tarafından
verilen bilgiye göre belirli bir adreste bulunması gereken bir hanehalkının taşındığını ve bu
adreste başka bir hanehalkının yaşadığını öğrendiğiniz durumda, konutun yeni sakinleri ile
görüşme yapmanız gerekmektedir. TBSA - 2010 için kişiler değil, hanehalkları seçilmiştir.
32
c)
Listeniz konutta tek hanehalkının oturduğunu gösterdiği halde şimdi orada oturan iki veya
daha fazla hanehalkı var. Bu durumda her hanehalkına içinizden ayrı bir renk atayın ve
ekipteki diğer bir kişiden olası renklerden bir renk seçmesini isteyin, seçilen renge denk
gelen hanehalkı ile görüşün.
d)
Konut tamamen kapalı; komşular o hanehalkının ziyarete, çiftliğe, yazlığa, tatile, yaylaya
vs. gittiklerini, birkaç gün sonra veya bir hafta sonra döneceklerini söylüyorlar. Kod “2”yi
(ZİYARET SIRASINDA EVDE HANEHALKI YOK VEYA GÖRÜŞÜLEBİLECEK
NİTELİKTE KİMSE YOK) işaretleyin. Aynı konuta en az iki ziyaret daha yapılarak,
hanehalkının henüz dönmediğinden emin olunmalıdır.
e)
Konut tamamen kapalı; komşular artık orada kimsenin oturmadığını söylüyorlar
(hanehalkı daimi olarak taşınmış). Kod “6” yı (KONUTTA, ADRESTE YAŞAYAN YOK
VEYA ADRES KONUT DEĞİL) işaretleyin.
f)
Size verilen adres aslında bir dükkan ve orada kimse yaşamıyor. Kimsenin yaşamadığından
iyice emin olun ve Kod “6”yı (KONUTTA, ADRESTE YAŞAYAN YOK/ADRES
KONUT DEĞİL) işaretleyin.
g)
Seçilen bir bina bulunamıyor ve komşular bu evin yakın geçmişte yandığını, yıkıldığını
söylüyorsa, sonuç kodu olarak “7” (KONUT YIKILMIŞ) yazın.
h)
Evde kimse yok ve komşular hanehalkının alışverişe gittiğini söylüyorlar. Kod “2”yi
NİTELİKTE KİMSE YOK) işaretleyin ve hanehalkının dönmüş olabileceği bir zaman,
örneğin aynı gün daha geç bir saatte veya (tercihan) ertesi gün başka bir saatte tekrar gidin.
ı)
Evde sadece küçük çocuk(lar) veya çok yaşlı kişi(ler) var. Ziyaretiniz sırasında
sorukağıtlarını doldurmak için çok küçük veya çok yaşlı kişilerin evde bulunması, diğer
kişilerin geçici olarak hane dışında olması durumunda sonuç kodu olarak "2"yi işaretleyin
NİTELİKTE KİMSE YOK).
(TBSA) 2010 örnekleminin bütün ülkeyi temsil edebilmesinin, görüşmecilerin kendilerine verilen
adresleri eksiksiz tespit ederek hepsini ziyaret etmelerine, gerektiği zamanlarda tekrar ziyaretler
yapmalarına bağlı olduğunu unutmayın.
3.
Görüşülecek Kişilerin Belirlenmesi
Kişi Sorukağıdı cevaplayıcıları seçmek için Hanehalkı Sorukağıdını kullanacaksınız. Hanehalkının
üyesi olan veya (sürekli o konutta oturmamakla birlikte) ziyaretçi olan (en az bir ay süreyle o
konutta kalan), herkes Kişi Sorukağıtlarının uygulanması için doğru kişilerdir. Hanehalkı
Sorukağıdını doldururken görüşülecek kişileri eksiksiz kaydetmeniz önemlidir. Bazen, bir
kişinin görüşülecek kişi olup. Aşağıdaki örnekler, size yol gösterici olmaları için verilmiştir:
33
•
•
Ziyaretinizden bir önceki geceyi o konutta geçiren bir ziyaretçi görüşülecek bir kişi
değildir. Bu kişiyi hanehalkı listesine yazmamalı ve bu kişiyle kişi görüşmesi
yapmamalısınız.
Normalde (en az bir aydır) o evde oturan ancak önceki geceyi kardeşinin evinde geçirmiş
olan bir kişi hanehalkının bir üyesidir ve kişisel görüşme yapmak için uygun bir kişidir.
Eve döneceği zaman için randevulaşıp görüşme yapmanız gerekir.
Bazı konutlarda kişi görüşmesine uygun kişi bulunmayacaktır. Bu durumda o konut için sadece
bir Hanehalkı Sorukağıdı dolduracaksınız. İstisnasi durumlarda tüm hanehalkı o konutta bir
aydan az bir süredir yaşıyor olabilir, örneğin taşınalı 10 gün olmuş olabilir, bu durumda kişi
görüşmesine devam edilmelidir.
II.
Kişi Sorukağıtları
Aşağıda, görüşülecek kişilerle ilgili karşılaşabileceğiniz problemlerden örnekler verilmiştir:
•
Görüşülecek kişi evde yok. Bir eve gittiğinizde, görüşülecek kişi evde yoksa, kapak
sayfasına kod “02” (KİŞİ ZİYARET SIRASINDA EVDE YOK) yazın ve diğer aile
fertlerine veya komşulara bu kişinin ne zaman eve döneceğini sorun. Evde bulamadığınız
zaman, aynı evi farklı zamanlarda olmak üzere en az 2 defa daha ziyaret etmeniz ve
bunlardan en az birisini farklı bir günde yapmanız gereklidir. Dolayısı ile toplam ziyaret
sayınız en az 3 olmalıdır.
•
Görüşülecek kişi var ama ayrılmak üzere. Hanehalkı sorukağıdını doldurduktan sonra kişi
sorukağıdı doldurmak üzere görüşülecek kişi olarak seçtiğiniz kişi o sırada bir işi nedeniyle
evden ayrılmak üzere olabilir. Sorukağıdına hiç başlamadan, ancak o kişiyle sorukağıdı
doldurabileceğiniz belli olduktan sonra kapak sayfasındaki sonuç koduna "04"
(SONRAYA BIRAKILDI) yazın ve tekrar görüşmek üzere kendisiyle randevulaşın.
•
Görüşülecek kişi görüşmeyi reddetti. Görüşülecek kişinin görüşmeyi kabul edip etmemesi
veya erişilebilirliği, üzerinde bıraktığınız ilk izlenime dayanır. Kendinizi tanıtın,
ziyaretinizin amacını açıklayın ve görüşmenin çok uzun sürmeyeceğini söyleyin.
Gerekiyorsa, bilginin gizli kalacağını da belirtin. Eğer kişi hala görüşmek istemiyorsa,
zamanın uygun olmadığını düşünerek uygun bir saatte görüşmek üzere randevu isteyin.
Kişi yine de görüşmeyi reddediyorsa, daha fazla ısrar etmeyin, kapak sayfasındaki sonuç
kısmına Kod “05” (REDDETTİ) yazın ve durumu ekip başınıza bildirin. Ekip başı, ne
yapılması gerektiğine karar verecektir.
•
Görüşme tamamlanamadı. Görüşmekte olduğunuz kişi, görüşmeniz sırasında başka bir
yere gitmek zorunda kalabilir veya tüm soruları cevaplamayabilir. Eğer görüşmeniz
herhangi bir sebeple yarım kalırsa, görüşmeyi tamamlayabilmek için mümkün olduğu
kadar yakın bir tarihe yeni bir randevu isteyin. Sorukağıdının kapak sayfasına Kod “06”
(GÖRÜŞME YARIDA KALDI) işaretleyip, yeni randevunuzun zamanını yazın ve durumu
ekipbaşınıza bildirin.
34
•
Görüşülecek kişi sorukağıdını uygulayabilmek için gereken anlama yetisine sahip değil.
Görüşülmesi gereken kişinin çok hasta olduğu veya sağır ya da akıl hastası vs. olup
sorularınızı anlayamayacak durumda olduğu kişilerle karşılaşabilirsiniz. Bu gibi
durumlarda, görüşmeyi bu kişinin bakımından sorumlu kişi ile gerçekleştirin ve Soru
100B’de uygun kodu işaretleyin. Eğer cevaplayıcının bakımından sorumlu olan kişi ile
görüşmek mümkün değil ise sorukağıdının ve Görüşmeci Çalışma Formunun kapağına Kod
“96” yi (DİĞER) işaretleyin ve durumu belirtin.
Son görüşme denemenizin tarihini ve sonucunu Görüşmeci Çalışma Formunun ilgili sütunlarına
yazmalısınız. Görüşmeci Çalışma Formunda ziyaretlerinizle ilgili bilgilerin tam ve doğru olarak
bulunması önemlidir, çünkü bu form TBSA - 2010 örneklemindeki bütün görüşülecek
hanehalklarının ve kişilerin listesini oluşturacaktır. Tüm görüşmeler tamamlandıktan sonra bu
formlar merkeze gönderilecek ve görüşme sürecinin gözden geçirilmesi ile cevaplama
oranlarının hesaplanmasında kullanılacaktır.
4.3.Tekrar Ziyaretleri
TBSA - 2010’un örnekleminde yer alan her hanehalkı, bilimsel yöntemlerle seçilmiş olduğundan
size verilen hanehalklarında görüşülecek kişilerle görüşebilmek için elinizden geleni yapmalısınız.
Bazen ilk ziyarette evde kimseyi bulamayabilirsiniz. Bir görüşmeyi gerçekleştirebilmek için aynı
adresi en az 3 defa ziyaret etmelisiniz. Diğer bir deyişle, Hanehalkı Sorukağıdını doldurabilmek
için 3 ayrı ziyaret ve Kişi Sorukağıdı için de ayrıca 3 ayrı ziyaret yapmak gerekebilir.
Sahaya çıkmadan önce, sorukağıtlarının kapak sayfalarını inceleyerek bir haneyi ya da hanedeki
görüşülecek kişiyi yeniden ziyaret etmek için randevu alıp almadığınızı kontrol ediniz. Eğer
randevu almamışsanız, aynı haneye yapacağınız ikinci ziyaretin ilk ziyaretinizden farklı bir
saatte olmasına özen gösteriniz. Örneğin ilk ziyaret öğleden sonra erken bir saatte yapılmışsa, bir
sonraki ziyaretin ertesi sabah veya akşam üstü geç saatte yapılabileceği şekilde zaman tablonuzu
ayarlamalısınız. Tekrarlanacak ziyaretleri farklı zamanlarda ayarlamak cevap alamama
olasılığını azaltmak için önemlidir.
4.4.Tamamlanan Sorukağıtlarının Kontrolü
Her sorukağıdını, görüşmenin hemen ertesinde, daha evden ayrılmadan önce gözden geçirin.
Sorulması gereken her sorunun sorulmuş, her cevabın açık ve mantıklı ve el yazınızın okunaklı
olduğundan emin olun.
Ayrıca, başka soruya atlama talimatlarını iyi takip edip etmediğinizi de kontrol edin. Basit yazım
hatalarını kendiniz düzeltebilirsiniz ancak ciddi hatalar görüşülecek kişiye sorularak
düzeltilmelidir. Cevaplarda bir yanlışlık olduğunu ya da sorulması gereken bir sorunun
35
sorulmadığını farkettiğinizde, görüşülecek kişiye bir hata yapmış olduğunuzu belirtin ve soruyu
yeniden sorun.
Kesinlikle sorukağıtlarını temize çekmeyin. Sorukağıdının düzgün ve güzel olmaması önemli
değildir, yeter ki cevaplar açık ve okunaklı olsun. Cevapları temize çekmeye kalkarsanız, hata
olasılığını artırırsınız. Bu nedenle müsvedde kullanmayınız. Cevapları size verilen sorukağıtlarına
tükenmez kalem ile kaydediniz. Hesap yapmanız gerekirse, sağ ve sol boşlukları ya da
sorukağıtlarının boş olan arka sayfalarını kullanabilirsiniz. Hata kontrolünün yanında size aykırı
veya mantıksız gelen her cevap hakkındaki yorumunuzu sorunun yanındaki boşluğa yazınız. Bu
yorumlar, sorukağıtlarını kontrol eden saha Kontrolörlerine ve ekip başlarına, ayrıca veri girişi
sırasında merkez personeline çok yardımcı olacaktır.
4.5.Tamamlanan Sorukağıtlarının Teslim Edilmesi
Sahada çalışırken, her ziyaretin sonunda, size verilen Hanehalkı Sorukağıtlarının ve tespit ettiğiniz
tüm kişiler için Kişi ve Fizik Muayene Sorukağıtlarının, Birey Laboratuvar Numune Formlarının
kapak sayfalarının, doldurulmuş olup olmadığını kontrol ediniz. Ayrıca, Fizik Muayene Sorukağıdı
ve Birey Laboratuvar Numune Formu üzerine –sağ üst köşeye- Fizik Muayene Sorukağıdının arka
kapağında yer alan barkodlardan birer adet yapıştırdığınızdan emin olunuz. Kapak sayfalarının
doldurulması ve barkod yapıştırılması işlemleri kişi görüşmesi yapılmadığı durumda dahi
uygulanacaktır.
Tamamladığınız her görüşme için, Görüşmeci Çalışma Formunun sonuç kısmını doldurunuz. Bir
hanedeki tüm görüşmeleri tamamladıktan sonra Kişi ve Fizik Muayene Sorukağıdını (veya
Sorukağıtlarını) Hanehalkı Sorukağıdının arasına koyarak ekip başkanına veriniz ve sizdeki
Görüşmeci Çalışma Formunuza gerekli bilgileri kaydediniz.
Tekrar ziyaret yapmanız gereken Kişi Sorukağıtlarını ait olduğu Hanehalkı Sorukağıdından
ayırarak yanınızda taşımayınız. Ekip başınız veya Kontrolörünüz daha sonra size veya gerekirse bir
başka görüşmeciye bu hanehalkını ziyaret etmesi için görev verecektir.
Bir adresin yerini tespit ederken veya görüşme yaparken karşılaştığınız her problemi ekip
başınıza bildirmelisiniz. Ekip başınız sorukağıdının yarım kalması durumunda Görüşmeci
Çalışma Formunuzu ve sorukağıtlarınızı saklamanızı ve ertesi gün aynı evi yeniden ziyaret
etmenizi isteyebilir. Ancak, ekip başı, yarım kalan görüşmeleri ertesi gün, ekipten başka birinin
yapmasına karar verebilir. TBSA - 2010 sırasında, eksik kalan görüşmeleri tamamlayabilmek
için aynı ev ya da kişiyi 3 defa ziyaret etmek gereklidir.
Kişi Sorukağıtlarında yer alan 24 Saatlik Besin Tüketim Formunun doldurulmasının
tamamlanması için yapılması gereken bazı işlemler bulunmaktadır. Görüşmesini
gerçekleştirdiğiniz Kişi Sorukağıtlarındaki bu işlemleri, akşam saha çalışması bittikten sonra
sizlere verilecek olan kitapları kullanmak suretiyle tamamlayacaksınız. Bu işlemlerin neler
olduğu ilerleyen bölümlerde sizlere anlatılacaktır.
36
Ertesi gün sahaya çıkmadan önce bir gün öncesine ait olan ve 24 Saatlik Besin Tüketim
Formuyla ilgili tüm işlemerin tamamlandığı Kişi Sorukağıdını kontrolöre/ekip başına teslim
edeceksiniz. Kontrolör/Ekip başı bu Kişi Sorukağıdını ait olduğu hanenin Hanehalkı Sorukağıdı
içine ekleyecektir. Böylelikle -Fizik Muayene Sorukağıdı ve Birey Laboratuvar Numuneleri
Formu doldurulması haricinde- o haneye ait olan tüm sorukağıtları doldurulmuş olacaktır.
4.6.Veri Kalitesi
Kontrolör, Hanehalkı Sorukağıdı ve Kişi Sorukağıtlarını sahadan ayrılmadan denetlemelidir. Saha
çalışmasının özellikle ilk günlerinde Kontrolör, sorukağıtlarını çok dikkatli bir şekilde kontrol
etmelidir. Kontrolör, Hanehalkı Sorukağıdı ve Kişi Sorukağıdında bulunan hata ve eksiklikleri
görüşmeciler ile değerlendirmelidir. Gerekli durumlarda, bulunan bir hata veya uyumsuzluğu
düzeltmek için, görüşmeci görüştüğü kişiyle bir kez daha görüşmek üzere haneye geri
gönderilebilir.
4.7.Saha Uygulaması İçin Gerekenler
Sahaya çıkmadan önce, o gün için gerekebilecek herşeye sahip olduğunuzdan emin olmalısınız.
Bunlar:
•
•
•
•
•
•
Yeterli sayıda sorukağıdı,
Görüşmeci Çalışma Formları,
Görüşmeci El Kitabı,
Kimlikler (Geçici Görüşmeci Kimliğiniz ve Resmi Kimlik Belgeniz),
Mavi tükenmez kalemler,
Çalışacağınız bölgenin şartlarına göre rahat çalışmanız için gerekebilecek kişisel malzeme.
37
5.SORUKAĞITLARININ TAMAMLANMASINDA GENEL İŞLEMLER
TBSA - 2010’da sorukağıtlarını uygulayıp sahadan gerekli bilgileri toplayabilmeniz için:
1. Her sorunun nasıl soracağı
2. Her sorunun ne tür bilgi almayı amaçladığı
3. Görüşme sırasında ortaya çıkabilecek problemleri nasıl çözeceği
4. Verilen cevapları nasıl kaydedeceği
5. Sorukağıtlarındaki özel talimatları nasıl uygulayacağı
gibi hususların bilinmesi gerekmektedir.
El kitabının bu bölümü, TBSA - 2010 sorukağıtlarının uygulanması sırasında uymanız gereken
genel kuralların anlatımına ayrılmıştır.
Sorukağıdını uygularken:
1. Görüşmeciler için yazılmış olan talimatların BÜYÜK HARF VE İTALİK
KARAKTERLERLE,
2. Cevap kodlarının BÜYÜK HARFLERLE
3. Sorulacak soruların ve cevaplayıcıya okunacak metinlerin ise KÜÇÜK HARFLERLE
yazıldığı unutulmamalıdır. 12 ve Yukarı Yaş Kişi Sorukağıdında KÜÇÜK HARF ve
İTALİK olarak yazılan sorular 12-14 yaş arası seçilen çocukların ebevenylerine veya bu
çocukların bakımından sorumlu olan kişilere yöneltilecektir
5.1.Soruların Sorulması
Her sorunun sorukağıdında yazılı olduğu şekliyle sorulması çok önemlidir. Cevaplayıcının sizi
duymakta veya anlamakta zorluk çekmemesi için soruları yavaş ve açık bir şekilde okuyun. Bazen
cevaplayıcının iyice anladığından emin olabilmeniz için soruyu tekrarlamanız gerekebilir.
Tekrarlarken soruyu kısaltmayın, yazıldığı gibi aynen okuyun.
İkinci defa okuduktan sonra cevaplayıcı yine anlamamışsa soruyu yeniden şekillendirebilirsiniz.
Ancak, bunu yapmak için kelimeleri değiştirirken kelimelerin ve özellikle soruların anlamlarının
değişmemesi gerekmektedir.
Bazı durumlarda, cevaplayıcıdan tam bir cevap alabilmek için ilave sorular sormanız (irdeleme
yapmanız) gerekebilir. Bu tür soruları sorarken, sorularınızın cevaplayıcıyı belli bir cevaba
yönlendirmemesine dikkat edin. İrdeleme yapmak incelik ve yetenek ister.
38
5.2.Cevapların Kaydedilmesi
TBSA - 2010’da bütün görüşmeciler cevapları sorukağıtlarına yazarken MAVİ tükenmez kalem,
ekip başı ve kontrolörler ise sorukağıtlarını denetlerken KIRMIZI tükenmez kalem
kullanacaklardır.
TBSA - 2010 sorukağıtlarında başlıca 5 tip soru vardır:
(1) Önceden kodlanmış cevapları olan sorular
(2) Önceden kodlanmış cevapları olmayan açık uçlu sorular
(3) Süzgeçler
(4) Fiziksel Aktivite Kayıt Formu
(5) 24 Saatlik Geriye Dönük Besin Tüketim Formu
1.
Önceden kodlanmış cevapları olan sorular
Bazı sorular için cevaplayıcının verebileceği cevapların çoğunu önceden bilebiliriz. Bu tür
soruların cevapları sorukağıtlarında yer almaktadır. Görüştüğünüz kişinin cevabını kaydetmek için
uygun kodu daire içine almanız yeterlidir. Çizdiğiniz her dairenin sadece bir numarayı içine
almasına özen gösteriniz.
Örnek:
NO
SORU
KODLAMA KATEGORİLERİ
474
Genellikle akşam vakti yemek yer misiniz?
EVET ............................................................................................ 1
HAYIR.......................................................................................... 2
GEÇ
475
............. genellikle akşam vakti yemek yer mi?
Bazı sorularda, önceden bilinen cevap kodlarının yanısıra, bir de "DİĞER" kategorisi vardır.
Cevaplayıcının verdiği cevap ilgili soruda yer alan cevap kodlarından farklı ise "DİĞER"
kategorisini daire içine alın ve yanındaki çizgi üzerine verilen cevabı anlaşılabilir bir şekilde
yazın. Cevap bu boşluğa sığmazsa, kenar boşluklarını kullanabilirsiniz.
Örnek:
NO
583B
SORU
Gebeliğiniz/emzikliliğiniz süresince bilgi almak, danışmak ve SAĞLIK PERSONELİ
DOKTOR................................................................................ A
kontrol amacıyla kimseye başvurdunuz mu?
HEMŞİRE/EBE ....................................................................... B
DİYETİSYEN.......................................................................... C
(EVET İSE) Kime başvurdunuz?
DİĞER KİŞİLER
MAHALLE/ARA EBESİ/EBE NİNE .................................... D
Başka?
SÖYLENENLERİN HEPSİNİ İŞARETLEYİN.
DİĞER ______KOMŞU, AKRABA___________ _____ U
(BELİRTİN)
KİMSEYE BAŞVURMAMIŞ ..................................................... Y
39
GEÇ
2.
Açık uçlu cevapların kaydedilmesi
Bazı soruların cevapları önceden kodlanmamıştır; bu sorulara verilen cevapları sorudan sonra
bırakılan boşluğa ve/veya kutulara yazmalısınız. Genellikle, bu tür kutulara bir numara ya da tarih
kaydetmeniz gerekir.
Bunu iki şekilde yapabilirsiniz:
a. Bazı sorular için cevabın kaydedileceği uygun kutuyu seçmeniz ve cevabı o kutuya
yazmanız gerekir. Kutuların yanında kodlar da varsa, önce seçtiğiniz sıradaki kodu daire
içine almalı, sonra da cevabı o sıraya kaydetmelisiniz. Aşağıdaki örnekte cevaplayıcı, besin
desteğinden bir hafta süre içinde 7 tane kullanacağını söylemişse, önce ADET/TABLET
için kod “3”ü daire içine almalı, sonra da ADET/TABLET yazısının karşısındaki kutulara
cevabı (07) yazmalısınız.
Örnek:
NO
252E
SORU
GEÇ
Bir haftada toplam ne kadar kullandınız/kullanacaksınız?
Bir haftada toplam ne kadar kullandı/kullanacak?
BELİRTİLEN ÖLÇÜ BİRİMİNDE HAFTALIK TOPLAM
SAYIYI YAZIN.
DAMLA ........................................................................1
.
TATLI KAŞIĞI/ÖLÇEK (5 mL) ..................................2
ADET/TABLET ...........................................................3
0 7
1 HAFTADAN AZ SÜREDİR KULLANIYOR İSE 1
HAFTADA KULLANACAĞI TOPLAM MİKTARI SORUN.
BİLMİYOR............................................................................... 998
b.
Bazı sorular için ise bütün kutuları doldurmalısınız.
Örnek:
NO
SORU
GEÇ
DOĞDUĞU AY .............................................................................
0 7
105
Bana ...........’nın hangi ay ve yılda doğduğunu söyler
misiniz?
DOĞUM AYINI BİLMİYOR .................................................... 98
DOĞDUĞU YIL............................................
2 0 0 4
DOĞUM YILINI BİLMİYOR ............................................... 9998
Kutulu sorularda verilen cevaplar sağa dayalı yazılmalıdır; cevap kutu sayısından daha az
basamaklı ise, önüne sıfır koyarak kaydedilmelidir. Örneğin "7" cevabı ikili kutuya “07” olarak,
üçlü kutuya ise “007” olarak yazılmalıdır.
40
Bazı sorularda ise, verilen cevap aynen kaydedilmelidir. Bu tür cevapları cevaplayıcının söylediği
şekilde yazmalısınız. Eğer kısaltma yapmanız gerekiyorsa, anlamın aynı kalmasına dikkat edin ve
gerekiyorsa sayfanın alt kısmına veya kenarına açıklayıcı not yazın. TBSA - 2010 sorukağıtlarında
düz çizgi görüşmecinin cevaplayıcıdan gelen bilgiyi olduğu gibi yazması gereken alanları
göstermektedir.
Örnek:
NO
252A
SORU
Kullanılan besin desteğinin adı nedir?
KUTUSU VAR İSE KUTUSUNU GÖREREK YAZIN.
GEÇ
__________________ONE A DAY_____________________ 7
(DESTEĞİN ADI)
Süzgeçlerin İşaretlenmesi
3.
Doğru soru akışını sağlamak için bazen daha önce verilen bir cevaba dönerek bakmanız istenir; bu
cevap bir kutuya işaretlenir, sonra da başka bir soruya atlama talimatı uygulanır. Bu tür sorulara
"süzgeç" denir ve cevaplayıcıya rahatsız olacağı veya uygun olmayan cevaplar vereceği soruların
sorulmasına engel olunur. Süzgeç sorularında daha önceki bir sorunun cevabına dönmenizi
söyleyen talimata uymanız çok önemlidir. Hafızanıza güvenmeyiniz. Cevaplayıcıya aynı soruyu iki
defa sormamanız gerektiğini de unutmayınız. Talimatta belirtilen soruya dönün, süzgeçteki uygun
kutuya ( √ ) işaretini koyunuz ve işaretlemenize uygun sorudan devam ediniz.
Aşağıdaki örnekte, 389 no’lu süzgece gelindiğinde daha önce sorulan 106 no’lu soruya verilen
cevap kontrol edilmeli, cevaplayıcının bu soruya verdiği cevaptan hareketle 20 ve yukarı yaşta
olduğu görülerek bir sonraki soruya devam edilmektedir.
Örnek:
NO
389
SÜZGEÇ
GEÇ
106’YA BAKIN:
20 VE YUKARI YAŞ
19 YAŞINDA
VEYA DAHA KÜÇÜK
41
470
4.
Fiziksel Aktivite Kayıt Formu
Fiziksel Aktivite Kayıt Formuna bir gün içinde yapılan fiziksel aktiviteler uygun kodlar verilerek
kaydedilir. Bu aktiviteler görüşme yapılan günden bir önceki gün gerçekleştirilmiş olan aktiviteler
olup 24 saatlik bir süreci kapsamaktadır. Fiziksel Aktivite Kayıt Formu, Bölüm 7.5.Bölüm 3:
Fiziksel Aktivite’de ayrıntılı olarak anlatılmaktadır.
Örnek: (Örnek formun tamamını kapsamamaktadır)
NO
390
SORU
Size bir gün boyunca yaptığınız aktiviteler hakkında sorular soracağım.
Dün sabah saat kaçta uyandınız? Bir gece önce kaçta yatmıştınız? Uyandıktan sonra sırasıyla neler yaptınız?
TÜM GERÇEKLEŞTİRİLEN FAALİYETLER İÇİN UYGUN FAALİYET KODUNU FAALİYETİN GERÇEKLEŞTİĞİ ZAMAN
KUTUSUNA YAZIN
FAALİYET
KOD
SAAT
Uyku............................................................................... 1
Uzanarak yapılan işler.................................................. 2
00
(dinlenme, TV izleme, kitap-gazete okuma, müzik
dinleme)
Oturarak yapılan işler................................................... 3
Ofis işleri (daktilo, bilgisayar, masa başı işler)
Ev işleri (sebze ayıklama, örgü örme, dikiş dikme,
ütü)
Diğer (araba-traktör sürme, resim yapma, müzik
aleti çalma, kağıt oynama, halı dokuma, ayakkabı
boyama, balık tutma vb.)
Ayakta yapılan HAFİF aktiviteler............................... 4
Ev temizleme, çocuk bakımı, yemek pişirme,
çamaşır yıkama, bulaşık yıkama vb
Marangoz işleri, fırıncı, çöpçü, terzi vb.
01
FAALİYET
5
2
: 15-29
5
: 30-44
2
: 30-44
3
: 45-59
1
1
: 45-59
3
: 15-29
: 30-44
: 15-29
: 30-44
: 45-59
: 00-14
1
1
1
1
1
42
14
3
3
: 15-29
: 30-44
: 00-14
15
16
3
3
3
3
3
: 15-29
3
: 30-44
: 45-59
4
4
: 00-14
1
1
: 30-44
: 45-59
1
1
5
5
: 00-14
1
1
: 00-14
: 15-29
: 45-59
1
: 30-44
: 45-59
: 30-44
45-59
:
13
1
: 15-29
: 15-29
12
1
1
: 00-14
04
DAKİKA
: 15-29
: 00-14
03
SAAT
: 00-14
: 45-59
02
FAALİYET
2
: 00-14
Ayakta yapılan ORTA aktiviteler................................ 5
Yürüme orta hızda (yüklü-yüksüz) , bahçe bostan
işleri, mekanize tarla işleri, hayvan bakımı-beslemetımar, süt sağma, kuyudan su çekme, boya işleri vb.
DAKİKA
: 00-14
4
: 15-29
4
: 30-44
45-59
:
4
4
5.
24 Saatlik Geriye Dönük Besin Tüketim Formu
24 Saatlik Geriye Dönük Besin Tüketim Formunda kişilerin bir gün öncesinde, yani sabah
yataktan kalkıp ertesi sabah kalkıncaya kadar geçen bir günlük (24 saatlik) süre içerisinde,
yedikleri besinlerin ve/veya yemeklerin, içilen su ve/veya içeceklerin tüketim miktar ve
türlerinin ayrıntılı olarak sorgulandığı bir formdur.
Örnek: (Örnek formun tamamını kapsamamaktadır)
NO
SORU
763A
Dün öğle yemeğinde neler yediğinizi ve içtiğinizi bana sırasıyla söyler misiniz?
.........’nin dün öğle yemeğinde neler yediğini ve içtiğini bana sırasıyla söyler misiniz?
SÖYLENEN İLK YİYECEK VEYA İÇECEĞİ 763B’ DE 1.SIRAYA YAZDIKTAN SONRA, 763C’YE BU YİYECEK VE İÇECEĞİN
İÇİNE GİREN BESİNLERİ KAYDEDİN.
MİKTAR
763B. ÖĞLE YEMEĞİNDEKİ
YİYECEK VE İÇECEKLER
763C. ......... içinde hangi besinler vardı?
İÇİNE GİREN BESİNLERİ TEK TEK SORGULAYIP
KAYDEDİN.
BESİN
EV ÖLÇÜSÜ
YİYECEKLER
01
GRAM
mL/ GRAM KODU
Brüt
Kırmızı Mercimek
Çorba
Net
1 kase
Kırmızı mercimek
30
Kuru soğan
10
Buğday Unu
5
5
Ayçiçek yağı
02
Ekmek
Tam Buğday Unu
2 kalın dilim
SU VE İÇECEKLER
01
Su
02
Siyah Çay
03
80
Net
1 su bardağı
1 çay fincanı
1 tatlı
dolusu
Toz Şeker
04
43
kaşığı
250 mL
150 mL
6g
5.3.Hataların Düzeltilmesi
Bütün cevapları titizlikle kaydetmeniz çok önemlidir. Cevapları önceden kodlanmış sorular için
doğru kodu daire içine aldığınızdan emin olun. Açık uçlu sorular için ise cevapların okunaklı
yazılması gerekir. Cevapları kaydederken bir hata yaparsanız ya da cevaplayıcı cevabını
değiştirirse, yanlış cevabın üstünü çizdiğinizden ve doğru cevabı yazdığınızdan emin olun. Yanlış
cevabı tamamen silmeye çalışmayın veya karalamayın. Sadece üzerine iki çizgi çizin. Unutmayın
ki, bir sorunun iki cevabı olursa veriler bilgisayar ortamına aktarılırken hangi cevabın doğru
olduğunu ayırmak zor olacaktır. Aşağıda bir hatanın nasıl düzeltileceği gösterilmiştir:
Örnek:
NO
583A
SORU
Gebeliğiniz/Emzikliliğiniz sırasında şimdi sayacağım
besinlerin tüketimini arttırdınız mı, azalttınız mı, yoksa
değişiklik yapmadınız mı?
AZALTTI
DEĞİŞTİR
MEDİ
HİÇ
TÜKETMİYOR
Süt ve süt ürünleri (yoğurt, peynir vb)....................................................1
2
3
4
Kırmızı et ...............................................................................................1
2
3
4
Et ürünleri (salam, sucuk, sosis vb.).......................................................1
2
3
4
ARTTIRDI
5.4.Talimatların Takip Edilmesi
Cevaplayıcıya durumuna uygun olmayan soruları sormamak önemlidir. Örneğin, yiyecek ve
içecek alışverişi yapmayan bir görüşmeciye yiyecek ve içecek alışverişine yönelik olan sorular
sorulmamalıdır. Bir soruya verilen cevabın diğer bir veya birden fazla soruyu geçersiz/gereksiz
kıldığı durumlarda sorukağıdına, bundan sonraki uygun soruya geçmeniz gerektiğini belirten
talimatlar yazılmıştır. Başka soruya atlama talimatlarına dikkatle uyun.
Örnek:
NO
684A
SORU
GEÇ
Genellikle yiyecek ve içecek alışverişi yapar mısınız?
EVET ......................................................................... 1
HAYIR ........................................................................2
690
Bu örnekte Kod 2'yi daire içine aldıysanız, soru 690'a geçmeniz gerekmektedir. Bu durumda,
684A'den sonra gelen sorular sadece genellikle yiyecek ve içecek alışverişi yaptığını söyleyen
cevaplayıcılara sorulacaktır.
44
5.5.Tamamlanan Sorukağıtlarının Kontrol Edilmesi
Bir görüşmeyi tamamladıktan hemen sonra, başka bir görüşmeye başlamadan ve görüşme yapılan
kümeden ayrılmadan sorukağıdını gözden geçirerek, en kısa sürede, her sorunun cevabını kontrol
edin. Böylece cevaplayıcıya başka sorunuz varsa, bunları kümeden ayrılmadan sorabilirsiniz.
Başka soruya atlama talimatlarının hepsine uyduğunuzdan ve atlamamanız gereken hiç bir bölümü
kaçırmadığınızdan emin olmak için bu kontrolü yapmalısınız. Gerekiyorsa el yazınızı düzeltebilir
veya cevabı daha anlaşılır hale getirebilirsiniz. Bir cevabın nasıl kaydedileceğini bilemezseniz,
cevabı söylediği biçimde not alıp daha sonra ekip başı/kontrolör ile soru ve cevap üzerinde
tartışmaktan çekinmeyin.
5.6.Sorukağıtlarına İlişkin Genel Kurallar
TBSA - 2010 sorukağıtlarının bütün görüşmeciler tarafından standart bir şekilde uygulanabilmesi
ve uygulama sırasında herhangi bir tereddüt yaşanmaması için bazı genel kurallar geliştirilmiştir.
Bunlar şöyle özetlenebilir:
•
Sorukağıdında büyük harflerle yazılan cümleler, cevaplayıcıya okunmayacaktır. Bu tip
cümleler, görüşmeciye bir talimat vermek ve hatırlatma yapmak amacıyla sorukağıdında yer
almaktadır. Önceden kodlanmış cevap kategorileri ise büyük harflerle yazılmıştır. Bu
kategoriler de kesinlikle okunmayacaktır. Cevaplayıcıya sadece küçük harflerle yazılan
cümleler/sorular okunacak/yöneltilecektir.
•
Sorukağıdında ..................... şeklindeki alanlar doldurulmayacaktır. Ancak ________________
(kesiksiz çizgi) halinde cevap kısmında bırakılmış alanlar doldurulabilecektir.
•
TBSA - 2010 sorukağıtlarının değişik bölümlerinde belirli sorular değişik kişiler için
tekrarlanmaktadır. Örneğin, Hanehalkı Sorukağıdında hanehalkı listesine yazılan herkes için
hanehalkı üyeliği, cinsiyet, yaş, okuryazarlık ve öğrenim durmu ile medeni durum soruları
sorulmaktadır. Bu durumda önce bir kişiye ait bilgiler tamamlanıp sonra diğer bir kişiye
geçilecektir.
•
Sorukağıtlarında süzgeç sorular ve cevaplayıcıya yöneltilmeden doldurulacak olan sorular kalın
çizgiler içinde gösterilmiştir. Örneğin kişi sorukağıtlarında soru 100D ve 100E bu tip
sorulardır.
•
Sorukağıdında cevap kategorilerinin alfabetik kodlar olarak belirtildiği durumlarda soruya
birden fazla cevabın kabul edilebilmesi söz konusudur.
•
Kodlama kategorilerinde kullanılan bazı kodlar, sorukağıtları boyunca standartlaştırılmıştır.
Bu standart cevap kodları, "BİLMİYOR" cevapları için şu şekildedir:
Bir basamaktan oluşuyorsa "8"
(Örnek: 12 ve Yukarı Yaş Kişi Sorukağıdı; 251F)
İki basamaktan oluşuyorsa
"98" (Örnek: 12 ve Yukarı Yaş Kişi Sorukağıdı, 379B)
Dört basamaktan oluşuyorsa "9998" (Örnek: 12 ve Yukarı Yaş Kişi Sorukağıdı, 105)
45
Birden fazla cevabın olabileceği durumlarda "X" kodu "BİLMİYOR" için ayrılmıştır.
Alfabetik oluyorsa
"X"
(Örnek: 12 ve Yukarı Yaş Kişi Sorukağıdı, 684B)
Bu sorularda bu kodlar önceden kodlama seçenekleri arasında bir seçenek olarak
verilmiştir. Bu kodların bir seçenek olarak verilmediği durumlarda ise yukarıda verilen
kodlar kullanılacaktır.
"DİĞER" cevapları, eğer tek basamaktan oluşan cevap kodları olan bir soru içindeyse “7”
olarak kodlanmaktadır. “DİĞER” cevapları iki basamak sözkonusu ise “96” şeklinde
standartlaştırılmıştır. Birden fazla cevabın olabileceği durumlarda "U" kodu "DİĞER"
için ayrılmıştır. “DİĞER” cevabının alındığı durumlarda alınan cevabın ayrıca yazılması
gerektiği unutulmamalıdır.
Bir basamaktan oluşuyorsa
İki basamaktan oluşuyorsa
Alfabetik oluyorsa
"7"
"96"
"U"
(Örnek: 12 ve Yukarı Yaş Kişi Sorukağıdı, 379)
(Örnek: Kapak, Sonuç Kodları)
(Örnek: 12 ve Yukarı Yaş Kişi Sorukağıdı, 250C)
46
6. HANEHALKI SORUKAĞIDI
Hanehalkı Sorukağıdı iki amaçla uygulanmaktadır :
1.
2.
Ziyaret edilen hanehalklarında yaşayan kişilerin ve bu kişilerin oturdukları konutların temel
özellikleri ve hanenin genel beslenme özellikleri hakkında bilgi toplamak;
Ziyaret edilen hanehalklarında kişi sorukağıdının uygulanacağı kişileri tespit etmek.
Hanehalkı Sorukağıdı, nispeten kolay sorular içeren kısa bir sorukağıdıdır. Hanehalkı
Sorukağıdının kapak sayfası dört bölümden oluşmaktadır. Başta hanenin adres bilgilerini içeren
Tanıtım Bilgileri Bölümü bulunmaktadır. Bu bölümdeki bilgiler ekip başlarınca verilen bilgilere
göre görüşmeci tarafından haneye yapılacak ziyaret öncesi doldurulacaktır. Kapak sayfasının
ikinci kısmında hanenin ziyaret edildiği ve görüşmenin yapıldığı tarihlerin işlendiği ve bu
ziyaretlerin sonuç kodlarının yazıldığı Ziyaret/Görüşme Bilgileri bulunmaktadır. Bu bölüm
hanenin her ziyaretinde görüşmeci tarafından doldurulacaktır. Sonuç kodları ise yine kapak
sayfasında Sonuç Kodları başlığı altında yer almaktadır.
Kapak sayfasında Hanehalkı Listesindeki Toplam Kişi Sayısı Hanehalkı Sorukağıdı
tamamlandıktan sonra (soru 364S’den sonra) doldurulacaktır. HANEHALKI LİSTESİNDEKİ
TOPLAM KİŞİ SAYISI Soru 2’de listelenen kişilerin toplamına toplamına karşılık gelmektedir.
Kapak sayfasının son kısmı görüşmeci tarafından boş bırakılacaktır. Bu bölümdeki kod ve tarih
bilgileri gerekli kontrollerden sonra ekip başı, kontrolör ve veri girişçi tarafından
doldurulacaktır.
Kapak sayfası dışında Hanehalkı Sorukağıdı, Hanehalkı Listesi, Konut Özellikleri ve Hanenin
Besin Tüketim Özellikleri başlıklı 3 bölümden oluşmaktadır.
6.1. Kapak Sayfasında Evin Yerinin Belirlenmesi
Bir görüşmeye başlamadan önce kapak sayfasının üst kısmındaki kutulara tanımlayıcı bilgileri
yazınız. Küme No, Hane No, hanehalkının bulunduğu yerin 12 Bölge tanımlarına göre hangi
bölgede yer aldığı, hanehalkının bulunduğu yerin Kent veya Kır olması, İl, İlçe, Bucak, Köy,
Mahalle, Sokak ve Kapı Numarası (No) olarak yazılan esas adresi içeren bu tanımlayıcı bilgiler,
ekip başınız tarafından size verilecektir. Bu bilgileri kapakta hazırlanmış yerlere kaydedin.
47
6.2.Hanehalkı Sorukağıdının Doldurulması
Hanehalkı Sorukağıdının uygulanmasına, ziyaret edilen hanehalkında cevap verebilecek bir kişinin
bulunmasıyla başlanacaktır. Hanehalkı Sorukağıdını, yetişkin, genellikle o hanede yaşayan ve o
hanehalkının tümüyle ilgili bilgi verebilecek bir kişinin cevaplandırması gerekmektedir. Eğer evde
bir yetişkin yoksa, çocuklarla görüşme yapmayın. Başka bir evde görüşme yapmak üzere evden
ayrılın. Bu haneyi daha sonra tekrar ziyaret edin. Cevap verebilecek hanehalkı üyesine
ulaştığınızda, kendinizi tanıtıp ziyaretinizin amacını bildirdikten sonra görüşmeye hazırsınız
demektir. Soru 2’deki maddelere geçmeden önce, sayfanın başındaki giriş cümlesini okumayı ve
kutulara sorukağıdına başlama saatini yazmayı unutmayın. Başlama saati yazılırken yuvarlama
işlemi yapılmamalıdır.
6.2.1.Bölüm: Hanehalkı Listesi
SORU 1 (SATIR NUMARASI): Satır numarası, listelenen her kişiyi tanımlamak için kullanılan
bir numaradır. Görüşmecinin kullanımı için önceden verilmiş sıra no'lardan oluşur.
SORU 2 (HANEHALKI LİSTESİ): Hanehalkı Sorukağıdının uygulanmasına, öncelikle
hanehalkı listesine yazılacak hanehalkı üyelerinin ve yazılması ile başlanacaktır. İlk satıra daima
görüşülen kişinin ismini yazın. Doğru bir liste yapabilmeniz için gerçek hanehalkı üyelerinin
kimler olduğunu iyi bilmelisiniz.
Hanehalkı:
Hanehalkı, aynı evde birlikte yaşayan, yetişkin bir kadını veya erkeği hanehalkının reisi olarak
kabul eden, evdeki eşyaları ve olanakları paylaşan ve bir kişiden veya akraba olan ya da akrabalık
bağı bulunmayan kişilerden meydana gelen sosyal bir birimdir. Bazı durumlarda aynı evde yaşayan
bir grup insan bulunur; ancak ayrı yemek yerler, hiçbir anlamda paylaşım yoktur. Bu şekilde
ayrılan kişiler ya da gruplar, aynı evde yaşamalarına karşın ayrı hanehalkları olarak kabul edilirler.
Örneğin, bir evde, evsahibi ve ailesi ile, kiraya verdikleri iki odada yaşayan ve geçim olarak
onlardan bağımsız olan bir aile, iki ayrı hanehalkı oluştururlar.
Hanehalkı üyeleri, ziyaretimiz sırasında o evde bulunsun ya da bulunmasın, en az bir aydır o evde
yaşayan kişilerdir.
Ziyaretçi:
Bu araştırmada ziyaretçi tanımı, ziyaret edilen en az bir aydır süre ile kalmayan kişileri
kapsamaktadır. Bu tür kişiler, ziyaret edilen handeki ailenin üyesi olsalar bile hanehalkı listesine
yazılmayacaklardır. Ayrıca, Hanehalkı Sorukağıdı bu kişilerle birlikte uygulanmayacaktır. Bunun
tek istisnası, ziyaret edilen evdeki tüm kişilerin ziyaretçi olduğu bir durumdur. Örneğin, genellikle
Ankara'da yaşamakta olan bir ailenin Antalya’da bulunan ve sadece yazın geçici süreyle
kullandıkları bir evde ziyaret edilmesi durumunda, bu kişiler bu evde bir aydan daha az süre ile
48
kalıyor olsalar bile hanehalkı üyesi listesine yazılacaklardır. Benzer bir surum yeni bir eve taşınmış
aileler içinde de geçerlidir.
Aşağıda hanehalkı listesine kimlerin yazılabileceğine ilişkin bazı örnekler verilmiştir:
• İki ayrı evi olan ve yılın belirli zamanlarında ikisinde de yaşayan bir kişi: Bu kişinin daha
çok hangi evde kaldığı öğrenilecek, daha çok kaldığı ev ziyaret edilen hane ise, hanehalkı
listesine hanehalkı üyesi olarak yazılacaktır. Eğer ziyaret edilen hane, bu kişinin bir aydan
daha az yaşadığı hane ise kişi hanehalkı listesine yazılmayacaktır.
•
Bazen insanlar bir evde yemek yiyip bir başka evde yatarlar. Bu kişiler, gece uyudukları
evin hanehalkı üyesidirler.
•
Yalnız yaşayan bir kişi: Bu kişi tek başına bir hanehalkı oluşturduğu için hanehalkı listesine
yazılacak, kendisiyle görüşme yapılarak 12 ve Yukarı Yaş Kişi Sorukağıdı doldurulacaktır.
•
Hanede bir bakıcı, yardımcı varsa ve en az bir ay süreden beri o evde yaşıyorsa, bu kişi de
hanehalkının bir üyesi kabul edilip hanehalkı listesine yazılacaktır.
•
Bir kadının eşinin hanehalkı üyesi olarak listeye yazdırdığı, ancak, eşinin başka bir evde
yaşadığı durumda, eğer eş en az bir ay süreden beri görüşme yaptığınız evde yaşamıyorsa
hanehalkı listesine dahil edilemez.
•
Bu hanehalkından olduğu söylenen ama bir aydan daha uzun süreliğine hane dışında
olduğu beyan edilen kişiler için dikkat etmemiz gereken bu kişileri görüşme yaptığımız
hanehalkının üyesi olarak işaretlememiz gerektiğidir. Bu kişiler bulundukları yerlerde kışla,
yurt, hastane, cezaevi gibi kurumsal nüfuslara dahil olabilirler. Örneğin hanehalkı reisinin
başka bir yerleşim yerinde eğitim gören bir çocuğu varsa, bu çocuğu hanehalkı üyesi olarak
listeye alıp almayacağımızı en az bir aydır görüşme yaptığımız evde yaşayıp yaşamadığını
sorarak karar vereceğiz.
Kısaca, hanehalkı listesinde yazılan herkes ya genellikle (en az bir aydır) o evde yaşayan birisidir
(Soru 4=EVET) ya da değildir (Soru 4=HAYIR).
Hanehalkı Sorukağıdının hanehalkı reisi ile doldurulması gibi bir şart bulunmamaktadır.
Cevaplayıcı isimleri söylerken, Soru 2'nin her satırına bir isim gelecek şekilde listeye isimleri
yazın. Görüştüğünüz kişiden başlayın.
Listede yeterli yer olmayabileceği için herkesin tam ismini yazamayabilirsiniz, bu nedenle, birkaç
kişinin soyadı aynı ise, (") işaretini kullanabilirsiniz. Örneğin:
01 Filiyet Muhafız
02 Niyazi "
03 Gizem "
Bütün isimleri yazdığınızda, sorukağıdına devam etmeden önce, herkesi listenize aldığınızdan
emin olmalısınız. Bunun için Soru 2’deki A, B, C ve D maddelerindeki soruları sırasıyla sorun. Bu
sorulardan herhangi birine EVET yanıtı alırsanız bu ismi de listenize ekleyin.
49
Hanehalkı isim listesi dikey olarak tamamlandıktan sonra, listeye yazılan her kişi için yatay
olarak 03-15 arasındaki soruları sorun ve bilgileri tamamlayın 01. satırdaki kişi ile başlayıp
onunla ilgili tüm bilgileri aldıktan sonra, 02. satırdaki kişiye geçin. Son kişiye kadar bu şekilde
devam ederek hanehalkı listesini tamamlayın.
SORU 3 (HANE REİSİNE YAKINLIK DERECESİ): Listedeki tüm kişilerin, Hanehalkı
Sorukağıdı görüşmesini yaptığınız kişiye olan yakınlık derecesini kaydedin. Bunun için 1.
sayfanın altında verilmiş olan 3 nolu GÖRÜŞÜLEN KİŞİYE YAKINLIK DERECESİ
KODLARI kutusundaki kodları kullanın. Bu bölümde oluşabilecek karışıkları önlemek için “...
neyiniz oluyor?” sorusunu hanehalkı listesine yazdığınız her kişi için tek tek sormanız
gerekmektedir.
SORU 5 (CİNSİYET): Erkekler için “1”i, Kadınlar için ise “2”yi daire içine alın. Kişinin
ismine bakarak cinsiyeti işaretlemeyin, mutlaka görüştüğünüz kişiye sorun. Örneğin “Uğur”,
“Deniz” gibi isimler her iki cinsiyetten de olabilir. İsimden yola çıkarak cinsiyet konusunda
kesin olarak karar verebildiğiniz bir durumda bile (örneğin Hasan ya da Ayşe), işaretlerken en
azından karşınızdaki kişinin onaylamasını sağlayacak şekilde davranın.
SORU 6 (YAŞ): Hanehalkı üyelerinin yaşlarını öğrenmekte zorluk çekiyorsanız, doğru yaşı
bulmak için Bölüm 7.1’de anlatılan yöntemleri kullanın. Herkesin bitirdiği yaşını öğrenmek
istediğimizi, yani, son doğum günündeki yaşını öğrenmek istediğimizi unutmayın.
SORU 7-10 (OKURYAZARLIK VE ÖĞRENİM DURUMU): Okuryazarlık ve öğrenim
durumu ile ilgili sorular, sadece 6 ve yukarı yaştakiler için sorulacaktır. 6 yaşından küçükler için
soru 7, 8, 9A, 9B ve 10 boş bırakılacaktır.
6 yaşında veya daha büyük olan herkes için soru 7 ve 8’deki soruları sorun. Soru 8'de okula gitmiş
kişiler için “1”i, hiç okula gitmemişler için ise “2”yi daire içine alın. Eğer kişi hiç okula
gitmemişse ya da kişinin okula gidip gitmediği bilinmiyorsa, soru 9A'dan 11’e kadar olan soruları
boş bırakın.
Eğer kişi okula gitmişse, öğrenim durumunu soru 9A ve 9B'ye kaydedin. Burada iki tür bilgi
alınmaktadır. Soru 9A'daki "Okul" bölümünde, gidilen en son okul hangisi ise işaretlenecek ve bu
okulda tamamladığı en son sınıf, soru 9B'deki "Sınıf" kısmına kaydedilecektir. Örneğin, ilkokul
bitirmiş ancak ortaokula gitmemiş bir kimse için soru 9A-Okul'da “1” kodu daire içine alınacak ve
tamamladığı sınıf olarak Sınıf'a “05” yazılacaktır. Ortaokul birinci sınıfı bitirmeden terk eden bir
kişi için de soru 9A-Okul'a: “2” ve Sınıf'a: “00” yazılacaktır; yani, bu kişinin gittiği en yüksek okul
ortaokuldur ama ortaokulda hiç sınıf tamamlamamıştır. Eğer kişinin gittiği okulda tamamladığı en
son sınıf bilinmiyor ise soru 9B-Sınıf'a “98” yazın. Soru 10'da kişinin gittiği en son okuldan mezun
olup olmadığını EVET “1” HAYIR “2” ya da BİLMİYOR “8” olarak işaretleyin.
Soru 9A’ya “ilköğretim” cevabını verenler için dikkatli olun. Bilindiği gibi ülkemizde ilköğretim,
sekiz yıllık zorunlu eğitim uygulamasıyla sürdürülmektedir. İlköğretim cevabını verenler için
herhangi bir çevirme işlemi yapmayın. Örneğin kişi “İlköğretimde 3. sınıfı tamamladı” demiş ise
9A’ya “3”; 9B’ye “03” yazın. Bu bilgiyi ilkokul 3 şeklinde çevirmeyin. “İlköğretim 7’yi
tamamladı” cevabı verilmiş ise 9A’ya “3” 9B’ye “07” yazın. 9A’da “3”, 9B’de “05”
50
işaretledikleriniz için, ilköğretimde beşinci sınıfı tamamlayanlara diploma verilmediğinden 10’de
“2” HAYIR işaretlemeniz gerekmektedir.
Türkiye’de öğrenim durumu lisansüstü olanların sayısı çok az olmakla birlikte, sorukağıdında
öğrenim durumu lisansüstü (Yüksek lisans/Doktora) olanlar da kaydedilmektedir. Soru 9A’da
“lisansüstü” cevabı alınan kişiler için, Soru 9B’deki soru sorulmayacak, burada standart olarak
“66” kodlanacaktır. Bunun nedeni, lisansüsü düzeyde eğitim süresinin standart olmamasıdır.
SORU 11-12 (MEDENİ DURUM): Soru 11 ve 12 sadece yaşı 12 ve yukarı yaş olanlara
sorulacaktır. Soru 11'de kişinin hiç evlenip evlenmediği sorulmaktadır. Bu araştırmada evlilik,
resmi evlilik (nikâh) ile sınırlandırılmamaktadır. Dini nikahı (imam nikahı) olanlar, resmi evlilik
olmaksızın karı-koca olarak yaşayanlar da evli olarak nitelendirilmektedirler. Ayrı yaşama, eşlerin
boşanmak üzere ayrı yaşamaları, evliliğin fiili olarak bittiği anlamındadır. Eğer eşler başka
nedenlerle ayrı yaşıyorlarsa (iş koşulları, hastalık vs. nedenlerle) bu kişileri halen evli olarak
kaydedin.
Hiç evlenmemiş (2) olanlar için soru 13 ile devam edilecektir. Evlenmiş (“1”) olanlar için soru 12
sorulacaktır.
SORU 13 (SAĞLIK SİGORTASI): Bu soruda hanehalkı listesine yazdığınız kişinin herhangi bir
sağlık sigortası kapsamında olup olmadığı ve bu sigortanın türü sorulmaktadır. Bu soru kişinin eşi
ya da anne babasından dolayı veya başka bir aile bireyinden dolayı sahip olduğu sigortayı da
kapsamaktadır. Kişi bu şekilde de sağlık sigortasına sahipse bunu EVET olarak kabul ediniz.
Seçeneklerden farklı bir cevap için DİĞER “96”yı daire içine alın ve bu farklı cevabı açıkça
kaydedin.
SORU 14-17 (BİREYSEL GÖRÜŞMEYE UYGUNLUK): 14 ve 15 numaralı sorular özel bir
öneme sahiptir. Burada, Kişi Sorukağıdı uygulanacak kişiler belirlenmesi için ilk adım
atılmaktadır. Burada yapılacak yanlışlıklar, uygun kişi Sorukağıdı uygulanması gereken kişilerin
gözden kaçırılması sonucunu beraberinde getirebilecektir. Bir kişinin soru 14'te işaretlenebilmesi
için 0-5 yaş arasında olması gerekirken soru 15’te işaretlenebilmesi için 6 ve yukarı yaşta olması
gerekmektedir.
Hane satır numarasına dikkat ederek soru 14 ve 15’te görüşülen kişilerin yaş özelliklerine uygun
gelen rakamı daire içine alın. “......İSE HANE SATIR NO.SUNU DAİRE İÇİNE ALIN VE BİR
SONRAKİ KİŞİYE GEÇİN” talimatını dikkatle uygulamanız önemlidir. Soru 14’te hane satır
no.su daire içine alınan bir kişinin (0-5 yaşları), 15. soruda işaretlenmesi mümkün olmadığından,
burada işaretlenen her kişiden sonra, bir sonraki kişinin hanehalkı listesindeki sorularını sormaya
geçmeniz gerekmektedir.
51
EK SORUKAĞIDI
Hanehalkı üyeleri toplamı 10'dan fazla olan bir evde görüşme yapıyorsanız, hanehalkı listesinin ilk
sayfasında 10. satırın altındaki kutuyu işaretleyin, yeni bir Hanehalkı Sorukağıdı alın, kapak
sayfasına tüm bilgileri yazdıktan sonra sayfanın üstüne "EK SORUKAĞIDI" diye not yazın.
Sonra, yeni açtığınız Hanehalkı Sorukağıdında “01” olan satır numarasını “11” olarak ve gerektiği
kadar satır numarasını da buna ardışık olarak değiştirip kalan kişilerin bilgilerini ve Hanehalkı
listesinden sonraki tüm soruları bu yeni sorukağıdına işaretlemelisiniz.
O haneye ait sorukağıtlarını birbirinin içine koyarak ekip başına/kontrolöre vermeniz gereklidir.
Üstteki sorukağıdı 01-10 satır numaralı kişilerin bulunduğu (ilk) sorukağıdı olmalıdır.
Bilindiği gibi TBSA kapsamında hanehalkı üyeleri arasından kişi görüşmeleri için seçim işlemi
yapılacaktır. Bu seçim işlemi eğer hanehalkı üyeleri arasında 0-5 yaş grubunda üye(ler) var ise, bu
yaş grubundan ayrı bir seçim ile “bir” kişi ve 6 yaş ve üzeri hanehalkı üyeleri arasından “bir” kişi
seçerek yapılacaktır. Bu seçim işlemi litreratürde “Kish” yöntemi olarak bilinen ve seçim işleminin
yansız ve rasgele olmasını sağlayan bilimsel bir işlemdir.
52
KİŞİ GÖRÜŞMESİ İÇİN UYGUN KİŞİLERİN SEÇİLMESİ
Bu bölümde hanehalkı listesine yazıdığınız kişiler arasından görüşme için uygun kişilerin seçilmesi
işlemi bir örnek verilerek anlatılmaktadır. Önce TBSA - 2010’da kişi görüşmesi için kimlerle
görüşme yapılacağını hatırlayalım:
1. Eğer hanede Soru 14’de daire içine alarak işaretlediğiniz bir tane 0-5 yaş arası çocuk varsa
bu çocuk için doğrudan doğruya (seçim işlemi yapılmadan) kişi görüşmesi yapılacaktır.
Diğer bir deyişle, eğer hanede 0-5 yaş arasında tek çocuk var ise 0-5 Yaş görüşmesi için
herhangi bir seçim işlemi YAPILMAYACAKTIR. Hanede bulunan bu tek çocuk için bir
tane 0-5 YAŞ KİŞİ SORUKAĞIDI alıp kapak bilgilerini doldurabilirsiniz.
2. Eğer hanehalkı listesinde birden fazla sayıda 0-5 yaş arası çocuk var ise bu çocuklar
arasından BİR tanesi sayfa 3’ün alt kısmında bulunan 0-5 YAŞ SEÇİM TABLOSU
kullanılarak görüşme için seçilecektir. 0-5 YAŞ KİŞİ SORUKAĞIDI bu seçilen çocuk için
doldurulacaktır. Bu seçimin ne şekilde yapılacağı aşağıda verilen örnekle açıklanmaktadır.
3. Hane listesine yazıdığınız ve Soru 15’de daire içerisine alarak işaretlediğiniz 6 ve yukarı
yaş hanehalkı üyeleri arasından BİR kişi ise sayfa 3’ün alt kısmında bulunan 6 VE
YUKARI YAŞ SEÇİM TABLOSU kullanılarak kişi görüşmesi için seçilecektir. Seçim
işlemi tamamlandıktan sonra seçilen kişinin yaşına uygun olarak 6-11 YAŞ veya 12 VE
YUKARI YAŞ KİŞİ SORUKAĞIDI uygulanacaktır.
Dolayısıyla, bir hanede eğer en az bir tane 0-5 yaş arası çocuk bulunuyorsa 2 tane kişi görüşmesi
yapmalısınız (Bir tane 0-5 yaş ve bir tane de 6-11 yaş (çocuk) veya 12 ve yukarı yaş kişi
görüşmesi). Eğer hanede hiç 0-5 yaş arası çocuk bulunmuyorsa sadece BİR tane 6-11 yaş (çocuk)
veya 12 ve yukarı yaş kişi görüşmesi yapacaksınız.
Hanehalkı listesine bütün hanehalkı üyelerini yazdıktan ve hepsi için Soru 15’e kadar olan soruları
sorup gerekli işaretlemeleri yaptıktan sonra, Soru 16’ya dönün ve Soru 14’te daire içine alınan
kişilerin en büyüğüne “1” kodu vererek en küçüğüne doğru sıralayın.
Şimdi bu işlemleri bir örnek üzerinde görelim. Örneğin, 6 kişilik bir hanehalkı listesinde 3. sırada 5
yaşında olan Merve Demirci ve 5. sırada da 2 yaşında olan Gülsüm Demirci yazılmış olsun. Bu
durumda önce Soru 14’te 03 ve 05 numaralı satırlar daire içine alınmalı ve daha sonra Soru 16’da
03. sıraya karşılık gelen kutuya “1” yazmalı ve 05. sıraya karşılık gelen kutuya da “2”
yazmalısınız.
53
54
01
02
03
04
05
06
4 4
0 5
6 6
0 2
1 0
HASAN DEMİRCİ
MERVE DEMİRCİ
FATMA DEMİRCİ
GÜLSÜM DEMİRCİ
SALİH DEMİRCİ
02
03
04
05
06
(14)
0-5 YAŞ ARASINDA
İSE HANE SATIR
NUMARASINI DAİRE
İÇİNE ALIN VE BİR
SONRAKİ KİŞİ
BİLGİLERİNİ ALMAK
İÇİN LİSTENİN
BAŞINA DÖNÜN.
3 8
(6)
YAŞ BİLGİSİ
MUTLAKA
ALINMALIDIR!
BİTİRİLEN YAŞ
OLARAK YAZIN.
95 YAŞINDAN BÜYÜK
İSE, “95” YAZIN.
..........
kaç yaşını bitirdi
(tamamladı)?
YAŞ
0-5 YAŞ
SORU KAĞIDINA
UYGUNLUK
AYŞE DEMİRCİ
(2)
D. Sizin ailenizden olmayan, ancak en az bir aydır
burada yaşayan bakıcı, yardımcı, kiracı, arkadaş,
akraba gibi kişiler var mı?
C. En az bir aydır bu evde yaşayan ancak listeye
yazmadığımız küçük çocuk, emzikli bebek gibi
kişiler var mı?
B. En az bir aydır bu evde yaşayan ancak şu
sıralarda geçici olarak başka bir yerde olan var mı?
A. Lütfen bana en az bir aydır genellikle bu evde
yaşayanların adlarını kendinizden başlayarak
söyler misiniz?
HANEHALKI LİSTESİ
A-B-C-D-E SEÇENEKLERİNİ SORARAK
İLERLEYİN.
01
(1)
HANE
SATIR
NO
06
05
04
03
02
01
(15)
6 VE YUKARI YAŞTA
İSE HANE SATIR
NUMARASINI DAİRE İÇİNE
ALIN VE BİR SONRAKİ KİŞİ
BİLGİLERİNİ ALMAK İÇİN
LİSTENİN BAŞINA DÖNÜN.
6 VE YUKARI YAŞ SORU
KAĞITLARINA
UYGUNLUK
√
2
1
(16)
14’TE DAİRE İÇİNE
ALINAN KİŞİLERİ EN
BÜYÜĞÜNE “1” KODU
VEREREK EN KÜÇÜĞÜNE
DOĞRU SIRALAYIN.
TOPLAM 0-5 YAŞ ARASI
KİŞİ SAYISI VE
KAPAKTAKİ HANE
NO’SUNA GÖRE “0-5 YAŞ
SEÇİM TABLOSU”NU
KULLANARAK SEÇİLEN
KİŞİYİ DAİRE İÇİNE ALIN.
0-5 YAŞ HANEHALKI
ÜYELERİNİN
SIRALAMASI
4
1
2
3
(17)
15’TE DAİRE İÇİNE ALINAN
KİŞİLERİ EN YAŞLISINA “1”
KODU VEREREK EN
GENCİNE DOĞRU
SIRALAYIN.
TOPLAM 6 VE YUKARI YAŞ
KİŞİ SAYISI VE
KAPAKTAKİ HANE
NO’SUNA GÖRE “6 VE
YUKARI YAŞ SEÇİM
TABLOSU”NU KULLANARAK
SEÇİLEN KİŞİYİ DAİRE
İÇİNE ALIN.
6 VE YUKARI YAŞ
HANEHALKI
ÜYELERİNİN
SIRALAMASI
Soru 16’da 0-5 Yaş Hanehalkı Üyelerinin Sıralaması işlemini tamamladıktan sonra Soru 17’ye
geçilmelidir. Verdiğimiz örnekte; 6 kişilik hanedeki hanehalkı listesinde 6 ve yukarı yaş grubunda
toplam 4 kişi bulunmaktadır (Hanehalkı listesine yazıldıkları sıra ile 01. sırada Ayşe Demirci (38
yaşında), 02. sırada Hasan Demirci (44 yaşında), 04. sırada Fatma Demirci (66 yaşında) ve 06.
sırada Salih Demirci (10 yaşında)). Öncelikle Soru 15’te bu kişilerin hanehalkı listesinde yazılmış
oldukları satırlar işaretlenmiş olmalıdır. Yani; Soru 15’te 01, 02, 04 ve 06 numaralı satırlar daire
içine alınmış olmalıdır. Soru 17’de işaretleme yapabilmek için önce Soru 6’daki YAŞ bilgisine
bakılacak ve sonra 6 ve yukarı yaş grubunda olan bu kişilerin en yaşlısına “1” kodu vererek en
yaşlısından en gençine doğru tüm kişileri sıralayacaksınız.
Örnekte hanehalkı listesinde 4. Sıraya yazılmış olan Fatma Demirci 66 yaşında olup hanehalkının
en yaşlı üyesidir. Dolayısıyla Soru 17’de Fatma Demirci için “1” kodu yazılacaktır. Daha sonra
hanehalkı üyeleri arasından ikinci en yaşlı kişi olarak Hasan Demirici’nin geldiği görülmektedir
(44 yaşında). Dolayısıyla Hasan Demirci için de Soru 17’deki kutuya “2” kodu yazılmalıdır.
Benzer şekilde Soru 17’de Merve Demirci “3” kodunu alırken Salih Demirci “4” kodunu alacaktır.
Soru 16 ve 17 doldurulduktan, yani 0-5 yaş ve 6 ve yukarı yaş hanehalkı üyeleri yaşlarına göre
sıralandıktan, sonra Sayfa 3’ün alt kısmında bulunan 0-5 YAŞ SEÇİM TABLOSU ve 6 VE
YUKARI YAŞ SEÇİM TABLOSU’nu kullanarak kişi görüşmesi için seçim yapacaksınız. Bu
işlemi yapabilmek için aşağıdaki sırayı takip edeceksiniz:
1. Hanehalkı Sorukağıdı’nın kapak sayfasına bakın. Kapak sayfasında HANEHALKI ADRES
BİLGİLERİ arasında görüşme yaptığınız hanenin HANE NO bilgisi bulunmaktadır.
Görüşme yaptığınız hanenin numarasını seçim tablolarında HH NO kolonu altındaki
rakamlar arasından bulup daire içine alın.
Yukarıdaki örneğini verdiğimiz hanenin Hane No’su “33” olsun. Bu durumda seçim
tablolarında HH NO = 33 daire içine alınmalıdır.
2. 0-5 YAŞ SEÇİM TABLOSUNDA görüşme yaptığınız hanede bulunan 0-5 yaş arası çocuk
sayısı UYGUN KİŞİ SAYISI kolonlarında işaretlenmedilir. Eğer hanede 5 ve daha fazla
sayıda 0-5 yaş arası çocuk bulunuyorsa “5+” rakamını daire içine alınız.
Yukarıda örneğini verdiğimiz hanede 2 tane 0-5 yaş arası çocuk bulunduğu için 0-5 Yaş
Seçim Tablosunda UYGUN KİŞİ SAYISI kolonlarında “2” rakamı daire içine alınmalıdır
3. Benzer şekilde 6 VE YUKARI YAŞ SEÇİM TABLOSUNDA görüşme yaptığınız hanede
bulunan 6 ve Yukarı Yaş Kişi sayısı tablodaki UYGUN KİŞİ SAYISI kolonlarında
işaretlenmelidir. Eğer hanede 10 ve daha fazla sayıda 6 ve yukarı yaş kişi bulunuyorsa
“10+” yı daire içine alınız.
Yukarıda örneğini verdiğimiz hanede 4 tane 6 ve yukarı yaş kişi bulunduğu için 6 ve
yukarı yaş Seçim Tablosunda UYGUN KİŞİ SAYISI kolonlarında “4” rakamı daire içine
alınmalıdır
55
4. Yukarıda anlatılan ilk işaretlemeleri tamamlandıktan sonra görüşmeye uygun kişinin seçimi
yapılabilir. Seçim tablolarında işaretlediğiniz HH No satırından sağa doğru ve UYGUN
KİŞİ SAYISI kolonunun da aşağıya doğru çektiğiniz çizgilerin çakıştığı hücrede bulunan
rakamı daire içine alınız. Bu rakam size Soru 16 ve 17’de sıraladığınız kişilerden kaçıncı
sırada olan kişi ile görüşeceğinizi göstermektedir.
Yukarıda örneğini verdiğimiz hane için HH No=33 satırından sağa doğru ve UYGUN
KİŞİ SAYISI= 2 kolonundan aşağıya doğru çektiğimiz çizgilerin çakıştığı hücrede “2”
rakamı yer almaktadır. Bu durumda, 0-5 YAŞ HANEHALKI ÜYELERİNİN
SIRALAMASINI gösteren Soru 16’da “2” nolu çocuk için yani “Gülsüm Demirici” için 05 yaş görüşmesi yapacağız.
Benzer şekilde, 6 ve yukarı yaş için seçim yaptığımızda; HH NO=33 satırından sağa doğru
ve UYGUN KİŞİ SAYISI=4 kolonundan aşağıya doğru çektiğimiz çizgi “2” rakamı
üzerinde çakışmaktadır. Bu durumda 6 VE YUKARI YAŞ HANEHALKI ÜYELERİNİN
SIRALAMASINI gösteren Soru 17’de “2” numara olarak yazılmış kişi ile görüşme
yapacağız: Bu kişi “Hasan Demirici’dir”. Hasan Demirici 44 yaşında olduğu için bu kişi
ile 12 VE YUKARI YAŞ kişi görüşmesi yapacağız.
0-5 YAŞ SEÇİM TABLOSU
UYGUN KİŞİ SAYISI
HH No
1 2
3
4
5+
01, 11, 21, 31...... 1
2
3
4
5
02, 12, 22, 32...... 1
1
2
3
4
03, 13, 23, 33
.......... 1
1
2
3
2
04, 14, 24, 34...... 1
1
3
1
2
05, 15, 25, 35...... 1
2
2
4
1
06, 16, 26, 36...... 1
1
1
3
5
07, 17, 27.......... 1
2
3
2
4
08, 18, 28.......... 1
1
2
1
3
09, 19, 29.......... 1
2
1
4
2
10, 20, 30
1
1
3
2
1
56
6 VE YUKARI YAŞ SEÇİM TABLOSU
UYGUN KİŞİ SAYISI
HH No
1 2 3 4 5 6 7 8 9
01, 11, 21, 31
1 2 3 4 5 6 7 8 9
02, 12, 22, 32.
1 1 2 3 4 5 6 7 8
33
03, 13, 23, ....
1 2 1 2 3 4 5 6 7
04, 14, 24, 34.......... 1 1 3 1 2 3 4 5 6
05, 15, 25, 35.......... 1 2 2 4 1 2 3 4 5
06, 16, 26, 36.......... 1 1 1 3 5 1 2 3 4
07, 17, 27..........
1 2 3 2 4 3 1 2 3
08, 18, 28..........
1 1 2 1 3 4 5 1 2
09, 19, 29..........
1 2 1 4 2 5 3 6 1
10, 20, 30
1 1 3 2 1 6 7 8 9
10+
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
Görüşme yaptığımız hanenin numarasının “33” değil “35” olduğunu varsayalım. Bu
durumda HH No=35 satırdan sağa doğru çekilen çizgi ile 6 ve yukarı yaş seçim tablosunda
UYGUN KİŞİ SAYISI=4 kolonundan aşağıya doğru çektiğimiz çizgi “4” üzerinde
çakışmaktadır. Bu durumda Soru 17’de sıralamada 4. Kişi olan “Salih Demirici” için kişi
görüşmesi yapacağız demektir. Salih Demirci 10 yaşında olduğu için kendisi ile yapılacak
kişi görüşmesinde 6-1 YAŞ KİŞİ SORUKAĞIDI uygulanacaktır. 0-5 yaş seçiminde tablo
“35” nolu hanehalkı için bize yine 2” rakamını yani “Gülsüm Demirci”yi verdiği için bu
seçim “33” nolu hane ile aynı olacaktır.
Görüşme için seçim işlemini tamamladıktan sonra Bölüm 2. KONUT ÖZELLİKLERİ ile
hanehalkı sorukağıdını uygulamaya devam ediniz
57
6.2.2.Bölüm 2: Konut Özellikleri
Soru 201 ile 246 arasındaki sorular, içinde yaşanılan konutun özellikleri ile ilgilidir. Bu sorular
yardımı ile oturulan konutun sağlık koşullarını etkileyebilecek özellikler açısından durumunu ve
hanehalkının refah düzeyini öğreneceğiz. Ziyaret ettiğimiz konutlarda, konutun özelliklerine dair
bilgi toplayacağız.
SORU 201: Soru 201’de konutun kime ait olduğu sorulmaktadır. Bu tür sorularda işaretle
yapabileceğiniz tüm seçenekleri cevaplayıcıya okumalısınız. Dolayısıyla “Genellikle yaşadığınız
ev, evde yaşayanlardan birine mi ait, kira mı, lojman mı ya da ücret ödemeden mi oturuyorsunuz?”
sorunu tam olarak okumalısınız.
SORU 202: Burada elde edilmek istenen bilgi, hanehalklarının içme suyu için kullandıkları
kaynakların neler olduğunu öğrenmektir.
Eğer içme suyu birkaç kaynaktan sağlanıyorsa, en çok hangi kaynağın kullanıldığını öğrenin. Eğer
kullanılan kaynak mevsime göre değişiyorsa, görüşme yaptığınız dönemde kullanılan kaynağı
yazın. Hanehalkı üyelerinin bir kısmı için farklı su kaynağı kullanılıyorsa hanehalkı üyelerinin
çoğunluğu için kullanılan içme suyu kaynağını yazın. Örneğin, bebekler için pet su kullanılıyor,
hanenin diğer 4 üyesi çeşmeden akan şehir suyunu içiyor ise EVDE/BAHÇEDE ŞEHİR SUYU
“1”i işaretleyin.
Şehir suyu barajlardan belediyeler aracılığıyla yerleşim yerlerine dağıtılan ve çoğunlukla ev
içindeki su sistemine kadar ulaşan su kaynağıdır. Bunun evin bahçesinde olduğu durumlar da söz
konusudur. Bu durumlarda EVDE/BAHÇEDE ŞEBEKE SUYU “1” işaretlenmelidir. Gecekondu
bölgelerinde bu tür su mahalleye kadar getirilmekte, birden fazla hane bu kaynaktan
yararlanmaktadır. Bu durumlarda da EVDE/BAHÇEDE ŞEBEKE SUYU “1” işaretlenmelidir.
Kuyu suyu da müstakil olabileceği gibi ortak kullanım da söz konusu olabilir. Köylerde bu tip
ortak kullanım son derece yaygındır. Her iki durumda da KUYU SUYU “2” işaretlenmelidir.
Bu soruda 3 ve 4 kodlu cevapların ortak özelliği, yüzey suyu kategorisine girmeleridir. Bu tür
suların kodlanmasında dikkatli olunmalıdır. Özellikle köylerde, pınar kaynaklı su, köy ileri
gelenlerinin çabalarıyla bir borulu sistem aracılığıyla köy merkezine, hatta evlerin önüne veya içine
kadar getirilebilmektedir. Bu durumun “1” kodu alan şehir suyu ile karıştırılmamasına özen
gösterin.
İçme suyu kaynağı olarak şişe suyu, damacana ya da pet su kullanılan durumlarda “5” işaretlenip
soru 204’e geçilecektir.
SORU 204: Bu soruların amacı evdeki sağlık koşullarının düzeyini belirlemektir; çünkü
hastalıkların kontrolü için içme ve kullanma suyu gibi tuvalet imkanları da çok önemlidir. Önce
soru 204’de kullanılan tuvaletin yeri sorulmaktadır. Eğer soru 204’de, kullanılan tuvalete açık
havaya çıkılarak ulaşılıyorsa, bu tuvaletin yeri evin dışında olarak değerlendirilmelidir. Birden
fazla tuvaletin kullanıldığı, birinin içerde, birinin dışarda olduğu haneler de olabilir (3). Ayrıca,
58
tuvalet imkanının bulunmadığı, ihtiyacın çalılıkta, arazide ya da umumi tuvalette giderildiği
durumlar da sözkonusudur (0). Bu gibi durumlarda, soru 211’e atlanacaktır.
Özellikle şehirlerde ve apartmanlarda yaşayan hanehalklarına yapılan ziyaretlerde tuvaletin yerinin
evin içinde olması beklenmektedir. Böyle durumlarda tuvaletin yerinin evin içinde mi yoksa
dışında mı olduğunu sormak sizi görüştüğünüz kişi karşısında zor duruma düşürebilir. Ancak,
görüştüğünüz kişiye sormadan bu sorunun “evin içinde” şeklinde işaretlenmesi de az da olsa yanlış
işaretleme riski taşımaktadır. Bu nedenle daha önce başka sorularda da belirtildiği gibi kentsel
alanlarda, apartmanlarda ve modern binalarda bu sorunun cevabını otomatik olarak işaretlemek
yerine karşınızdaki kişinin duymasına izin verecek ve hangi şıkkı işaretlediğinizi farkedecek
şekilde “tuvaletiniz herhalde evin içinde, bu şekilde işaretliyorum” gibi bir cümle kurarak cevabı
işaretleyin.
Soru 205, kullanılan tuvaletin pisliğinin nerede toplandığı ile ilgilidir. Alınmaya çalışılan bilgi türü,
atıkların nasıl giderildiğidir; buna aracı olan sistem değildir (alafranga/alaturka tuvalet bilgisi
aranmamaktadır).
KANALİZASYONA BAĞLI bir tuvalet, pisliğin borularla kanalizasyon sistemine iletildiği
alafranga veya alaturka tuvalettir. KAPALI ÇUKUR durumunda, toprağa bir çukur açılmakta,
ancak bu çukurun içi beton vs gibi malzeme ile örülmektedir. Bir başka anlatımla, bu tip
durumlarda basit bir inşaat işlemi sözkonusudur. Tabakalandırma yapılmış, duvar örülmüş, atıklar
ile toprağın temas etmesi mümkün olduğunca engellenmiştir. Çukur doldukça araçlarla
boşaltılmakta, atıklar toprağa karışmamaktadır. Bu tür atık giderme sistemlerine, Türkiye'nin bazı
bölgelerinde foseptik adı da verilmektedir. AÇIK ÇUKUR durumunda ise, herhangi bir işlem
sözkonusu değildir. Toprağa bir çukur açılmakta, herhangi bir işlem yapılmadığı için atıklar
toprağa belirli oranda karışabilmekte, çukur dolunca kapatılıp yerine bir başkası açılmaktadır. Buna
da zaman zaman sızdırmalı foseptik adı verilmektedir. Bazı nadir durumlarda ise, tuvalet olarak
kullanılan bir yer olmasına karşın, atıkların giderilmesi için bir çukur sözkonusu değildir. Bu
örnekte atıklar, dolaysız olarak yer üstünde doğaya karışmaktadır. Örneğin, köyün ortasından geçip
tarlada doğaya karışabilmektedir. Bu gibi bir durumda "2" (AÇIK ÇUKUR) işaretlenecektir.
Cevaptan emin olamadığınız durumda DİĞER kodunu işaretlemeli ve ayrıntılı açıklama
yapmalısınız.
SORU 211-215: Soru 211’de belirli eşyalara sahip olunup olunmadığı ile ilgili olarak alınan
bilgiler, evin sosyo-ekonomik statüsünün kaba bir göstergesi olarak kullanılacaktır. Her yazılanı
tek tek okuyun ve verilen cevabı daire içine alın. Eğer, evdeki eşyalardan birinin, örneğin çamaşır
makinesinin bozulduğu söyleniyorsa, çamaşır makinesinin ne zamandan beri bozuk olduğunu ve
tamir ettirilip ettirilmeyeceğini öğrenmeye çalışın. Eğer eşya geçici olarak evde
bulunmuyorsa/kullanılmıyorsa VAR için “1” i daire içine alın. Aksi takdirde, YOK için “0”ı daire
içine alın. Her eşya için “0” veya “1” in işaretlenmiş olduğundan emin olun. Hiçbir soru boş
kalmamalıdır. Bu listedeki 2 eşya, cep telefonu ve özel araba için var ise kaç tane olduğu
sorulmaktadır.
213, 213A ve 213B’deki sorularda cevaplayıcıların hanelerine herhangi bir sosyal yardım alıp
almadıkları, eğer yardım alıyorlarsa bu yardımı nereden aldıkları ve yardımın türü sorulmaktadır.
Soru 213’de cevaplayıcı görüştüğünüz hanenin herhangi bir kurum veya kuruluştan yardım
59
almadığını söylerse veya bu soruya cevap vermek istemezse ve bilmiyorsa 214. soruya geçin. Soru
213A ve 213B cevaplayıcı sosyal yardım aldıklarını beyan ederse sorulacaktır. 214. Soruda sosyal
yardımın hangi kurum veya kuruluştan alındığı sorulmaktadır. Bu soruya birden fazla yanıt
verilebilir; söylenenlerin hepsini işaretleyin ve Soru 213B’ye geçin. Bu soruda da alınan sosyal
yardımın türü sorulmaktadır. Bu soruda da birden fazla seçenek işaretleyebilirsiniz.
Cevaplayıcılar, genellikle evlerine giren toplam geliri tam olarak söylemek istemeyebilirler, ya da
tam olarak bilmeyebilirler. Bu nedenle, doğrudan toplam gelirin ne olduğunu sorgulamak yerine
soru 214’de bir dizi soru sorularak hanehalkının toplam gelirinin hangi aralıklarda olduğu
belirlenmeye çalışılmaktadır. Bu sorularda yalnızca görüşme yaptığımız kişinin gelirini almamaya,
eve giren toplam geliri almaya dikkat edin. Soru 214A, 214B, 214C, 214D, 214E, ve 214F'de
yazılmış olan talimatlara dikkat ederek bu bölümü doldurun
Soru 246’da ise hanede son 12 ay içerisinde gıda, sağlık, eğitim, kira, fatura ödemelerinin
yapılmasında zorluk yaşanılıp yaşanmadığını ayrı ayrı sorun. Eğer o hanede bu harcama
kalemlerinde harcama hiç yapılmıyorsa, örneğin hane kirada oturmuyor ise kira ödemeleri sorusu
için UYGUN DEĞİL “3” seçeneğini daire içine alın
60
6.2.3. Bölüm 3: Hanenin Besin Tüketim Özellikleri
SORU 315: Bu soruda “evde yiyecek ve içecek alışverişini genellikle kimin yaptığını” sorunuz.
Belirtilen kişinin hanehalkı listesindeki hane satır numarasını (BÖLÜM 1. Hanehalkı Listesi)
anket formunun kapağından alarak, tekrar Soru 315’deki ilgili kutucuğa kaydediniz. Alışverişi
yapan KİŞİ HANEDE YAŞAMIYORSA “95” kodunu işaretleyiniz.
SORU 315A: “Ev için yiyecek ve içecek alışverişinin genellikle nereden (nerelerden)
yapıldığını” sorunuz. Bu soruda BİRDEN FAZLA SEÇENEK işaretlenebilir. Seçeneklerin
dışında kalan bir alışveriş yerinden bahsedilirse, DİĞER “U” hanesini işaretleyiniz ve açık
olarak neresi olduğunu belirtiniz. Cevap alamazsanız BİLMİYOR “X” hanesini işaretleyiniz.
SORU 319: “Evde yemek ve yiyecekleri genellikle kimin hazırladığını sorgulayınız. Belirtilen
kişinin hanehalkı listesindeki hane satır numarasını (BÖLÜM 1. Hanehalkı Listesi/Sayfa 1) anket
formunun kapağından alarak, tekrar bu sayfada ilgili kutucuğa kaydediniz. Alışverişi yapan KİŞİ
HANEDE YAŞAMIYORSA “95” kodunu işaretleyiniz ve aradaki soruları atlayarak Soru 330’a
geçiniz.
SORU 319A: Bu soruda yemek ve yiyecekleri hazırlayan kişinin hanede olup olmadığı
sorgulanır. Cevap EVET “1” ise Soru 324 ve Soru 326 ile devam edilir. Cevap HAYIR “2” ise
aradaki sorular atlanarak Soru 330’a geçilir. Bir hanede yemekleri hazırlayan birden çok kişi
olabilir, bu durumda yemekleri genellikle kimin yaptığı sorgulanmalı ve soruların cevabı o
kişiden alınmalıdır.
SORU 324: Bu sorudaki ilk kolonda “10 çeşit yemek grubu” adı bulunmaktadır. Belirtilen
yemeklerin pişirilmesinde kullanılan yağ türlerini sorgulayınız. Bir yemek için BİRDEN ÇOK
YAĞ TÜRÜ İŞARETLENEBİLİR. Örneğin; pilav pişirirken tereyağı ve mısırözü yağı birlikte
kullanılıyor ise H ve C seçenekleri işaretlenmelidir. Özellikle sıvı yağlarda, hangi bitkinin yağı
olduğu iyi sorgulanmalı, gerekiyorsa kullanılan yağ istenerek yağın ambalajına bakılmalıdır.
Pişirilen yemeğe hiç yağ eklenmiyorsa, YAĞSIZ “A” seçeneği işaretlenmelidir. Adı geçen
yemek hanede hiç pişirilmiyorsa YEMEK YAPILMIYOR ifadesi “Y” işaretlenir.
Ayçiçek, mısırözü, soya, fındık, kanola ve zeytinyağı anıldıkları bitkilerden elde edilen sıvı
yağlarıdır.
“Tereyağı” sütün kaymağından elde edilen doymuş bir yağdır. “Kuyruk yağı”; hayvanın kuyruk
bölgesinden elde edilir. “İç yağı” ise iç organların çevresindeki yağlardır. Tereyağı, kuyruk yağı
ve iç yağı doymuş yağlardır.
“Sert margarin” oda ısısında katı olan bir yağdır. “Yumuşak margarin” ise sert margarine göre
daha yumuşak ve sürülebilir kıvamdadır. Genellikle piyasada plastik kase içerisinde
satılmaktadır.
SORU 326: Bu soruda, hanede 9 çeşit besin ve yemek grubunun genellikle hangi yöntemle
pişirildiğini sorunuz. Etli/etsiz sebze yemekleri, etli/etsiz kurubaklagil (kurufasulye, nohut,
61
mercimek vb.) yemekleri, kırmızı et, tavuk eti, balık, pilavlar, makarnalar, börekler ve
yumurtanın genellikle nasıl pişirildiği tek tek sorgulanmalıdır. Her bir yemek için birden fazla
farklı pişirme yöntemi işaretlenebilir veya pişirme sırasında uygulanan aşamalara göre
farklı yöntemler için farklı işaretleme yapılabilir. Eğer evde o yemek hiç pişirilmiyorsa
PİŞİRMİYOR ifadesi “Z” işaretlenir. Eğer kişi sorulan besini hiç satın almıyor ve tüketmiyorsa
pişirme yöntemi olmadığından yine PİŞİRMİYOR ifadesi “Z” işaretlenir.
Örnek 1: Pirinç pilavı pişirilirken; önce tuzlu suda bekletiliyor, sonra pirinç yağda çevriliyor ve
suyu ekleniyorsa “B” ve “F” seçenekleri işaretlenir.
Örnek 2: Ispanak yemeği pişirilirken, haşlanıp suyu dökülüyor ve yağda çevriliyorsa “D” ve
“F”seçenekleri işaretlenir.
Örnek 3: Kuru fasulye pişirilirken suda bekletiliyor, haşlanıp suyu dökülüyor ve sonra
tencerede pişiriliyorsa “B”, “D” ve “I” seçenekleri işaretlenir.
Soru 326’da sözü edilen “YEMEK PİŞİRME YÖNTEMLERİ” ile ilgili açıklamalar aşağıda
Tablo 3 ’de özetlenmiştir.
TABLO 3: Yemek Pişirme Yöntemleri
YÖNTEM
Fırınlama
Izgara
Teflon tavada pişirme
(yağsız)
Islatma
Az veya çok suda pişirme
Buğulama
Haşlayıp süzdürme
(suyunu dökme)
Buharda pişirme
AÇIKLAMA
Besinin direkt ısı ile temas ederek kuru ısıda pişirilmesi yöntemidir. Bu yöntemle
pişirilen yemeğe, diğer yöntemlere oranla daha az yağ ve su eklenir. Pişirmenin
gerçekleştirildiği ortam fırındır.
Örnek: Fırında sebzeli tavuk, fırın köfte vb.
Bu pişirme tekniği çabuk pişen yiyeceklere uygulanır. Isı direkt olarak pişirilecek
besin ile temas halindedir. Pişirme işleminin yapıldığı ortam, elektrikli ızgara
aletidir.
Örnek: Izgara tavuk kanadı, ızgara köfte vb.
Hiç yağ koymadan kısık ateşte, yapışmaz tavada besinlerin pişirilmesidir.
Örnek: Tava köfte, tavuk vb.
Yemek pişirme öncesinde uygulanan bir ön hazırlık işlemdir.
Örnek: Pirincin tuzlu suda bekletilmesi, nohut veya kuru fasulye gibi
kurubaklagillerin pişme öncesi suda bekletilmesi vb.
Bir yiyeceği üzeri kapalı olarak az suda veya çok suda, yağ ilave ederek veya
etmeden hafif ateşte pişirme yöntemidir.
Örnek: Kıymalı ıspanak, tas kebabı vb.
Tencerenin kapağı kapatılarak, kısık ateşte, besinin kendi suyu ile veya az miktarda
su eklenerek uygulanan pişirme yöntemidir.
Örnek: Hamsi buğulama vb.
Az yada çok suda besinler haşlandıktan sonra suyunun dökülmesidir. Örnek:
Makarnanın haşlanarak suyunun dökülmesi; nohut, mercimek gibi kuru baklagillerin
haşlanarak suyunun dökülmesi vb.
Çabuk pişen yemeklere uygulan bir pişrme yöntemidir. Kaynayan suyun üzerine bir
elek konulur, besine yağ veya su eklemeden, su buharı kullanılarak pişirilir.
Genellikle sebzeleri pişirirken uygulanan bir yöntemdir.
Örnek: Buharda brokoli, buharda karnabahar vb.
62
TABLO 3 (Devam): Yemek Pişirme Yöntemleri
YÖNTEM
Kavurma
Köz/Mangal gibi direkt
ateşte pişirme
Yağda kızartma
Düdüklü/Basınçlı
tencerede pişirme
AÇIKLAMA
Yüksek ateşte yağ ekleyerek veya eklemeden besinin pişirilmesidir. Örnek: Et
kavurma, sebze kavurma vb.
Besinin direkt ısı ile temas ederek kuru sıcaklıkta pişirme yöntemidir. Pişirme
işleminin yapıldığı ortam, kömür ateşi veya tüpgaz vb. gibi yakıt kullanılan
mangaldır.
Örnek: Mangalda köfte, kanat, domates, biber vb.
Az veya çok yağ kullanılarak besinlerin kızartılmasıdır. Bu yöntemde pişirme aracı
yağ içeren ortamdır.
Örnek: Patates kızartması, köfte kızartması, biber kızartması vb.
Ağzı kapalı ve basınçlı tencere ortamında daha kısa sürede pişirmenin yapılmasıdır.
SORU 330: Bu soruda 13 yiyeceğin evde yapım durumu sorgulanacaktır. Sorunun
sorulmasındaki amaç, belirtilen geleneksel besin hazırlama yöntemlerinin uygulanma
durumunun saptanmasıdır. Her bir yiyeceğin hanede üretilme durumu tek tek sorgulanarak
üretilip “A”, üretilmediği “B” işaretlenecektir.
Soru 364S: Bu bölümün bitiş saatini ve dakikasını yazınız.
6.3.Kapak Sayfasına Dönüş
Hanehalkındaki herkes için istenen bilgileri alıp sorukağıdını tamamladıktan sonra (364S),
Hanehalkı Sorukağıdının kapak sayfasına dönüp ZİYARET/GÖRÜŞME BİLGİLERİ kısmına
ziyaretinizin sonucunu yazın. Bu kısımda yer alan 2 ve 3’ün altındaki alanlar, ilk ziyarette evde
bulamayıp, ziyaretinizi tekrarladığınız durumlarda doldurulacaktır. Unutmayın, bir hanehalkı ile
görüşmek için gerektiğinde üç ayrı ziyaret yapmalısınız.
SONUÇ KODLARI
Bir haneye yaptığınız son ziyaretin sonuçları, biri Hanehalkı Sorukağıdının kapak sayfasına ve
diğeri Ekipbaşı/Görüşmeci Çalışma Formunuzdaki uygun bölüme olmak üzere iki yere
kaydedilmelidir.
Hanehalkı ile görüşme yapabilmek için her türlü çabayı gösterip aynı haneye farklı zamanlarda 3
ziyaret yapsanız dahi, bazen görüşme yapmanız mümkün olmayabilir. Bu durumda, üçüncü
ziyaretinizin sonucunu yazmalısınız.
63
Aşağıda, çeşitli sonuç kodlarının tanımları verilmiştir:
•
01 SORUKAĞIDI DOLDURULDU: Hanehalkı sorukağıdını tamamladığınızda bu kodu
kullanınız.
•
02 ZİYARET SIRASINDA EVDE HANEHALKI YOK VEYA GÖRÜŞÜLEBİLECEK
NİTELİKTE KİMSE YOK: Gittiğiniz evde normalde yaşayanlar varsa, ancak o anda kimse
yoksa veya o anda sadece çocuklar varsa ya da evdeki kişi hasta, sağır ya da sizin
sorularınızı cevaplayabilecek bir kişi değilse (ve daha sonra cevaplayabilecek başka bir
hanehalkı üyesi bulunması mümkünse), ziyaretinizin sonucu olarak “02” kodunu
kaydediniz. Bir komşudan veya çocuklardan, konuşabileceğiniz birisinin ne zaman
döneceğini öğrenerek bir sonraki görüşme kısmına bu bilgiyi de yazınız.
•
03 HANEHALKININ TÜMÜ ARAŞTIRMA TARİHLERİNDE EVDE YOK: Evde hiç
kimseyi bulamadığınız ve komşuların, burada yaşayan insanların araştırma tarihinden sonra
döneceklerini belirttikleri durumlarda da “03” kodu kullanılır. Ancak komşuların yanılmış
olabileceklerini göz önüne alarak bu eve ziyaretlerinizi tekrarlamalısınız.
•
04 SONRAYA BIRAKILDI: Evde bulduğunuz uygun kimselerle herhangi bir nedenden
dolayı görüşme yapamıyorsanız, yeni bir ziyaret için randevu alarak ziyaretinizin sonucu
olarak “04” kodunu kaydedin. Eğer bu kodu verdikten sonra tekrar görüşmeye
gidemediğiniz durumlar ortaya çıkarsa veya 3. ziyaretinizde uygun kişiyi bulmanıza
rağmen görüşme yapmanız mümkün olmazsa, Görüşmeci Çalışma Formunun 5. sorusuna
son ziyaretin sonuç kodu olarak “04” kodunu kaydetmelisiniz.
•
05 REDDETTİ: İlk ziyaretinizde, hanehalkı üyeleri üzerinde bıraktığınız izlenim çok
önemlidir. Kendinizi tanıtınız ve araştırmanın amacını açıklayın. Gerekirse aldığınız
bilgilerin gizli kalacağını da söyleyin. Eğer, ilk konuştuğunuz hanehalkı üyesi, görüşmeye
istekli değilse, başka birisiyle (örneğin hanehalkı reisi ile) görüşmek istediğinizi söyleyin.
Daha uygun olacaksa başka zaman da gelebileceğinizi bildirin. Eğer, hala görüşmek
istemiyorsa, kod ”05”i kaydediniz ve durumu ekip başına rapor edin. Ekip başı, eve başka
bir görüşmeciyi yollayabilir veya Hanehalkı Sorukağıdının yapılabilmesi için başka yollara
başvurabilir.
•
06 KONUTTA, ADRESTE YAŞAYAN YOK/ADRES KONUT DEĞİL: Bazen, size
verilen numaradaki yapının boş olduğunu yani içinde hiç eşya olmadığını ve kimsenin
yaşamadığını öğrenebilirsiniz. Bu durum, bizim "ev boş" dediğimiz durumdur ve “06”
kodunu işaretlemeniz gerekmektedir. Size verilen listede konut olarak gözüken adresin bir
işyerine ait olduğunu farkederseniz yine bu kodu vermeniz gereklidir.
•
07 KONUT YIKILMIŞ: Eğer, size verilen adresteki yapı yanmış veya yıkılmış ya da içinde
yaşanmayacak duruma gelmiş ise “07” kodunu kaydedin.
•
08 KONUT BULUNAMADI: Etraftaki insanlara bu adresi ya da sizin elinizdeki listeye
göre bu evde oturduğu gözüken hanehalkı reisinin ismini söyleyerek onu tanıyıp
tanımadıklarını iyice öğreniniz. Herşeye rağmen, adresin neresi olduğunu öğrenemezseniz,
64
ziyaretinizin sonucu olarak “08” kodunu kaydedin. Listeleme ekiplerinin yaptığı çalışma
çok yakın zamanda tamamlanmış olacağından böyle bir durumla karşılaşılması ve bu
kodun verilmesi de küçük bir olasılıktır.
•
09 GÖRÜŞME YARIDA KALDI: Herhangi bir nedenle görüşmeyi yarıda bırakmanız
gerekirse bu kodu kullanın. Bu durumda görüşmeye devam etmek için uygun zamanı
mutlaka kapak sayfasına yazın.
•
96 DİĞER: Bazı durumlarda, hanehalkı ile görüşemezseniz ve görüşememenizin nedeni de
yukarıda açıklanan kategorilere girmiyorsa bu kodu verip açıklamasını yazmalısınız.
"Diğer" kategorisine giren örnekler genellikle tüm hanehalkından hiçbiri ile görüşme
yapılamadığı durumlardır. Örneğin, bir hastalık nedeniyle hanehalkından birisi bile sizinle
görüşemeyecek durumdaysa, hanehalkından hiçkimse sizin veya ekip arkadaşlarınızın
dilini konuşmuyorsa, evde yakın geçmişte bir ölüm olduysa ve sorukağıdı uygulamak için
uygun bir ortam yoksa vs.
SON ZİYARET
Bir haneye son ziyaretinizi tamamladığınızda, SON ZİYARET kısmındaki kutuları
doldurmalısınız. Hanehalkı görüşmesini tamamladığınız tarih, GÜN ve AY kutularına yazılmalıdır.
Günü, GÜN kutusuna yazın. Mart ayında gerçekleştirilen bir görüşme için AY kutusuna “03”;
Mayıs ayında gerçekleştirilen bir görüşme için “05” vs. yazmalısınız. Örneğin, Mart ayının ilk
günü yapılan bir görüşme için, GÜN 01, AY 03 olarak kaydedilmelidir. Size eğitim sonunda
verilecek olan görüşmeci numarasını GÖRÜŞMECİ ADI SOYADI olarak ayrılan kutulara yazın.
Tamamlanmış bir görüşme için, SONUÇ kutusuna “01”i kaydedin. TOPLAM ZİYARET SAYISI
kutusuna ise, Hanehalkı görüşmesini tamamlamak için o eve kaç ziyaret yapılmışsa toplamını
yazın.
Hanehalkı Listesinden sonra doldurulan Kişi Sayıları bölümündeki bilgiler ayrıca, Görüşmeci
Çalışma Formunuza da kaydedilmelidir.
HANEHALKI LİSTESİNDE TOPLAM KİŞİ SAYISI
Bu bölüme hanehalkı listesindeki toplam kişi sayısını (soru 2’de listelenenlerin toplamı) yazın.
KAPAK SAYFASININ SONU
Kapak sayfasının alt kısmına, ekip başı ve saha kontrolörü kendi kodlarını yazmalıdır. Ekip başının
yazacağı tarih, sorukağıdını görüşmeciden teslim aldığı en son günün tarihidir, alan kontrolörünün
yazacağı tarih ise sorukağıdını denetlediği tarihtir. Veri girişçi kısmı, daha sonra merkezde
doldurulacaktır.
65
GÖRÜŞÜLECEK KİŞİLER İÇİN KİŞİ SORUKAĞITLARININ, FİZİK MUAYENE
SORUKAĞITLARININ VE BİREY LABORATUVAR NUMUNE FORMLARININ HAZIRLANMASI
Hanehalkı Sorukağıdını doldurmayı tamamladıktan hemen sonra sırasıyla yapmanız gereken
işlemler bulunmaktadır:
1. Kişi Sorukağıdının uygulanacağı kişiler için uygun Kişi Sorukağıdının kapak sayfasına
HANEHALKI ADRES BİLGİLERİNİ ve görüşülecek KİŞİYE AİT TANIMLAYICI
BİLGİLERİ (SEÇİLEN KİŞİ ADI-SOYADI ve SEÇİLEN KİŞİNİN HANE SATIR NO)
yazın. (SEÇİLEN KİŞİNİN HANE SATIR NO’su Hanehalkı Sorukağıdı-Hane Satır No,
Soru 1’dedir).
2. Görüşülecek her kişi için Fizik Muayene yapılması gerekmektedir. Diğer bir deyişle, Kişi
Sorukağıdı doldurulan her bir kişi için bir tane de Fizik Muayene Sorukağıdının
doldurulması gerekecektir. Bu soru kağıdı, Fizik Muayene sırasında Hekim tarafından
doldurulacaktır. Dolayısıyla Fizik Muayene Sorukağıdı üzerindeki hanehalkı adres bilgileri
ile kişi bilgilerinin, görüşme için seçtiğiniz kişinin Kişi Sorukağıdı üzerindeki bilgilerle
örtüşmelidir. Bu nedenle Kişi Sorukağıdı üzerindeki kapak bilgilerini doldurduktan hemen
sonra aynı bilgileri FİZİK MUAYENE SORUKAĞIDI üzerine de işleyin.
3. Görüşülen kişilerden 6 ve yukarı yaşlarda olanlardan kan ve idrar numuneleri alınacaktır.
Bu işlemler sırasında kullanılmak üzere Fizik Muayene Sorukağıdının 11. Sayfasında yer
alan BİREY LABORATUVAR NUMUNELERİ FORMU kullanılacaktır. Bu form
üzerinde de Kişi Sorukağıdı ve Fizik Muayene Sorukağıdı kapakları üzerinde
doldurduğunuz HANEHALKI ADRES BİLGİLERİ ile KİŞİYE AİT TANIMLAYICI
BİLGİLERİN (ADI-SOYADI, SEÇİLEN KİŞİNİN HANE SATIR NO, SEÇİLEN
KİŞİNİN YAŞI ve SEÇİLEN KİŞİNİN CİNSİYETİ) işlenmeleri gerekmektedir.
4. Kişi Sorukağıdı, Fizik Muayene Sorukağıdı ve Birey Laboratuvar Numunleri Formu
üzerine gerekli bilgileri yazdıktan sonra, Fizik Muayene Sorukağıdı’nın arkasında yer alan
barkod sayfasından aldığınız birer adet barkodu Fizik Muayene Sorukağıdı ve Birey
Laboratuvar Numunleri Formu üzerinde sağ üst köşede yer alan BARKOD yazılı kutuya
yapıştırınız.
Kişi görüşmesi gerçekleştirmek üzere belirlediğiniz kişiye kendisiyle görüşme yapmak istediğinizi
söyleyin. Eğer bu kişi 18 yaşından küçükse, kişinin ebeveyni veya bakımından sorumlu olduğu
kişiye çocuğunun beslenme ve sağlık durumuna ilişkin görüşme yapmak istediğinizi söyleyin. 0-5
Yaş, 6-11 Yaş ve 12 ve Yukarı Yaş grubunda ise 12-14 Yaş arasında olan çocuklar için kişi
görüşmelerini bu çocukların ebeveynleri veya bakımlarından sorumlu olan kişilerle
gerçekleştireceksiniz. Nitekim, 12 ve Yukarı Yaş Kişi Sorukağıdında 14 yaşında veya daha küçük
çocuklar için sorulacak sorular, bu soruları çocukların ebeveynlerine veya bakımlarından sorumlu
olan kişiye yöneltebileceğiniz şekilde de hazırlanmıştır.
Eğer görüşme için seçtiğiniz kişi şu anda görüşmek istemiyorsa, ne zaman görüşebileceğinizi
sorun, ve eğer mümkünse, bir randevu alarak, Kişi Sorukağıdının kapak sayfasında BİR
SONRAKİ ZİYARET kısmına kaydedin. Sonuç koduna SONRAYA BIRAKILDI “04” yazın.
66
7. Kişi Soru Kağıdı Bölümleri
7.1. Bölüm 1A: Görüşülen Kişiye Ait Temel Bilgiler
Bu bölümde cevaplayıcı ile ilgili bazı temel bilgiler toplanmaktadır.
SORU 100 (BAŞLANGIÇ SAATİ): Bu soruda Kişi Sorukağıdını doldurmaya başladığınız saat
yazılacaktır. Saat yazımında yuvarlama işlemi yapılmamalıdır.
SORU 100A (SEÇİLEN ÇOCUĞUN/KİŞİNİN CİNSİYETİ): Görüşme için seçilen çocuğun
(0-5 yaş ve 6-11 yaş) ya da kişinin (12 ve yukarı yaş için) cinsiyetini işaretleyin
SORU 100B (SEÇİLEN ÇOCUĞUN/KİŞİNİN BEDENSEL YA DA ZİHİNSEL ENGELİ):
Bedensel ve/veya zihinsel engeli olan bireylerin beslenmesi farklı özellikte olabilir. Bu soruyla
görüşme yapacağınız çocuk ya da kişinin bedensel ve/veya zihinsel bir engeli olup olmadığını
öğreneceğiz. 12 ve Yukarı Yaş Kişi Sorukağıdında eğer kişinin herhangi bir engeli yoksa
ENGELİ YOK “1” i işaretleyip 105’e geçin.
0-5- ve 6-11 Yaş Kişi Sorukağıtlarında ise bu soruya ilişkin işaretleme yaptıktan sonra 100C’ye
geçin.
SORU 100C (ÇOCUĞUN BAKIMINDAN SORUMLU KİŞİ SATIR NO): Bu soruda; 0-5
Yaş ve 6-11 Yaş Kişi Sorukağıtlarında hakkında görüşme yapacağınız çocuğun ebeveynin veya bu
çocuğun bakımından sorumlu olan kişinin Hanehalkı Sorukağıdında hanehalkı listesine yazılı olan
HANE SATIR NO’su yazılmalıdır.Eğer bu kişi görüşme yaptığınız hanede yaşamıyor ise kutulara
“00” yazın.
12 ve Yukarı Yaş Kişi Sorukağıdında ise herhangi bir engeli olan bireylerin bakımlarından sorumlu
olan kişinin hanehalkı listesinde yazılı olduğu hane satır numarasının yazılması gerekmektedir.
Benzer şekilde, eğer bu kişi görüşme yaptığınız hanede yaşamıyor ise kutulara “00” yazın.
SORU 100D (ÇOCUĞUN BAKIMINDAN SORUMLU KİŞİNİN CİNSİYETİ): Soru
100C’de hane satır nosunu yazdığınız kişinin cinsiyetini işaretleyin.
SORU 105: Soru 105 ve 106, çocuğun/kişinin doğum tarihinin ve yaşının alındığı sorulardır. Bu
sorular, Hanehalkı Sorukağıdındaki bilgilerden bağımsız olarak sorulmalıdır. Hanehalkı
Sorukağıdını doldururken, kadının yaşını kendisine sormuş olsanız bile, Kişi Sorukağıdını
uygularken bu bilgileri tekrar almalısınız.
Görüşülen kişiye “Bana ...... hangi ay ve yılda doğduğunuzu söyler misiniz?” şeklindeki
sorusunu okuyun. Kişinin doğduğu ayı iki hane olarak doldurun. Örneğin, Ocak “01” olarak
kaydedilecektir. Eğer size doğduğu ayı dini aylar olarak söylerse, örneğin "Ramazan" derse,
67
sorunun altındaki boşluğa yazın ve yılını sorun. Doğum ayını bilmeyenler için DOĞUM AYINI
BİLMİYOR “98”i daire içine alın. Eğer doğduğu yılı biliyorsa, kutulara 4 basamaklı olarak bu
yılı yazın, örneğin “1954”.
Doğum ayını bilmeyen görüşülen kişiler için hiç değilse doğum yılını mutlaka öğrenmeye
çalışın. Eğer cevaplayıcı size bu bilgiyi veremiyorsa, doğum tarihini öğrenebileceğiniz bir kimlik
veya nüfus cüzdanı istemeyin. Türkiye'de bu tür belgelerde yer alan tarih bilgileri bazen yanlış
olabilmektedir. Doğum tarihi almak gerçekten imkânsızsa, tahmin bile yapılamıyorsa ancak o
zaman 'DOĞUM YILINI BİLMİYOR' olarak '9998'i işaretleyebilirsiniz.
SORU 106: Kişinin yaşı, bitirilmiş yıl olarak alınmalıdır, yani son doğum günündeki yaşı
önemlidir. Kişi için mutlaka bir yaş kaydetmek zorundasınız ve cevaplayıcıdan aldığınız bilgilere
göre bunu dört şekilde yapabilirsiniz :
a)
Kişi bitirilmiş yaşını biliyordur. Bu durumda söylenen yaşı ayrılan yere yazın.
b)
Kişi bitirilmiş yaşını bilmiyor, fakat doğum yılını kesin olarak biliyordur (105'te doğum yılı
verilmiştir). Eğer kişi kaç yaşında olduğunu bilmiyorsa, ancak doğum yılını söylerse yaşını
sol sayfadaki YAŞ-DOĞUM TARİHİ TUTARLILIK TABLOSU’nu kullanarak
hesaplayabilirsiniz. Tutarlılık işlemine ilişkin ileride daha ayrıntılı bilgi verilecektir.
Aşağıda bir örnek verilmektedir:
Örneğin Nisan 2010’da yapılan bir görüşme sırasında kadın 1972 yılının Şubat ayında
doğduğunu söylüyorsa yapılması gereken tutarlılık kontrolu şu biçimde olmalıdır:
Yaş-Doğum Yıl Tablosu’na göre 1972 doğumlu bir kadın araştırma tarihinde 37 ya da 38
yaşında olabilir. Söz konusu kadın 2010 yılında doğum gününü kutladığı için tablonun
“Doğum gününü kutladı” sütununa denk gelen yaş (38) kadının yaşı olarak kabul
edilecektir.
Araştırma tarihinden önce doğum gününü kutlayan bu kadın için 2010-1972=38 işlemi
yapılarak da kadının yaşı bulunabilir.
Aynı tarihte, Nisan 2010’da yapılan görüşmede eğer 1972 yılının Kasım ayında doğan bir
kadın ile görüşülüyor ise: Görüşme yapılan kadın Kasım ayında, yani görüşmenin yapıldığı
aydan sonraki bir ayda doğduğu için Yaş-Doğum Yıl Tablosu’nda “Doğum gününü
kutlamadı” sütununda 1972 yılını bulun. Bu kadın 37 yaşındadır.
TBSA - 2010’da bütün doğum tarihi bilgileri ay ve yıl olarak alınmaktadır. Ancak
cevaplayıcı görüşme yaptığımız ayda doğmuş ise doğum günü bilgisi de önem
taşımaktadır. Böyle durumlarda cevaplayıcı doğum günü bilgisi verirse doğum gününü
kutlayıp kutlamadığını göz önüne alarak tablonun ilgili sütunundan yaşını tespit edin. Eğer
görüşme cevaplayıcının doğduğu ayda yapılıyor ve cevaplayıcı doğum gününü bilmiyorsa
doğum gününü kutladığını kabul edin. Kişi doğum gününü ve ayını bilmiyorsa bu tarihin
araştırma tarihinden önce olup olmadığını irdeleyin. Eğer hiçbir bilgi elde edemezseniz
tutarlılık kontrolü için araştırma yılından doğduğu yılı çıkartmanız yeterli olur.
68
d)
Kişi yaşını ve doğum yılını bilmiyordur.
Eğer kişi yaşını bilmiyorsa ve doğum yılını da söyleyememişse, yaşı tahmin edebilmek için
irdeleyin. Yaş için irdeleme zaman alıcı, genellikle yorucu ve sıkıcıdır, ancak en doğru
bilgiyi almak için uğraşmalısınız. Yaşı irdelemenin birkaç yolu vardır:
Örneğin, evlenmiş bir cevaplayıcıya evlendiğinde veya ilk çocuğunu doğurduğunda kaç
yaşında olduğunu sorun ve sonra da kaç yıl önce evlendiğini ya da ilk çocuğunu kaç yıl
önce doğurduğunu sorarak bulmaya çalışın. Örneğin, ilk çocuğunu doğurduğunda 19
yaşında olduğunu söylüyorsa ve bu çocuk şimdi 12 yaşında ise, kadın da büyük olasılıkla
30-32 yaşları arasındadır.
Kişinin yaşını, yaşından daha emin olduğunuz bir başka hanehalkı üyesi ile karşılaştırarak
da bulabilirsiniz.
Sizin tarihini bildiğiniz önemli bir olay sırasında (savaş, sel, deprem, politik rejimlerdeki
değişiklik gibi) kadının kaç yaşında olduğunu bulmaya çalışın ve o olaydan beri geçen
yılları, o zamanki yaşına ekleyin.
e)
Yaşını bilmiyor ve irdelemenin yararı olmadı.
Cevaplayıcının yaşını bulmada irdelemenin bir yararı olmadı ise, yaşını tahmin etmeniz
gerekir, ancak bunun yaş bulmada uygulanacak en son ve hiç istemediğimiz bir çare
olduğunu unutmayın.
Unutmayın, Soru 106'ya ve 0-5 Yaş Sorukağıdında Soru 107B’ye MUTLAKA bir yaş
yazmalısınız.
DOĞUM TARİHİ VE YAŞ İÇİN TUTARLILIK KONTROLÜ
Bildirilen doğum tarihi (Soru 105) ile bildirilen yaşın (Soru 106) tutarlı olup olmadığını kontrol
edin. Kadının yaşı ile doğum yılının toplamının, son doğum gününün kutlandığı yıla eşit olması
gerekir. Bu iki bilginin gerçekten tutarlı olup olmadığını aritmetik işlem veya tablo yöntemi ile
kontrol etmemiz gerekir. Her iki yöntemi de kullanabilirsiniz, ancak bu kontrolü hem soru 105 hem
de 106'yı sorduktan sonra yapmalısınız. Soru 105'de aldığınız bilgilere göre iki yöntemden birini
seçeceksiniz. Hesaplamalar için sayfa kenarlarını kullanabilirsiniz.
I. Aritmetik İşlem:
1a.
SORU 105'TE HEM DOĞUM AYI, HEM DE YILI KAYDEDİLMİŞ
Eğer kişinin doğduğu ay, görüşme yapılan aydan önce ise (yani bu yıl içinde doğum
gününü geçirmiş ise), o zaman kişinin yaşı ile doğduğu yılın toplamı görüşme yapılan yıla
eşit olmalıdır. Eğer doğduğu ay, görüşmenin yapıldığı aydan daha sonra ise (görüşme
yapılan yıl içinde doğum gününü henüz geçirmemişse), o zaman kişinin yaşı ile doğduğu
yılın toplamı görüşme yılından bir eksik (2010’da yapılan görüşmeler için 2009) olmalıdır.
Eğer doğum ayı ile görüşme ayı eşitse, o zaman, toplamların ikisi de doğru olarak kabul
edilir. Eğer toplam doğru değilse, size verilen doğum tarihi ve yaş bilgilerinden en az biri
yanlış demektir. Tutarsızlık durumunda 105 ve 106’da alınan bilgiler ısrarlı bir şekilde
69
irdelenerek doğru bilgilere ulaşılmalı ve daha önce yazılan yanlış bilgiler düzeltilmelidir.
Yaş ve doğum yılı toplamını olması gereken rakamdan sadece bir farklı bulmanız durumda
hem verilen yaşın, hem de doğum yılının doğru olması, buna karşılık doğum ayının yanlış
olması olasılığı da vardır.
ÖRNEK : Eğer kişi Şubat 1960'ta doğduğunu söylüyorsa, 50 yaşında olduğunu beyan
etmişse ve siz kişiyle Mart 2010'da görüşüyor iseniz, yapacağınız aritmetik işlem 1960 ile
50'yi toplamaktır. Toplamın 2010 olması gerekir, çünkü doğum ayı (Şubat), görüşme
ayından (Mart) önce gelmektedir. Eğer görüşmeyi yine Mart 2010’da yapıyorsanız, Kasım
1972'de doğan ve 37 yaşında olduğunu söyleyen bir kadın için ise toplamın 2009'a eşit
olması gerekir, çünkü doğum ayı (Kasım), görüşme ayından (Mart) sonradır.
1b.
SORU 105'TE SADECE DOĞUM YILI KAYDEDİLMİŞ
Bu durumda yapmanız gereken aritmetik işlem, size beyan edilen doğum yılı ile yaşı
toplamaktır. Bu toplamın 2010 olması gereklidir. Örneğin Mart 2010’da yaptığınız bir
görüşmede 1973'te doğduğunu söyleyen bir kadın 37 yaşında olduğunu söylerse tutarlı bir
cevap vermiş olur (1973+37=2010).
2.
TUTARSIZ CEVAPLARIN DÜZELTİLMESİ
Yaş+doğum yılı olması gerektiği gibi çıkmıyorsa, doğru bilgi almak için irdeleme yapın.
Eğer toplam, 2010 edeceği yerde 2009 ediyorsa irdeleme sonucunda ya doğum yılına ya da
yaşa 1 yıl eklemek gerekir. Eğer toplam, 2010 etmesi gerektiği halde 2012 ediyorsa ya yaş
ya da doğum yılından ikişer yıl, ya da her ikisinden birden birer yıl çıkartmak gerekir. Size
verilmiş yaş ve doğum tarihi bilgilerinin ikisinin birden hatalı olabileceğini de
unutmamalısınız.
Belirli bir tutarsızlık saptadıktan sonra irdeleme yaparken, kesinlikle hiçbir ön yargınızın
olmaması gerekir. Size verilen yaş bilgisinin doğum tarihi bilgisinden daha güvenilir tipte
bir bilgi olduğunu, ya da bunun tam tersini varsayarak irdelemeye başlamanız son derece
yanlıştır. Tutarsızlık saptandığı anda, hem soru 105'te hem de soru 106'da verilmiş cevaplar
kuşkulu demektir. Türkiye'de bazı kişilerin yaşlarını doğum tarihlerinden daha iyi bilip
akılda tuttukları, bazı kişilerin ise doğum tarihlerini yaşlarından daha iyi bildikleri çeşitli
araştırmalarla saptanmıştır. Her iki türde kişiyle görüşme olasılığınız olduğuna göre, hangi
tür bilginin daha güvenilir olabileceği konusunda herhangi bir ön yargınızın olmaması, yaş
ve doğum tarihi bilgilerine eşit derecede kuşkuyla yaklaşmanız ve irdeleme yapmanız
gerekir.
70
II.Tablo yöntemi:
1a.
SORU 105'TE HEM DOĞUM AYI, HEM DE YILI KAYDEDİLMİŞ
Soru106'da kaydedilen yaşa denk düşen satıra gidin. Eğer doğum ayı görüşme tarihinden
önce ise (yani kişi doğum gününü geçirmiş ise) sağ sütundaki doğum yılına bakın ve
soru105'te kaydettiğiniz doğum yılı ile karşılaştırın. Eğer doğum ayı görüşme tarihinden
sonra ise (yani kişi henüz doğum gününü geçirmemişse) sol sütunu kullanın. İlgili
sütundaki rakam cevaplayıcının doğum yılına denk düşmelidir. Eğer denk düşmüyorsa soru
105 ve 106'da kaydettiğiniz bilgilerde bir hata var demektir ve irdeleme yapmanız gerekir.
1b.
SORU 105'TE SADECE DOĞUM YILI KAYDEDİLMİŞ
Soru106'da kaydedilen yaşa denk düşen satıra gidin. Sağ veya sol sütundaki doğum
yıllarından bir tanesi soru105'te kaydedilen doğum yılına denk düşmelidir. Eğer denk
düşmüyorsa soru 105 ve 106'da kaydettiğiniz bilgilerde bir hata var demektir ve irdeleme
yapmanız gerekir.
TUTARSIZ CEVAPLARIN DÜZELTİLMESİ
Soru105'te kaydedilen doğum yılı tablodaki değere denk düşmüyorsa, hatayı düzeltmek
için hem yaş bilgisini hem de doğum tarihi bilgisini tekrar irdeleyin. Unutmayın ki
kaydedilen yaş ve doğum tarihi bilgilerinin her ikisi birden hatalı olabililir. Doğum tarihi ile
beyan edilen yaşın birbirini tutmaması durumunda kaydedilen doğum tarihinin doğru, yaş
bilgisinin ise yanlış olduğunu farz etmeyin.
2.
SORU 107 ve 107B: Soru 107, BİR YAŞINDAN DAHA KÜÇÜK ve BİR VE YUKARI YAŞ
çocukları ayırmak için kullanılan bir süzgeçtir. Eğer çocuk bir yaşından daha küçük ise Soru
107B’yi soracak şekilde işaretleme yapınız. Eğer çocuk bir ve yukarı yaşta ise Soru 112’ye
geçiniz.
Soru 107B’de hakkında görüşme yaptığınız bir yaşından daha küçük olan çocuğun görüşme
yaptığınız tarihte tam olarak kaç aylık olduğunu sorunuz. Aldığınız bilgiyi AY olarak sağdaki
kutulara kodlayınız. Bu soruya verilen yanıt ile ilgili olarak tutarlılık kontrolü yapmak için Soru
105’te verilen DOĞDUĞU AY bilgisini kullanabilirsiniz. Çocuğun doğduğu tarihten (aydan)
itibaren görüşme yaptığınız tarihe kadar kaç ay geçtiğini hesaplayınız. Görüşme yaptığınız ayı
bitirilmiş ay olarak kabul etmeyiniz. Örneğin, 2010’un 5. ayında (Mayıs) yaptığınız bir
görüşmede 2009’un 11. ayında (Kasım) doğmuş olan bir bebek için bitirilmiş yaş olarak “06”
yazmalısınız. Görüşme yaptığınız ay içinde doğmuş bebekler için de “00” kodlayınız.
Kişi Sorukağıdında BÖLÜM 2A. BESİN DESTEKLERİ Bölümüne geçmeden önce önemli bir
kontrol daha vardır. Kişinin beyan ettiği veya saptadığınız yaşının doldurmakta olduğunuz
sorukağıdı ile tutarlılığını kontrol etmelisiniz. Örneğin 0-5 yaş aralığındaki bir çocuk için açıp
doldurmaya başladığınız soru kağıdında çocuğun esasında 6 yaşında olduğunu öğrenir veya
saptarsanız, doldurmakta olduğunuz sorukağıdınız kapatmalı ve bu çocuk için yeni bir 6-11 Yaş
Sorukağıdı açmalısınız.
71
YAŞ – DOĞUM YILI TABLOSU
DOĞUM YILI
YAŞ
2010'DA
DOĞUM
GÜNÜNÜ
KUTLAMADI
DOĞUM YILI
2010'DA
DOĞUM
GÜNÜNÜ
KUTLADI
YAŞ
2010'DA
DOĞUM
GÜNÜNÜ
KUTLAMADI
BİLMİYOR
2010'DA DOĞUM
GÜNÜNÜ
KUTLADI
BİLMİYOR
0
1
2
3
4
2009
2008
2007
2006
2005
-2009
2008
2007
2006
50
51
52
53
54
1959
1958
1957
1956
1955
1960
1959
1958
1957
1956
5
6
7
8
9
2004
2003
2002
2001
2000
2005
2004
2003
2002
2001
55
56
57
58
59
1954
1953
1952
1951
1950
1955
1954
1953
1952
1951
10
11
12
13
14
1999
1998
1997
1996
1995
2000
1999
1998
1997
1996
60
61
62
63
64
1949
1948
1947
1946
1945
1950
1949
1948
1947
1946
15
16
17
18
19
1994
1993
1992
1991
1990
1995
1994
1993
1992
1991
65
66
67
68
69
1944
1943
1942
1941
1940
1945
1944
1943
1942
1941
20
21
22
23
24
1989
1988
1987
1986
1985
1990
1989
1988
1987
1986
70
71
72
73
74
1939
1938
1937
1936
1935
1940
1939
1938
1937
1936
25
26
27
28
29
1984
1983
1982
1981
1980
1985
1984
1983
1982
1981
75
76
77
78
79
1934
1933
1932
1931
1930
1935
1934
1933
1932
1931
30
31
32
33
34
1979
1978
1977
1976
1975
1980
1979
1978
1977
1976
80
81
82
83
84
1929
1928
1927
1926
1925
1930
1929
1928
1927
1926
35
36
37
38
39
1974
1973
1972
1971
1970
1975
1974
1973
1972
1971
85
86
87
88
89
1924
1923
1922
1921
1920
1925
1924
1923
1922
1921
40
41
42
43
44
1969
1968
1967
1966
1965
1970
1969
1968
1967
1966
90
91
92
93
94
1919
1918
1917
1916
1915
1920
1919
1918
1917
1916
45
46
47
48
49
1964
1963
1962
1961
1960
1965
1964
1963
1962
1961
72
7.2. Bölüm 1B: 0-5 Yaş Çocuk Beslenmesi
Bu bölümde, 0-5 yaş grubu çocuklarda, bebeklik döneminde anne sütü emme durumu, anne sütü
emmedi ise temel olarak ne ile beslendiği (Soru 112-125), 2 yaşından küçük çocuklarda; bunlara
ek (tamamlayıcı) olarak hangi besinlere ne zaman başlandığı (Soru 140A-140C)
sorgulanmaktadır.
Ayrıca, eğer “ÇOCUK 2 YAŞINDAN BÜYÜK” ise “FİZİKSEL AKTİVİTE” (Bkz. Bölüm 3:
Fiziksel Aktivite-Soru 370) ve “GÜNLÜK BESİN TÜKETİM DURUMU” (Bkz. Bölüm 7: 24
Saatlik Geriye Dönük Besin Tüketim Formu-Soru 761) sorgulanmaktadır. Bu bölümde yer alan
sorular ÇOCUĞUN ANNESİNE veya ÇOCUĞUN BAKIMINDAN SORUMLU KİŞİYE
SORULMALIDIR.
SORU 112: ........”hiç anne sütü emdi mi”? Sorusuna verilen yanıt EVET ise “1”i işaretleyip
Soru 112B’ye, HAYIR (HİÇ EMMEDİ) ise “2”yi işaretleyip Soru 123’e geçiniz (Eğer çocuğu
süt anne emzirdi ise EVET kabul ederek işaretleyiniz ve uyarılar doğrultusunda devam ediniz).
SORU 112B: ….. “halen anne sütü emiyor mu”? Sorusuna verilen yanıt EVET ise “1”i, HAYIR
ise “2”yi işaretleyip Soru 113’e geçiniz.
SORU 113: ……. “ilk olarak doğumdan ne kadar süre sonra anne sütü emdi”? sorusuna verilen
yanıta göre 2, 3, 4, veya 8’i işaretleyip Soru 114’e geçiniz.
SORU 114: …. ‘ye “doğumdan sonraki ilk 3 gün içinde anne sütü dışında herhangi bir yiyecek
ve içecek verildi mi”? Sorusuna verilen yanıt HAYIR ise “2”yi işaretleyip Soru 115’e geçiniz,
EVET ise “1”i işaretleyip Soru 114A’ya devam ediniz.
SORU 114A: Eğer Soru 114’e EVET yanıtı verildi ise, verilen besinleri sorgulayınız. Bu
bölümde, gerekiyorsa birden fazla seçenek işaretlenebilir. Verilen seçeneklerde “uygun olanı
bulamıyor iseniz” DİĞER …bölümüne açık olarak yazınız. Bu soruya yanıt alamadı iseniz 98’i
işaretleyerek Soru 115 (süzgeç)’e geçiniz.
SORU 115 (süzgeç): Soru 112B’ye bakınız. Çocuk HALEN ANNE SÜTÜ EMİYOR ise Soru
119’a geçiniz, HALEN ANNE SÜTÜ EMMİYOR ise Soru 120’ye geçiniz.
SORU 119:…… “halen sadece (tek başına) anne sütü emiyor mu”? Sorusuna verilen yanıt
EVET ise “1”i işaretleyiniz ve Soru 248’e, verilen yanıt HAYIR ise “2”yi işaretleyip Soru
119A’ya geçiniz.
SORU 119A: ……”kaç ay sadece (tek başına) anne sütü emdi”? Sorusuna verilen yanıtı “AY”
olarak iki haneli olacak şekilde kaydediniz (Örnek: 03, 07, 10, 15, 18, 22 vb). Bu soruya YANIT
ALINAMADI ise BİLMİYOR olarak “98”i işaretleyiniz ve Soru 130’a geçiniz.
“SORU 120, 120A ve 121; ANNE SÜTÜ EMMİŞ, FAKAT ARAŞTIRMA SIRASINDA HALEN
ANNE SÜTÜ EMMEYEN” çocuklar için geçerlidir.
SORU 120: Çocuğun “Anne sütünü toplam olarak ne kadar süre emdi”ği öğrenilmelidir ve BİR
AYDAN AZ ise “GÜN”, 12 AYDAN AZ ise “AY”, 12 AY VE DAHA FAZLA ise “YIL”
olarak ilgili kutulara kaydediniz. Eğer yanıt BİLMİYOR ise “998”i işaretleyiniz.
73
SORU 120A (süzgeç): ANNE SÜTÜNÜ TOPLAM OLARAK 6 AYDAN DAHA AZ EMDİ ise
Soru 121’e geçiniz. ANNE SÜTÜNÜ 6 AY VE DAHA FAZLA SÜRE EMDİ ise Soru 130’a
geçiniz.
SORU 121. Anne sütünü neden 6 aydan önce bıraktığını sorgulayınız ve uygun seçeneği
işaretleyiniz. Verilen seçeneklerde UYGUN YANIT BULUNAMADI ise DİĞER seçeneğini
işaretleyerek yanıtı yazınız, NEDENİ BİLİNMİYOR ise “98”i işaretleyiniz.
DİKKAT: SORU 123, 124 VE 125 SADECE; ANNE SÜTÜNÜ HİÇ EMMEYEN ÇOCUKLAR
İÇİN SORULMALIDIR.
SORU 123:…… “neden anne sütü emmedi”? Sorusuna en uygun yanıtı işaretleyiniz. Verilen
seçeneklerde UYGUN YANIT BULUNAMADI ise DİĞER seçeneğini işaretleyerek yanıtı
yazınız, NEDENİ BİLİNMİYOR ise “98”i işaretleyiniz ve Soru 124’e geçiniz.
SORU 124: “Doğumdan sonraki ilk 3 gün içinde ne verildi”ğini sorgulayınız ve işaretleyiniz.
Bu soruya birden fazla seçenek işaretlenebilir. DİĞER seçeneği seçildi ise BELİRTİN ve
“U”yu işaretleyiniz. Eğer yanıt BİLMİYOR ise “98”i işaretleyiniz. Soru 125’e geçiniz.
SORU 125: Çocuğun “anne sütü yerine, temel besin olarak ne ile beslendiği”ni sorgulayınız. Bu
soruda birden fazla seçenek işaretlenebilir. DİĞER seçeneği seçildi ise BELİRTİN ve “U”yu
işaretleyiniz. Eğer yanıt BİLMİYOR ise “98”i işaretleyiniz. Soru 130 ile devam ediniz.
SORU 130 (Süzgeç): Soru 106’ya bakınız. Eğer çocuk İKİ ve YUKARI YAŞta ise Soru 248’e
(Bölüm 2: Besin Destekleri) geçiniz. Eğer çocuk İKİ YAŞINDAN KÜÇÜK ise Soru 140A,
140B ve 140C ile devam ediniz.
SORU 140A, 140B ve 140C: Çocuğa anne sütü dışında aşağıda belirtilen besinlerin her birinin
verilip verilmediğini sorgulayınız. Sorgulanan besinlerden herhangi birisi VERİLMEDİ ise “0”ı,
eğer VERİLDİ ise “1”i işaretleyiniz ve “ilk defa kaç aylıkken verildiğini” sorgulayınız ve ilgili
kutuya iki haneli olacak şekilde “AY” olarak kaydediniz (Ör: 02, 07, 10, 14, 20 vb). Eğer besinin
ilk verildiği yaş 1 AYLIKTAN KÜÇÜK ise ilgili kutuya “00” yazınız.
DİKKAT: Eğer cevaplayıcı sorulan besinin verilip verilmediğini veya verildi ise ilk defa hangi
tarihte verildiğini bilmiyor/hatırlamıyor ise bu soruda herhangi bir işaretleme yapmadan, besinin
karşısındaki ilgili kutuya “98” yazınız
Aşağıda sıralanmış besinleri teker teker sorunuz.
SORU 140A: EK (TAMAMLAYICI) BESİNLER
İnek sütü
Yoğurt
Peynir
Hazır meyveli çocuk yoğurdu/taze peynir: Piyasada çeşitli türde çocuklar için üretilmiş, küçük
plastik ambalajlarda paketlenmiş yoğurt veya peynir niteliğinde çeşitli ürünler kastedilmektedir.
74
Hazır kutu/paket mama (bebek/devam formülü): Piyasada (eczane veya marketlerde satılan)
çeşitli firmaların, bebeğin ayına göre farklı içerikte formüle edilmiş ve uygun miktarda sadece
kaynamış, ılıtılmış su içine karıştırılarak hazırlanan toz mamalar bulunmaktadır. Genelde bebek
adapte/yarı adapte veya devam formulü adıyla anılmaktadır ve biberon ile de verilebilen
ürünlerdir.
Hazır kaşık mama (toz/kavanoz): Piyasada (eczane veya marketlerde satılan) çeşitli firmaların,
su veya süt ile karıştırılarak, daha koyu kıvamlı hazırlanan (ballı, tahıllı, sebzeli, meyveli vb)
kaşık mamaları veya küçük kavanozlarda tek kullanımlık ve bir hazırlama gerektirmeden hemen
kullanılabilen (sebze/meyve veya sebzeli-tahıllı püreler) kaşık mamaları kastedilmektedir.
Kırmızı et: Kıyma, kuşbaşı vb.
Et ürünleri (salam, sosis, sucuk vb.)
Tavuk, hindi
Balık
Yumurta sarısı: İlk verildiğinde; yumurta haşlanıp “yumurta sarısı” ayrılarak küçük
miktarlarda verilmeye başlandı ise kaydediniz.
Yumurta beyazı: İlk verildiğinde; yumurta haşlanıp “yumurta beyazı” ayrılarak küçük
miktarlarda verilmeye başlandı ise kaydediniz.
Tam yumurta: Yumurtanın sarısı ve beyazı ayrılmaksızın karışık olarak verilmesi
kastedilmektedir.
Kuru baklagiller (nohut, mercimek vb)
Yağlı tohum (ceviz, fındık vb)
Ekmek
SORU 140B: EK (TAMAMLAYICI) BESİNLER (Soru 140A’dan devam)
Bisküvi
Sütle hazırlanmış muhallebi: Süt ile pişirilmiş, şeker/bal/pekmez vb ile tatlandırılmış mamaları
tanımlamaktadır.
Sütsüz hazırlanmış muhallebi: Su ile pişirilmiş, şeker/bal/pekmez vb ile tatlandırılmış
mamaları tanımlamaktadır.
Makarna, erişte, pilav
Tahıl çorbası: Çeşitli tahıl unları, irmik, şehriye, pirinç, bulgur vb ile içerisine
yoğurt/süt/sebze/mercimek vb eklenmeden sade su/tavuk-kemik suları ile veya az miktarda
salça/domates eklenerek pişirilmiş çorbaları tanımlamaktadır.
75
Sebze çorbası: Bebek için özel olarak, çeşitli sebze karışımları (kabak/havuç/patates/ıspanak vb)
ile kevgirden geçirilerek (sadece suyu değil, sebze tanelerinin de ezilerek) veya elektrikli mutfak
aletleri ile iyice parçalanarak hazırlanmış çorbaları tanımlamaktadır.
Yoğurt çorbası: Temel malzemesi yoğurt olan çorbalar kastedilmektedir
Tarhana çorbası
Mercimek çorbası
Hazır çorba: Piyasada, paketlenmiş, pişirilmeye hazır, toz karışımlar şeklinde satılan çorbaları
tanımlamaktadır.
Kahvaltılık tahıllar: Sade/kuru meyveli/ballı/çikolatalı/kakaolu vb. çeşitli karışımlar şeklinde
paketlenmiş olarak satılan, sade olarak veya süt/yoğurt içerisine eklenerek tüketilen ürünleri
tanımlamaktadır.
Taze sebze püresi: Çiğ ve sade olarak (domates gibi) veya az suda haşlandıktan sonra (patates,
kabak, havuç, ıspanak vb) süt/yoğurt ile ezilerek, yağ eklenerek veya eklenmeden hazırlanmış
karışımları tanımlamaktadır.
Taze sebze suyu: Sebze pişirilmeden, çiğ olarak (havuç, domates gibi) katı meyve suyu çıkaran
makinalardan veya çiğ olarak rendelenip süzgeçten geçirilerek elde edilen suyu tanımlamaktadır
(burada kastedilen sebzenin haşlama suyu değildir)
Su: Bebeğe ilk aylarda, özellikle anne sütü emdiği dönemde gerekli olmadığı halde su içirilmiş
olabilir. İlk defa başlandığı ay sorgulanmalıdır.
Çay
Bitki çayı: Piyasada, bebek çay tozları (rezene, anason, papatya, nane vb) olarak satılan, sıcak
suya karıştırılarak tüketilen ürünler olabildiği gibi, kurutulmuş bitkinin kendisi veya tozu ev
koşullarında kaynatılarak da hazırlanmış bitki çayları kastedilmektedir.
Şekerli su
SORU 140C: EK (TAMAMLAYICI) BESİNLER (Soru 140B’den devam)
Yemek suyu
Gazlı içecekler (kola, gazoz, maden suyu, vb)
Reçel: Marmelat da bu grupta değerlendirilecektir.
Bal
Pekmez, pestil
Tereyağı
Kuyruk yağı/iç yağı
Margarin
76
Sıvı yağ: Tek başına veya yemeklerin içerisinde çocuğa verilen tüm sıvı yağlar (ayçiçek,
mısırözü, kanola, fındık, zeytinyağı vb.) kastedilmektedir.
SORU 142 (süzgeç): Soru 140A’ya bakınız. Bu seçenekler içerisinde HAZIR KUTU/PAKET
MAMA (BEBEK/DEVAM FORMULÜ) “VERİLMEDİ” ise ilgili kutuyu işaretleyerek Soru
248’e (Bölüm 2: Besin Destekleri) geçiniz. Eğer HAZIR KUTU/PAKET MAMA
(BEBEK/DEVAM FORMÜLÜ) “VERİLDİ” ise ilgili kutuyu işaretleyerek Soru 143 ile devam
ediniz.
SORU 143: “Kutu/paket mama (bebek/devam formulü) verilme nedenini” sorgulayınız. Bu
soruda birden fazla seçenek işaretlenebilir. Seçeneklerin dışında farklı bir neden söylenirse
DİĞER kısmına “U”yu işaretleyerek bu nedeni kısaca yazınız.
77
7.3. Bölüm 2A: Besin Destekleri
Besin desteği: Normal beslenmeyi desteklemek amacıyla kullanılan besin ögelerinin (vitamin,
mineral, protein, karbonhidrat, lif, yağ asidi, amino asit vb.) tek başına veya karışımlarının,
kapsül, tablet, pastil, tek kullanımlık toz paket, sıvı ampul, damlalıklı şişe ve diğer benzer sıvı
veya toz formlarda hazırlanarak, günlük alım dozu belirlenmiş ürünleri ifade eder.
7.3.1. 0-5 Yaş Kişi Soru Kağıdı
0-5 Yaş Kişi Soru Kağıdı’na ait olan Bölüm 2’deki BESİN DESTEKLERİ ile ilgili 248-248F
arasındaki sorularda D vitamini, 249-249F arasındaki sorularda demir, 252-252F arasındaki
sorularda multivitamin ve mineral, 253-253F arasındaki sorularda kalsiyum, 254-254F
arasındaki sorularda çinko, 255-255F arasındaki sorularda omega 3, 256-256F arasındaki
sorularda balık yağı kullanımları sorgulanmaktadır.
SORU 248-248F: D VİTAMİNİ DESTEĞİ
SORU 248: Görüşülen kişiye çocuğunun/bakımından sorumlu olduğu çocuğun “besin desteği
olarak hiç D vitamini kullanıp kullanmadığını” sorunuz. Cevap HAYIR ise “2”yi işaretleyiniz
ve Soru 249’a geçiniz. Eğer cevap EVET ise “1”i işaretleyiniz ve Soru 248A ile devam ediniz.
SORU 248A: Kullanılan “D vitamininin adını” sorunuz. Desteğin adını sağdaki ilgili alana
yazınız. Kullanılan desteğin kutusu var ise kutusunu görerek yazınız. Kullanılan besin desteğinin
ADINI BİLMİYOR VEYA HATIRLAMIYOR ise “8”i işaretleyiniz.
SORU 248B: Kullanılan D vitamininin “ilk olarak kaç yaşındayken verildiğini” sorunuz. Cevap
1 AYDAN AZ İSE “GÜN” olarak “1”i işaretleyiniz ve yanında bulunan kutuya iki haneli olarak
yazınız. Cevap 1 YILDAN AZ İSE “AY” olarak “2”yi işaretleyiniz ve yanında bulunan kutuya
iki haneli olarak kaydediniz. Cevap “YIL” ise “3”ü işaretleyiniz ve yanında bulunan kutuya iki
haneli olarak kaydediniz.
Kullanılan desteğin ilk olarak kaç yaşındayken verildiği bilinmiyor ise “998” kodunu
işaretleyiniz.
SORU 248C: Kişiye D vitaminini “kimin önerdiğini” sorunuz. Bu desteği HİÇ KİMSE
ÖNERMEDİ ise “A”yı, DOKTOR ÖNERDİ ise “B”yi, ECZACI ÖNERDİ ise “C”yi, AKRABA
ÖNERDİ ise “D”yi, ARKADAŞ ÖNERDİ ise “E”yi, MEDYADAN ÖĞRENDİ/DUYDU ise
“F”yi işaretleyiniz. Bunların dışında DİĞER bir seçenek söylendi ise ilgili alana yazınız ve
“U”yu işaretleyiniz.
SORU 248D: D vitamininin çocuk tarafından “halen kullanılıp kullanılmadığını” sorunuz.
Kişinin cevabı HAYIR ise “2”yi işaretleyerek Soru 249’a geçiniz. Kişinin cevabı EVET ise “1”i
işaretleyin ve Soru 248E ile devam ediniz.
SORU 248E: D vitamininin “ne kadar süredir kullanıldığını” sorunuz. Besin desteğini 1
HAFTADAN AZ bir süredir kullanıyor ise “1”i, 1 HAFTA İLE 1 AY ARASI süredir kullanıyor
ise “2”yi, 1-3 AY arası kullanıyor ise “3”ü, 4-6 AY arası kullanıyor ise “4”ü, 7-12 AY arası
78
kullanıyor ise “5”i, 1 YILDAN DAHA FAZLA süredir kullanıyor ise “6”yı, ne kadar süredir
kullandığını BİLMİYOR VEYA HATIRLAMIYOR ise “8”i işaretleyiniz.
SORU 248F: D vitaminini “bir haftada toplam ne kadar (damla, tatlı kaşığı/ölçek, adet/tablet)
kullandığını” sorunuz. D vitaminini 1 HAFTADAN DAHA AZ SÜREDİR KULLANIYOR ise 1
HAFTADA KULLANACAĞI TOPLAM MİKTARI sorunuz. Kişinin belirteceği ölçü biriminde
(damla, tatlı kaşığı/ölçek, adet/tablet) haftalık toplam sayıyı karşısındaki kutulara yazınız.
Eğer kişi ölçü birimini DAMLA olarak belirtirse “1”i işaretleyerek HAFTALIK TOPLAM
damla sayısını iki haneli olarak ilgili kutuya yazınız. Örneğin: 03 damla, 10 damla, 12 damla vb.
Çocuğa hergün 3 damla D vitamini veriliyor ise “haftalık toplam” miktarı (7 gün x 3 damla) 21
damla olarak kaydediniz.
Eğer ölçü birimi TATLI KAŞIĞI/ÖLÇEK (5 mL) olarak verilirse “2”yi işaretleyiniz ve
HAFTALIK TOPLAM miktarı yazınız. Örneğin; bir tatlı kaşığı veya 1 ölçek yaklaşık 5 mL,
yarım tatlı kaşığı veya yarım ölçek ise 2.5 mL’dir. Çocuğa hergün dörtte bir tatlı kaşığı/ölçek
veriliyor ise “haftalık toplam” (7 gün x 1.25 mL) 8.75 mL’yi 08.8 mL olarak yazınız. Bir haftada
verilen toplam miktar 2.5 mL ise, kutulara 02.5 olarak; 5 mL ise 05.0 ve 15 mL ise 15.0 olarak
yazınız.
Eğer kişi ölçü birimini ADET/TABLET olarak belirtirse “3”ü işaretleyiniz ve HAFTALIK
TOPLAM adet veya tablet sayısını iki haneli olarak ilgili kutuya yazınız. Örneğin; çocuğa
hergün 1 tablet veriliyor ise “haftalık toplam” (7 gün x 1 tablet) 07 tablet olarak yazınız.
Eğer kişi kullandığı veya kullanacağı besin desteğinin ölçüsünü bilmiyor ise “998”i işaretleyiniz.
DİKKAT: Tüm besin desteklerinin haftalık toplam miktarın hesaplamasını yaparken sayfa
altındaki boşlukları kullanınız, zihinden hesaplama yapmayınız. Örneğin: 7 gün x 1.25 mL= 8.75
mL gibi yaptığınız hesaplamayı açık olarak gösteriniz.
SORU 249-249F: DEMİR DESTEĞİ
(Bkz. SORU 248-248F: D vitamini desteğinde olduğu gibi sorgulayınız)
SORU 252-252F: MULTİVİTAMİN VE MİNERAL DESTEĞİ
SORU 253-253F: KALSİYUM DESTEĞİ
SORU 254-254F: ÇİNKO DESTEĞİ
SORU 255-255F: OMEGA 3
SORU 256-256F: BALIK YAĞI
79
7.3.2. 6-11 Yaş Kişi Sorukağıdı
6-11 Yaş Kişi Soru Kağıdı’na ait olan Bölüm 2’deki “BESİN DESTEKLERİ” ile ilgili 250250F arasındaki sorularda D vitamini, 251-251F arasındaki sorularda demir, 252-252F
arasındaki sorularda multivitamin ve mineral, 253-253F arasındaki sorularda kalsiyum, 254254F arasındaki sorularda çinko, 255-255F arasındaki sorularda omega 3, 256-256F arasındaki
sorularda balık yağı, 257-257F arasındaki sorularda folik asit/folat, 258-258F arasındaki
sorularda bunların dışında başka bir besin desteği kullanımları sorgulanmaktadır.
Soru 250 ve 250F arasında sorulan sorular görüşülen kişinin besin desteği olarak D vitamini
kullanımı ile ilgili bilgi almayı amaçlamaktadır.
SORU 250: Görüşülen kişiye “besin desteği olarak son 7 günde D vitamini kullanıp
kullanmadığını” sorunuz. Kişinin cevabı HAYIR ise “2”yi işaretleyiniz ve Soru 251’e geçiniz.
Kişinin cevabı EVET ise “1”i işaretleyiniz ve soru 250A ile devam ediniz.
SORU 250A: Kişiye “kullandığı D vitamininin adını” sorunuz. Desteğin adını sağdaki ilgili
alana yazınız. Kullanılan desteğin kutusu var ise kutusunu görerek yazınız.
SORU 250C: Kişiye D vitaminini “kimin önerdiğini” sorunuz. Bu desteği HİÇ KİMSE
ÖNERMEDİ ise “A”yı, DOKTOR ÖNERDİ ise “B”yi, ECZACI ÖNERDİ ise “C”yi, AKRABA
ÖNERDİ ise “D”yi, ARKADAŞ ÖNERDİ ise “E”yi, MEDYADAN ÖĞRENDİ/DUYDU ise
“F”yi işaretleyiniz. Bunların dışında DİĞER bir seçenek söylendi ise ilgili alana yazınız ve
“U”yu işaretleyiniz.
SORU 250E: Kişiye D vitaminini “bir haftada kullanılan toplam miktar” ın ne kadar (damla,
tatlı kaşığı/ölçek, adet/tablet) kullandığını veya kullanacağını” sorunuz. D vitaminini 1
HAFTADAN DAHA AZ SÜREDİR KULLANIYOR ise 1 HAFTADA KULLANACAĞI
TOPLAM MİKTARI sorunuz. Kişinin belirteceği ölçü biriminde (damla, tatlı kaşığı/ölçek,
adet/tablet) haftalık toplam sayıyı karşısındaki kutulara yazınız.
Eğer kişi ölçü birimini DAMLA olarak belirtirse “1”i işaretleyerek HAFTALIK
TOPLAM”damla sayısını iki haneli olarak ilgili kutuya yazınız. Örneğin: 03 damla, 10 damla,
12 damla vb. Eğer kişi hergün 3 damla D vitamini alıyor ise “haftalık toplam” (7 gün x 3 damla)
21 damla olarak kaydediniz.
Eğer ölçü birimi TATLI KAŞIĞI/ÖLÇEK olarak verilirse “2”yi işaretleyiniz ve HAFTALIK
TOPLAM miktarı yazınız. Örneğin; bir tatlı kaşığı veya 1 ölçek yaklaşık 5 mL, yarım tatlı kaşığı
veya yarım ölçek ise 2.5 mL’dir. Eğer verilen miktar 2.5 mL ise, kutulara 02.5 olarak yazınız.
Eğer 5 mL ise 05.0 ve 15 mL ise 15.0 olarak kaydediniz. Eğer hergün dörtte bir tatlı kaşığı/ölçek
alınıyor ise “haftalık toplam” (7 gün x 1.25 mL) 8.75 mL’yi 08.8 mL olarak yazınız.
Eğer kişi ölçü birimini ADET/TABLET olarak belirtirse “3”ü işaretleyiniz ve HAFTALIK
TOPLAM adet veya tablet sayısını iki haneli olarak ilgili kutuya yazınız. Eğer kişi hergün 1
tablet alıyor ise “haftalık toplam” (7 gün x 1 tablet) 07 tablet olarak yazınız.
Eğer kişi kullandığı veya kullanacağı besin desteğinin ölçüsünü BİLMİYOR ise “998” i
işaretleyiniz.
80
SORU 250F: Kişiye D vitaminini “ne kadar süredir kullandığını” sorunuz. Kişi besin desteğini 1
HAFTADAN AZ bir süredir kullanıyor ise “1”i, 1 HAFTA İLE 1 AY ARASI süredir kullanıyor
ise “2”yi, 1-3 AY arası kullanıyor ise “3”ü, 4-6 AY arası kullanıyor ise “4”ü, 7-12 AY arası
kullanıyor ise “5”i, 1 YILDAN DAHA FAZLA süredir kullanıyor ise “6”yı, ne kadar süredir
kullandığını BİLMİYOR VEYA HATIRLAMIYOR ise “8”i işaretleyiniz.
SORU 252-252F: MULTİVİTAMİN VE MİNERAL
SORU 253-253F: KALSİYUM
SORU 254-254F: ÇİNKO
SORU 255-255F: OMEGA 3
SORU 256-256F: BALIK YAĞI
SORU 257-257F: FOLİK ASİT/FOLAT
SORU 258-258F: BUNLARIN DIŞINDA BAŞKA BİR BESİN DESTEĞİ
7.2.3. 12 ve Yukarı Yaş Kişi Sorukağıdı
12 ve Yukarı Yaş Kişi Sorukağıdı’na ait olan Bölüm 2A’daki “BESİN DESTEKLERİ” ile
ilgili 250-250F arasındaki sorularda D vitamini, 251-251F arasındaki sorularda demir, 252-252F
arasındaki sorularda multivitamin ve mineral, 253-253F arasındaki sorularda kalsiyum, 254254F arasındaki sorularda çinko, 255-255F arasındaki sorularda omega 3 yağ asidi, 257-257F
arasındaki sorularda folik asit/folat, 258-258F arasındaki sorularda B12 vitamini, 259-259F
arasındaki sorularda C vitamini, 260-260F arasındaki sorularda bunların dışında başka bir besin
desteği kullanımları sorgulanmaktadır.
(Bkz. 6-11 Yaş Kişi Sorukağıdı, SORU 250-250F: D vitamini desteğinde olduğu gibi
sorgulayınız)
sorgulayınız)
81
SORU 252-252F: MULTİVİTAMİN VE MİNERAL DESTEĞİ
sorgulayınız)
SORU 253-253F: KALSİYUM DESTEĞİ
sorgulayınız)
SORU 254-254F: ÇİNKO DESTEĞİ
sorgulayınız)
SORU 255-255F: OMEGA 3 DESTEĞİ
sorgulayınız)
SORU 257-257F: FOLİK ASİT/FOLAT DESTEĞİ
sorgulayınız)
SORU 258-258F: B12 VİTAMİNİ DESTEĞİ
sorgulayınız)
SORU 259-259F: C VİTAMİNİ DESTEĞİ
sorgulayınız)
SORU 260-260F: BUNLARIN DIŞINDA BAŞKA BİR BESİN DESTEĞİ
sorgulayınız).
SORU 270-271: Bu iki soru besin desteği ile ilişkili olmamakla birlikte sadece 0-5 yaş
Sorukağıdında besin destekleri ile ilgili soruların ardında yer almaktadır.
SORU 270: Bireye son 15 gün içinde hiç ishal olup olmadığını sorunuz. Cevap EVET ise “1” i,
HAYIR ise “2” yi işaretleyiniz.
SORU 271: Bireye ishal olduğunda tedavisi için herhangi bir besini kullanıp kullanmadığını
sorunuz. Cevap HAYIR ise “A” yı işaretleyiniz. Birey ishal olduğunda tedavisi için herhangi bir
besin kullanıyor ise ne kullandığını sorunuz. Cevap AĞIZDAN SIVI TEDAVİSİ PAKETİ ise
“B” yi, ANNE SÜTÜ ise “C” yi, PATATES PÜRESİ ise “D” yi, PİRİNÇ LAPASI ise “E” yi,
SADECE SU ise “F” yi, YOĞURT/AYRAN ise “G” yi, YOĞURT ÇORBASI ise “H” yi
işaretleyiniz. Eğer başka bir seçenek var ise “U” yu işaretleyerek açık olarak belirtiniz. Söylenen
bütün yanıtları işaretleyiniz.
82
7.4. Bölüm 2B: Sigara Kullanımı
Sigara kullanımı ile ilgili sorular 12 ve Yukarı Yaş Kişi Sorukağıdında yer almaktadır. Düzenli
sigara içimi ile; bireyin içtiği sigara sayısına bakılmaksızın hergün sigara içme alışkanlığının
olması kastedilmektedir.
SORU 279 (süzgeç): Soru 106’ya bakınız. Görüşülen kişi 14 YAŞINDA VEYA DAHA
KÜÇÜK ise ilgili kutuyu işaretleyip Soru 379’a geçiniz. Görüşülen kişi 15 VE YUKARI
YAŞTA ise ilgili kutuyu işaretleyiniz ve Soru 280’e devam ediniz.
SORU 280 ve 280D arasında sorulan sorular görüşülen kişinin sigara kullanma alışkanlığı ile
ilgili bilgi almayı amaçlamaktadır.
SORU 280: Kişiye “düzenli olarak hiç sigara içip içmediğini” sorunuz. Kişinin cevabı HAYIR
ise “2”yi işaretleyiniz ve Soru 379’a atlayınız. Kişinin cevabı EVET ise “1”i işaretleyiniz ve
Soru 280A’ya devam ediniz.
SORU 280A: Kişiye “düzenli olarak sigara içmeye kaç yaşında başladığını” sorunuz. Sigara
içmeye başladığı yaşı “YIL” olarak sağdaki kutuya iki haneli olarak kaydediniz.
SORU 280B: Kişiye “halen sigara içip içmediğini” sorunuz. Kişinin cevabı EVET ise “1”i
işaretleyiniz ve Soru 379’a geçiniz. Kişinin cevabı HAYIR ise “2”yi işaretleyiniz ve Soru
280C’ye geçiniz.
Soru 280C: Kişinin “sigara içmeyi ne kadar zaman önce bıraktığını” sorunuz. Kişi cevabını;
HAFTA olarak verirse “1”i işaretleyip, yanında bulunan kutuya iki haneli olarak, “AY” olarak
verirse “2”yi işaretleyip yanında bulunan kutuya iki haneli olarak, YIL olarak verirse “3”ü
işaretleyip yanında bulunan kutuya iki haneli olarak kaydediniz. Eğer sigara içmeyi bırakma
süresi; 1 HAFTADAN AZ ise “HAFTA” için ayrılan kutuya ”00” olarak yazınız. 1 AYDAN AZ
ise HAFTA olarak “HAFTA” için ayrılan kutuya, 1 YILDAN AZ ise ay olarak “AY” için
ayrılan kutuya iki haneli olarak yazınız.
Örneğin; Sigarayı bırakalı;
4 gün olduğunu söyleyen cevaplayıcı için, “1”i işaretleyip yanında bulunan kutuya “00”,
5 hafta olduğunu söyleyen cevaplayıcı için, “1”i işaretleyip yanında bulunan kutuya “05”,
8 ay olduğunu söyleyen cevaplayıcı için, “2” yi işaretleyip yanında bulunan kutuya “08”,
3 yıl olduğunu söyleyen bir cevaplayıcı için “3”ü işaretleyip yanında bulunan kutuya “03”
yazınız.
SORU 280D: Kişiye “kaç yıl süre ile sigara içtiğini” sorunuz. Sigara içilen toplam yılı sağdaki
kutuya iki haneli olarak yazınız. Eğer sigara içme süresi; 1 YILDAN AZ ise sağdaki kutuya ”00”
olarak yazınız.
83
7.5. Bölüm 3: Fiziksel Aktivite
Bu bölümdeki sorular kişilerin fiziksel aktivite düzeylerini belirlemeye yöneliktir. Soruların
yanıtları “2-5 YAŞ” ve “6-11 YAŞ” için kişilerin velisi veya bakımından sorumlu kişi
tarafından alınacaktır. “12 VE YUKARI YAŞ” kişilerde kendisinden veya, velisi veya
bakımından sorumlu kişi tarafından alınacaktır. Kişi Sorukağıtları’nda “Bölüm 3’de Fiziksel
Aktivite Formu” bulunmaktadır.
0-5 YAŞ KİŞİ SORUKAĞIDI
SORU 370 (süzgeç): Soru 106’ya bakınız. Çocuk İKİ YAŞINDAN KÜÇÜK ise Soru 791S’ye
geçiniz. Yaşı İKİ ve YUKARI YAŞ ise 379B ile devam ediniz.
SORU 379B: Çocuğun “hafta içi sıradan bir günde ortalama ne kadar zamanını TV, video,
DVD, VCD izleyerek geçirdiğini” sorunuz. Sağdaki kutuya “SAAT/DAKİKA” cinsinden ikişer
hane olarak yazınız. Örneğin 2.5 saat izliyorsa “02 30” olarak kaydediniz. Hiç izlemiyorsa “00”,
bilmiyorsa “98” olarak yazınız. Her iki kutuyu da mutlaka doldurunuz.
SORU 379C: Çocuğun “hafta sonu sıradan bir günde ortalama ne kadar zamanını TV, video,
hane olarak yazınız. Örneğin 4 saat izliyorsa “04 00” olarak kaydediniz. Hiç izlemiyorsa “00”,
bilmiyorsa “98” olarak yazınız. Her iki kutuyu da mutlaka doldurunuz.
SORU 379D: Çocuğun “hafta içi sıradan bir günde ortalama ne kadar zamanını bilgisayar
başında (internet, oyun veya diğer amaçlar) geçirdiğini” sorunuz. Sağdaki kutuya saat/dakika
cinsinden ikişer hane olarak yazınız. Örneğin 1.5 saat izliyorsa “01 30” olarak kaydediniz. Hiç
izlemiyorsa “00”, bilmiyorsa “98” olarak yazınız. Her iki kutuyu da mutlaka doldurunuz.
SORU 379E: Çocuğun “hafta sonu sıradan bir günde ortalama ne kadar zamanını bilgisayar
başında (internet, oyun veya diğer amaçlar) geçirdiğini” sorunuz. Sağdaki kutuya saat/dakika
cinsinden ikişer hane olarak yazınız. Örneğin 1.5 saat izliyorsa “01 30” olarak kaydediniz. Hiç
izlemiyorsa “00”, bilmiyorsa “98” olarak yazınız. Her iki kutuyu da mutlaka doldurunuz.
6-11 YAŞ ile 12 VE YUKARI YAŞ KİŞİ SORUKAĞIDI
SORU 379: 6-11 yaş ve 12 ve yukarı yaş kişilere sorulacaktır. Bu soruda “kişinin son 7 gün
içerisinde 30 dakika veya daha fazla süreyle hangi sıklıkla egzersiz yaptığı” sorgulanmaktadır.
HİÇ EGZERSİZ YAPMADI ise “0” işaretlenip Soru 379B’ye geçiniz. HAFTADA 1-2 KEZ
yapıyorsa “1”, HAFTADA 3-4 KEZ yapıyorsa “2”, HAFTADA 5-6 KEZ yapıyorsa “3”,
HERGÜN yapıyorsa “4”ü işaretleyiniz. Bu seçeneklerin DIŞINDA BİR YANIT gelirse “7”yi
işaretleyip diğer bölümüne açık olarak sıklığını yazınız. Bu soruda tek bir seçenek
işaretlenecektir.
SORU 379A: “6-11 YAŞ VE 12 VE YUKARI YAŞ” kişilere sorulacaktır. Bu Soru 379. soruda
HİÇ EGZERSİZ YAPMADI yanıtını “verenler dışındaki tüm bireylere” sorulacaktır. Bu soru
ile “son 7 günde yapılan egzersizin türü” sorgulanmaktadır. Sağ tarafta verilen egzersiz türlerini
tek tek okuyunuz, yapılan “EGZERSİZ TÜRÜNÜN KARŞISINDAKİ HARFİ” işaretleyiniz.
84
Seçeneklerde yer almayan aktivite yanıtı için “DİĞER” seçeneği olan “U”yu işaretleyiniz ve
aktivite türünü açık olarak yazınız. Bu soruda birden fazla seçenek işaretlenebilir.
SORU 379B, 379C, 379D VE 379E: 6-11 YAŞ VE 12 VE YUKARI YAŞ SORU
KAĞITLARI İÇİN ORTAK SORULARDIR.
SORU 379B: Kişinin “hafta içi sıradan bir günde ortalama ne kadar zamanını TV, video, DVD,
VCD izleyerek geçirdiğini” sorunuz. Sağdaki kutuya “SAAT/DAKİKA” cinsinden ikişer hane
olarak yazınız. Hiç izlemiyorsa “00”, bilmiyorsa “98” olarak yazınız. Her iki kutuyu da mutlaka
doldurunuz.
SORU 379C: Kişinin “hafta sonu sıradan bir günde ortalama ne kadar zamanını TV, video,
hane olarak yazınız. Hiç izlemiyorsa “00”, bilmiyorsa “98” olarak yazınız. Her iki kutuyu da
mutlaka doldurunuz.
SORU 379D: Kişinin “hafta içi sıradan bir günde ortalama ne kadar zamanını bilgisayar
başında(internet, oyun veya diğer amaçlar) geçirdiğini” sorunuz. Sağdaki kutuya
“SAAT/DAKİKA” cinsinden ikişer hane olarak yazınız. Hiç izlemiyorsa “00”, bilmiyorsa “98”
olarak yazınız. Her iki kutuyu da mutlaka doldurunuz.
SORU 379E: Kişinin “hafta sonu sıradan bir günde ortalama ne kadar zamanını bilgisayar
başında(internet, oyun veya diğer amaçlar) geçirdiğini” sorunuz. Sağdaki kutuya
“SAAT/DAKİKA” ikişer hane olarak yazınız. Hiç izlemiyorsa “00”, bilmiyorsa “98” olarak
yazınız. Her iki kutuyu da mutlaka doldurunuz.
SORU 380A, 380B VE 380C, 6-11 YAŞ VE 12 VE YUKARI YAŞ SORU KAĞITLARI
İÇİN ORTAK OLAN SORULARDIR.
SORU 380A: Kişinin “halen okula devam etme durumu” sorgulanmaktadır. Sorunun yanıtı
EVET ise “1”i işaretleyiniz. HAYIR ise “2”yi işaretleyip 6-11 YAŞ için Soru 381’e ve 12 ve
YUKARI YAŞ için Soru 389’a geçiniz.
DİKKAT: Kursa devam edenler için EVET “1” olarak işaretleyiniz.
SORU 380B: Kişinin “hafta içi sıradan bir günde ortalama ne kadar zamanı okul dışında ev
ödevlerini yaparak veya ders çalışarak geçirdiğini” yanıt veren yakınına veya kendisine sorunuz.
Sağdaki kutuya “SAAT/DAKİKA” cinsinden ikişer hane olarak yazınız. Hiç ise “00”, bilmiyorsa
“98” olarak yazınız. Her iki kutuyu da mutlaka doldurunuz.
SORU 380C: Kişinin “hafta sonu sıradan bir günde ortalama ne kadar zamanı okul dışında ev
ödevlerini yaparak veya ders çalışarak geçirdiğini” yanıt veren yakınına veya kendisine sorunuz.
Sağdaki kutuya “SAAT/DAKİKA” cinsinden ikişer hane olarak yazınız. Hiç ise “00”, bilmiyorsa
“98” olarak yazınız. Her iki kutuyu da mutlaka doldurunuz.
85
SORU 381: BU SORU SADECE 6-11 YAŞ KİŞİ İÇİN SORULMAKTADIR.
SORU 381: Kişinin “son 7 günde 1 saat veya daha fazla süreyle ev dışında (park, bahçe gibi)
oynayarak vakit geçirme durumunu” yanıt veren yakınına veya kendisine sorunuz. HİÇ
OYNAMADI ise “0”, HAFTADA 1-2 ise “1”, HAFTADA 3-4 ise “2”, HAFTADA 5-6 ise “3”,
HERGÜN ise “5”i işaretleyiniz. Bu seçeneklerin dışında DİĞER yanıt gelirse “7”yi işaretleyip
diğer bölümüne açık olarak sıklığını yazınız. Bu soruda tek bir seçenek işaretlenecektir
SORU 389: (Süzgeç) Bu süzgeç sadece 12 YAŞ VE YUKARI KİŞİ SORU KAĞIDI için
geçerlidir. Soru 106’ya bakınız. 19 YAŞINDA VEYA DAHA KÜÇÜK kişiler için Soru 470’e
geçiniz. 20 VE YUKARI YAŞ KİŞİLER için Soru 390 ile devam ediniz.
SORU 390: Bu soruda 20 ve yukarı yaş kişilerde, 24 saatlik fiziksel aktivite sorgulaması
yapılmaktadır. Bu sorudan amaç; formdaki ilk kutu olan 00’dan son kutu olan 23:59’a kadar
geçen 24 saatlik (1440 dk) sürede yapılan faaliyetlerin kodlanarak kaydedilmesidir. Sol tarafta
faaliyet türleri ve karşılarında kodları yer almaktadır. Sırasıyla aşağıdaki soruları sorarak formu
doldurabilirsiniz.
İlk olarak; “Dün sabah kaçta uyandınız?” sorusu ile başlayınız. Daha sonra “Peki, kaçta
yatmıştınız?” diye sorunuz. Böylece toplam uyku süresi saptanabilecektir. Eğer kişinin yattığı
saat 00:00’dan sonra ise yatmadan önceki saatlerde yapılan faaliyetler sorgulanacaktır. Örneğin:
Kişi gece saat 02:00’da yattı ise 00:00-02:00 arasında hangi faaliyetleri yaptığını sorunuz ve
ilgili saat kutularına kaydediniz.
Tüm kutuları eksiksiz doldurabilmek için aşağıda belirlenen zaman dilimlerine dikkat ediniz.
“Uyandıktan sonra öğlene kadar neler yaptınız ?”
“Öğlenden akşama kadar neler yaptınız ?”
“Akşam gece yatana kadar neler yaptınız?”
Söylenen zaman dilimlerindeki faaliyetlerin sürelerini sorgulayınız. Tüm kutuların
doldurulmasına dikkat ediniz. 15 dakika süre içerisinde farklı türde yapılan birden çok faaliyet
söz konusu olduğunda, en uzun süreli faaliyet hangisi ise onun kodunu kutuya yazınız.
DİKKAT: Listede olmayan faaliyetler için, var olan faaliyetlere benzetme yapılarak kayıt
tutulmalıdır. Örneğin; “yavaş yürüdüğünü” belirten bireyin faaliyet kodu “4” olarak işaretlenir.
Örnek 1: Ayşe hanım dün sabah saat 06:30’da kalkmış. Bir gece önce saat 23:00’de yatmış.
Sabah uyandıktan sonra 30 dk ortalığı toplama, duş alma gibi ayakta hafif aktiviteler yapmış.
Daha sonra 30 dakika kadar kahvaltı yaparak, TV izlemiş. 7:30 gibi evden çıkarak orta hızda 1015 dakika yürüyerek işyerine gelmiş. Öğle tatiline kadar ofiste çoğunlukla masa başında
çalışmış. 12:00-12:30 arası işyerindeki yemekhanede yemeğini yemiş. Yemek sonrası dışarı
çıkarak orta hızda yürüyerek yaklaşık 45 dakika dolaşmış. İşyerine dönerek ofiste masa başında
çalışmaya devam etmiş. Saat 17:00 gibi işyerinden çıkıp 15 dakika yürüyerek evine gelmiş. 15
dakika uzanarak gazete okuduktan sonra, mutfağa girerek yaklaşık 1.5 saat yemek hazırlamış.
Saat 19:00 gibi akşam yemeğini 30 dakika sürede yemiştir. Yemekten sonra yaklaşık 45 dakika
mutfağı toplamış, bulaşıkları yıkamış. 1 saat kadar da ütü yapmış. Daha sonra oturarak TV
izlemiş. Saat 23:30 da yatmıştır
86
390
KUTUSUNA YAZIN
FAALİYET
KOD
SAAT
Uyku............................................................................... 1
00
dinleme)
ütü)
01
02
03
04
Ayakta yapılan AĞIR aktiviteler................................. 6
Tarla işleri (hasat, gübreleme, harman, kazma vb.)
Ağaç , odun kesme
Yük taşıma, hamallık, inşaat işleri
05
HAFİF egzersiz/spor faaliyetleri.................................. 7
Aerobik, hızlı yürüme
06
ORTA egzersiz/spor faaliyetleri................................... 8
Voleybol, tenis, dans, bilardo
07
AĞIR egzersiz/spor faaliyetleri.................................... 9
Basketbol, futbol, kürek, yüzme, squash (duvar
tenisi), uzun mesafe koşu,uzakdoğu sporları, vücut
geliştirme
08
09
DİKKAT: FAALİYET BÖLÜMÜNDEKİ TÜM
KUTULAR UYGUN OLAN FAALİYET KODLARI
İLE DOLDURULMALIDIR!
10
BOŞ SATIR KALMAMALIDIR
11
DAKİKA
FAALİYET
SAAT
DAKİKA
FAALİYET
: 00-14
1
: 00-14
3
: 15-29
1
: 15-29
3
: 30-44
1
: 30-44
5
12
: 45-59
1
: 45-59
5
: 00-14
1
: 00-14
5
: 15-29
1
: 15-29
3
13
: 30-44
1
: 30-44
3
: 45-59
1
: 45-59
3
: 00-14
1
: 00-14
3
: 15-29
1
: 15-29
3
: 30-44
1
: 30-44
3
: 45-59
1
: 45-59
3
: 00-14
1
: 00-14
3
: 15-29
1
: 15-29
3
: 30-44
1
: 30-44
3
14
15
: 45-59
1
: 45-59
3
: 00-14
1
: 00-14
3
: 15-29
1
: 15-29
3
: 30-44
3
16
: 30-44
1
: 45-59
1
: 45-59
3
: 00-14
1
: 00-14
5
: 15-29
1
: 15-29
2
: 30-44
1
: 30-44
4
: 45-59
1
: 45-59
4
: 00-14
1
: 00-14
4
: 15-29
1
: 15-29
4
: 30-44
4
: 30-44
4
: 45-59
4
: 45-59
4
: 00-14
2
: 00-14
3
: 15-29
2
: 15-29
3
: 30-44
5
: 30-44
4
17
18
19
: 45-59
3
: 45-59
4
: 00-14
3
: 00-14
4
: 15-29
3
: 15-29
4
: 30-44
3
: 30-44
4
20
: 45-59
3
: 45-59
4
: 00-14
3
: 00-14
4
: 15-29
3
: 15-29
2
: 30-44
3
: 30-44
2
: 45-59
3
: 45-59
2
: 00-14
3
: 00-14
2
: 15-29
3
: 15-29
2
: 30-44
3
: 30-44
2
: 45-59
3
: 45-59
2
: 00-14
3
: 00-14
2
: 15-29
3
: 15-29
2
: 30-44
3
: 30-44
1
: 45-59
3
: 45-59
1
87
21
22
23
Örnek 2: Ali bey önceki gece saat 01 de yatıp sabah saat 5:00 de kalkmış. Gece 01:00 e kadar ne
yaptığı sorulduğunda TV izlediğini bildirmiş. 5:00 da kalktığında abdestini alıp namaz kılmış.
Yaklaşık 15 dakika sürmüş. Tekrar yatıp sabah 8:30 da uyanmış. 15 dakika kadar el, yüz yıkama
ve üzerini giyme gibi aktivitelerden sonra yaklaşık 1 saat kadar kahvaltı edip gazeteleri okumuş.
Daha sonra yaklaşık 2 saat bahçedeki çiçeklerin bakımı ile ilgilenmiş. Öğlen yemeğinden önce
namazını kılmış. Namaz için harcadığı süre 10-15 dakika imiş. Daha sonra 15 dakikada öğle
yemeğini yedikten sonra ikindi namazına kadar yatarak gazete okumuş. Saat 16:00 gibi ikindi
namazını kılıp evden çıkmış. 10 dakika yavaş yavaş yürüyerek kahveye gelmiş. Arkadaşları ile
oturarak sohbet etmiş. Yaklaşık 1.5 saat kahvede oturmuş. Daha sonra yürüyerek çarşıya gidip
alışveriş yaptıktan sonra yürüyerek 18:00 gibi eve gelmiş. Akşam namazını 15 dakikada
kıldıktan sonra akşam yemeğine oturmuşlar. Yemek yaklaşık 45 dakika sürmüş. Yemekten sonra
TV izleyip, sohbet etmişler. Saat 22:00 gibi yatsı namazını kılmış. Yaklaşık 15 dakika sürmüş.
Tekrar TV izleyip saat 00:30 gibi yatmıştır.
88
390
KUTUSUNA YAZIN
FAALİYET
KOD
SAAT
Uyku............................................................................... 1
00
dinleme)
ütü)
01
02
03
DAKİKA
FAALİYET
SAAT
: 00-14
: 15-29
: 30-44
12
Tarla işleri (hasat, gübreleme, harman, kazma vb.)
Ağaç , odun kesme
Yük taşıma, hamallık, inşaat işleri
05
HAFİF egzersiz/spor faaliyetleri.................................. 7
Aerobik, hızlı yürüme
06
ORTA egzersiz/spor faaliyetleri................................... 8
Voleybol, tenis, dans, bilardo
07
AĞIR egzersiz/spor faaliyetleri.................................... 9
Basketbol, futbol, kürek, yüzme, squash (duvar
tenisi), uzun mesafe koşu,uzakdoğu sporları, vücut
geliştirme
08
09
DİKKAT: FAALİYET BÖLÜMÜNDEKİ TÜM
KUTULAR UYGUN OLAN FAALİYET KODLARI
İLE DOLDURULMALIDIR!
10
BOŞ SATIR KALMAMALIDIR
11
: 30-44
: 45-59
: 00-14
: 00-14
: 15-29
: 30-44
13
: 15-29
: 30-44
: 45-59
: 45-59
: 00-14
: 00-14
: 15-29
: 30-44
14
: 15-29
: 30-44
: 45-59
: 45-59
: 00-14
: 00-14
: 15-29
: 30-44
15
: 15-29
: 30-44
: 45-59
: 45-59
: 00-14
: 00-14
: 30-44
: 15-29
16
: 45-59
Ayakta yapılan AĞIR aktiviteler................................. 6
: 15-29
: 45-59
: 15-29
04
DAKİKA
: 00-14
: 30-44
: 45-59
: 00-14
: 00-14
: 15-29
: 15-29
: 30-44
17
: 30-44
: 45-59
: 45-59
: 00-14
: 00-14
: 15-29
: 30-44
18
: 15-29
: 30-44
: 45-59
: 45-59
: 00-14
: 00-14
: 15-29
: 30-44
19
: 15-29
: 30-44
: 45-59
: 45-59
: 00-14
: 15-29
: 00-14
: 15-29
: 30-44
20
: 30-44
: 45-59
: 45-59
: 00-14
: 00-14
: 15-29
: 30-44
21
: 15-29
: 30-44
: 45-59
: 45-59
: 00-14
: 00-14
: 15-29
: 30-44
22
: 15-29
: 30-44
: 45-59
: 45-59
: 00-14
: 00-14
: 15-29
: 30-44
: 45-59
89
23
: 15-29
: 30-44
: 45-59
FAALİYET
7.6. Bölüm 4: Beslenme Alışkanlıkları
Bu bölümde yer alan Soru 470 ve Soru 475 arasındaki sorular 6-11 YAŞ KİŞİ SORU KAĞIDI
ve 12 ve YUKARI KİŞİ SORU KAĞIDI’nda yer almaktadır. 6-11 yaş grubunda sorular
“çocuğun velisine veya bakımından sorumlu kişiye” sorulacaktır. 12 ve yukarı yaş grubunda ise
“kendisinden veya velisi/bakımından sorumlu kişiden” yanıt alınacaktır. Bu bölümde kişinin
beslenme alışkanlıkları sorgulanmaktadır. Öğün düzeni, ana ve ara öğünlerin tüketim durumu,
atlanan öğünlerin saptanması amaçlanmaktadır. Sabah kahvaltısı, öğle, akşam yemekleri ana
öğünlerdir. Kuşluk, ikindi ve gece yatmadan önceki öğünler ise ara öğünlerdir. Kuşluk; sabah
kahvaltısı ve öğle yemeği arasındaki ara öğündür. İkindi; öğle yemeği ile akşam yemeği
arasındaki ara öğündür. Akşam yemeğinden sonra yatana kadar yenilenler ise gece yatmadan
önceki ara öğündür.
SORU 470: Bu soruda “genellikle sabah kahvaltısı yapma durumu” sorgulanmaktadır. Bu
soruya EVET yanıtı verenler için “1”i işaretleyip soru 471’e geçiniz. HAYIR yanıtı verilmiş ise
“2”yi işaretleyip bir sonraki soruya geçiniz.
SORU 470A: Bu soruda “kahvaltı yapmama nedeni” sorgulanmaktadır. Soru 470’e HAYIR
yanıtı verenlere sorunuz. Sağ tarafta yer alan nedenleri işaretleyiniz.
Örnek: CANI İSTEMİYOR
GEÇ KALKIYOR
“B”
“H”
Seçeneklerde yer almayan yanıt gelirse DİĞER seçeneği olan “U”yu işaretleyiniz ve nedeni açık
olarak yazınız. Bu soruda birden fazla seçenek işaretlenebilir.
SORU 471: Bu soruda “genellikle kuşluk vaktinde tüketilen ara öğün” sorgulanmaktadır.
Genellikle kuşluk öğünü tüketiyorsa. “evet” 1, tüketmiyorsa, “hayır” 2’yi işaretleyiniz.
SORU 472: Bu soruda “genellikle öğle yemeği yeme durumu” sorgulanmaktadır. EVET
diyenler için “1”i işaretleyip Soru 473’e geçiniz. HAYIR yanıtı verilmiş ise “2”yi işaretleyip bir
sonraki soruya geçiniz.
SORU 472A: Bu soruda “öğle yemeği yememe nedeni” sorgulanmaktadır. Soru 472’ye HAYIR
Örnek: ZAMAN YETERSİZLİĞİ “A”
ZAYIFLAMAK İSTİYOR “D”
Seçeneklerde yer almayan yanıt gelirse diğer seçeneği olan “U”yu işaretleyiniz ve nedeni açık
SORU 473: Bu soruda “genellikle ikindi vaktinde tüketilen ara öğün” sorgulanmaktadır.
Genellikle ikindi öğünü tüketiyorsa, EVET “1”, tüketmiyorsa, HAYIR “2”yi işaretleyiniz.
90
SORU 474: Bu soruda “genellikle akşam yemeği yeme durumu” sorgulanmaktadır. EVET
diyenler için 1’i işaretleyip soru 475’e geçiniz. HAYIR yanıtı verilmiş ise “2”yi işaretleyip bir
sonraki soruya geçiniz.
SORU 474A: Bu soruda “akşam yemeği yememe nedeni” sorgulanmaktadır. Soru 474’e “hayır”
Örnek: ZAMAN YETERSİZLİĞİ “A”
ZAYIFLAMAK İSTİYOR “D”
ALIŞKANLIĞI YOK
“E”
Seçeneklerde yer almayan yanıt gelirse DİĞER seçeneği olan “U” yu işaretleyiniz ve nedeni açık
SORU 475: Bu soruda akşam yemeği sonrası “gece yatmadan önce genellikle tüketilen ara
öğün” sorgulanmaktadır. Genellikle gece öğünü tüketiyorsa, EVET “1”, tüketmiyorsa, HAYIR
“2”yi işaretleyiniz.
SORU 476 VE 476A SADECE 12 VE YUKARI YAŞ KİŞİ SORU KAĞIDINDA YER
ALMAKTADIR.
SORU 476: “Son 1 aydır gelir getirsin, getirmesin ev dışında herhangi bir işte çalışma durumu”
sorgulanmaktadır. İşyerinde beslenme durumunun sorgulanması amaçlanmaktadır. Yanıt EVET
ise “1”i işaretleyip bir sonraki soruya geçin. Yanıt HAYIR ise “2”yi işaretleyip Soru 580’e
geçiniz.
SORU 476A: Bu soruda “çalışanların işyerinde yemek yeme durumu” sorgulanmaktadır. Son 1
aydır çalışan kişilerin en çok nereden yemek yediği sorulmaktadır. İŞYERİNDE YEMEK
YEMİYOR ise “0”, EVDE YİYOR/EVDEN GETİRİYOR ise “1”, İŞYERİ
VERİYOR/CATERİNG ise “2”, DIŞARIDAN YİYOR/DIŞARIDAN SİPARİŞ EDİYOR ise
“3”ü işaretleyin. Bu seçenekler dışında gelen DİĞER yanıt için “7”yi işaretleyip diğer bölümüne
açık olarak yazınız. Bu soruda sadece tek bir seçenek işaretlenecektir.
91
7.7. Bölüm 5: Gebelik ve Emziklilikte Besin Tüketimi
Bu bölüm 12 ve YUKARI YAŞ SORU KAĞIDINDA yer almaktadır. Bu bölümde, 15 ve
YUKARI YAŞ KADININ “yaşadığı tüm gebelikler ve emziklilik ile ilgili” sorular
sorulacaktır.
Bu bölüm yer alan beş ana gruptaki sorular aşağıda belirtilen bilgileri içermektedir.
1. SORU 581A- 581F: Kadının evlilik yaşı, toplam gebelik sayısı, canlı olarak doğurduğu
toplam çocuk sayısı ve yaşayan çocukların sayısı
2. SORU 582-582C: Kadının yaşayan en küçük çocuğu ile ilgili bilgiler, emzirme durumu
(var/yok) ve emzirme süresi (ay)
3. SORU 582D-582F: Gebelik durumu (var/yok) ve gebelik süresi (ay), gebelik öncesi
ağırlık (kg)
4. SORU 583A: Gebe olan veya emziren kadınların besin/besin gruplarını tüketim
tercihleri. Gebelik ve/veya Emziklilik Döneminde bazı temel besinlerin tüketiminde
yaptığı değişiklikler (arttırdı, azalttı, değişiklik yapmadı vb)
5. SORU 583B-583C: Gebelik/emziklilik döneminde gebelik/emziklilik ile ilgili bilgi
almak, danışmak ve kontrol amacıyla başvuru yapılma durumu ve sigara içme durumu
SORU 580-581 (süzgeç): CİNSİYET ve YAŞIN BELİRLENMESİ
SORU 580: Soru 100A’ya bakınız. Birey ERKEK ise Soru 684’e geçiniz. Birey “KADIN” ise
Soru 581 ile devam ediniz.
SORU 581: Soru 106’ya bakınız. Eğer kadının yaşı “14 ve DAHA KÜÇÜK YAŞ”ta ise Soru
761’e geçiniz. Eğer kadının yaşı “15 VE YUKARI YAŞ”ta ise Soru 581A-581F ile devam
ediniz.
SORU 581A- 581F: GEBELİKLE İLGİLİ BİLGİLER
SORU 581A: Kadının “evlilik durumunu” belirlemek için HİÇ EVLENDİNİZ Mİ? sorusunu
sorunuz. Burada önemli olan kadının bir eşle birlikte yaşaması durumunun belirlenmesidir. KİŞİ
EVLİ GİBİ BİRLİKTE YAŞIYOR İSE EVLİ KABUL EDİNİZ. Eğer yanıt HAYIR ise, Soru
684A’ya geçiniz. Yanıt EVET ise Soru 581B ile devam ediniz.
SORU 581B: Kadının “kaç yaşında evlendiği / ilk evlilik yaşı” sorgulanmaktadır. Burada kişi
“BİRDEN FAZLA KEZ EVLENDİ İSE, İLK EVLİLİĞİNİ YAPTIĞI YAŞI/İLK EVLENME
YAŞINI” sağdaki kutuya yazınız.
SORU 581C: Kadının “yaşadığı tüm gebelikler”le ilgili bilgi alınacaktır. Eğer kadın şimdiye
kadar hiç gebelik yaşamamışsa ve “Hiç gebe kaldınız mı?” sorusuna HAYIR yanıtını vermiş ise
Soru 684A’a geçiniz. Soru 581C’e EVET yanıtı verildi ise Soru 581D’ye geçiniz.
92
SORU 581D: Bu soru ile araştırma tarihine kadarki tüm gebeliklerin sayısı irdelemektedir.
“Toplam kaç gebeliğiniz oldu?” sorusu ile kadının kendiliğinden veya isteyerek düşük, ölü veya
canlı doğumla sonuçlanan tüm gebeliklerini sorgulayınız. Gebelik sayısını TOPLAM GEBELİK
SAYISI kutusuna kaydediniz.
SORU 581E: “Canlı doğumla sonuçlanan gebeliklerin sayısı” sorgulanmaktadır. Bu bölümde
canlı doğumla kastedilenin ne olduğu iyi anlaşılmalıdır. Önemli olan kadının yaptığı tüm
doğumların alınmasıdır. Bu nedenle, kadının doğurduğu ve doğum sonrası birkaç dakika yaşayan
(ağlayarak, nefes alarak veya hareket ederek hayat belirtileri gösteren) tüm çocukların sayısı
TOPLAM CANLI DOĞUM SAYISINA dahil ederek kutuya kaydediniz. Çocukların görüşme
yapılan tarihte görüşülen kadınla birlikte oturup oturmadığı ya da hayatta olup olmaması önemli
değildir.
HİÇ CANLI DOĞUM YOK ise TOPLAM CANLI DOĞUM SAYISI kutusuna “00” yazınız.
Soru 581F: Araştırma tarihinde “kadının yaşayan çocuk veya çocuklarının sayısı”
sorgulanmaktadır. Bu soruda çocuk anne ile birlikte yaşasın veya yaşamasın (uzakta yurtta
kalabilir, yatılı okuyor olabilir, evlatlık verilmiş vb. olabilir) TOPLAM YAŞAYAN ÇOCUK
SAYISInı kaydediniz.
HİÇ YAŞAYAN ÇOCUĞU YOK ise TOPLAM YAŞAYAN ÇOCUK SAYISI kutusuna “00”
yazınız ve Soru 582D’e geçiniz
SORU 582 (süzgeç): YAŞAYAN ÇOCUK SAYISININ BELİRLENMESİ
SORU 582: Soru 581F’e bakınız. Eğer kadının “HİÇ YAŞAYAN ÇOCUĞU YOK” ise Soru
582D’ye geçiniz. Eğer kadının “EN AZ BİR YAŞAYAN ÇOCUĞU VAR” ise kadınlara 582A582F arasındaki soruları sorunuz.
SORU 582A-582F: GEBE ve EMZİKLİLİK
SORU 582A: Bir veya birden fazla “yaşayan çocuğa sahip” olan kadının, YAŞAYAN EN
KÜÇÜK ÇOCUĞUN YAŞI sorgulanmaktadır. YAŞAYAN EN KÜÇÜK ÇOCUĞUN YAŞInı
yazınız. YAŞAYAN ÇOCUK BİR YAŞINDAN KÜÇÜK ise YAŞAYAN EN KÜÇÜK ÇOCUK
YAŞI kutusuna “00” yazınız.
SORU 582B: Araştırma tarihinde kadının “halen emzirdiği çocuğu var mı?” sorusununa verilen
yanıt eğer YOK ise “2”yi işaretleyerek Soru 582D’ye geçiniz. Eğer yanıt VAR ise “1”i
işaretleyerek Soru 582C’ye devam ediniz.
SORU 582C: Halen emzirdiği çocuğu olan kadına “kaç aydır emziriyorsunuz?” sorusunu
sorunuz ve EMZİRME SÜRESİni iki haneli olacak şekilde “AY” olarak kutuya kaydediniz.
Emzirme ayını yazdıktan sonra Soru 583A’ya geçiniz.
SORU 582D: Kadına “şu anda gebe misiniz?” sorusunu sorunuz. Eğer yanıt HAYIR ise “2” yi
işaretleyerek Soru 684A’ya geçiniz. Eğer yanıt EVET ise “1”i işaretleyerek kaç aylık gebe
olduğunu sorgulamak üzere Soru 582E ile devam ediniz.
93
SORU 582E: Kadına “kaç aylık gebesiniz?” sorusunu sorunuz. Eğer kadın GEBELİK AYInı
biliyor ise “AY” iki haneli olacak şekilde kutuya kaydediniz. Eğer kadın gebelik ayını
BİLMİYOR ise “98” i işaretleyiniz. Kadının gebe kalmadan önceki kilosunu sorgulamak üzere
Soru 582F ile devam ediniz.
SORU 582F: Kadına “gebe kalmadan önce kaç kiloydunuz?” sorusunu sorunuz ve GEBELİK
ÖNCESİ KİLOyu “KİLOGRAM (kg)” cinsinden kutuya kaydediniz. Örneğin: Kadın gebelik
öncesi 55.3 kg ise 055.3, 75 kg ise 075.0 ve 100.53 kg ise 100.5 olarak yazınız.
Eğer kadın GEBELİK ÖNCESİ KİLOSUNU BİLMİYOR ise “999.8” i işaretleyiniz.
SORU 583 (süzgeç):
BELİRLENMESİ
KADININ
GEBE
VEYA
EMZİRME
DURUMUNUN
SORU 583: Bu soru araştırma tarihinde “gebe/emzikli olan tüm kadınları belirlemek/teyid etmek
için” kullanılmalıdır. Soru 582B ve Soru 582D’ye bakınız. Eğer kadın GEBE DEĞİL ve
EMZİRMİYOR ise Soru 684- 684A’ya geçiniz. Kadın GEBE veya EMZİRİYOR ise Soru 583A
ile devam ediniz.
SORU 583A: Gebe olan veya emziren kadınların besin/besin gruplarını tüketim tercihleri
sorgulanmaktadır.
Gebe veya emzikli kadınlara “17 adet besin/ besin grubu” sırayla tek tek sorularak bu
besinin/besinlerin tüketiminde yaptığı değişiklikleri (arttırdı, azalttı, değişiklik yapmadı..vb)
ayrıntılı olarak sorunuz.
Örneğin: “Süt, yoğurt, peynir gibi süt ürünlerinin tüketimini gebeliğiniz (emzikliliğiniz)
süresince artırdınız mı, azalttınız mı yoksa hiçbir değişiklik yapmadınız mı?” sorusunu sorunuz.
ARTIRDI ise “1”, AZALTTI ise “2”, DEĞİŞTİRMEDİ ise “3” ve HİÇ TÜKETMİYOR ise “4”
rakamını işaretleyiniz.
DİKKAT: Kadının her zamanki (gebelik/emziklilik öncesi) besin tercihlerini düşünerek
gebeliğe veya emzikliliğe bağlı olarak herhangi bir değişiklik yapıp yapmadığının ayrı ayrı
sorgulanmasıdır.
Soru 583B: “Gebelik/emziklilik süresince gebelik/emziklilik ile ilgili bilgi almak, danışmak ve
kontrol amacıyla başvuru yapılma durumu” sorgulanmıştır. Kadın KİMSEYE BAŞVURMAMIŞ
ise “Y” harfini işaretleyiniz. Yanıt EVET, BAŞVURDUM ise KİME/KİMLERE
BAŞVURDUNUZ? sorusunu sorunuz. DOKTOR için “A”, HEMŞİRE/EBE için “B”,
DİYETİSYEN için “C”, MAHALLE/ARA EBESİ/EBE NİNE için “D” ve DİĞER için belirtin
ve “U” harfini işaretleyiniz. Birden fazla seçenek işaretlenebilir. Örneğin: Yanıt Doktor ve
Diyetisyen ise “A” ve “C” harflerinin ikisini de işaretleyiniz.
SORU 583C: “Gebelik/emziklilik süresince hiç sigara içtiniz mi?” sorusunu sorunuz. Yanıt
EVET ise “1”i, HAYIR ise “2” yi işaretleyiniz. Bazen/arasıra içiyorum yanıtları da EVET “1”
olarak işaretlenmelidir.
94
7.8. Bölüm 6: Besin Alışverişi ve Besin Tüketim Sıklığı
SORU 684 (süzgeç): Soru 106A’ya bakınız. Görüşme yapılan birey 14 YAŞINDA VEYA
DAHA KÜÇÜK ise Soru 690’a geçiniz. Eğer 15 VE YUKARI YAŞ ise Soru 684A ile devam
ediniz.
SORU 684A: “Genellikle yiyecek ve içecek alışverişi yapar mısınız?” sorusuna verilen yanıt
HAYIR ise “2”yi işaretleyiniz ve Soru 690’a geçiniz. Yanıt EVET ise “1”i işaretleyiniz Soru
684B’ye geçiniz.
SORU 684B: “ Besin alışverişi yaparken nelere dikkat ettiğini” sorgulayınız ve işaretleyiniz. Bu
bölümde birden fazla seçenek işaretlenebilir. Verilen seçeneklerde uygun olanı bulamıyor
iseniz DİĞER …bölümüne açık olarak yazınız. Bu soruya yanıt alamadı iseniz BİLMİYOR
diyerek “X”i işaretleyiniz.
SORU 684B: “Yiyecek ve içecek reklamları alışverişinizi etkiler mi?” Sorusuna verilen yanıt
EVET ise “1”’i işaretleyerek Soru 684C’ye geçiniz, HAYIR ise “2”yi işaretleyiniz ve Soru 690A
geçiniz.
SORU 684C: Bu bölümde “17 adet besin grubu” için, “satın alırken reklamlardan etkilenme
durumunu” sorgulayarak; ETKİLENİRİM için “1”, ETKİLENMEM için “2” ve BİLMİYOR için
“3” seçeneklerinden birini işaretleyiniz.
SORU 690 (süzgeç): : Soru 106’ya bakınız. Görüşülen bireyin yaşı 19 YAŞINDA ve DAHA
KÜÇÜK ise Soru 761’e geçiniz. Eğer 20 ve YUKARI YAŞ ise Soru 690A ile devam ediniz.
SORU 690A-690B: BESİN TÜKETİM SIKLIĞI
SORU 690A-690B: Bu bölümde belirtilen besin gruplarındaki her bir besinin görüşülen birey
için “Son bir ay düşünüldüğünde kişinin besinleri ne sıklıkta/kaç kez tükettiğini” sorgulayınız.
TÜKETMİYOR ise “0”, HERGÜN tüketiyorsa “1”, HAFTADA 5-6 ise “2”, HAFTADA 3-4 ise
“3”, HAFTADA 1-2 ise “4”, 15 GÜNDE BİR ise “5” veya AYDA BİR ise “6” rakamını daire
içerisine alınız.
Örneğin: Sütün tüketim sıklığını sorgularken; “Son 1 ayı düşündüğünüzde kişisel olarak ne
sıklıkta/kaç kez tüketirsiniz? Hiç tüketmez misiniz, her gün mü, haftada 5-6 kez mi, haftada 3-4
kez mi, haftada 1-2 kez mi, 15 günde bir kez mi, yoksa ayda bir kez mi tüketirsiniz?”. Aldığınız
yanıt HAFTADA 1-2 KEZ ise “4”ü işaretleyiniz ve “Yoğurt, ayran, kefiri” sorgulayarak devam
ediniz.
95
7.9. Bölüm 7: 24 Saatlik Geriye Dönük Besin Tüketim Formu
Bu bölümde “2-5 YAŞ”, “6-11 YAŞ” VE “12 ve YUKARI YAŞ” bireyler için bir gün
öncesinde yani sabah yataktan kalkıp ertesi sabah kalkıncaya kadar geçen bir günlük (24 saatlik)
süre içerisinde yenilen besinlerin ve/veya yemeklerin, içilen su ve/veya içeceklerin tüketim
miktar ve türleri ayrıntılı olarak sorgulanacaktır. Kayıt tutulurken öncelikle; her bir “ANA
ÖĞÜN’ün (KAHVALTI, ÖĞLE, AKŞAM)” ve “ARA ÖĞÜNLER’in (KUŞLUK, İKİNDİ,
GECE YATMADAN ÖNCE)” tüketilip tüketilmediğini sorunuz.
Sabah kahvaltısı, öğle ve akşam yemekleri ana öğünlerdir. Kuşluk, ikindi ve gece yatmadan
önceki öğünler ise ara öğünlerdir. KUŞLUK; sabah kahvaltısı ve öğle yemeği arasındaki ara
öğündür. İKİNDİ; öğle yemeği ile akşam yemeği arasındaki ara öğündür. Akşam yemeğinden
sonra yatana kadar yenilenler ise GECE YATMADAN ÖNCEki ara öğündür.
SORU 761-761D arasındaki sorular “SABAH KAHVALTISI”nda,
SORU 762-762D arasındaki sorular “KUŞLUK” vaktinde,
SORU 763-763D arasındaki sorular “ÖĞLE YEMEĞI”nde,
SORU 764-764D arasındaki sorular “İKINDİ” vaktinde,
SORU 765-765D arasındaki sorular “AKŞAM YEMEĞİ”nde,
SORU 766-766D arasındaki sorular “YATMADAN ÖNCE” “YENİLEN BESİNLER
VE/VEYA YEMEKLER,İÇİLEN SU VE/VEYA İÇECEKLER” ile ilgilidir.
SORU 761: Bireye “bir gün önce sabah kahvaltısı yapıp yapmadığını” sorunuz. Bireyin cevabı
HAYIR ise “2”yi işaretleyerek Soru 762’ye geçiniz. Bireyin cevabı EVET ise “1”i işaretleyerek
Soru 761A’ya geçiniz. Soru 761A’da bireye bir gün önce (dün) kahvaltıda neler yediğini ve
içtiğini sorunuz.
SORU 761B: SABAH KAHVALTISINDA YENİLEN BESİN VE/VEYA YEMEKLERİN, SU
VE/VEYA İÇECEKLERİN ADLARINI yazınız. Her bir besin ve/veya yemekler, su ve/veya
içecekler için tek bir satır kullanılacaktır. “YİYECEKLER” adı altındaki bölüme yenilen
“BESİNLER VE/VEYA YEMEKLER”, “SU VE İÇECEKLER”adı altındaki bölüme ise “SU
VE/VEYA İÇECEKLER” yazılacaktır. Benzer sorgulamayı “Soru 762-766” arasındaki TÜM
ÖĞÜNLER için yapınız.
SORU 761B-766B: Yenilen ve içilen “BESİNLERİN (Bkz. EK 1)” ve/veya “YEMEKLERİN
(Bkz. EK 2A, EK 2B)”, “SU VE/VEYA İÇECEKLERİN (Bkz. EK 3)” isimlerini yazınız.
SORU 761C-766C: Bu sorularda 4 adet kolon bulunmaktadır. Birinci kolon içindekiler, 2. kolon
ev ölçüsü, 3. kolon mL/gram (brüt /net) miktarı, 4. kolonda besin kodu yer almaktadır. BESİN
KODU’nun bulunduğu 4. kolonu BOŞ bırakınız.
Soru 761-766B’de ismi yazılan besin ve/veya yemeğin içine giren besinler ve içeceklerin tür ve
özelliklerini tek tek sorgulayıp kaydediniz.
İlk kolona; bireyin yediği
• BESİN ise besinlerin tür ve özelliklerini (Bkz.EK 1),
• YEMEK veya FAST-FOOD TARZI BİR YİYECEK ise bunun içeriğini, içine giren
besinlerin tür ve özellikleri (Bkz. EK 1, EK 2A, EK 2B),
• İÇECEK ise içeceğin tür ve özelliklerini (Bkz.EK 3) yazınız.
96
İkinci kolona;
•
•
•
İlk kolonda yazılan BESİNİN, SU VE/VEYA İÇECEĞİN miktarını “ev ölçüsü” ve
“mL/gram” olarak Yemek ve Besin Fotoğraf Kataloğu-Ölçü ve Miktarlar
(AÇIKLAMA 1) kitabından yararlanarak hesaplayınız ve kaydediniz.
EV DIŞINDA restoran, kurum vb. yerlerde yedikleri yemeklerin tükettikleri porsiyona
giren besin miktarlarını “mL/gram” olarak EK 2A ve EK 2B’den yararlanarak
hesaplayınız ve kaydediniz.
HANEDE hazırlayıp yedikleri yemeklerin tükettikleri porsiyonuna giren besin
miktarlarını “ev ölçüsü” ve “mL/gram” olarak AÇIKLAMA 2’den yararlanarak
hesaplayınız ve kaydediniz.
AÇIKLAMA 1:
Yemek ve Besin Fotoğraf Kataloğu-Ölçü ve Miktarlar kitabında 162 besinin, farklı
ölçütlerdeki fotoğrafları ve miktarları bulunmaktadır. Bu besinler;
• süt ve süt ürünleri
• et-tavuk-balık ve et ürünleri
• yumurtalar
• kuru yemişler
• taze sebzeler
• taze meyveler
• kuru meyve ve sebzeler
• ekmek ve poğaçalar
• bisküvi ve krakerler kahvaltılıklar
• çikolata-lokum ve şekerlemeler
• diğer besinler
adı altında gruplandırılmıştır.
Sayfa 35’den itibaren “HER BESİN İÇİN” fotoğrafların sol alt köşesinde “BİR SAYI (59-220
arasında)”, “AYNI BESİNLERİN FARKLI ÖLÇÜTLERİ İÇİN” ise sağ alt köşesinde de “BİR
HARF (A, B, C, D, E)” bulunmaktadır. Kişilerin etkilenmesini önlemek amacıyla bunların
gram/mL olarak karşılıkları kitabın arka bölümünde besinlerin kendi sayı ve harflerine göre
sayfa 91-110’ da verilmiştir.
Sayfa 81-88’de “ÖLÇÜ KAPLARININ RESİMLERİ” (kupalar, çay fincanları, su bardakları,
çay bardakları, kahve fincanları, cam kaseler, kepçeler, kaşıklar, tabak örnekleri) ve “HACİM
OLARAK MİKTARI” bulunmaktadır.
DİKKAT: Sıvı haricindeki ölçümler için, tartım miktarları farklı olacağından kapların dolum
miktarının ayrıntılı belirtilmesine dikkat ediniz. Örnek: 1 yemek kaşığı dolusu un, 1 silme
yemek kaşığı şeker vb. ev ölçüleri kayıt edilirken “KESİNLİKLE KISALTMA
KULLANMAYINIZ”. Aşağıda sık kullanılan ev ölçüleri ve kısaltma yapılmadan kullanılacak
açık adları verilmiştir.
97
Sık olarak kullanılacak ev ölçüleri;
• Çay kaşığı, tatlı kaşığı, yemek kaşığı,
• İnce dilim, orta dilim, kalın dilim
• Orta su bardağı, orta çay bardağı, büyük su bardağı, kahve fincanı, çay fincanı
• En küçük boy, küçük boy, orta boy, büyük boy, en büyük boy, kibrit kutusu
• Büyük demet, en büyük demet
AÇIKLAMA 2:
Hanede hazırlayıp yedikleri yemeklerin bir porsiyonuna giren besin miktarlarının saptanmasında
dikkat edilecek noktalar.
1. Yemeğin açık adı uygulanan pişirme yöntemini de içererek tanımlayıcı olarak yazılır
(SORU 761B, 762B, 763B, 764B, 765B, 766B)
Örneğin;
Haşlanmış yumurta, yağda sucuklu yumurta, menemen
Peynirli fırın makarna, keşli cevizli erişte
Hamsi buğulama, fırında sebzeli hamsi, hamsi tava
Mercimek çorba, yayla çorba, sebze çorba, ezogelin çorba
Etli kurufasulye, etsiz kurufasulye, kızartma kuru köfte
Patlıcan kızartma (domates soslu), patlıcan közleme, imam bayıldı, karnıyarık
2. Yemeğin içine giren ve birey tarafından tüketilen tüm besinler ayrıntılı olarak kayıt
edilmelidir (SORU 761C, 762C, 763C, 764C, 765C, 766C).
3. Hanede yenilen yemekler için tencereye giren tüm besinlerin türleri, yemeği pişiren kişiye
sorularak ve terazi ile bu besinlerin tartımları yapılarak saptanmalıdır. 24 saatlik tüketim
kaydı tutulan bireyin, bu yemeklerden yediği porsiyon miktarı ve bir porsiyonuna giren besin
miktarları iyi sorgulanmalıdır. Pişirilen yemeğe konulan tüm besinler ölçü ve miktar olarak
kaydedilmeli ve o yemeği pay eden kişi sayısına bölünerek (bir kişi bir tabaktan fazla
tüketebilir), porsiyon sayısı bulunmalıdır. Eğer, tencerede yemek kaldı ise kalan miktar da
göz önünde bulundurularak porsiyon sayısı belirlenmelidir.
4. Besinlerin net miktarlarını belirlemek için EK 4’de yer alan artık yüzdeleri tablosundan
yararlanınız. Örneğin 235 g 1 orta boy elma yenilmiş ise ek 4 de verilen %8 artık yüzdesine
göre hesaplama yapıldığında artık miktarı yaklaşık [(235x8)/100= 18.8] 18.8 gramdır. Bu
durumda tüketilen net miktar (235-18.8 = 216.2 gram) 216 gram olarak yazılmalıdır. Net
miktarlar tam sayı olmalıdır. Noktadan sonra, matematiksel yuvarlama kurallarına göre tam
sayı olarak yazınız.
5. Tabakta bırakılan ya da tencerede pişirilen yemekte olan, ancak yemeğin homojen
dağıtılmaması nedeniyle bireyin tabağında olmayan besinler değerlendirmeye
alınmayacaktır. Örneğin: “Etli kurubaklagil” yemeği tüketilirken, eğer bireyin tabağına hiç et
konulmamışsa veya birey konulanı tüketmemişse, Soru 761C (içindekiler bölümüne) et
yazılmayacaktır.
98
6. Yemeklerin porsiyon büyüklüklerini doğru olarak saptayabilmek için “YEMEK VE BESİN
FOTOĞRAF KATALOĞU-Ölçü ve Miktarlar” kitabını kullanabilirsiniz (Sayfa: 11-34).
Yemek fotoğraflarının sol alt köşesindeki numaralar, sağ alt köşesinde ise harfler (A, B, C)
bulunmaktadır. Tüketilen porsiyon miktarı kişiye gösterilen fotoğrafın numarasına göre
kitabın arka sayfasında belirtilen porsiyon büyüklüğü olarak kaydedilecektir (Sayfa: 93-97).
Kaynak: Rakıcıoğlu N, Tek Acar N, Ayaz A, Pekcan G. YEMEK VE BESİN FOTOĞRAF
KATALOĞU-Ölçü ve Miktarlar, 2. Baskı, Ata Ofset Matbaacılık, Ankara, 2009.
99
EK 1: Besinlerin Tür ve Özellikleri
SORU 761B (SABAH), 762B (KUŞLUK),
763B (ÖĞLE), 764B (İKİNDİ),
765B (AKŞAM), 766B (YATMADAN ÖNCE)
SORU 761C (SABAH), 762 C (KUŞLUK),
763 C (ÖĞLE), 764 C (İKİNDİ),
765 C (AKŞAM), 766 C (YATMADAN ÖNCE)
SÜT ÜRÜNLERİ
Yoğurt (inek, koyun, keçi, manda vb.)
Süzme, torba yoğurt
Meyveli yoğurt
Probiyotik yoğurt
Stanollü yoğurt
Dondurma
Sütlü dondurmalar
Meyveli buzlar
Peynirler (inek, koyun, keçi, manda vb.)
Beyaz peynir
Kaşar peynir
Tulum
Dil peyniri, örgü peynir
Krem peynir, gravyer (üçgen) peynir
Lor, çökelek
Keş peyniri
Taze çocuk peynirleri
Tam yağlı, yarım yağlı, yağsız (light)
Keten tohumlu, kayısılı, erikli vb.
Sade, çilekli vb.
Sade, limonlu, çilekli, çikolatalı vb.
Eski, taze
ET-TAVUK-BALIK VE ET ÜRÜNLERİ
Kırmızı et (dana, sığır, koyun, keçi vb.)
Kıyma
Kuşbaşı (diğer parça etler)
Tavuk eti (but, kanat, göğüs eti )
Yağlı, orta yağlı, az yağlı
Kemikli, kemiksiz
Kavurma
Derili, derisiz
Kemikli, kemiksiz
Derili, derisiz
Kemikli, kemiksiz
Derili, derisiz
Kemikli, kemiksiz
Derili, derisiz
Kemikli, kemiksiz
Hindi (but, kanat, göğüs eti )
Av etleri
Tavşan, bıldırcın, keklik vb.
Deve kuşu (But, kanat, göğüs eti )
Balık
Somon, ton balığı, hamsi, sardalya,
alabalık, barbunya, palamut, çupra vb.
Taze, konserve, dondurulmuş, salamura,
kurutulmuş vb.
Kılçıklı, kılçıksız
Deniz ürünleri
Midye, kalamar, karides, vb.
Organ etleri
Karaciğer, böbrek, dalak, işkembe, paça
beyin, yürek vb.
Et ürünleri
Pastırma
Sucuk, sosis, salam (dana, hindi, tavuk)
Taze, konserve, dondurulmuş, salamura
Çemenli, çemensiz
Normal, az yağlı (light)
100
765B (AKŞAM), 766B (YATMADAN
ÖNCE)
YUMURTA
Tavuk yumurtası, bıldırcın yumurtası,
devekuşu yumurtası vb.
Pastörize sıvı yumurta
Tam, yumurta sarısı, yumurta beyazı
KURUBAKLAGİLLER
Kuru fasulye, nohut, kırmızı veya yeşil
mercimek, kuru barbunya vb.
YAĞLI TOHUMLAR
Ceviz, fındık, badem, fıstık, ayçekirdeği,
kabak çekirdeği vb.
Tuzlu, tuzsuz
Kavrulmuş
Kabuklu, kabuksuz
SEBZELER
Ispanak, kereviz (yaprak/ yumru), havuç,
taze fasulye, kırmızı biber, patlıcan,
marul, kuru sogan, kıvırcık, iceberg marul
vb. tüm sebzeler
Taze, kuru, konserve, dondurulmuş
MEYVELER
Elma, armut, üzüm (siyah-beyaz), kavun,
portakal, mandalina, vb.
Yaş, kuru, konserve ve dondurulmuş
Kabuklu, kabuksuz
EKMEK VE TAHILLAR
Beyaz un, kepekli un, tam un
Ekmek
Beyaz ekmek, çarşı ekmeği, çavdar ekmeği,
mısır ekmeği, köy ekmeği, Trabzon ekmeği,
francala, tam undan ekmek, kepekli ekmek,
çiçek ekmek, halk ekmek, cevizli-çekirdekli
ekmek, tahinli ekmek, tam tahıl vb.
Pide
Yufka ekmeği, lavaş
Bazlama vb.
Tost ekmeği, sandviç ekmeği, hamburger
ekmeği, peksimet vb.
Sade, yumurtalı
Beyaz un, kepekli un, tam un
101
765B (AKŞAM), 766B (YATMADAN ÖNCE)
Tahıllar
Pirinç
Makarna, erişte, şehriye, kuskus
Bulgur, irmik
Buğday unu
Aşurelik buğday, yarma
Pirinç unu, mısır unu, yulaf unu, çavdar unu
vb.
Galeta unu
Nişasta
Kahvaltılık gevrekler
Esmer, beyaz
Kepekli, sade
Tam, kepekli, beyaz
Müsli
Bisküvi (pötibör, tuzlu vb.), kek
Kraker (çubuk, peynirli çubuk, baharatlı vb.)
Galeta
Mısır, buğday, pirinç nişastası vb.
Sade, ballı, çikolatalı, meyveli, keten tohumlu,
vitamin-mineral katkılı, düşük enerjili (light) vb.
Sade, kuru meyveli, yağlı tohumlu, vitaminmineral katkılı, düşük enerjili (light) vb.
Normal, kepekli, kremalı, çikolatalı, meyveli,
vitamin-mineral katkılı vb.
Normal, kepekli
YAĞLAR
Zeytinyağı, ayçiçeği yağı, mısırözü vb.
Katı margarin, yumuşak margarin (kase),
stanol içeren margarin vb.
Tereyağı, kuyruk yağı vb.
Kaymak, krema vb.
Mayonez
Zeytin, zeytin ezmesi
Siyah, yeşil
ŞEKER VE ŞEKERLİ BESİNLER
Şeker (toz şeker, kesme şeker, pudra şekeri,
esmer şeker vb.)
Tahin helvası, yaz helvası
Reçel, marmelat
Bal
Pekmez (üzüm-dut), tahin, tahin-pekmez
karışımı
Çikolata
Sürülebilir çikolata türleri vb.
Ezmeler
Gofretler
Barlar
Cezerye, cevizli sucuk (küme/köfter) vb.
Meyveli şekerler, akide şekeri, pişmaniye,
saray helvası, lokum vb.
102
Çilek, vişne, kayısı, şeftali vb.
Siyah (bitter) sütlü, fındıklı, fıstıklı, düşük enerjili
(light) vb.
Badem, fındık, düşük enerjili (light) vb.
Sade, çikolatalı vb.
Çikolatalı, meyveli, karamelli,
765B (AKŞAM), 766B (YATMADAN 765 C (AKŞAM), 766 C (YATMADAN ÖNCE)
ÖNCE)
DİĞER BESİNLER
Cips
Ketçap, salça
Salata sosları, dipler vb.
Hazır çorbalar
Mısır, patates vb.
Biber, domates
Mantar, ezogelin, mercimek, domates, yöresel
çorbalar vb.
ÖNEMLİ NOT:
1.
Tüm tüketilen ambalajlı hazır gıdalar (bisküvi, kekler, kraker, kahvaltılık gevrekler,
çikolata vb.) markaları ile kayıt edilmelidir.
2.
Görüşme için seçilen birey özellikle küçük yaş grubunda ise ve halen anne sütü de
almakta ise; mutlaka besin tüketim formuna “anne sütü almaya devam ediyor” notunu
koyunuz ve besin tüketim formunun ilgili öğünlerine; o öğün için kaç kez anne sütü emdiğini
yazmaya özen gösteriniz.
3.
Görüşme için seçilen birey özellikle küçük yaş grubunda ise ve hazır kutu/paket toz
bebek veya devam maması ile besleniyor ise; bu tür mamalar kaynatılmış soğutulmuş suya
hazırlanması gerekmekle birlikte bazı anneler süt içine de karıştırabilmekte veya hem süt
hem su kullanabilmektedir. Bu nedenle besin tüketim kaydını alırken mamanın açık adını ve
ilgili öğünde kaç ölçek (mamanın kendi ölçeği ile) tükettiğini ve ne ile hazırlandığını miktarı
ile kaydediniz.
4.
Görüşme için seçilen birey özellikle küçük yaş grubunda ise ve hazır kavanoz kaşık
maması ile besleniyor ise; kavanoz etiketinde beyan edilen gram ağırlığı öğrenerek çocuğun
tükettiği oransal miktara göre ağırlığı kaydediniz.
5.
Örnekleminize çıkan ve görüşme yapmanız gereken birey, yaşam boyu diyet yapmayı ve
özel tedavi edici mama veya ürün kullanmak zorundaki bir birey olabilir. Bu tür durumlarda
bireyin tükettiği doğal besinleri ayrıntılı olarak yazdığınız gibi, tükettiği özel toz mamaları
veya hazır ürünleri (fenilalaninsiz bisküvi, glutensiz makarna, enteral ürünleri) açık
isimlerini yazarak ölçek ve miktarlarını doğru saptayarak yazınız.
103
EK 2A: Ev Dışında Restoran, Kurum vb. Yerlerde Yenilen Yemeklerin Standart
Tariflerinin Bir Porsiyonlarının İçine Giren Besinlerin Miktarları (g)*
YEMEĞİN ADI
İÇİNE GİRENLER
Haşlama Tavuk
Tavuk
200
Patates (N)
75
Kuru soğan (N)
10
Un
1
Limon suyu
3
Maydanoz
1.5
Et (kemikli)
150
Domates (N)
30
Kuru soğan (N)
15
Yemeklik margarin veya ayçiçek yağı
5
Salça
1
Fırında Koyun
Söğüş Et
Püre
(söğüş etin garnitürü püre
olduğunda)
(garnitürü salatalık domates
olduğunda)
Rosto Et
(garnitürü kızarmış patates
olduğunda)
(garnitürü haşlanmış patates
olduğunda)
MİKTAR
(gram)
Et (N)
Maydanoz
90
1.5
Limon suyu
0.5
75
Patates (N)
Süt
40
Yemeklik margarin
5
Salatalık (N)
50
Domates (N)
50
Et (N)
90
2.5
Un
1.5
Salça
2.5
Patates (N)
75
Ayçiçek yağı
5
Patates (N)
85
104
YEMEĞİN ADI
İÇİNE GİRENLER
Şehriyeli Güveç
Et (kemikli)
150
Arpa şehriye
40
10
Kuru soğan (N)
10
Limon suyu
0.5
Maydanoz
1.5
Et (kemikli)
150
Patlıcan (N)
150
Kuru soğan (N)
10
Patlıcan Kebap
Bahçevan Kebap (Yaz)
Bahçevan Kebap (Kış)
Tas Kebabı
MİKTAR
(gram)
12.5
Domates (N)
30
Salça
1
Et (N)
Taze bezelye (N)
90
10
Taze fasulye (N)
40
Taze kabak (N)
40
Dolmalık biber (N)
10
Domates (N)
40
Kuru soğan (N)
15
5
Salça
1
Et (N)
90
Havuç (N)
30
Patates (N)
40
Bezelye (konserve)
16
Kuru soğan (N)
15
3
Salça
2.5
Et (N)
Patates
90
75
Kuru soğan (N)
15
5
Salça
2.5
105
YEMEĞİN ADI
İÇİNE GİRENLER
Kadın Budu Köfte (Patates Püreli)
Kıyma (N)
60
Pirinç
10
Kuru soğan (N)
10
Püresi İçin
Fırın Köfte (Patates Püreli)
Püresi İçin
İzmir Köfte
Yumurta
17.5
Maydanoz
2.5
Un
5
Ayçiçek yağı
10
Patates (N)
75
Süt
40
Yemeklik margarin
5
Kıyma (N)
60
Ekmek içi
15
Kuru soğan (N)
10
Maydanoz
2.5
Patates (N)
Süt
75
40
Yemeklik margarin
5
Kıyma (N)
60
Ekmek içi
15
Kuru soğan (N)
10
Maydanoz
1.5
Yumurta
2.5
Patates (N)
75
5
Un
Çiftlik Köfte
MİKTAR
(gram)
2.5
Salça
2
Kıyma (N)
Ekmek içi
60
15
Kuru soğan (N)
10
Maydanoz
1.5
Yumurta
2.5
Patates (N)
60
Havuç (N)
40
5
Un
2.5
Salça
2
106
YEMEĞİN ADI
İÇİNE GİRENLER
Terbiyeli Köfte
Kıyma (N)
60
Pirinç
10
Kuru soğan (N)
10
Maydanoz
5
Yumurta
5
Limon suyu
Etli Kuru Fasulye
Etli Kuru Nohut
Kıymalı Karnabahar
Kıymalı Ispanak
2.5
5
Kuru fasulye
50
Et (kemikli)
50
Kuru soğan (N)
15
7.5
Salça
3
Nohut
Et (kemikli)
50
50
Kuru soğan (N)
15
7.5
Salça
Kıymalı Kapuska
MİKTAR
(gram)
3
Lahana (N)
Kıyma (N)
150
40
Kuru soğan (N)
10
5
Salça
3
Karnabahar (N)
Kıyma (N)
150
40
Kuru soğan (N)
10
5
Salça
3
Ispanak (N)
Kıyma (N)
150
40
Pirinç
7
Kuru soğan (N)
15
5
Salça
1
Yoğurt
100
107
YEMEĞİN ADI
İÇİNE GİRENLER
Yumurtalı Ispanak
Ispanak (N)
150
Yumurta
50
Kuru soğan (N)
15
10
Semizotu (N)
150
Kıyma (N)
40
Pirinç
7
Kuru soğan (N)
15
5
Kıymalı Semizotu
Kıymalı Patates
Etli Konserve Fasulye
Etli Konserve Türlü
Etli Kış Türlüsü
MİKTAR
(gram)
Salça
1.5
Yoğurt
100
Patates (N)
130
Kıyma (N)
40
Kuru soğan (N)
15
5
Salça
4
Konserve fasulye (N)
128
Kıyma (N)
40
Kuru soğan (N)
15
5
Salça
2.5
Konserve türlü (N)
128
Kıyma (N)
40
Kuru soğan (N)
15
5
Salça
2.5
Kıyma (N)
Havuç (N)
40
30
Pırasa (N)
75
Patates (N)
40
Kereviz (N)
15
Kuru soğan (N)
10
5
Salça
2.5
108
YEMEĞİN ADI
İÇİNE GİRENLER
Etli Yaz Türlüsü
Kıyma (N)
40
Taze fasulye (N)
40
Taze kabak (N)
35
Patates (N)
40
Patlıcan (N)
35
Domates (N)
40
Kuru soğan (N)
10
5
Salça
1
Kıymalı Bezelye
Kıymalı Taze Fasulye
Kabak Kalye
MİKTAR
(gram)
Taze bezelye (N)
150
Kıyma (N)
40
Kuru soğan (N)
15
5
Dereotu
1.3
Salça
2.5
Şeker
0.5
Taze fasulye (N)
150
Kıyma (N)
40
Domates (N)
40
Kuru soğan (N)
20
5
Salça
1
Taze kabak (N)
Kıyma (N)
150
40
Kuru soğan (N)
15
5
Dereotu
1.3
Salça
2.5
Kuru nane
0.2
Yoğurt
100
109
YEMEĞİN ADI
İÇİNE GİRENLER
Patlıcan Musakka
Patlıcan (N)
150
Kıyma (N)
40
Domates (N)
40
Kuru soğan (N)
15
Karnıyarık
12.5
Maydanoz
2.5
Salça
2.5
Patlıcan (N)
150
Kıyma (N)
40
Domates (N)
30
Kuru soğan (N)
15
Yeşil sivri biber (N)
5
Maydanoz
2.5
12.5
Salça
Kıymalı Yaprak Sarma
1
Karabiber
0.1
Salamura yaprak (N)
30
Kıyma (N)
50
Pirinç
10
Kuru soğan (N)
10
Maydanoz
2.5
Kıymalı Biber Dolma
MİKTAR
(gram)
5
Yumurta sarısı
2.5
Limon suyu
1.8
Un
1.5
Yoğurt (yemeğin yanında varsa)
100
Dolmalık biber (N)
80
Kıyma (N)
50
Pirinç
10
Kuru soğan (N)
10
Domates (N)
9
Maydanoz
1.5
Salça
1
3
Salça
1.5
Yoğurt (yemeğin yanında varsa)
100
110
YEMEĞİN ADI
Kıymalı Kabak Dolma
İÇİNE GİRENLER
Kabak (N)
110
Kıyma (N)
35
Domates (N)
10
Pirinç
9
Kuru soğan (N)
7.5
Maydanoz
1.5
Dereotu
1.3
İmam Bayıldı
Kabak Bayıldı
Zeytinyağlı Biber Dolma
MİKTAR
(gram)
3
Salça
1.5
Yoğurt (servis)
100
Patlıcan (N)
150
Kuru soğan (N)
20
Domates (N)
30
Maydanoz
2.5
Sarmısak (N)
0.4
Salça
1
Ayçiçek yağı
15
Kabak (N)
150
Kuru soğan (N)
20
Domates (N)
30
Maydanoz
2.5
Sarmısak (N)
0.4
Salça
1
Ayçiçek yağı
Dolmalık biber (N)
15
80
Pirinç
30
Kuru soğan (N)
30
Domates (N)
20
Maydanoz
1.5
Dereotu
1.3
Zeytinyağı
10
Kuş üzümü
2.5
Fıstık
3
111
YEMEĞİN ADI
İÇİNE GİRENLER
MİKTAR
(gram)
Zeytinyağlı Yaprak Sarma
Salamura yaprak (N)
30
Pirinç
30
Kuru soğan
30
Maydanoz
1.5
Dereotu
1.3
Zeytinyağı
10
Kuş üzümü
2.5
Zeytinyağlı Taze Fasulye
Zeytinyağlı Bakla
Zeytinyağlı Pırasa
Fıstık
3
Şeker
0.2
Taze fasulye (N)
150
Kuru soğan (N)
20
Domates (N)
30
Salça
1
Zeytinyağı
10
Bakla (N)
Yeşil soğan (N)
150
5
Kuru soğan (N)
10
Dereotu
3.8
Limon suyu
1.8
Zeytinyağı
10
Şeker
0.5
Yoğurt (serviste)
100
Pırasa (N)
Havuç (N)
120
30
Kuru soğan (N)
5
Pirinç
7
Zeytinyağı
10
Nişasta
1
Limon suyu
5
Yumurta sarısı
112
1.3
YEMEĞİN ADI
İÇİNE GİRENLER
Zeytinyağlı Kereviz
Kereviz (N)
100
Havuç (N)
20
Kuru soğan (N)
10
Bezelye (konserve) (N)
12
Maydanoz
1.5
Zeytinyağı
10
Nişasta
1
Yumurta sarısı
Limon suyu
Yoğurtlu Karnabahar Kızartma
Yoğurtlu Havuç Kızartma
Zeytinyağlı Barbunya
MİKTAR
(gram)
1.3
5
Karnabahar (N)
100
Un
10
Yumurta
10
Yoğurt
130
Ayçiçek yağı
10
Havuç (N)
Un
120
10
Yumurta
10
Yoğurt
130
Ayçiçek yağı
10
Barbunya (kuru)
Patates (N)
60
15
Havuç (N)
15
Kuru soğan (N)
15
Sarmısak (N)
0.2
Maydanoz
2.5
Salça
1
Zeytinyağı
10
Limon suyu
5
Pirinç Pilavı
Pirinç
Yemeklik margarin
60
15
Şehriyeli Pilav
Pirinç
52.5
Şehriye (arpa)
10
Yemeklik margarin
15
113
YEMEĞİN ADI
İÇİNE GİRENLER
Buhara Pilavı
Pirinç
50
Et (N)
20
Havuç (N)
15
Çam fıstığı
0.3
Yemeklik margarin
10
Su (et suyu)
100
Pirinç
50
Karaciğer
15
Kuru soğan (N)
10
Çam fıstığı
0.3
Kuş üzümü
0.3
Dereotu
2.5
Yemeklik margarin
10
Bulgur
50
Kuru soğan (N)
15
Yemeklik margarin
10
Makarna
60
14
Un
3
Salça
3
Makarna
60
Kaşar peyniri
15
10
Makarna
Kaşar peyniri
60
30
Yumurta
15
Un
10
Süt
40
10
Yufka
Kıyma (N)
80
25
Kuru soğan (N)
10
İç Pilav
Bulgur Pilavı
Soslu Makarna
Peynirli Makarna
Fırın Makarna
Tepsi Böreği
MİKTAR
(gram)
12.5
Maydanoz
2.5
Yumurta
10
Süt
50
114
YEMEĞİN ADI
İÇİNE GİRENLER
Talaş Böreği
Un
50
Kıyma (N)
30
Kuru soğan (N)
20
Maydanoz
2.5
Yumurta
Serpme Börek
5
Limon suyu
0.8
Ayçiçek yağı
2.5
Yemeklik margarin
50
Un
Yumurta
50
5
Yemeklik margarin
Salçalı Pirinç Çorba
Domatesli Pirinç Çorba
Yayla Çorba
Şehriye Çorba
MİKTAR
(gram)
52.6
Kıyma (N)
25
Kuru soğan (N)
10
Maydanoz
2.5
Limon suyu
0.8
Pirinç
15
7.5
Salça
2.5
Maydanoz
2.5
Limon suyu
5
Pirinç
Domates (N)
15
50
7.5
Maydanoz
2.5
Limon suyu
5
Pirinç
Un
4
10
Yumurta
7.5
5
Yoğurt
30
Şehriye
15
7.5
Salça
2.5
Maydanoz
2.5
Limon suyu
5
115
YEMEĞİN ADI
İÇİNE GİRENLER
Domates Çorba
Un
15
Süt
40
10
Salça
5
Kırmızı mercimek
30
Kuru soğan (N)
10
7.5
Kırmızı Mercimek Çorba
Patates Ezme Çorba
Düğün Çorba
Sebze Çorba (yaz)
MİKTAR
(gram)
Un
5
Patates (N)
Havuç (N)
60
30
Süt
50
Un
5
10
Un
15
Et (N)
20
Yumurta sarısı
12.5
Limon suyu
2.5
Su (et suyu)
200
Taze fasulye (N)
10
Taze kabak (N)
10
Patates (N)
10
Domates (N)
40
Kuru soğan (N)
5
Pirinç
2
7.5
Maydanoz
2.5
Limon suyu
5
116
YEMEĞİN ADI
İÇİNE GİRENLER
Sebze Çorba (kış)
Havuç (N)
10
Pırasa (N)
10
Kereviz (N)
5
Patates (N)
10
Kuru soğan (N)
5
Pirinç
2
Bezelye Unu Çorba
7.5
Salça
2.5
Maydanoz
2.5
Limon suyu
5
Bezelye unu
10
Buğday unu
5
13
Kızarmış ekmek (serviste varsa)
Mercimek Unu Çorba
Kırmızı Lahana Salata
Domates Salata
Karışık Salata
Havuç Salata
12.5
Mercimek unu
Buğday unu
10
5
13
Un Çorbası
MİKTAR
(gram)
12.5
Buğday unu
15
13
12.5
Kırmızı lahana (N)
100
Zeytinyağı
7.5
Limon suyu
12.5
Domates (N)
133
Zeytinyağı
10
Limon suyu
12.5
Salatalık (N)
50
Domates (N)
60
Marul (N)
35
Maydanoz
2.5
Zeytinyağı
10
Limon suyu
12.5
Havuç (N)
120
Zeytinyağı
7.5
Limon suyu
12.5
117
YEMEĞİN ADI
Kıvırcık Salata
Marul Salata
Cacık
İrmik Helva
Sütlaç
Tel Kadayıf
Hanım Göbeği
Hurma Tatlısı
İÇİNE GİRENLER
Kıvırcık (N)
MİKTAR
(gram)
127.5
Zeytinyağı
7.5
Limon suyu
12.5
Marul (N)
140
Zeytinyağı
7.5
Limon suyu
12.5
Salatalık (N)
50
Yoğurt
130
Dereotu
3.5
Zeytinyağı
5
İrmik
50
Çam fıstığı
2.5
25
Şeker
40
Süt
220
Pirinç
10
Nişasta
5
Şeker
40
Kadayıf
50
Antep fıstığı
10
Pudra şekeri
1.5
Yemeklik margarin
10
Şeker
40
Limon suyu
0.5
Un
25
Yumurta
15
Yemeklik margarin
4
Ayçiçek yağı
10
Şeker
50.3
Limon suyu
0.8
Un
30
İrmik
10
Yumurta
6
Yemeklik margarin
10
Şeker
50
Limon suyu
0.5
118
YEMEĞİN ADI
Elma Komposto
Şeftali Komposto
Vişne Komposto
Taze Kayısı Komposto
Taze Erik Komposto
Kuru Meyve Hoşafları
İÇİNE GİRENLER
MİKTAR
(gram)
Elma (N)
65
Şeker
40
Şeftali (N)
60
Şeker
40
Vişne (N)
90
Şeker
40
Taze kayısı
100
Şeker
40
Taze erik (N)
100
Şeker
40
Kuru meyve
25
Şeker
30
(N): Net
* Kaynak: Merdol Kutluay T. Toplu Beslenme Yapılan Kurumlar İçin Standart Yemek Tarifeleri,
Hatipoğlu Basım ve Yayım San. Tic. Ltd. Şti.,3. Baskı, Şahin Matbaası, Ankara, 2003.
119
EK 2B: Bazı Yemeklerin İçine Giren Besinlerin Net Miktarları (g)
YEMEĞİN ADI
İÇİNE GİRENLER
İçli Köfte (1 Porsiyon)
Kuru soğan
Kıyma ( yağlı)
110
42
Margarin
17
Ceviz
8
Yeşil fıstık
9
Kıyma (yağsız)
67
Bulgur (köftelik)
133
Kıymalı Pide (1 Adet)
Poğaça (1 Adet)
Un Kurabiyesi (1 Adet)
Yaş Pasta (1 Dilim)
MİKTAR (1 porsiyon için)
İrmik
4
Domates
50
Kuru soğan
30
Sivri biber
10
Maydanoz
Kıyma (orta yağlı)
5
50
Pide
Buğday unu
140
35
Margarin
15
Yumurta
5
Beyaz peynir (yağlı)
Yaş maya
6
2
Buğday unu
Margarin
37
17
Şeker
Buğday unu
Süt (yağlı)
17
34
75
Şeker
26
Yumurta
Margarin
25
14
Kakao
Çikolata
4
8
Antep fıstığı
Kivi
8
8
Ananas
8
120
YEMEĞİN ADI
İÇİNE GİRENLER
İskender (1 Porsiyon)
Kuzu eti (yağlı)
Yoğurt (yağlı)
5
Tereyağ
5
14 0
5
Maydanoz
Cevizli Baklava (1 Adet)
Tuzlu Kuru Pasta (1 Adet)
Mantı (1 Porsiyon)
125
67
Salça
Pide
Kek (1 Parmak Kalınlığında)
Kuru soğan ( 2 orta boy)
Domates (3 orta boy)
17
50
Yeşil biber (1 adet)
Buğday unu
20
22
Süt (yağlı)
4
Şeker
12
Yumurta
17
Margarin
17
Fındık
7
Çikolata
4
Buğday unu
Şeker
Yumurta
15
13
3
Margarin
8
Ceviz
5
Antep fıstığı
6
Buğday unu
Margarin
10
5
Yumurta
Buğday unu
0.5
90
Yumurta
Kuru soğan
Maydanoz
17
15
2
Dana eti (yağlı)
Yoğurt (yağlı)
Sarmısak
42
100
2.5
Margarin
17
121
YEMEĞİN ADI
İÇİNE GİRENLER
Kısır (1 Porsiyon)
Bulgur
Domates
63
73
Marul
20
Yeşil biber
8
Yeşil soğan
32
Maydanoz
15
Salça
Limon suyu
15
17
Sıvı yağ
Buğday
10
18
Nohut
6
Kurufasulye
6
Aşure (1 Porsiyon)
Pirinç
Soğuk Sandviç (1 Adet)
Mercimek Köfte (1 Adet)
Üzümlü Kek (1 Dilim)
1.5
Kuru kayısı
6
Kuru incir
12.5
Kuru üzüm
5
Şeker
Ceviz
Nar
30
6.5
5
Ekmek
110
Kaşar
20
Salam
20
Domates
Marul
25
10
Ketçap
Mercimek
5
30
Kuru soğan
Yeşil soğan
Bulgur
30
10
25
Zeytinyağı
Salça
Süt
20
5
5
Margarin
Yumurta
Buğday unu
13
20
25
Şeker
13
Kuru üzüm
3
122
YEMEĞİN ADI
İÇİNE GİRENLER
Karışık Tost (1 Adet)
Ekmek
Kaşar peyniri
75
20
Sucuk
15
Margarin
5
Ekmek Arası Döner (1 porsiyon)
Sıcak Çikolata (1 Bardak)
Tatlı Kurabiye (1 Adet)
Güllaç (1 porsiyon)
Pizza (1 porsiyon)
İskender (1 porsiyon)
Gözleme (1 Adet)
Su Böreği (1 Dilim)
Ekmek
115
Döner (yağlı koyun eti)
100
Kakao
Şeker
15
15
1/2 su bardağı süt
Buğday unu
80
40
Şeker
15
Margarin
15
Şeker
25
Süt
100
Nişasta
25
Ceviz
10
Buğday unu
110
Yumurta
Kaşar peyniri
10
25
Et türü
Mantar
40
50
Ekmek
100
Dana Eti
Tereyağ
100
15
Yoğurt
Salça
75
5
Buğday unu
Margarin
Sıvı yağ
60
7
10
Beyaz peynir
Kıyma
Kuru soğan
50
30
10
Patates
Buğday unu
Yumurta
45
40
15
Margarin
15
Beyaz peynir veya Kıyma
Maydanoz
20
6
123
EK 3: Su ve İçeceklerin Tür ve Özellikleri
SORU 761B (Sabah), 762B (Kuşluk), 763
B (Öğle), 764B(İkindi), 765 B (Akşam),
766 B (Gece yatarken)
SORU 761C (Sabah), 762 C (Kuşluk),
763 C (Öğle), 764 C (İkindi), 765 C (Akşam),
766 C (Gece yatarken)
Su
Musluk, damacana, kaynak, kuyu, pet/cam şişe
Şekerli, şekersiz
Demleme, sallama
Şekerli, şekersiz
Demleme, sallama
Şekerli, şekersiz
Ihlamur, adaçayı, kuşburnu vb.
Şekerli, şekersiz
Şekerli, şekersiz
Siyah çay
Yeşil çay
Bitki çayları
Çocuk/emzikli kadın granül (suda çözünen)
çayları
Türk kahvesi
İnstant (suda çözünen) kahve, sert kahve
Kapiçino
Sıcak çikolata
Süt (inek, koyun, keçi, manda vb.)
Şekerli, şekersiz
Şekerli, şekersiz
Sütlü, sütsüz
Kremalı
Kafeinli, kafeinsiz
Şekerli, şekersiz
Şekerli, şekersiz
Şekerli, şekersiz
Zenginleştirilmiş, kakaolu, aromalı karışımlar
Soya sütü
Süt tozu (inek, koyun, keçi vb.)
Büyüme sütleri (hazır kutu)
Ayran (inek, koyun, keçi, manda vb.)
Evde yapılmış, hazır ayran (ambalajlı kutu)
Normal, light
Kefir (inek, koyun, keçi, manda vb.)
Sade, meyveli, az yağlı (light)
Meyve suları (Elma suyu, portakal suyu, kayısı Taze sıkılmış, hazır
suyu, şıra vb.)
Nektar, aromalı, %100 meyve suyu vb.
Sebze suları (havuç suyu, domates suyu vb.)
Taze sıkılmış, hazır
Kolalı içecekler
Normal, light/enerjisiz
Gazozlar
Normal, meyvalı, düşük enerjili (light)
Buzlu çay
Normal, meyvalı, düşük enerjili (light)
Limonata
Hazır, ev yapımı
Şekerli, şekersiz (light)
Maden suları
Sade
Doğal mineralli su
Meyveli
Boza
Salep
Alkollü içecekler
Rakı, bira, şarap, viski, votka
Spor içecekleri
Enerji içecekleri
Şalgam suyu, turşu suyu, girebolu/gilaburu vb.
124
EK 4: Artık Miktarları (Alfabetik dizin)
Besin Adı
Artık (%)
Bıldırcın
10
Güvercin
23
Sülün
14
Tavşan
21
Alabalık
63
Kalkan
3
Levrek
61
Mersin
48
Palamut
42
Uskumru
28
Istakoz
74
Karides
31
Midye
49
Dana eti,az yağlı
20
Dana eti,orta yağlı
20
Dana eti, yağlı
20
Domuz eti,az yağlı
21
Domuz eti,orta yağlı
21
Domuz eti,yağlı
21
Koyun eti,az yağlı
16
Koyun eti,orta yağlı
16
Koyun eti,yağlı
16
Keçi eti
26
Sığır eti,az yağlı
16
Sığır eti,orta yağlı
15
Sığır eti,yağlı
15
Hindi, et ve deri
21
Kaz
19
125
Besin Adı
Artık (%)
Ördek
28
Tavuk, bütün
25
Tavuk, beyaz et, derisiz
28
Tavuk, beyaz et, derili
28
Tavuk, siyah et, derisiz
35
Tavuk, siyah et, derili
35
Ayçiçek çekirdeği
50
Badem
49
Ceviz
55
Fındık
54
Kabak çekirdeği
25
Karpuz, kavuz çekirdeği
25
Kestane
19
Kestane, kavrulmuş
37
Şam fıstığı (Antep fıtığı)
50
Yer fıstığı,iç kavrulmuş
27
Armut
9
Avokado
25
Ayva
30
Çilek
4
Dut
3
Elma
8
Erik, kırmızı
9
Erik, mürdüm, taze
6
Erik, mürdüm, kuru
12
Greyfurt
51
Hurma
13
İncir
4
126
Besin Adı
Artık (%)
Karpuz
54
Kavun
34
Kayısı
6
Kiraz
10
Limon
33
Mandalina
26
Muz
32
Nar
44
Portakal
27
Şeftali
13
Üzüm, taze
5
Vişne
10
Bakla
6
Bamya,taze
14
Biber, taze
18
Biber, kırmızı, taze
4
Börülce, taze
45
Domates, kırmızı
12
Domates, yeşil
9
Enginar
50
Fasulye, taze
12
Havuç
22
Hindiba otu
10
Hıyar
3
Kabak, kış
30
Kabak, yaz
13
Karnabahar
30
Kereviz
25
127
Besin Adı
Artık (%)
Kıvırcık
18
Kuşkonmaz
44
Ispanak
17
Lahana, beyaz
25
Lahana, brüksel
13
Lahana, kara
20
Lahana, kırmızı
10
Mantar
3
Marul
26
Mısır, taze
45
Nane, taze
50
Pancar, kırmızı
51
Pancar, yaprak
44
Patlıcan
19
Patates
19
Pazı
10
Pırasa
40
Sarmısak
12
Soğan, kuru
9
Soğan, yeşil
4
Şalgam
9
Turp,kırmızı
37
Turp, siyah
35
Yumurta, bıldırcın
11
Yumurta, hindi
11
Yumurta, kaz
11
Yumurta, ördek
11
Yumurta, tavuk, tam
11
128
Besin Adı
Artık (%)
Mısır, haşlanmış
45
Zeytin, siyah
20
Zeytin, yeşil
20
SORU 761D-766D: Bireye “söyledikleri dışında yediği ve içtiği başka besin ve/veya
yemeklerin, su ve/veya içeceklerin olup olmadığını” sorunuz. Bireyin cevabı HAYIR ise “2”yi
işaretleyerek bir sonraki öğünle ilgili soruya geçiniz. Bireyin cevabı EVET ise “1”i işaretleyerek
söylediği besin ve/veya yemekleri,”su ve/veya içecekleri Soru 761B-766B ve 761C-766C’ye
ekleyiniz.
SORU 766D’den sonra gelen ilgili alana, besin tüketim formunu doldururken “gerektiğinde”
“içeriğinden emin olmadığınız tüm besin ve/veya yemeklerin ve içeceklerin adını ve tariflerini”
açık ve anlaşılır biçimde ait olduğu öğünü belirterek yazınız. Özellikle yöresel yemekler için,
içeriğinden emin olamıyorsanız, bu kısma tarifi ayrıntılı olarak kaydediniz.
SORU 761-766D ile ilgili soruların cevapları yazıldıktan sonra Soru 790’a geçiniz.
SORU 790: Besin tüketimi bilgisinin “ait olduğu günü” kaydediniz. Ait olan gün PAZARTESİ
ise “1”i, SALI ise “2”yi, ÇARŞAMBA ise “3”ü, PERŞEMBE ise “4”ü, CUMA ise “5”i,
CUMARTESİ ise”6”yı, PAZAR ise “7”yi işaretleyiniz.
SORU 791S: Tüm soruların BİTİŞ SAATİNİ sağdaki İLK KUTUYA “SAAT” cinsinden ve
sağdaki İKİNCİ KUTUYA “DAKİKA” cinsinden ikişer haneli olarak yazınız.
129
7.10. Bölüm 8: Antropometrik Ölçüm Formu
Antropometrik ölçümler; büyümenin, zayıflık, şişmanlık, hastalık risklerinin belirlenmesi
açısından beslenme durumunun saptanmasında önemli yöntemlerdir ve doğru, geçerli ve
güvenilir ölçüm yapılması gerekmektedir. Bu amaçla; “BÖLÜM 8: ANTROPOMETRİK
ÖLÇÜM TEKNİKLERİ”nde kapsamlı olarak ele alınmıştır.
0-5 yaş, 6-11 yaş, 12 ve üzeri yaş grubu Kişi Sorukağıtları’nda “Bölüm 8’de Antropometrik
Ölçüm Formu” bulunmaktadır. Aşağıda bu formların doldurulması irdelenmektedir.
0-5 YAŞ KİŞİ SORUKAĞIDI
0-5 yaş grubu çocuğun yaşının doğru olarak belirlenmesi gerekmektedir. 0-2 YAŞ GRUBU
ÇOCUKLARDA vücut ağırlığı bebek terazisi ile ve “BOY UZUNLUĞU YATIRARAK” alınır.
İKİ VE YUKARI YAŞ GRUBUNDA eğer çocuk ayakta durabiliyor ise vücut ağırlığı yetişkin
terazisinde ve “BOY UZUNLUĞU AYAKTA” iken ölçülür (Bkz. Bölüm 8).
SORU 800 (süzgeç): Çocuğun yaşının doğru olarak belirlenebilmesi için Soru 106’ya bakınız.
Çocuğun yaşı 1 VE YUKARI YAŞ ise yaşı“BİTİRİLMİŞ/TAMAMLANMIŞ YIL” olarak iki
haneli olacak şekilde kutuya kaydediniz.
SORU 800A (süzgeç): Eğer çocuk 1 YAŞINDAN KÜÇÜK ise Soru 107B’ye bakınız ve
çocuğun yaşını “BİTİRİLMİŞ/TAMAMLANMIŞ AY” olarak iki haneli olacak şekilde kutuya
kaydediniz.
SORU 801 (süzgeç): Soru 800’e bakınız ve çocuk 2 YAŞINDAN KÜÇÜK ise vücut ağırlığını
ve boy uzunluğunu çocuğu “YATIRARAK” ölçünüz. Çocuk 2 YAŞINDAN BÜYÜK VE
AYAKTA DURABİLİYOR ise vücut ağırlığını ve boy uzunluğunu çocuk “AYAKTA” iken
ölçünüz.
SORU 805: Çocuğun yaşını dikkate alarak “VÜCUT AĞIRLIĞINI KİLOGRAM”olarak ilgili
kutuya yazınız. Ölçümleri noktadan sonra iki basamak olacak şekilde matematiksel yuvarlama
kurallarına göre ve kutu sayısını da dikkate alarak kaydediniz. Örneğin; vücut ağırlığı 10.235 kg
tartılan bir çocuğun değerini “10.24” olarak kaydediniz. Yine vücut ağırlığı 8.700 kg tartılan bir
çocuğun değerini “08.70” olarak kaydediniz.
SORU 806: Çocuğun yaşını dikkate alarak “BOY UZUNLUĞUNU SANTİMETRE” olarak
ilgili kutuya yazınız. Ölçümleri noktadan sonra bir basamak olacak şekilde matematiksel
yuvarlama kurallarına göre ve kutu sayısını da dikkate alarak kaydediniz. Örneğin; boy uzunluğu
122.5 cm olarak ölçülen bir çocuğun değerini “122.5” olarak kaydediniz veya boy uzunluğu 72.5
cm olarak ölçülen bir çocuğun değerini “072.5” olarak kaydediniz.
SORU 806A: VÜCUT AĞIRLIĞI VE BOY UZUNLUĞU ölçümlerinin alınma şeklini
AYAKTA ÖLÇÜLDÜ ise “1”i veya YATIRARAK ÖLÇÜLDÜ “2”yi işaretleyiniz. Eğer
herhangi bir nedenle ölçüm yapılamadı ise ÖLÇÜM YAPILMADI “3” ü işaretleyiniz.
SORU 807: Çocuğun yaşını dikkate alarak BAŞ ÇEVRESİNİ ölçünüz ve “SANTİMETRE”
cinsinden ilgili kutuya kaydediniz. Ölçümleri noktadan sonra bir basamak olacak şekilde
130
matematiksel yuvarlama kurallarına göre ve kutu sayısını da dikkate alarak kaydediniz.
Örneğin; baş çevresi 58.6 cm olarak ölçülen bir çocuğun değerini “58.6” olarak kaydediniz.
Soru 808: Soru 800’e bakınız, eğer çocuğun yaşı 2 VE YUKARI YAŞ ise BEL ÇEVRESİNİ
ölçünüz ve “SANTİMETRE” cinsinden ilgili kutuya kaydediniz. Eğer çocuk ayakta duramıyor
ise ebeveyn yardımı ile yatırılarak ölçüm yapılabilir. Ölçümleri noktadan sonra bir basamak
olacak şekilde matematiksel yuvarlama kurallarına göre ve kutu sayısını da dikkate alarak
kaydediniz. Örneğin; bel çevresi 70 cm olarak ölçülen bir çocuğun değerini “070.0” olarak
kaydediniz.
Çocuk “2 yaşından küçük” ise bel çevresi ölçümü yapılmayacaktır.
SORU 809 (süzgeç): Soru 800 ve 800A’ya bakınız ve çocuğun yaşı 3 VE YUKARI AY ise
kutuyu işaretleyerek Soru 810’a geçiniz. Eğer çocuğun yaşı 3 AYLIKTAN KÜÇÜK ise kutuyu
işaretleyerek Soru 820’ye geçiniz.
SORU 810: 3 ve yukarı ay çocuğun ÜST ORTA KOL ÇEVRESİNİ ölçünüz ve
“SANTİMETRE” olarak ilgili kutuya yazınız. Ölçümleri noktadan sonra bir basamak olacak
şekilde matematiksel yuvarlama kurallarına göre ve kutu sayısını da dikkate alarak kaydediniz.
Örneğin; üst orta kol çevresi 9.9 cm olarak ölçülen bir çocuğun değerini “09.9” olarak
kaydediniz.
Soru 820: Çocuğun ÖLÇÜMLERİ YAPILDI ise “1” i, ÖLÇÜM YAPILAMADI ise neden
yapılamadığını; ÇOCUK EVDE YOKTU cevabı için “2”yi, AİLE REDDETTİ ise “3”ü veya
DİĞER neden söz konusu ise “7” yi işaretleyerek, açık bir şekilde belirtiniz.
Soru 821: Ölçümü yapan kişinin adı, soyadı ve kodu kaydedilmelidir.
6-11 YAŞ KİŞİ SORUKAĞIDI ile 12 VE YUKARI YAŞ KİŞİ SORUKAĞIDI
SORU 805: Çocuğun/bireyin “VÜCUT AĞIRLIĞINI KİLOGRAM” cinsinden ilgili kutuya
yazınız. Ölçümleri noktadan sonra bir basamak olacak şekilde matematiksel yuvarlama
kurallarına göre ve kutu sayısını da dikkate alarak kaydediniz.
SORU 806: Çocuğun/bireyin “BOY UZUNLUĞUNU SANTİMETRE” cinsinden ilgili kutuya
yazınız. Ölçümleri noktadan sonra bir basamak olacak şekilde matematiksel yuvarlama
Soru 808: Çocuğun/bireyin BEL ÇEVRESİNİ ölçünüz ve “SANTİMETRE” cinsinden ilgili
kutuya yazınız. Ölçümleri noktadan sonra bir basamak olacak şekilde matematiksel yuvarlama
Soru 808A: Çocuğun/bireyin KALÇA ÇEVRESİNİ ölçünüz ve “SANTİMETRE” cinsinden
ilgili kutuya yazınız. Ölçümleri noktadan sonra bir basamak olacak şekilde matematiksel
yuvarlama kurallarına göre ve kutu sayısını da dikkate alarak kaydediniz.
131
Soru 810: Çocuğun/bireyin ÜST ORTA KOL ÇEVRESİNİ ölçünüz ve “SANTİMETRE”
cinsinden yazınız. Ölçümleri noktadan sonra bir basamak olacak şekilde matematiksel yuvarlama
Soru 811: Soru 800’e bakın ve bireyin yaşını belirleyin. Bireyin yaşı 20 VE YUKARI YAŞ ise
Soru 812’ye geçiniz. Eğer 20 YAŞINDAN KÜÇÜK ise Soru 820’ye geçiniz.
Soru 812: Bireyin belirlenen yaşı 20 VE YUKARI YAŞ ise “BİLEK ÇEVRESİNİ” ölçünüz ve
“SANTİMETRE” cinsinden ilgili kutuya yazınız. Ölçümleri noktadan sonra bir basamak olacak
şekilde matematiksel yuvarlama kurallarına göre ve kutu sayısını da dikkate alarak kaydediniz.
SORU 820: Çocuğun/bireyin ÖLÇÜMLERİ YAPILDI ise “1”i, ÇOCUK/BİREY EVDE YOK
ise “2” yi, REDDETTİ ise “3”ü veya DİĞER neden söz konusu ise “7” yi işaretleyerek, açık bir
şekilde belirtiniz.
SORU 821: Ölçümü yapan kişinin adı, soyadı ve kodu kaydedilmelidir.
132
8. Antropometrik Ölçümler ve Ölçüm Teknikleri
Antropometri; değişik yaş, cinsiyet ve beslenme durumundaki bireylerin fizik boyutlarının (boy
uzunluğu, vücut ağırlığı, çevre ölçümleri vb) ölçülmesi ve vücut bileşiminin (yağ ve kas
dokusunun) saptanmasıdır. Antropometrik ölçümler; büyümenin değerlendirilmesi, yağsız vücut
dokusu (kas dokusu) ve yağ dokusu miktarının, ayrıca vücutta yağın dağılımının göstergesi
olması nedeniyle önem taşır. Vücut ağırlığı, boy uzunluğu, üst orta kol çevresi, baş çevresi, bel
çevresi, kalça çevresi, deri kıvrım kalınlıkları gibi ölçümler sıklıkla kullanılan antropometrik
yöntemlerdir.
Antropometri çocuk ve yetişkinlerde beslenme durumunun saptanmasının temel bileşenidir.
Bebek ve çocuklardan elde edilen veriler genel sağlık durumunu ve diyetin yeterliliğini gösterir
ve yıllar içerisinde büyüme ve gelişme eğilimlerini yansıtmada önem taşır. Yetişkinlerde ise,
antropometri verileri yaşam sürecinde sağlık ve diyetin durumunu, hastalık risklerini ve vücut
bileşimindeki değişiklikleri değerlendirmede kullanılır.
TBSA - 2010’da 0-5 yaş, 6-11 yaş, 12 ve yukarı yaş grubunda örnekleme çıkan her bireyin yaşa
özgü antropometrik ölçümleri yapılacaktır. Bu ölçümlerin sorukağıtları tamamlandıktan sonra
yapılması gerekmektedir. Antropometrik ölçümlerin herbirinin kendine özgü tekniklere uyularak
alınması büyük önem taşımaktadır. Ölçümlerin alımında, ölçüm yapan kişiye yardımcı olması
için ikinci kişiye gerek duyulmaktadır. 0-5 yaş grubu çocukların ölçümü alınırken çocuğun
ebeveyn, aile yakını veya bakıcısının yardımcı olması da doğru ölçüm alınmasını ve çocuğa
destek olunmasını sağlar.
Aşağıda yaşa göre yapılacak antropometrik ölçümlerin listesi verilmiştir. Ölçümler sırasıyla
irdelenecektir.
Yaşa Göre Yapılacak Antropometrik Ölçümler
YAŞ GRUPLARI
0-3 ay
3 ay-2 yaş
2-5 yaş
6 – 11 yaş
12 + yaş
Ağırlık
Ağırlık
Ağırlık
Ağırlık
Ağırlık
Boy
(yatırarak)
Boy
(yatırarak)
Boy
ayakta/
(yatırarak)
Boy
(ayakta)
Boy
(ayakta)
……………
Kol çevresi
Kol çevresi
Kol çevresi
Kol çevresi
Baş çevresi
Baş çevresi
Baş çevresi
…………….
……………..
……………
……………..
Bel çevresi
Bel çevresi
Bel çevresi
………….
……………..
……………
Kalça çevresi
Kalça çevresi
………….
……………..
……………
………………
……………..
133
20+ yaş
Ağırlık
Boy
(ayakta)
Kol çevresi
……………..
Bel çevresi
Kalça çevresi
Bilek çevresi
8.1. Antropometri Ölçümlerinde Kullanılacak Araç Gereçler
Vücut ağırlığı
•
0-2 yaş çocuk: Bebek terazisi
•
2 ve yukarı yaş: Dijital terazi
Boy uzunluğu
•
0-2 yaş: Infantometre (yatarak boy ölçer)
•
2 ve yukarı yaş: Stadiometre (ayakta boy ölçer)
Çevre ölçümleri
•
Mezura (esnemeyen, ancak bükülebilen)
8.2. Antropometrik Ölçüm Teknikleri
Bu bölümde (TBSA) 2010 kapsamında uygulayacağınız antropometri ölçüm teknikleri
anlatılmaktadır
8.2.1. Vücut Ağırlığının ve Boy Uzunluğunun Ölçülmesi
DİKKAT: Vücut ağırlığı ve boy uzunluğu 0-5 yaş, 6-11 yaş ve 12 ve yukarı yaştaki tüm
bireylerde ölçülmelidir.
Genel İlkeler
¾ 2 yaşından küçük olan bebek ve çocuklarda
o Boy uzunluğu yatırılarak ölçülür. Ölçümde infantometre (yatarak boy ölçer)
kullanılır. 85 cm altında boy uzunluğu olan çocukların boy uzunluğu yatırılarak
ölçülür.
o Vücut ağırlığı yatırılarak ölçülür. Ölçümde bebek terazisi kullanılır.
o Anneye/bakıcıya tartımın ve boy ölçmenin nasıl yapılacağı anlatılmalı ve
yardımı/desteği alınmalıdır.
¾ 2 ve yukarı yaş çocuklarda ve 12 ve yukarı yaş grubunda
o Boy uzunluğu ayakta ölçülür. Ölçümde stadiometre kullanılır.
o Vücut ağırlığı ayakta yetişkin tartı aleti ile ölçülür.
o Vücut ağırlığı ölçümü mümkün olduğunca bireyler sabah açken, dışkılama
sonrası yapılmalıdır. Ancak saha çalışmalarında bu kural tam olarak
uygulanamadığı için Soru 791S’da “24 saatlik besin tüketim kaydı”nın Bitiş
Saatinin yazılması vücut ağırlığının ölçüm saati hakkında fikir verecektir.
o Kişilerin üzerindeki giysi ağırlığını da gereğinde toplam ağırlıktan çıkarınız.
134
UYARI
•
•
•
•
Tüm antropometrik ölçümlerin KİŞİSEL BİLGİ FORMLARININ doldurulmasından ve
kişi ve aile ile iyi iletişim kurulmasından sonra alınmasında yarar vardır.
Aşırı kilolu olan ve tartı aletinin tartabileceği ağırlığın üzerinde olan bireylerde ölçüm
yapılamadığı takdirde “ Kişi antropometri ölçüm formuna” “ÖLÇÜM YAPILAMADI”
olarak kaydedilmelidir.
Vücut ağırlığı ölçülemeyen, ölçümü red eden “KİŞİLERİN BEYANINA DAYALI”
vücut ağırlığı ve boy uzunluğu değerleri kabul edilmemelidir.
Özel durum
o Yatağa bağımlı bireylerde
o Bacak vb amputasyon nedeni ile ayakta duramayanlarda
o Skolyoz (omurganın yana eğriliği) ve kifoz (kamburluk) nedeni ile ölçüm hatası
olabilecek bireylerde ölçüm yapılmaz.
o ANCAK; bu tür sorunları olan bireylerde ayrımcılık yaratmamak ve kişileri
toplumdan soyutlamamak, vb. nedenlerle mümkün olabildiği koşullarda ölçüm
yapınız, kişi ile paylaşınız, Kişisel Sorukağıdına kaydediniz ve daha sonra yanına
not düşerek iptal ediniz.
Çocuk: İnfantometre (yatarak boy ölçer)
Çocuk ve yetişkin: Stadiometre (ayakta boy ölçer)
135
Tartı Aletinin ve Boy Ölçerin Yerleştirilmesi
•
•
•
•
•
Kullanılacak tartı aletinin sert ve düz bir zemin üzerine yerleştirilmesi gerekmektedir.
Tartı aleti halı, kilim, muşamba vb zemin üzerine konulmamalıdır. Taş ve ahşap tercih
edilmelidir.
Düz zemin sağlanamıyor ise, bir tahta bulunarak tartının altına yerleştirilerek zemin
düzeltilmelidir.
Zeminin düzlüğünden emin olamadığınızda tartı üzerine su dolu bir bardak koyarak
dengesini kontrol etmeye çalışınız. İdeali “su terazisinin” kullanılmasıdır.
Ölçüm yapılan yerde yeterli ışık olmasına dikkat edilmelidir.
136
Tartı Aletinin ve Boy Ölçerin Kalibrasyonu
•
•
•
•
Tartı aletinin hergün ölçüm öncesi sabit bir ağırlıkla veya kendi ağırlığınızla kontrol
edilmesi gerekmektedir.
Her ölçüm öncesi tartının ibresinin “0.0” olduğunu kontrol ediniz.
Tartı aletlerinin digital olması okumada doğruluğu, hızlılığı ve kalibrasyonu geciktirmesi
nedeniyle tercih edilmesini sağlar.
Boy ölçeri haftada bir sabit bir uzunluk ile ölçüm yaparak kontrol ediniz. 2 mm üzerinde
hata olduğunda önlem alınmalıdır.
Vücut Ağırlığının Ölçülmesi
0-2 Yaş Arası Çocuklarda Vücut Ağırlığı Ölçümü
• Bebeklerin çıplak olarak tartılması gerekir. İnce bir giysi veya zıbın ile ölçüm yapılabilir.
• Daha büyük olan çocuklarda (1-2 yaşta) ölçüm en az giysi ile yapılmalıdır. Aileyi
tedirgin etmeden çocuğun elbiseleri mümkün olduğunca çıkartılır.
• Bezi çıkarılır. Tartım sonrası boy uzunluğu ölçülmeden önce yeniden bağlanır.
• Bebeği tartım yapılıncaya kadar battaniyesine veya başka bir beze sarmakta yarar vardır.
• Teraziye ince bir bez serilir.
• Terazinin ibresi “0.0” olduğunda tartı ölçüm için hazırdır.
• Bebek teraziye yerleştirilir ve ölçüm yapılır, ölçüm değeri kaydedilir.
• Bebeğin sakin durmaması ve sürekli hareket etmesi ölçüm hatasına neden olur. Bu gibi
durumdalarda terazinin ibresinin “0.0” olmasını bekleyiniz. Önce anneyi/bakıcıyı tartınız
ve ölçümü kaydediniz. Daha sonra bebeği annenin/bakıcının kucağına veriniz ve ikisini
birlikte tartınız, ölçümü tekrar kaydediniz ve son ölçümden ilk ölçümü çıkararak bebeğin
ağırlığını belirleyiniz ve elde ettiğiniz ölçüm değerini forma kaydediniz. Bu uygulama
matematiksel hata yapma payını arttırır, dikkatli olunmalıdır. Ölçümlere yardımcı olan
kişinin ölçüm yapan kişiye bu konuda da yardımcı olması gerekmektedir.
• 0.01 kg ile 0.1 kg duyarlılıkla ölçüm yapılır. Bu duyarlılık terazi ile ilintilidir.
137
2-5 Yaş Grubu Çocuklarda Vücut Ağırlığı Ölçümü
•
•
•
•
•
•
Anne/bakıcıdan çocuğun giysilerini ve ayakkabılarını çıkartmasını isteyiniz.
Çocukla konuşarak onu rahatlatmaya ve sakinleştirmeye çalışınız, anneden/bakıcıdan
yardım alınız.
Terazinin ibresinin “0.0” olmasını bekleyiniz.
Çocuğu yalnız tartıma hazırlayınız. Tartımı yapınız.
Eğer çocuk yalnız olarak tartı üzerinde durmuyor ve huzursuzsa
ve halen ayakta duramıyor ise, terazinin ibresinin “0.0” olmasını
bekleyiniz. Önce anneyi/bakıcıyı tartınız ve ölçümü kaydediniz.
Daha sonra bebeği annenin/bakıcının kucağına veriniz ve ikisini
birlikte tartınız, ölçümü tekrar kaydediniz ve son ölçümden ilk
ölçümü çıkararak elde ettiğiniz ölçüm değerini forma kaydediniz.
Ölçüm 0.1 kg (100 g) duyarlılıkla yapılır.
6-11 Yaş ile 12 ve Yukarı Yaş Grubu Bireylerde Vücut
Ağırlığı Ölçümü
•
•
•
•
•
•
•
Kalın giysilerin (palto, ceket, kazak vb) çıkartılması sağlanır.
Ceplerde bulunan eşyaların (cüzdan, anahtarlık, telefon,
adres defteri vb.), çocuklarda yiyecek vb. çıkarttırılır.
Ayakkabılar çıkarttırılır.
Teraziye ayakların yerleştirilmesi ve vücut ağırlığın
iki ayağa sabit dağılımının sağlanması gerekmektedir.
Bireyin dik ve hareket etmeden durması istenir.
Duruşta hatalar ölçümü etkileyebilir.
Ölçüm 0.1 kg (100 g) duyarlılıkla yapılır.
Boy Uzunluğunun Ölçülmesi
0-2 Yaş Arası Çocuklarda Boy Uzunluğu Ölçümü
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ölçüm bebek ve çocuk yatırılarak yapılır. Infantometre (yatarak boy ölçer) kullanılır.
Düz zemine yada masa üzerine boy ölçer yerleştirilir.
Vücut ağırlığı ölçümünden hemen sonra yapıldığı için çocuğun ayakkabısı ve çorabı
çıkarılmış olmalıdır. Çıkarılan alt bezi ise boy ölçülmeden önce bağlanmalıdır.
Saç tokası, kurdele, şapka, bere vb çıkarılmalıdır.
Ölçüm yapılan yer serin ise çocuk battaniye vb örtüye sarılmalıdır.
Anneden/bakıcıdan yardım alınmalıdır.
İnfantometreye ince bir bez/kumaş/yumuşak kağıt serilir.
İki kişinin (anne veya bakıcı veya sağlık personeli) birlikte boy uzunluğunu ölçmesi çok
önemlidir.
Anneye/bakıcı/yardımcı çocuğu boy ölçere yatırır.
Yardımcı/anne yardımı ile çocuğun başını elleri arasında destekleyerek başını
infantometrenin sabit duvarına dayar, baş sabitlenir, çocuğun bakışının yukarı doğru dik
olması (frankort düzlem: kulağın kanalı ile orbita-göz çukurunun alt sınırı aynı hizada
olmalı ve infantometreye dik açı oluşturması) sağlanır.
138
•
•
•
•
•
•
•
Çocukla konuşarak sakinleştirme, göz teması sağlama önem taşır.
Ölçümü yapan kişi çocuğun pozisyonunu kontrol eder, sol elini çocuğun dizlerine ve
ardından ayak bileklerine bastırır. Sağ eli ile ayak ucundaki sürgülü tahtayı çocuğun
topuklarına ve ayağına dayar. “YENİ DOĞAN BEBEKLERDE” dizlere çok fazla baskı
uygulanmaz, bastırılmaz, bebeğin doğal pozisyonu çok zorlanmaz, bebeğe zarar
verilebilir. Bu nedenle minimum baskı uygulanır.
Çocuk çok huzursuzluk gösterirse ve iki ayağını uzatmak istemezse tek ayağa baskı
uygulanır ve ölçüm yapılır.
Ölçüm değeri infantometre üzerindeki mezuradan okur ve yardımcı değer i kaydeder.
Ölçüm değeri en yakın santimetreye yuvarlanır.
Çocuk infantometreden kaldırılır.
Tüm bu işlemlerin mümkün olduğu kadar kısa sürede tamamlanması gerekir.
Ölçüm 0.1 cm (1 mm) duyarlılıkla yapılır.
Çocuklarda yatırılarak boy uzunluğunun ölçülmesi
139
2- 5 Yaş Grubu Çocukların Boy Uzunluğu Ölçümü
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Eğer çocuk “2 ve yukarı yaşta” ise boy uzunluğunu ayakta ölçünüz.
UNUTMAYINIZ: Eğer çocuğun yaşı 2 ve yukarı yaş ise ve boy uzunluğu çocuk ayakta
duramadığı için “YATIRILARAK ÖLÇÜLDÜ” ise “BOY UZUNLUĞUNDAN 0.7 CM
ÇIKARTARAK AYAKTA ÖLÇÜM DEĞERİNE” çevirerek kaydediniz.
Eğer çocuk “2 yaşından küçük” ve boy uzunluğunu huzursuzlanarak boy uzunluğunu
“AYAKTA ÖLÇTÜRDÜ” ise “ÖLÇÜLEN AYAKTA BOY UZUNLUĞU DEĞERİNE
0.7 CM EKLEYEREK YATIRILARAK BOY ÖLÇÜM DEĞERİNE” çeviriniz.
Stadiometreyi doğru yerleştirdiğinizden emin olunuz.
Ayakkabı ve çorap çıkarılmış olmalıdır.
Saç tokası, kurdele, şapka, bere vb çıkarılmalıdır.
Çocuğun anne/bakıcı/yardımcı desteği ile ayakları hafif aralık olarak durmasını
sağlayınız.
Boy ölçere baş, omuzlar, sırt, kalçalar, baldırlar ve topuklar stadiometreye temas
etmelidir.
Çocuğun rahat durması sağlanmalıdır.
Yardımcı/anne yardımı ile ölçüm yapan kişi işaret ve baş parmakları ile çocuğun
çenesinden destek vererek baş sabitlenir, çocuğun bakışının karşıya doğru ve yere paralel
olması sağlanır. Frankfort düzlem sağlanır. Kulağın kanalı ile orbita-göz çukurunun alt
sınırı aynı hizada ve yere paralel olmalıdır.
Gerekirse çocuğun dik durması için göbeğine hafif bir baskı uygulanır.
Pozisyon korunurken açıkta kalan elle boy ölçerin sürgüsünü aşağı doğru çekin ve
saçlara gerekli basıncı uygulayınız.
Tüm bu işlemlerin mümkün olduğu kadar kısa sürede tamamlanması gerekir.
Ölçüm 0.1 cm (1 mm) duyarlılıkla yapılır.
Frankfort düzlemin belirlenmesi
140
Çocuklarda ayakta boy uzunluğu ölçümü
6 ve Yukarı Yaş Grubu Çocuk ve Yetişkinlerin Boy
Uzunluğu Ölçümü
•
2 ve yukarı yaş çocuklarda ayakta ölçüm tekniği 6 ve
yukarı yaş grubu çocuk ve yetişkinlere de uygulanır.
•
Eğer birey ölçüm yaptığı kişiden kısa ise dikkatli
davranarak bir tabure veya sandalye üzerine çıkarak ölçüm
değerini okuması gerekmektedir.
141
8.2.2 Bel Çevresinin Ölçülmesi
DİKKAT: 2 ve yukarı yaştaki bireylerde bel çevresi ölçümü yapılacaktır.
Bel çevresinin tek başına ölçülmesi abdominal yağ miktarının saptanmasını sağlar. Vücutta karın
bölgesinde (vücudun üst kısmında) yağ miktarının artması beslenmeye bağlı kronik hastalıklar
(kalp ve damar hastalıkları, yetişkin tip diyabet, bazı kanser türleri) için risk faktörüdür. Bu
amaçla bel çevresinin ölçülmesi abdominal yağ miktarının saptanması için önem taşımaktadır.
Yetişkinlerde bel/kalça oranının ve bel çevresinin kronik hastalıklarla ilişkisi epidemiyolojik
araştırmalarla gösterilmiştir. Android ve jinoid şişmanlığı tanımlamaktadır (Android/Jinoid;
Abdominal/Gluteal).
Bel çevresinin ölçülmesinde birçok ölçüm yerinin kullanılması önerilmektedir. Genellikle iki
ölçüm tekniği daha yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bunlar;
•
Esas bel çevresinin ölçümü: Dünya Sağlık Örgütü (2000)’nün önerisidir. En alt kaburga
kemiği ile iliak kemik arası orta noktadan geçen çevrenin ölçülmesidir.
•
İliak kemik üzerinden geçen çevrenin ölçümü: İliyak kemiğin yeri belirlenir ve
mezura ile ölçüm gerçekleştirilir.
Bu araştırmada Dünya Sağlık Örgütü’nün önerdiği ölçüm tekniği kullanılacaktır.
142
Ölçüm tekniği:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Kişinin ölçüm için durduğu yerin düz bir zemin olması gerekmektedir.
Mezürün esnemeyen özellikte olması gerekmektedir. Bozulan mezür değiştirilmelidir. En
az 150 cm uzunluğunda bir mezür kullanılmalıdır.
Bireyin geceden aç kalması arzu edilir.
Bireyin ince giysiler giyinmesi istenir. Erkeklerde pantolon ve kadınlarda etek ve
pantolon aşağıya doğru çekilebilir. Ölçümü engelleyen bol ve kalın elbise, kemer vb.
eşyalar kişinin üzerinde olmamalıdır. Cepler boşaltılmalıdır.
Birey dik pozisyonda durur, eller ve kollar iki yanda, ayaklar birbirine yakın (12-15 cm
yakınlıkta) ve ağırlık iki ayağa eşit dağıtılmış olarak durur. Frankfort düzlem sağlanır.
Kulağın kanalı ile orbita-göz çukurunun alt sınırı aynı hizada ve yere paralel olmalıdır.
Ölçümü yapan kişi ölçümü yapılan kişinin tam karşısında durur.
Ölçümü alınacak kişinin sağ tarafında en alt kaburga kemiği bulunur ve gazlı veya
makyaj kalemi ile işaret konulur. İliyak kemik çıkıntısı midaksiller çizgide bulunur ve
işaret konulur.
İki işaret arası ölçülür ve orta noktasına işaret konulur.
Bireyin normal nefes alıp vermesi istenir. Ölçüm sırasında nefesini vermesi (nefesin
tutulmaması) ve kendisini kasmaması istenir. Böylece karnın (abdomenin) serbest
olması, kasılmaması sağlanır (nefes tutulmamalıdır).
Çevre ölçümü yapılır. Ölçüm sırasında mezura bol tutulmamalı, aşırı baskı
uygulanmamalıdır.
Ölçümler en yakın milimetreden yapılmalı (0.1 cm duyarlılıkla yapılır) ve saptanan değer
kaydedilmelidir. Örneğin; 75.3, 88.1, 104.5 vb.
Ölçümlere yardımcı olan kişi ise ölçümü yapılan kişinin arkasında ve yanında mezuranın
doğru yerleştirilmesini ve yere paralel olmasını sağlar.
143
8.2.3. Kalça Çevresinin Ölçülmesi
•
•
•
•
•
•
Bireyin kolları yanda, ayaklar yan yana ve dik durulur. Bireyin
bakışının karşıya doğru ve yere paralel olması (Frankfort düzlem:
kulağın kanalı ile orbita-göz çukurunun alt sınırı aynı hizada ve yere
paralel olması) sağlanır.
Bireyin sağ yanında durulur.
Kalçada en yüksek nokta (yandan) belirlenir ve mezür ile çevre ölçümü
yapılır. Mezür yere paralel olmalıdır. Bunun için ölçüm yapan kişiye
ikinci kişinin yardımcı olamsı gerekmeketdir.
Bireyin mümkün olduğu kadar ince giysi ile ölçümü yapılmalıdır.
Bireyin kalça ölçümünün alımını engelleyecek, yanlış ölçüm alınmasına
neden olacak şekilde kalın giysisinin olması, ceplerinde kalınlık
oluşturabilecek eşyaların (anahtarlık, cüzdan, telefon, defter vb),
çocuklarda yiyecek, çerez vb. bulunması engellenmelidir.
Ölçüm 0.1 cm duyarlılıkla yapılmalıdır.
8.2.4. Üst Orta Kol Çevresi Ölçümü
DİKKAT: 3 ay ve yukarı tüm yaşlarda ölçülecektir.
•
•
•
•
•
•
•
•
Kişi uygun giysiler giymelidir. Giysi kollu olmamalı ya da ölçüm anında giysinin kolu
çıkarılmalıdır. Birey kolları yanlarda olarak, dik durur. Avuç içleri üst bacağa (uyluk)
bakar pozisyondadır. Ayaklar hafif birbirinden ayrıdır.
Frankfort düzlem (kulağın kanalı ile orbita-göz çukurunun alt sınırı aynı hizada ve yere
Sağ kol dirsekten 90o bükülür. Avuç içleri birbirine bakar pozisyona getirilir.
Ölçüm yapan kişi bireyin arkasına geçer. Omuzda skapulanın akromial prosesin (lateral
çıkıntının) yerini bulur ve işaret koyar. Daha sonra dirsekte ulnanın olekranon (inferior
çıkıntı) prosesi bulunur. İki belirlenen nokta arası ölçülür. Orta noktası bulunur ve gazlı
kalem veya makyaj kalemi ile işaret konulur.
UYARI: orta noktanın hesaplanmasında matematiksel hata yapmamak üzere önlem
alınmalıdır. Yardımcı ile birlikte hesaplama hata payını azaltır.
Kol serbest bırakılır, dirsek bükülmez, avuç içleri üst bacağa (uyluk) bakar
pozisyondadır.
Mezürün “0” noktası sol elle tutulur ve çevre sağ elle mezura çevrilerek ölçülür.
Mezür çok sıkı veya gevşek tutulmaz. Tam olarak sarması istenir. Mezura kolun uzun
eksenine paralel olmalıdır.
Ölçüm 0.1 cm duyarlılıkla yapılır.
144
Üst orta kol çevresi ölçümleri (yetişkin)
145
Üst orta kol çevresi ölçümleri (çocuk)
8.2.5. Baş Çevresi Ölçümü
DİKKAT: 0-5 yaş grubu çocuklarda ölçülecektir.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Çocuklarda özellikle yaşamın ilk yılında beyin gelişimini ve diğer anomalileri saptamak
için kullanılmaktadır.
Ölçümün çocuk anne/bakıcı kucağında iken yapılması daha uygun ve kolaydır.
Daha büyük çocuklarda kendileri ayakta dururken baş çevresi ölçülür.
Esnemeyen ancak bükülebilen mezuraya gereksinme vardır.
Saçta toka vb takılar, varsa çıkarılmalıdır. Şapka, bere vb giysiler de çıkarılmalıdır.
Ölçüm yapan kişi çocuğun sol tarafında durur.
Mezuranın “0” noktası sol elle başın yan tarafında (lateral bölgede) tutulur. Çocuğun
kaşlarının üzerindeki nokta (supraorbital çizgi) ile başın arkasında en yüksek çıkıntı
(oksipital çıkıntı) üzerinden geçen maksimum çevre mezura ile ölçülür. Mezura
kulakların üzerinden değil, üstündeki noktadan geçirilir. Saç özellikle kıvırcık, kabarık
ise hafif basınç uygulanır.
Frankfort düzlem (kulağın kanalı ile orbita-göz çukurunun alt sınırı aynı hizada ve yere
Ölçüm yere paralel olmadan yapılan sınırlı yöntemlerdendir.
146
8.2.6. Bilek Çevresi Ölçümü
DİKKAT: 20 ve yukarı yaş grubunda ölçülecektir.
•
•
•
•
•
•
•
•
Bilek çevresi vücut yapısının belirlemesi için yapılan bir ölçümdür.
Ölçüm yapılan kişinin karşısında durulur.
Sağ kol dirsekten hafif bükülür.
Avuç içi yukarıya doğru bakar ve el kasları gevşek bırakılır (el gerilmez).
Bilekte iki stiloid çıkıntı (radius ve ulna kemiklerinin distal uçları) işaret ve baş
parmaklar ile bulunur.
El bileğinde bilek çizgisinde radius ve ulna kemiğinin stiloid çıkıntılarının ucunda bilek
çizgisi üzerinden çevre mezura ile ölçülür. Mezura önkol eksenine dik açı oluşturmalı ve
bileğin ön ve arka çizgisinde aynı düzlemde olmalıdır.
Mezura deriye temas etmeli ancak yumuşak dokuya baskı yapmamalıdır.
Bilek çevresinin ölçülmesi
147
9.GENEL KAYNAKLAR
Baysal A. Beslenme. Hatiboğlu Yayınevi. Ankara, 2009.
EFCOVAL, European
http://www.efcoval.eu/
Food
Consumption
Validation
project.
Available
at:
European Food Safety Authority; General principles for the collection of national food
consumption data in the view of a pan-European dietary survey. EFSA Journal 7(12):1435,
2009;. [51 pp.]. doi:10.2903/j.efsa.2009.1435. Available online: www.efsa.europa.eu
Gibson RS. Principles of Nutritional Assessment. 2nd. Ed., Oxford University Press, 2005.
Merdol Kutluay T. Toplu Beslenme Yapılan Kurumlar İçin Standart Yemek Tarifeleri,
Hatipoğlu Basım ve Yayım San. Tic. Ltd. Şti.,3. Baskı, Şahin Matbaası, Ankara, 2003.
National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES: The Third National Health
and Nutrition Examination Survey(NHANES III, 1988-94) Reference Manuals and Reports.
www.cdc.gov/nchs/nhanes/nh3data.htm
Pekcan G. Beslenme Durumunun Saptanması. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Genel
Müdürlüğü Beslenme Bilgi Serisi 213-249, Klasmat Matbaacılık, Ankara, 2008.(ISBN: 978975-590-248-7).
Pekcan G. Türkiye'de beslenme ve sağlık durumuna genel bakış. Hacettepe Beslenme ve
Diyetetik Günleri II. Mezuniyet Sonrası Eğitim Kursu Kitabı, 19-20 Haziran 2009, Ankara.
Pekcan, G. Beslenme Durumunun Saptanması. Diyet El Kitabı, (Ed. A. Baysal ve ark.) 67141, Hatiboğlu Yayınevi, Yenilenmiş 5. Baskı, Ankara, 2008.
Rakıcıoğlu N, Tek Acar N, Ayaz A, Pekcan G. Yemek ve Besin Fotoğraf Kataloğu-Ölçü ve
Miktarlar, 2. Baskı, Ata Ofset Matbaacılık, Ankara, 2009.
Report of a WHO Expert Committee. Physical status: the use and interpretation of
anthropometry. WHO Technical Report Series (WHO). No. 854, WHO, Geneva, 1995.
Turconi G, Guarcello M, Berzolari FG, Carolei A, Bazzano R, Roggi C. An evaluation of a
colour food photography atlas as a tool for quantifying food portion size in epidemiological
dietary surveys. Eur J Clin Nutr. 59(8), 923-31, 2005.
Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA) 2008 Görüşmeci El Kitabı. Hacettepe
Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Ankara, 2008.
Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA) 2008. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri
Enstitüsü, Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü,
Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı ve TÜBİTAK, Ankara, 2009.
Van Staveren WA, Ocke MC. Dietary assessment. In: ILSI, Present Knowledge in Nutrition.
9th edition, 2006.
Willett WC. Nutritional Epidemiology. 2nd ed. New York: Oxford University Press, 1998.
World Health Organization. Training Course on Child Growth Assessment. Version 1November 2006. Geneva, WHO, 2006.
148
FİZİK MUAYENE EL KİTABI1
1. Genel bilgiler
Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması’nda (TBSA) kullanılmak üzere veri toplama aracı
olarak birçok sorukağıdı ve form geliştirilmiştir. Geliştirilen bu sorukağıtlarından biri de
Fizik Muayene Sorukağıdıdır (FMS).
TBSA ekibinin araştırmacılarından biri olarak en önemli sorumluluğunuz hanehalkından
seçilen kişinin fizik muayenesini yapmaktır. Araştırmanın bu aşamasında sizden, tıp
fakültesinde mezuniyet öncesi dönemde eğitimini almış olduğunuz ve daha sonra mezuniyet
sonrası dönemde mesleğinizi icra ederken pekiştirdiğiniz fizik muayene uygulamasını
yapmak ve formu doldurmak beklenmektedir. Bu broşür fizik muayenenin basamaklarını size
tekrar hatırlatmak ve formun tüm hekimler tarafından standart bir biçimde doldurulmasını
sağlamak için geliştirilmiştir
FMS’nın en sağlıklı bir şekilde siz doktorlar tarafından doldurulabilmesi için sizlere yol
gösterici ve gerektiğinde teknik bilgi verebilecek eğitici tarafı ağırlıklı olan bu rehberin
hazırlanması önem ve öncelik taşımıştır.
Bu El Kitabının hazırlanmasında iki nokta dikkate alınmıştır. Birincisi araştırmada görev
alacak sizlere davranış biçimleri ile iletişim teknikleri detaylı bir şekilde anlatılması. İkincisi
ise fizik muayene ile ilgili teknik bilgidir.
2. Projenin amaçları
Bu araştırma, ülkemizde uygulanan en geniş kapsamlı araştırmalardan biridir. Ziyaret
edilecek hane sayısı on dokuz bin olup bu hanelerde yaşayan bir yetişkinin de fizik
muayenesi yapılacaktır. Söz konusu olan bu haneler Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK)
tarafından belirlenmiş olan hanelerdir.
Bu çalışmanın yürütülmesi, merkezde bulunan bir yürütme kurulu, İl Sağlık Müdürlüğü’nden
bir alan koordinatörü ve alan ekipleri tarafından sağlanacaktır.
Doktorlar, kendilerine verilen listeye göre ziyaret etmeleri gereken hanelere gidecekler ve
kişilerin fizik muayenelerini yapacaklardır. Bu uygulama sırasında yeterli sayıda FMF,
steteskop, tansiyon ölçme aleti ve bunları taşıyabileceğiniz çanta sizlere verilecektir.
3. Katılımı Artırıcı İkna Teknikleri
İkna, bir şeyi kabul ettirebilmek için iyi anlatabilme sanatıdır. Hane halkı ile görüşürken
nazik olmalı ve kendinize güven duymalısınız. Kendinizin doktor olduğunu vurgulamalı ve
bu araştırmanın Sağlık Bakanlığı tarafından yapıldığını belirtmelisiniz. Kişinin muayene
edileceğini, muayene sonucunda normal olmayan bir şey saptanırsa kendisine bilgi
verileceğini, muayene bulgularının başka kimseyle paylaşılmayacağını ve sadece bu
araştırma için kullanılacağını vurgulamalısınız. Verilmesi gereken mesaj, muayenesi
yapılacak olan kişinin bu araştırmanın bir parçası olduğu ve doktorun katılımcının yardımına
ihtiyacı olduğudur. Doktorun yalın, kendinden emin olması ve doğrudan ana konuya girmesi
gerekmektedir.
1
Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi tarafından hazırlanmıştır.
149
• Doğru şeyleri söyleyin, doğru cevapları alacaksınız:
- Sizi evde bulduğuma sevindim.
- Sizinle bir kaç dakika görüşmek istiyorum.
- Çok fazla zamanınızı almayacağım.
• Ucu kapalı sorular sizi hiç bir yere götürmez:
- Girebilir miyim?
- Sizin için iyi bir zaman mı?
- Herhangi bir şeyi engelliyor muyum?
- Başka bir zaman mı geleyim?
- Meşgul müsünüz?
- Şu anda uygun musunuz?
• Özür dilemek doğrudan ret yanıtına yol açabilir:
- Bu saatte aradığım için özür dilerim.
- Umarım sizi rahatsız etmiyorum.
4. Gizlilik ve İsim Belirtmemek
Muayenesi yapılan kişi bulgularının açıklanmayacağını bilirse, işbirliği yapmaya daha çok
eğilimli olabilir. Bu kişinin adının, adresinin ve diğer kişisel verilerin başka kimseye
verilmeyeceği temin edilmelidir. Kişinin bulgularının tüm Türkiye çapında uygulanacak bir
araştırma için kullanılacağı ve bir rapor yazımında değerlendirileceği belirtilmelidir.
5. Mahremiyet
Fizik muayene mümkünse sakin ve mahrem bir ortamda ve katılımcı ile aynı cinsiyette olan
üçüncü bir kişinin de bulunduğu bir ortamda yapılmalıdır. İnsanlar meraklı olabilir ve kulak
kabartabilirler. Ev kalabalıksa, muayene başka bir odada yapılmalıdır.
6. Katılımı Artırmak
•
•
•
•
•
Doktorun kendini ve ziyaretin amacını tanıtması
Araştırmanın bilinmesi
Dinlemek
İlk görüşme sonrası
En iyi zamanda aramak
• “Çok meşgulüm, ilgilenmiyorum” diyenlere:
- Evet, meşgul olmanızı anlıyorum ama işte tam da sizin gibi değişik insanları ve
değişik durumları temsil edenleri muayene etmeye ihtiyacımız var.
- Görüşmeyle neden ilgilenmediğinizi anlayabilirim ama sizi muayene edersem bunun sizin
için olumlu bir durum olabileceğini görebilirsiniz
• “Araştırmalara katılmıyorum” diyenlere:
-Bu araştırma çok önemli ve tüm Türkiye’de yapılıyor ve sizin gibi bir çok insan muayene
ediliyor. Bilgileriniz gizli tutulacaktır.
• “Siz kimsiniz, ne istiyorsunuz?” diyenlere:
- Tanımadığınız bir kişiye kendinizi muayene ettirmek istememenizi anlıyorum ama ben ….
Sağlık ocağı doktoruyum / aile hekimiyim. İsterseniz araştırma hakkında İl Sağlık
Müdürlüğü’nden veya Sağlık Bakanlığı’ndan (yerel yetkilinin ya da başka yetkili kişinin
adını verebilirsiniz) bilgi alabilirsiniz.
150
• “Size neden özel hayatım hakkında bilgi vereyim” diyenlere:
- Muayene bilgileriniz açıklanmayacaktır ve sadece araştırma için kullanılacaktır.
• “Neden beni seçtiniz” diyenlere:
- Sizin adınız rastgele seçildi ve kimse sizin yerinizi alamaz.
- Sizin muayene bulgularınız bizi ilgilendiriyor ve bulgularınızı araştırmaya dahil edeceğiz.
• “Ben çok yaşlıyım, çok hastayım, iyi duymuyorum” diyenlere:
- Her yaş grubundan insanlar istiyoruz ve hiç kimse de çok yaşlı değildir.
- Ben yüksek sesle konuşurum. Duyabiliyor musunuz?
• “Bilmiyorum” diyenlere:
-Bir şey bilmenize gerek yok. Biz sadece sizi muayene etmek istiyoruz.
• “Benim herhangi bir sağlık sorunum yok” diyenlere:
-Sağlık probleminiz olsa da olmasa da biz herkesi muayene etmek istiyoruz. Biz sadece
sağlık sorunu olan insanları muayene edersek, sonuçlar bütün ülkeyi temsil etmez.
7. FMS’nın İçeriği
Formun ilk sayfası hane halkı bilgilerini ve fizik muayenenin yapılacağı kişi ile yapacak
doktorun bilgilerini içermektedir. Daha sonraki sayfalar arası “18 Yaş Altı Çocuklar İçin”, 5.
– 7. sayfalar arası “18 ve Yukarı Yaş Yetişkinler İçin” Onam Formlarıdır.
Onam formlarından “Hekimin Açıklaması” sayfası muayenesi yapılacak kişiye doktor
tarafından, kişinin anlayacağı hız ve ses tonuyla okunacak, kişinin anlamadığı bir ifadenin
olup olmadığı sorulacaktır. Daha sonra “Katılımcının / Hastanın beyanı” sayfasında yer alan
“Dr. ……………………………………... tarafından…” ve “Dr. ………………………………….’i
…………………… (iş) veya 05……………………. (cep) no’lu telefonlardan ve ………………
Anabilim Dalı/Sağlık Ocağı adresinden arayabileceğimi biliyorum” boşlukları doktor
tarafından; formun altında yer alan katılımcı bilgileri görüşülen kişi tarafından doldurulacak
ve mutlaka imzalatılacaktır.
7.1.Bölüm 1, beslenme yetersizliğine bağlı sistemlerde görülen klinik bulgu ve belirtiler
açısından değerlendirilen kısımdır. Formda yer alan bazı ifadeler aşağıda açıklanmıştır.
Pletorik yüz: Kırmızı görünüm, kapiller vazodilatasyon (eritem)
Konjunktivada kserozis: Konjuktivada kuruluk
Bitot lekesi: Sklerada sabun köpüğü görünümünde belirti
Ksantalezma: Göz kapaklarında lipit birikimine bağlı olarak gelişen simetrik sarı plaklar
Keylozis: Dudaklarda çatlak, kuruluk
Magenta dil: Morumsu dil
Ksantoma: Deri altı dokusunda hücreler içinde yağ birikimi sonucu oluşan sarı plaklar
Rozari: Tespih dizisi şeklinde genişleme
7.2.Bölüm 2 , fizik muayene bulgularının kaydedildiği bölümdür. Fizik muayene, sakin ve
mahrem bir ortamda, katılımcı ile aynı cinsiyette olan üçüncü bir kişinin de bulunduğu bir
odada yapılmalıdır.
7.2.1.Vital Bulgular
Kan basıncı: Kan basıncı ölçümünden önce kişi beş (5) dakika dinlenecektir. Kan basıncı
ölçümü sol koldan yapılacaktır.
Nabız: Kişi, nabız ölçümünden önce beş (5) dakika dinlenecektir (kan basıncı daha önce
ölçüldü ise gerek yok). Nabız, radial arterden bir (1) dakika süre ile ölçülecektir.
Ateşin ölçülmesi: Vücut ısısı kişinin koltuk altından ölçülecektir. Doktor, kişinin koltuk
altının kuru olduğundan emin olduktan ve derece koltuk altına yerleştirildikten üç (3) dakika
sonra vücut ısısını değerlendirilecektir.
151
7.2.2. Baş – Boyun Muayenesi
Kişinin muayenesine başlamadan önce baş boyun bölgesinin tamamen görülebilir olması
gereklidir (boğazlı kazak, başörtüsü, fular, vb giysilerin çıkarılması istenecektir). İnspeksiyon
ve palpasyonda tiroit bezi değerlendirilecek, büyüklüğün derecesi ve nodül bulguları
kaydedilecektir.
Tiroid muayenesi:
Grade 0: guatr yok
Grade 1: Palpe edilebilen guatr var
Grade 2: gözle görülebilen guatr
Palpasyonda baş boyun bölgesinde yer alan (servikal, oksipital, pre – post auriküler, supra
klaviküler) lenf bezleri muayene edilecek, patolojik lenfadenopati (LAP) tespit edilirse
yerleşim yeri, kıvamı ve boyutu belirtilecektir.
Patolojik LAP: Maligniteye bağlı metastatik lenfadenopati
7.2.3. Solunum Sistemi Muayenesi
Kişinin muayenesine başlamadan önce toraksın tamamen görülebilir olması gereklidir.
İnspeksiyonda toraksta deformite durumu, solunum sayısı ve solunumun şekli
değerlendirilecektir.
Pektus ekskavatum: Göğüs kemiğinin içeri doğru çökük olmasıdır.
Pektus karinatum: Göğüs kemiğinin öne doğru çıkık olmasıdır
Solunum sayısı bir(1) dakika süre ile ölçülecektir. Daha sonra sırasıyla göğüs duvarının
perküsyonu ve oskültasyou yapılacaktır. Oskültasyonda anormal ses (ral, ronküs) duyulursa
forma kaydedilecektir.
7.2.4. Kardiyovasküler Sistem Muayenesi
İnspeksiyonda kalp tepe atımı ve juguler ven dolgunluğu muayene edilecektir. Kalp tepe
atımı 5. interkostal aralık ile mid-klaviküler hattın kesiştiği yerde değerlendirilecektir.
Görülemezse aynı yerden parmak ucu ile palpasyonla değerlendirilecektir. Parmak ucu ile
alınamazsa avuç içi ve hasta sola çevrilerek alınabilir.
Oskültasyonda kalp sesleri dinlenecektir. S1-S2 dışında ses (sistolde duyulan anormal sesler
[ejeksiyon sesleri (kliği), prolapsus klikleri], perikardiyal frotman; diyastolde duyulan
anormal sesler: Üçüncü kalp sesi (S3) dördüncü kalp sesi (S4), opening snap) veya üfürüm
(sistolik [erken sistolik, mid-sistolik, pansistolik (holosistolik), geç sistolik]) duyulursa
kaydedilecektir.
7.2.5. Abdomen
Kişinin muayenesine başlamadan önce abdomenin tamamen görülebilir olması gereklidir.
Inspeksiyonda karın derisi ve solunum sırasında karın hareketleri gözlemlenecektir. Anormal
bir yapı veya hareket gözlemlenirse belirtilecektir.
Abdomen muayenesinde ikinci sırada oskültasyon bulunmaktadır. Abdomen
oskültasyonunda bağırsak sesleri dinlenerek duyulan sesler kaydedilecektir
Palpasyonda hepatomegali, splenomegali veya bunların dışında başka bir organ büyüklüğü
değerlendirilecektir. Hepatomegali ve/veya splenomegali saptanırsa boyutu cm olarak
kaydedilecektir. Karaciğer ve dalak dışında başka bir organda büyüklük saptanırsa yeri
formda ilgili bölümde belirtilecektir.
Perküsyonda tüm batın değerlendirilecek uygun olmayan sesler duyulursa belirtilecek ayrıca
karaciğer, dalak ve kosto vertebral açı hassasiyeti değerlendirilecektir.
152
7.2.6. (Kod 222-223) 0 – 5 Yaş Arası Hastalıklar
Bu bölümde aileye çocuğunun listelenen hastalıkları geçirip geçirmediği sorulacaktır. Bu
bölümde birden fazla seçenek işaretlenebilir.
7.2.7. (Kod 225 – 243 A) Kronik Hastalıklar
Kronik hastalıklar, Dünya Sağlık Örgütü’nün hastalık grupları listesine göre oluşturulmuştur.
Bu gruplamanın 2. bölümü kronik hastalıkları içermektedir. Kronik hastalıklar sorgulanırken
görüşülen kişiye “Doktor tarafından tanısı konmuş kronik (süreğen) bir hastalığınız var mı?”
şeklinde sorulmalı ve doktor tarafından tanısı konmamış hastalıklar (özellikle artrit,
romatizma, vb) dikkate alınmamalıdır.
7.2.8. (Kod 244 – 244 A) Kullanılan İlaçlar
İlaç gruplaması ATC (anatomical therapeutic and chemical) sistemine göre yapılmıştır. ATC
ilaç indeksi, ilaçları sınıflandırarak bir ilaç listesi oluşturma metodolojisidir. ATC
sınıflandırma sisteminde, ilaçlar sırasıyla etki gösterdikleri organ ya da sistemlere, terapötik,
farmakolojik ve kimyasal özelliklerine göre basamaklı olarak sınıflandırılmıştır. Bu araştırma
formunda sadece etki gösterdikleri organ ya da sistemlere olan sınıflama verilmiştir. Bu
bölümde birden fazla seçenek işaretlenebilir.
7.2.9. (Kod 248 – 252) Adet Düzeni
12 yaş ve üzeri kadınların adet düzeninin sorgulandığı bölümdür. Burada hatırlanması
gereken nokta adetin ilk gününden itibaren gün sayılması gerektiğinin kadına açıklanmasıdır.
7.3. Bölüm 3, tarama programları ile erken tanısı konabilen kanserlere yönelik soruları içeren
bölümdür. Serviks, meme, prostat ve kolon kanserlerine yönelik sorular yer almaktadır.
153
154
TÜRKİYE BESLENME VE SAĞLIK ARAŞTIRMASI
LABORATUVAR ANALİZLERİ EL KİTABI1
Türkiye çapında yürütülmekte olan Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması kapsamında
yaklaşık 14050 bireyden alınacak olan kan ve idrar örnekleri Ankara Numune Hastanesi
laboratuarlarında analiz edilecektir. Türkiye Genelinde önceden belirlenmiş ailelerden saha
ekipleri tarafından alınacak örnekler aşağıda detayları anlatıldığı şekilde işlemden geçirilerek
kargo yolu ile Ankara Numune Hastanesi Laboratuarlarına ulaştırılacak ve analizleri
yapılacaktır.
Proje kapsamında yapılacak analizler ve gereken örnek tipleri:
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
1
Vit. B1
Vit. B2
Vit. B6
25 OH Vit. D
Vit. A
Vit. E
Vit. C
Glukoz
BUN
Ürik asit
Kreatinin
T. Kolesterol
LDL Kolesterol
HDL Kolesterol
Trigliserid
T. Protein
Albumin
ALT
ALP
Demir
Demir Bağ. Kap.
Kalsiyum
Fosfor
Na
K
Mikroalbumin (İdrar)
TSH
sT3
sT4
Anti TPO
Anti TG
PTH
İnsulin açlık
Vit B12
Folik asit
Ferritin
Homosistein
Somatomedin C
HBsAg
Anti HCV
Anti HAV
Örnek no
1
1
1
1
1
1
2
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
5
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
Yöntem
HPLC
HPLC
HPLC
HPLC
HPLC
HPLC
HPLC
Fotometrik
Fotometrik
Fotometrik
Fotometrik
Fotometrik
Fotometrik
Fotometrik
Fotometrik
Fotometrik
Fotometrik
Fotometrik
Fotometrik
Fotometrik
Fotometrik
Fotometrik
Fotometrik
Fotometrik
Fotometrik
Fotometrik
İmmunoassay
İmmunoassay
İmmunoassay
İmmunoassay
İmmunoassay
İmmunoassay
İmmunoassay
İmmunoassay
İmmunoassay
İmmunoassay
İmmunoassay
İmmunoassay
İmmunoassay
İmmunoassay
İmmunoassay
Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi tarafından hazırlanmıştır.
155
Örnek Tipi
EDTA'lı plazma
EDTA'lı plazma
EDTA'lı plazma
EDTA'lı plazma
EDTA'lı plazma
EDTA'lı plazma
Heparinli Çök.Plazma
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
İDRAR
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
EDTA'lı plazma/Serum
SERUM
SERUM
SERUM
SERUM
45
46
Bakır
İyot (İdrarda)
47
48
49
Aminoasitler (25 adet)
Yağ asitleri ( 18 adet )
HEMOGRAM
4
5
ICP MS
ICP MS
HPLC / LC-MS-MS ve
HPLC
GC-MS
18 Parametreli
2
6
7
SERUM
İDRAR
Li Heparinli Plazma
EDTA'lı plazma
EDTA'lı T.Kan
Bu çalışmada her bireyden 2 adet Biyokimya Serum örneği,3 adet EDTA ’lı tam kan
örneği 1 adet Lityum-Heparinli Tam kan örneği ve 1 Adet Spot idrar örneği alınacaktır.
Alınan örnekler her ekibe verilen santrifüjlerle santrifüj edilecek ve sonrasında aşağıda
tanımlanan örnek transfer kapları ile kargo/otobüs yolu ile Ankara’ya transfer edilecektir.
Mamak Caddesi No:3 Dikimevi/ANKARA adresindeki Hastane Merkez Laboratuarına
getirilecektir. Burada numuneleri tasnifi yapılacak ve gereken ölçüm sistemlerine dağıtımı
yapılarak analizleri yapılacaktır. Yapılan analizler sonrasında sonuçlar proje için hazırlanan
yazılıma aktarılmak üzere belirlenen formatta teslim edilecektir.
Aşağıda yer alan sarf malzemeleri temin edilecek ve ekiplere dağıtılacaktır.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
İğne Ucu
Kelebek
Yara Bandı
Dezenfektan Spray
Kuru Pamuk
Eldiven
Turnike
Holder
Atık Kutusu
Tıbbi Atık Poşeti
11
12
13
14
15
16
17
18
19
Eküvyon Çubuğu (Tahta)
Cama yazar kalem (ince uçlu)
Makas
Kağıt havlu
Alkol
Kolonyalı mendil
Kağıt maske
Alüminyum folyo
Diğer
Numune Hastanesi tarafından aşağıdaki listede bulunan cihazlar ve sarf malzemeleri
temin edilerek illere gönderilecek, il sağlık müdürlükleri bunları tam ve eksiksiz olarak
teslim alınacak, ekiplere dağıtacak, araştırma sonunda daha sonraki eğitim ve araştırmalarda
kullanılmak üzere demirbaşa geçirilecektir. Eğitim ve araştırma dışı zamanlarda sağlık
kuruluşlarında kullanılabilir.
156
CİHAZ ADI
KULLANIM YERİ
1
Ağırlık Ölçer
Yetişkin Vücut Ağırlığı tespiti
2
Bebek Terazisi
Bebek Vücut Ağırlığı tespiti
3
Boy ölçer
Yetişkin Boy ölçümü
4
İnfantometre
Bebek Boy ölçümü
5
Mezür
Bel Çevresi, Kalça Çevresi ölçümü
6
Steteskoplu Kan Basıncı
Ölçüm Aleti
Kan Basıncı (Hassas) tespiti
7
Mutfak terazisi
Besin Tüketiminin Saptanması
8
Ölçü Kabı (Plastik)
Besin Tüketiminin Saptanması
9
Santrifüj cihazı
Numunelerin santrifüj edilmesi
10 Derin Dondurucu
Numunelerin dondurulması
SARF MALZEMELERİ
1
2
3
4
5
6
Tüpler, Eppendorf tüpleri
Tüplükler
Numune Taşıma Çantaları
Buz Aküsü
Kuru Buz
Etiket, Barkot Sistemi
Pastör Pipeti
NUMUNE ALMA AŞAMALARI:
Çalışmaya başlanmadan önce Araştırma Sorumlusu, Araştırma Koordinatörleri ve Ekip
Başları’nca;
•
•
Çalışma başlamadan önce her kümenin adresleri incelenerek her küme için en yakın
bir sağlık kuruluşu (sağlık ocağı, toplum sağlığı merkezi, hastane….. ) seçilmelidir.
Bu merkezde santrifüj ve derin dondurucunun çalışılabileceği bir ortam
oluşturulmalıdır.
Örnekleme çıkan hane ziyaret edilerek;
o Çalışmanın amacı ve özellikleri anlatılır. Araştırma Amaçlı Çalışma İçin
Aydınlatılmış Onam Formu okunarak açıklanır ve çalışmaya katılıp
katılmayacakları öğrenilir.
o Çalışmaya katılmayı kabul eden hanede “Hanehalkı Sorukağıdı” doldurulur.
Seçim Tabloları yardımı ile çalışılacak kişi (0-5 yaş; 6-11 yaş veya 12 ve
yukarı yaş grubundan) belirlenir.
o 0-5 yaş grubundaki kişiler çalışmaya doğrudan dahil edileceklerdir. Eğer
hanede birden fazla sayıda 0-5 yaş grubu kişi bulunuyorsa bunlar arasından
157
biri ‘0-5 yaş seçim tablosu’ kullanılarak seçilecek ve çalışmaya dahil
edilecektir. Diğer bir deyişle, 0-5 yaş grubu kişi bulunan hanelerde en az bir
0-5 yaş kişi görüşmesi yapılacaktır.
o 0-5 grubu dışında sorukağıdı uygulanacak diğer bir kişi ‘6 ve yukarı yaş seçim
tablosu’ kullanılarak belirlenecektir.
o Görüşme için seçilen tüm kişilere kişi sorukağıdı uygulanacak (Çalışılacak
kişi 0-5 yaş grubu ise 0-5 yaş grubu sorukağıdı, 6-11 yaş grubu ise 6-11 yaş
grubu sorukağıdı, 12 ve yukarı yaş grubu ise 12 ve yukarı yaş sorukağıdı
uygulanacak), antropometrik ölçüm gerçekleştirilecek ve fizik muayene
sorukağıdı doldurulacaktır.
NOT: 0-5 yaş grubu çocuklardan kan ve idrar numunesi alınmayacak, 6-11 yaş ve
12 ve üzeri yaş grubundan alınacaktır.
•
•
•
•
•
•
Seçilen kişi hanehalkı sorukağıdının doldurulduğu sırada (veya ilk hane
ziyaretinde) evde ise;
o Seçilen yaş grubu bireye özgü Kişi Soru Sorukağıdı uygulanır, Seçilen kişi 0-5
yaş ve 6-11 yaş grubunda ise kişi sorukağıdı çocuğun bakımından sorumlu kişi
ile doldurulur, Antropometrik ölçümleri yapılır.
Fizik Muayene ve numune alma yeri, şekli ve zamanı hakkında bilgi
verilir, (Not: Kişinin 7 saat boyunca besin almaması gerektiği, 2 gün
sabah saatlerinde ziyarete gelineceği belirtilir. Eğer fizik muayene
sorukağıdı ve numune alımı önceden belirlenen Sağlık Merkezinde
uygulanacaksa görüşülen kişiler bu sağlık kuruluşuna davet
edilir/götürülür.)
Haneye 2. gün sabah saatlerinde 2. ziyaret gerçekleştirilir.
2. gün hekim tarafından fizik muayenesi yapılır ve fizik muayene
sorukağıdı doldurulur, ardından hekim nezaretinde kan ve idrar
örnekleri alınır.
Seçilen kişi hanehalkı sorukağıdının doldurulduğu sırada (veya ilk hane
ziyaretinde) evde değilse
o Randevu alınır, numune alınması ile ilgili bilgi verilir. Randevu günü (İlgili
kişi sorukağıdı doldurulur, Antropometrik ölçüm gerçekleştilir, Fizik
Muayene, Kan ve idrar örneği alma işlemleri uygulanır.
o Kişi sorukağıtlarını doldurmak, fizik muayene ve numune alımını
gerçekleştirmek için 3 kez tekrar ziyareti yapılmalı veya randevu alınmaya
çalışılmalıdır.
Numune Alındıktan sonra;
Numune alındıktan sonra önceden belirlenen sağlık kuruluşuna 1 saat içinde
ulaşılabilecek durumdaysa santrifüjleme ve dondurma işlemi sağlık merkezinde
yapılır, Numune soğuk ortamda iletilir.
Numune alındıktan sonra önceden belirlenen sağlık kuruluşuna 1 saatte
ulaştırılamayacaksa santrifüj cihazı ekiple birlikte götürülür. Numune alındıktan sonra
sahada santrifüj edilir ve soğuk ortamda sağlık kuruluşuna iletilir. Santrifüjleme,
ayırma ve dondurma işlemi yapılır.
Kan alma işlemi hekim nezaretinde yapılır. Görüşmeciler arasından bir hemşire kan
alma işlemi için ayrıca görevlendirilecektir. Görevlendirilen hemşire kan alma
zamanları dışında diğer çalışmaları da sürdürecektir.
İlin şartlarına göre fizik muayene ve kan alma işlemleri her küme için en yakın bir
sağlık kuruluşunda yapılabilir.
158
VENÖZ KAN ALINMASI
Laboratuvarda yapılan analizlerde en çok kullanılan örnek türü olan venöz kan örneklerinin
sağlıklı bir şekilde alınması aşağıdaki şekilde yapılmaktadır:
1-Hastaya ait formun kontrolü: Hasta kan alma alanına alınmadan önce, birey laboratuar
numuneleri formu ile bilgilerinin uyumu kontrol edilir.
2-Hastanın tanınması: Hastaya adı ve soyadı sorularak formdaki ad soyad ile uyumlu
olduğu teyid edilir. Bu kontrol işlemi doğrudan soru sorma yerine hastaya ismiyle hitap
ederek, hatırını sorma şeklinde de yapılabilir.
3-Hastanın uygun diyet koşullarında ve uygun zamanda gelmiş olduğunun kontrolü:
Açlık veya başka ön koşullar gerektiren testler ne numune verme zamanına uygun durumda
olduğu, hastayla konuşularak teyid edilir.
4-Hastaya Yaklaşım: Kanı alacak kişi, hastanın güvenini kazanmalı ve hastayı kan alma
işleminin birazcık acı veren bir işlem olmasına rağmen, kısa sürede tamamlanacak bir işlem
olduğu konusunda ikna etmelidir. Özellikle tedirgin bir görüntü sergileyen hastaları
rahatlatılması ve güven vermek için, konuşmakta ve gerekiyorsa kan alma işlemi hakkında
bilgi vermekte yarar vardır. Hastaya hiçbir zaman “acı duymayacağı” şeklinde bilgi
verilmemesi önerilmektedir.
5-Numune alınırken kullanılacak malzemenin hazırlanması: Turnike, temizlik
malzemeleri ve tüpler, kolayca kullanılabilecek şekilde masa üzerine yerleştirilir. Eldiven
giyilir. Vakumlu tüpe mi, yoksa enjektöre mi kan alınacağına karar verilir.. Kanın damardan
doğrudan tüpe alınması imkanı verdiğinden ve birden fazla tüpe güvenli bir şekilde kan
alınması olanağı verdiğinden ve güvenli bir yöntem olduğundan prensip olarak mümkün
olduğu sürece vakumlu tüpe numune alınması tercih edilmelidir.
a-Kan vakumlu tüp sistemi ile alınacaksa: Uygun kalınlıktaki steril iğne, taşıyıcısına
takılır ve tüp taşıyıcı içine yerleştirilir.
b-Enjektör kullanılacaksa: Uygun kalınlıkta iğnesi olan ve ihtiyaç duyulan hacimde
kanı alabilecek bir enjektör seçilerek ambalajından çıkarılır ve iğnesi yerleştirilir.
Bu işlemler tamamlanıncaya kadar, iğnenin muhafazası hiçbir şekilde çıkarılmaz.
6- Tüplerin üzerine etiket yapıştırılması: Hastaya ait etiketler, uygun olan tüplere aşağıda
belirtilen kurallara uygun olarak yapıştırılır.
Barkod etiketlerinin tüpler üzerine yapıştırılması sırasında dikkat edilmesi gereken noktalar:
Laboratuar da, primer numuneden çalışan analizörlerin numuneyi tanımlamasında ve sekonder tüpler
için etiket üretilmesi sırasında, barkod etiketinin barkod okuyucusu tarafından okunmasında bir
sorun yaşanmaması için etiketlerin tüp üzerine çok titiz bir şekilde yapıştırılması
gerekmektedir.
•
Etiket tüpün eksenine paralel olarak yapıştırılmalıdır.
•
Etiket tüpün dibinden 1.5 – 2 santimetre kadar yukarıya yapıştırılmalıdır.
•
Etiketin yapıştırma işlemi sırasında kırışmamasına özen gösterilmelidir
159
Yanlış yapıştırılmış etiket
örnekleri:
1-Etiket çok yukarıya yapıştırılmış.
2-Etiket çok aşağıya yapıştırılmış.
3-Etiket kırışık bir şekilde
yapıştırılmış.
4-Etiket tüp eksenine göre eğik
olarak yapıştırılmış.
5- Etiket tüp eksenine dik olarak
yapıştırılmış
Doğru yapıştırılmış
etiket örnekleri
1
2
3
4
5
7-Hastanın pozisyonu:
a)Hastaya koltuğuna rahat bir şekilde oturması söylenir.
b)Hastanın kolunun omuzdan bileğe kadar düz olması sağlanır. Dirseğin aşırı ekstansiyonuna
yol açmamak için hafif derecede fleksiyona izin verilebilir.
8- Hastaya elini yumruk yapması söylenir: Elin yumruk yapılması halinde toplardamarlar
daha belirgin hale gelir. Bu esnada el egzersizi yapılır gibi yumruğun açılıp kapanmasına izin
verilmez. Bu şekildeki hareketler, bazı analitlerin konsantrasyonu üzerinde değişikliklere
neden olabilir.
9-Kan alınacak damarın seçimi: Kan almak için dirsek ön çukurunda bulunan
toplardamarlar ve özellikle de Median Kubital veya Sefalik ven tercih edilir. Zorunlu
durumlarda el sırtından da numune alınabilir.
Damar seçiminde etkili faktörler:
a)İyileşmiş yanık bölgeleri gibi, ileri derecede nedbeli
bölgeler seçilmemelidir.
b)Mastektomi
ameliyatı
geçirmiş
hastalarda,
mastektomi yapılmış taraf kullanılmamalıdır.
c)Hematom bulunan bölgelerden kan alınmamalıdır.
Bu bölge dışında başka bir ven bulunamıyorsa,
hematomun distali kullanılmalıdır.
Kan alınacak damar nasıl belirlenir? Damarın
bulunabileceği damar trasesi işaret parmağı ile palpe
edilir. Arterlerde pulsasyon hissedilir, toplardamarlara
göre daha elastiktirler ve duvarları daha kalındır.
Tromboze venler elastik değildir. Parmağın altında
kordon gibi hissedilir ve parmağın altından kolayca
kayar. Kanın alınacağı damarın belirlenmesi sırasında,
toplardamarlar belirgin değilse, turnike uygulanabilir.
Ancak, damarın belirlenmesi aşamasında turnike
uygulanıyorsa, kan alma işleminde önce turnikenin
160
gevşetilmesi ve iki dakika kadar beklendikten sonra yeniden bağlanıp vakit geçirmeden kanın
alınması gerekir.
10. Kan alınacak bölgenin temizlenmesi:
Hastanın ve numunenin mikrobik kontaminasyondan korunması için kan alınacak bölge
temizlenmelidir. Bu amaçla, laboratuvarımızda %70 lik alkol kullanılmaktadır.
Uygulama: Kan alınacak bölgeye antiseptik çözeltisi püskürtülür. Önceden tek kullanımlık
parçalar halinde hazırlanmış pamuk ile bölge tek yönde silinerek, çözeltinin fazlası alınır. Bu
işlem sonrasında kan alınacak bölgeye hiçbir şekilde dokunulmaz. Tekrar palpasyon ihtiyacı
olursa, temizleme işleminin tekrarlanması gerekir.
11. Turnikenin bağlanması: Turnikenin kan alınmasından önce bir dakikadan daha uzun
süreyle bağlı kalmaması gerekir. Aksi halde, bazı testlerin neticelerini etkileyen
hemokonsantrasyona neden olmanın yanında hematom oluşma riski de artar. Eğer, damarın
lokalize edilmesi sırasında turnike uygulanması gerekmişse, numunenin alınmasından önce
iki dakika gevşetilip beklenmeli ve bundan sonra tekrar bağlanarak vakit geçirilmeden
numune alınmalıdır. Eğer, hastanın cildi ile ilgili bir problemi varsa veya hastanın rahatsız
olmaması isteniyorsa, turnike hastanın giysisi üzerinden bağlanabilir veya turnikenin altına
gazlı bez veya yumuşak kağıt konabilir.
Turnike numunenin alınacağı noktanın 7.5 -10 cm kadar üzerinden bağlanır.
12.İğne ve enjektörün kontrolü: İğnenin kapağı çıkarıldıktan sonra, ucunun kıvrık olmadığı
ve ucu tıkayacak herhangi bir üretim artığı bulunmadığı gözle kontrol edilir. Enjektörün
pistonu ileri-geri itilerek, pistonun kaçağının olmadığı ve hareketini engelleyen bir sorun
olmadığı teyid edilir.
13. Damara giriş ve numunenin alınması:
a)Vakumlu sistem kullanılıyorsa
1.Uygun iğne seçilip, iğne kapağından tutarak
holder’a takılır.
2. Steril kan alma tüpleri kullanılır. Kullanılmadan
önce, içinde bulunan aditiv maddelerin tüp kapağı
ile temasını ortadan kaldırmak amacıyla, tüplere
hafifçe vurulur. Kan kültürü için numune
alınıyorsa, tüpün kapağı antiseptik bir madde ile
silinir ve numune alma işleminden önce kapağın
kuruduğundan emin olunur.
3.Tüp, taşıyıcı içine yerleştirilir. Vakum kaybı
olmaması için taşıyıcıdaki rehber çizginin ötesine geçilmez.
4.Geri kaçısın önlenmesi için hastanın kolunun aşağı pozisyonda olduğundan emin
olunur.
5.Hastanın kolu sıkıca tutulur. Kanı alan kişi, cildin gergin tutulması için
başparmağını kullanır. Başparmak kan alma noktasından 2.5-5.0 cm kadar uzakta bulunur.
Böylece toplardamarın sabitlenmesi sağlanır
6. Ucu yukarıya bakacak şekilde, iğne damara paralel olarak tutulur ve damara girilir.
Taşıyıcının kulaklarından sıkıca tutularak, tüp ileriye doğru itilir ve iğnenin kapağı delmesi
sağlanır. İğne damarda bulunduğu sürece tüp, damara giriş noktasının altında olacak şekilde
tutulur.
161
7.Kan tüpe dolmaya başladığı anda turnike gevşetilir. İğneden çıkartılıncaya kadar
tüpün pozisyonunda herhangi bir değişiklik yapılmaz. Bu işlem sırasında tüp muhtevasının
kapak ile temas etmesine izin verilmez. Tüp içindeki sıvının ileri geri hareket ettirilmesi, tüp
içindeki kanın venöz sisteme kaçışına neden olabilir.
8.Tüpün alt ucundan, sabit olarak ileriye doğru bir basınç uygulanır. Bu basınç, valfin
kapanmasını ve kan akışının durmasını önler. Kan alınmaya başlandıktan sonra basınçta
değişiklik yapılmaz.
9.Vakum tamamen tükenene ve kan akımı durana kadar tüp doldurulur. Bu durum,
tüp içindeki antikoagülan-kan oranının doğru olmasını sağlayacaktır.
10. Kan akımı tamamlandığında tüp, taşıyıcısından ayrılır. Bu esnada durdurma valfi
kendiliğinden kapanarak, sonraki tüp takılıncaya kadar kan akışını durdurur. Birden fazla
tüpe kan alınıyorsa, son tüp taşıyıcıdan çıkarıldıktan sonra, iğne damardan çıkarılır.
11.Aditiv içeren tüplere kan alındıktan hemen sonra, tüpler 5-10 kez yavaşça alt üst
edilir. Hemolize neden olmamak için bu karıştırma işleminin şiddetli yapılmaması gerekir.
b)Plastik enjektör kullanılıyorsa:
Genel olarak, güvenlik nedeniyle plastik enjektör ve iğne kullanılmamalıdır. Ancak
kişinin damar sisteminin müsait olmadığı durumlarda bu yola başvurulabilir
1.Enjektöre uygun bir iğne takılır.
2.Hastanın kolu aşağı doğru sarkıtılır.
3.Hastanın kolu sıkıca tutulur. Kanı alan kişi, cildin gergin tutulması için
başparmağını kullanır. Başparmak kan alma noktasından 2.5-5.0 cm kadar uzakta bulunur.
Böylece toplardamarın sabitlenmesi sağlanır
4. Enjektör ve iğne damara paralel olarak tutulur
5.İğnenin ucunu yukarıya bakacak şekilde tutunuz.
6.Bir direnç artışından sonra damara girildiği hissedilecektir. Bu anda turnike çözülür.
Turnikenin bir dakikadan daha uzun süre takılı kalmaması gerekir.
7. İstenildiği kadar kan numunesi alınır.
Birden fazla örnek alınması gerekiyorsa hangi tüpe hangi sırayla örnek alınmalıdır?
Tüp içinde bulunan ilave maddelerin kontaminasyona neden olmalarını engellemek amacıyla
numuneler aşağıdaki sıra ile alınmalıdır.
1.Düz tüp numuneleri (Kırmızı-Lacivert kapak)
4.İçinde madde bulunan tüpler:
EDTA’lı tüpler (Mor kapak)
Heparinli tüpler (Yeşil kapak)
Kan alınması başarılamamışsa:
•
İğnenin pozisyonunda değişiklik yapılır. İğne damardan daha derin bir pozisyonda
ise, hafifçe geriye çekilir. Damar içine yeterince girmemişse damar içine biraz daha
itilir. İğne yarım tur döndürülür.
162
•
Tüp değiştirilir, başka bir tüp denenir.
kaynaklanamadığı teyid edilmiş olur.
•
Turnike gevşetilir. Turnikenin gereğinden fazla sıkılması kan akımını durdurabilir.
Turnike yeniden, daha gevşek olarak bağlanır.
•
İkinci deneme, ilk denemenin yapıldığı noktadan daha aşağıdan yapılır veya diğer
kolun denenmesi tavsiye edilir.
•
Aynı kişinin iki defadan daha fazla deneme yapması tavsiye edilmez. Sonraki deneme
başka bir kişi tarafından yapılmalıdır.
Sorunun
vakum
yetersizliğinden
14. Turnike gevşetilir. Turnikenin hemen gevşetilmesi, kanamayı azaltır.
15. Hastaya elini gevşetmesi söylenir. (Böylece kaslar gevşeyecek ve venöz basınç
azalacaktır. Hasta elini açıp kapamamalıdır.)
16. İğnenin giriş noktası üzerine önceden hazırlanmış pamuk parçası konur. Standard
uygulamada bu amaçla pamuk yerine gazlı bez kullanılması önerilse de, laboratuarımız da
pamuk kullanılarak yapılan uygulama ile de arzu edilen sonuç sağlanmaktadır.
17. İğnenin çıkarılması: Gazlı bez üzerine hafifçe bası yapılarak ve iğnenin açısı muhafaza
edilerek iğne yavaşça çekilir.
18. İğnenin girdiği yerin bantlanması:
Normal koşullarda: Orta derecede bası yapılarak, kanama duruncaya kadar beklenir ve
iğnenin giriş noktası üzerine bant yapıştırılır. Hastaya bandın en az 15 dakika sonra
çıkarılabileceği söylenir.
Kanama devam ediyorsa: Kanama duruncaya kadar bölgeye bası yapmaya devam edilir.
Gerekirse gazlı ped üzerinden sıkı bir bandaj yapılır.
19. Plastik enjektör kullanılmışsa, kan tüplere dağıtılır
Her ne kadar zorunlu kalınmadıkça plastik enjektör kullanılmaması, kan örneğinin vakumlu
tüpe alınması öneriliyorsa da zorunlu durumlarda plastik enjektör kullanılabilir. Kanın plastik
enjektörden tüplere dağıtılması sırasında aşağıdaki kurallara uyulmalıdır:
•
Bu işlem Madde 13'de belirtilen sıraya göre yapılmalıdır.
•
Vakumlu tüpe numune aktarırken kauçuk kapağı çıkarılmamalıdır.
•
Kendi kendine zarar vermemek için, iğne kauçuk kapaktan tüpe itilirken, tüp elde
tutulmamalıdır.
•
Tüpün kendi vakumu ile dolması beklenmelidir. Dolma işlemi tamamlanana kadar
pistona bası yapılmamalıdır. Aksi halde aditivli tüplerde, aditiv/kan oranının doğruluğu
sağlanamayabilir.
•
Aditiv içeren tüpler alt üst edilerek homojen bir şekilde karışması sağlanır.
163
1. NUMUNELERİN İŞARETLENMESİ:
Araştırmaya katılan tüm deneklerin bir kodu olacaktır. Bu kod anketlerden, kan ve idrar
numunelerine kadar o kişiyi temsil edecektir. Bunu gösteren bar-kodlar Numune Hastanesi
tarafından hazırlanacak ve çalışma başlangıcında temin edilecek malzemeler ile birlikte il
sağlık müdürlüklerine gönderilecektir. Bu bar-kodların bireylerden alınacak primer
numuneler ve santrifüj sonrası ayrılacak her sekonder numune tüpü üzerine mutlaka
yapıştırılması istenmektedir. Numune tüpleri üzerine elle işaretleme istenmemektedir.
Numunelerle ilgili her türlü demografik veri bu bar-kodlar üzerinden aktarılacağı için burada
yapılacak hata tüm çalışmanın sağlığını riske atacaktır. Numune kabulü laboratuar tarafından
yazılıma aktarılmış bu bilgilere göre yapılacaktır.
2. SEKONDER NUMUNELERİN AYRILMASI/TRANSFERİ:
Her bireyden öncelikle aşağıdaki numuneler alınacaktır. Bu numuneler alınmadan önce
numune tüpleri o hasta için belirlenmiş yukarıdaki koda uygun bar-kod tüplerin üzerine
yapıştırılmalı sonra bireyden numune alınmalıdır. Bu barkod yapıştırma işlemi sırasında her
bir birey için aşağıdaki tabloda yer alan renk koduna göre primer tüp bar-kodla işaretlenecek
ve numune alımı bar-kod yapıştırılmış tüplere yapılacaktır. Numuneler alındıktan sonra yeşil
ve mor kapaklı tüpler en az 8-10 defa alt-üst edilerek karıştırılacaktır.
164
Alınacak Primer, Sekonder Numuneler ve sayıları
No Primer Tüp
Primer
tüp
Renk Sekonder Tüp
Kodu
1
Yeşil
Kapaklı Tüp
10 dakika 3000 rpm de
Santrifüj et, plazmayı
ayır, yeşil etiketli bar-kod
yapıştırılmış 3 tüpe aktar
Plazma(Işıkta
n Koru) 3
adet
2
Mor Kapaklı
Tüp 13*100
ayır, mor etiketli bar-kod
yapıştırılmış 3 tüpe aktar
Plazma(Işıkta
n Koru) 3
adet
3
Mor Kapaklı
Tüp 13*75
ayır, mor etiketli bar-kod
yapıştırılmış tüpe aktar
Plazma(Işıkta
n Koru) 1
adet
4
Mor Kapaklı
Tüp
Santrifüj etmeden
sekonder tüplerin yanına
aktar
Sekonder
tüpü yok
5
Lacivert
Kapaklı Tüp
6
Kırmızı/Sarı
Kapaklı Tüp
7
İdrar
Bardağı
ayır, lacivert etiketli barkod yapıştırılmış 3 tüpe
aktar
ayır, kırmızı etiketli barkod yapıştırılmış 3 tüpe
aktar
ayır, kahverengi etiketli
bar-kod yapıştırılmış 2
tüpe aktar
Serum 3 adet
Serum 3 adet
Spot İdrar 2
adet
Alınan numuneler alındıkları yerde ekiplerin yanındaki santrifüjlerle 10 dakika 3000 rpm’
de santrifüj edildikten sonra üzerlerine renk kodlarına uygun bar-kod (30*50 mm
boyutlarındaki bar-kodun üzerinde görülebilir şekilde 1 cm çapında daire veya 1 cm
kenara sahip kare şeklinde renk uyarısı basılacaktır.) yapıştırılmış sekonder tüplere
aktarılmalı ve bu tüpler laboratuar teknisyeni tarafından Birey Laboratuar Numuneleri
Formuna (ek 1) işaretlenmelidir.
165
Barkod (20*50 mm boyutlu bar-kod)
Renk Kodu 10 mm boyutunda daire veya kare
Sekonder tüplere arılması gereken 7 adet primer numune
olacaktır. Bunların 1 adedi yeşil kapaklı, 1 adedi
kırmızı kapaklı, 3 adedi mor kapaklı, 1 adedi lacivert kapaklı tüp iken 1 adette idrar
bardağıdır.
PRİMER NUMUNELER
Sekonder numuneler ayrılınca elimizde 3 adet yeşil işaretli, 4 adet mor işaretli, 3 adet
lacivert işaretli, 3 adet kırmızı işaretli, 2 adette kahverengi işaretli bar-kod yapıştırılmış
toplam 15 adet sekonder tüp örneği olacaktır.
SEKONDER NUMUNELER
Kargoya ise 1 adet primer mor kapaklı tam kan örneği ve 15 adet sekonder tüp olmak
üzere 16 adet tüp verilecektir. Bu işaretlemeden sonra 3 nolu tam kan örneği ve 1 adet
kırmızı kapaklı düz kan örneği dışındakiler soğutucuların yerleştirildiği merkezlere transfer
edilerek önce -20 oC lik derin dondurucularda en az 2- 4 saat süre ile -18 oC de
dondurulmalıdır. Eğer numunelerin merkezlere taşınması için sahada beklenecekse 1 adet
kırmızı bar-kod etiketli sekonder örnek ve 1 adet tam kan içeren mor etiketli primer örnek
dışındakiler bulunulan yerdeki buzdolabının dondurma bölümüne alınarak dondurma
işlemine başlanmalıdır. Sonrasında ekip merkezine gidince kargodan önce -20 oC lik derin
donduruculara konularak 2- 4 saatlik dondurma işlemi bu örneklere de uygulanmalıdır.
166
Aynı gün kargoya verilecek(2-4 oC de transfer edilecek)
- 20 oC de Dondurulacak Daha sonra özel
kargo ile yine - 20
o
C de
transfer edilecek
Ekip merkezlerine dönülünce eldeki tüplerden 1 adet kırmızı bar-kod etiketli ve 1 adet
tam kan içeren mor etiketli örnek aynı gün kargoya verilecektir.
ÇALIŞILACAK TESTLERİN NİTELİĞİ NEDENİYLE NUMUNELERİN HIZLA
DONDURULMASI VE -20 OC DE TRANSFERİ KRİTİK ÖNEME SAHİPTİR.
NUMUNELERİN HIZLA DONDURULMASI GEREKMEKTEDİR.
Geri kalan örnekler yüklenicinin numune taşıma planına uygun olarak kargo edilecektir.
Alınan tüm numuneler kargo sırasında özel olarak hazırlanan Numune Taşıma Çantasına
yerleştirilirken Numune Taşıma Çantası İcmal Formu’na da (Ek 2) işaretlenmeli sonra
çantaya yerleştirilmelidir. Çanta içine ayrıca Numune Taşıma Çantası İcmal Formu’ da
konularak transfer için kargo/otobüse teslim edilir. Teslimattan sonra numuneleri takiple
görevli kişiye telefonla verilen kargo/otobüs bildirilerek numunenin karşılanması sağlanır.
3. NUMUNELERİN LABORATUVARA KABULÜ VE ÇALIŞILMASI:
Kurye tarafından Kargodan alınan numuneler taşıma çantaları içinde Cebeci Merkez
Laboratuarına getirilir. Burada teslim tutanağı ile imza karşılığı laboratuarda bu projeye ait
numune kabul birimine teslim edilir. Kabul birimi proje için hazırlanacak yazılım aracılığı ile
numune kabul işlemi yapar. Gerekli birimlere numunelerin dağıtımı yapılır. Çalışmadan
sonra artan numuneler şahit numune olarak saklanmak üzere -80 oC soğutucuya kaldırılarak
depolanır.
Cihazlardan alınan sonuçlar laboratuarda çalışacak görevliler tarafından proje yazılımına
aktarıldıktan sonra yine yazılım tarafından verilerin bir araya getirilmesi amacıyla uygun
formatlara çevrilerek (xls, dba, mdb v.b.) elektronik ortamda diğer merkezlere (Bakanlık,
Hacettepe) aktarılacaktır
167
Ek 1: (TBSA)-2010 Birey Laboratuvar Numuneleri Formu
BÖLÜM 3. BİREY LABORATUVAR NUMUNELERİ FORMU
(6 VE YUKARI YAŞ İÇİN)
BARKOD
HANEHALKI ADRES BİLGİLERİ
KÜME NO ............................................................
İLÇE ___________________________________________
HANE NO ...................................................................................
KÖY ______________________________________
12 BÖLGE ...............................................................................
MAHALLE_____________________________________________
YERLEŞİM YERİ - KENT (1) KIR (2)............................................
SOKAK_________________________________ NO__________
İL _____________________________________________
SEÇİLEN KİŞİ ADI-SOYADI ____________________________________
SEÇİLEN KİŞİ HANE SATIR NO ...............................
SEÇİLEN KİŞİNİN YAŞI : ____________________________________
SEÇİLEN KİŞİNİN CİNSİYETİ : ERKEK......1
KADIN...... 2
*FİZİK MUAYENEYİ YAPAN HEKİM TARAFINDAN DOLDURULUR:
HALEN ADET GÖREN KADINLAR İÇİN SON ADETİN İLK GÜNÜ: TARİH (GÜN-AY):
** NUMUNE ALAN HEMŞİRE TARAFINDAN DOLDURULUR:
NUMUNE ALIM TARİHİ (GÜN-AY):
____
NUMUNE SONUCU
____
____
NUMUNE ALIM SAATİ:
SAAT-DAKİKA............................
____
NUMUNE ALINMADI...............................................................00
SADECE KAN NUMUNELERİ ALINDI ..................................01
SADECE IDRAR NUMUNESİ ALINDI...................................02
KAN VE İDRAR NUMUNELERİ ALINDI...............................03
*** LABORATUVAR TEKNİSYENİ TARAFINDAN DOLDURULUR:
ALINAN NUMUNELER
1
2
3
4
5
6
7
PRİMER NUMUNELER
SEKONDER NUMUNELER
Yeşil Kapaklı Tüp
Mor Kapaklı Tüp 13*100
Mor Kapaklı Tüp
Lacivert Kapaklı Tüp
Kırmızı/Sarı Kapaklı Tüp
İdrar Bardağı
DİKKAT: BİREY LABORATUVAR NUMUNELERİ FORMUNU TESLİM ETMEDEN ÖNCE FORM ÜZERİNE –SAĞ ÜST KÖŞEYE- VE
NUMUNE TÜPLERİNE AYNI BARKODUN YAPIŞTIRDIĞINDAN EMİN OLUNUZ
168
Ek 2: (TBSA)-2010 Numune Taşıma Çantası İcmal Formu
TBSA-2010 Numune Taşıma Çantası İcmal Formu
Kargo tarihi
Alındığı Tarih
Ekip Kodu
.
Numune Kodu
Alınan Numuneler
1
2
3
4
5
6
7
Gönderilen Bar-kodlardan biri bu alana yapıştırılacaktır
Primer Numuneler
Sekonder Numuneler
Mor Kapaklı Tüp
İdrar Bardağı
Numune Kodu
Alınan Numuneler
1
2
3
4
5
6
7
Primer Numuneler
Sekonder Numuneler
Mor Kapaklı Tüp
İdrar Bardağı
Numune Kodu
Alınan Numuneler
1
2
3
4
5
6
7
Primer Numuneler
Sekonder Numuneler
Mor Kapaklı Tüp
İdrar Bardağı
Numune Kodu
Alınan Numuneler
1
2
3
4
5
6
7
SAYFA NO:…./…...
Primer Numuneler
Sekonder Numuneler
Mor Kapaklı Tüp
İdrar Bardağı
TOPLAM NUMUNE SAYISI
169

türkiye beslenme ve sağlık araştırması (tbsa) - SAGEM E

Transkript

Benzer belgeler

Doktora Yeterlilik 2005-2006 Güz Matematik Soruları

04.08.2009 üyelerimizin sorularına

Probă scrisă la disciplina LEGİSLAŢİE İSLAMİCĂ (FIKIH) Profil

Sinir Hastalıkları / Psikiyatri Hasta Soru Formu – İlk Görüşme

RWTH Aachen Teknik Üniversitesi Tekstil Teknolojisi Enstitüsüne

okuma parçası - Goethe

bursluluk şartname - 2016 aslparslan bursluluk