atık pil ve akümülatörlerin yönetimi

Transkript

T.C.
ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI
ÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
ATIK PİL VE
AKÜMÜLATÖRLERİN
YÖNETİMİ
PİL AKÜ
T.C.
ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI
ÇEVRE YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
ATIK PİL VE AKÜMÜLATÖRLERİN
YÖNETİMİ
1
Çevre ve Orman Bakanlığı
Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü
Bu kılavuz, pil ve akümülatörler ile atık pil ve atık
akümülatörlerin yönetimine dahil olan taraflara teknik
destek sağlamak amacıyla Çevre ve Orman Bakanlığı,
Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, Atık Yönetimi Dairesi
Başkanlığı
tarafından hazırlanmıştır.
KASIM 2009
© T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı
Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı
Söğütözü Cad. 14/E 06560 Ankara
Telefon 0312 207 50 00 • Faks 0312 207 64 46
http://www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr
2
İÇİNDEKİLER:
“
ŞEKİLLER DİZİNİ……………………………..6
TABLOLAR DİZİNİ……………………………6
1-GİRİŞ………………………………………….7
2- FAYDALI BİLGİLER………………………8
2.1- Pil Nedir?.................................................8
2.2- Akümülatör Nedir?..................................8
2.3- Şarj edilebilir Pil Nedir?..........................8
2.4- Şarj edilemez Pil Nedir?..........................9
2.5- Batarya Nedir?.........................................9
2.6- Elektrolit Nedir?......................................9
3- PİL ve AKÜMÜLATÖR
SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ…………..11
3.1-Çeşitleri………………………………..11
3.1.1- Çinko Karbon…………………...11
3.1.2- Alkali Mangan…………………..12
3.1.3- Çinko Gümüş Oksit……………..13
3.1.4- Lityum…………………………..13
3.1.5- Saat Pilleri ……………………...14
3.1.6- Nikel Kadmiyum………………..14
3.1.7- Nikel Metal Hidrit………………16
3.1.8- Lityum İyon……………………..17
3.1.9- Lityum Polimer …………………17
3.1.10- Lityum İyon Polimer…………..18
3
3.1.11- Şarj edilebilir Alkali Mangan.....18
3.2- Akümülatör ve Akümülatör Çeşitleri ......…..19
3.2.1- Akümülatör Yapısı..…………………..19
3.2.1.1- Akümülatör Plakaları………..19
3.2.1.2- Seperatörler………………….19
3.2.1.3- Elektrolit……………………..20
3.2.1.4- Akümülatör Kutusu………….20
3.2.1.5- Akümülatör Değerleri……….20
3.2.2- Akümülatörlerin Sınıflandırılması...…..21
3.2.2.1- Malzeme Sınıfına Göre
Sınıflandırılması...…………...21
3.2.3- Akümülatör Çeşitleri…...……………..24
3.2.3.1- Ni-Cd Akümülatörler………..24
3.2.3.1- Kurşun Asit Akümülatörler….24
3.3-Piyasadaki Kullanım Alanları……………….32
3.4-Pil Kullanımında Dikkat Edilmesi
Gereken Hususlar……………………………38
3.5-Cep Telefonları ……………………………...40
3.5.1- Kullanım Koşulları…………………….40
3.5.2- Muhafaza Koşulları……………………41
3.6- Akümülatör Kullanımında Dikkat
Edilmesi Gereken Hususlar…………………42
4- PİL VE AKÜMÜLATÖRLERDE BULUNAN
TOKSİK METALLERİN ÇEVREYE
VE İNSAN SAĞLIĞINA ETKİLERİ…………44
4.1-Cıva (Hg)…………………………………….44
4.2- Kadmiyum (Cd)……………………………..45
4.3- Nikel (Ni)……………………………………46
4.4- Kurşun (Pb)………………………………….46
4.5- Elektrolit (Asit, Baz ,vb)…………………….46
4
4.6- Pillerin Çevreye Etkileri Nelerdir?.................47
5- ETİKETLEME VE İŞARETLEME…………….50
5.1-İşaretleme ve Etiketleme Örnekleri……….51
6- ATIK PİL VE ATIK AKÜLERİN ATIK
KATALOĞUNA GÖRE KODLARI……………….54
7- AVRUPADA PİL KULLANIM VE TOPLANAN
ATIK PİL MİKTARI………………………………..55
7.1- Dünyadaki Pil Pazarına Genel Bakış…….55
8-ATIK PİL VE ATIK AKÜLER NE OLACAK?...57
8.1- Toplama………………………………………60
8.2- Taşıma………………………………………..63
8.3- Atık Piller İçin Ayrıştırma…………………...63
8.4-Yeniden Değerlendirme,
Geri Kazanım, Bertaraf ……………………...65
8.5- Atık Pillerin Ayrı Depolanması ……………..69
9- BUNLARI BİLİYOR MUYDUNUZ?...................71
10- KAYNAKÇA…………………………………….73
EKLER:
EK-A Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü
Yönetmeliği………………………………………….74
Ek-B Pil ve Akümülatörlerin Bileşimi…………….106
EK-C: Yetkilendirilmiş Kuruluşlar...……………..107
5
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil-1: Pil ve Akümülatör Çeşitleri …………………11
Şekil-2: Akümülatör plaka yapısı …………………....19
Şekil-3:Akü elemanları ve çalışma prensibi ………….20
Şekil-4: Kurşun Asit Akümülatör
Kullanım Kılavuzu…………………………..33
Şekil-5: Üzerine çarpı çekilmiş tekerlekli
bidonun EC sembolü.………………..............39
Şekil-6: ISO 7000-1135
geri dönüşüm sembolü………………………39
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo-1: Pil ve akümülatör çeşitlerinin
bazı kullanım yerleri ……………………….23
Tablo-2: Pil kullanım alanları………………………..24
Tablo-3: Kurşun, Kadmiyum ve Cıvanın
kimyasal karakteristikleri ………………….34
Tablo-4: Atık Pil ve Atık Akü Kodları ……………...44
Tablo-5: Bazı pil ve akülerin geri kazanım
prosesleri ve elde edilen ürünler……………58
6
1-GİRİŞ:
Pil ve akümülatörler elektrik akım şebekesine
bağlı olmadan kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine
dönüştüren ve depolayan sistemlerdir. Bu sistemler
temelde şarj edilemeyen (primer) ve şarj edilebilir
(sekonder) olarak iki gruba ayrılırlar.
Son yıllarda teknolojide yaşanan gelişmeler ev,
büro ve kişisel kullanımlara mahsus çok çeşitli taşınabilir
cihazların günlük yaşantımıza girmesine yol açmıştır. El
fenerleri, işitme ve uzaktan kumanda cihazları, taşınabilir
CD-çalarlar, diz üstü bilgisayarlar ve en bilinen cep
telefonları,
piller
ve
akümülatörler
olmadan
düşünülemez.
Diğer yandan günlük hayatımızda bize eşlik eden
pil ve akümülatörleri kullanım ömrünü tamamladıktan
sonra ne yapmalıyız? Elbette çöpe atmayıp, insan ve
çevre sağlığına zarar vermeyecek şekilde toplanması, geri
kazanılması ve nihai bertarafı konusunda gerekli
önlemleri almalıyız.
Bu broşür pil ve akümülatör kullanan tüketicilerin
bilinçlendirilmesi ve eğitilmesi amacıyla hazırlanmış bir
referans kitapçığıdır. Bu kitapçık, kullanım ömrünü
tamamlamış pil ve akümülatörlerin bertarafına ilişkin
yasal esaslara açıklık getirerek, atıklarından kaynaklanan
çevre kirliliği hakkında bilgi verecektir.
7
2- FAYDALI BİLGİLER:
2-1:Pil Nedir?
Kimyasal reaksiyonlar sonucunda elektrik
enerjisini depolayabilen + ve - uçları cihaza
bağlandığında gerekli elektrik akımını sağlayan, genelde
kapalı bir kap içerisine alınmış çeşitli tip ve boyutlardaki
araçlardır. Çinko karbon piller, alkali mangan piller,
nikel kadmiyum piller örnek olarak gösterilebilir.
2-2:Akümülatör Nedir?
Doğru akım elektrik enerjisini kimyasal enerjiye
çevirip depo eden ve devrelerine alıcılar bağlandığında
bu enerjiyi tekrar elektrik enerjisine dönüştürerek alıcıları
çalıştıran, elektro kimyasal statik bir elemandır.
Yada basit tanımıyla; birbirlerinden separatörlerle
ayrılan, peş peşe dizilmiş pozitif ve negatif plakaların
elektrolit ile reaksiyona girerek elektrik enerjisinin
oluşturulduğu ve depolandığı sistemdir.
2-3: Şarj Edilebilir (Sekonder) Pil Nedir?
Kimyasal enerjinin pil bünyesinde elektrik
enerjisine dönüştükten sonra, ikinci bir işlemle tekrar
kimyasal enerji yaratabilen geri dönüşlü sistemlerdir.
Deşarj
Kimyasal Enerji
Elektrik Enerjisi
Şarj
8
Şarjedilebilir (sekonder) pillere örnek olarak
Nikel Kadmiyum piller, Lityum İyon Piller ve Nikel
metalhidrit Piller gösterilebilir.
2-4: Şarj Edilemez (Primer) Pil Nedir?
Genel olarak tek kullanımlık pil olarak bilinen
primer piller şarj edilemeyen sistemlerdir. Bu tip pillere
yaygın kullanımı olan çinko karbon piller, alkali mangan
piller ve lityum piller örnek olarak gösterilebilir.
2-5: Batarya Nedir?
Bazı cihazların ihtiyaç duydukları işletim
gerilimini veya akım değerini sağlamak üzere birden
fazla pilin seri veya paralel bağlanmasıyla oluşturulmuş
pil sistemlerine batarya denir. Seri veya paralel
bağlanacak pil sayısı dış etkenlere, özellikle sıcaklığa
bağlı olarak sınırlıdır. Özellikle sekonder pillerden
oluşturulacak bataryalar için, sekonder pillerin paralel
bağlanmaları tavsiye edilmez.
Bataryalara örnek olarak; üç adet çinko karbon
pilin seri bağlanmasıyla 4,5 voltluk gerilime sahip
batarya elde edilebilir.
2-6: Elektrolit Nedir?
Elektrot tabir edilen artı ve eksi uçları arasında
elektrik yüklü parçacıkların geçişine izin veren ve bu
sayede iletkenlik sağlayan sıvı eriyiklere veya katı
kimyasal maddelerin yarattığı ortama denir. Primer
9
pillerde sıvı halindeki amonyum klorür, çinko klorür,
gümüş oksit vb. maddeler ile sekonder pillerde bazik
esaslı potasyum hidroksit çözeltisi elektrolit olarak
kullanılır.
10
3- PİL ve AKÜMÜLATÖR SİSTEMLERİNE
GENEL BAKIŞ
3–1- Pil Çeşitleri:
Piller ve aküler, kimyasal enerjiyi elektrik
enerjisine dönüştüren, kompleks elektro kimyasal
cihazlardır. Tiplerine göre kimyasal bileşimleri farklılık
gösteren pil ve akümülatörler primer ve sekonder olmak
üzere ikiye ayrılırlar. Primer piller şarj edilemeyen, bir
kullanımlık piller, sekonder piller ise, tekrar şarj edilmek
suretiyle daha uzun süreli kullanımı mümkün olan pil ve
akümülatörlerdir. Ayrıca pil sistemlerini “1taşınabilir pil
ve bataryalar”, “otomotiv akümülatörleri” ve “endüstriyel
batarya ve aküler” olmak üzere üç sınıfta da
inceleyebiliriz.
1
Taşınabilir pil ifadelerinden elde bir yerden bir yere
rahatlıkla götürülebilen, ağırlıkça ve hacimce büyük
olmayan ve sızdırmaz yapıdaki piller kastedilir.
Sızdırmaz pil dışarıdan ve içerden hava, su veya başka
türde bir sıvı geçirgenliği olmayan pillerdir.
11
Şekil-1: Pil ve akümülatör çeşitleri
Piller&Akümülatörler
Şarj Edilemez
(Primer )
Şarj Edilebilir
(Sekonder)
Çinko-Karbon
Alkali-Mangan
Çinko Hava
Gümüş Oksit
Lityum
Mangandioksit
NikelKadmiyum
Nikel-Metal
Hidrid
Lityum –İyon
ve Lityum
Polimer
3-1.1: Çinko Karbon:
Bu tür pillerde eksi kutbu teşkil eden dış gövde
çinkodan yapılmıştır. Artı kutup ise, karbon esaslı
gözenekli kömür çubuk ve mangandioksitten oluşmuştur.
Uzun yıllar elektrolit olarak amonyum klorür/çinko oksit
karışımı kullanılmış, daha sonra çinko klorür
teknolojisine geçilmiştir. Çinko karbon pillerin ucuz,
üretim teknolojilerinin nispeten kolay olması ve çevreye
daha dost olmaları kullanım alanını genişletmektedir.
Çinko karbon pillerin nominal gerilimleri 1,5 volt
ve ortalama deşarj gerilimleri 1,2 volttur. Kendiliğinden
deşarj oranları düşüktür ve bu nedenle zayıf akım üreten
uygulamalarda tercih edilirler. -10 º C sıcaklığın altında
12
ve +45ºC sıcaklığın üzerinde çalışma verimleri düşer.
Uygun koşullarda 5 yıla kadar depolanabilirler.
3-1.2: Alkali Mangan:
Dış kabı çelik ve bu suretle ağız kısmında tam
sızdırmazlık sağlanan alkali mangan pillerde elektrolit
olarak bazik esaslı potasyum hidroksit çözeltisi
kullanılmaktadır. Artı uç olarak ters çivi şeklinde çelik
bir çubuk kullanılır. Çinko ve mangandioksit artı ve eksi
uçları teşkil eder.
Alkali pillerin nominal ve ortalama gerilimleri
çinko karbon piller ile aynıdır. Ancak enerji
yoğunluklarının yüksek olması nedeniyle daha uzun
süreli daha yüksek enerji sağlarlar. Prizmatik, yassı ve
silindirik biçimleri vardır. Alkali piller çinko pillere
nazaran düşük sıcaklıklarda daha dayanıklıdırlar.
Teknolojik gelişmeler sayesinde cıva miktarı son
derece azaltılmış (veya hiç cıva içermeyen türleri
üretilmiştir) alkali pillerin oda sıcaklığında 10 yıla kadar
depolanabilme özellikleri çok önemlidir.
3-1.3: Çinko Gümüş Oksit
Nominal gerilimleri 1,55 volt ve ortalama deşarj
gerilimleri 1,2 volttur. Yalnız düğme pil biçiminde
üretilirler. -10ºC ile +60 º C sıcaklık aralığında görev
yapabilirler.
13
3-1.4: Lityum
Nominal gerilimleri 1,7 ile 3,6 volt arasında
değişebilen lityum pillerin 50’den fazla çeşidi
bulunmaktadır. Lityum pillerin en büyük avantajı 3,0
voltu aşan yüksek bir gerilime sahip olmalarıdır. Enerji
yoğunlukları çok yüksektir. -50ºC ile +100ºC sıcaklık
aralığında görev yapabilirler. Bu nedenle uzay
araştırmaları ve askeri amaçlı uygulamalarda tercih
edilirler. 10 yıla varan sürelerle depolanabilirler ve yıllık
şarj kayıpları %3’den daha azdır. İç dirençleri oldukça
yüksektir. Lityum maddesinin 180 º C gibi düşük
sıcaklıkta erimesi nedeniyle, ısı altında yanma, alevlenme
ve hatta patlama riskleri yüksektir.
Lityum pillerin dışında kalan, çinko – hava
(asidik) ve çinko – hava (bazik) sistemler de primer piller
içinde sayılabilir. Zayıf akım gerektiren uygulamalarda
ve özellikle kol saatlerinde tercih edilen çinko – cıva
oksit piller, cıvanın zehirli özelliğinden dolayı 2000
yılından itibaren tüm dünyada üretimden kaldırılmıştır.
3-1.5: Saat Pilleri
Kol saatlerinde kullanılacak piller için aranan
önemli özellikler; pilin boyutları (özellikle hacmi),
kullanım sırasında deşarj geriliminin değişmemesi, uzun
bir depolama ömrü, tam sızdırmazlık ve rutubet/sıcaklık
değişikliklerinden dolayı pil özelliklerinin farklılık
göstermemesidir.
14
Bu nedenlerle kendinden şarj kaybı yüksek olan,
pahalı sekonder tip pillerin saatlerde ve özellikle kol
saatlerinde kullanılması pratik gözükmemektedir.
Dolayısıyla özellikle kol saatlerinde kalınlıkları 2 mm’yi
geçmeyen primer türdeki düğme pillerin kullanımı daha
doğrudur.
Kol saatlerinde çinko gümüşoksit, alkali mangan
veya lityum tipi piller kullanılarak 1,5-3 yıllık sürekli bir
çalışma ömrü sağlanır. Masa saatleri için alkali mangan
türü kalem pil tercih edilirken, duvar saatleri için orta
boy alkali mangan piller kullanılabilir.
Kol saatlerinde sık karşılaşılan bir durum ani
sıcaklık değişimleridir. Bu yüzden saatin içindeki pilin
düşük ve yüksek sıcaklıklara dayanıklı olması çok
önemlidir. Diğer önemli bir hususta pilin hizmet ömrü
içerisinde sızmaması ve çevresini kirletmemesidir.
3-1.6: Nikel Kadmiyum
Nikel kadmiyum piller bilinen en eski sekonder
pillerdir. Ni-Cd pilin dış kabı çeliktir. Silindirik biçimde
olanları içerisinde bir bobin şeklinde sarılmış artı ve eksi
yüklü çelik bantlar elektrot görevini yaparlar. Bu
bantların üstü çok deliklidir ve pozitif elektrot üzerine
nikel tozu ve negatif elektroda kadmiyum hidroksit
maddesi tatbik edilerek, çok gözenekli ve geniş aktif
yüzeyler elde edilir. Pozitif ve negatif elektrotlar arasında
kısa devreyi önleyen, ancak iyon geçişine her iki yönde
müsaade eden elyaf esaslı separatörler (ayırıcılar)
bulunur. Elektrolit malzemesi olarak genellikle potasyum
15
hidroksit çözeltisi kullanılır. Pil bünyesinde kullanılan
her türlü çelik bağlantı malzemeleri nikel kaplıdır ve bu
suretle hem korozyon (aşınma) önlenir hem de iletkenlik
arttırılır.
Ni-Cd pillerin en büyük avantajı; enerji
yoğunluklarının düşük ve başlangıç maliyetlerinin
yüksek olmasına rağmen, yüzlerce kez şarj
edilebildiklerinden uzun vadede çok ekonomik
olmalarıdır. Uzun ömürlü ve özellikle güvenilir olmaları
nedeniyle askeri amaçlı kullanımlarda her zaman tercih
edilirler.
Ni-Cd pillerin dezavantajı ise, zehirli kadmiyum
maddesini içermeleridir. Bu nedenle 1990 yılından
itibaren kadmiyum maddesi yerine hidrojenin bir alaşımı
kullanılarak nikel metalhidrit piller geliştirilmiştir.
Ni-Cd pillerin bünyesindeki kadmiyumdan dolayı
üretim tesislerinde maliyeti çok arttırıcı hava ve su arıtma
sistemlerinin kullanılması ve atıkların sürekli kontrol
altında tutulması zorunlu olmuştur. Çevre kirlenmesine
verilen önem Ni-Cd pillerin üretim ve kullanımını büyük
ölçüde azaltmıştır.
3-1.7: Nikel Metalhidrit
Ni-Cd pillere nazaran daha yüksek enerji
yoğunluklarına ulaşarak performans verimlerini 2-3 kat
arttırmaları ve daha çevre dostu olmaları kullanım
alanlarını genişletmiştir.
16
Silindirik Ni-Mh piller, yapı olarak Ni-Cd piller
ile hemen hemen aynıdır. Negatif elektrot olarak
kadmiyum
yerine
hidrit
alaşımından
elektrot
kullanılmıştır. Silindirik ve düğme tiplerine ilaveten cep
telefonları, bilgisayarlar ve taşınabilir ses ve görüntü
cihazları için yassı biçimleri de bulunmaktadır.
En büyük dezavantajları diğer pillere nazaran
daha pahalı olmaları ve düşük sıcaklıklarda verimlerinin
azalmasıdır. Aynı durum aşırı şarj ve deşarj akımlarının
uygulanmasında da görülür. Örneğin Ni-Mh pillerin
nominal kapasitelerine eşit bir akımla uzun süreli şarj
edilmeleri akıntı ve deformasyona sebep olur.
Ni- Cd pillerin kullanımı yani deşarjı esnasında
piller sürekli olarak tam boşaltılmazlarsa, ve diğer bir
deyişle nihai gerilimlerine ulaşılmadan tekrar şarja
alınırlarsa hafıza etkeni denen bir olay ortaya çıkar. NiMh piller ise bu hafıza etkeni olayından çok daha az
etkilendikleri için önemli bir avantaja sahiptirler.
3-1.8: Lityum İyon
Lityum metali en hafif metal olma özelliğine
karşın, çok yüksek bir elektrokimyasal potansiyeline
sahip olmasından dolayı tek başına sekonder pil
sistemlerinde kullanılamaz. Sekonder pillerde lityum
metali yerine lityumun iyon durumunda yer aldığı
kimyasallar kullanılmaktadır.
17
Lityum İyon pillerde önceleri negatif elektrot
olarak karbon esaslı kok kullanılmış, daha sonraları grafit
kullanılarak enerji miktarı arttırılmıştır. Pozitif elektrot
olarak ise kobalt veya daha çevreci manganez
kullanılmaktadır.
Ni-Cd ve Ni-Mh pillere nazaran daha çevreci olan
Liİ pillerin üretim maliyetleri daha yüksektir. Liİ
pillerde, gerilim ve sıcaklık artışları, ısı sensörleri ve
devre kesicileri şeklindeki harici koruma düzenekleri
vasıtasıyla sürekli kontrol altında tutulur. Bu da pilin
maliyetini arttıran en önemli faktörlerden biridir.
Liİ piller yüksek akım çekişi gerektiren matkap,
kalp şok aleti, sivil amaçlı telsizler ve pil sisteminin
zaman zaman devreye alındığı cihazlarda kullanılmaz.
3-1.9: Lityum Polimer
LiP tasarımının diğer pil sistemlerinden farkı katı
halde elektrolit kullanılmasıdır. Plastik film şeklindeki
bir polimer elektrot çift taraflı iyon transferine müsaade
eder, ancak iletkenliği yoktur. Bu tür pillerde sıvı veya jel
halinde elektrolitin kullanılmaması alevlenme ve yanma
riskini ortadan kaldırdığından, sistem çok daha
güvenlidir. LiP pillerin ince olması, hafifliği, elektrolit
sızıntının olmaması ve aşırı şarja karşı sağlanan
mukavemeti bu pillerin avantajlarıdır.
LiP pillerin en önemli dezavantajı ise zayıf
iletkenliğe sahip olmasıdır. İletkenlik ancak 60ºC
18
sıcaklıkta olmaktadır. Ancak taşınabilir cihazların bu
sıcaklıklarda kullanılması imkânsızdır.
3-1.10: Lityum İyon Polimer
Lityum polimer ve Lityum İyon pillerin
birleştirilerek ve katı haldeki elektrolit maddesine bir
miktar jel elektrolit ilave edilerek iletkenliği arttırılan ikiz
sistemlerdir.
Liİ pillere nazaran çok daha düşük yoğunluğa
sahip olması ve çevrim ömrünün kısalığı önemli
dezavantajlarıdır. Maliyetleri yüksektir. Metal bir dış
kapları bulunması nedeniyle harici basınçlara, darbeye ve
kıvrılmalara da çok hassastırlar.
3-1.11: Şarjedilebilir Alkali Mangan (RAM)
Kontrollü bir şarj işleminin yapıldığı pahalı şarj
cihazları gereksinimi ve yüksek kapasitelerde verim
düşüklüğü nedeniyle ülkemizde bu tür pillerin yaygın
kullanım alanı yoktur.
3–2- Akümülatör ve Akümülatör Çeşitleri:
3.2.1: Akümülatör Yapısı:
Akümülatörler genel olarak kimyasal tepkimeyi
elektrik enerjisine çeviren sistemlerdir. Akümülatör
bileşenlerini pozitif plaka, negatif plaka, seperatör,
elektrolit ve akü kutusu olarak sınıflandırmak
mümkündür.
19
3.2.1.1: Akümülatör Plakaları:
Şekil-2: Akümülatör plaka yapısı
Akümülatör plakaları ızgara ve aktif maddeden
oluşmaktadır. Izgara, aktif maddeyi tutan iskelet yapıdır
ve elektrik enerjisini aktaran iletken görevi üstlenir.
Izgara yapımında genel olarak kurşun, nikel ve bakır
kullanılmaktadır. Aktif madde elektrolitle tepkimeye
girerek elektrik enerjisi yaratan yapıdır. Izgarayla uyum
sağlayacak şekilde birçok bileşenden oluşabilir.
3.2.1.2: Separatörler:
Elektriksel olarak yalıtkan olan seperatörler,
mikron düzeyinde gözenekli yapıya sahiptirler.
Genellikle polietilen, polipropilen, PVC ve cam lifi
kullanılarak yapılan seperatörler gözenekli yapıları
sayesinde, elektrolit içindeki iyon akışına izin
vermektedirler.
3.2.1.3: Elektrolit:
Aktif madde ile tepkimeye girerek elektrik
enerjisi yaratırlar. Akümülatör tip ve teknolojisine bağlı
20
olarak asit veya baz nitelikli olabildiği gibi, sıvı veya jöle
(jel) yapıda da olabilmektedir.
3.2.1.4: Akümülatör Kutusu:
-
Elektriksel olarak yalıtkandır,
İçindeki elektrolitle tepkimeye girmez,
Elektrolitin aşındırıcı etkilerine dirençlidir,
Akümülatörü bir bütün halinde tutabilecek ve
dış etkenlere dayanımlı bir yapıdadır.
Yukarıda belirtilen özellikleri sağlayan her
malzemeden akümülatör kutusu yapılabilmektedir.
Geçmişte ahşap ve ebonit kullanılırken, günümüzde daha
çok plastik kökenli malzemeler kullanılmaktadır.
3.2.1.5: Akümülatör Değerleri:
Bir akümülatör Voltaj (V) ve Kapasite (AhAmper-saat) ile ifade edilmektedir.
Voltaj ( V); pozitif ve negatif plakalar arasındaki
potansiyel farktır. Plaka malzemesinin niteliği Voltajı
belirler; kurşun plakalar 2V, Nikel - Kadmiyum plakalar
ile Nikel-Metalhidrid plakalar ise 1.2V potansiyel
yaratırlar.
Kapasite
(Ah-Amper-saat);
akümülatörün
verebileceği enerji miktarıdır. Akümülatörün aktif madde
kütlesiyle doğrudan ilişkili olan kapasite, aktif madde iki
katına çıkarıldığında, iki katına çıkmaktadır. Kapasite
C5, C10, C20 gibi belirli standartlarla ifade edilmektedir.
21
Örneğin 100Ah(C5) kapasitedeki bir akümülatör; toplam
5 saatte 100 Amper enerji verir.100Ah(C10) kapasitedeki
bir akümülatör ise; toplam 10 saatte 100 Amper enerji
verir. Bir başka ifade ile; 100Ah(C5) kapasitedeki bir
akümülatör, 100Ah(C10) kapasitedeki bir akümülatörün
yaklaşık iki katı ağırlığındadır.
3.2.2: Akümülatörlerin Sınıflandırılması:
Akümülatörler
farklı
kıstaslara
sınıflandırılmaktadır;
– Malzeme sınıfına göre;
– Kullanım amacına göre;
– Elektrolit tipine göre;
– Uygulama alanlarına göre;
göre
3.2.2.1: Malzeme Sınıfına Göre Sınıflandırma:
–
Sodyum-sülfür; Kurşun-asit reaksiyonu kadar
yetkin olup özgül enerjisi (çalışma süresi/Ağırlık)
daha fazladır. Japonlar tarafından 30 yıl kadar
önce geliştirilmiş olup ticari uygulaması
yapılamamıştır.
–
Nikel-Çinko; Enerji yoğunluğu, çalışma sıcaklık
aralığı ve uzun süre stoklandıktan sonra bile
performansı iyidir. Fiyatının yüksekliği ve ömür
süresinin kısalığı nedeniyle pazarda yer
alamamıştır.
–
Alüminyum-hava;
Mekanik
olarak
şarj
edilebilir. Bir şarj ile elde ettiği kapasite, kurşun22
asit akümülatörün 15-20 şarj toplamına eşit
kapasitededir. Ancak, çok sık olarak; akümülatör
bileşenlerinin yenilenmesi, su eklenmesi ve
oluşan cürufun uzaklaştırılması gerekir. Bunlara
ek olarak alüminyum geri dönüşüm maliyetlerinin
yüksekliği nedeniyle ticari olarak başarı
kazanamamıştır.
–
Lityum-iyon; Yüksek Özgül enerjiye sahiptir.
Küçük boylarda lityum-iyon aküler taşınabilir
cihazlarda (cep telefonu, dizüstü bilgisayar
vb)geniş bir uygulama alanı bulmuştur.
Kurşundan çok daha pahalıdır. Küçük akülerde bu
maliyet farkı göze batmamaktadır, ancak
otomotiv akümülatörü büyüklüklerinde önemli
maliyet farkları oluşmaktadır. Bunun yanı sıra
henüz verimli geri dönüşüm teknolojileri
geliştirilememiştir.
–
Nikel-metal hidrid; Sorunsuz ve hafif bir
akümülatördür. Hibrid araçlarda denenmektedir.
150,000 kilometre ömür beklentisi belirtilmesine
rağmen henüz bu boyutlarda denemeleri
tamamlanmamıştır. Akümülatörde kullanılan
metal maliyetlerinin kurşunun 25 katı olması,
nikelin kanserojen olarak tanımlanması, yeterli
miktar ve yetkinlikte geri dönüşüm tesisi
bulunmaması ticari başarısını engellemektedir.
–
Nikel-Kadmiyum; Sorunsuz ve kötü kullanmaya
dayanımlıdır. Ayrıca geniş çalışma sıcaklık
aralığına ve uzun süre stoklandıktan sonra bile iyi
23
bir
performansa
sahiptir.
Kurşun-asit
akümülatörlerden 3-5 kez daha pahalıdır.
Kadmiyumun
çevresel
etkileri
nedeniyle
üretimlerine kısıtlamalar getirilmektedir.
–
Kurşun-asit; Teknoloji, yaklaşık 150 yıldan beri
kullanılmakta ve geliştirilmektedir. Çok geniş bir
boyut ve kapasite aralığında, çok farklı
teknolojilerle üretim yapılmaktadır. Kurşun-asit
akümülatörler,
diğer
akümülatörlerle
karşılaştırıldıklarında; birim maliyet başına en
yüksek kapasiteye ve en uzun ömür süresine
sahiptir.
Diğer
akümülatörlerle
karşılaştırıldığında, en yüksek geri dönüşüm
oranına sahip akümülatörün %97-%99 oranı ile
kurşun-asit akümülatörler olduğu görülmektedir.
Toplama,
taşıma
ve
geri
dönüşüm
organizasyonları dünya çapında başarılı olarak
faaliyet göstermektedir. Temel malzemelerinden
kurşun ağır bir metal olup zehir etkisi
yapabilmektedir. Sülfürik asitte kontrolsüz ve
işlem görmeden doğaya verildiğinde yaşamı
olumsuz şekilde etkilemektedir.
3.2.3: Akümülatörler Çeşitleri:
3.2.3.1: Ni-Cd Akümülatörler:
Çelik veya plastik akümülatör kutularında
kullanıma sunulur. Pozitif plakada; nikel hidroksit,
negatif plakada ise kadmiyum kullanılır. Elektroliti asit
24
değildir. Bir baz olan potasyum hidroksit çözeltisi
kullanılır.
Nikel- Kadmiyum akümülatörler, kurşun-asit
sınıflandırmalarında belirtilen tiplere benzer şekilde
üretilebilir ve kurşun-asit akümülatörlerin kullanıldıkları
her yerde kullanılabilir. Daha yüksek ortam
sıcaklıklarında kullanılabilir. Uzun süre deşarj olmuş
durumda bekletilse bile kalıcı bir zarar görmeden
çalışmaya devam edebilir. Kullanım sırasında sorun
çıkarmaz ve son derece güvenilir akümülatörlerdir.
Genellikle demiryolu, metro, gemi, uçak vb toplu
taşıma araçlarında, telekom ağları altyapısında,
hastanelerde tıbbi cihazlarda, acil durum aydınlatma
cihazları dahil olmak üzere, acil durum ve alarm
sistemlerinde
ve
kablosuz
elektrikli
aletlerde
kullanılmaktadır.
3.2.3.2: Kurşun Asit Akümülatörleri:
En basit haliyle bir kurşun asit akümülatör; bir
kutu ve kapağı, kurşun ızgara üzerine ana maddesi
kurşun oksit olan aktif malzeme sıvanmış bir pozitif ve
bir negatif plaka, iki plaka arasına yerleştirilmiş bir
seperatör, plakaların üzerine çıkacak şekilde doldurulmuş
sülfirik asit çözeltisinden oluşur.
Doğru akım elektrik enerjisini kimyasal enerjiye
çevirip depo eden ve devrelerine alıcılar bağlandığında
bu enerjiyi tekrar elektrik enerjisine dönüştürerek alıcıları
çalıştıran, elektro kimyasal statik bir elemandır.
25
Birbirlerinden separatörlerle ayrılan, peş peşe
dizilmiş pozitif ve negatif plakaların elektrolit ile
reaksiyona girerek elektrik enerjisinin oluşturulduğu ve
depolandığı sistemler, plaka, perde, seperatör ve griftten
oluşmuştur.
AKÜ ELEMANLARI
1 : PLAKA
2 : PERDE
3 : SEPERATÖR
4 : GRİFT
Şekil-3: Kurşun Akü elemanları ve çalışma prensibi
Araç akülerinde öncelikle kullanım amacı, aracın
ihtiyaç duyduğu “ilk çalıştırma” yani marş basma gücünü
sağlamaktır. Bununla birlikte araç içindeki diğer tüketim
kaynakları için de enerji verme görevini üstlenir.
Akünün zaman içerisinde boşalarak beslediği
elektrik miktarına kapasite denir ve amper saat ( Ah )
26
olarak belirlenir. Kapasite, plakaların yüzey alanlarına,
sayılarına ve kullanılan separatörlerin geçirgenliklerine
bağlıdır.
Marş motorunu çalıştırırken ani olarak çekilen
akım miktarına marş gücü denir. Marş gücü - 18 °C’ de
ölçülür ve amper (A) olarak tanımlanır. Akü üzerinde
bulunan etiketlerde marş gücüne ait tanımlar genelde
DIN, EN, SAE, TS gibi normlarda yapılmaktadır.
Aküleri kullanım amacına, elektrolit tipine ve
uygulama alanlarına göre sınıflandırmak mümkündür.
i) Kullanım Amacına Göre;
- Starter Akümülatör (SLI Battery): Ani enerji çekimi
için tasarlanan starter akümülatörlere en güzel örnek
otomobil aküler verilebilir. Plaka kalınlığı az, ama
sayısı fazladır. Kullanım ömrü süresince Şarj-Deşarj
döngü sayısı düşüktür.
- Derin Deşarj Akümülatör (Deep Cycle Battery) :
Anlık enerji verimi düşüktür fakat uzun süreler
boyunca akım çekilebilir. Plaka kalınlığı startere göre
fazladır. Kullanım ömrü süresince Şarj-Deşarj döngü
sayısı yüksektir.
- Çok amaçlı Akümülatör (Dual Purpose Battery) :
Yukarıdaki her iki amaca da belli ölçüde uyan
akümülatördür.
ii) Elektrolit Tipine Göre;
27
- Islak Hücreli Akümülatör (Wet Cell –Flooded):
Hücre içinde sıvı halde elektrolit bulunur. İki şekilde
üretilir;
§ Normal(Havalandırmalı-Wented); Şarj
sırasında akümülatör kapağından gaz
çıkışı(H) ve dolayısı ile su eksilmesi
olur. Akü kapağını açıp su ve elektrolit
ilavesi mümkündür.
§ Bakımsız(Sealed-Maintenance free);
Kapak tasarımı ve plaka malzemesi
farklıdır. Kapak sistemi belli bir
basınç altında gaz çıkışına izin
vermez. Su eksilmesi çok düşüktür.
Ömrü boyunca su ilavesi gerektirmez.
Her iki akümülatör tipi de; Starter, Derin Deşarj
veya Çok amaçlı olarak kullanılabilir. Telekom Sabit
tesis uygulaması,
Forklift Traksiyoner uygulaması,
Otomobil
Otomotiv uygulaması ve Motosiklet Otomotiv
uygulaması örnek olarak gösterilebilir.
- Vana Ayarlamalı Akümülatör (VRLA-SLA)(Valve
Regulated Lead-Acid Battery, Sealed Lead-Acid Battery);
§ Kapak sistemi belli bir basınç altında
gaz çıkışına izin vermez. H ve O
gazları hücre
içinde
tekrar
çevrime girerek tekrar su haline gelir.
Su eksilmesi yok kabul edilebilir.
§ H gazı çıkışının olmaması ve serbest
halde
elektrolit
bulunmaması
nedeniyle her iki akümülatörde en
28
güvenli akümülatörler olarak kabul
edilir.
§ Elektrolit sızması olmadığı için
akümülatörler kullanım yerine her
pozisyonda (dik, yatık)
yerleştirilebilir.
Islak Hücreli Akümülatörlere (Wet Cell –Flooded) göre
daha fazla enerji saklar, daha geç sülfatlaşır, ömürleri ve
şarj-deşarj sayıları daha fazladır, sıcak ortamlarda
çalışabilirler, derin deşarj kullanımına uygundurlar.
- Jel akümülatör (GEL Cell Battery);
§
§
§
§
Elektrolite silis bileşikleri eklenerek, koyu
kıvamlı jöle haline gelmesi sağlanır.
Akümülatör kırılsa bile elektrolit akışısızması olmaz.
Şarj sırasında daha düşük Voltaj gerektirir.
Aşırı şarja karşı hassastır.
Çok derin deşarj edilmeye uygundur.
Sıcak ortamlarda çalışmaya uygundur.
- Kuru akümülatör (AGM Battery):
§
Teknik anlamda ıslak hücreli akümülatör
olarak kabul edilse bile, seperatör yapısından
dolayı tamamen farklı bir akümülatördür.
Seperatörler, cam elyafı yapısındadır.
Akümülatör hücrelerine doldurulan sıvı
elektrolit, plakalarla sıkı temasta olan bu
seperatörler tarafından tamamen emilir.
29
§
§
Akümülatör kırılsa bile elektrolit
sızması olmaz.
Şarj ve deşarj verimliliği yüksektir.
Derin deşarj edilmeye uygundur.
akışı-
iii) Uygulama Alanlarına Göre;
- Starter uygulamaları (SLI Battery):
Genellikle Sıvı elektrolit içerir. Kara ve deniz
taşıt
araçlarında,
traktörlerde,
jeneratörlerde
kullanılır. Voltaj değerleri; 6V, 12V, 24V ve 48V
olabilir. 6V genellikle motosikletlerde, 12V taşıt
araçlarında, 24V bazı özel araç ve uçaklarda
kullanılır.
- Cer-Traksiyoner uygulamaları (Traction battery):
Traksiyoner akümülatörler; ıslak hücreli(Wet
Cell), Jel (Gel Cell) ve AGM tipinde olabilir. Ömür
süreleri 5+ yıldır. Beklenen şarj deşarj döngü sayıları;
ıslak hücrelilerde 1500, VRLA(Jel ve AGM)
tiplerinde 300+ dır. Bu akümülatörü kullanan
araçların başka bir enerji kaynağı yoktur. Tüm
enerjisini akümülatörden alır. Akümülatör deşarj
olduğunda, ya başka bir şarjlı akümülatörle
değiştirilir, yada araç şarj süresi sonuna kadar
çalışmasını durdurur.
Kullanım yerleri; fork liftler, istifleyiciler,
temizlik makineleri, golf car, hava alanı araçları, yer
altı maden lokomotifleri vb.dir. Yakıt emisyonunun,
30
gürültünün istenmediği, yangın ve patlama risklerinin
bulunduğu ve kısa mesafelere ulaşım yapılan
ortamlarda çalışmaya uygundurlar.
Traksiyoner akümülatörlerin küçük bir kısmı
6V,12V ve 24V luk plastik akü kutusu içinde
üretilir.%90’a varan kısmı ise aside dayanıklı
kaplama yapılmış üstü açık çelik kasa (kazan) içine
2V luk hücrelerin yerleştirilmesi ve hücre
kutuplarının birbirine kurşun köprü yada kablo ile
bağlanması sonucu oluşturulur. Tek bir akümülatör
ağırlığı 10,000 Kg ı bulabilir. Genellikle 12V-96V ve
150Ah-1500 Ah aralığında üretilirler.
- Stasyoner-Sabit tesis uygulamaları (StationaryStand-by Battery):
Stasyoner akümülatörler; Islak hücreli(Wet Cell),
Jel (Gel Cell) ve AGM tipinde olabilir. Ömür
süreleri; ıslak hücrelilerde 10+yıl, diğerlerinde 5-10
yıldır. Beklenen şarj deşarj döngü sayıları; ıslak
hücrelilerde 1500, VRLA(Jel ve AGM) tiplerinde
300+ dır. Günlük yaşamın her alanında kullanılır.
Girmediği sektör yoktur denebilir.Başlıca kullanım
alanları; ana elektrik kaynağının kesilmesi
durumunda yedek enerji olarak; haberleşme
sistemleri, uçuş kontrol ve hava alanı yer sistemleri,
hastaneler, ulaşım sinyalizasyon sistemleri, yangın
güvenlik ve alarm sistemleri, bilgisayar sistemleriKGK, elektrik şebekesinin bulunmadığı yerlerde ana
enerji kaynağı olarak; Güneş enerjisi sistemleri
(Fotovoltaik
uygulamalar)(sinyalizasyon,
röle
31
istasyonları, deniz fenerleri-şamandraları, sismik
istasyonlar, tekneler vb), rüzgar enerjisi sistemleri,
jeneratör destekli sistemleri, madenci lambaları,
enerji dağıtım güç dengeleme uygulamaları, enerji
santrallerinde arz-talep dengesini sağlamak amaçlıdır.
- Askeri uygulamalar:
Akümülatörler bir çok askeri uygulamada yer
almaktadır.
Denizaltı
akümülatörlerinden,
el
telsizlerine kadar her alanda kullanılmaktadır.
- Ev içi uygulamalar:
Genellikle AGM tipi ve küçük boyutlu
akümülatörler kullanılmaktadır. Kullanım alanları;
Elektrikli el aletleri, ışıldaklar, oyuncaklar, skuter ve
bisikletlerdir.
32
3-3 PİYASADAKİ KULLANIM ALANLARI
Geniş ürün yelpazesi içerisinden doğru olan pil
türünü belirlemek kolay gibi görünse de kullanım için
hangi pilin uygun olduğunun belirlenmesi güç olabilir.
Sekonder pil (şarjlı pil), primer pil ya da şarj edilebilir
alkali-mangan pil mi? Şarjlı piller sıkça kullanılan
cihazlar için uygundur, örneğin taşınabilir CD-çalar ve
oyuncaklar. Nadiren kullanılan cihazlar (örneğin el
fenerleri) için primer piller uygundur.
Şarjlı Ni- Cd piller özel kullanım yerleri dışında
mümkün olduğunca satın alınmamalıdır. Bu piller zehirli
kadmiyumu maddesini ortalama %18 oranında
içermektedirler ve çevre dostu olan Ni-Mh pillere göre
daha sınırlı bir enerji kapasitesine sahiptirler. Aşağıdaki
tablolardan pil ve akülerin genel kullanım alanları
hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz.
33
Şarj Edilemez
Şarj Edilebilir
TEKNOLOJİ
BAZI KULLANIM YERLERİ
Alkalin ve Çinko Karbon
Radyolar, Oyuncaklar, lambalar
Fotoğraf uygulamaları, uzaktan kumanda
kameralar
Lityum
Düğme Piller ( Çinko Hava, Gümüş
Oksit, Manganez Dioksit, Lityum)
Taşınabilir Nikel Kadmiyum
Taşınabilir Nikel Metalhidrit
Lityum İyon
Kurşun Asit Akümülatörleri
Bakım gerektirmeyen Kurşun Asit
akümülatörleri
Saatler, işitme cihazları, hesap makineleri
Telsiz Telefon, Acil Aydınlatma Lambaları
Telsiz ve taşınabilir telefonlar
Cep telefonları, dizüstü bilgisayarlar,
Otomotiv sektörü
Alarm sistemleri, Acil Aydınlatma
Cihazları,Işıldak
Endüstriyel Nikel Kadmiyum
Haberleşme, demiryolu
Endüstriyel Nikel Metalhidrit
Elektrikli /Hibrit Araçlar
TÜRÜ
EVSEL &
OTOMOTİV
ENDÜSTRİY
EL
Evsel
Evsel
Taşınabilir Kuru
Piller (<1 kg)
Otomotiv Aküleri
Endüstriyel
Evsel
Evsel
Evsel
Evsel
Evsel
Evsel
Endüstriyel
Endüstriyel
Endüstriyel
Evsel
Endüstriyel
Tablo-1: Pil ve akümülatör çeşitlerinin bazı kullanım yerleri
34
Tablo-2: Pil kullanım alanları
Cihaz
Cihaz Örnekleri
Grubu
Sıkça
Kullanılan
Pil
Türleri
Fotoğraf
Dijital
Makinesi
ve Video
Video
Kullanım
Yerine Kullanılabilen
Sıklığı
— Şarjlı Piller
— Şarjlı Piller
Kamera
(Lityum-İyon)
(Li-Polimer)
Flaş
— Primer Piller,
Nadiren
— Şarjlı Piller (Ni-Mh)
Dijital Kamera
— Şarjlı Piller
(Ni-Mh-, Lityum İyon)
Ev
Ve
Şarjlı
Pil
İle
Tamir
Çalışan Tornavida,
Aletleri
Matkap
Saat / Çalar Saat
— Şarjlı Piller
(Ni-Mh, Ni-Cd)
— Şarjlı Piller
Düzenli
(Li-İyon)
—Güç Kaynağı
— Primer Piller (AgO,
Düğme Piller)
Sürekli
Solar
Ya
Da
Otomatik
Saatler
— Şarjlı Piller
(Li-İyon)
35
Tıraş Makinesi
— Şarjlı Piller (Ni-Mh,
Düzenli
Li-İyon)
Işıklar, Lambalar
— Primer Hücreler
Şebeke Elektriği, Köpüklü
Tıraş
Nadiren
Şebeke
Elektriği,
LED-
Aydınlatmaları, RAM
El Fenerleri
— Primer Hücreleri
Bisiklet Lambaları
— Primer Hücreler,
Nadiren,
LED Aydınlatmaları LED
Düzenli
Aydınlatmaları-, RAM*
Düzenli
Dinamo,
Nadiren
Mekanik Cihazlar,
— Şarjlı Piller (Ni-Mh)
Şarjlı
Çalışan
Pil
İle
Çim/çit
— Şarjlı Piller
(Ni-Mh, Ni-Cd)
Şebeke Elektriği, Li-İyon
Piller
Kesme Makinaları
Bilgi İşlem
Cep Telefonları
— Şarjlı Piller
Düzenli, Devamlı
—Şarjlı Piller (Li-Polimer)
Düzenli
(Ni-Mh, Li-İyon)
Diz
Bilgisayarları
Üstü
— Şarjlı Piller
(Ni-Mh, Li-İyon)
36
Hesap Makineleri
— Primer Piller
Düzenli
Solar
Pilleri
(Güneş
Enerjisi)
Gümüş Oksit ve, Lityum
Düğme Pilleri
Eğlence
CD-Çalar,
MP3-
Amaçlı
Çalar
(Alkalin)
Elektronik
Elektrikli Oyunlar
— Şarjlı Piller
Cihazları
—Primer Piller
Nadiren, Düzenli
RAM*,
Li-Polimer
Nadiren düzenli
(Ni-Mh, Li-İyon)
Uzaktan
— Şarjlı Piller
Kumandalı
Kurşun Asit Aküleri, Ni-
Oyuncaklar
Cd, Ni-Mh
Diğer Oyuncaklar
—Primer Piller
Sık Kullanım
Sık Kullanım
RAM*
(AlMn)
37
Tıbbi
ve
İşitme
Cihazları,
İşitme
(Cihazlar
Cihazlar
eklenecek)
Tek
Tebrik Kartları
— Sekonder Piller
Sürekli
Zn-Hava Düğme Pilleri
—Lityum Düğme Pilleri,
—Ni-Mh
-
Primer Piller
Tek Kullanımlık
— Şarjlı Piller
Nadiren
Primer Piller
Kullanımlık
Ürünlerle
Promosyon
Promosyon
Ürünleri
Ürünleri
Güvenlik
Acil Aydınlatma
Ni-Cd-,
Kurşun
Asit
—Şarjlı Piller
Aküleri
Alarm Cihazı
— Şarjlı Piller
RAM,
Ni-Mh
Düzenli
* RAM: Şarjedilebilir Alkali Mangan
38
3-4 PİL KULLANIMINDA DİKKAT EDİLMESİ
GEREKEN HUSUSLAR
Primer ve sekonder pil sistemlerinin kullanımında
şarj ve depolama süreçleri esnasında bazı kurallara
uyulması gerekmektedir. Uyulacak kurallar sayesinde
sistemin ömrü uzatılabilir, insan ve çevre sağlığı
açısından zararları en aza indirilebilir. Peki, pil
kullanırken nelere dikkat etmeliyiz?
ί) Türkiye’de pil üretimi yapılmamaktadır. Piyasaya
sürülen pillerin tamamının ithal olduğu düşünüldüğünde,
menşei belli olmayan pillerin satın alınmaması
gerekmekte, dünyaca tanınmış pil markalarının
kullanımına özen gösterilmelidir.
ίί) Farklı gerilim ve tiplerdeki piller ve şarjlı/şarjsız piller
aynı cihaz içinde kullanılmamalıdır. Bu gibi durumlarda
piller arasında en düşük gerilime sahip olanı öncelikle
deşarj olup ömrünü tüketecek ve bilahare bu pil şişecek,
delinecek ve akacaktır. Ayrıca bozulan pil iyi konumda
olan diğer pilleri de bozacaktır. Cihazlardaki piller
değiştirilirken, tamamının yenileriyle değiştirilmesine
dikkat edilmelidir.
ίίί) Piller hiçbir şekilde ısıtılmamalı ve ateşe
atılmamalıdır. Piller devamlı güneş ışığı alan yerlerde
tutulmamalı, soba veya radyatör gibi ısı kaynaklarından
uzakta muhafaza edilmeli ve özellikle yazın arabaların
torpido gözlerinde bırakılmamalıdır.
39
ίυ) Pillerin artı ve eksi uçları birbirlerine iletken bir
madde ile birleştirildiğinde kısa devre oluşur ve açığa
çıkan yüksek seviyedeki akım nedeniyle pilde elektrolit
sızması, gaz çıkışı, yanma ve hatta patlama meydana
gelebilir.
υ) Piller ve bataryalar sökülmemeli, içleri açılmamalı,
delinmemeli ve ezilmemelidir. Aksi takdirde pilin
elektrolitinin dışarıya sızması ve ciltle hatta gözle teması
söz konusu olabilir. Bu gibi durumlarda yapılacak ilk şey
temas noktalarının bol suyla yıkanmasıdır.
υί) Düğme pillerin çocuklar
yutulabilme
riskine
karşı,
bırakılmamalıdır.
tarafından kolayca
piller
ortalıkta
υίί) Gaz çıkışı, ısınma, şişme, akma, yanma, alevlenme
ve patlama riskine karşılık özellikle primer piller ve
primer lityum piller kesinlikle şarj edilmemelidir.
υίίί) Sekonder piller kendilerine mahsus cihazlarda 1525ºC sıcaklık aralığında vebelirlenen şarj sürelerine
uyularak şarj edilmelidir.
ίx) Lityum İyon piller çok yüksek enerji kapasitelerine
sahip olduklarından, bu pillerin kullanımında çok dikkatli
olunmalı ve üretici tarafından belirlenen şarj koşullarına
uyulmalıdır.
x) Uzun süre kullanılmayan cihazlardaki piller
çıkartılmalı, kutupları kuru bir bezle silinmeli ve artı
kutup bir bantla kapatılarak, naylon bir torbada muhafaza
40
edilmelidir. Ayrıca yeni satın
kullanılıncaya
kadar
orijinal
çıkartılmamalıdır.
alınmış piller
ambalajından
xί) Piller su, deniz suyu veya diğer oksitleyici maddelerle
temas ettirilmemelidir. Bu tür maddeler başlık ve diğer
metalik kısımlarda paslanmaya yol açacaktır.
xίί) Piller yüksek sıcaklık yaratacağından
lehimleme işlemlerine tabi tutulmamalıdır.
direk
41
3-5 CEP TELEFONLARI:
3.5.1-Kullanım Koşulları:
İlk jenerasyon cep telefonlarında Ni-Cd piller
kullanılırken, daha sonra Ni-Mh pilleri kullanılmaya
başlanmıştır. Ancak günümüzde Lityum İyon piller
hemen hemen bütün uygulamalarda tercih edilmeye
başlanmıştır. Liİ pillerinin ince olması, enerji kapasiteleri
ve gerilim değerlerinin yüksek olması ve çevrim
ömürlerinin daha uzun olması en önemli avantajlarıdır.
Liİ pillerin en önemli dezavantajları ise, aşırı şarj
ve tampon şarjı kabul etmemeleri ve kalıcı enerji
kayıplarına yol açılmaması için daha sık şarj
edilmeleridir.
Piyasada maalesef kalite yönünden standartların
oldukça altında kalan cep telefonu pillerini bulmak
mümkündür. Ancak bu tür pillerin kullanımı kesinlikle
güvenli değildir. Ucuzluk sağlamak için bazı Liİ pillere
koruyucu devreler konulmamıştır ve bu tür piller tam
şarjlı duruma gelince, şarj akımı kesilmediğinden sistem
ısınmaya başlar, ısının daha da artması telefonun plastik
kısımlarının erimesine ve devrelerin tahrip olmasına yol
açar. Bundan dolayı batarya değişimlerinde yalnız üretici
tarafından tavsiye edilen markada pillerin satın alınması
gereklidir.
Bazen piyasada ucuz ve sahte şarj cihazlarına da
rastlanmaktadır. Bu tür şarj cihazlarında koruma
devreleri bulunmaz ve şarj sonunda şarjın kesilmemesi
42
durumunda Liİ pillerin alev alarak yanmasına ve
patlamasına sebep olabilir. Bundan dolayı yalnız üretici
tarafından tavsiye edilen markada şarj cihazlarının satın
alınması gereklidir.
3.5.2-Muhafaza Koşulları:
Gündüz sıcağında cep telefonları araç torpido
gözünde bırakılmamalıdır. Çünkü aşırı sıcaklıkta pilin
bünyesindeki aktif madde bozulmakta, pilde şişme ve
deformasyon gözlemlenmektedir. Bundan dolayı cep
telefonu sıcaklığının 45ºC’yi aşmamasına özen
gösterilmelidir.
Cep telefonlarına ait şarj cihazları kendi
bünyelerinde koruma devrelerine sahiptir. Bu nedenle
pille birlikte verilen orijinal şarj cihazları kullanılmalıdır.
Aksi takdirde yanma ve patlama riskleri ile karşı karşıya
gelinebilir.
Cep telefonu bataryalarının aşırı sıcaklık artışı
olmadan veya bu sıcaklık artışını yaratacak bir kısa devre
oluşmadan, durduğu yerde yanması ve patlaması söz
konusu değildir.
43
3-6 AKÜMÜLATÖR KULLANIMINDA DİKKAT
EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
Ürün üzerinde verilen güvenlik bilgileri
kontrol edilmelidir.
Özellikle araç üzerindeyken akü yanında
sigara içilmemelidir. (Aküden şarj esnasında
Hidrojen gazı çıkışı vardır ve hidrojen gazı
yanıcı bir gazdır).
Kullanılan aletleri kutup başlarına yakın
konulmamalıdır. (Kısa devre ile kıvılcım ve
patlamaya sebebiyet verilebilir)
Akü üzerindeki etiketlerde yer alan güvenlik
sembolleri mutlaka incelenmelidir.
Akü eğilmemeli ve buşonlar kapalı olmalıdır.
Kutup başları vazelinli olmalıdır.
Kuru ve soğuk (10–25ºC) ortamda
stoklanmalıdır
İlk giren ilk çıkar uygulanmalıdır.
Her ay voltaj kontrolü yapılıp, gerekli ise
şarja alınmalıdır. Uzun süre stokta düşük
voltaj seviyesinde bekleyen akülerde mikro
kısa devreler oluşur.
Akülerin şarjında 1/20 akım değeri
kullanılmalıdır.
Şarj bitimi yoğunluk 1.28 gr/cm3 (25ºC) e
gelince durmalıdır.
Asla elektrolit ilavesi yapılmamalıdır.
Elektrolit seviyesi separatör seviyesinin altına
düşmüş ise sadece saf su (demineralize) ilave
edilmelidir. (separatör üzerine + 15 mm).
44
Şekil-4: Kurşun Asit Akümülatör Kullanım Kılavuzu
45
4- PİL VE AKÜMÜLATÖRLERDE BULUNAN
TOKSİK METALLERİN ÇEVREYE VE İNSAN
SAĞLIĞINA ETKİLERİ
Atomik
Hacim
Hacim
Erime
Noktası
Kaynama
Noktası
Kimyasal
Sembolü
Mineral
Formu
Kurşun
270
Kadmiyum
112
Cıva
200
11,35
g/cm3
327 ºC
8,6 g/cm3
13,6 g/cm3
320,9 ºC
-38 ºC
1740 ºC
765 ºC
357 ºC
Pb
Cd
Hg
(Zinc refining) (Cinnabar
ore) Sinabar
Çinko
rafinerisinden Cevherinden
Tablo-3: Kurşun, Kadmiyum ve Cıvanın kimyasal
karakteristikleri
Galena
4.1. Cıva (Hg):
Piller çöpe atıldığı zaman katı atık depolama
sahasında zamanla bozunarak bazı tehlikeli ve zararlı
maddeler serbest hale geçebilir. Bunlardan en tehlikelisi
cıvadır. Cıva doğada bozunmaz. Cıva ve cıva bileşikleri
halk ve çevre sağlığı bakımından çok tehlikeli ve
toksiktir. Akan pildeki cıva hızla deri veya solunum yolu
ile vücuda girebilir. Bu maddenin eser miktarda
bulunması dahi ciddi tehlike oluşturur. İçme suyu veya
gıda zinciri yolu ile insan vücuduna giren cıva;
46
-
Merkezi sinir sisteminin tahribine ve kansere,
Böbrek,
karaciğer,
beyin
dokularının
tahribine,
Sakat doğumlara neden olmaktadır.
Ancak son yıllarda gerçekleştirilen teknolojik gelişmeler
sonucunda ZnC ve AlMn pillerindeki civa oranı insan
sağlığına zarar vermeyecek seviyelere indirilmiş ve hatta
sıfır cıva içeren piller üretilmeye başlanılmıştır.
4.2. Kadmiyum (Cd):
Ağır metaller içerisindeki tehlikeli ve toksik
maddelerden biri de kadmiyumdur. Kadmiyumlu piller
çöpe atıldığı zaman depo sahasında Kadmiyum ve
bileşikleri serbest hale geçerek suya karışır. Kadmiyumlu
sızıntı suyu, içme suyunu ve toprağı kirleterek gıda
zinciri ve içme suyu yolu ile insan vücuduna girer.
Kadmiyum;
- Akciğer hastalıklarına,
- Prostat kanserine,
- Kansızlığa, doku tahribine,
- Böbrek üstü bezlerin tahribine neden olur.
Kadmiyumun vücuttaki yarılanma ömrü 10-25 yıl
arasında değişir. Dolayısıyla havada, gıdada ve içme
suyunda kadmiyum biriktikçe vücuttaki birikmesi
giderek atar.
47
Vücut kadmiyumu kalsiyum gibi algılar ve
kadmiyum vücutta birikmeye başlar. Vücutta kalsiyum
eksilmesinden dolayı kemikler yavaş yavaş zayıflamaya
başlar. Ayakta durmak hatta öksürmek bile kemiklerin
kırılmasına hatta iskeletin ufalanarak neticede hastanın
ölmesine neden olur.
4.3. Nikel (Ni):
Nikel ve bileşikleri ağız yoluyla alındığında zehir
etkisi yaratmaktadır. En fazla akciğer ve beyinde yüksek
konsantrasyonlar tespit edilmiştir. Deriyi tahriş etmesinin
yanısıra kalp damar sistemine çok zararlı ve kanserojen
bir metaldir. Nikel içerikli atıkların kontrolsüz atılması
durumunda toprağa bulaşmak suretiyle bitkilere zehir
etkisi yapmaktadır.
4.4. Kurşun (Pb):
Kurşun vücuda solunum, içme suyu ve gıda
zinciri yolu ile girer. Vücuda alındığında organlar
kurşunu kalsiyum gibi algılar ve vücutta birikmeye
başlar. İşitme bozukluğuna, sinir iletim sisteminde
bozukluğa ve hemoglobin bileşiminde düşmeye,
kansızlığa,
mide
ağrısına,
böbrek
ve
beyin
iltihaplanmasına, kısırlığa, kansere ve toksik etkisinden
dolayı ölüme neden olmaktadır.
4.5. Elektrolit (Asit, Baz vb.):
Ağır
metallerin
yanında
akümülatörlerin
içeriğinde bulunan elektrolit görevi yapan sıvılar örneğin
48
sülfürik asidin ticari değeri olmamasından dolayı
kontrolsüz bir şekilde çevreye bırakılması toprak, hava
ve su kirliliğine sebep olmaktadır. Bahsedilen zararlı
etkilerinden dolayı kullanılmış pil ve akümülatörlerde
tehlike oluşturmaması için ayrı toplanması, taşınması ve
geri kazanılması gerekmektedir.
Sülfürik asit, fiziksel temas ile veya buhar
buğusunun teneffüs edilmesi halinde vücuda zarar
verebilen korozif bir maddedir. Sülfürik asit cilde temas
ettiğinde cildi yakar. Tekrarlı veya uzun süredir devam
eden buhar ve buğuya karşı korunmasızlık, ciddi akciğer
ve bronş hasarlarına sebep olabilecek üst solunum yolu
iltihaplarına sebep olur.
Tüketilmiş yani atık niteliğine kavuşmuş
akülerdeki elektrolit, yeni akünün elektrolitinde bulunan
kurşun miktarının 70 katı kadar kurşun içerir. Bu
nedenle, atık akülerden asit ortaya çıkması sağlık ve
çevre için daha büyük bir tehlike oluşturur.
4.6. Pillerin Çevreye Etkileri Nelerdir?
1990 yılı öncesinde, Çinko-Karbon ve Alkalimangan tipi silindirik ve düğme pillerin bünyesinde %2
oranına kadar performans arttırıcı cıva maddesi ilave
edilmekteydi. Bu maddenin zehirli oluşu ve insan
sağlığına yönelik zararları göz önünde tutularak, civanın
pillerde kullanımı 1991 yılından itibaren kademeli olarak
azaltılmaya başlanılmış ve bugün bahis konusu miktar
%0,0005 ‘e kadar düşürülmüştür. Diğer taraftan,
bünyesinde sıfır cıva içeren pillerin de üretimine
49
başlanılmıştır. Cıva maddesiyle ilgili tek istisna düğme
pillerin bünyesinde hala %2 ye kadar müsaade
edilmesidir (ortalama değer % 1’ dir.). Diğer pil türleri ve
akümülatörler cıva içermezler.
Şarj edilebilen türdeki nikel-kadmiyum ( Ni-Cd)
pilleri zehirli ve insan sağlığını etkileyebilen kadmiyum
maddesini barındırırlar. Pillerdeki kadmiyum oranı
kullanılan teknolojiye göre %15-25 dolaylarında değişir.
Ni-Cd pillerinde kadmiyum maddesi miktarının teknik
olarak düşürülmesi mümkün olmadığından bu piller
yerine Ni-Mh pil türü geliştirilmiş ve Ni-Cd pillerinin
kullanım yerleri şimdilik kablosuz güç aletleri, tıbbı
cihazlar, acil aydınlatma/alarm sistemleri, uzay araçları
ve askeri amaçlı cihazlarla sınırlandırılmıştır. Bu
sınırlamanın 2012 yılından itibaren daha da daralacağı ve
zaman içerisinde bahis konusu pillerin pazar payının çok
azalacağı tahmin edilmektedir. Şu anda AB ülkelerinde
piller bünyesinde bulunmasına müsaade edilen
kadmiyum miktarı azami %0,002’ dır.
Kurşun maddesi taşınabilir pil ve bataryaların
bünyesine girmez. Zehirli nitelikteki bu madde yalnız
otomotiv aküleri ile kurşun-asit esaslı endüstriyel
akümülatörlerin üretiminde kullanılır. AB Direktifinde
%0.004’den fazla kurşun içeren akümülatörler için
etiketleme ve işaretleme zorunluluğu getirilmiştir.
Atık pil ve akümülatörlerin kontrolü ile ilgili
yönetmeliklerde, pillerin çöpe atılmasını önlemek
bakımından, pil ve akümülatörlerin üzerinde (veya
ambalajında) üstünde çarpı işareti bulunan bir çöp bidonu
50
şeklinin bulunması zorunlu kılınmıştır. Pil veya
akümülatörler bünyesinde bulunan cıva, kadmiyum veya
kurşun maddesi miktarının yukarıda belirtilen oranların
üstünde olması durumunda da, çöp bidonunun altına bu
maddelerin
kimyasal
sembollerinin
yazılması
gerekmektedir. Taşınabilir pil ve bataryalar bünyelerinde
herhangi bir radyoaktif madde içermezler.
51
5- ETİKETLEME VE İŞARETLEME
Şekil 5- Üzerine çarpı çekilmiş
tekerlekli
bidonun EC sembolü
Şekil-6- ISO 7000-1135
geri dönüşüm sembolü
Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğin 33
üncü maddesi uyarınca pil ve akümülatör ürünlerinin
etiketlenmesinde;
a) Atık akümülatörlerin ayrı toplanmasını sağlayacak
sembol olarak, APAK Yönetmeliğin 1 no’lu ekinde
yer alan ve yukarıda Şekil 1’de gösterilen sembolün
üretici tarafından kullanılması,
b) Sadece nikel-kadmiyum ve kurşun-asit sekonder
hücre ve sekonder pil ürünlerinin (şarj edilebilir
piller) Türk Standartlarında (TS EN 61429) belirtilen
şekilde (yukarıda Şekil 1 ve Şekil 2’de gösterilen
işaretlerle) etiketlenmesi ve işaretlenmesi,
c) Sadece nikel-kadmiyum ve kurşun-asit sekonder
hücreler ve sekonder pillerin elektro kimyasal
sistemini gösteren kimyasal sembollerle ilgili
işaretlenmesi (Pb veya Ni-Cd),
52
d) Düğme piller için; ağırlıkça milyonda beş (% 0,0005)
den fazla cıva (Hg) içeren düğme tipi piller ile bu tür
düğme pillerden oluşturulan pillerin ambalajlarını
yukarıda gösterilen sembol (Şekil- 1) ile
işaretlenmesi,
e) Atık
akümülatörlerin
geri
kazanımlarının
sağlanmasından yükümlü olan üreticilere geri
dönmesini sağlamak amacıyla, bu ürünlerin
etiketlenmesinde “depozitoludur” ibaresi ile
Bakanlık
tarafından
firmaya
verilen
kod
numarasının yer alması,
f) Kurşun asit akümülatörlerin üzerinde “Pb” ya da
“kurşun” ve “GERİ KAZANILIR” ifadesi ya da
“GERİ KAZANILACAK AKÜ” ibaresinin
bulunması, ayrıca bu ürünlerin dış ambalajlarında da
aynı ibarelerin bulundurulması,
gerekmektedir.
5.1 İşaretleme Ve Etiketleme Örnekleri
Bunlar örnek olması amacıyla verilmekte olup, aşağıdaki
işaretlerin bulunması yeterlidir.
a) Ağırlıkça % 0,0005- %2 arası cıva içeren düğme tipi
piller için etiketleme örneği:
Hg
b) Nikel-Kadmiyum pillerin işaretlenmesi:
53
veya
Ni-Cd
NiCd
c) Kurşun-Asit pillerin işaretlenmesi:
veya
Pb
Pb
d)
Kurşun-Asit
Akümülatörlerin
işaretlenmesi örneği (ürün üzerinde
ambalajında):
ve
dış
AKÜ-XX (Firma Kodu)
DEPOZİTOLUDUR
Pb
veya
Kurşun
GERİ KAZANILIR veya GERİ KAZANILACAK AKÜ
54
e) Diğer akümülatörler için işaretleme örneği (ürün
üzerinde veya ambalajda):
AKÜ-XX (Firma Kodu)
DEPOZİTOLUDUR
f)Tüketiciyi bilgilendirmek amacıyla APAK Yönetmeliği
Ek- 4/B’de bulunan aşağıdaki ifadeler akümülatörlerde
tüketicinin kolaylıkla göreceği ve okuyacağı bir şekilde
yer almalıdır:
- Atık akümülatörünüzün içindeki asitli sıvıyı
toprağa, suya, kanalizasyona dökmeyiniz.
- Atık akümülatörünüzün plastik kısımlarını soba ve
kazanlarda yakmayınız.
- Atık akümülatörleri çocuklardan uzak tutunuz.
55
6- ATIK PİL VE ATIK AKÜLERİN ATIK
KATALOĞUNA GÖRE KODLARI
05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Genel
Esaslarına İlişkin Yönetmelik gereğince atık pil ve
akülerin kodları aşağıdaki şekilde kullanılacaktır.
ATIK KODLARI
16 06
16 06 01*
ATIK TANIMI
Piller ve Aküler
Kurşun piller&akümülatörler
Kurşun piller
Kurşunlu akümülatörler
16 06 02*
Nikel kadmiyum piller
Nikel kadmiyumlu piller
Cıva içeren piller
Çinko gümüşoksit piller
Çinko hava piller
Alkali Mangan düğme piller
Alkali piller (16 06 03 hariç)
Alkali Mangan piller
Diğer pil ve akümülatörler
Çinko Karbon piller
Nikel Metalhidrit Piller
Lityum İyon Piller
Lityum Mangandioksit Piller
Lityum Polimer Piller
Lityum Piller
Nikel Demir Piller
16 06 03*
16 06 04
16 06 05
16 06 06*
20 01 33*
20 01 34
Pil ve akümülatörlerden ayrı toplanmış elektrolitler
16 06 01, 16 06 02 veya 16 06 03’un altında geçen pil ve
akümülatörler ve bu pilleri içeren sınıflandırılmamış karışık
pil ve akümülatörler
20 01 33 dışındaki pil ve akümülatörler
Tablo-4: Atık Pil ve Atık Akü Kodları
56
7- AVRUPADA VE DÜNYADA PİL KULLANIM VE
TOPLANAN ATIK PİL MİKTARI
Ülkemizde kişi başına düşen pil miktarı, ithalat
miktarı 9.800 ton kabul edilirse 140 gr, yani 6 adettir.
7.1- Dünyadaki Pil Pazarına Genel Bakış
Pil ve akümülatörlerin dünyadaki toplam satışlarının
2007 yılı itibarıyla 55 milyar USDolar olduğu
hesaplanmıştır. Bahis konusu satışların, yıllık bazda % 5
– 6 oranında artacağı tahmin edilmektedir. Satışların pil /
akümülatör türlerine göre yaklaşık dağılımı ise şu
şekildedir :
Primer / Düğme piller
Sekonder piller
Otomotiv aküleri
Endüstriyel aküler
: % 37
: % 16
: % 30
: % 17
Yapılan araştırmalarda pil/akümülatör pazarının,
Amerika – Japonya – Batı Avrupa ekseninden, Asya –
Orta Doğu – Doğu Avrupa’ya kaydığı ve küçük ebatlı
şarj edilebilen pil türlerinin büyük ebatlı ve şarj
edilemeyen pil türlerine nazaran daha fazla talep gördüğü
belirlenmiştir.
Avrupa’daki pil satışlarına bakıldığında:
57
Primer pillerde :
Alkali-Mangan : %66
Çinko-karbon : % 25
Düğme
:%8
Diğerleri
:%1
Sekonder pillerde :
Nikel-Kadmiyum
: %25
Nikel-metalhidrit
: % 35
Lityum-iyon ve Lityum-Polimer : % 40
Şeklinde olduğu görülmektedir.
Kişi başına pil tüketimi ise, Japonya ve Amerika’da yıllık
bazda 50 – 60 adet, Avrupa ülkelerinde (AB üye
ülkelerinde) 30 – 35 adet ve Türkiye’de 5-6adettir.
58
8-ATIK PİL VE ATIK AKÜLER NE OLACAK?
Cihazlar içerisinde bulunan pil ve bataryaların
hizmet ömrü esnasında veya herhangi bir cihaza
takılmadan muhafaza edilmeleri sırasında insan sağlığına
hiçbir şekilde negatif etkisi bulunmamaktadır. Hizmet
ömrünü tamamlamış veya herhangi bir şekilde hasar
görerek kullanımı mümkün olmayan pillere ise atık piller
denir.
Atık pillerin çöpler vasıtasıyla toprağa karışması,
denizlere, akarsulara ve kanalizasyonlara atılması veya
yakılmaları durumunda içerdikleri kimyasal maddeler
çevrenin kirlenmesine yol açabilmektedir. Ancak bahis
konusu kirlenmenin tahmin edildiği gibi kısa sürede
gerçekleşmesi
mümkün
değildir
ve
yapılan
araştırmalarda bu sürecin 5-15 yıl kadar olduğu
doğrulanmıştır. Diğer taraftan, tehlikeli atıklar
bünyesinde bulunan atık piller oranının yalnızca %0,2
civarında olduğu Avrupa’daki birçok katı atık depolama
sahasında yapılan testler sonucunda belirlenmiştir.
Çinko-karbon ve alkali-mangan pillerinin
bünyesindeki zehirli cıva maddesi tedricen azaltılmış ve
bugün %0,0005 oranının çok altına indirilmiştir. Bu
hesaba gör bir ton atık pil içerisinde azami 5 gram cıva
bulunabilecektir ve bahis konusu miktarın çevre
kirlenmesine ve insan sağlığına hemen hemen hiçbir
negatif etkisi yoktur. Diğer taraftan, tanınmış pil
markalarının büyük bir kısmı sıfır cıvalı olarak üretim
yapabilmektedirler. Bu nedenlerle pillerdeki civa
maddesi özellikle Avrupa’daki geri kazanımcılar için
artık bir sorun olmaktan çıkmış ve bu yönde yeni
59
teknolojilerin
geliştirilmesi
hemen
hemen
durdurulmuştur. Buna karşılık düğme piller %2’ ye kadar
cıva
içerebildiklerinden
diğer
pil
atıklarından
ayrıştırılması ve ilgili tesislerde geri kazanıma
gönderilmesi gerekmektedir.
Atık nikel-kadmiyum pilleri bünyesindeki nikel
ve kadmiyum maddeleri çok uzun sürelerden beri geri
kazanılmaktadır. Nikel değerli bir metaldir ve pillerden
geri kazanılan kadmiyum maddesi de tekrar pil
üretiminde kullanılır. Bu nedenle ve atık nikel-kadmiyum
pilleri artı ekonomi yarattığından, bahis konusu atıklar
%90 ve üzerinde bir oranla toplanıp, geri kazanıma
yollanılabilmektedir. Dolayısıyla Ni-Cd pillerinden
ötürü, kadmiyum maddesinin çevreye negatif etkiler
yaratması fenomeni gittikçe etkisini kaybetmektedir.
Ayrıca yukarıda da belirtildiği gibi, bu tür pillerin
önümüzdeki 5 – 10 yıl içerisinde üretim ve pazarlanması
çok büyük oranlarda kısıtlanacaktır.
Dünyada her yıl çeşitli türlerden milyarlarca pil,
batarya ve akümülatör tüketilmektedir. Bünyelerinde
zehirli zehirsiz çok değişik metalleri ve kimyasal
bileşimleri bulunduran pil, batarya ve aküler
kullanıldıktan sonra ne olmalıdır?
Atık pil, batarya ve aküler kullanım ömrünü
tamamladıktan sonra, tüketiciden geri alınmalı, türlerine
göre ayrıştırılmalı, çeşitli fiziki ve kimyasal işlemlerle
bünyelerindeki bazı değerli maddelerin geri alınmaları
sağlanmalı veya bertaraf edilmelidir.
60
Pil, batarya ve aküler bünyelerinde çelik, çinko,
gümüş, lityum, manganez, cıva, nikel, kadmiyum,
kurşun, kobalt gibi metalleri, potasyum ve sodyum
hidroksit türü elektrolit eriyiklerini ve bazı metal tuzlarını
barındırır.
Bilindiği gibi yukarıda sayılan metallerden cıva,
kadmiyum ve kurşun zehirlidir. Bu metalleri içeren pil ve
aküler çöp depolama alanlarına bırakıldıklarında,
zamanla ayrışarak toprağa karışırlar ve yer altı veya
yüzeysel sulara geçerek besin zincirinde yer almaya
başlarlar. Özellikle balıklar bu tür metalleri taşıyan
aracılardır.
Pil ya da akülerin yakılarak bertaraf edilmeleri de
çözüm değildir. Çünkü yanma sonucunda yukarıda
bahsedilen metallerin daha da zehirli olan oksitleri gaz
halinde oluşur ve soluduğumuz havaya karışır.
Pil,
batarya
ve
akümülatörlerin
geri
kazanılmasında öncülüğü kurşunlu akümülatörler
yapmaktadır. Bunun temel nedeni, otomotiv sektörünün
hızlı gelişimi ve bu tür akülere duyulan yoğun
gereksinimdir. Ayrıca, kurşun akümülatörlerin geri
kazanımı oldukça kolay bir proses gerektirmekte ve geri
kazanım sonucu ekonomik değeri yüksek olan kurşun
%60 (1 adet atık aküden) oranında elde edilebilmektedir.
Cıva oksitli pillerin üretimi 2000 yılından itibaren
yasaklanmış ve pillerde kullanılan cıva oranı gittikçe
azaltılmıştır. Silindirik yapıdaki çinko karbon ve alkali
mangan pillerdeki cıva oranı 5 ppm (örneğin 1 ton pilde
61
5 gram) ile sınırlandırılmış ve bu tür pillerin geri
kazanımı konusunda daha elverişli koşullar yaratılmıştır.
Lityumlu primer pillerde zehirli kimyasal yoktur.
Ancak atık haldeki lityum pili çürüme esnasında suyla
veya rutubeti bir ortamla karşılaşırsa, basınç altında
kalırsa veya ısınırsa lityum maddesi alevlenerek
yanabilir. Liİ ve LiP pillerde metalik lityum yer almaz.
Ancak, bünyesinde bulundurduğu elektrolit maddesi
zehirli ve yancıdır.
Çevreye en zararlı pil sistemi içersinde yer alan
Ni-Cd piller ortalamada ağırlıklarının %18’i kadar
kadmiyum içermektedirler. Kadmiyum kurşuna nazaran
30 kat daha zararlı bir maddedir. Bu tür pillerin yerine
lityum iyon veya metalhidritli pillerin kullanımı tavsiye
edilmektedir. Ancak bazı sistemlerde kadmiyumlu
pillerin kullanımı kaçınılmazdır.
8.1-Toplama:
Piller ve aküler bünyelerindeki kurşun, kadmiyum
ve cıva gibi zehirli maddelerle birlikte çevreye zararlı
çeşitli kimyasallar ihtiva edebilirler.
Bu bakımdan kullanılmış pil ve aküler;
Çöpe atılmamalı,
62
Toprağa gömülmemeli,
Akarsu, deniz veya göllere bırakılmamalı,
Yakılmamalı,
63
Yapılacak tek ve en uygun işlem atık pil ve akülerin
çöplerden ayrı toplanmasıdır.
Atık aküler kullanım alanları düşünüldüğünde
zaten kaynakta ayrı toplanabilen atıklardır. Ancak atık
akülerin depolanma koşullarının iyi olması ve asit
sızmalarına karşı gerekli önlemlerin alınması şarttır.
Bunun yanı sıra pillerin geniş kullanım alanları
düşünüldüğünde,
atık
pillerin
toplanması
ve
ayrıştırılmasında stratejilerin çok iyi belirlenmesi gerekir.
Öncelik atık pillerin kaynakta ayrı toplanmasının
sağlanması
ve
evsel
çöplere
karışmasının
engellenmesidir. Sonrasında ise, ayrı toplanan atık
pillerin uygun koşullarda taşınması ve ayrıştırılması ve
çeşitlerine uygun geri kazanılmasıdır.
Toplama işlemlerine tüketicinin eğitilmesi ve
toplamaya
katılacak
kurum
ve
kuruluşların
yükümlülüklerinin iyi belirlenmesi ile başlanması
gerekir. Özellikle pil dağıtım ve satışını yapan
64
işletmelerin belirli yükümlülükler alması kaçınılmaz
olmalıdır.
Diğer taraftan, tüketiciye ulaşılması aşamasında
etkili olabilecek basın ve yayın organlarının etkin olarak
kullanılması toplamaya katkı sağlayacaktır. Okullarda
eğitimler düzenlenmesi, yeterli sayıda toplama kaplarının
uygun yerlere yerleştirilmesi ve atık pil toplama noktaları
konusunda halkın bilgilendirilmesi etkin toplamanın
yapılmasına katkı sağlayacak diğer aktiviteler olacaktır.
8.2-Taşıma
Atık pil ve akülerin toplandıktan sonra ayrıştırma veya
geçici depolama tesislerine, buradan da geri kazanım
tesislerine naklinin sızdırmazlık koşulları sağlanmış,
uygun araçlarla yapılması gerekmektedir.
8.3-Atık Piller için Ayrıştırma
65
Atık pillerin çöplerden ayrı toplanması yeterli
değildir. Çöpten ayrı toplanan atık pillerin türlerine göre
sınıflandırılması şarttır. Düzgün ayrıştırılmış atık pillerin
geri kazanımı verimi de artmaktadır. 8.4 Başlığı altında
atık pil ve akümülatörlerin geri kazanımı konusuna
açıklık getirilmiştir.
Yukarıda bahsedildiği
gibi geri kazanımda en
önemli
etken
atık
pillerin türlerine göre
ayrıştırılmasıdır.
Ayrıştırma işlemi genel
olarak manuel, yarı
elektronik veya tam
elektronik sistemlerle
yapılabilmektedir.
Düşük hızlı hareket eden bantlar üzerindeki
pillerin manuel işleme tabi tutulmaları, otomatik
işlemlere göre çok daha verimli sonuçlar vermektedir.
66
Diğer bir husus, çok uzun sürelerle depolarda
beklemiş, akmış, sızmış ve çamur haline gelmiş atık
pillerin geri kazanım değeri pek fazla olmamaktadır.
Normal şartlarda pillerin atık haline geldikten sonra
azami bir yıl içinde geri kazanımının sağlanması
gerekmektedir.
8.4-Yeniden Değerlendirme, Geri Kazanım, Bertaraf
Taşınabilir piller ve çeşitli türlerdeki akümülatörler
çinko, demir, manganez, nikel, kurşun, kadmiyum, kobalt
ve nadir toprak elementlerini yüksek oranlarda içerirler.
Belirtilmesi gereken önemli bir husus Avrupa Birliğine
bağlı ülkelerde metal sanayinin %80 den fazla oranlarda
maden filizleri, maden alaşımları veya birincil metallerin
ithalatında bağımlı olmasıdır. Yapılan incelemeler piller
içerdikleri metaller bakımından maden filizleri ve
alaşımlarından sonra en yüksek miktarlarda metal
bulunduran kaynaklar olduğunu göstermiştir. Ayrıca
metallerin atık pillerden geri kazanılma maliyetlerinin
(özellikle enerji tüketimi açısından) bu metallerin maden
67
filizleri ve alaşımlarından çıkartılma maliyetlerinden çok
daha düşük olduğu belirlenmiştir.
2007 yılı verilerine göre AB ülkelerinde yaklaşık
160 bin ton kadar taşınabilir pil piyasaya sürülmüştür. Bu
miktardaki piller bünyesinde ise çeşitli metallerden
toplam 110-115 bin ton bulunabilmektedir. Bahis konusu
metallerin piyasa değeri 50-100 milyon euro olarak
hesaplanmıştır.
Yukarıdaki açıklamalardan görüleceği üzere atık
piller çöpe atılmayacak kadar değerlidirler ve bu nedenle
de son on yıl içerisinde Avrupa’da çok sayıda geri
kazanım tesisi kurulmuştur.
Netice olarak atık piller bünyesindeki zehirli
maddelerin artık kontrol altına alındığı hususu da göz
önünde tutularak, bugün çalışmalar ağırlıklı olarak bahis
konusu pillerin bünyelerindeki çeşitli metallerin geri
kazanılmasına yönlendirilmiş durumdadır.
68
Pil Türü
Alkalimangan ve
çinkokarbon
Nikelkadmiyum
NikelMetalhidrit
Lityumiyon,
Lityum
Polimer
Kurşun-Asit
Düğme
Piller
Geri Kazanım Prosesi
Suyla ve ısıyla ayrıştırma prosesleri sonucunda çinko, çelik,
ferromangan ve yol yapımında kullanılan cüruf geri
kazanılır. Yeni üretim alkali mangan ve çinko karbon
pillerde cıva kullanımı sınırlandırıldığından, geri kazanımı
için daha uygun koşullar yaratılmaktadır. Çinko karbon
piller düşük sıcaklıkta eriyebilen pillerdir. Geri kazanım
esnasında, erime sıcaklığında çinko dışındaki metaller cüruf
halde üstte toplanır ve alttaki sıvı çinko kepçelerle alınır.
Geri kazanım sonucu elde edilen çinkonun safiyeti %99,5
mertebesindedir. Ancak geri kazanım esnasında çıkan baca
gazlarının çevreyi kirletmemesi için gerekli tedbirlerin
alınması gerekmektedir.
Yeni Ni-Cd pil atıklarından %99,9 safiyette kadmiyum ısıl
işlemlerle geri kazanılır ve bu kadmiyum Ni-Cd pil
üretiminde tekrar kullanılır. Bir diğer geri kazanım ürünü
ferronikeldir.
Nikel, demir ve diğer metallerin geri kazanımı için işlem
yapılır. Nikel borsa değeri oldukça yüksek olan bir
metaldir. Ni-Mh piller içerisinde potasyum hidroksit eriyiği
çok miktarda bulunduğundan geri kazanımı esnasında
çevreye vereceği zarardan dolayı çok dikkat edilmelidir.
Kobalt, demir ve diğer metallerin geri kazanımı için işleme
tabi tutulur. Bu tür pillerin çevreye direk zarar verici etkileri
yoktur. Ancak bu sistemlerin bünyesinde zehirli ve yanıcı
elektrolit
maddesinin
bulunduğu
unutulmamalıdır.
Japonya’da geri kazanımı zorunlu olan Liİ ve LiP pillerin
geri kazanımından kobalt ve diğer metaller geri
kazanılmaktadır.
Kurşun geri kazanılır ve yeni akümülatör üretiminde
kullanılır.
Kol saatlerindeki gümüş oksit türü piller toplanır ve gümüş
metalinin elde edilmesi için geri kazanıma yollanır. Diğer
tür düğme piller cıva, çinko ve çelik geri kazanımı için
işlem görür.
Tablo-5: Bazı pil ve akülerin geri kazanım prosesleri ve
elde edilen ürünler
69
Çok önemli bir husus, yukarıda belirtilen çeşitli
metallerin metal filiz veya alaşımlarından ayrıştırılarak
çıkartılması maliyetlerin, aynı metallerin bunları içeren
atık pillerden geri kazanılması maliyetlerinin çok üstünde
olduğudur. Bu bakımdan pillerin içerdikleri metallerden
dolayı evsel çöplere atılmayacak kadar değerli oldukları
unutulmamalıdır.
Avrupa’da atık pillerin toplanmasına öncülük
eden ve toplama işlemlerine ilk başlayan ülke 1992
yılında Avusturya olmuştur. Bu ülkeyi İsveç, Almanya,
Fransa, Hollanda ve Belçika takip etmişlerdir.2007
yılında en yüksek atık pil toplama oranının 14.000 tonla
Almanya ve 10.400 tonla Fransa olduğu izlenmiştir. Bu
iki ülkenin nüfus yoğunluğu göz önünde tutulmalıdır.
Buna karşılık oldukça iyi bir toplama organizasyonuna
sahip, ancak nüfus yoğunluğu daha düşük olan Hollanda
ve Belçika da toplama miktarlarının 2006 yılı itibariyle
2.800-3000 ton civarında olduğu rapor edilmiştir. Diğer
taraftan, İngiltere, İspanya ve İtalya gibi ülkeler atık pil
toplama organizasyonlarını daha sonra kurduklarından
toplama oranları bugün için oldukça düşüktür.
Avrupa Birliği ülkelerinde atık pillerin
toplanması, nakliyesi ve depolanması işlemleri bu
maksatla kurulmuş şirket, dernek, vakıf veya benzeri
kuruluşlarca yürütülmektedir. Bu kuruluşlar bazen
toplanan atıkların türlerine göre ayrıştırma işlemini de
üstlenebilmektedirler. Atık pillerin geri kazanım işlemleri
ise bu maksatlarla kurulmuş, ihtisas sahibi firmalar
tarafından yürütülmektedir. Belli başlı geri kazanım
tesisleri Almanya, Fransa, Hollanda, İsveç, Belçika ve
70
İsviçre’de bulunmaktadır. Bu işletmelerde çeşitli geri
kazanım teknikleri kullanılmaktadır. Örnek olarak, termal
prosesler (elektrikli ark ocakları, yüksek fırınlar ve döner
demirdöküm fırınları gib), hidrometalürjik prosesler,
vakumlu destilasyon prosesleri ve solventle ayrıştırma
prosesleri sayılabilir.
Avrupa Birliği ülkelerinde tüketici toplumun
yaklaşık % 70’inin atık pillerin toplanması gerektiği
bilincinde olduğu söylenebilir ve bu nedenle, son AB
direktifinin 2012 yılı için öngördüğü % 25’lik toplama
oranına bir çok üye ülke tarafından ulaşılabileceği tahmin
edilmektedir. Buna mukabil aynı direktifin 2016 yılı
hedefi olan % 45’lik toplama oranı üye ülkelerin çoğunu
zorlayacağı ifade edilmektedir.
Atık pillerin başarılı bir şekilde toplanabilmesi
için, tüketicinin muhakkak toplama noktalarına gelmeleri
sağlanmalıdır gerçeği bir çok ülkede kabul görmüştür. Bu
da bilinçlendirme çalışmaları, yazılı ve görsel basında
çeşitli tanıtım ve reklam programları ve halkla ilişkilerle
mümkün olabilmektedir.
8.5-Atık Pillerin Ayrı Depolanması:
Atık pillerin, evsel atık düzenli depolama
sahalarında atık piller için ayrı inşa edilmiş alanlarda
depolanması zorunludur. Atık pil depolama alanlarının
aşağıda belirtilen hususları sağlaması gerekmektedir.
-
Atık pil depolama alanı betonarme bir yapı
olmalıdır.
71
-
-
-
-
-
Depo tabanın ve duvarlarının kalınlığının, depo
kapasitesi dikkate alınarak ve depo yükünün
yaratacağı iç gerilimin depo elemanlarını
taşıyacak şeklide yapılacak statik hesaplamalar
sonucunda belirlenmesi gerekmektedir.
Betonarme yapıda sızdırmazlık koşullarının iyi
belirlenmesi ve buna göre her taban ve yan
duvarların membran malzeme ile kaplama
yapılması gerekmektedir.
Sıhhi bir depolama yapılabilmesi için depoya
atılan pillerin yağmur veya çöp suları ile temas
etmemesi için gerekli tedbirlerin alınması
zorunludur.
Atık pillerin yer altı sularına teması durumunda
alınacak
önlemlerin
kararlaştırılması
gerekmektedir.
Depoda birikebilecek suyun tahliye edilmesi
amacıyla depo içinde bir drenaj sistemi ve Depo
gazı tahliyesi için gaz çıkış bacalarının
oluşturulması gerekmektedir.
İlave işgücü gerekmeden depo içinde atıkların
dengeli dağılmasının sağlanması amacıyla döküm
noktasının
buna
göre
konumlandırılması
gerekmektedir.
72
9- BUNLARI BİLİYOR MUYDUNUZ?
-
-
Yıllık yaklaşık 10.000 ton pilin ve 70.000 ton
akünün Türkiye piyasasına sunulduğunu,
Piyasaya sürülen pillerin yaklaşık %80’inin
alkalin ve çinko piller olduğunu,
Şarj edilebilir pil kullanımının Türkiye’de çok
düşük olduğunu,
Şarj edilebilir pillerin daha ekonomik, daha
çevreci olduğunu,
Ni-Mh pillerin Ni-Cd pillere nazaran daha çevreci
olduğunu,
“Rechargeable” ifadesinin şarj edilebilir anlamına
geldiğini,
Şarj edilemeyen piller üzerinde “Nonrechargeable” yazdığını,
Şarj edilemeyen pillerin şarj edilmek istendiğinde
şiştiğini, alev aldığını ve hatta patladığını,
Hızlı şarj edilen pillerin ömrünün azaldığını,
Aşırı sıcağın pillerin ömrünü kısalttığını,
Pillerin içinde bulunan cıva ve kadmiyum
elementlerinin, insan vücudunda uzun sürelerle
birikimleri
sonucunda
kansere,
nörolojik
bozukluklara, akciğer hastalıklarına, beyin
iltihaplanmasına ve kısırlığa yol açtığını,
Atık pillerin evsel ve diğer atıklardan ayrı
toplanması gerektiğini,
Atık pillerin özel atık pil toplama kaplarına
atılması gerektiğini,
Atık pil toplama kutularını marketlerde, alışveriş
merkezlerinde,
mahalle
muhtarlıklarında,
okullarda ve daha bir çok yerde ulaşabileceğinizi,
73
-
Pil
toplama
kutularının
bulunamaması
durumunda, atık pillerin perakende pil satıcılarına
götürülebildiğini,
Atık pil toplama kutularından toplanan atık
pillerin ayrıştırma tesislerinde türlerine göre
ayrıştırıldığını,
Ayrıştırılan
pillerin
geri
kazanımının
yapılabildiğini,
Kurşunlu atık akümülatörlerin geri kazanımı
sonucu %60 oranında kurşun elde edilebildiğini,
Akümülatör üretiminde geri kazanılmış kurşun
kullanıldığını,
1 ton kurşunun cevherden elde edilmesi için 345
kwh enerji harcanırken, 1 ton kurşunun atık
akümülatörden elde edilmesi için 115 kwh enerji
harcandığını,
74
KAYNAKÇA:
1) European Portable Battery Association Raporu QUESTIONS AND ANSWERS ON THE NEW BATTERY
DIRECTIVE–2006
2) Soru Ve Cevaplarıyla Atık Pillerin Toplanması Ve Geri
Kazanımı– Savaş ARNA – Nisan 2008
3) 06 Eylül 2006 Tarihli Avrupa Parlamentosu ve Konseyi
Direktifi 2006/66/EC
4)31.08.2004 Tarih ve 25569 Sayılı Resmi Gazete’de
Yayınlanan Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği
5) 13th International Congress for Battery RecyclingDüsseldorf–17 September 2008- Hans Blokland Member of
European Parliament.
6) Taşınabilir Pil ve Bataryalar- Savaş ARNA-2007
7) Batterien und Akkus Das Wollten Sie Wıssen (Almanya Pil
Kataloğu)-2007
8) 06.04.2006 tarihli Dış Ticaret Müsteşarlığı Denetmenlerine
Yönelik Eğitim Toplantısı- Mustafa AKALP
75
EK-A : ATIK PİL VE AKÜMÜLATÖRLERİN KONTROLÜ
YÖNETMELİĞİ
BİRİNCİ BÖLÜM
Amaç, Kapsam, Hukuki Dayanak, Tanımlar ve İlkeler
Amaç
Madde 1- Bu Yönetmeliğin amacı; pil ve akümülatörlerin
üretiminden başlayarak nihai bertarafına kadar;
a) Çevresel açıdan belirli kriter, temel koşul ve özelliklere sahip pil
ve akümülatörlerin üretiminin sağlanmasına,
b) İnsan sağlığına ve çevreye zarar verecek şekilde doğrudan veya
dolaylı olarak alıcı ortama verilmesinin önlenmesine,
c) Etiketleme ve işaretleme ile pil ve akümülatör ürünlerinin kalite
kontrolünün, ithalatının kontrolünün ve içerdiği zararlı madde miktarının
kontrolünün sağlanmasına,
d) İthalat, ihracat ve transit geçişlerine ilişkin esasların
belirlenmesine,
e) Yönetiminde gerekli teknik ve idari standartların sağlanmasına,
f) Zararlı madde içeren pil ve akümülatörlerin üretilmesinin,
ihracatının, ithalatının ve satışının önlenmesine,
g) Atık pil ve akümülatörlerin geri kazanım veya nihai bertarafı için
toplama sisteminin kurulmasına ve yönetim planının oluşturulmasına,
yönelik prensip, politika ve programların belirlenmesi için hukuki
ve teknik esasları düzenlemektir.
Kapsam
Madde 2- Bu Yönetmelik; pil ve akümülatör ürünlerinin
etiketlenmesi ve işaretlenmesi, üretilmesinde zararlı madde miktarının
azaltılması, kullanıldıktan sonra atıklarının evsel ve diğer atıklardan ayrı
olarak toplanması, taşınması, bertarafı ile ithalat, transit geçiş ve ihracatına
ilişkin yasak, sınırlama ve yükümlülükleri, alınacak önlemleri, yapılacak
denetimleri, tabi olunacak sorumlulukları düzenler.
Endüstriyel kullanım amacına bağlı olarak kalıcı olarak
yerleştirilmiş pillerin bulunduğu aletler, bilimsel ve mesleki alanda
kullanılan, hayati önemi haiz tıbbi aygıtlara yerleştirilmiş piller, kalp pilleri,
sadece uzman kişiler tarafından uzaklaştırılması gereken, kesintisiz olarak
sürekli çalışması gereken aletler içindeki pil veya akümülatörler bu
Yönetmelik kapsamı dışındadır.
76
Pil veya akümülatör üretim ve bertaraf tesislerinden kaynaklanan
üretim atıklarının yönetimi de bu Yönetmelik kapsamı dışındadır. Söz
konusu atıklar sahip oldukları özelliklere göre Tehlikeli Atıkların Kontrolü
Yönetmeliği veya Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine tabidir.
Hukuki Dayanak
Madde 3- Bu Yönetmelik 2872 sayılı Çevre Kanununda öngörülen
amaç ve ilkeler doğrultusunda 4856 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı
Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 1 inci ve 2 nci maddeleri ile 9
uncu maddesinin (d), (h), (o), (p), (s) bentlerine dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
Madde 4- Bu Yönetmelikte geçen;
Bakanlık: Çevre ve Orman Bakanlığını,
Yönetmelik: Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğini,
Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği: 11/7/1993 tarihli ve 21634
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan, 20/4/2001 tarihli ve 24379 sayılı Resmi
Gazete'de yayımlanan Yönetmelik ile değişik Tehlikeli Kimyasallar
Yönetmeliğini,
Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği: 27/8/1995 tarihli ve
22387 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Tehlikeli Atıkların Kontrolü
Yönetmeliğini,
Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği: 14/3/1991 tarihli ve 20814
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğini,
Akümülatör: Endüstride ve araçlarda otomatik marş, aydınlatma
veya ateşleme gücü için kullanılan, şarj edilebilir sekonder hücrelerde
kurşunla sülfürik asit arasındaki kimyasal reaksiyon sonucu kimyasal
enerjinin doğrudan dönüşümü ile üretilen elektrik enerjisi kaynağını,
Pil: Şarj edilmeyen primer hücrelerde kimyasal reaksiyon sonucu
oluşan kimyasal enerjinin doğrudan dönüşümü ile üretilen elektrik enerjisi
kaynağını,
Şarj Edilebilir Pil: Şarj edilebilen ve birkaç defa kullanılabilen pili,
I. Grup Piller: Nikel kadmiyum ve cıva oksit piller hariç olmak
üzere diğer pilleri,
II. Grup Piller: Nikel kadmiyum ve cıva oksit pilleri,
Nikel Kadmiyum Pil: Şarj edilebilir sekonder hücrelerde
kadmiyumla nikel hidroksit arasındaki kimyasal reaksiyon sonucu kimyasal
enerjinin doğrudan dönüşümü ile üretilen elektrik enerjisi kaynağını,
Cıva İçeren Piller: Cıva oksit elektrot içeren alkali-mangan, çinkokarbon ve cıva oksit piller gibi pilleri,
77
Düğme Pil: İşitme cihazları, saatler ve benzeri taşınabilir aletlerde
kullanılan ve çapı yüksekliğinden fazla olan yuvarlak pilleri,
Zararlı Maddeleri İçeren Piller:
a) Ağırlıkça % 0.0005’den fazla cıva (Hg) içeren pilleri,
b) Alkali-mangan piller hariç, pil başına 25 mg’dan fazla cıva (Hg)
içeren pilleri,
c) Ağırlıkça % 0.025’den fazla cıva (Hg) içeren alkali-mangan
pilleri,
d) Ağırlıkça % 0.025’den fazla kadmiyum (Cd) içeren pilleri,
e) Ağırlıkça % 0.4’den fazla kurşun (Pb) içeren pilleri,
Üretici: Pil veya akümülatör üreten, imal eden, ürüne adını, ticaret
markası veya ayırt edici işaretini koymak suretiyle kendini üretici olarak
tanıtan gerçek ve tüzel kişiyi, üreticinin Türkiye dışında olması halinde
ithalatçıyı; ayrıca ürünün tedarik zincirinde yer alan, faaliyetleri ürünün
güvenliğine ilişkin özelliklerini etkileyen gerçek ve tüzel kişiyi,
Pil ve Akümülatör Ürünlerinin Dağıtımını ve Satışını Yapan
İşletmeler: Toptancıları, perakendecileri, marketleri, büyük ve küçük ölçekli
alışveriş merkezlerini, garajları, tamir-bakım atölyelerini ve inşaat
şirketlerini,
Atık Pil ve Akümülatör: Yeniden kullanılabilecek durumda
olmayan, evsel atıklardan ayrı olarak toplanması, taşınması, bertaraf
edilmesi gereken kullanılmış pil ve akümülatörleri,
Toplama: Atık pil ve akümülatörlerin kota veya depozito
kapsamında özelliklerine göre biriktirilmesini, ayrılmasını veya
gruplandırılmasını,
Depozito Sistemi: Atık akümülatörlerin toplanması için akümülatör
satın alınırken satıcıya akümülatör başına ödenen fazla paranın tüketiciye
geri dönmesi sistemini,
Depozito Uygulaması Müracaat Formu: Ek-3’de verilen formu,
Kota: Yönetmelik kapsamındaki atık pillerin toplanması ve bertaraf
edilmesi gereken miktarının (ağırlıkça) piyasaya sürülen pil miktarına
(ağırlıkça) oranını,
Kota Uygulamasına Tabi İşletmeler: Pil üreten, ithal eden, piyasaya
süren ve marka sahibi gerçek ve tüzel kişileri,
Kota Uygulaması Müracaat Formu: Ek-2’de verilen formu,
Geçici Depolama: Dağıtım ve satış noktalarında, geri kazanım ve
depolama tesislerinde, atık pil ve akümülatörlerin geçirimsizliği sağlanmış
beton zemin üzerinde bekletildiği alanları,
78
Geri Kazanım: Atık pil ve akümülatörleri fiziksel ve/veya kimyasal
işleme tabi tutarak hammadde veya ürün elde etme işlemini,
Depolama: Geçirimsizlik koşulları sağlanmış, nemden ari ve
meteorolojik şartlardan korunmuş ayrı kapalı alanlarda depolamayı,
Bertaraf: Atık pil ve akümülatörlerin geri kazanım, depolama veya
ihracat yoluyla muhtemel olumsuz çevresel etkilerinin giderilmesini,
Ön Lisans: Bu Yönetmelik kapsamındaki atık pil ve akümülatörlerin
geri kazanımı amacıyla tesis kurmak, isteyenlerin, kuracakları tesislerin
projelerinin çevre ve insan sağlığına uygunluğunu gösteren belgeyi,
Lisans: Bu Yönetmelik gereğince atık akümülatör taşımacılığı
yapmak isteyen araç sahibi firmaların Valilikten; atık akümülatör geri
kazanım tesisi işletmek isteyenlerin ise Bakanlıktan alacakları ve konu ile
ilgili yeterli uzman ve teknolojik imkanlara sahip olunduğunu gösteren
belgeyi,
HDPE: Yüksek yoğunluklu polietileni,
ifade eder.
Genel İlkeler
Madde-5: Atık pil ve akümülatörlerin yönetimine ilişkin ilkeler
şunlardır;
a) (Değ. Bent. 03.03.2005/25744’de yayımlanan Yönetmelik,
M,1) Piller ve akümülatörler bu Yönetmelikte belirtilen şekilde etiketlenir
ve işaretlenir.
b) Uzun ömürlü ve şarj edilebilir pil ve akümülatörlerin üretimi
öncelikle tercih edilir.
c) (Değ. Bent. 03.03.2005/25744’de yayımlanan Yönetmelik,
M,1) Ağırlıkça yüzde iki (%2) den fazla cıva oksit veya cıva içeren düğme
tipi pillerin üretimi ve ithalatı yasaktır.
d) (Değ. Bent. 03.03.2005/25744’de yayımlanan Yönetmelik,
M,1) Ağırlıkça yüzde ikiye kadar cıva oksit veya cıva içeren düğme tipi
piller ve ağırlıkça yüzde iki(%2)ye kadar cıva içeren düğme tipi pillerden
oluşan piller hariç;
1) Ağırlıkça milyonda beş (%0,0005) den fazla cıva
içeren (Hg) pillerin,
2) Ağırlıkça onbinde yirmibeş (%0,025) den fazla
kadmiyum (Cd) içeren primer pillerin, ithalatı ve üretimi yasaktır.
e) Zararlı madde içeren atık piller Tehlikeli Atıkların Kontrolü
Yönetmeliği hükümlerine göre bertaraf edilir.
79
f) Atık pil ve akümülatörlerin evsel ve diğer atıklarla birlikte
depolanması, alıcı ortama verilmesi ve yakılması yasaktır.
g) Atık pil ve akümülatörlerin geri kazanılması esastır.
h) Atık pil ve akümülatörlerin yönetimlerinin her safhasında
sorumlu kişiler, çevre ve insan sağlığına zarar vermemek için gerekli
tedbirlerin alınmasından sorumludur.
ı) Atık pil ve akümülatörlerin yarattığı çevresel kirlenme ve
bozulmadan doğan zararlardan dolayı pil ve akümülatör üreticilerinin, atık
pil ve akümülatör taşıyıcılarının ve bertaraf edicilerin bu faaliyetler sonucu
meydana gelen zararlardan ötürü kusurları oranında tazminat sorumluluğu
saklıdır.
j) Pil ve akümülatör üretenler ile piyasaya sürenler, atık pil ve
akümülatörlerin toplanması, taşınması ve bertarafını sağlamak ve bu amaçla
yapılacak harcamaları karşılamakla yükümlüdürler.
k) Bu Yönetmelik kapsamına giren atık pil ve akümülatörlerin
uluslararası ticareti, ithalatı, ihracatı ve transit geçişinde Tehlikeli Atıkların
Kontrolü Yönetmeliği hükümleri uygulanır.
l) Atık pil ve akümülatörlerin yönetiminden kaynaklanan her türlü
çevresel zararın giderilmesi için yapılan harcamalar “kirleten öder”
prensibine göre atık pillerin ve akümülatörlerin yönetiminden sorumlu olan
gerçek ve tüzel kişiler tarafından karşılanır. Pil ve akümülatörlerin
üretiminden ve ithalatından sorumlu kişilerin çevresel zararı durdurmak,
gidermek ve azaltmak için gerekli önlemleri almaması veya bu önlemlerin
yetkili makamlarca doğrudan alınması nedeniyle kamu kurum ve
kuruluşlarınca yapılan gerekli harcamalar 6183 sayılı Amme Alacaklarının
Tahsili Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre atıkların yönetiminden
sorumlu olanlardan tahsil edilir. Ancak, kirletenlerin ödeme
yükümlülüğünden kurtulabilmesi için, kirlenmenin önlenmesi ve
sınırlanması için her türlü tedbiri aldıklarını ispat etmeleri gerekir.
İKİNCİ BÖLÜM
Görev, Yetki ve Yükümlülükler
Bakanlığın Görev ve Yetkileri
Madde 6- Bakanlık;
a) Atık pil ve akümülatörlerin çevreyle uyumlu bir şekilde
yönetimini sağlayacak politikaları saptamak, bu yönetmeliğin
uygulanmasına yönelik işbirliği ve koordinasyonu sağlamakla,
b) Atık pil ve akümülatör geri kazanım tesislerine ön lisans ve lisans
vermekle,
80
c) Atık pil depolarının projelerine onay vermekle,
d) Atık pil ve akümülatörlerin toplanarak geri kazanımları için
uygulanacak olan ve bu Yönetmeliğin 25 inci ve 29 uncu maddelerinde yer
alan hedeflere ulaşılması için gerekli tedbirleri almak ve uygulanmasını
sağlamakla, kota ve depozito başvurularını değerlendirmekle,
e) Atık pil ve akümülatörlerin çevreyle uyumlu yönetimine ilişkin
en yeni sistem ve teknolojilerin uygulanmasında ulusal ve uluslararası
koordinasyonu sağlamakla,
f) Atık pillerin ve akümülatörlerin toplanması ve bertarafı için
düzenlenecek halkın bilinçlendirilmesi çalışmalarına destek sağlamakla,
görevli ve yetkilidir.
Mülki Amirlerin Görev ve Yetkileri
Madde 7- Mahallin en büyük mülki amiri;
a) Atık yönetimi politikaları çerçevesinde ilde gerekli stratejileri
geliştirmek ve uygulamakla,
b) İl sınırları içinde faaliyette bulunan ve Yönetmelik kapsamına
giren geri kazanım ve depolama tesislerini tespit etmek ve Bakanlığa
bildirmekle,
c) Atık pil ve akümülatörlerin yasal olmayan yollarla
değerlendirilmesini önlemekle, denetimler sonucu bu yönetmeliğe aykırı
durumun tespit edilmesi halinde atık akümülatörleri en yakın lisanslı geri
kazanım tesisine gönderilmesini, atık pillerin ise en yakın depolama alanına
gönderilmesini sağlamakla ve bu Yönetmelikte belirtilen cezaları vermekle,
d) Ulusal atık taşıma formlarını değerlendirerek Bakanlığa yıllık
rapor vermekle,
e) İl sınırları içinde atık akümülatör taşınması ile ilgili faaliyet
gösteren araç ve firmalara taşıma lisansı vermekle, bu lisansı kontrol
etmekle, iptal etmekle ve yenilemekle,
f) Pil ve akümülatör üreticileri veya pil ve akümülatör üreticilerinin
yetkilendireceği kişi veya kuruluşlar tarafından kurulacak geçici depolama
alanlarına izin vermekle, bu alanları denetim altında tutmakla ve izin verilen
alanları Bakanlığa bildirmekle,
g) İl sınırları içinde atık pil ve akümülatörlerin taşınması sırasında
meydana gelebilecek kazalarda her türlü acil önlemi almak ve gerekli
koordinasyonu sağlamakla,
h)Üreticiler, mahalle muhtarlıkları ve belediyeler ile birlikte
koordineli olarak yapılacak eğitim çalışmalarına katkı sağlamakla,
81
Belediyelerin Görev ve Yetkileri
Madde 8- Belediyeler, Büyükşehir statüsündeki yerlerde
Büyükşehir Belediyeleri;
a) Atık pil ve akümülatörlerin belediye katı atık düzenli depolama
alanlarında evsel atıklarla birlikte bertarafına izin vermemekle,
b) Kuruluş ve işletme giderleri pil üreticileri tarafından karşılanacak
geçirimsizlik koşulları sağlanmış, nemden ari ve meteorolojik şartlardan
korunmuş atık pil depolama alanlarının kurulması için katı atık düzenli
depolama alanlarında ücretsiz olarak yer tahsis etmekle,
c) Üreticilerin şehrin muhtelif yerlerinde yapacakları atık pil ve
akümülatör toplama işlemlerine yardımcı olmak ve işbirliği yapmakla,
d) Okullar, halk eğitim merkezleri, mahalle muhtarlıkları, eğlence
yerleri ve halka açık merkezlerde pilleri ayrı toplama ile ilgili üreticilerin
sorumluluğu ve programı dahilinde gerektiğinde üretici ile işbirliği yaparak
pilleri ücretsiz olarak ayrı toplamakla, halkı bilgilendirmekle, eğitim
programları düzenlemekle,
e) Belediye sınırları içinde bulunan atık pil ve akümülatör bertaraf
tesislerini ve taşıma firmalarını denetlemekle,
Pil Üreticilerinin Yükümlülüğü
Madde 9- Pil üreticileri;
a) (Değ. Bent. 03.03.2005/25744’de yayımlanan Yönetmelik,
M,2) Sekonder hücereler ve sekonder pil ürünlerini Türk Standartlarında /TS
EN 61429) belirtilen şekilde etiketlemek ve işaretlemekle, ağırlıkça
milyonda beş (0,0005) den fazla cıva (Hg) içeren düğme tipi piller ile bu tür
düğme tipi pillerden oluşturulan pillerin ambalajlarını Ek-1’de gösterilen
sembol ile işaretlemekle,
b) Bu Yönetmeliğin 2 no’lu ekinde yer alan Kota Uygulaması
Müracaat Formunu doldurarak her yıl Bakanlığa başvurmakla,
c) Atık pilleri bu yönetmelikte belirtilen hükümler ile bu
Yönetmeliğin 25 inci maddesinde belirtilen hedefler doğrultusunda
toplanmasını ve bertarafını sağlamak veya sağlatmakla,
d) Atık pil ihracatında Bakanlıktan onay almakla,
e) Zararlı maddeleri içeren pilleri üretmemekle veya ithal
etmemekle, ürettikleri veya ithal ettikleri pildeki zararlı madde miktarını en
az düzeye indirecek tedbirleri almakla,
f) Atık pillerin kota oranlarında toplanması amacıyla tüketiciyi
bilgilendirici ve bilinçlendirici eğitim programları düzenlemekle,
82
g) Atık pil taşımacılığında bu Yönetmeliğin 15 inci ve 16 ncı
maddelerine uymakla,
h) Genel bir toplama ve geri dönüşüm sistemi geliştirerek veya belli
bir sisteme katılarak atık pillerin toplanmasını ve bertarafını sağlamakla,
ı) Toplama noktalarına konulacak kırmızı renkli, üzerinde “Atık Pil”
ve “Yalnızca Atık Pil Atınız” ibareleri yer alan toplama kutularını veya
konteynerlerini ücretsiz olarak temin etmekle, dolan kutuların veya
konteynerlerin toplanmasını sağlayarak atık pilleri depolama alanlarına
taşımak veya taşıtmakla,
j) Belediyelerin katı atık düzenli depolama sahalarında atık pil
depolama alanlarını kurmakla, bakım ve onarım giderlerini karşılamakla,
k) Atık pil depolama alanlarının projeleri için Bakanlıktan onay
almakla,
l) Sabit veya mobil atık pil ayırma tesislerini kurmakla,
yükümlüdür.
Akümülatör Üreticilerinin Yükümlülüğü
Madde 10- Akümülatör üreticileri;
a) Akümülatör ürünlerini bu Yönetmelikte belirtilen şekilde
etiketlemek ve işaretlemekle,
b) Bu Yönetmeliğin 3 no’lu ekinde yer alan depozito uygulaması
müracaat formunu doldurarak her yıl Bakanlığa başvurmakla,
c) Atık akümülatörlerin bu Yönetmeliğin 29 uncu maddesinde
belirtilen hedefler doğrultusunda toplanmasını, geri kazanımını ve
bertarafını sağlamak veya sağlatmakla,
d) Atık akümülatör ihracatında Bakanlıktan onay almakla,
e) Ürettikleri veya ithal ettikleri akümülatörlerde zararlı madde
miktarlarını en aza indirecek tedbirleri almakla,
f) Atık akümülatör atıklarının zararları ve toplanmaları konusunda
tüketicilerin katılım ve katkılarını sağlamak amacıyla eğitimlerini,
bilgilendirilmelerini sağlamakla,
g) Atık akümülatör taşımacılığında bu Yönetmeliğin 15 inci, 16 ıncı
ve 17 inci maddelerinde belirtilen hükümlere uymakla,
h) Genel bir toplama ve geri dönüşüm sistemi geliştirerek veya belli
bir sisteme katılarak atık akümülatörlerin toplanmasını, geri kazanımını veya
bertarafını sağlamakla,
yükümlüdür.
Pil Ürünlerinin Dağıtımını ve Satışını Yapan İşletmelerin
Yükümlülükleri
83
Madde 11- Pil ürünlerinin dağıtımını ve satışını yapan işletmeler;
a) Pil üreticilerinin kuracakları sisteme uygun olarak tüketiciler
tarafından getirilen atık pilleri ücretsiz olarak almakla,
b) Atık pil toplama sistemi olmayan markaların pillerini
satmamakla,
c) Tüketicilerin getirdiği atık pilleri, üreticinin öngördüğü şekilde
üreticiye veya üreticinin yetkilendirdiği bir kuruluşa gönderilmesini
sağlamakla,
d) İşyerlerinde tüketicilerin kolayca görebilecekleri yerlerde (Ek-4
A) da yer alan uyarı ve bilgiler ile atık pillerin toplanma şekli ve yerleri
hakkındaki bilgileri sunmakla,
e) Üreticilerin veya yetkilendirdiği kuruluşların temin edecekleri,
atık pil konteynerlerini bulundurmakla,
yükümlüdür.
Akümülatör Ürünlerinin Dağıtımını ve Satışını Yapan
İşletmeler
ve
Araç
Bakım-Onarım
Yerlerini
İşletenlerin
Yükümlülükleri
Madde 12- Akümülatör ürünlerinin dağıtım ve satışını yapan
işletmeler ve araç bakım-onarım yerlerini işletenler;
a) Tüketiciler tarafından getirilen atık akümülatörleri almakla,
akümülatör üreticilerinin kuracakları sisteme katılmakla ve getirilen atık
akümülatörlerin yenisinin alınmaması halinde depozito bedelini tüketiciye
ödemekle, Tüketicilerin getirdiği atık akümülatörleri, üreticinin öngördüğü
şekilde üreticiye veya üreticinin yetkilendirdiği bir kuruluşa dönmesini
sağlamakla,
b) İşyerlerinde tüketicilerin kolayca görebilecekleri yerlerde (Ek-4
A) da yer alan uyarı ve bilgiler ile depozito uygulaması, atıkların toplama
şekli ve yerleri hakkındaki bilgileri sunmakla,
c) (Değ. Bent. 03.03.2005/25744’de yayımlanan Yönetmelik,
M,3) Atık akümülatörler için geçici depolama alanı oluşturmakla, atık
akümülatörleri bu alanda doksan günden fazla tutmamakla, depolama
zemininin sızdırmazlığı için depolama yerinin zeminini beton veya asfalttan
oluşturarak aside karşı dayanıklı olmasını sağlamakla, duvarlarının aside
karşı dayanıklı boya ile boyanmasını sağlamakla, sızdırma ve akıntı
yapmayan akümülatörlerin beş adedinden fazlasını üst üste koymamakla,
sızdıran akümülatörleri, aside dayanıklı sızdırmaz polipropilen kaplarda
bulundurmakla,
84
d) Toplanan atık akümülatörlerin kayıtlarını tutmak, bu kayıtları
üreticiye bildirmek ve geçici depolama veya lisanslı taşıyıcılara veya lisanslı
geri kazanım tesislerine belgeli olarak teslim etmekle,
yükümlüdür.
Tüketicilerin Yükümlülükleri
Madde 13- Pil ve akümülatör tüketicileri;
a) Atık pilleri evsel atıklardan ayrı toplamakla, pil ürünlerinin
dağıtımını ve satışını yapan işletmelerce veya belediyelerce oluşturulacak
toplama noktalarına atık pilleri teslim etmekle,
b) Aracının akümülatörünü değiştirirken eskisini, akümülatör
ürünlerinin dağıtım ve satışını yapan işletmeler ve araç bakım-onarım
yerlerini işletenlerin oluşturduğu geçici depolama yerlerine ücretsiz teslim
etmekle, eskilerini teslim etmeden yeni akümülatör alınması halinde
depozito ödemekle,
c) Tüketici olan sanayi kuruluşlarının üretim süreçleri sırasında
kullanılan tezgah, tesis, forklift, çekici ve diğer taşıt araçları ile güç
kaynakları ve trafolarda kullanılan akümülatörlerin, atık haline geldikten
sonra üreticisine teslim edilene kadar fabrika sahası içinde sızdırmaz bir
zeminde doksan günden fazla bekletmemekle,
yükümlüdür.
Geri Kazanım Tesisleri İşletmecilerinin Yükümlülükleri
Madde 14- Geri kazanım tesislerini işletenler;
a) Bakanlıktan ön lisans ve lisans almakla,
b) Atık yönetimi ile ilgili kayıtları tutmak ve bu kayıtları
istendiğinde yetkililere ibraz etmek üzere üç yıl süreyle tesiste
bulundurmakla,
c) İşletme planlarını her yıl Ocak ayı içinde ilgili Valiliğe
göndermekle,
d) Atığın tesise girişinde geri kazanım işleminden önce atığın ulusal
atık taşıma formunda belirtilen atık tanımına uygunluğunu tespit etmekle,
e) Pil ve akümülatör üreticileri veya bunların yetkilendirecekleri kişi
veya kuruluşlar tarafından kurulan geçici depolama tesisleri tarafından
onaylanmamış belgelerle getirilen atık pil ve akümülatörleri tesislerine kabul
etmemekle, tesisin yıllık çalışma raporunu ilgili Valiliğe göndermekle,
tesisin işletilmesi ile ilgili her bölümün işletme planını yaparak
uygulamakla,
85
f) Tesisin risk taşıyan bölümlerinde çalışan personelin her türlü
güvenliğini sağlamakla, altı ayda bir sağlık kontrollerini yaptırmakla ve bu
bölümlere izinsiz olarak ve yetkili kişilerin dışında girişleri önlemekle,
g) Acil Önlem Planı hazırlamakla, bununla ilgili eğitimli personel
bulundurmakla, acil durum söz konusu olduğunda Bakanlık ve Valiliğe bilgi
vermekle,
h) Tesisin işletilmesi ile ilgili Bakanlığın öngöreceği diğer işleri
yapmakla,
yükümlüdür.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Taşıma ile İlgili Hükümler
Atık Pil ve Akümülatörlerin Taşınması
Madde 15- Atık akümülatörlerin toplandıkları yerden geçici
depolama veya bertaraf tesislerine karayolu ile taşınması, Valilikten taşıma
lisansı almış gerçek ve tüzel kişilerce, atık türüne göre uygun araçla yapılır.
Atık pil taşıyacak araç ve firmalar için lisans alma zorunluluğu
bulunmamaktadır. Ancak, atık pillerin kapalı kasalı kamyonetlere
yerleştirilmiş asgari 210 litrelik HDPE fıçılarda taşınması zorunludur.
Atık pil ve atık akümülatör taşıyacak araçların renginin kırmızı
olması, araçların üzerinde atık pil ve akümülatörlerin toplandığına dair 20
metre uzaktan görülebilecek şekilde bu Yönetmeliğin 1 no’lu ekinde yer
alan amblem bulunması, ayrıca araç kasalarının her iki yüzüne de atık piller
için “Atık Pil Taşıma Aracı”, atık akümülatörler için ise “Atık Akümülatör
Taşıma Aracı” yazılması zorunludur.
Araçlarda Taşıma Formu Bulundurma Zorunluluğu
Madde 16- Atık pil ve akümülatörlerin taşınması sırasında araçlarda
atık taşıma formu bulundurulması zorunludur. Araçlarda bulundurulacak
atık taşıma formlarıyla ilgili olarak Tehlikeli Atıkların Kontrolü
Yönetmeliğinin ilgili hükümleri uygulanır.
Atık Akümülatör Taşıyıcılarının Lisans Alma Zorunluluğu
Madde 17- Atık akümülatörleri taşımak isteyen gerçek ve tüzel
kişiler, atık akümülatörleri taşıma lisansı almak zorundadır. Bu amaçla, bu
Yönetmeliğin 5 no’lu ekinde belirtilen esaslara göre ilgili Valiliğe başvuruda
bulunulur. Lisans, başvuruda bulunan aracın veya araçların ait olduğu
firmaya ve gerekli teknik donanıma haiz araca veya araçlara verilir. Bu
hükümler kara taşımacılığı için uygulanır. Bu lisans devredilemez, üç yıl
için geçerlidir. Bu süre sonunda yenilenmesi gerekir. Lisans alan, ancak
86
taşımacılıkta öngörülen standartlara uymayan firmaların lisansları Valilikçe
iptal edilir.
(Ek Bent. 03.03.2005/25744’de yayımlanan Yönetmelik, M,4)
Ancak, perakende akü satışı yapan satıcılarda biriken atık aküleri, en yakın
geçici depolara taşıyacak araçlar için lisans alma zorunluluğu yoktur.
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Geri Kazanım ve Geçici Depolama Tesisleri İçin Özel Şartlar
Atık Akümülatör Geçici Depolama Alanlarının Kurulması
Madde 18- Geri kazanım tesisleri ve akümülatör ürünlerinin
dağıtımını ve satışını yapan işletmeler ve araç bakım-onarım yerleri
dışındaki atık akümülatör geçici depolama alanları, akümülatör üreticileri
veya akümülatör üreticilerinin yetkilendireceği kişi veya kuruluşlar
tarafından kurulabilir. Bu alanlar için ilgili Valilikten geçici depolama izni
alınması zorunludur. Geçici depolama alanlarında atık akümülatörler 90
günden fazla tutulamaz. Bu alanlar Valiliklerin denetimi altında faaliyet
gösterirler.
Atık Akümülatör Geri Kazanım ve Geçici Depolama
Alanlarının Özellikleri
Madde 19- Atık akümülatör geri kazanım ve geçici depolama
tesisleri için aşağıdaki şartlara uyulur:
a) Tesiste giriş bölümü, atık akümülatör kabul ünitesi, atık
akümülatör proses sahası ve diğer çalışma bölümleri bulunması,
b) Tesisin atık akümülatör nakliye araçlarının giriş çıkışına uygun
olması,
c) Tesisin çevresinin koruma altına alınması, giriş ve çıkışın
denetlendiği bir çit veya duvar olması, alana personelden başkasının izinsiz
girmesinin yasaklanması,
d) Tesis alanının atık akümülatörle temasta olan kısımlarında zemin
geçirimsizliğinin sağlanması, bu amaçla, kalınlığı en az 25 cm olan
betonarme veya asfalt zeminin yapılması ve duvarların aside karşı dayanıklı
malzeme ile kaplanması,
e) Sızdırma ve akıntı yapmayan atık akümülatörlerin en fazla beş
adedi üst üste konulması, sızdıran akümülatörler in sızdırmaz polipropilen
kaplarda muhafaza edilmesi,
f) (Değ. Bent. 03.03.2005/25744’de yayımlanan Yönetmelik, M,5)
Atık akümülatörlerin içinde bulunan asitler için asit nötralizasyon ünitesi ve
deşarj izni alınmış arıtma üniteleri bulunması,
g) Atık kabul alanı ve işletme alanının yağmura karşı korunması,
87
h) Sahada ortaya çıkan yağmur suları, yıkama ve benzeri atık suların
ayrı toplanarak, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde yer alan sınır
değerlere uygun şekilde arıtılması,
i) Tesis içinde meydana gelebilecek döküntü ve sızıntıları önlemek
amacıyla gerekli tertibat ve emici malzemelerin bulundurulması ve bu
malzemelerin tesis içinde kolay şekilde kullanılabilmesini sağlayacak uygun
noktalarda depolanması,
j) Çalışma alanlarında oluşan gürültünün, 11/12/1986 tarihli ve
19308 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gürültü ve Kontrol Yönetmeliği
kriterleri doğrultusunda en son tekniklerle mümkün olduğunca azaltılması,
vibrasyona ve çevre kirliliğine neden olacak noktalarda gerekli tedbirlerin
alınması,
zorunludur.
Atık Pil Geçici Depolama Alanlarının Özellikleri
Madde 20- Atık pillerin geçici depolanmasında iç ve dış yüzeyleri
korozyona dayanıklı konteynerler kullanılması, bu konteynerlerin kolay
taşınabilir ve hacmi asgari 4 m3 veya daha fazla olması, sızdırmazlık özelliği
taşıması gereken konteynerlerin kırmızı renge boyanarak her iki yüzeyine
“Atık Pil Geçici Deposu” ibaresi yazılması zorunludur. Konteynerlerın
nakliye kolaylığı olan yerlerde zemini beton ve üstü kapalı alanlarda
bulundurulması gerekli olup, bu alanlarda yangına karşı her türlü tedbir
alınması zorunludur.
BEŞİNCİ BÖLÜM
Akümülatör Geri Kazanım Tesislerine Ön Lisans ve Lisans
Verilmesi
Atık Akümülatör Geri Kazanım Tesislerine Ön Lisans
Verilmesi
Madde 21- Geri kazanım tesisi kurmak isteyen gerçek ve tüzel
kişiler, kuracakları tesisle ilgili her türlü plan, proje, rapor, teknik veri,
açıklamalar ve diğer dokümanlarla birlikte Bakanlığa başvurur. Bu tür
tesisler için yapılacak çevresel etki değerlendirmesi çalışmalarında, tesise
kabul edilecek atık türleri ve elde edilen ürünler dikkate alınarak, geri
kazanım tesisinin teknolojisinin uygunluğu konusunda uzman bir kuruluş ile
bir üniversitenin ilgili bölümünden alınacak birer teknik rapor çerçevesinde
inceleme ve değerlendirme yapılır.
Ön lisans başvurularında “Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu
Belgesi” veya “Çevresel Etki Değerlendirmesi Gerekli Değildir Belgesi” ile
bunlara ilişkin Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporları ve bu Yönetmeliğin
88
6 no’lu ekinde belirtilen diğer bilgi ve belgelerin bulunması zorunludur. Bu
çerçevede Bakanlık projeyi inceler, uygun görmesi halinde projeye ön lisans
verir.
Geri Kazanım Tesislerine Geçici İzin ve Lisans Verilmesi
Madde 22- Geri kazanım tesisi işletmek isteyen gerçek ve tüzel
kişiler Bakanlıktan lisans almak zorundadırlar. Geri kazanım tesislerine
lisans verilmesi aşamasında bu Yönetmeliğin 7 no’lu ekinde verilen bilgi ve
belgeler talep edilir.
Geri kazanım tesisi işletmecisi Bakanlığa lisans başvurusu
yaptığında, işletme esnasında bu Yönetmelik esaslarına uygun olarak
çalıştığını belgelemek amacıyla Bakanlıkça belirlenecek bir süre için tesise
“Geçici Çalışma İzni” verilir. Tesis bu izin süresince Bakanlığın denetimi
altında faaliyet gösterir. Bu izin 1 (bir) yılı geçmeyecek şekilde uygulanır.
Tesisin geçici çalışma izni süresince ön lisansta belirtilen işletme şartlarını
sağlayamaması durumunda, durum düzeltilinceye kadar tesisin faaliyeti
durdurulur.
Ön lisans verilen tesisin, projesi ve şartnamesine uygun olarak
yapıldığının; Bakanlık koordinasyonunda bu Yönetmeliğin 21 inci
maddesinde belirtilen teknik raporu hazırlayanlar tarafından oluşturulacak
komisyonca yerinde tespit edilmesi, işletme planının değerlendirilip
uygunluğunun tespit edilmesi ve Geçici Çalışma İzni süresinde tesisin
işletme koşullarını sağlayabildiğine karar verilmesi halinde Bakanlıkça
tesise işletme lisansı verilir. Bu lisans 3 yıl süre ile geçerlidir, gerekli
durumlarda şartlı verilebilir. Lisans devredilecek ise Bakanlığa başvurulur
ve lisans yenilenir.
Lisansın İptali
Madde 23- Bakanlıkça veya ilgili Valilikçe yapılan denetimlerde
tesisin verilen lisansa uygun olarak çalıştırılmadığı, mevzuatta istenen
şartların yerine getirilmediği, ilgili ölçümlerin düzenli olarak yapılmadığı
veya kaydedilmediğinin tespit edilmesi halinde işletmeciye, tespit edilen
aksaklıkların düzeltilmesi için aksaklığın önemine ve kaynağına göre bir ay
ile bir yıl arasında süre verilir. Bu süre sonunda yapılan kontrollerde
aksaklığın devam ettiği tespit edilirse, tespit edilen aksaklığın niteliğine göre
2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca faaliyet geçici olarak durdurulur.
Faaliyeti geçici süre ile durdurulan işletmenin süre sonunda
yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde lisansı iptal edilir. Lisansı iptal
edilen işletme için yeniden lisans alınmak üzere bu Yönetmeliğin 22 nci
89
maddesine göre yeniden Bakanlığa başvurulabilir. Lisans işlemleri
tamamlanana kadar tesis çalışamaz.
ALTINCI BÖLÜM
Pil İthalatı ve Atık Pillere Kota Uygulaması
Pil İthalatında Uygulanacak Esaslar
Madde 24- Zararlı madde içeren pillerin kullanılmalarının
engellenmesi, uzun ömürlü ve zararsız madde içeren şarj edilebilir pillerin
yaygınlaştırılması ve atık pil toplama sistemlerinin üreticiler tarafından
oluşturulması ve kesintisiz işletilmesinin sağlanması amacıyla pil ithalatı
ilgili mevzuat doğrultusunda kontrol altında tutulur.
Atık Pillere Kota Uygulanması ve Sorumluluklar
Madde 25- Bakanlık, atık pillerin çevreyle uyumlu yönetiminin
sağlanması ve ekolojik dengenin bozulmasını önlemek için, atık pillerin
toplanmasını ve bertarafını sağlamak amacı ile kota uygulamasını zorunlu
kılar.
Pil üreticileri, bir önceki yıl piyasaya sürdükleri miktarları hesaba
katarak atık haline gelen I. grup pilleri yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihi
takip eden ilk yıl % 15, ikinci yıl % 25, üçüncü yıl % 30, dördüncü yıl % 35,
beşinci yıl % 40 ve devamı yıllarda ise Bakanlığın belirleyeceği oranlarda
toplamak veya toplatmak ve bertaraf etmek, bu işlemleri Bakanlığa
belgelemekle yükümlüdür. İşletmeler bu amaçla Bakanlıktan izin almak ve
beyanda bulunmak zorundadır. Birinci yıl kota değerine ulaşılamaması
durumunda, üreticilerin gerekçeleri Bakanlıkça makul bulunursa, ulaşılan
reel toplama oranı bir defaya mahsus olmak üzere kota oranı olarak kabul
edilebilir.
Atık haline gelen II. grup piller için kota oranları ilk yıl % 25, ikinci
yıl % 35, üçüncü yıl % 50, dördüncü yıl % 65, beşinci yıl % 80 ve devamı
yıllarda ise Bakanlığın belirleyeceği oranlarda uygulanır.
Atık haline gelen I. ve II. grup pillerin karışık olarak toplanması
durumunda, genel kota oranı bu Yönetmeliğin 8 no’lu ekinde verilen şekilde
hesaplanacaktır.
Pil üreticileri; bu ürünlerin alıcı ortama olan etkilerini asgariye
indirebilmek amacıyla, atık pillerin toplanması, taşınması, geri kazanımı,
bertaraf veya ihraç edilmelerine dair yükümlülüklerinin yerine getirilmesi ve
bunlara yönelik gerekli harcamaların karşılanması ve eğitim faaliyetlerinin
gerçekleştirilmesi için, Bakanlığın koordinasyonunda bir araya gelerek kâr
amacı taşımayan tüzel kişiliği haiz bir yapı oluşturabilir. Bu yapıya karşı
yükümlülüklerini yerine getiren ve harcamalara katılan kuruluşlar atık pil
90
yönetimine ilişkin yükümlülüklerini bu kuruluşa devredebilir. Bu yapıya
dahil olanlar kotanın tutturulmasından sorumludur.
Atık Pillere Kota Uygulaması İzin Başvurusu
Madde 26- Pil üreticileri, bu Yönetmeliğin 2 no’lu ekinde yer alan
“Kota Uygulaması Müracaat Formu”nu doldurarak her yıl ocak ayının son iş
günü bitimine kadar kota uygulaması izni için Bakanlığa müracaat ederler.
İşletmeler bu formda üretilen, ithal edilen ve piyasaya sürülen pillerin türü,
üretim ve satış miktarları ile atık pillerin yönetimine ilişkin bilgileri ve ilgili
belgeleri beyan ve ibraz ederler. Bakanlık gerektiğinde ek bilgi ve belge
isteyebilir.
Kota İzin Başvurusunun Değerlendirilmesi
Madde 27- Bakanlık bu Yönetmeliğin 26 ncı maddesindeki bilgi ve
belgeleri yeterli bulması durumunda ilgili pil üreticilerine atık pillere kota
uygulaması için izin verir. İzin süresi azami bir takvim yılıdır. İzin
başvurusunun süresi dışında yapılması halinde de aynı kota oranı uygulanır.
Bu Yönetmelik şartlarına uyulmadığının ve bu Yönetmeliğin 26 ncı
maddesinde verilen bilgilerin doğru olmadığının tespit edilmesi halinde,
üretici firma hakkında bu Yönetmeliğin 35 inci maddesi hükmü uygulanır.
Ayrıca, Bakanlık bu Yönetmeliğin 26 ncı maddesinde belirtilen izin
başvurusu beyanlarını yeminli mali müşavirlere kontrol ettirebilir. Bunun
için yapılacak harcamalar ilgili firmalar tarafından karşılanır.
Kotaya Ulaşılamaması Durumunda Cezai Uygulama
Madde 28- Kota uygulamasına tabi üreticilerin, bu Yönetmeliğin 25
inci maddesinde belirtilen hedefleri sağlayamamaları durumunda, takip eden
ilk yılda normal toplama hedeflerine ilaveten eksik kalan oranları % 10
fazlasıyla geri toplamaları zorunludur. Bu yılda da öngörülen hedeflere
ulaşılamadığı taktirde zorunlu depozito uygulamasına geçilerek, bu
Yönetmeliğin 35 inci maddesi hükmü uygulanır.
YEDİNCİ BÖLÜM
Atık Akümülatörlere Depozito Uygulaması
Atık Akümülatörlere Depozito Uygulaması ve Sorumluluklar
Madde 29- (Değ. Bent. 03.03.2005/25744’de yayımlanan
Yönetmelik, M,6) Atık akümülatörlerin geri kazanılmak üzere üreticiye geri
dönmesini sağlamak amacıyla, üreticiler akümülatörlerinin satışında
depozito uygulamak zorundadır. Tüketiciler tarafından, akümülatör
ürünlerinin dağıtımını ve satışını yapan işletmelere getirilen atık
akümülatörlerin geri alınması zorunludur. Bu atıkların akümülatör
ürünlerinin dağıtım ve satış yerlerini işletenlere ve araç bakım-onarım
91
yerlerine verilmesi durumunda, ürün için belirlenen depozito bedeli
tüketiciye ödenir. Depozito uygulaması yönetmeliğin yürürlüğe girdiği yıl ve
daha sonraki yıllarda satışa sunulan ve satılan akümülatörlere uygulanır.
Ancak, bu tarihten önce satışa sunulan ve satılan akümülatörler depozito
hesabına sayılır. Depozito bedeli, her yıl Aralık ayında piyasa koşulları
dikkate alınarak, akümülatörlerin kapasitelerine (amper saat) göre, her bir
akümülatör için ayrı ayrı hesaplanır ve yurt genelinde tek bir fiyat listesi
uygulanır. Bu liste Bakanlık ile akü üreticileri ve geri kazanımcılar
tarafından birlikte hazırlanır ve takip eden yıl boyunca geçerliliğini korur.
Depozito uygulamasına tabi olan atık akümülatörlerin bu
Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihi takip eden ilk yıl % 70, ikinci yıl %
80, üçüncü yıl % 90 oranından az olmayacak şekilde toplanarak geri
kazanılması, bertaraf edilmesi ve bunlara ilişkin belgelerin her yıl depozito
müracaatlarıyla birlikte Bakanlığa sunulması zorunludur.
Akümülatör üreticileri bu ürünlerin alıcı ortama olan etkilerini
asgariye indirebilmek amacıyla, atık akümülatörlerin toplanması, taşınması,
geri kazanımı, bertaraf veya ihraç edilmelerine dair yükümlülüklerinin
yerine getirilmesi ve bunlara yönelik gerekli harcamaların karşılanması ve
eğitim faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için, Bakanlığın koordinasyonunda
bir araya gelerek kâr amacı taşımayan tüzel kişiliği haiz bir yapı
oluşturabilir. Bu yapıya karşı yükümlülüklerini yerine getiren ve
harcamalara katılan kuruluşlar atık akümülatörlerin yönetimine ilişkin
yükümlülüklerini bu kuruluşa devredebilir. Bu yapıya dahil olanlar depozito
hedeflerinin tutturulmasından sorumludur.
Atık Akümülatörlere Depozito Uygulaması İzin Başvurusu
Madde 30- Akümülatör üreticileri, bu Yönetmeliğin 3 no’lu ekinde
yer alan “Depozito Uygulaması Müracaat Formu”nu doldurarak her yıl ocak
ayının son iş günü bitimine kadar depozito uygulaması izni için Bakanlığa
müracaat eder. İşletmeler bu formda üretilen, ithal edilen ve piyasaya
sürülen akümülatörlerin türü, üretim ve satış miktarları ile atık
akümülatörlerin yönetimine ilişkin bilgileri ve ilgili belgeleri beyan ve ibraz
eder. Bakanlık gerektiğinde ek bilgi ve belge isteyebilir.
Depozito İzin Başvurusunun Değerlendirilmesi
Madde 31- Bakanlık başvuru için gerekli bilgi ve belgeleri yeterli
bulması durumunda, depozito uygulaması için izin verir. İzin süresi azami
bir takvim yılıdır. İzin başvurusunun, süresi dışında yapılması halinde de
aynı yükümlülükler uygulanır. Bu Yönetmelik şartlarına uyulmadığının ve
başvuru için verilen bilgilerin doğru olmadığının tespit edilmesi halinde
92
üretici firma hakkında bu Yönetmeliğin 35 inci maddesi hükmü
doğrultusunda cezai işlem uygulanır. Ayrıca, Bakanlık, izin başvurusu
beyanlarını yeminli mali müşavirlere kontrol ettirebilir. Bunun için
yapılacak harcamalar ilgili firmalar tarafından karşılanır.
Hedeflere Ulaşılamaması Durumunda Cezai Uygulama
Madde 32- Atık akümülatörlerin, toplama yüzdelerinin bu
Yönetmeliğin 29 uncu maddesinin 3 üncü fıkrasında belirtilen oranları
sağlamaması durumunda akümülatör üreticileri için bu Yönetmeliğin 35 inci
maddesi hükmü uygulanır.
SEKİZİNCİ BÖLÜM
Pil ve Akümülatörlerin Etiketlenmesi, İşaretlenmesi ve Tüketicilerin
Bilgilendirilmesi
Pil ve Akümülatörlerin Etiketlenmesi ve İşaretlenmesine İlişkin
Kurallar
Madde 33- Pil ve akümülatör ürünlerinin etiketlenmesinde;
a) Atık akümülatörlerin ayrı toplanmasını sağlayacak sembol olarak,
bu Yönetmeliğin 1 no’lu ekinde yer alan sembolün üretici tarafından
kullanılması,
b) Atık akümülatörlerin geri kazanımlarının sağlanmasından
yükümlü olan üreticilere geri dönmesini sağlamak amacıyla, bu ürünlerin
etiketlenmesinde “depozitoludur” ibaresi ile Bakanlık tarafından firmaya
verilen kod numarasının yer alması,
c) Kurşun asit akümülatörlerin üzerinde “Pb” ya da “kurşun” ve
“GERİ KAZANILIR” ifadesi ya da “GERİ KAZANILACAK AKÜ”
ibaresinin bulunması, ayrıca bu ürünlerin dış ambalajlarında da aynı
ibarelerin bulundurulması,
d) (Değ. Bent. 03.03.2005/25744’de yayımlanan Yönetmelik,
M,7) Sekonder hücreler ve sekonder pil ürünlerinin Türk Standartlarında
(TS EN 61429) belirtilen şekilde etiketlenmesi ve işaretlenmesi zorunludur.
Ağırlıkça % 0,0005’den fazla cıva (Hg) içeren düğme tipi piller ile bu tür
düğme pillerden oluşturulan pillerin ambalajlarının Ek-1’de gösterilen
sembol ile işaretlenmesi,
zorunludur.
Tüketicinin Bilgilendirilmesi
Madde 34- Pil ve akümülatör üreticileri, ürünlerinin satış
yerlerinde, geçici depolama noktalarında ve ilgili diğer yerlerde (Ek-4/A) da
yer alan uyarı ve bilgiler ile bu Yönetmeliğin 1 no’lu ekinde yer alan
sembolü, akümülatör ürünlerin etiketlerinde ise (EK- 4/B) de yer alan uyarı
93
ve bilgileri tüketicilerin ve kullanıcıların görebileceği ve okuyabileceği
şekilde bulundurmak zorundadır.
DOKUZUNCU BÖLÜM
Diğer Hükümler
Yönetmeliğe Aykırılık
Madde 35- Bu Yönetmelik hükümlerine aykırı hareket edenler
hakkında 2872 sayılı Çevre Kanununun ilgili maddelerinde belirtilen
merciler tarafından gerekli işlemler yapılır ve aynı Kanunun yine ilgili
maddelerinde belirtilen cezalar verilir.
Düzenleme Yetkisi
Madde 36- Aksine hüküm bulunmadığı hallerde Bakanlık, bu
Yönetmeliğin uygulanmasını sağlamak üzere her türlü alt düzenlemeyi
yapmakla yetkilidir.
Geçici Madde 1- Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce
inşaatına ve/veya işletilmesine başlanan Bakanlıktan işletme lisansı almamış
atık akümülatör geri kazanım tesisleri Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği
tarihten sonra 6 ay, işletme lisansı almış atık akümülatör geri kazanım
tesisleri ise 1 yıl içinde bu yönetmeliğin 21 ve 22 nci maddelerinde belirtilen
bilgi ve belgelerle ön lisans ve/veya lisans almak için Bakanlığa başvurmak
zorundadır.
Yürürlük
Madde 37- Bu Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin (l) bendi 1/1/ 2007,
diğer maddeler ise 1/1/ 2005 tarihinde yürürlüğe girer.
Yürütme
Madde 38- Bu Yönetmelik hükümlerini Çevre ve Orman Bakanı
yürütür.
94
EK-1
(Değ. Bent. 03.03.2005/25744’de yayımlanan Yönetmelik, M,8)
İŞARETLEME SEMBOLÜ
Atık pil ve akümülatörlerin ayrı toplanmasını sağlamak amacıyla aşağıdaki
tekerlekli konteyner şekli, üründeki metalin kimyasal sembolüyle birlikte
kullanılacaktır.
95
EK-2
KOTA UYGULAMASI MÜRACAAT FORMU
1-
FİRMA İLE İLGİLİ BİLGİLER:
Firma Adı
:
Firma Kodu
:
Adres
:
Telefon
:
Faks
:
E-mail
:
Firmada Çevre Sorumlusunun Adı-Soyadı:
2- ÜRETİM, İTHALAT İLE İLGİLİ BİLGİLER
İŞLETMEDE ÜRETİLEN, VEYA İTHAL EDİLEN PİLLERİN TÜRÜ
VE MİKTARLARI
(Bir önceki yıla ait net satış rakamları dikkate alınacaktır.)
SIRA NO
1.
2.
3.
PİL TÜRÜ
TON/YIL
96
3- ATIK PİLLERİN YÖNETİMİ İLE İLGİLİ BİLGİLER
A- Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği’ne göre atık
pillerin toplanması, geri kazanılması ve bertarafı veya ihracatı
amacıyla yaptığınız/yapacağınız plan, proje ve organizasyonlar
nelerdir.
B- Atık pillerin toplanması, geri kazanılması ve bertarafı veya
ihracatı amacıyla anlaşma yaptığınız işletmeler mevcut ise, isim
ve adreslerini belirtiniz.
C- Piyasaya sürdüğünüz ürünler ithal ediliyor ise (ithalatçı firma),
ihraç eden ülke ve ihracatçı firma isim ve adresi ile bu firmalardan
bir önceki yılda ithal edilen pil türlerine göre ağırlık olarak
miktarlarını bu forma ekleyiniz.
D- (Değ. Bent. 03.03.2005/25744’de yayımlanan Yönetmelik, M,9)
Bir önceki yılın 31 Aralık itibariyle elinizde bulunan stok pil
miktarlarını ve bir önceki yılın 01 Ocak ile 31 Aralık tarihleri
arasında gerçekleştirdiğiniz ihracat miktarlarını bu forma ekleyiniz
Formda verilen bilgilerin doğruluğunu kabul ederek, bu bilgilerin
yanlışlığının tespit edilmesi halinde, 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun ilgili
maddesine göre gerçeğe aykırı belge düzenleyenlere verilecek cezaların
bilgim dahilinde olduğunu belirtir; Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü
Yönetmeliği’nin ilgili maddeleri uyarınca yapmış olduğumuz kota
uygulaması izin başvurumuzun kabul edilmesi hususunda gereğini arz
ederim.
Firmayı Temsilen Yetkililerin
Adı, Soyadı, Unvanı ve İmzası
97
EK-3
DEPOZİTO UYGULAMASI MÜRACAAT FORMU
1-
FİRMA İLE İLGİLİ BİLGİLER:
Firma Adı
:
Firma Kodu
:
Adres
:
Telefon
:
Faks
:
E-mail
:
Firmada Çevre Sorumlusunun Adı-Soyadı:
2- ÜRETİM, İTHALAT İLE İLGİLİ BİLGİLER
İŞLETMEDE
ÜRETİLEN,
VEYA
İTHAL
AKÜMÜLATÖRLERİN TÜRÜ VE MİKTARLARI
EDİLEN
(Bir önceki yıla ait net satış rakamları dikkate alınacaktır.)
SIRA
NO
1.
2.
3.
.
.
AKÜMÜLAT
ÖR TÜRÜ
ADET/Y
IL
ASİTSİZ(TON/
YIL)
ASİTLİ(TON/YI AMPERSAAT/
L)
YIL
98
3ATIK AKÜMÜLATÖRLERİN YÖNETİMİ İLE İLGİLİ BİLGİLER
A- Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği’ne göre atık
akümülatörlerin toplanması, geri kazanılması ve bertarafı veya
ihracatı amacıyla yaptığınız/yapacağınız plan,
proje ve
organizasyonlar nelerdir.
B- Atık akümülatörlerin toplanması, geri kazanılması ve bertarafı
veya ihracatı amacıyla anlaşma yaptığınız işletmeler mevcut ise,
isim ve adreslerini belirtiniz.
C- Piyasaya sürdüğünüz ürünler ithal ediliyor ise (ithalatçı firma),
ihraç eden ülke ve ihracatçı firma isim ve adresi ile bu firmalardan
bir önceki yılda ithal edilen pil türlerine göre ağırlık olarak
miktarlarını bu forma ekleyiniz. Elinizde bulunan stok akümülatör
miktarlarını bu forma ekleyiniz.
Formda verilen bilgilerin doğruluğunu kabul ederek, bu bilgilerin
yanlışlığının tespit edilmesi halinde, 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun ilgili
maddesine göre gerçeğe aykırı belge düzenleyenlere verilecek cezaların
bilgim dahilinde olduğunu belirtir; Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü
Yönetmeliği’nin ilgili maddeleri uyarınca yapmış olduğumuz depozito
uygulaması izin başvurumuzun kabul edilmesi hususunda gereğini arz
ederim.
Firmayı Temsilen Yetkililerin
Adı, Soyadı, Unvanı ve İmzası
99
EK-4 A
Almış olduğunuz ürün, kullanım süresi dolup, atık haline
geldiğinde insan ve çevre sağlığının korunması amacıyla en yakınınızda
bulunan atık pil/akümülatör geçici depolama, geri kazanım veya bertaraf
tesisine teslim edilmesi gerekmektedir. Bu amaçla;
1-Atık pil/akümülatörünüzü sızdırmaz, kaplarla donatılmış
ürünlerinizin satıldığı noktalara veya kabul edilen diğer noktalara teslim
ediniz.
2- Atık pil/akümülatörünüzü evsel ve/veya diğer atıklarla
karıştırmayınız, kesinlikle toprağa, suya, kanalizasyon sistemine, çöp
konteynerine v.b. ortama dökmeyiniz, soba ve kazanlarda yakmayınız.
3- Atık pil/akümülatörünüzü gelişigüzel herhangi bir yere
bırakmayınız, bunları çocuklardan uzak tutunuz ve atık pilinizi en yakın
toplama noktasına teslim ediniz.
EK-4 B
- Atık akümülatörünüzün içindeki asitli sıvıyı toprağa, suya, kanalizasyona
dökmeyiniz.
- Atık akümülatörünüzün plastik kısımlarını soba ve kazanlarda yakmayınız.
- Atık akümülatörleri çocuklardan uzak tutunuz.
100
EK-5
ATIK AKÜMÜLATÖRLERİN TAŞINMASI AMACIYLA
VALİLİKLERE YAPILACAK
LİSANS BAŞVURULARINDA
İSTENECEK
BİLGİ VE BELGELER
1- Araç lisansı için Valiliklere yapılacak başvurularda aşağıdaki bilgi ve
belgeler bulundurulacaktır.
a) Aracın ait olduğu firmanın adı, adresi ve telefon numarası,
b) Aracın tipi,
c) Plaka numarası ve şasi numarası,
d) Araç sahibinin adı, iş adresi ve telefon numarası,
e) Aracın taşıyacağı konteyner/kap türü (paletlenmiş varil, tank vs.)
f) Taşınacak atıkların herbiri için kaza anında insan ve çevre sağlığına
olabilecek olumsuz etkilerin en aza indirilmesi için alınacak tedbirler,
g) Olabilecek kazalara karşı ilk müdahale ve ilk yardımda kullanılacak
malzemeler,
h) Atık akümülatör taşıyacak her bir araç için Türk Standardları Enstitüsü
tarafından Tehlikeli Maddelerin Karayollarında Taşınması Hakkında
Yönetmelik çerçevesinde atığın bulunduğu tehlike grubuna göre aracın sahip
olması gereken donanımlara ve özelliklerine sahip olduğunu gösterir
“Uygunluk Belgesi”.
2- Aracın bağlı olduğu firmanın lisanslandırılması için Valiliklere
yapılacak başvurularda aşağıdaki bilgi ve belgeler bulundurulacaktır.
a) Firmanın adı, adresi, telefon numarası,
b) Firma sahibinin /sahiplerinin adı, adresi, telefon numarası,
c) Atık akümülatör taşımaya uygun donanıma haiz nakliye aracı sayısı,
d) Lisans alacak araçların plakaları,
e) Yetkilendirilmiş kurum/kuruluşlardan alınan tehlikeli madde taşıyan araç
sürücüleri için verilen sürücü eğitim sertifikası,
f) Taşınacak atık akümülatörlerin Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile
Taşınması Hakkında Yönetmeliğe göre tehlikeli grup numarası.
g) 4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanunu ve Karayolu Taşıma Yönetmeliği
uyarınca Ulaştırma Bakanlığından “Yetki Belgesi”
101
EK-6
ATIK AKÜMÜLATÖR GERİ KAZANIM TESİSLERİNE ÖN
LİSANS ALINMASI İÇİN YAPILACAK BAŞVURULARDA
BULUNMASI GEREKLİ BİLGİ VE DOKÜMANLAR
1- BAŞVURU DİLEKÇESİ
2- TESİS HAKKINDA GENEL BİLGİLER
a) Tesisin
- Adı
- Adresi (Mah, Cad, Sok, Numara, İlçe, İl)
- Telefonu
- Faksı
- Elektronik posta adresi
:
:
:
:
:
b) Tesis sahibinin/ortaklarının
- Adı, Soyadı
- Telefonu
- Faksı
:
:
:
:
:
c) Tesis işletmecisinin
- Adı, Soyadı
- Telefonu
- Faksı
:
:
:
:
:
d) Başvuru raporunu hazırlayan kişi/kuruluşun
- Adı, Soyadı (veya unvanı)
- Telefonu
- Faksı
:
:
:
:
:
102
e) Diğer Bilgiler
- Tesisin işletmeye açılma muhtemel tarihi
:
- Tesiste çalışacak personelin sayısı ve görevleri :
- Tesisin çalışma saatleri (günlük, aylık, yıllık) :
- Araç ve Makine Parkı Listesi
:
- Sosyal tesisler (yemekhane, yatakhane, soyunma odası, tuvalet,
lavabo, banyo-duş, revir ve benzeri)
3- SEÇİLEN TESİS YERİ İLE İLGİLİ BİLGİ VE DÖKÜMANLAR
a) 1/25.000 ölçekli tesis yerini ve en az 10 km çevresini gösterir
topoğrafik harita,
b) Tesis bölgesi ve çevresine ait kadastral ve arazi kullanma haritaları,
nazım imar planları,
c) Bölgeye ait yeraltı ve yerüstü su koruma bölgeleri, muhtemel taşkın
ve heyelan sahaları,
başvuru ekinde bulunmalıdır.
4- FAALİYETE İLİŞKİN BİLGİLER
a) Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğine tabi olmayan tesisler
için, tesise kabul edilecek atık türleri ve elde edilen ürünler dikkate alınarak,
geri kazanım tesisinin teknolojisinin uygunluğu konusunda uzman bir
kuruluş ile bir üniversitenin ilgili bölümünden alınacak birer teknik rapor.
b) Tesisin Yüzölçümü
- Kapalı alan
- Açık alan
- Toplam
:
:
:
............................ m2
............................ m2
.............................m2
:
:
............................ ton/yıl
.............................ton/yıl
c) Tesisin Kapasitesi
- Kurulu Kapasite
- Fiili Kapasite
d) Üretim akım şeması ve teknolojisi
Atık kabulünden başlayarak, her bir ünitede uygulanacak işlemlerin,
geri dönüşüm prosesinin ve arıtma tesislerinin ayrıntılı açıklaması, gerekli
şema, formül ve şekiller
103
e) Atık pil/akümülatör geri kazamın verimi
f) Var ise tesiste atık işlemede kullanılan kimyasal maddelerin isimleri,
miktarı (ton/ yıl) ve depolama şekilleri
g) Hammadde ve ürün depolama tanklarının kapasiteleri ile depolarda
alınacak güvenlik tedbirleri
h) Geri kazanım sonucu elde edilecek ürünler, ürünlere ait etiketleme
ve ambalajlama bilgileri
ı) Geri kazanılamayan atıkların cinsi, bileşimi, miktar ve nasıl bertaraf
edilecekleri
5- ÇEVRESEL TEDBİRLER
(Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği’ne tabi olmayan tesisler bu
bilgileri temin edecektir.)
1- Su Kirliliği
a- Tesiste kullanım suyu ve proses suyunun nereden temin edileceği ve
su tüketim miktarı
- Kuyu suyu
- Şebeke suyu
- Diğer
b- Proses suyunda bulunabilecek kirleticiler ve alınacak önlemler
c- Kullanım suyu ve proses suyunun deşarj yerleri
d- Yağmur suyunun toplanmasına ilişkin alınan önlemler
2- Hava Kirliliği
a- Tesiste kullanılacak yakıt türleri ve miktarları
b- Tesiste hava kirliliğine neden olabilecek ünitelerin isimleri,
kapasiteleri ve her bir ünitenin baca sayısı
c- Toz kaynakları ve alınacak önlemler
3- Gürültü Kirliliği
a- Gürültü kaynakları
b-Alınacak önlemler
4- Toprak Kirliliği
104
- Toprak kirliliğini önlemek amacıyla alınacak tedbirler
5- Koku Kirliliği
- Koku kirliliğini önlemek amacıyla alınacak tedbirler
6- Tesiste Alınan Güvenlik Önlemleri
a- Yangın
b- İşçi Güvenliği
c- İlk Yardım
d- Diğer
e- Güvenlik Bilgi Formu
Başvuru Sahibinin/Şirketin Yetkilisi
Tarih, İsim, İmza
Not: Müracaat dosyasında bulunan tüm evraklar imzalı ve kaşeli olacaktır.
105
EK-7
ATIK PİL VE AKÜMÜLATÖR GERİ KAZANIM TESİSLERİNE
LİSANS VERİLMESİNDE İSTENECEK BİLGİ VE BELGELER
1) Ön Lisans Belgesi
2) Tesisin, projesi ve şartnamesine uygun olarak yapıldığını gösterir ve
21 inci maddede belirtilen teknik raporu hazırlayan kuruluşlarca
hazırlanması gereken uygunluk belgesi (Madde 22)
3) Tesise kabul edilen atık pil ve akümülatörlerin türleri
4) Geri kazanılan ürünlerin standartları, ticari isimleri, üretim miktarları
(ton/ yıl)
5) Geri kazanım ürünlerinin satıldığı yerlerin adresleri, telefon ve faks
numaraları ve sorumlu kişiler ile satışlara ilişkin fatura, sevk irsaliyesi ve
kantar fişleri
6) Emisyon İzin Belgesi, Deşarj İzin Belgesi
7) Tesise atık getiren ve işlem sonrası ortaya çıkan atıkları nihai
bertaraf tesislerine götüren araçların taşıma lisansı belgelerinin örnekleri,
bunlara ilişkin ulusal atık taşıma formları, sevk irsaliyeleri ve fatura
örnekleri
8) Tesisten kaynaklanan proses atıklarının türleri, nitelikleri (tehlikeli,
tehlikesiz, inert), miktarları ve bu atıkların ne şekilde bertaraf edildikleri
9) Atık Pil ve Akümülatör Geri Kazanım Tesislerinden İstenecek Diğer
Belgeler:
- Vergi Dairesi ve Numarası
- İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı
- Ticaret Sicil Gazetesi Örneği
- İmza Sirküleri
- Kapasite Raporu
- Sanayi Sicil Belgesi
- İşletme Belgesi (Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından
alınmış)
106
EK-8
ATIK PİLLERİN KARIŞIK TOPLANMASI HALİNDE KOTA
MİKTARI HESABI
T1: Piyasaya Sürülen I. Grup Pil Miktarı (ton/yıl)
T2: Piyasaya Sürülen II. Grup Pil Miktarı (ton/yıl)
K1: I. Grup Pillerin Kota Oranı
K2: II. Grup Pillerin Kota Oranı
T1.K1 + T2.K2
Genel Kota Oranı : --------------------------- X 100
T1 + T2
107
EK-B: PİL VE AKÜMÜLATÖRLERİN BİLEŞİMİ (% AĞIRLIK)
METALLER
Fe
Pb/PbO2
Pb
Ni
Cd
Zn
Mn
ELEKTROLİT
Ag
Hg
Li
H2SO4 KOH NH4Cl,
ZnCl2
65
45
20
15
MnO2
20
20
30
ZnC
20
20
25
Zn/ AgO2
40
10
17
5
10
5
5
10
15
10
20
Zn/
HgO
40
Zn/
O2
45
5
30
H2O Organ.
Elektr.
Plastik,
Kagit,
Kömür
10
8
NiCd
DİĞER
1
3
6
10
10
30
3
6
11
30
2
4
8
12
Li/
50
30
2
MnO2
Kaynak: Türkiye’de Çevre Alanında Program Geliştirme 2004 Twinning Projesi
10
10
108
EK-C YETKİLENDİRİLMİŞ KURULUŞLAR:
Taşınabilir Pil Üretici ve İthalatçıları Derneği-TAP
Ülkemizde pil toplama konusunda ortak bir sistem oluşturmak üzere pil
ithalatçıları tarafından Taşınabilir Pil Üretici ve İthalatçıları DerneğiTAP 28.09.2004 tarihinde Tüzük Kararı ile kurulmuştur. Ülkemizde pil
üretimi yapılmadığından dernek üyelerinin tamamı ithalatçıdır. Derneğin
merkezi İstanbul’dadır. TAP, sektör birlikteliğini sağlamak amacıyla değil,
kanuni bir yükümlülüğü yerine getirmek amacıyla kurulmuştur. Fakat
konumu itibariyle sektörün içinde bulunduğu problemlerinin çözülmesi
içinde gerekli çalışmaları yapmaktadır.
TAP, atık pil toplama hedeflerine ulaşılabilmesi amacıyla yönetmelikte
belirlenen yükümlülükler çerçevesinde 06.01.2005 tarihinde Bakanlığımızca
yetkilendirilmiş ve bu kapsamda 11.10.2005 tarihinde Bakanlığımız ile bir
işbirliği protokolü imzalanmıştır.
TAP’ın hedefi, önümüzdeki 10 yıl içerisinde AB kriterlerine uygun bir atık
pil yönetimini oluşturmaktır.
Bu hedefi gerçekleştirebilmek amacıyla, atık pillerin toplanması, taşınması
ve bertarafı gibi fiziksel faaliyetleri yerine getirmek üzere TAP’a bağlı bir
İktisadi İşletme de kurulmuştur.
Ankara’da ve Kocaeli’nde Derneğin anlaşmalı pil ayrıştırma tesisleri
bulunmaktadır. Söz konusu ayrıştırma tesislerinde Ni-Cd, Li-İon ve Ni-Mh
pillerinin ayrıştırılması yapılmaktadır. Karışık toplanan piller içinden ayrılan
bu piller geri kazanım amacıyla Belçika ve Fransa’ya ihraç edilmektedir.
Pillerin bertarafı konusunda, İstanbul Büyükşehir Belediyesine ait
Kemerburgaz Katı Atık Depolama sahasında TAP tarafından 220 m3 lük iki
adet ve daha sonra 432 m3 hacimli iki adet olmak üzere toplam 4 adet depo
yaptırılmış ve işletmeye alınmıştır. Ayrıca İzmir Büyükşehir Belediyesinin
109
Harmandalı düzenli depolama sahasında 216 m3 hacimli 1 adet atık pil
bertaraf deposu bulunmaktadır.
TAP, Avrupa Taşınabilir Pil Derneği (The European Portable Battery
Association-EPBA) üyesidir.
TAP ATIK PİL TOPLAMA BİDONLARI VE KUTULARI
110
ATIK PİL TAŞIMA ARAÇLARI
MOBİL AYIRMA TESİSLERİ
Mobil ayrıştırma tesisleri olan firmalarla yapılan anlaşmaya göre, ülke
genelinde minimum 50 kg. ve üzerinde biriken ve TAP’a haber verilen atık
piller, söz konusu firmalar tarafından 20 gün içerisinde toplanıp, ayrıştırma
tesislerinde hareketli bant sistemiyle ayrılmaktadır.
111
BERTARAF DEPOLARI
Geri kazanımı mümkün olmayan atık piller, geçirimsizlik koşulları
sağlanmış, nemden ari ve meteorolojik şartlardan korunmuş, kapalı,
sızdırmaz ve su geçirmez özellikli depolama alanlarına gömülmektedir.
AKÜMÜLATÖR VE GERİ KAZANIM SANAYİCİLERİ DERNEĞİ
AKÜDER
Kurşun Asit Startör Akü üreticileri, Atık Pil ve Akümülatörlerin
Kontrolü Yönetmeliğinin 29 uncu maddesinde belirtilen hedeflere
ulaşılabilmek amacıyla “AKÜDER” Akümülatör ve Geri Kazanım
Sanayicileri Derneği” altında birleşmiştir. Söz konusu yönetmeliğin 10 uncu
maddenin (c) bendinde ifade edilen yükümlülükler çerçevesinde 11.01.2005
tarihinde yetkilendirilen AKÜDER ile Bakanlığımız arasında 17.08.2005
tarihinde bir protokol imzalanmıştır.
112
TÜM AKÜ İTHALATÇILARI VE ÜRETİCİLERİ DERNEĞİ
TÜMAKÜDER
Traksiyoner, Stasyoner ve Diğer Kuru Tip Akü ithalatçıları, Atık
Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinin 29 uncu maddesinde
belirtilen hedeflere ulaşılabilmek amacıyla “TÜMAKÜDER” Tüm Akü
İthalatçıları ve Üreticileri Derneği altında toplanmıştır. Söz konusu
yönetmeliğin 10 uncu maddenin (c) bendinde ifade edilen yükümlülükler
çerçevesinde 10.05.2005 tarihinde yetkilendirilen TÜMAKÜDER ile
Bakanlığımız arasında 18.12.2005 tarihinde bir protokol imzalanmıştır.
113

atık pil ve akümülatörlerin yönetimi

Transkript

Benzer belgeler

Screenings Washer Monster

Kimyasal Fiziksel Arıtma Ağır Metal Giderimi

Kullanım Kılavuzu TT-Tipi P-Tipi

2010 e.m.yılmaz

this PDF file - Selcuk University Journal of Engineering

Slayt 1 - Bursa Orman Bölge Müdürlüğü

LifeChoice Activox Türkçe Kullanım Kılavuzu

surdurulebilir-is-odulleri-2015

TÜKÇEV Önce Çocuk Sayı 11

0029 - İç Anadolu Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü