2010 e.m.yılmaz

Transkript

2010 e.m.yılmaz

T.C.
ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI
ÇEVRE YÖNETĠMĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
ĠSTANBUL ĠLĠNDE ATIK PĠL VE AKÜMÜLATÖRLERĠN KONTROLÜ
YÖNETMELĠĞĠ UYGULAMALARI VE KARġILAġILAR GÜÇLÜKLERLE
ĠLGĠLĠ ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ
UZMANLIK TEZĠ
Elif MORĠNA YILMAZ
TEMMUZ, 2010
T.C.
ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI
ÇEVRE YÖNETĠMĠ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
UZMANLIK TEZĠ
Elif MORĠNA YILMAZ
10933
Jüri Üyeleri : Sn. Sedat KADIOĞLU
Sn.Dr.Aydın YILDIRIM
Sn.Mahir ERDEM
Sn. Veysel ASLAN
Sn.Kemal ÜNSAL
TEMMUZ,2010
Bıdığım oğluma,
tüm sevgimle...
iii
ÖNSÖZ
Öncelikle, lisans tezim süresince birlikte çalıĢma olanağı bulduğum hocam
Sn.Prof.Dr. Mustafa ÖZTÜRK‟ e ve yüksek lisans tezim süresince tez çalıĢma
prensibini bana aĢılayan ve hayat çizgimde bana yeni kapılar açan Boğaziçi
Üniversitesi‟nden hocam Sn. Yrd.Doç.Dr. Nilgün KIRAN CILIZ‟ a saygılarımı
sunarım.
Jüri üyelerim; Sn. Sedat KADIOĞLU, Sn. Dr. Aydın YILDIRIM, Sn. Mahir
ERDEM, Sn. Veysel ASLAN ve Sn. Kemal ÜNSAL‟ a kibar, anlayıĢlı ve katkı
sağlayıcı eleĢtirileri için teĢekkür ederim.
Tez çalıĢmam süresince gerek kaynak gerekse veri temini konusunda yardımlarına
baĢvurduğum Bakanlıktan arkadaĢım Jeofizik Y. Müh. Halime SEZER‟ e, yine
desteklerini esirgemeyen arkadaĢlarım Çevre Y. Müh. Bekir TOMBUL‟ a, Çevre
Müh. Neslihan BAHAR‟ a ve Jeoloji Müh. Serpil ÖZKAN‟ a sevgilerimi sunarım.
Değerli mesai arkadaĢlarıma, tez çalıĢmam süresince sağladıkları moral ve
motivasyon için teĢekkür ederim.
Hayatımıza son iki yıldır katılan ve enerjimize enerji katan canım oğlum Levent‟ime,
sorumluluklarımda paylaĢımcı yaklaĢımı ile beni destekleyen eĢim Sebahattin
YILMAZ‟ a içten sevgilerimi sunarım. Beni doğduğum ilk günden bu yana
destekleyen ve bana inanan annem, babam ve kardeĢlerime en içten saygı ve
sevgilerimi sunarım.
Elif MORĠNA YILMAZ
Temmuz, 2010
Çevre Y. Mühendisi
v
ĠÇĠNDEKĠLER
Sayfa
ÖNSÖZ ........................................................................................................................ v
ĠÇĠNDEKĠLER ........................................................................................................ vii
KISALTMALAR ...................................................................................................... xi
ÇĠZELGE LĠSTESĠ ................................................................................................ xiii
ġEKĠL LĠSTESĠ ....................................................................................................... xv
ÖZET....................................................................................................................... xvii
SUMMARY ............................................................................................................. xix
1. GĠRĠġ ...................................................................................................................... 1
2. TEMEL KAVRAMLAR ....................................................................................... 3
2.1 Pilin Tanımı ........................................................................................................ 3
2.2 Pil ÇeĢitleri ......................................................................................................... 3
2.2.1 ġarj Edilemeyen (Primer) Piller .................................................................. 3
2.2.1.1 Çinko karbon piller (Zn-C)
4
2.2.1.2 Alkali mangan piller (AlMn)
5
2.2.1.3 Çinko hava piller
7
2.2.1.4 GümüĢ oksit piller (AgO)
8
2.2.1.5 Lityum manganez dioksit piller (LiMnO2)
9
2.2.2 ġarj edilebilen (seconder) piller ................................................................ 12
2.2.2.1 Nikel kadmiyum piller (NiCd)
13
2.2.2.2 Nikel metal hidrit piller (NiMH)
15
2.2.2.3 Lityum iyon piller (Li iyon)
16
2.2.2.4 Lityum polimer piller (Li polimer)
18
2.3 Akümülatör (Akü) Tanımı ............................................................................... 22
2.4 Akü Malzemeleri ve Özellikleri ....................................................................... 22
2.4.1 Plakalar...................................................................................................... 23
2.4.2 Separatörler ............................................................................................... 23
2.4.3 Elektrolit.................................................................................................... 24
2.4.4 Akü kutusu ................................................................................................ 24
2.4.5 Akü değerleri............................................................................................. 24
2.5 Akü ÇeĢitleri .................................................................................................... 25
2.5.1 Malzeme sınıfına göre sınıflandırma ........................................................ 25
2.5.1.1 Sodyum sülfür
25
2.5.1.2 Nikel çinko
25
2.5.1.3 Alüminyum hava
25
2.5.1.4 KurĢun asit
25
2.5.2 Kullanım amacına göre sınıflandırma ....................................................... 26
2.5.2.1 Starter akü (SLI battery)
26
2.5.2.2 Derin deĢarj akü (Deep cycle battery)
26
2.5.2.3 Çok amaçlı akü (Dual purpose battery)
26
2.5.3 Elektrolit tipine göre sınıflandırma ........................................................... 26
2.5.3.1 Islak hücreli akü (Wet cell -flooded)
26
2.5.3.2 Vana ayarlamalı akü (VRLA, SLA)
27
vii
2.5.3.3 Jel akü (GEL cell battery)
27
2.5.3.4 Kuru akü (AGM battery)
27
2.5.4 Uygulama alanlarına göre sınıflandırma ................................................... 27
2.5.4.1 Starter uygulamaları (SLI Battery)
27
2.5.4.2 Cer-traksiyoner uygulamaları (Traction battery)
27
2.5.4.3 Stasyoner-sabit tesis uygulamaları (Stationary- stand-by battery) 28
2.5.4.4 Askeri uygulamalar
29
2.5.4.5 Ev içi uygulamalar
29
2.5.4.6 Maden uygulamaları
29
3. ATIK PĠL VE AKÜLERĠN ÇEVRE VE ĠNSAN SAĞLIĞI ÜZERĠNDEKĠ
ETKĠLERĠ ................................................................................................................ 30
3.1 Atık Pil Ġçerisindeki Toksik Metallerin Çevre ve Ġnsan Sağlığı Üzerindeki
Etkileri .................................................................................................................... 30
3.1.1 Cıva (Hg)................................................................................................... 30
3.1.2 Kadmiyum (Cd) ........................................................................................ 31
3.1.3 KurĢun (Pb) ............................................................................................... 32
3.2 Atık Akülerin Çevre ve Ġnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri............................... 32
3.2.1 KurĢunun zararları..................................................................................... 33
3.2.2 Akü asidinin zararları ................................................................................ 34
3.2.3 Plastiklerin zararları .................................................................................. 35
4. MEVZUAT ........................................................................................................... 36
4.1 Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği GeliĢimi .......................... 36
4.2 Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ........................................ 37
4.2.1 Birinci bölüm ............................................................................................ 38
4.2.1.1 Amaç
38
4.2.1.2 Kapsam
38
4.2.1.3 Hukuki dayanak
38
4.2.1.4 Tanımlar
38
4.2.1.5 Genel ilkeler (Madde 5)
39
4.2.2 Ġkinci bölüm .............................................................................................. 40
4.2.2.1 Bakanlığın görev ve yetkileri
40
4.2.2.2 Mülki amirlerin görev ve yetkileri (Madde 7)
40
4.2.2.3 Belediyelerin görev ve yetkileri (Madde 8)
41
4.2.2.4 Pil üreticilerinin yükümlülüğü (Madde 9)
41
4.2.2.5 Akümülatör üreticilerinin yükümlülükleri (Madde 10)
42
4.2.2.6 Pil ürünlerinin dağıtımını ve satıĢını yapan iĢletmelerin
yükümlülükleri
(Madde 11)
42
4.2.2.7 Akümülatör ürünlerinin dağıtımını ve satıĢını yapan iĢletmeler ve araç
bakım-onarım yerlerini iĢletenlerin yükümlülükleri (Madde 12) 42
4.2.2.8 Tüketicilerin yükümlülükleri (Madde 13)
43
4.2.2.9 Geri kazanım tesisleri iĢletmecilerinin yükümlülükleri (Madde 14) 43
4.2.3 Üçüncü bölüm ........................................................................................... 43
4.2.3.1 Atık pil ve akümülatörlerin taĢınması (Madde 15)
44
4.2.3.2 Araçlarda taĢıma formu bulundurma zorunluluğu (Madde 16)
44
4.2.3.3 Atık akümülatör taĢıyıcılarının lisans alma zorunluluğu (Madde 17) 44
4.2.4 Dördüncü bölüm ....................................................................................... 44
4.2.4.1 Atık akümülatör geçici depolama alanlarının kurulması (Madde 18) 44
4.2.4.2 Atık akümülatör geri kazanım ve geçici depolama alanlarının
özellikleri
45
4.2.4.3 Atık pil geçici depolama alanlarının özellikleri (Madde 20)
45
viii
4.3 Atık pil ve akümülatörlerin atık listesindeki kod ve tanımları ......................... 45
4.4 Avrupa Birliği Direktifi .................................................................................... 46
4.4.1 Direktifin geliĢimi ..................................................................................... 46
4.4.2 2006/66/EC (Yeni direktif) direktifinin amacı .......................................... 46
4.4.3 Yeni direktifin kapsamı ............................................................................. 46
4.4.3.1 TaĢınabilir piller
47
4.4.3.2 Endüstriyel bataryalar
47
4.4.3.3 Otomotiv bataryaları
47
4.4.4 2006/66/EC Direktifi, 91/157/EEC Direktifi ve APAK Yönetmeliği
KarĢılaĢtırması ................................................................................................... 47
4.4.4.1 Toplama hedefi
47
4.4.4.2 Geri kazanım hedefi
47
4.4.4.3 Etiketleme
48
4.4.4.4 Çevre perofamansı
48
4.4.4.5 Kapsam
49
4.4.4.6 Cıva yasağı
49
4.4.4.7 Kadmiyum yasağı
49
4.4.4.8 Endüstriyel ve otomotiv aküleri
49
4.4.4.9 Sorumluluk
49
4.4.5 2006/66/EC Direktifi 2006 – 2017 uygulama projeksiyonu ..................... 49
4.5 DıĢ ticaret müsteĢarlığı tebliği.......................................................................... 51
5. YETKĠLENDĠRĠLMĠġ KURULUġLAR .......................................................... 52
5.1 AKÜDER – Akümülatör ve Geri Kazanım Sanayicileri Derneği.................... 52
5.2 TÜMAKÜDER- Tüm Akü Ġthalatçıları ve Üreticileri Derneği ....................... 53
5.3 TAP TaĢınabilir Pil Üretici ve Ġthalatçıları Derneği ........................................ 54
6. ATIK PĠL VE AKÜMÜLATÖR YÖNETĠMĠ DÜNYA UYGULAMALARI 55
6.1 Atık Pil Dünya Uygulamaları ........................................................................... 55
6.1.1 Japonya...................................................................................................... 55
6.1.2 ABD ve Kanada ........................................................................................ 55
6.1.3 Brezilya ..................................................................................................... 56
6.1.4 Ġran ............................................................................................................ 57
6.1.5 Endonezya ................................................................................................. 57
6.2 Atık Pil Avrupa Uygulamaları ......................................................................... 57
6.2.1 Hollanda .................................................................................................... 58
6.2.2 Almanya .................................................................................................... 65
6.2.3 Belçika ...................................................................................................... 67
6.2.4 Polonya...................................................................................................... 69
6.2.5 Portekiz ..................................................................................................... 70
6.2.6 Ġtalya .......................................................................................................... 71
6.2.7 Danimarka ................................................................................................. 72
6.2.8 Ġngiltere ..................................................................................................... 73
6.2.9 Ġsveç .......................................................................................................... 74
6.3 Atık Akü Dünya ve Avrupa Uygulamaları ...................................................... 77
6.3.1 Norveç ....................................................................................................... 77
6.3.2 Ġtalya .......................................................................................................... 78
6.3.3 Diğer.......................................................................................................... 79
7. ATIK PĠL VE AKÜMÜLATÖR YÖNETĠMĠ TÜRKĠYE VE ĠSTANBUL
UYGULAMALARI .................................................................................................. 83
7.1 Atık Pil Uygulamaları ...................................................................................... 83
7.1.1 Pil ithalat ve piyasaya sürülen miktar verileri ........................................... 83
ix
7.1.2 Atık pil toplama çalıĢmaları ...................................................................... 84
7.1.2.1 Atık pil toplama ağı
84
7.1.2.2 Toplamada kullanılan materyaller
88
7.1.2.3 Toplanan pil miktarları
88
7.1.3 Atık pillerin taĢınması ............................................................................... 91
7.1.4 Atık pillerin sınıflandırılması .................................................................... 91
7.1.5 Atık pillerin bertarafı ................................................................................ 92
7.1.6 Kampanyalar ve eğitim çalıĢmaları........................................................... 92
7.1.7 Tanıtım ve medya etkinlikleri ................................................................... 94
7.1.8 TAP web sitesi .......................................................................................... 95
7.2 Atık Akü Uygulamaları .................................................................................... 96
7.2.1 Akümülatör üretim, ithalat ve piyasaya sürülen miktar verileri ............... 96
7.2.2 Atık akü toplama ağı ................................................................................. 96
7.2.3 Geçici depolar ........................................................................................... 98
7.2.4 Atık akü taĢınması ................................................................................... 100
7.2.5 Toplanan atık akü miktarları ve geri kazanımı ....................................... 101
7.2.6 Kampanyalar ve eğitim çalıĢmaları......................................................... 103
7.2.6.1 Kampanyalar
103
7.2.6.2 Eğitim çalıĢmaları
103
7.2.7 1. Apak sempozyumu – 21 Kasım 2007 ................................................. 103
8. SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ ........................................................ 105
8.1 Uygulamada KarĢılaĢılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri ................................ 105
8.1.1 Atık pil .................................................................................................... 105
8.1.1.1 Atık pillerin toplanması
105
8.1.1.2 Kota oranı
106
8.1.1.3 Atık pillerin çöpe atılması problemi ve bilinirlik
109
8.1.1.4 Çöpte atık pil analizi
111
8.1.2 Atık akü ................................................................................................... 112
8.1.2.1 Akü asidi döküm problemi
112
8.1.2.2 Atık akü taĢıma firma/araç lisanslandırma iĢlemleri
114
8.1.2.3 Depozito uygulamasının ve toplama veriminin değerlendirilmesi 114
8.1.2.4 YetkilendirilmiĢ kuruluĢların çalıĢmaları
116
8.1.2.5 Kayıt dıĢı atık akü toplayıcıları – hurdacılar
116
8.2 Yönetmelik Bazında KarĢılaĢılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri ................... 117
8.2.1 Atık pil .................................................................................................... 117
8.2.1.1 Atık pil geçici depolama alanı özellikleri
117
8.2.2 Atık akü ................................................................................................... 117
8.2.2.1 Atık akü geçici depolama alanı özellikleri
117
8.2.2.2 Atık akü geçici depolama alanı izni baĢvuru evrakları
118
8.2.2.3 Akü ürünlerinin dağıtımını ve satıĢını yapan iĢletmeler ve araç
118
8.2.2.4 bakım-onarım yerlerini iĢletenler
118
8.2.2.5 Lisansız araçla taĢınabilme durumu
119
8.2.2.6 Çevre cezalarının düzenlenmesi
119
9. SONUÇ ................................................................................................................ 121
KAYNAKLAR ....................................................................................................... 123
EKLER .................................................................................................................... 126
Ek 1: TAP atık pil alındı formu ............................................................................ 126
ÖZGEÇMĠġ ............................................................................................................ 127
x
KISALTMALAR
: Nikel kadmiyum ve civa oksĢt hariç olmak üzere diğer piller
: Nikel kadmiyum ve civa oksit piller
: Akümülatör
: Akümülatör ve Geri Kazanım Sanayicileri Derneği
: Çevre ve Orman Bakanlığı
: “Fonds Ophaling Batterijen” Belçika Ulusal Pil Derneği
: “Consorzio Nazionale Batterie Esauste” Ġtalyan Pil Konsorsiyumu
: Environmental Protection Agency
:Almanya Ulusal Pil Derneği
: Ġstanbul Çevre ve Orman Ġl Müdürlüğü
: Stichting Batterijen, Dutch Battery Foundation, Hollanda Pil
Derneği
TAP
: TaĢınabilir Pil Üreticileri ve Ġthalatçıları Derneği ve Ġktisadi
ĠĢletmesi
TÜMAKÜDER : Tüm Akü Ġthalatçıları ve Üreticileri Derneği
I. Grup Piller
II. Grup Piller
Akü
AKÜDER
Bakanlık
BEBAT
COBAT
EPA
GRS-Batterien
Ġl Müdürlüğü
STIBAT
xi
ÇĠZELGE LĠSTESĠ
Sayfa
Çizelge 2.1 : Silindirik yapıdaki çinko karbon piller için ortalama kimyasal
kompozisyon*
4
Çizelge 2.2 : Alkali mangan pillerin ortalama kimyasal kompozisyonu*.
6
Çizelge 2.3 : Çinko hava pillerin ortalama kimyasal kompozisyonu*.
7
Çizelge 2.4 : GümüĢ oksit pillerin ortalama kimyasal kompozisyonu*.
8
Çizelge 2.5 : Lityum manganez dioksit pillerin ortalama kimyasal kompozisyonu*.
11
a)Silindirik Tip
11
b)Düğme Tipi
11
Çizelge 2.6 : Nikel kadmiyum pillerin ortalama kimyasal kompozisyonu*.
14
Çizelge 2.7 : Nikel metal hidrit pillerin ortalama kimyasal kompozisyonu*.
16
Çizelge 2.8 : Lityum iyon pillerin ortalama kimyasal kompozisyonu*.
17
Çizelge 2.9 : Belli baĢlı taĢınabilir pil türlerinin temel karakteristikleri
21
Çizelge 2.10 : Akü bileĢimi
23
Çizelge 4.1 : Atık pil ve akümülatörlerin kontrolü yönetmeliği geliĢimi. ................. 36
Çizelge 4.2 : Atık pil ve akümülatörlerin kontrolü yönetmeliği bölümleri ve
içeriği………………………………………………….……………….37
Çizelge 4.3 : Atık pil ve akümülatörlerin kod ve tanımları ....................................... 45
Çizelge 4.4 : Direktif GeliĢimi................................................................................... 46
Çizelge 4.5 : Avrupa birliği direktifi 2006 – 2017 projeksiyonu .............................. 50
Çizelge 6.1 : Holanda‟da yıllara göre adetle pil satıĢ miktarları (adet). .................... 59
Çizelge 6.2 : Hollanda‟da AVM pil toplama noktalarının değiĢimi. ......................... 60
Çizelge 6.3 : Hollanda‟da okullarda pil toplama noktaları ve miktarlarının değiĢimi.
............................................................................................................................ 61
Çizelge 6.4 : Hollanda‟da uygulanan anket çalıĢmaları. ........................................... 62
Çizelge 6.5 : Hollanda‟da evsel atıklardan ayrı toplanan ve evsel atıklardaki atık pil
miktarları (ton) ve toplanma yüzdeleri ............................................................... 66
Çizelge 6.6 : Satılan pil miktarı üzerinden toplanan pil yüzdeleri ............................ 66
Çizelge 6.7 : Polonya‟da toplanan pil miktarlarının yıllara göre dağılımı. ............... 69
Çizelge 6.8 : Polonya‟da toplanması gereken hedef ve toplanan atık pil miktarlarının
yıllara göre dağılımı. .......................................................................................... 70
Çizelge 6.9 : Atık aku Dünya ve Avrupa uygulamaları. ........................................... 80
Çizelge 7.1: 2005 – 2009 yılları arasında Türkiye‟ye ithal edilen ve piyasaya
sürülen pil miktarları……......………….……………………………..83
Çizelge 7.2 : TAP ile protokol yaparak birlikte çalıĢan zincir marketler…….…….86
Çizelge 7.3 : TAP ile protokol yaparak birlikte çalıĢan organize sanayi bölgeleri.
xiii
…………………………………………………………………….…..86
Çizelge 7.4 : TAP ile protokol imzalayarak birlikte çalıĢan üniversiteler……........87
Çizelge 7.5 : TAP ile protokol imzalayarak birlikte çalıĢan kamu kurumları.……..87
Çizelge 7.6 : TAP ile protokol imzalayarak birlikte çalıĢan diğer kurumlar….…....88
Çizelge 7.7 : 2009 yılında ücretsiz olarak dağıtılan atık pil toplama materyalleri….88
Çizelge 7.8 : Türkiye‟de yıllar içerisinde piyasaya sürülen yeni pil, toplanması
gereken ve toplanan atık pil miktarları…………………………..………….………89
Çizelge 7.9 : 2009 yılında Türkiye çapında toplanan atık pillerin illere göre dağılımı.
………………………………………………………………………………..….…..90
Çizelge 7.10:2009 yılında Türkiye çapında toplanan atık pillerin aylara göre dağılımı
………………………………………………………………………….…….….…..91
Çizelge 7.11 : Atık pil ayrıĢtırma tesisleri ve geçici depoları……………..….….…91
Çizelge 7.12: Türkiye çapında yapılan kampanyalar ve toplanan pil miktarları …...93
Çizelge 7.13: Ġstanbul ilinde 2009 yılında yapılan okullara yönelik kampanyada
toplanan atık pillein ilçelere göre dağılmı….………………………………...……..94
Çizelge 7.14: 2009 yılında Aküder üyesi firmalarca Türkiye‟de üretilen/ithal edilen
ve piyasaya sürülen akümülatör miktarları…………………………….………..…..96
Çizelge 7.15: Ġstanbul ilindeki atık akümülatör geçici depolama izni almıĢ firmalar,
lisansları ve geçerlilik süresi………………………………………………………...99
Çizelge 7.16: Türkiye‟de akü üreticilerinin oluĢturduğu geçici depolar…………...99
Çizelge 7.17 : 2009 yılı itibari ile Ġstanbul ili atık akü taĢıma lisanslı firma / araçları
………………………………………...………………………….…………….….101
Çizelge 7.18 : 2009 yılında Aküder toplama kanalıyla Türkiye‟de Toplanan ve Geri
Kazanılan Atık Akü Miktarı (kg)……………………………………….………....101
Çizelge 8.1 : Bazı Avrupa Birliği üye ülkeleri ve Türkiye‟deki atık pil toplama
çalıĢmaları ………………………………………………………………………....107
Çizelge 8.2 : 2007-2009 yılları arası atık aküden kurĢun eldesi verileri.………....112
xiv
ġEKĠL LĠSTESĠ
Sayfa
ġekil 2.1 : Çinko karbon pili. ....................................................................................... 5
ġekil 2.2 : Alkali mangan pili. ..................................................................................... 7
ġekil 2.3 : Çinko-hava pili. .......................................................................................... 8
ġekil 2.4 : GümüĢ oksit pili. ........................................................................................ 9
ġekil 2.5 : Lityum mangandioksit pili (Silindirik tip). .............................................. 11
ġekil 2.6 : Lityum mangandioksit pili (Yassı tipi). ................................................... 12
ġekil 2.7 : Lityum mangandioksit pili (Düğme tipi).................................................. 12
ġekil 2.8 : Nikel kadmiyum pili................................................................................. 14
ġekil 2.9 : Nikel metalhidrit pili. ............................................................................... 16
ġekil 2.10 : Lityum iyon pil ....................................................................................... 18
ġekil 2.11 : Lityum polimer pili. ............................................................................... 19
ġekil 2.12 : Akümülatör Örneği (Starter- Otomobil Aküsü). .................................... 22
ġekil 2.13 : Bir otomobil aküsünü oluĢturan malzemeler.......................................... 22
ġekil 2.14 : Separatörler. ........................................................................................... 23
ġekil 2.15 : Akü kutu ve kapakları. ........................................................................... 24
ġekil 2.16 : Traksiyoner akü. ..................................................................................... 28
ġekil 2.17 : Stasyoner (sabit) aküler. ......................................................................... 29
ġekil 2.18 : Madenci Aküsü. ..................................................................................... 29
ġekil 3.1 : Akü imalatında kullanılan kurĢun, sülfürik asit ve plastik kullanımı. ..... 33
ġekil 6.1. Hollanda‟da yıllara göre ağırlıkça pil satıĢ miktarları .............................. 60
ġekil 6.2. Hollanda pil toplama sistematiği….. ......................................................... 64
ġekil 6.3. GRS üyesi pil üreticilerinin ve ithalatçıların miktarındaki değiĢim ......... 65
ġekil 6.4. Almanya‟da pil satıĢ miktarlarının yıllara göre dağılımı (ton) .................. 66
ġekil 6.5. Almanya pil toplama kanalları ve toplanan miktarlar .............................. 67
ġekil 6.6. Pil etiket içerikleri (Almanya) ................................................................... 67
ġekil 6.7. Belçika‟da yıllara göre pil toplama miktarları….. ..................................... 68
ġekil 6.8. Belçika‟da pil toplama kanalları ve toplanan miktarların dağılımı….. ..... 68
ġekil 7.1. TAP atık pilin toplanması ......................................................................... 85
ġekil 7.2. Türkiye‟de iĢbirliği yapılan belediyeler…................................................. 85
ġekil 7.3. TAP web sayfası ....................................................................................... 95
ġekil 7.4. Aküder atık akü toplama sistemi ............................................................... 97
ġekil 7.5. Ġdeal atık akü toplama sistemi .................................................................. 97
ġekil 7.6. Ulusal atık taĢıma formu hareket Ģeması ................................................. 100
ġekil 7.7. Atık akü geri kazanım prosesi….. ........................................................... 102
xv
ÖZET
Teknolojik geliĢmelere paralel olarak, taĢınabilir cihazların ve otomobillerin
sayılarındaki çoğalma insan hayatına giren pil ve akümülatörlerin sayısında artıĢla
sonuçlanmaktadır. Bu pil ve akümülatörler, kullanım ömrünü tamamladıklarında
yararları değil zararları gün ıĢığına çıkmaktadır. OluĢturabileceği çevresel zararları
engellemek için, yönetmeliklerle çeĢitli düzenlemeler getirilmiĢtir. Ülkemizde bu
konuda atık pil ve akümülatörlerin kontrolü yönetmeliği 01.01.2005 tarihinden
itibaren yürürlüktedir.
Bu çalıĢmada, pil ve akümülatörlerin üretimlerinden baĢlayarak nihai betrafına
kadarki toplama, geçici depolama, taĢıma, geri kazanım ve nihai depolama
iĢlemlerinin Dünya, Türkiye ve Ġstanbul uygulamaları değerlendirilmiĢ, uygulamada
karĢılaĢılan güçlükler ve çözüm önerileri ortaya konulmuĢtur.
Bugün ülkemizde yaklaĢık 10.000 kg/yıl yeni pil piyasaya sürülmekte fakat piyasaya
sürülen miktarın ancak %3‟ü geri toplanabilmektedir. Toplamada karĢılaĢılan bu
sorunun sebepleri, toplum bilincinin eksikliği, kota oranı baskısı ve çöpte atık pil
analizinin gerekliliği bu tez kapsamında değerlendirilmiĢtir.
Akü piyasası incelendiğinde, 2009 yılında Ülkemizde yaklaĢık 80.000 ton/yıl yeni
akü piyasaya sürülmüĢ (40.000 ton/yıl‟ı Ġstanbul‟da) , değiĢim/yenileme/bakım
onarım amaçlı piyasaya sürülen miktarın %99‟u geri kazanılmıĢtır. Atık akü
konusundaki problemler toplamadan ziyade toplamadaki uygunsuzluklardan
kaynaklanmaktadır. Tez kapsamında, akü asidi dükümü problemi ve kayıt dıĢıhurdacılar gibi uygunsuz çalıĢmalar değerlendirilmiĢ ve bu çalıĢmaların önüne
geçebilmek için gerekli denetim mekanizmasının iĢleyiĢi ortaya konmuĢtur.
Yönetmelikte; geçici depolama ve geri kazanım tesisi özellikleri, geçici depolama
izin baĢvuru koĢulları, lisansız araç ile taĢıma iĢlemi ve akü
satıĢ/dağıtım/bakım/onarım yerlerinin atık akü depolamaları konularının
detaylandırılması gerekliliği ortaya konmuĢ ve çevre cezalarında düzenlenmeye
gidilmesi önerilmiĢtir. Ayrıca depozito uygulamasının Ülkemiz koĢullarındaki
durumu değerlendirilmiĢ valığının etkin olmadığı ortaya konulmuĢtır.
Anahtar Kelime: Atık pil, atık akü, toplama, geçici depolama, taĢıma, geri kazanım,
nihai depolama, bertaraf, kota, depozito, firma/araç lisansı.
xvii
THE IMPLEMENTATION OF USED BATTERIES AND ACCUMULATORS
CONTROL REGULATION IN ISTANBUL AND SOLUTION OFFERS FOR
ENCOUNTERED DIFFICULITIES
SUMMARY
Parallel with the technological developments, the increasing numbers of portable
devices and automobiles have been resulting in growing numbers of battery and
accumulator in our lives. When the useful life is finished, these batteries and
accumulators come up with their harmful effects. For the prevention of possible
environmental harms of them, various arrangements were set up with regulations.
The used batteries and accumulators control regulation has been in force in our
country since 01.01.2005.
In this study, World, Turkey and Istanbul applications evaluated from production to
final disposal like collection, temporary storage, transportation, recycling and final
disposal of used batteries and accumulators. The encountered difficulties were
determined and the possible solution offers produced.
Today, approximately 10.000 kg/yr new battery was put on market in our country but
only 3% of them was collected. The reason for these small collection rates, the lack
of society awareness, quota rate pressure and used battery rate analysis in municipal
waste issues were evaluated in this thesis.
When the accumulator market in Turkey was investigated, 80.000 tonnes/yr new
accumulator was put into market in 2009 (40.00 tonnes/yr of them into Ġstanbul
market) and 99% of used accumulators resulted from change/renewal/maintanence
aplications was collected and recycled. The implementation problems about used
accumulators originated from incompliences on the collection acitivities rather than
low collection rates. Within this thesis frame, the incompliences like accumulator
asid pouring and off the record-junkman problems were appreciated and the required
controlling mechanism which will put a stop to illegal aplications was introduced.
In the Regulation; temporary storage and recycling plant qualifications, the
conditions of temporary storage permission application, transportation with
unlicensed vehicle and used accumulator storage in accumulator
sale/distribution/maintanance shop issues should be essentially detailed.
Arrangements on environmental penalties were recommended. Additionally, the
deposit practice in Turkey was investigated and found inefficient in Tukey
conditions.
Keywords: used battery, used accumulator, collection, temporary storage,
transportation, recycling, final storage, quota, deposit, firm/vehicle license.
xix
1. GĠRĠġ
Elektro-kimyasal enerji kaynağından elektrik enerjisi sağlanmasının temelleri 17.
yüzyılın sonlarında Luigi Galvani ve Alessandro Volta‟nın ilk çalıĢmalarına kadar
uzanır. Bir kurbağanın iki ayrı metale değen ayaklarının seğirdiğini gören Galvani
elektrik ile kas hareketleri arasında bir bağlantı olduğunu fark eder. 10 yıl kadar
sonra Volta ilk basit pili oluĢturacaktır (GRS-Batterien, 2009).
Yıllar içerisinde keĢiflere ve kullanım alanlarına bağlı olarak taĢınabilir elektrik
enerjisi kaynakları da form değiĢtirmiĢtir.
Günümüzde, geliĢen teknoloji ile birlikte taĢınabilir elektronik aletlerin ve
otomobillerin çeĢitlerinde ve sayılarındaki artıĢ, kullanılan taĢınabilir elektrik enerjisi
kaynaklarının – pil ve akülerin de sayı ve çeĢitlerinde artıĢla sonuçlanmıĢtır.
GeliĢmekte olan Ülkemizde de son teknolojilerin kullanımı özellikle Ġstanbul gibi;
belediye sınırları göz önünde bulundurularak yapılan bir sıralamada, bugün yaklaĢık
13 milyon nüfusa sahip, Avrupa‟nın ve Ülkemizin en kalabalık ve iktisadi açıdan en
önemli Ģehrinde de yaygın olup pil ve akü kullanım miktarı da gün geçtikçe
artmaktadır (TÜĠK,2009).
YaĢam kalitesini arttırmayı hedefleyen yeni teknolojilerle insan hayatına giren daha
fazla pil ve akünün, içerdiği toksik maddelerin bilinmesi ile çevresel ve sağlıkla ilgili
riskler taĢıdıklarının farkına varılmıĢ ve bir takım önlemlerin alınması gerekliliği
ortaya
çıkmıĢtır.
Bu
nedenle
bu
ürünlerin
üretimlerinden
kullanımlarına,
toplanmalarından nihai bertaraflarına kadar ki tüm aĢamalar yönetmeliklerle
düzenlenmiĢtir.
Ülkemizde; konu ile ilgili ilk düzenlemeyi yapan Avrupa Birliği‟nin 1991 yılında
yayınlanan 91/157/EEC direktifi çerçevesinde “Atık Pil ve Akümülatörlerin
Kontrolü Yönetmeliği” 31.08.2004 tarihinde resmi gazetede yayınlanarak 01.01.2005
tarihi itibari ile yürürlüğe girmiĢtir. Yönetmelik, bugün 5 yılını doldurmuĢ ve
potansiyelinde 5 yıllık bir deneyimi yüklenmiĢtir. Bu süre zarfında, uygulamada ve
yönetmelik içeriğinde karĢılaĢılan sorunlar ve çözüm önerileri kendini ortaya
koymuĢtur.
1
Bu çalıĢmada, pil ve akünün tanımından baĢlayarak konu hakkında yönetimleri
bulunan Dünya Ülkeleri ve Türkiye‟deki uygulamaların değerlendirilmesi yapılmıĢ,
Ġstanbul‟da Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği Uygulamalarının
mevcut durumu ortaya konulmuĢtur. Ġstanbul değerlendirmelerinde, aynı zamanda
birçok il için müĢterek olabilecek uygulama güçlükleri ortaya konulmuĢ, dünya
ülkelerinin ve Ġstanbul ilinin deneyimlerinden istifade edilerek ve sektörel geri
bildirimler de göz önünde bulundurularak çözüm önerileri belirlenmeye çalıĢılmıĢtır.
2
2. TEMEL KAVRAMLAR
2.1 Pilin Tanımı
TaĢınabilir cihazların iĢletilebilmeleri için ihtiyaç duydukları elektrik enerjisini
doğrudan Ģebeke sistemi ile karĢılama imkânları her zaman olmayabilir. Bu
durumda, kimyasal reaksiyonlar sonucu kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine
dönüĢtüren, eksi ve artı kutupları cihaza bağlandığında elektrik akımını sağlayan
araçlara pil denir (Arna S.,2007). Genel olarak, iki maden levhanın, bir iletkenle
birbirine birleĢtirilmesi sonucu elektrik akımı meydana gelir. Kullanılan eriyik ve
levhalarının değiĢik olmasına göre çeĢitli piller yapılmıĢtır. Aynı zamanda piller Ģarj
edilemeyen (primer) ve Ģarj edilebilen (seconder) olarak iki gruba ayrılır.
2.2 Pil ÇeĢitleri
2.2.1 ġarj Edilemeyen (Primer) Piller
Birincil piller kolaylıkla Ģarj edilemezler, bu yüzden deĢarj olduktan sonra bertaraf
edilirler. Bu tip piller “kuru hücre” olarak bilinir. Hücre içindeki elektrolit sıvı değil
pasta halindedir. Hücredeki elektrokimyasal reaksiyonlar geri döndürülebilen
reaksiyon değildir, hücre elektrottaki aktif komponent tükenene kadar çalıĢır.
Genellikle birincil pillerin Ģarj edilebilir pillerden daha yüksek kapasiteleri ve
baĢlangıç voltajları vardır. TaĢınabilir cihazlarda, aydınlatma fenerlerinde,
oyuncaklarda, saatlerde, iĢitme cihazlarında, radyolarda kendilerine kullanım alanı
bulmaktadırlar. Ucuz, kullanımı kolay, hafif ve uzun raf ömrü avantajlarının yanında
sadece bir kez kullanılabilirliği, atık pil miktarının artmasına sebep olması, depolama
alanlarında yarattıkları olumsuz çevresel etkiler ve yaĢam döngüsü enerji
verimliliğinin düĢük olması (< %2) gibi dezavantajlara sahiptirler [1].
3
2.2.1.1 Çinko karbon piller (Zn-C)
1860 yılında Fransız mühendis Georges Leclanche amonyum klorür elektrolit
kullanarak çinko- mangandioksit pilini icat etmiĢtir. Leclanche adı da verilen bu çeĢit
pilden bu gün bile dünyada yılda birkaç milyar adet üretilmektedir. Bu tür piller
ucuzladıklarından dolayı alkali manganez pillerine ve Ģarjlı pil sistemlerine sırasında
bir alternatif teĢkil ederler. Ancak cihazların daha yüksek kapasite ve performans
taleplerinden ötürü Zn-C pillerinin zamanla piyasadan silinmeleri kaçınılmazdır.
"Çinko Karbon" ifadesi yerine aslında "amonyum klorür veya çinko klorür elektrolit
içeren çinko mangan dioksit " pil sistemi denmesi daha doğrudur. Bünyedeki karbon
çubuk; pozitif elektrot için yalnız bir iletkendir ve pil bünyesindeki çinko da negatif
elektrot, anodu teĢkil eder. Negatif elektrot maddesi ve pil dıĢ kabı çinkodan ibarettir.
Pozitif elektrotu ortasından bir karbon çubuk geçen mangan dioksit kütlesi teĢkil
eder. Elektrolit olarak amonyum klorür veya çinko klorür kullanılabilir. Çinko klorür
içeren pillerin kalitesi daha üstündür.
Çinko karbon pilleri öncelikle uzun süreli pil ömrü gerektirmeyen cihazlar için tercih
edilmektedir. Örnek olarak masa ve duvar saatleri, televizyon uzaktan kumanda
aletleri, hesap makineleri ve cep fenerleri gösterilebilir. Daha yüksek performans
gereksinimi olan uygulamalarda alkali manganez pilleri tercih edilmektedir. Her ne
kadar çinko karbon pillerinin satıĢ yüzdelerinde düĢüĢler yaĢanırsa da, atık pil
kompozisyonlarında bu pillere hala büyük oranlarda rastlanır. Çinko karbon pilleri
genellikle beĢ değiĢik ölçüde üretilir ve buna göre atık kompozisyonlarındaki
yaklaĢık oranlar Ģu Ģekildedir; AAA %2 , AA %40 , C %24 , D %28 ve 9 Volt'luk
yassı pil %6 (bu değerler Avrupa Birliği ülkelerine ait bir ortalamadır).
Çizelge 2.1 : Silindirik yapıdaki çinko karbon piller için ortalama kimyasal kompozisyon*
MnO2
Zn
H2O
Zn
ZnCl/NH4Cl
Fe
Diğerleri (plastik,kağıt vs.)
%27
%23
%18
%10
%5
%4
%13
*(Pil ölçülerine ve üreticisine göre değiĢmektedir).
Pil
bünyesindeki
ortalama kimyasal
reaksiyonlar
özetlenebilir:
4
aĢağıda belirtildiği
gibi
8MnO2 + H2O + ZnCl2 + 4Zn
8 MnOOH + ZnCl2 . 4Zn(OH)2
Atıklarının geri dönüĢtürülmesi sonucunda elde edilebilen metal ve metal birleĢikleri:
Uygulanan proseslere göre (pirometalluıjik veya hidrometallurjik) ferro-mangan,
ferro-nikel, ferro- bakır, çinko, çinko oksit, çinko tuzları ve manganez tuzları.
ġekil 2.1 : Çinko karbon pili.
2.2.1.2 Alkali mangan piller (AlMn)
Ġkinci dünya savaĢından beri alkali türde elektrolit içeren pil sistemlerinin yüksek
enerji yoğunluklarına ve daha uzun ömürlere sahip oldukları bilinmektedir.
Amerika'daki ilk araĢtırmalarda alkali elektrot içeren manganez dioksit çinko pilleri
daha ziyade askeri maksatlar için geliĢtirilmiĢ, bilahare 70'li yılların baĢında bu tür
piller çok sınırlı olarak sivil pazarlara girmeye baĢlamıĢtır.
Bu görüntü Ģimdi tamamen değiĢmiĢ durumdadır ve 80'li yılların ortalarında itibaren
silindirik yapıdaki alkali manganez pillerinin dünyadaki satıĢları çinko karbon pilleri
satıĢlarını fazlasıyla geçmiĢtir.
Bahis konusu pillerde ne alkali madde ne de manganez birleĢiği pilin aktif maddesini
teĢkil eder. Alkali manganez pili gerçekten "bir alkali elektrot içerisindeki manganez
- çinko çifti" olarak tanımlanmalıdır. Sistemde katodu manganez dioksit ve grafit
karıĢımı teĢkil ederken, anot toz haline getirilmiĢ çinkodan ibarettir. Katot, separatör
ve anot üçlüsü potasyum hidroksit maddesinde ibaret elektrolit içerisinde yer
almaktadır.
5
MP3 çalarlar, dijital kameralar ve kiĢisel bilgisayar cihazları yüksek kalitede ve
özellikle geniĢ akım rezervlerine sahip pillere ihtiyaç duyarlar [6]. Günümüzün
geliĢmiĢ alkali manganez pilleri bu tür gereksinimleri karĢılayacak durumdadır.
Bahis konusu pillerin bünyesindeki büyük aktif kütle, daha yoğunlaĢtırılmıĢ katot
maddesi ve üst düzeyde iletkenliğe sahip geliĢtirilmiĢ elektrolit sayesinde güç artıĢı
çok yükselmiĢtir. Bu nedenle geliĢtirilmiĢ alkali manganez pilleri, benzer çinkokarbon pillerine nazaran 15 kat daha yüksek performansa sahiptirler.
Piller düğme tip boyutlarından birkaç kilograma ulaĢan endüstri türlerine kadar
üretilebilmektedir. AlMn pillerinin ömrü kullanım yerine göre değiĢir. Atık pil
kompozisyonuna dahil olan AlMn pillerinin en az 5 veya daha fazla yaĢta olduğu
belirlenmiĢtir. Silindirik tiplerde eskiden %2 oranına kadar Civa bulunmakta iken,
bugün düğme türleri hariç sıfır cıvalı piller üretilebilmektedir. Kadmiyum ve kurĢun
içeren diğer pil ve akü sistemlerinin aksine AlMn pillerindeki cıva pil bünyesindeki
reaksiyonlara girmeden pilin raf ömrünü uzatma özelliği yaratmaktadır. Günümüzde
uygulanan modern teknolojilerde cıva yerine bizmut ve indium gibi maddeler
kullanılmaktadır.
Çizelge 2.2 : Alkali mangan pillerin ortalama kimyasal kompozisyonu*.
MnO2
Fe
Zn
H2O
KOH
C
Pirinç
Diğerleri (plastik,kağıt vs.)
%37
%23
%16
%9
%5
%4
%2
%4
Pil
bünyesindeki
ortalama kimyasal
özetlenebilir: MnO2 + H2O + Zn
reaksiyonlar
gibi
Mn(OH)2 + ZnO
Uygulanan proseslere göre (pirometallürjik veya hidrometalluıjik) ferro-mangan,
ferro-nikel, ferro- bakır, çinko, çinko oksit, çinko tuzları ve manganez tuzları.
6
ġekil 2.2 : Alkali mangan pili.
2.2.1.3 Çinko hava piller
Bu tür pillerde, havanın oksijeni katalitik katot ve çinkodan ibaret anotla reaksiyona
girer. Katot (pozitif kutup) çok incedir ve aktif kütleyi teĢkil eden anot maddesine
(çinko tozu) geniĢ bir hacim yaratılmıĢtır. Bütün elektrokimyasal sistemler arasında
alkali çinko hava türü piller en yüksek enerji yoğunluğuna sahip olanlarıdır.ĠĢitme
cihazları tipik bir kullanım yeridir. Bu tür cihazlar küçük ölçülere, yüksek
kapasitelere ve düz deĢarj eğrisi karakteristiklerine sahip pillere ihtiyaç duyarlar.
Piller hava ile temas sonucunda aktif hale geldiklerinden, üzerlerindeki yapıĢkan
folyo söküldükten sonra sınırlı bir depolama ömrüne sahiptirler. Bu nedenle
kullanılıncaya kadar pillerin hava ile teması önlenmeli ve bahis konusu folyo
çıkartılmamalıdır.
Aktif hale getirilmiĢ bir çinkohava pilinin maksimum deĢarj süresi 500 saattir. Sıcak
havada pil daha çabuk kuruyacağından hizmet ömrü daha da kısalır. Sızdırmazlık
folyosu muhafaza edilen piller çok uzun sürelerle saklanabilir.
Çizelge 2.3 : Çinko hava pillerin ortalama kimyasal kompozisyonu*.
Fe
Zn
H2O
Plastik
KOH
C
Hg
Diğerleri
%42
%35
%10
%4
%4
%1
%1
%3
Pil
bünyesindeki
ortalama kimyasal
özetlenebilir: 1/2 O2 + Zn
reaksiyonlar
ZnO
7
gibi
Pirometallurjik iĢlemler vasıtasıyla ferro-mangan, çinko ve cıva.
ġekil 2.3 : Çinko-hava pili.
2.2.1.4 GümüĢ oksit piller (AgO)
Bu türde kimyasal yapıya sahip piller yalnız düğme Ģeklinde üretilirler ve ölçüler
olarak türünün en küçük olanlarıdır. Esas itibariyle alkali manganez pillere benzerler.
Ancak manganez dioksit yerine, katodu teĢkil etmek üzere, tablet Ģeklinde gümüĢ
oksit maddesi kullanılır. Anot toz halindeki çinkodan ibarettir. Oldukça maliyetli
hammaddelerin kullanımını gerektiren bu tür piller uzun sürelerle zayıf akımların
çekilmesine ihtiyaç duyulan minyatür cihazlarda kullanılır. Bunun en güzel örneği
kol saatleridir.
Çizelge 2.4 : GümüĢ oksit pillerin ortalama kimyasal kompozisyonu*.
Fe
Ag2O
Zn
Cu
MnO2
H2O
Plastik
Ni
KOH
C
Hg
Diğerleri
%42
%33
%9
%4
%3
%2
%2
%2
%1
%0,5
%0,4
%1,1
Pil
bünyesindeki
ortalama kimyasal
özetlenebilir: Ag2 O + Zn
reaksiyonlar
2Ag + ZnO
8
gibi
Özel iĢlemler uygulanarak gümüĢ ve çeĢitli metalleri içeren cüruf.
ġekil 2.4 : GümüĢ oksit pili.
2.2.1.5 Lityum manganez dioksit piller (LiMnO2)
Geçen yüzyıl boyunca araĢtırmacılar çok çeĢitli elektrot ve elektrolit maddelerini
deneyerek çeĢitli pil sistemleri üzerinde incelemeler yapmıĢlar ve bu arada lityum
metali negatif elektrot olarak daima ilgi çekmiĢtir. Bu madde, 3,86 Ah/gram gibi
yüksek bir spesifik enerji kapasitesine sahip çok hafif bir metaldir. Diğer taraftan, bu
Ģekilde üstün elektrokimyasal özelliklerdeki negatif lityum elektrotuyla eĢleĢecek bir
pozitif elektrot bulunması baĢtan beri hep sorun yaratmıĢtır. Lityumun havanın
rutubetiyle reaksiyona girmesi ve suyla Ģiddetle birleĢmesi nedeniyle kullanımı çok
zor olan bir metaldir. Erime sıcaklığı da çok düĢük olup, 180oC'dır.
Bu nedenle pillerde lityumla birlikte yalnız sudan arındırılmıĢ maddelerin
kullanılması mümkündür. Aynı nedenlerden dolayı standart pil tiplerinin tersine , su
içermeyen elektrolitlerin kullanılması da zorunludur. Tercih edilen maddeler organik
veya inorganik solventlerdir ve ortamın iletkenliğini artırmak için bazı tuzlar ilave
edilir.
Çok değiĢik ölçülerde üretilebilen birkaç tür primer (Ģarj edilemeyen) lityum pili
bulunmaktadır. Bunlardan biri lityum manganez dioksit pilidir. Bu sistemde negatif
elektrot lityum ve pozitif elektrot da manganez dioksittir. Primer lityum pilleri
arasında en yaygın olan LiMnO2 pili yüksek gerilime ve enerji yoğunluğuna sahiptir.
Ayrıca piller çok uzun sürelerle depolanabilirler ve geniĢ sıcaklık aralıklarında
kullanılabilirler. Bunun dıĢında silindirik, düğme ve yassı tiplerde üretilme
avantajları bulunmaktadır. Bu pillerin çok düĢük sarj kaybı özelliğine sahip olmaları
9
nedeniyle elektronik,telekominikasyon ve meteoroloji alanlarındaki uygulamalar için
çok uygundurlar. Diğer kullanım sahaları dijital fotoğraf makineleri ve flaĢ
üniteleridir.
En son geliĢmelerden birisi yassı LiMnO2 pilleri (diğer ismiyle lityum-kağıt )
sistemidir. Bu pilin kalınlığı yalnız 0,4 mm'dir ve banka kredi kartları bünyesine
rahatlıkla
yerleĢtirilebildiğinden "akıllı kart" tanımlaması
yapılmıĢtır. Kart
bünyesindeki pil bir mikroçipse ve entegre sisteme enerji vermek suretiyle gönderme
ve cevaplama fonksiyonları sağlanabilmektedir. Akıllı kartlar vasıtasıyla kapı kilitleri
açılabilmekte ve her türlü ödeme iĢlemleri yapılabilmektedir. Bunlara ilaveten tren
ve uçak biletlerinin alınması, ekspres yol ve otopark ücretlerinin ödenmesi, vs.gibi
iĢlemler de sayılabilir. Yassı tip yeni lityum pilleri diğer çeĢit ince, düz ve hafif pil
sistemlerine gereksinim duyan cihazlar için de idealdir. Lityum pilleri tüketici
pazarında giderek farklı kullanım yerleri bulmaktadır. Lityumun düĢük donma
sıcaklığına sahip ve yanıcı olmayan tiyonil klorür (SOCl2) ile birleĢtirilmesi
sonucunda yüksek enerji yoğunluğuna ve düĢük ağırlık ve Ģarj kayıplarına sahip pil
sistemleri ekstrem koĢullarda rahatlıkla kullanılabilmektedir (hafıza koruma
devreleri, sayaçlar, güvenlik ve alarm sistemleri).
Silindirik tip lityum pillerinde katot ortası delik bir bobin Ģeklindedir ve anot bunun
içerisine, bir separatör maddesi çevresine sarılarak yerleĢtirilmiĢtir. Bu suretle
beklenmedik kısa devre oluĢumlarında ortaya çıkan akımın Ģiddeti azaltılırken, anot
ve katodun birbirlerine dönük yüzeylerinde meydana gelen ısınma haricen dıĢarıya
atılabilmektedir. Pil bünyesinde öngörülmeyen bir nedenle meydana gelebilecek
basınç artıĢları da özel pil tasarımı vasıtasıyla giderilir.
Yassı tür lityum pillerinde anot dıĢ kabın tabanına oturtulmuĢtur. Disk Ģeklindeki
katot ise araya bir separatör yerleĢtirilerek anodun üzerinde bulunur. Yassı türlerde
de iç bünyede silindirik lityum pillere benzer güvenlik tedbirleri alınmıĢtır. Düğme
Ģeklindeki lityum pillerinin yapısı benzer Ģekildedir,ancak sistemdeki sızdırmazlık
plastik bir conta ile sağlanır.
10
Çizelge 2.5 : Lityum manganez dioksit pillerin ortalama kimyasal kompozisyonu*.
a)Silindirik Tip
Fe
MnO2
Plastik
Dimetoksietan
Li
C
Ni
%50
%30
%7
%6
%3
%2
%2
b)Düğme Tipi
Fe
MnO2
Cr
Plastik
Li
Dimetoksietan
C
Ni
%50
%28
%10
%3
%3
%2
%2
%2
Pil bünyesindeki ortalama kimyasal reaksiyonlar aĢağıda belirtildiği gibi
özetlenebilir: Mn(IV)O2 + Li -----► Mn (III)O2 (Li+)
Ticari amaçlarla tüketimi nispeten az olan bu tür pillerin atıkları ZnC ve AlMn pil
atıkları ile karıĢtırılıp çeĢitli çelik alaĢımları manganez elde edilmektedir [2].
ġekil 2.5 : Lityum mangandioksit pili (Silindirik tip).
11
ġekil 2.6 : Lityum mangandioksit pili (Yassı tipi).
ġekil 2.7 : Lityum mangandioksit pili (Düğme tipi).
2.2.2 ġarj edilebilen (seconder) piller
ġarj edilebilir seconder piller, elektrokimyasal reaksiyon geri döndürülebilir olduğu
için, ters akım uygulanarak tekrar Ģarj edilebilir. Bu piller birçok defa Ģarj-deĢarj
edilebilir. Bu piller iki kategoride sınıflanabilir:
(a) Pil enerji depolama cihazı olarak kullanılır. Bir enerji kaynağına bağlıdır ve bu
enerji kaynağı tarafından devamlı Ģarj edilir. Depo ettiği enerjiyi ihtiyaç olduğunda
serbest bırakabilir. Örneğin araba bataryaları motorun çalıĢmasını baĢlatmak için
12
kullanılır, ve yine uçak sistemlerinde, beklemedeki güç kaynaklarında ve acil
sistemlerde bu tip piller kullanılır.
(b) Birincil piller gibi kullanılan ancak bittiği zaman atılmayıp Ģarj edilebilen
pillerdir. Elektrikli taĢıtlar, taĢınabilir telefonlar, kameralar, güç araçları, oyuncaklar,
taĢınabilir bilgisayarlarda kullanılır. Yüksek güç yoğunluğu, yüksek deĢarj oranı,
düĢük sıcaklarda iyi performans avantajlarının yanında zayıf Ģarj tutma özelliği,
standardının olmaması ve yüksek fiyatlı olmaları gibi dezavantajları da vardır [1].
2.2.2.1 Nikel kadmiyum piller (NiCd)
Bilinen en eski Ģarj edilebilir (sekonder) pil türlerinden biridir. ġarjlı durumdayken
pozitif elektrotta nikel hidroksit oluĢur, negatif elektrot ise kadmiyumdan ibarettir.
Potasyumhidroksit elektrolit maddesi olarak kullanılır. NiCd pillerinin daha sonra
kullanıma giren diğer Ģarjlı pil türlerine nazaran baĢlıca avantajları son derece
güvenli olmaları, hızlı Ģarjlara dayandıkları ve eksi 150C gibi düĢük sıcaklıklarda
rahatlıkla kullanılabilmeleridir. Bu özelliklerinden dolayı bahis konusu piller hala
yaygın olarak taĢınabilir kablosuz güç aletleri için tercih edilmektedirler. Ancak
bünyesindeki yüksek orandaki kadmiyum maddesinden dolayı diğer birçok
uygulamalarda yerini nikel metalhidrit pillerine bırakmıĢtır. Önemli diğer bir
dezavantaj primer alkali manganez ve lityum pillerine nazaran düĢük enerji
kapasitesine sahip olmalarıdır. Diğer taraftan, "hafıza etkeni"de bu pil sistemlerinde
zaman zaman problemlere yol açmaktadır.
Yalnız nikel kadmiyum pillerinde rastlanan klasik hafıza etkenine negatif elektrotu
teĢkil eden kadmiyum maddesi sebep olmaktadır. Hafıza etkeni negatif bir olgudur
ve pil doğru kullanılmazsa kapasite düĢüklüğüne kolaylıkla yol açabilir. Temel sebep
ve bunun teknik izahı, pilin uzun süreyle düĢük akımlarla Ģarj edilmesi veya pilin
deĢarj esnasında kapasitesinin önemli bir bölümünün kullanılamaması sonucunda
negatif elektrot çevresinde kristallerin oluĢmasıdır. Bu kristaller zamanla artarak
negatif elektrotun çevresini sararlar ve bunun sonucunda da negatif elektrot istenilen
pil kapasitesi ve gerilimini yalnız birkaç dakika süreyle sağlayabilir. Hafıza etkenini
önlemek için Ģarjlı durumdaki pile daha fazla Ģarj yüklenmemesi ve kullanılan cihaz
çalıĢamaz duruma gelene kadar pilin cihazda birkaç kere deĢarj edilmesi
(boĢaltılması) tavsiye edilir. Bu suretle bahis konusu cihaz için geçerli nihai gerilim
seviyesine ulaĢılacak ve Ģarj iĢlemine tekrar baĢlanabilecektir.
13
Nikel Kadmiyum pilini kullanıldığı cihazda istenilen gerilimi veremez duruma
gelene kadar kolaylıkla boĢaltmak (deĢarj etmek) mümkündür. Ancak daha iyi bir
uygulama deĢarj fonksiyonuna sahip bir Ģarj cihazının kullanılmasıdır.
Klasik hafıza etkeni problemi geri dönüĢümlüdür ve bu etken nedeniyle kapasite
kaybına uğramıĢ nikel kadmiyum pillerini tekrar normal durumuna getirmenin
mümkün olduğu unutulmamalıdır.
Modern Ģarj cihazları Ģarj iĢlemine baĢlanmadan önce pil bünyesindeki Ģarj
seviyesini ve bakiye maksimum kapasite değerini ölçme imkânlarına sahip olmaları
nedeniyle hafıza etkeni bu cihazlar vasıtasıyla büyük çapta önlenebilmektedir.
Çizelge 2.6 : Nikel kadmiyum pillerin ortalama kimyasal kompozisyonu*.
Fe
Ni
Cd
Plastik
KOH
Diğerleri (su, seperatör elyafı, lastik vs.)
%40
%22
%15
%5
%2
%16
Pil
bünyesindeki
ortalama kimyasal
reaksiyonlar
gibi
özetlenebilir: 2NiOOH + Cd + 2H2O ↔ 2 Ni (OH)2 + Cd (OH)2
Pirometallurjik ve destilasyon prosesleri ile ferro-nikel, ferro-bakır ve kadmiyumdur.
ġekil 2.8 : Nikel kadmiyum pili.
14
2.2.2.2 Nikel metal hidrit piller (NiMH)
Bu pil sistemi Ģarjlı durumda, pozitif nikel hidroksit elektrot, negatif elektrotu teĢkil
eden bir hidrojen alaĢımı ve bazik esaslı bir elektrolitten ibarettir. Nikel kadmiyum
pillerinden temel farkı kadmiyum maddesinin yerini hidrojen alaĢımının almasıdır.
Pil sistemi üzerinde yapılan yoğun çalıĢmalar sonucunda NiMH pillerinin birim
hacim esasına göre enerji yoğunlukları NiCd pillerinin çok üzerine çıkartılmıĢtır.
NiMH pillerinin geliĢtirilmesi çok yönlü boyutlarda gerçekleĢtirilmiĢ olup, elektrot
ve elektrolit maddeleri farklılaĢtırılarak, pillerin çevrim ömürleri arttırılmıĢ ve NiCd
pillerine yakın bir seviyeye getirilmiĢtir. Ayrıca iç dirençleri çok düĢük piller
üretilerek, ısı oluĢumu azaltılmıĢ ve bu suretle pil performansı arttırılmıĢtır. Bu
türdeki geliĢmiĢ NiMH pilleri, örneğin uzun süreyle 30 amper veya daha yüksek
akım gereksinimi gösteren elektrikli bisikletlerde (yokuĢ çıkıĢları esnasında)
rahatlıkla kullanılabilmektedir. Diğer bir geliĢme yüksek sıcaklıklara dayanıklı
NiMH pillerinin artık üretilebilmesidir. Bu özellikteki piller acil aydınlatma
cihazlarına veya hafıza besleme devrelerine yerleĢtirilebilmekte ve bu suretle NiCd
pillerine nazaran aynı kapasitede ancak daha az hacimli pillerin kullanılmasına
imkan yaratılmaktadır. NiMH ve NiCd pillerinin esas itibariyle yapıları aynıdır.
Ancak bugün NiMH pilleri ticari amaçlı kullanım yerlerinde hızlı bir Ģekilde NiCd
pillerinin yerini almaya baĢlamıĢtır.
NiMH pil teknolojisinde de klasik hafıza etkenine benzer bir " tembelleĢmiĢ pil"
sendromu yaĢanır. Geri dönüĢlü olan bu etken pilin pozitif nikel hidroksit
elektrotunda ortaya çıkmaktadır. Nedeni NiCd pillerinde olduğu gibi sürekli
uygulanan aĢırı Ģarjlar ve pil kapasitesinin kısmen kullanılmasıdır. Pilin deĢarj
gerilimin düĢmesiyle ortaya çıkan bu tembellik durumu pilin tamamen boĢaltılması
ve bu tam Ģarj ve tam boĢaltma iĢleminin ardı ardına 2-3 defa tekrarlanması
sonucunda tamamen giderilebilir. DeĢarj fonksiyonlarına sahip Ģarj cihazları bu
sorunun giderilmesi için kullanılmaktadır. Tembellik sendromu NiCd pillerinde
görülen hafıza etkeni kadar ciddi bir sorun yaĢatmaz ve gerilim düĢüĢü de çok fazla
değildir.
15
Çizelge 2.7 : Nikel metal hidrit pillerin ortalama kimyasal kompozisyonu*.
Ni
Fe
Nadir Toprak Elementleri (Lantanitler)
H2O
Co
Plastik
KOH
Mn
Zn
Diğerleri (seperatör elyafı, lastik, vs.)
%33
%20
%10
%8
%3
%5
%2
%1
%1
%7
Pil
bünyesindeki
ortalama kimyasal
reaksiyonlar
aĢağıda
belirtildiği
gibi
özetlenebilir: NiOOH + MH (metal hidrit ) ↔ Ni(OH)2 + MM (hidrojen emici
alaĢım)
Mekanik, pirometalluıjik ve hidrometalluıjik iĢlemler vasıtasıyla nikel, kobalt, ferronikel, ferro - bakır ve diğer metal alaĢımları.
ġekil 2.9 : Nikel metalhidrit pili.
2.2.2.3 Lityum iyon piller (Li iyon)
Pil teknolojilerinin geçmiĢinde lityum kullanılarak yeni bir pil türü geliĢtirilmesi
çalıĢmaları yoğun bir Ģekilde yer almıĢtır. Bugün yüksek enerji yoğunluklarına
ihtiyaç duyulan birçok uygulamada lityum iyon pilleri tercih edilmektedir. ġarj
edilebilir nitelikteki lityum pillerinin bünyesinde metal halinde lityum bulunmaz. Li
Ġyon pillerinin baĢlıca kullanım yerleri cep telefonları ve taĢınabilir bilgisayarlardır.
16
Endüstriyel türdeki Li Ġyon sistemleri ise bu gün hibrit türü elektrikli araçlar için
önemli bir enerji kaynağını teĢkil etmektedirler. Li Ġyon pilleri NiCD veya NiMH
pilleri ile ölçüleri açısından birebir değiĢken değildirler ve pillerin kullanım koĢulları
ile Ģarj metotları çok farklıdır.
Diğer tüm pil sistemlerinin aksine, bu pilin bünyesindeki aktif maddeler reaksiyona
girmez. Bunun yerine lityum iyonları Ģarj ve deĢarj iĢlemleri esnasında pozitif ve
negatif elektrotlar arasında sürekli yer değiĢtirir.
Li Ġyon pillerinin enerji yoğunluğu büyük ölçüde katot maddesine bağımlıdır. Bu
maksat için günümüzde kobalt oksit genellikle kullanılır. Bu suretle üretilen Lityum
Nikel Kobalt pillerinde 240 Wh /kg seviyelerine kadar enerji yoğunlukları
yaratılabilmektedir.
ġarjlı pil sistemleri arasında Li Ġyon pilleri ağırlık ve hacim esasına göre en yüksek
enerji yoğunluklarına sahip olan sistemdir. Örneğin bu enerji yoğunluğu standart
NiCd pillerine nazaran 2 mislidir. Ayrıca Li Ġyon pillerinin mevcut enerji
kapasitelerini ileride daha da arttırmak mümkün görülmektedir. Pil geriliminin 3,6
volt olması çok önemli bir avantajdır. Cep telefonları genellikle tek bir Li Ġyon pili
ile çalıĢır. Buna karĢılık aynı görevi 1,2 volt gerilime sahip 3 adet nikel esaslı pil
yapmak zorundadır.
Li Ġyon pil sistemlerinde hafıza veya tembellik sendromu yoktur. Buna karĢılık
pillerin %40'lık Ģarj seviyesinde depolanması bir çok imalatçı tarafından tavsiye
edilir.
Çizelge 2.8 : Lityum iyon pillerin ortalama kimyasal kompozisyonu*.
Alüminyum
Karbon
Folyo Bakır
Dietil Karbonat
Etilen Karbonat
Metil Etil Karbonat
Lityum Hegzaflorafosfat (LiPF6)
Grafit Tozu
Lityum Kobalt Oksit (LĠCoO2)
Poli Vinilidin Florür (PVDF)
Diğer
%15-25
% 0,1-1
%5-15
%1-10
%1-10
%1-10
%1-5
%10-30
%25-45
%0,5-2
demir, nikel, nötr polimer
17
Pil
bünyesindeki
ortalama kimyasal
reaksiyonlar
gibi
özetlenebilir: Li ↔ CoO2 + LiC ↔ LiCoO2 + C
Pirometallurjik ve hidrometallurjik iĢlemlerle kobalt.
ġekil 2.10 : Lityum iyon pil
2.2.2.4 Lityum polimer piller (Li polimer)
Uzun yıllardan beri bilim adamları pillerde kullanılan sıvı haldeki organik elektrolit
maddesi yerine polimer tipi elektrolit kullanılması ve bu suretle pil bünyesinde yer
alan klasik separatörün kaldırılması konusunda araĢtırmalar yapmıĢlardır. Li Polimer
pilleri diğer Ģarj edilebilir lityum pillerine nazaran kullanılan elektrolit maddesi
bakımından farklılık gösterir. Li Polimer sisteminde elektrolit, iletkenliği olmayan
ancak iyonların geçiĢine müsaade eden plastik türü bir maddeden yapılmıĢtır. Ġyon
tabirinden elektrik yüklü atomlar veya atom grupları anlaĢılır.
Bu suretle elektrolit maddesine batırılmıĢ gözenekli klasik separatör maddesi polimer
türde bir elektrolitle değiĢtirilmiĢ durumdadır. Sıvı elektrolitin olmaması pildeki
sızma olayını tamamen kaldırmakta ve metalik bir pil dıĢ kabı kullanımı yerine
alüminyum veya diğer tipte metal folyolar kullanılabilmektedir. Katı halde polimer
uygulaması da üretimi basitleĢtirmekte, pil güvenliğini arttırmakta ve ince yapılı
pillerin oluĢumuna imkan sağlamaktadır. Bu suretle cihaz içerisinde mevcut kısıtlı
hacme uyacak enerji kaynağının kullanılması da kolaylaĢmaktadır. Bahis konusu
elektrolit vasıtasıyla kalınlığı 1 mm yi bulan folyo Ģeklinde lityum pilleri üretilmiĢ
durumdadır.
18
Diğer taraftan, kuru haldeki lityum polimer pillerinin iletkenliği oldukça düĢüktür. Ġç
direncin yüksek oluĢu modern iletiĢim cihazlarında ihtiyaç duyulan yüksek enerji
gereksinimlerini karĢılayamaz ve örneğin taĢınabilir bilgisayarların hard disklerinde
sorunlar çıkabilir. Pillerin 60oC veya üstüne ısıtılması iletkenliği arttırmakla beraber,
taĢınabilir türdeki böyle bir uygulamanın yapılması mümkün değildir.
Li Polimer türü pilleri kullanan piyasadaki cep telefonlarının tamamı hibrit
türündedir, yani jel Ģeklinde elektrolit maddesini içermektedirler. Dolayısıyla bu tür
pillere Lityum iyon polimer denilmesi daha doğru olacaktır. Li Iyon ve Li Ġyon
polimer pillerinin özellikleri ve performans verileri benzerdir. Jel halindeki elektrolit
ilavesi tamamen iyon iletkenliğinin arttırılması amacıyla yapılmaktadır [2].
ġekil 2.11 : Lityum polimer pili.
19
Çizelge 2.9 : Belli baĢlı taĢınabilir pil türlerinin temel karakteristikleri
TĠPĠ
ÇĠNKO
KARBON
ALKALĠ
MANGAN
GÜMÜġ OKSĠT
LĠTYUM
NĠKEL METAL
HĠDRĠT
1,2 V
Nominal Gerilim
1,5 V
1,5 V
1,55 V
3V
Anot (-)
Çinko
Çinko
Çinko
Lityum
Katot (+)
Manganez dioksit
Manganez dioksit
Elektrolit
Amonyum klorür
veya çinko klorür
Potasyum
hidroksit
Temel Özellikler
-deĢarj esnasında
önemli ölçüde
gerilim kaybı
–ucuzluk
Belli BaĢlı
-cep fenerleri
Kullanım Yerleri -uzaktan
kumandalar
-masa/duvar
Saatleri
GümüĢ oksit
Metal alaĢım
Manganez dioksit Nikel hidroksit
Organik çözelti
içerisinde lityum
birleĢiği
Potasyum
hidroksit
-çok uzun depolama
ömrü
-uzun süreyle sabit
gerilim
-düĢük ve yüksek
sıcaklıklarda
kullanım
-kol saatleri
-uzaktan kumanda
-hesap makineleri cihazları
-kameralar
-hesap makineleri
-hafıza sistemleri
Potasyum hidroksit
NĠKEL
KADMĠYUM
LĠTYUM ĠYON
1,2 V
3,6 V
Kadmiyum
Lityum Kobalt
birleĢiği
Nikel hidroksit
Potasyum
hidroksit
Grafit
Organik çözelti
içerisinde Lityum
birleĢiği
-sızdırmazlık
-uzun süreyle sabit
-yüksek performans gerilim
-uzun ömür
-çok uzun ömür
-Ģarj edilebilme
-yüksek oranda
elastikiyet
-Ģarj edilebilme
-ucuzluk
-aĢırı Ģarj ve
deĢarjlara
mukavemet
-radyolar
-kameralar
-oyuncaklar
-telsiz telefonları
-dijital kameralar
-acil aydınlatma
- cep telefonları
-motorlu taĢınabilir -diz üstü
el aletleri
bilgisayarları
-dijital kameralar
21
-yüksek enerji
yoğunluğu
-Ģarj edilebilme
-yüksek oranda
elastikiyet
2.3 Akümülatör (Akü) Tanımı
Kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dönüĢümlü olarak birçok sefer çevirebilen
cihazlara akü adı verilir (Mutlu Akü, 2008). Aküler Ģarj olurken dıĢarıdan verilen
elektrik enerjisini içyapı değiĢimi ile kimyasal enerji olarak depolarlar. Ġstendiği
zamanda kimyasal yapı değiĢikliği tersine döner ve aküden elektrik enerjisi alınmaya
baĢlanır (Tombul, 2005).
ġekil 2.12 : Akümülatör Örneği (Starter- Otomobil Aküsü).
2.4 Akü Malzemeleri ve Özellikleri
KurĢun-asit akülerin içyapısı iki ana unsurdan oluĢur. Bunlar elektrotlar ve
elektrolittir. Elektrot olarak kurĢun ve bileĢikleri, elektrolit olarak ise sulandırılmıĢ
sülfürik asit kullanılmaktadır. Kapasitesinin büyüklüğüne göre elektrotların
büyüklüğü de değiĢir. Kullanım amacına bağlı olarak elektrotlardaki plaka sayısı
artırılıp azaltılır veya büyüklükleri değiĢtirilir. ġekil 2.13‟te tipik bir otomobil
aküsünün bileĢenleri, Çizelge 2.10‟da bileĢimi verilmektedir (Vest, 2002).
ġekil 2.13 : Bir otomobil aküsünü oluĢturan malzemeler.
22
Çizelge 2.10 : Akü bileĢimi
Sert kauçuk kasadaki 12V-44Ah-210A oto aküsü
KurĢun içeren bileĢenler
Sert kauçuk
Sülfürik asit
Seperatörler (PVC)
PP kasadaki modern 12V-44Ah-210A oto aküsü
KurĢun içeren bileĢenler
PP bileĢenleri
Sülfürik asit
Seperatörler (PP, PVC, selüloz)
% bileĢim
58.8
12.7
26.2
2.3
63.9
5.0
28.6
2.5
2.4.1 Plakalar
Akü plakaları ızgara ve aktif maddeden oluĢmaktadır. Izgara, aktif maddeyi tutan
iskelet yapıdır ve elektrik enerjisini aktaran iletken görevi üstlenir. Izgara yapımında
genel olarak kurĢun, nikel ve bakır kullanılmaktadır. Aktif madde elektrolitle
tepkimeye girerek elektrik enerjisi yaratan yapıdır. Izgarayla uyum sağlayacak
Ģekilde birçok bileĢenden oluĢabilir.
2.4.2 Separatörler
Elektriksel olarak yalıtkan olan seperatörler, mikron düzeyinde gözenekli yapıya
sahiptirler. Genellikle polietilen, polipropilen, PVC ve cam lifi kullanılarak yapılan
seperatörler gözenekli yapıları sayesinde, elektrolit içindeki iyon akıĢına izin
vermektedirler.
ġekil 2.14 : Separatörler.
23
2.4.3 Elektrolit
Aktif madde ile tepkimeye girerek elektrik enerjisi yaratırlar. Akü tip ve
teknolojisine bağlı olarak asit veya baz nitelikli olabildiği gibi, sıvı veya jöle (jel)
yapıda da olabilmektedir.
2.4.4 Akü kutusu
Elektriksel olarak yalıtkandır. Ġçindeki elektrolitle tepkimeye girmez. Elektrolitin
aĢındırıcı etkilerine dirençlidir. Aküyü bir bütün halinde tutabilecek ve dıĢ etkenlere
dayanımlı bir yapıdadır.
ġekil 2.15 : Akü kutu ve kapakları.
Yukarıda belirtilen özellikleri sağlayan her malzemeden akümülatör kutusu
yapılabilmektedir. GeçmiĢte ahĢap ve ebonit kullanılırken, günümüzde daha çok
plastik kökenli malzemeler kullanılmaktadır (Tombul, 2005).
2.4.5 Akü değerleri
Bir akü Voltaj (V) ve Kapasite (Ah- Amper-saat) ile ifade edilmektedir.
Voltaj (V); pozitif ve negatif plakalar arasındaki potansiyel farktır. Plaka
malzemesinin niteliği Voltajı belirler; kurĢun plakalar 2V, Nikel - Kadmiyum
plakalar ile Nikel-Metalhidrid plakalar ise 1.2V potansiyel yaratırlar.
Kapasite (Ah-Amper-saat); akünün verebileceği enerji miktarıdır. Akü aktif madde
kütlesiyle doğrudan iliĢkili olan kapasite, aktif madde iki katına çıkarıldığında, iki
katına çıkmaktadır. Kapasite C5, C10, C20 gibi belirli standartlarla ifade
edilmektedir.
Örneğin 100Ah(C5) kapasitedeki bir akü; toplam 5 saatte 100 Amper enerji
verir.100Ah(C10) kapasitedeki bir akü ise; toplam 10 saatte 100 Amper enerji verir.
24
Bir baĢka ifade ile; 100Ah(C5) kapasitedeki bir akü, 100Ah(C10) kapasitedeki bir
akünün yaklaĢık iki katı ağırlığındadır (Çevre ve Orman Bakanlığı, 2009).
2.5 Akü ÇeĢitleri
Aküler malzeme sınıfına, kullanım amacına, elektrolit tipine ve uygulama alanına
göre sınıflandırılmaktadır.
2.5.1 Malzeme sınıfına göre sınıflandırma
2.5.1.1 Sodyum sülfür
KurĢun-asit reaksiyonu kadar yetkin olup özgül enerjisi (çalıĢma süresi/Ağırlık) daha
fazladır. Japonlar tarafından 30 yıl kadar önce geliĢtirilmiĢ olup ticari uygulaması
yapılamamıĢtır.
2.5.1.2 Nikel çinko
Enerji yoğunluğu, çalıĢma sıcaklık aralığı ve uzun süre stoklandıktan sonra bile
performansı iyidir. Fiyatının yüksekliği ve ömür süresinin kısalığı nedeniyle pazarda
yer alamamıĢtır.
2.5.1.3 Alüminyum hava
Mekanik olarak Ģarj edilebilir. Bir Ģarj ile elde ettiği kapasite, kurĢun-asit
akümülatörün 15-20 Ģarj toplamına eĢit kapasitededir. Ancak, çok sık olarak;
akümülatör
bileĢenlerinin
yenilenmesi,
su
eklenmesi
ve
oluĢan
cürufun
uzaklaĢtırılması gerekir. Bunlara ek olarak alüminyum geri dönüĢüm maliyetlerinin
yüksekliği nedeniyle ticari olarak baĢarı kazanamamıĢtır.
2.5.1.4 KurĢun asit
Teknolojisi, yaklaĢık 150 yıldan beri kullanılmakta ve geliĢtirilmektedir. Çok geniĢ
bir boyut ve kapasite aralığında, çok farklı teknolojilerle üretim yapılmaktadır.
KurĢun-asit aküler, diğer akülerle karĢılaĢtırıldıklarında; birim maliyet baĢına en
yüksek kapasiteye, en uzun ömür süresine ve %97-99 gibi çok yüksek geri dönüĢüm
oranına sahiptirler. Toplama, taĢıma ve geri dönüĢüm organizasyonları dünya
çapında baĢarılı olarak faaliyet göstermektedir. Temel malzemelerinden kurĢun ağır
25
bir metal olup zehir etkisi yapabilmektedir. Sülfürik asitte kontrolsüz ve iĢlem
görmeden doğaya verildiğinde yaĢamı olumsuz Ģekilde etkilemektedir.
2.5.2 Kullanım amacına göre sınıflandırma
2.5.2.1 Starter akü (SLI battery)
Ani enerji çekimi için tasarlanan starter akülere en güzel örnek otomobil aküler
verilebilir. Plaka kalınlığı az, ama sayısı fazladır. Kullanım ömrü süresince ġarjDeĢarj döngü sayısı düĢüktür.
2.5.2.2 Derin deĢarj akü (Deep cycle battery)
Anlık enerji verimi düĢüktür fakat uzun süreler boyunca akım çekilebilir. Plaka
kalınlığı startere göre fazladır. Kullanım ömrü süresince ġarj-DeĢarj döngü sayısı
yüksektir.
2.5.2.3 Çok amaçlı akü (Dual purpose battery)
Yukarıdaki her iki amaca da belli ölçüde uyan akülerdir.
2.5.3 Elektrolit tipine göre sınıflandırma
2.5.3.1 Islak hücreli akü (Wet cell -flooded)
Hücre içinde sıvı halde elektrolit bulunur. Ġki Ģekilde üretilir;
-Normal (havalandırmalı-wented); ġarj sırasında akü kapağından gaz çıkıĢı(H) ve
dolayısı ile su eksilmesi olur. Akü kapağını açıp su ve elektrolit ilavesi mümkündür.
-Bakımsız (sealed-maintenance free); Kapak tasarımı ve plaka malzemesi farklıdır.
Kapak sistemi belli bir basınç altında gaz çıkıĢına izin vermez. Su eksilmesi çok
düĢüktür. Ömrü boyunca su ilavesi gerektirmez.
Her iki akü tipi de; Starter, Derin DeĢarj veya Çok amaçlı olarak kullanılabilir.
Telekom Sabit tesis uygulaması, Forklift Traksiyoner uygulaması, OtomobilOtomotiv
uygulaması
ve
Motosiklet-Otomotiv
gösterilebilir.
26
uygulaması
örnek
olarak
2.5.3.2 Vana ayarlamalı akü (VRLA, SLA)
Kapak sistemi belli bir basınç altında gaz çıkıĢına izin vermez. H ve O gazları hücre
içinde tekrar çevrime girerek tekrar su haline gelir. Su eksilmesi yok kabul edilebilir.
H gazı çıkıĢının olmaması ve serbest halde elektrolit bulunmaması nedeniyle her iki
aküde en güvenli akü olarak kabul edilir.
Elektrolit sızması olmadığı için aküler kullanım yerine her pozisyonda (dik, yatık)
yerleĢtirilebilir. Islak Hücreli Akülere (Wet Cell -Flooded) göre daha fazla enerji
saklar, daha geç sülfatlaĢır, ömürleri ve Ģarj-deĢarj sayıları daha fazladır, sıcak
ortamlarda çalıĢabilirler, derin deĢarj kullanımına uygundurlar.
2.5.3.3 Jel akü (GEL cell battery)
Elektrolite silis bileĢikleri eklenerek, koyu kıvamlı jöle haline gelmesi sağlanır. Akü
kırılsa dahi elektrolit akıĢı-sızması olmaz. ġarj sırasında daha düĢük Voltaj gerektirir.
AĢırı Ģarja karĢı hassastır. Çok derin deĢarj edilmeye uygundur. Sıcak ortamlarda
çalıĢmaya uygundur.
2.5.3.4 Kuru akü (AGM battery)
Teknik anlamda ıslak hücreli akü olarak kabul edilse bile, seperatör yapısından
dolayı tamamen farklı bir aküdür. Seperatörler, cam elyafı yapısındadır. Akü
hücrelerine doldurulan sıvı elektrolit, plakalarla sıkı temasta olan bu seperatörler
tarafından tamamen emilir. Akü kırılsa bile elektrolit akıĢı- sızması olmaz. ġarj ve
deĢarj verimliliği yüksektir. Derin deĢarj edilmeye uygundur.
2.5.4 Uygulama alanlarına göre sınıflandırma
2.5.4.1 Starter uygulamaları (SLI Battery)
Genellikle Sıvı elektrolit içerir. Kara ve deniz taĢıt araçlarında, traktörlerde,
jeneratörlerde kullanılır. Voltaj değerleri; 6V, 12V, 24V ve 48V olabilir. 6V
genellikle motosikletlerde, 12V taĢıt araçlarında, 24V bazı özel araç ve uçaklarda
kullanılır.
2.5.4.2 Cer-traksiyoner uygulamaları (Traction battery)
Traksiyoner aküler; ıslak hücreli(Wet Cell), Jel (Gel Cell) ve AGM tipinde olabilir.
Ömür süreleri 5+ yıldır. Beklenen Ģarj deĢarj döngü sayıları; ıslak hücrelilerde 1500,
27
VRLA(Jel ve AGM) tiplerinde 300+ dır. Bu aküyü kullanan araçların baĢka bir enerji
kaynağı yoktur. Tüm enerjisini aküden alır. Akü deĢarj olduğunda, ya baĢka bir Ģarjlı
akü ile değiĢtirilir, yada araç Ģarj süresi sonuna kadar çalıĢmasını durdurur.
ġekil 2.16 : Traksiyoner akü.
Kullanım yerleri; fork liftler, istifleyiciler, temizlik makineleri, golf car, hava alanı
araçları, yer altı maden lokomotifleri vb.dir. Yakıt emisyonunun, gürültünün
istenmediği, yangın ve patlama risklerinin bulunduğu ve kısa mesafelere ulaĢım
yapılan ortamlarda çalıĢmaya uygundurlar.
Traksiyoner akülerin küçük bir kısmı 6V,12V ve 24V luk plastik akü kutusu içinde
üretilir. %90'a varan kısmı ise aside dayanıklı kaplama yapılmıĢ üstü açık çelik kasa
(kazan) içine 2V luk hücrelerin yerleĢtirilmesi ve hücre kutuplarının birbirine kurĢun
köprü yada kablo ile bağlanması sonucu oluĢturulur. Tek bir akü ağırlığı 10,000 kg‟ı
bulabilir. Genellikle 12V-96V ve 150Ah-1500 Ah aralığında üretilirler.
2.5.4.3 Stasyoner-sabit tesis uygulamaları (Stationary- stand-by battery)
Stasyoner aküler; Islak hücreli(Wet Cell), Jel (Gel Cell) ve AGM tipinde olabilir.
Ömür süreleri; ıslak hücrelilerde 10+yıl, diğerlerinde 5-10 yıldır. Beklenen Ģarj
deĢarj döngü sayıları; ıslak hücrelilerde 1500, VRLA(Jel ve AGM) tiplerinde 300+
dır. Günlük yaĢamın her alanında kullanılır. Girmediği sektör yoktur denebilir.
BaĢlıca kullanım alanları; ana elektrik kaynağının kesilmesi durumunda yedek enerji
olarak; haberleĢme sistemleri, uçuĢ kontrol ve hava alanı yer sistemleri, hastaneler,
ulaĢım sinyalizasyon sistemleri, yangın güvenlik ve alarm sistemleri, bilgisayar
sistemleri- KGK, elektrik Ģebekesinin bulunmadığı yerlerde ana enerji kaynağı
olarak; GüneĢ enerjisi sistemleri (Fotovoltaik uygulamalar)(sinyalizasyon, röle
istasyonları, deniz fenerleri-Ģamandraları, sismik istasyonlar, tekneler vb), rüzgar
enerjisi sistemleri, jeneratör destekli sistemleri, madenci lambaları, enerji dağıtım
28
güç dengeleme uygulamaları, enerji santrallerinde arz-talep dengesini sağlamak
amaçlıdır.
ġekil 2.17 : Stasyoner (sabit) aküler.
2.5.4.4 Askeri uygulamalar
Aküler bir çok askeri uygulamada yer almaktadır. Denizaltı akülerinden, el
telsizlerine kadar her alanda kullanılmaktadır.
2.5.4.5 Ev içi uygulamalar
Genellikle AGM tipi ve küçük boyutlu aküler kullanılmaktadır. Kullanım alanları;
Elektrikli el aletleri, ıĢıldaklar, oyuncaklar, skuter ve bisikletlerdir (Çevre ve Orman
Bakanlığı, 2009)
2.5.4.6 Maden uygulamaları
Maden ocakları ve tünel çalıĢmalarında kullanılan iç ve dıĢ dizaynı ile tamamen özel
bir aküdür. Akü ile bağlantılı olarak çalıĢan lamba baĢlığı vardır.ġekil 17‟de tipik bir
madenci aküsünün genel görünüĢü verilmiĢtir (Tombul, 2005).
ġekil 2.18 : Madenci Aküsü.
29
3. ATIK PĠL VE AKÜLERĠN ÇEVRE VE ĠNSAN SAĞLIĞI ÜZERĠNDEKĠ
ETKĠLERĠ
Teknolojinin geliĢmesini büyük bir hızla sürdürdüğü son yıllarda bütün dünya
ülkeleri çevre-teknoloji uyumunu sağlamakta büyük çabalar sarf etmektedir.
Tüketilen (atılan) bir teknolojik ürününün çevreye vereceği zararın minimum
düzeyde olması için yapılan çalıĢmalar, bazı durumlarda o malzemenin üretim
maliyetinden daha fazla harcama gerektirebilmektedir. Bu ürünlerden biri,
tüketimlerindeki hızlı artıĢlarla gündemdeki önemini arttıran piller ve akülerdir.
Ġkiyüzyıl kadar önce keĢfedilen ve günlük hayatta gittikçe daha sık kullanmaya
baĢladığımız piller kolay taĢınmaları ve pratiklikleri nedeniyle daha fazla miktarlarda
tüketilmekte ve üretilmektedir. Pil atıkları içerdikleri zararlı maddeler sebebiyle
tehlikeli özellikler taĢımakta ve bilhassa hava, su ve toprak kirlenmesinde önemli rol
oynamaktadır [3].
Enerjisi bitmiĢ pillerin çöpe atılması durumunda; hava, su ve toprak kaynaklarını
kirleterek çevre ve insan sağlığı üzerinde olumsuz etkilere neden olmaktadır.
Zamanla bozulan ve gövdesinde akıntı meydana gelen pillerin içeriğinde bulunan
cıva, kadmiyum ve kurĢun gibi ağır metaller çok ciddi sağlık sorunlarına sebep
olabilmekte çöpe karıĢmaları durumunda yer altı su kaynaklarına eriĢebilmekte ve
temiz su kaynaklarını kullanılamaz hale getirmektedirler. Atık pillerin çöpe
atılmasının önlenmesi ve uygun Ģekilde toplanarak bertaraf edilmesi gerekmektedir
[4].
3.1 Atık Pil Ġçerisindeki Toksik Metallerin Çevre ve Ġnsan Sağlığı Üzerindeki
Etkileri
3.1.1 Cıva (Hg)
Atık pillerin çöpe atılması durumunda, katı atık depolama sahalarında ısı, nem vb.
etkilere maruz kalmaları sebebi ile, zamanla bozularak bazı tehlikeli ve zararlı
maddeler serbest hale geçer, bu maddelerden bir tanesi de cıvadır. Cıva doğada
30
bozulmaz. Cıva ve cıva bileĢikleri halk ve çevre sağlığı bakımından çok tehlikeli ve
toksiktir. Akan pildeki cıva hızla deri veya solunum yolu ile vücuda girebilir. Bu
maddenin eser miktarda suda bulunması dahi ciddi tehlike oluĢturur. Ġçme suyu veya
gıda zinciri yolu ile insan vücuduna giren cıva; parastezi, ataksi, diĢartri ve sağırlık
gibi nörolojik bozukluklara, merkezi sinir sisteminin tahribine ve kansere, böbrek,
karaciğer, beyin dokularının tahribine, kromozonları tahrip edip sakat doğumlara
neden olmaktadır.
Cıva oksit pilindeki cıva miktarı 800.000 litre suyun kirlenmesine neden
olabilmektedir. Dünya Sağlık TeĢkilatına göre içme suyunda cıvanın 0.001 mg/lt
fazla olmaması gerekir. Mevzuatlar gereği tüm pillerdeki cıva miktarı (eser miktarda
olsa dahi) pil üzerine yazılması zorunludur (Öztürk, 2008).
3.1.2 Kadmiyum (Cd)
Ağır metaller içerisindeki en tehlikeli ve toksit maddelerden biri kadmiyumdur. Atık
piller çöpe atıldığı zaman katı atık depolama sahalarında bozularak kadmiyum ve
bileĢikleri serbest hale geçer ve suya karıĢır. Kadmiyumlu sızıntı suyu, içme suyunu
ve toprağı kirleterek gıda zinciri ve içme suyu yolu ile insan vücuduna girer.
Kadmiyum; itai-itai hastalığına ve akciğer hastalıklarına, prostat kanserine,
kansızlığa, doku tahribine, anfizem ve kronik neval tübüler bozukluğa ve böbrek üstü
bezlerin tahribine, neden olur.
Kadmiyumun vücuttaki yarılanma ömrü 10-25 yıl arasında değiĢir. Dolayısıyla
havada, gıdada ve içme suyunda kadmiyum bulundukça, kadmiyumun sudaki
birikmesi artarak devam eder. Ġçme suyu veya gıda zinciri ile kadmiyumun %2‟si
vücutta birikirken, solunum yolu ile gelen kadmiyumun %10-50‟si vücutta tutulur.
Vücut kadmiyumu kalsiyum gibi algılar ve kadmiyum vücutta birikmeye baĢlar.
Vücutta kalsiyum eksilmesinden dolayı kemikler yavaĢ yavaĢ zayıflamaya baĢlar.
Ayakta durmak hatta öksürmek bile kemiklerin kırılmasına hatta iskelet ufalanarak
neticede hastanın ölmesine neden olur.
Kadmiyum 400°C‟nin üzerinde aerosol halinde atmosfere geçer. Dünya Sağlık
TeĢkilatına göre içme suyunda kadmiyumun 0.005 mg/lt‟den fazla olmaması gerekir.
Evsel çöpteki kadmiyumun %50‟si pillerdeki kadmiyumdan ileri gelmektedir
(Öztürk, 2008).
31
3.1.3 KurĢun (Pb)
KurĢun, vücuda solunum, içme suyu ve gıda zinciri yolu ile girer. Vücuda giren
kurĢun ciğerlere kadar ulaĢır ve ciğerlerde yavaĢ yavaĢ absorbe edilerek kana karıĢır.
KurĢun kan yolu ile önce karaciğer, böbrek, beyin ve kas gibi yumuĢak dokularda
35-40 gün bekledikten sonra kurĢun metabolitleri yardımı ile kemik ve diĢ gibi sert
dokularda birikir, yarılanma süresi 20 yıldır. Eğer, vücutta demir ve kalsiyum eksik,
D vitamini yüksek ise kurĢun daha fazla miktarda birikir. 0-6 yaĢ grubu çocuklar
kurĢun kirliliğine karĢı yetiĢkinlere göre en az 4 kat daha fazla etkilenirler. KurĢun;
ĠĢitme bozukluğuna, sinir iletim sisteminde ve hemoglobin bileĢiminde düĢmeye,
kansızlığa, mide ağrısına, böbrek ve beyin iltihaplanmasına, kısırlığa, kansere ve
ölüme, neden olur.
Dünya Sağlık TeĢkilatına göre içme suyunda kurĢunun 0.05 mg/lt‟den fazla
olmaması gerekir. Mevzuatlar gereği tüm pillerdeki kurĢun miktarı (eser miktarda
olsa dahi) pil üzerine yazılması zorunludur (Öztürk, 2008).
3.2 Atık Akülerin Çevre ve Ġnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri
Aküler genel olarak kurĢun, sülfürik asit ve plastik olarak üç ana malzemeden oluĢur.
Bu malzemelerin her birinin kendine has zararlı etkileri vardır. Eğer atık aküler, bir
araziye atılırsa veya yasal olmayan bir biçimde depolanırsa, zamanla deforme olan
ve kırılan akü kutularından dolayı; çevreye kurĢun veya kurĢunla kirlenmiĢ sülfürik
asit saçılabilir. Bu olay toprak kirliliğine neden olmasının yanı sıra göller, akarsular,
nehirler, yeraltı suları gibi içme suyu kaynaklarını da kirletir. Eğer atık aküler
yakıcılar içinde yakılırsa, kurĢun kül içinde kalır, açığa çıkan baca gazlarından dolayı
havadaki kurĢun emisyonu artar ve hava kirliliğine neden olur (Tombul, 2005) .
Akü imalatçıları ile yapılan anket çalıĢmaları sonucu kullanılan kurĢun, sülfürik asit
ve plastiğin (PVC ve PP) yıllık ortalama miktarları ġekil 3.1‟de verilmiĢtir
(Anket,2003).
32
70.000
60.000
ton/yıl
50.000
Kurşun
40.000
Sülfürik Asit
30.000
Plastik
20.000
10.000
0
2001
2002
2003
yıl
ġekil 3.1 : Akü imalatında kullanılan kurĢun, sülfürik asit ve plastik kullanımı.
3.2.1 KurĢunun zararları
KurĢun, toz ve buhar Ģeklindeki kurĢun bileĢiklerinin havaya karıĢması, bulaĢmıĢ
oldukları cisimlere el teması ile sindirim veya solunum yoluyla vücuda girebilir.
Vücuda giren kurĢun veya kurĢun bileĢikleri kolayca absorbe olup kana geçebilir.
DolaĢımda kurĢun büyük ölçüde kırmızı kan hücrelerine (%80 -90) ve az bir kısmı da
plazma proteinlerine bağlanır. Organizmaya giren kurĢun karaciğer, dalak, kemik
iliği, böbrekler, kas ve deri gibi çeĢitli organ ve dokularda birikir. Daha sonra
buralardan serbest hale geçen kurĢun molekülleri, kalsiyum bağımlı olarak kemik
dokusunda (kurĢun fosfat) birikim yapar (Baykut vd, 1987).
Serbest kurĢunun vücuttan eliminasyonu dıĢkı ve idrar yoluyladır. KurĢun uzun süre
organizmada kalabilen bir maddedir. Organizmada kurĢunun koenzim_A inhibisyonu
sonucu glisinin ile birleĢmesini engelleyip hemoglobin sentezini bozduğu
bilinmektedir. KurĢunla akut zehirlenmelerde en önce görülen belirtiler bulantı,
kusma, sindirim sistemi iltihabı, ağızda metalik tat, karın ağrıları ve boğazda yanma
duygusu Ģeklindedir. Bir kaç saat sonra dilde koyu renkli çizgiler, idrar azlığı, akut
kalp dolaĢım yetmezliği, kasılma nöbetleri ve koma görülür. Akut zehirlenmeler 2–3
gün içinde ölümle sonuçlanabilir (Dökmeci, 1988).
Kronik zehirlenmelere daha sık rastlanır. Toz, duman ve diğer kurĢun partiküllerinin
solunum, ağız ve cilt yoluyla alınmasıyla meydana gelir. Kronik kurĢun
zehirlenmelerinin en belirgin belirtileri; mide-barsak, sinir-kas ve beyin hastalıkları,
33
kan yapısında normal olmayan değiĢkenler ve böbrek bozuklukları Ģeklinde ortaya
çıkar. (Baykut vd, 1987)
KurĢunun hava, su ve toprağa vereceği zararlı etkileri minimuma indirmek ve
önlemek amacıyla Türkiye‟de çeĢitli yönetmelikler yayınlanmıĢtır. Bu konu ile ilgili
olan yönetmelikler aĢağıda verilmiĢtir;
31.05.2005 tarih ve 25831 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren yeni
“Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği”ne göre topraktaki kurĢunun sınır
değerleri PH 5-6 için 50 mg/kg fırın kuru toprak, PH ≥ 6 için 300 mg/kg fırın kuru
topraktır.
03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Sanayi Kaynaklı Hava
Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğine göre normal iĢletme Ģartlarında ve haftalık iĢ
günlerindeki iĢletme saatleri için bacadan atılan kurĢunun sınır kütlesel debisi 0.5
kg/saat‟tir. Baca dıĢındaki yerler için ise sınır kütlesel debi 0.05 kg/saat‟tir.
31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren
13/2/2008 tarih ve 26786 sayı ile değiĢik, “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği” ne
göre Akü Ġmalatı Metal Sanayisinde kurĢunun sınır değerleri 2 saatlik kompozit
numunede 2 mg/L dir.
3.2.2 Akü asidinin zararları
Tipik bir aküde elektrolit (akü asidi), yaklaĢık olarak %60 su ve %40 sülfürik asit
içerir. Sülfürik asit, fiziksel temas ile veya buhar buğusunun teneffüs edilmesi
halinde vücuda zarar verebilen korozif bir maddedir. Sülfürik asit cilde temas
ettiğinde cildi yakar. Cildin büyük bir kısmı ile temas etmesi halinde bu olay ölümle
sonuçlanabilir. Tekrarlı veya uzun süredir devam eden buhar ve buğuya karĢı
korunmasızlık, ciddi akciğer ve bronĢ hasarlarına sebep olabilecek üst solunum yolu
iltihaplarına sebep olur.
Sülfürik asit ayrıca, reaktivitesi nedeniyle de tehlikelidir. Sülfürik asit sıradan yanıcı
malzemeleri tutuĢturacak ısıyı üreterek diğer kimyasallarla reaksiyona girebilir.
Birçok çeĢit metal, sülfürik asit ile kolayca çözünebilir ve bu olay son derece yanıcı
olan hidrojen gazı çıkıĢı ile sonuçlanır. Reaktivitenin yanı sıra sülfürik asit ayrıca
yanmayı yakıt olarak davranan hidrojen gazı ile besleyebilir.
34
TüketilmiĢ yani atık niteliğine kavuĢmuĢ akülerdeki elektrolit, yeni akünün
elektrolitinde bulunan kurĢun miktarının 70 katı kadar kurĢun içerir. Bu nedenle, atık
akülerden asit ortaya çıkması sağlık ve çevre için daha büyük bir tehlike oluĢturur
(Robertson vd, 1997).
3.2.3 Plastiklerin zararları
Plastikler akü imalatında genel olarak akü kabı ve seperatör yapımında kullanılır.
Plastikler çöpe atıldığı zaman çürümez, paslanmaz, çözünmez, biyolojik olarak
bozulmadan uzun yıllar kalırlar. Bazı plastikler var ki doğada 700 yıl bozulmadan
kalabilirler.
Türkiye‟de plastikler, ağırlıkça %5–9, hacimsel olarak %15–20 oranında çöplerde
bulunmaktadır (Öztürk, 2005). Plastikler, suyun ve toprağın kirlenmesine neden
olurlar. Sulardaki canlılara zarar verirler hatta ölümlerine neden olurlar.
35
4. MEVZUAT
4.1 Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği GeliĢimi
Yönetmelik Avrupa Birliğinin 91/157/EEC, 93/86/EC ve 98/101/EC direktifleri göz
önünde bulundurularak hazırlanmıĢ ve Yasal Mevzuatta, Atık Pil ve Akümülatörlerin
Kontrolü Yönetmeliği olarak 31.08.2004 tarih ve 25569 sayı ile resmi gazetede
yayınlanmıĢ ve 01.01.2005 tarihinde yürürlüğe girmiĢtir.
Aynı yönetmelikte 03.03.2005 tarih ve 25744 sayı ile değiĢiklikte bulunulmuĢ, Atık
Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair
Yönetmelik adı altında etiketleme, iĢaretleme, yasaklama ve sınırlama konularında
değiĢiklikler yapılmıĢtır. Son olarak, 30.03.2010 tarih ve 27537 sayı ile ön lisans ve
lisans iĢlemlerinin iptal edilerek çevre lisansı olması ile ilgili değiĢikler yapılarak
Yönetmelikte DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik yayınlanmıĢtır. Yine her yıl
Pil ve Akümülatörlerin Ġthalat Denetimlerine Dair Tebliğler DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı
tarafından yayınlanmaktadır (Çizelge 4.1).
Yönetmelik 2006/66/EC sayılı AB Direktifi ile henüz uyumlaĢtırılmamıĢ olup, yeni
direktifteki değiĢikliklerin 2013 yılı ikinci çeyreğine kadar mevzuatımıza taĢınması
planlanmaktadır.
Çizelge 4.1 : Atık pil ve akümülatörlerin kontrolü yönetmeliği geliĢimi.
YIL
YÖNETMELĠK / TEBLĠĞ
31.08.2004
Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği
01.01.2005
Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği‟nin
Yürürlüğe Girmesi
03.03.2005
Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinde
DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
30.03.2010
Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinde
DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik
Pil ve Akümülatörlerin Ġthalat Denetimlerine Dair Tebliğler
(DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı tarafından yayınlanmaktadır. Son
olarak 2010/15 tebliği yayınlanmıĢtır.)
Her Yıl
36
4.2 Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği
Yönetmelik bugün son hali ile 9 Bölüm ve 6 Ekten oluĢmaktadır (Çizelge 4.2).
Çizelge 4.2 : Atık pil ve akümülatörlerin kontrolü yönetmeliği bölümleri ve içeriği.
BÖLÜM ĠÇERĠK
Amaç, Kapsam, Hukuki Dayanak, Tanımlar ve Ġlkeler
1
Görev, Yetki ve Yükümlülükler
2
Bakanlık, Mülki Amirler, Belediyeler, Pil Üreticileri, Akümülatör
Üreticileri, Pil Ürünlerinin Dağıtımını ve SatıĢını Yapan ĠĢletmeler,
Akümülatör Ürünlerinin Dağıtımını ve SatıĢını Yapan ĠĢletmeler ve Araç
Bakım-Onarım Yerlerini ĠĢletenler, Tüketiciler, Geri Kazanım Tesisleri
ĠĢletmecileri
TaĢıma ile Ġlgili Hükümler
3
Atık Pil ve Akümülatörlerin TaĢınması, Araçlarda TaĢıma Formu
Bulundurma Zorunluluğu, Atık Akümülatör TaĢıyıcılarının Lisans Alma
Zorunluluğu
Geri Kazanım ve Geçici Depolama Tesisleri Ġçin Özel ġartlar
4
Atık Akümülatör Geçici Depolama Alanlarının Kurulması
Atık Akümülatör Geri Kazanım ve Geçici Depolama Alanlarının Özellikleri
Atık Pil Geçici Depolama Alanlarının Özellikleri
Akümülatör Geri Kazanım Tesislerine Çevre Lisansı Alınması ile Ġlgili
5
Hükümler Çevre Lisansı Alınması
Pil Ġthalatı ve Atık Pillere Kota Uygulaması
6
Pil Ġthalatında Uygulanacak Esaslar
Atık Pillere Kota Uygulanması ve Sorumluluklar
Atık Pillere Kota Uygulaması Ġzin BaĢvurusu
Kota Ġzin BaĢvurusunun Değerlendirilmesi
Kotaya UlaĢılamaması Durumunda Cezai Uygulama
Atık Akümülatörlere Depozito Uygulaması
7
Atık Akümülatörlere Depozito Uygulaması ve Sorumluluklar
Atık Akümülatörlere Depozito Uygulaması Ġzin BaĢvurusu
Depozito Ġzin BaĢvurusunun Değerlendirilmesi
Hedeflere UlaĢılamaması Durumunda Cezai Uygulama
Pil ve Akümülatörlerin Etiketlenmesi, ĠĢaretlenmesi ve Tüketicilerin
8
Bilgilendirilmesi
Pil ve Akümülatörlerin Etiketlenmesi ve ĠĢaretlenmesine ĠliĢkin Kurallar
Tüketicinin Bilgilendirilmesi
Diğer Hükümler
9
EKLER EK 1: ĠĢaretleme Sembolü
EK 2: Kota Uygulaması Müracaat Formu
EK 3: Depozito Uygulaması Müracaat Formu
EK 4A, 4B: Uyarı ve Bilgiler
EK 5: Atık Akümülatörlerin TaĢınması Amacıyla Valiliklere Yapılacak
Lisans BaĢvurularında Ġstenecek Bilgi ve Belgeler
EK 8: Atık Pillerin KarıĢık Toplanması Halinde Kota Miktarı Hesabı
37
Tez içerisinde Ġl Müdürlüğü uygulamaları değerlendirildiğinden, mevcut 9 bölümün
ilk 4 bölümü detaylandırılmıĢtır.
4.2.1 Birinci bölüm
4.2.1.1 Amaç
Yönetmeliğin Birinci Bölümünde pil ve akümülatörlerin üretiminden nihai
bertarafına kadar ki aĢamalarda;
Pil ve akümülatörlerin çevresel kriterlere uygun olarak, insan sağlığına ve alıcı
ortama zarar vermeden üretilmelerini ve bertaraf edilmelerini; Etiketleme ve
iĢaretlemelerle, kalite kontrol, ithalat ve zararlı madde içeriklilerinin kontrol altında
tutulmasını; uygun yönetiminin sağlanmasını amaçlamaktadır (Madde 1).
4.2.1.2 Kapsam
Bu yönetmelik, pil ve akümülatörlerin üretim aĢamasında etiketleme ve iĢaretlemeler
ile zararlı madde miktarlarının azaltılmasını, toplanması, taĢınması bertarafı ile
ithalat, transit geçiĢ ve ithalatına iliĢkin yasal sınırlamaları, düzenlemeleri,
sorumlukları, önlemleri ve denetimleri kapsamaktadır.
Endüstriyel, bilimsel ve mesleki ve tıbbi maksatlı kullanılan pil ve akümülatörler
ilgili koĢullarda kapsam dıĢında bırakılmıĢtır. Aynı zamanda, pil veya akümülatör
üretim ve bertaraf tesislerinin atıklarının yönetimi de bu yönetmeliğin dıĢında
bırakılmıĢtır (Madde 2).
4.2.1.3 Hukuki dayanak
Yönetmelik 2872 sayılı Çevre Kanununda öngörülen amaç ve ilkeler doğrultusunda
4856 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 1
inci ve 2 nci maddeleri ile 9 uncu maddesinin (d), (h), (o), (p), (s) bentlerine
dayanılarak hazırlanmıĢtır (Madde 3).
4.2.1.4 Tanımlar
Bu yönetmelikte geçen tüm tanımlar Madde 4 ile belirtilmiĢ olup tez içerisinde de bu
tanımlamalar eĢ olarak kullanılmıĢtır. 30.03.2010 tarih ve 27537 sayı ile Resmi
Gazetede yayınlanmıĢ olan Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinde
38
DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik „in getirdiği Çevre Ġzni ibaresinin eklenerek
Ön Lisans ve Lisans tanımları çıkartılmıĢtır.
4.2.1.5 Genel ilkeler (Madde 5)
Etiketleme ve iĢaretlemeler ilgili yönetmelik hükümlerince yapılır.
Uzun ömürlü ve Ģarj edilebilir pil ve akümülatörlerin üretimi teĢvik edilir.
Ağırlıkça;
%2 < Civa oksit ve civa (Hg) içeren düğme pillerin,
%0,0005 < Civa (Hg) içeren pillerin (düğme piller hariç),
%0,025 < Kadmiyum (Cd) içeren primer pillerin, üretimi ve ithalatı
yasaktır.
Zararlı madde içeren atık pillerin bertarafı ve bu yönetmelik
kapsamındaki atık pil akümülatörlerin uluslar arası ticareti, ithalatı,
ihracatı ve transit geçiĢleri Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
hükümlerine göre değerlendirilecektir.
Atık pil ve akümülatörlerin geri kazanılması esas olup evsel ve diğer
atıklarla depolanması, alıcı ortama verilmesi ve yakılması yasaktır.
Pil ve akümülatör üreticileri ve piyasaya sürenler, atık pil ve
akümülatörlerin toplanması, taĢınması ve bertaraf edilmesinden ve malî
yükünden sorumlu olup oluĢabilecek herhangi bir çevresel kirlenme ve
bozulmadan, kusurları oranında tazminattan sorumludurlar.
Çevre ve insan sağlığına zarar vermemek üzere gerekli tedbirler sorumlu
kiĢilerce alınmalıdır.
Atık Pil ve akümülatörlerin yönetiminden kaynaklanan çevresel zararın
giderimi,
gerek/yeter
önlem,
sınırlama
ve
tedbir
alındığının
ispatlanamaması durumunda “kirleten öder” prensibine göre sorumlu olan
kiĢi ve kuruluĢlarca karĢılanır. Üretim ve ithalat yapan kiĢiler çevresel
zararı durdurmak, gidermek ve azaltmak için gerekli tedbirleri almamıĢ
ya da bu tedbirler kamu kurum ve kuruluĢlarınca yapılmıĢsa, masrafları
6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun
hükümlerine göre tahsil edilir.
39
4.2.2 Ġkinci bölüm
Bu bölümde, Bakanlık, Mülki Amirler, Belediyeler, Pil Üreticileri, Akümülatör
Üreticileri, Pil Ürünlerinin Dağıtımını ve SatıĢını Yapan ĠĢletmeler, Akümülatör
Ürünlerinin Dağıtımını ve SatıĢını Yapan ĠĢletmeler ve Araç Bakım-Onarım
Yerlerini ĠĢletenler, Tüketiciler, Geri Kazanım Tesisleri ĠĢletmecilerinin görev, yetki
ve sorumlukları tanımlanmıĢtır.
4.2.2.1 Bakanlığın görev ve yetkileri
Madde 6‟da belirtilen Bakanlığın görev/yetkilerinde 30.03.2010 tarih 27537 sayı ile
yapılan değiĢiklikte (b) bendindeki ön lisans ve lisans verme görev/yetkisi çevre
lisansı verilmesi olarak değiĢtirilmiĢ olup diğer tüm görev/yetkileri devam
etmektedir.
4.2.2.2 Mülki amirlerin görev ve yetkileri (Madde 7)
Mülki Amirler; ilde, atık yönetimi politikaları çerçevesinde strateji geliĢtirmek ve
uygulamak (a), üreticiler, mahalle muhtarlıkları ve belediyelerle koordineli eğitim
çalıĢmalarına katkı sağlamakla (h) yükümlüdür.
Aynı zamanda, il sınırları içerisinde atık akümülatör taĢıması yapmak isteyen araç ve
firmalara taĢıma lisansı vermek, kontrol etmek, iptal etmek ve yenilemek (e), taĢıma
sırasında oluĢabilecek kazalara karĢı her türlü acil önlemi almak ve koordinasyonu
sağlamakla (g), taĢıma konusunda görevlidir. TaĢıma ve Bertaraf hareketinin
takibinin yapıldığı ulusal atık taĢıma formları değerlendirilerek yıllık olarak
Bakanlığa raporlanır(d).
Pil ve akümülatör üreticileri veya yetkilendirecekleri kiĢi ve kuruluĢların geçici
depolama alanlarına izin vermekle ve bu izni Bakanlığa bildirerek sürekli denetim
altında tutmakla (f),geçici depolama alanları konusundaki sorumluluklarıdır. Ayrıca,
il içerisinde geri kazanım ve depolama iĢlemi yapan tesislerin tespiti ve Bakanlığa
bildirimi (b) de Mülki Amirlikçe yapılmaktadır.
Atık pil ve akümülatörlerin illegal usullerle değerlendirilmesinin engellenmesi, böyle
bir durumun vukuu bulması durumunda atık akümülatörlerin Çevre Lisanslı geri
kazanım tesisini, atık pillerin en yakın depolama alanına gönderilmesin sağlamakla
ve Yönetmelikte anılan cezaları vermekle (c) yükümlüdür.
40
Ayrıca, Geri Kazanım Tesislerinin yıllık iĢletme planlarını Valiliğe göndermek
(Madde 14-c) ve Acil eylem planı hazırlayarak acil bir durumda Valiliğe sunmaları
(Madde 14-g) gerekmektedir. Geçici depolama alanlarının yıllık çalıĢma raporlarını
valiliğe göndermekle yükümlüdürler (Madde 14-e).
4.2.2.3 Belediyelerin görev ve yetkileri (Madde 8)
KuruluĢ ve iĢletme giderleri pil üreticilerine ait olmak üzere atık pil depolaması için
ücretsiz saha tahsisi yapmakla (b), üreticilerin atık pil ve akümülatör toplama
çalıĢmalarında yardımcı olup iĢ birliği yapmakla (c) ve toplu alanlarda (okul, halk
eğitim merkezler vs.) üreticinin sorumluluğu ve programı dahilinde gereği
durumunda pilleri ücretsiz toplamak, halkı bilinçlendirerek eğitim çalıĢmaları
düzenlemekle (d) yükümlüdürler.
Katı atık depolama sahalarına atık pil ve akümülatörlerin evsel atıklarla birlikte
giriĢine izin vermemekle (a), belediye sınırları içerisinde bulunan bertaraf tesislerini
ve taĢıma firmalarını denetlemekle (e) yükümlüdürler.
4.2.2.4 Pil üreticilerinin yükümlülüğü (Madde 9)
Sekonder hücre ve pilleri TS EN 61429‟daki gibi etiket ve iĢaretleme yapmakla,
ağırlıkça milyonda beĢ (0,0005) den fazla cıva (Hg) içeren düğme pilleri yönetmelik
Ek-1‟indeki gibi iĢaretlemekle yükümlüdürler(a).
Yönetmelik Ek-2‟deki kota müracaatçı formunu yıllık olarak Bakanlığa sunmakla
(b), atık pil ihracatı (d) ve atık pil depolama alan projeleri (k) için Bakanlıktan onay
almakla yükümlüdürler. Yönetmelik Madde 25‟teki hedefler doğrultusunda atık pil
toplama ve bertaraf iĢlemlerini yapmak veya yaptırmakla (c), zararlı madde içeren pil
üretmemek veya ithal etmemekle, yapıldı ise zararını en düĢük düzeye indirecek
tedbirleri almakla (e) sorumludur.
Atık pil taĢıma iĢleminde Yönetmeliğin Madde 15 ve 16 hükümlerine uymakla (g),
atık pillerin toplanması ve bertarafı için sistem kurmak yada mevcut bir sisteme
adapte olmakla (h), toplama noktalarında kırmızı renkte “Atık Pil” ve “Yalnızca Atık
Pil Atınız” ibareli toplama kutu veya konteynırları temin etmekle ve dolduklarında
depolama alanlarına taĢıma iĢlemlerini gerçekleĢtirmekle (ı), depolama alanlarını
kurmak, bakım ve onarım masraflarını karĢılamakla (j), Sabit yada mobil pil ayırma
41
tesisi kurmakla (l), tüketiciyi bilgilendirici eğitim programları düzenlemekle (f)
yükümlüdürler.
4.2.2.5 Akümülatör üreticilerinin yükümlülükleri (Madde 10)
Ürünlerinde Yönetmelikteki Ģekilde iĢaretlemek ve etiketlemekle (a), ürünlerinde
zararlı madde miktarını en aza indirecek tedbirleri almakla (e) sorumludurlar.
Ġhracat iĢlemlerinde Bakanlıktan izin almakla (d) ve Yönetmelik Ek-3‟teki gibi
hazırladıkları depozito uygulama müracaat formlarını doldurarak Bakanlığa
göndermekle (b) yükümlüdürler.
Atık akümülatörlerin geri kazanım ve bertaraf iĢlemlerini sağlamak ve sağlatmakla
(c), toplama ve geri kazanım sistemi geliĢtirmek ya da mevcut bir sisteme dahil
olarak atık akümülatörlerin toplanması, geri kazanımını veya bertarafını sağlamakla
(h) yükümlüdürler. Atık akümülatör taĢıma iĢlemleri, Yönetmeliğin Madde 15, 16,
17 hükümlerine göre yapmaları gerekmekte olup (g), atık akümülatörlerin atıklarının
zararları ve toplantısı konusunda tüketicilerin katılımın sağlamak maksadıyla eğitim
çalıĢmaları yapmalıdırlar (f).
4.2.2.6 Pil ürünlerinin dağıtımını ve satıĢını yapan iĢletmelerin yükümlülükleri
(Madde 11)
Tüketicilerin getirdiği atık pilleri, ücretsiz olarak alarak (a), üreticinin öngördüğü
Ģekilde üreticiye veya üreticinin yetkilendirdiği bir kuruluĢa gönderilmesini
sağlamakla (c), atık pil toplama sistemi olmayan markaların pillerini satmamakla (b)
sorumludurlar. ĠĢletmelerinde Yönetmelik Ek 4A da yer alan uyarıları görünür yerde
bulundurmakla (d), üretici ve yetkilendirilmiĢ kuruluĢlarca temin edilen atık pil
konteynırlarını bulundurmakla yükümlüdürler.
4.2.2.7 Akümülatör ürünlerinin dağıtımını ve satıĢını yapan iĢletmeler ve araç
bakım-onarım yerlerini iĢletenlerin yükümlülükleri (Madde 12)
Atık akümülatörleri getiren tüketicilerden almak ve yenisini almayacaklar ise
depozito bedelini ödemekle, üreticilerin oluĢturdukları toplama sistemine dâhil
olarak üreticiye ya da üreticinin yetkilendirdiği bir kuruluĢa dönmesini sağlamakla
(a), depozito uygulaması, atık toplama Ģekli ve yerleri hakkında bilgiler ile Ek 4A da
42
yer alan uyarıları tüketicilerin ulaĢabilecekleri yerlerde bulundurmakla (b)
yükümlüdürler.
Geçici Depo özelliklerine haiz Geçici Depolama alanı oluĢturup atık akümülatörleri
bu alanda doksan günden fazla tutmamakla (c), toplanan atık akümülatörleri
kayıtlarını tutarak lisanslı taĢıma firmaları ile lisanslı geri kazanım tesislerine (d)
belgeli olarak göndermekle sorumludurlar.
4.2.2.8 Tüketicilerin yükümlülükleri (Madde 13)
Atık pilleri evsel atıklardan ayrı biriktirerek toplama noktalarına teslim etmekle (a),
akümülatör değiĢikliği yapılması durumunda oluĢan atık akümülatörleri ücretsiz
olarak bakım-onarım yerine bırakarak yenilerinin alınması halinde depozito
ödemekler (b), tüketici olan sanayi kuruluĢlarının tezgâh, tesis, forklift, çekici ve
diğer taĢıt araçları ile güç kaynakları ve trafolarındaki kullanılmıĢ ve ömrünü
tamamlamıĢ atık akümülatörlerini fabrika sahalarında sızdırmaz bir zeminde doksan
günden fazla kalmayacak Ģekilde üreticiye teslim etmekle (c) yükümlüdürler.
4.2.2.9 Geri kazanım tesisleri iĢletmecilerinin yükümlülükleri (Madde 14)
Bakanlıktan çevre lisansı almakla (a); tesisin iĢletme planı (c)ile yıllık çalıĢma
raporunu Valiliğe bildirmekle (e); Gelen atıkların izinli geri kazanım tesislerinden
lisanslı taĢıma araçları ile geldiğini ulusal atık taĢıma formlarından teyit ederek,
atığın cinsinin ulusal atık taĢıma formundakine uygunluk gösterdiğini teyit ederek
tesise almakla (d,e); atık yönetimi ile ilgili kayıtları tutarak üç yıl muhafaza etmekle
(b) yükümlüdür.
Tesisin risk oluĢturan bölümlerinde gerekli tedbirleri alarak personelin altı ayda bir
sağlık kontrollerini yaparak bu bölümleri ilgilisinin dıĢındakilerin giriĢini
engellemekle sorumludur(f). Acil önlem programı hazırlayarak eğitimli personel
bulundurmak ve acil bir durumun vuku bulunması durumunda Valilik ve Bakanlığı
bilgilendirmekle (g) ve tesis iĢletimi ile ilgili Bakanlığın öngöreceği diğer iĢleri
yapmakla (h) sorumludurlar.
4.2.3 Üçüncü bölüm
Atık Pil ve Akümülatörlerin taĢıma ile ilgili hükümlerin düzenlendiği bölümdür.
43
4.2.3.1 Atık pil ve akümülatörlerin taĢınması (Madde 15)
Atık Akümülatör taĢıma iĢlemi Valilikten alınan taĢıma firma ve araç lisansları ile
yapılır. Atık pil taĢıma iĢlemi için lisans alma zorunluluğu olmamakla birlikte atık
pillerin asgari 210 litrelik HDPE fıçılarda kasalı kamyonetlerle yapılması
gerekmektedir. TaĢıma araçlarının rengi kırmızı olmalı, 20 metre uzaklıktan
görülecek Ģekilde Yönetmelik Ek-1‟de verilen amblem bulunmalı ve araç kasasının
her iki yüzünde atık piller için “Atık Pil TaĢıma Aracı” atık akümülatör için “Atık
Akümülatör TaĢıma Aracı” yazılı olmalıdır.
4.2.3.2 Araçlarda taĢıma formu bulundurma zorunluluğu (Madde 16)
Atık Pil ve Akümülatörlerin taĢınması sırasında ulusal atık taĢıma formu
bulundurulması ve kullanılması zorunludur ve kullanımında Tehlikeli Atıkların
Kontrolü Yönetmeliği hükümleri uygulanır.
4.2.3.3 Atık akümülatör taĢıyıcılarının lisans alma zorunluluğu (Madde 17)
Atık akümülatörlerin taĢınabilmesi için ilindeki Valiliğe yönetmelik Ek 5‟teki
esaslara uygun olarak baĢvurarak firma ve araç lisansı alması, aracın uygun
donanıma haiz olması gereklidir. Bu lisans devredilemez, kara taĢımacılığını kapsar,
üç yıl için geçerlidir, süre bitiminde lisans Valiliğe baĢvurarak yenilenir. Uygunsuz
çalıĢmalarda Lisans iptali de Valilikçe yapılır.
Perakende akü satıĢı yapılan yerlerde biriken atık akümülatörlerin en yakın geçici
depoya taĢıyacak aracın lisans alma zorunluluğu yoktur.
4.2.4 Dördüncü bölüm
4.2.4.1 Atık akümülatör geçici depolama alanlarının kurulması (Madde 18)
Geçici depolama alanlarının Valilikten izin almaları gerekmekte olup denetimleri de
Valilikçe yapılmaktadır. Akümler 90 günden fazla geçici depoda bekletilemez.
Bahsedilen geçici depo tanımı, akümülatör geri kazanım, akümülatör satıĢ noktaları
ve bakım-onarım yerleri dıĢındaki, akü üreticileri veya akümülatör üreticilerinin
yetkilendirdiği kiĢi veya kuruluĢların iĢtirakleridir.
44
4.2.4.2 Atık akümülatör geri kazanım ve geçici depolama alanlarının özellikleri
Geçici Depolama Alanlarının özellikleri göz önünde bulundurulduğunda; Atık
akümülatörlerin temasta olduğu yerlerin geçirimsizliğinin sağlanması amacıyla 25
cm betonarme kullanılması ya da asfalt zemin yapılarak duvarın aside dayanıklı
malzeme ile kaplanması gerekmektedir (d). Tesis giriĢ çıkıĢının düzenli (a,c), nakliye
araçlarının giriĢ çıkıĢına uygun (b), yağmura karĢı korumalı (g) olmalıdır. Sızdırmaz
aküler en fazla 5 adet üst üste, sızdıranlar ise polipropilen kaplarda stoklanmalıdır
(e). Alanda oluĢabilecek sızıntılara için kolay ulaĢılabilir bir noktada emici
malzemeler bulundurulmalıdır (i).
4.2.4.3 Atık pil geçici depolama alanlarının özellikleri (Madde 20)
Atık pillerin geçici depolanmasında iç ve dıĢ yüzeyleri korozyona dayanıklı
konteynerler kullanılması, bu konteynerlerin kolay taĢınabilir ve hacmi asgari 4 m3
veya daha fazla olması, sızdırmazlık özelliği taĢıması gereken konteynerlerin kırmızı
renge boyanarak her iki yüzeyine “Atık Pil Geçici Deposu” ibaresi yazılması
zorunludur. Konteynerlerın nakliye kolaylığı olan yerlerde zemini beton ve üstü
kapalı alanlarda bulundurulması gerekli olup, bu alanlarda yangına karĢı her türlü
tedbir alınması zorunludur.
4.3 Atık pil ve akümülatörlerin atık listesindeki kod ve tanımları
05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete‟de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık
Yönetimi Genel Esaslarına ĠliĢkin Yönetmelik gereğince atık pil ve akülerin kodları
aĢağıdaki Ģekilde kullanılacaktır (Çizelge 4.3).
Çizelge 4.3 : Atık pil ve akümülatörlerin kod ve tanımları
ATIK KODU
16 06
16 06 01*
16 06 02*
16 06 03*
16 06 04
16 06 05
16 06 06*
20 01 33*
ATIK TANIMI
Piller ve Aküler
KurĢunlu piller
Nikel kadmiyum piller
Cıva içeren piller
Alkali piller (16 06 03 hariç)
Diğer piller ve akümülatörler
Piller ve akümülatörlerden ayrı toplanmıĢ elektrolitler
16 06 01, 16 06 02 veya 16 06 03‟un altında geçen pil ve
akümülatörler ve bu pilleri içeren sınıflandırılmamıĢ
karıĢık pil ve akümülatörler
20 01 34
20 01 33 dıĢındaki pil ve akümülatörler
45
Atık Pil ve Akümülatörlerin taĢınması esnasında bulundurulması gereken ulusal atık
taĢıma formalarında bu kodlar kullanılmaktadır.
4.4 Avrupa Birliği Direktifi
4.4.1 Direktifin geliĢimi
Konu ile ilgili ilk direktif 1991yılında 91/157/EEC ile yayınlanmıĢ olup 1993 yılında
etiketleme ve iĢaretleme ile ilgili değiĢiklikler almıĢtır. 1998 yılında uygulamaya
yönelik direktiften sonra 2006 yılında çıkan 2006/66/EC ile eski 91/157/EEC
direktifi yürürlükten kaldırılmıĢtır. 2008 yılında ise 2006/66 direktifi üzerinde iki
ayrı değiĢiklik yapılarak direktif bugünkü halini almıĢtır (Çizelge 4.4).
Çizelge 4.4 : Direktif GeliĢimi
YIL
1991
1993
1998
2006
2008
2008
DĠREKTĠF
91/157/EEC AB DĠREKTĠFĠ (Pil ve Akümülatörlere Yönelik)
93/86/EEC AB DĠREKTĠFĠ (Pil ve Akümülatörlerin etiketlenmesi ve
iĢaretlemesine yönelik)
98/101/EC (91/157/EEC direktifinin uygulanmasına yönelik)
2006/66/EC (91/157/EEC Direktifini yürürlükten kaldıran direktif)
2008/12/EC (değiĢiklik)
2008/103/EC (değiĢiklik)
4.4.2 2006/66/EC (Yeni direktif) direktifinin amacı
Pillerin ve akümülatörlerin ve atık pillerin ve akümülatörlerin çevreye negatif
etkisini en aza indirerek, çevrenin kalitesinin korunmasına, gözetilmesine ve
geliĢtirilmesine katkıda bulunmak; ağır metal içeriğine iliĢkin yasaklamalara ve
sınırlamalara uyulmasını sağlamak; piller ve akümülatörlerin etiketlenmesine iliĢkin
gerekleri
sağlamak;
eski
direktifin
tam
olarak
gerçekleĢtiremediklerini
gerçekleĢtirmektir.
4.4.3 Yeni direktifin kapsamı
ġekli, hacmi, ağırlığı, malzeme bileĢimi veya kullanım alanı dikkate alınmaksızın,
her türlü pil ve akümülatör bu direktif kapsamındadır. Bunların sınıflandırmaları
aĢağıdaki gibidir.
46
4.4.3.1 TaĢınabilir piller
ġarj edilmeyen piller; çinko karbon, alkali mangan, düğme piller, lityum oksit pillertaĢınabilir pillerin %72‟sini temsil eder.ġarj edilebilir piller; Ni-Cd, Ni-Mh, Li-Ġ –
taĢınabilir pillerin %28‟ini temsil eder.
4.4.3.2 Endüstriyel bataryalar
KurĢun asit bataryaları %96, Ni-Cd bataryaları %2 oranında içerir.
4.4.3.3 Otomotiv bataryaları
ÇeĢitli tip araçların çalıĢtırma, ateĢleme ve aydınlatma fonksiyonlarını yerine getiren
kurĢun asit akümülatörler (AB Direktifi, 2006).
4.4.4 2006/66/EC Direktifi, 91/157/EEC Direktifi ve APAK Yönetmeliği
KarĢılaĢtırması
4.4.4.1 Toplama hedefi
Yeni direktifte toplama hedefleri mevcuttur. Direktife göre taĢınabilir pil ve
akümülatörler için 2012 yılına kadar %25, 2016 yılına kadar %40 toplama hedefi
tutturulmak zorundadır. Eski direktife bakıldığında herhangi bir toplam hedefi
konulmamıĢtır. APAK Yönetmeliğinde ise kota ve depozito kapsamında toplama
hedefleri bulunmaktadır.
4.4.4.2 Geri kazanım hedefi
Son direktifte, geri kazanım hedefleri mevcuttur. Yeni direktifte iyileĢtirme ve geri
dönüĢtürme Ģeklinde iki kavram yer almaktadır. ĠyileĢtirme tüm akıĢkanların ve
asitlerin ortadan kaldırılmasını kapsamaktadır. Zorunlu geri dönüĢtürme oranları;
kurĢun asit akülerde %65, nikel kadmiyum pil ve akülerde %75 ve diğer pil ve
akülerde %50 olarak belirtilmiĢtir. Eski direktifte herhangi bir geri dönüĢtürme
hedefi konulmamıĢtır. APAK Yönetmeliğinde ise geri kazanım esas alınmış fakat
herhangi bir oran verilmemiştir.
Piyasaya sürülen pil ve akülerin yaklaĢık %45‟i yakma yada nihai depolamaya
gitmekteyken, yeni direktif ile yüksek miktarda geri kazanım öngörülmekte ve
zorunlu hale getirilmektedir.
47
Eski direktif sadece cıva, kadmiyum ve kurĢun içeren pillere iliĢkin yasaklama ve
kısıtlama getirirken, yeni direktif, pillerde kullanılan çinko, bakır, manganez, lityum
ve nikel gibi metallerin de çevresel zararlarını göz önünde bulundurarak bu tür
metalleri içeren piller için de geri kazanımı zorunlu hale getirmektedir. Pillerin
içerisinde bu metallerin dıĢında kobalt ve gümüĢ gibi değerli metallerde yer
almaktadır.
4.4.4.3 Etiketleme
Yeni direktifte pil ve akülerin etiketlenmesinde kapasitenin de ilave edilmesi
yönünde hüküm eklenmiĢtir. Eski direktif ve APAK Yönetmeliğinde kapasiteye
yönelik herhangi bir hüküm bulunmamaktadır.
Yeni Direktifte Etiketleme aĢağıdaki gibidir;
-Bütün pil ve akümülatörlerde çöp kutusu sembolü bulunacaktır.
-Kimyasal içeriğini belirtir sembol (%0,0005‟den fazla %2‟den az cıva içeren düğme
piller için Hg, %0,002 kadmiyum içeren ve özel amaçlı cihazlarda kullanılan piller
ve aküler için Cd ve %0,004‟den fazla kurĢun içeren pil ve akülerde Pb), ağır metal
içeriğini gösteren söz konusu semboller çöp kutusu sembolüne uygun olarak
yazılmalı ve bu sembolün boyutu asgari dörtte birlik bir alanı kaplamalıdır.
-26 Mart 2009 tarihine kadar taĢınabilir pil ve otomotiv akülerinin üzerinde kapasite
ibaresinin bulundurulmasına yönelik kuralların belirlenmesi ve Eylül 2009 tarihine
kadar bu etiketlemenin yapılabilmesinin teminat altına alınmalıdır.
-Çöp kutusu sembolü; batarya, akümülatör veya pil takımının geniĢ kısmının asgari
% 3‟lük bir kısmını kaplamalı ve azami 5 x 5 cm ölçüsünde olmalıdır. Silindir
pillerdeyse, söz konusu sembol batarya veya akümülatörün yüzey alanının asgari %
1,5‟lik kısmını kaplamalı ve azami 5 x 5 cm ölçüsünde olmalıdır.
-Söz konusu sembol 0,5 x 0,5 cm ölçüsünden daha küçük ölçülerdeki batarya,
akümülatör veya pil takımlarında iĢaretlenmez, fakat asgari 1 x 1 cm ölçüsünde bir
sembol ambalaj üzerine basılmalıdır.
4.4.4.4 Çevre perofamansı
Yeni direktif arttırılmıĢ çevre performansını öngörmektedir. (daha az miktarlarda
tehlikeli madde içeren, özellikle cıva, kadmiyum ve kurĢunu ikame etmek üzere daha
48
az kirletici maddeler içeren batarya ve akümülatörlerin üretilmesi ve piyasaya arz
edilmesi esastır.)
4.4.4.5 Kapsam
Eski direktif piyasaya sürülen pillerin yalnızca %7‟sini ve taĢınabilir pilleri
kapsamaktayken, yeni direktif tüm pil ve aküleri kapsamaktadır.
4.4.4.6 Cıva yasağı
Yeni direktifte, cıva yasaktır ( Ağırlıkça %0,0005‟den fazla cıva içeren tüm pil ve
akümülatörlerin üretimi ve ithalatı yasaktır. Yalnızca düğme tipi piller için bu sınır
%2‟dir. Yani %2‟den fazla cıva içeren düğme tipi pillerin de üretimi ve ithalatı
yasaktır) Eski direktif ve APAK Yönetmeliği ile aynıdır.
4.4.4.7 Kadmiyum yasağı
Yeni direktifte kadmiyum yasaktır ( Ağırlıkça %0,002‟den fazla kadmiyum içeren
taĢınabilir pil ve akümülatörlerin üretimi ve ithalatı yasaktır. Bu yasak, yedek
ıĢıklanmayı içeren acil durum ve alarm sistemleri, tıbbi ekipmanlar ve telsiz güç
aletlerinde kullanılan pil ve akümülatörler için uygulanmayacaktır. Fakat buna iliĢkin
üye devletler Eylül 2010 tarihine kadar Komisyona bilgi vermek zorundadır) Eski
direktif ve APAK Yönetmeliğinde oran %0,025’tir.
4.4.4.8 Endüstriyel ve otomotiv aküleri
Endüstriyel ve otomotiv akümülatörlerin yakılması ya da nihai depolanması
kesinlikle yasaktır.
4.4.4.9 Sorumluluk
Atık pil ve akümülatörlerin toplanması, taĢınması, geri dönüĢümü, geri kazanımı ve
bertarafı sorumluluğu üreticidedir. Eski direktif ve APAK Yönetmeliğinde sorumluluk
yine üreticidedir.
4.4.5 2006/66/EC Direktifi 2006 – 2017 uygulama projeksiyonu
06 Eylül 2006 tarihli AB direktifi 26 Eylül 2006 günü AB Resmi Gazetesinde
yayınlanarak yürürlüğe girmiĢtir. 2006/66/EC sayılı bu yeni direktif, 91/157/EEC
sayılı eski direktifi 26 Eylül 2008 tarihinden sonra tamamen yürürlükten kaldırmıĢtır.
49
Türkiye henüz bir AB ülkesi olmamakla beraber, yeni direktifin içeriğini
benimseyerek, önümüzdeki yıllar içersindeki geliĢmeleri yakından takip etmek
isteyeceği muhakkaktır. Bu nedenle direktifin 2006 – 2017 yılları için uygulama
projeksiyonu Çizelge 4.5‟te özetlenmiĢtir (EPBA, 2006).
Çizelge 4.5 : Avrupa birliği direktifi 2006 – 2017 projeksiyonu
YIL KONU
Yeni direktifin AB Resmi Gazetesinde yayınlanarak yürürlüğe
2006 girmesi.
Toplama hedefleri için yıllık satıĢların hesaplama esaslarının ortak
2007 bir metotla belirlenmesi.
2008 Cezai müeyyideler hakkında üye ülkelerin görüĢlerini bildirmesi.
Üyelerin kendi ülkelerinde direktifle ilgili uyum yasalarını
çıkarmaları.
91/157/EC sayılı eski direktifin yürürlükten kalkıĢı.
Piller üzerine kapasite değerlerinin yazılması ve harmonize sistemle
2009 kapasitelerin tayini hususunda ortak bir metot tespiti.
Piller üzerinde kapasitelerinin belirtilmesi (6 aylık bir uyum süresi)
Satıcılar veya onların namına çalıĢan üçüncü tarafların
sınıflandırma, geri kazanıma hazırlık veya bertarafa hazırlık
iĢlemleri ve geri kazanım planlarını bildirilmeleri.
Tanımlanan bütün atık pillerin geri kazanılması.
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
Geri kazanım oranlarının hesaplanması için ortak kuralların
belirlenmesi.
Kordonsuz güç aletlerinde Ni-Cd pillerinin kullanılmasının gözden
geçirilmesi.
Geri kazanım hedeflerine ulaĢılması.
Birinci toplama hedefine ulaĢılması (satıĢların % 25‟i).
Üye ülkelerin direktifin ilk 6 yıllık uygulamalarıyla ilgili raporlarını
Komisyona bildirmeleri.
Komisyonun uygulama, çevre ve iç pazarlar üzerindeki etkileri
hakkındaki raporu (26.06.2013 tarihinden sonra 9 ay içersinde).
------Ġkinci toplama hedeflerine ulaĢılması (satıĢların %45‟i).
Komisyonun uygulama, çevre ve pazarlar üzerindeki etkileri
hakkındaki ikinci raporu. Bu raporda yasaklamalar, toplama ve geri
2017 kazanım hedefleri de değerlendirilecektir.
50
PERĠYODU
26.09.2006
26.09.2007
26.09.2008
26.09.2008
26.09.2008
26.03.2009
26.09.2009
26.09.2009
26.09.2009
26.03.2010
26.09.2010
26.09.2011
26.09.2012
26.06.2013
------26.09.2016
11 sene
4.5 DıĢ ticaret müsteĢarlığı tebliği
DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı tarafından her yıl, Pil ve Akümülatörlerin Ġthalat
Denetimlerine Dair Tebliğ
yayınlanmaktadır. Son olarak 2010/15 tebliği
yayınlanmıĢtır.
Tebliğin Amaç ve Kapsamı;
Ġthal edilecek pil ve akümülatörlerin, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından
yayımlanan Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü (APAK) Yönetmeliğine uygun ve
güvenli olması zorunludur. Tebliğin ekinde İthalat Denetimine Tabi Ürünler
Listesinde Yönetmelik kapsamına giren ürünlerden sayılanlar, Serbest DolaĢıma
GiriĢ Rejimine tabi tutulmak istenmesi halinde ithalat aĢamasında ürün güvenliği
denetimine tabi tutulur.
Denetim iĢlemi;
Ticaret MüsteĢarlığı Bölge Müdürlüklerine bağlı DıĢ Ticarette Standardizasyon
Denetmenleri Grup BaĢkanlıklarınca yapılır. Pil ve akümülatörlerin ithalatı esnasında
bulundurulması zorunludur. Belgenin geçerlilik süresi bir sonraki yılın ocak ayı
sonuna kadardır.
Ġthal edilmek istenen ürünün, APAK Yönetmeliğinde belirlenen zararlı maddelere
iliĢkin oran ve miktarlar dâhilinde olduğunu gösteren akredite bir laboratuardan
alınmıĢ test raporlarının aslı veya test raporlarının testi yapan laboratuar tarafından
onaylanmıĢ kopyaları baĢvuru evrakları içerisinde bulunmalıdır (DTM Tebliği,
2010).
51
5. YETKĠLENDĠRĠLMĠġ KURULUġLAR
01.01.2005 tarihinde yürürlüğe girmiĢ olan APAK Yönetmeliği, “Üretici
Sorumluluğu İlkesi” esas alınarak hazırlanmıĢ olup, pil ve akü üreticileri, ithalatçıları
ve kendi markalarıyla pil ve akü piyasaya süren firmalar pil ve akümülatör atıklarının
çevreyle uyumlu olarak yönetimi için gerekli maliyetleri karĢılamakla yükümlü
kılınmıĢtır.
Akümülatör atıklarının toplanmasında tüketici katkısının en yüksek düzeyde
sağlanması için yönetmelikle akümülatörler için depozito uygulamasına geçilmiĢtir.
Depozito oranları akümülatörlerin elektriksel güçlerine bağlı olarak Bakanlıkça her
yıl belirlenmektedir.
Atık pillerin çevreyle uyumlu toplanması ve bertarafını sağlamak amacıyla ise pil
üreticilerine kota zorunluluğu getirilmiĢtir.
Kota ve depozito yükümlülüğü kapsamında pil ve akümülatör üreticilerine
yönetmelikte belirlenen oranlarda atık pil ve atık akü toplama yükümlülüğü
getirilmiĢtir. Bu çerçevede ülkemizde, akü konusunda iki ayrı ortak toplama sistemi
(AKÜDER VE TÜMAKÜDER), pil konusunda ise bir toplama sistemi (TAP)
kurulmuĢtur.
5.1 AKÜDER – Akümülatör ve Geri Kazanım Sanayicileri Derneği
KurĢun Asit Startör Akü üreticileri, Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü
Yönetmeliğinin 29 uncu maddesinde belirtilen hedeflere ulaĢılabilmek amacıyla
“AKÜDER” Akümülatör ve Geri Kazanım Sanayicileri Derneği” altında birleĢmiĢtir.
Söz konusu yönetmeliğin 10 uncu maddenin (c) bendinde ifade edilen yükümlülükler
çerçevesinde 11.01.2005 tarihinde yetkilendirilen AKÜDER ile Bakanlığımız
52
arasında 17.08.2005 tarihinde bir protokol imzalanmıĢtır. 2005 yılında 7 üye ile
baĢlayan AKÜDER‟in Mayıs 2010 itibari ile 142 akümülatör üretici ve ithalatçı
üyesi, 8 geri kazanım tesisi üyesi bulunmaktadır (SEZER,2010). Derneğin merkezi
Ġstanbul‟dadır. AKÜDER Türkiye piyasasının yaklaĢık %80‟ini temsil etmektedir.
Türkiye genelindeki 400‟e yakın toplama noktası ile atık akümülatörler taĢınarak geri
kazanıma gönderilmektedir [5].
AKÜDER tarafından tüm Türkiye‟de toplanan atık akümülatörler Bakanlığımızdan
lisanslı 15 adet geri kazanım tesisinde geri kazanılmaktadır. Hem AKÜDER hem de
TÜMAKÜDER tarafından toplama faaliyetleri için kullanılan lisanslı araç sayısı
119‟dur. AKÜDER tarafından 2007 yılında toplanan 37.510 ton atık akümülatörden
22.506 ton kurĢun, 2008 yılında toplanan 31.031 ton atık akümülatörden 25.247 ton
kurĢun, 2009 yılında toplanan 47.449 ton atık akümülatörden ise 28.469 ton kurĢun
elde edilmiĢtir (Aküder,2009).
5.2 TÜMAKÜDER- Tüm Akü Ġthalatçıları ve Üreticileri Derneği
Traksiyoner, Stasyoner ve Diğer Kuru Tip Akü ithalatçıları, Atık Pil ve
Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliğinin 29 uncu maddesinde belirtilen hedeflere
ulaĢılabilmek amacıyla “TÜMAKÜDER” Tüm Akü Ġthalatçıları ve Üreticileri
Derneği altında toplanmıĢtır. Söz konusu yönetmeliğin 10 uncu maddenin (c)
bendinde
ifade
edilen
yükümlülükler
çerçevesinde
10.05.2005
tarihinde
yetkilendirilen TÜMAKÜDER ile Bakanlığımız arasında 18.12.2005 tarihinde bir
protokol imzalanmıĢtır. 2005 yılında 20 üye ile baĢlayan TÜMAKÜDER‟in bugün
105 akümülatör üretici ve ithalatçı üyesi bulunmaktadır. Derneğin merkezi
Ġstanbul‟dadır. TÜMAKÜDER Türkiye piyasasının yaklaĢık %20‟sini temsil
etmektedir.
TÜMAKÜDER‟e kayıtlı firmaların bayi ağları bulunmadığından atık akümülatörler,
Valiliklerden yönetmelik gereğince geçici depolama izni almıĢ (hurdacı olarak tabir
edilen) firmalar tarafından yapılmaktadır. TÜMAKÜDER Temmuz 2008 Temmuz
itibariyle 41 izinli geçici depo ile faaliyetini sürdürmektedir. TÜMAKÜDER
tarafından toplanan atık akümülatörler Bakanlığımızdan lisanslı 15 adet geri kazanım
53
tesisinde geri kazanılmaktadır. Hem AKÜDER hem de TÜMAKÜDER tarafından
toplama faaliyetleri için kullanılan lisanslı araç sayısı 119‟dur. TÜMAKÜDER
tarafından 2007 yılında toplanan 4.752 ton atık akümülatörden 2.851 ton kurĢun,
2008 yılında toplanan 3.444 ton atık akümülatörden 2.066 ton kurĢun, 2009 yılında
toplanan 3.697 ton atık akümülatörden 2.218 ton kurĢun elde edilmiĢtir.
5.3 TAP TaĢınabilir Pil Üretici ve Ġthalatçıları Derneği
Ülkemizde pil üretimi yapılmamaktadır, piyasaya sürülen tüm piller ithal olarak
ülkemize getirilmektedir. Bu pil ithalatçıları, atık pillerinin çevreyle uyumlu olarak
ayrı toplanması, taĢınması, geri kazanımı ve bertarafını sağlamak amacıyla bir araya
gelerek kar amacı gütmeyen kuruluĢlar kurmuĢlardır.
Ülkemizde pil toplama konusunda ortak bir sistem oluĢturmak üzere pil ithalatçıları
tarafından, TaĢınabilir Pil Üretici ve Ġthalatçıları Derneği – TAP 28.09.2004 tarihinde
Tüzük Kararı ile kurulmuĢtur. Derneğin merkezi Ġstanbul‟dadır.
TAP, atık pil toplama hedeflerine ulaĢılabilmesi amacıyla yönetmelikte belirlenen
yükümlülükler çerçevesinde 06.01.2005 tarihinde Bakanlığımızca yetkilendirilmiĢ ve
bu kapsamda 11.10.2005 tarihinde Bakanlığımız ile bir iĢbirliği protokolü
imzalanmıĢtır. TAP, Avrupa TaĢınabilir Pil Derneği (The European Portable Battery
Association-EPBA) üyesidir.
54
6. ATIK PĠL VE AKÜMÜLATÖR YÖNETĠMĠ DÜNYA UYGULAMALARI
6.1 Atık Pil Dünya Uygulamaları
6.1.1 Japonya
Japonya‟da 2001 yılı itibarıyla pillerin geri kazanımı hakkında yapılan Ar-Ge
çalıĢmaları, ekonomik ve çevresel değerlendirmeler ile sürdürülmektedir. Pillerin
toplanması yerel yönetimlerin iradesine verilmiĢ olup, toplama faaliyetlerinin
tanıtımı ve koordinasyonu Japon Pil Derneği tarafından yürütülmektedir. Çöplerle
beraber toplanmıĢ olan piller genellikle toprağa gömülmektedir. Ancak bazı
Belediyeler pilleri ayrı toplayarak Nomura Kosan firmasının Itomuka‟da bulunan
geri kazanım tesislerine göndermektedir.
Düğme tipi piller 1984‟de, nikel-kadmiyum piller 1985‟de toplanmaya baĢlamıĢ,
ardından nikel-metal hidrür, lityum iyon ve küçük boy kurĢun asit pillerin toplanması
takip etmiĢtir. 2000 yılında nikel kadmiyum pil toplama oranı %40‟ın üzerinde
gerçekleĢmiĢtir. Cıvanın çevreye olan zararlı etkisini azaltmayı amaçlayan Japon Pil
Derneği, 1991‟de mangan pillerde, 1992‟de alkali pillerde cıva kullanımını
yasaklanmasını sağlamıĢtır [6].
Japonya‟da 2001 yılında yürürlüğe giren pil geri kazanım yönetmeliği ile Ni-Cd, NiMH, Li-ion, kurĢun asit pillerin toplanması ve geri kazanımı teĢvik edilmektedir.
Üretici ve ithalatçıların pil üzerine geri kazanılabilir logosu ve pilin türünü yazması
zorunludur. Toplanan pillerde en az geri kazanım oranı pil türlerine göre Ģöyledir:
Ni-Cd: %60, ġarj edilebilir Li: %30, Ni-MH: %55, kurĢun asit: %50. Pilli cihaz
üreticileri de aynı yükümlülüklere tabidir. Pil üreticileri, belediyelerin topladığı
pilleri ücret talep etmeden kabul etmekle yükümlüdür. Pil üreticileri derneğinin
üyelik ücreti, firmanın kg olarak pil satıĢıyla orantılı olarak belirlenmektedir (Pistoia,
vd. ,2001).
6.1.2 ABD ve Kanada
ABD‟de 1991 yılında Ni-Cd pil üreticilerinin baĢvurusu üzerine çevre koruma
dairesi (EPA) pil toplama konusunda yasal altyapıyı oluĢturmaya baĢlamıĢtır. Ġlk
55
zamanlarda Ni-Cd piller diğer tehlikeli atıklarla birlikte bertaraf edilmiĢtir. Ülke
genelinde Ni-Cd pil toplanması yönetmeliği ise 1996 yılında tamamlanarak
yürürlüğe girmiĢtir.
1994‟de Ģarjlı pil ve Ģarjlı cihaz üreticileri tarafından “ġarjlı Pil Geri DönüĢüm
Kurumu (Rechargeable Battery Recycling Corporation (RBRC))” adı altında kâr
amacı gütmeyen bir kurum kurulmuĢtur. Kanada‟da da Ģubesi olan kurum, toplama,
geri
dönüĢüm
tesisine
nakliyat
ve
geri
dönüĢüm
maliyetlerini
kısmen
karĢılamaktadır. Toplanan piller (2001 itibarıyla), Kuzey Amerika‟daki tek pil
dönüĢüm
tesisi
olan
Pennsylvania
eyaletinde
bulunan
INMETCO‟ya
götürülmektedir. Burada ayrıĢtırılan nikel ve çelik, paslanmaz çelik üretiminde,
%99.95 saflıkta elde edilen kadmiyum ise yeni Ģarjlı pil üretiminde kullanılmaktadır.
Pillerin ve pilli cihazların üzerinde “pil geri dönüĢüme verilmeli veya uygun Ģekilde
bertaraf edilmelidir” uyarısı yazılması zorunludur. ABD‟de (2001 itibarıyla) çoğu
perakendecilerde olmak üzere 32 binin üzerinde pil toplama noktası bulunmaktadır.
Kanada‟da ise 4500 toplama noktası vardır. Her iki ülkede 2001 yılında yaklaĢık 1.9
milyon kg Ni-Cd pil toplanmıĢtır (Pistoia,vd.,2001).
6.1.3 Brezilya
Brezilya‟da 2000 yılında yürürlüğe giren yönetmeliğe göre belli sınırın üzerinde
kurĢun, kadmiyum ve cıva içeren piller ayrı toplanmalı ve imalatçılar tarafından geri
kazanım veya usulüne uygun olarak bertaraf iĢlemi yapılmalıdır. Ancak Zn-C, alkali,
NiMH, lityum ve sınır değer altında kurĢun, kadmiyum ve cıva içeren piller, evsel
atıklarla birlikte toprağa gömülebilmektedir. Ni-Cd piller %17 kadmiyum içerdiği
için bu yönetmeliğe göre ayrı toplanmak zorundadır. Bu yasağa uymamanın cezası 1
ila 4 yıl hapis olup fiilen uygulanmamaktadır. Güney Amerika‟nın diğer ülkelerinde
pil toplama ile ilgili yasal bir zorunluluk yoktur. Rio Grande Eyaleti, Federal
Yönetmelikten daha fazla kısıtlamalar getirerek, ağır metal içeren hiçbir atığın evsel
atıklarla birlikte toprağa gömülmesine izin vermemektedir.
Brezilya‟da yılda toplam 1 milyar, kiĢi baĢına 6 adet pil tüketilmektedir. Bunların
%25-30‟u alkali pillerdir. Pil üreticilerinin pil toplama için çeĢitli uygulamaları
mevcuttur. Örneğin Nokia firması her dükkânda tüketiciden gelen pilleri toplayarak
ülke dıĢında geri dönüĢüm tesislerine göndermektedir. Motorola da benzer Ģekilde
dükkânlardan topladığı pilleri Fransa‟da SNAM tesisine göndermektedir. Brezilya‟da
56
genel nüfusun ve ticari iĢletmelerde çalıĢanların çoğunun geri dönüĢümden haberdar
olmamasının, pil toplama konusunda büyük bir sorun olduğu bildirilmiĢtir
(Bernardes,vd.,2003).
6.1.4 Ġran
Ġran 70 milyon nüfuslu, geliĢmekte olan bir ülkedir. Ġran‟da son yıllarda cep telefonu,
dizüstü bilgisayar, kamera ve benzer elektronik ürünlerin yaygın olarak kullanılmaya
baĢlaması ile pil kullanımında büyük artıĢ görülmüĢtür. 1995 yılında 117 ton olan pil
ithalatı, 2004 yılında 34 kat artıĢla 3.969 tona çıkmıĢtır. Ġran‟da pilleri ayrı toplama
ve geri kazanma yönünde bir uygulama olmadığı için, tüm piller evsel atıklarla
beraber toprağa gömülmektedir. Son 10 yılda yaklaĢık 9.000 ton pilin bu Ģekilde
bertaraf edildiği tahmin edilmektedir. Atık pillerin çevreye zararları konusunda
halkın büyük çoğunluğunun ve resmi makamların bilgisiz olması büyük bir sorun
olarak görülmektedir (Daryabeigi vd.,2008).
6.1.5 Endonezya
200 milyonun üzerinde nüfusuyla dünyanın en kalabalık ülkeleri arasında yer alan
Endonezya, hızlı sanayileĢmenin getirdiği çevresel sorunlarla mücadele etmektedir.
Ülkede büyük Ģehirler baĢta olmak üzere atık yönetimi konusunda sorunlar vardır.
Örnek olarak Jakarta‟da oluĢan günde 26.000 m3 atığın çoğu hiç iĢlenmeden açıkta
depolanmaktadır. Endonezya ve bölgedeki Pasifik Ada ülkelerinde pil ve diğer
atıkların denize dökülmesi de yaygın olup çevre bakımından büyük sorun
oluĢturmaktadır. Dünyanın önemli pil üreticilerinden olan Japon Panasonic
firmasının Endonezya‟da iki adet pil fabrikası vardır. Bunlar alkali, Zn-C, düğme tipi
ve Ni-Cd pil üretmektedir (Viriyadhika,2007).
6.2 Atık Pil Avrupa Uygulamaları
Avrupa‟da var olan kaynakların kullanımını azaltmak için geri kazanım
uygulamalarında ki çalıĢmaların ve bu çalıĢmaların sürdürebilirliğini sağlamak üzere
bazı yönetmelikler çıkarılmıĢ olup, atık pillerin geri kazanımı konusunda bazı
yönetmelikler çıkarılmıĢtır. Çıkarılan yönetmeliklerde atık pillerin toplanması,
sınıflandırılması ve geri dönüĢüm hedefleri vurgulanmaktadır (Bernades,vd., 2007).
Yeni düzenlenmiĢ olan 2006/66/EC Direktifinde Avrupa Birliği üyesi devletlerin atık
pil toplama yasalarını bu direktife uyarlamaları iĢlemini en geç 26/09/2008 tarihine
57
kadar tamamlamaları gerektiği bildirilmiĢtir. 2009‟un sonuna gelinmesine rağmen 27
üye devletten ancak 19‟u bu çalıĢmayı tamamlayabilmiĢtir. Bu gecikmenin temel
nedenleri; ülkelerin bu çalıĢmaya gereken özveriyi göstermemeleri, hukuki sorunlar
ve toplama planlarında ki tartıĢmalardır. Ayrıca pillerin toplanmasında her üyenin
sanayileĢme düzeyleri, nüfus yoğunlukları, kültürel faklılıklar ve bazı Avrupa
ülkelerinin gereken ekonomiye ve satın alma gücüne sahip olmamaları gibi farklı
sosyal ve ekonomik yapıya sahip olmaları nedeni ile farklı sonuçlar elde edilmiĢtir.
Direktifte belirtilen 2012 yılı için istenen %25‟lik hedefe Belçika, Almanya,
Hollanda ve Avusturya gibi ülkeler ulaĢmıĢ olmasına rağmen bazı devletlerin bu
değere ulaĢmaları mümkün gözükmemektedir. Ayrıca direktifte 2016 yılı için istenen
%40‟lik hedefe ulaĢılması için AB üyelerinin büyük bir gayret göstermeleri
gerekmektedir (AB Direktifi, 2006).
Avrupa‟da yaklaĢık olarak yılda 5 milyar adet yani 160.000 ton pil satılmaktadır.
Bunun %90‟ınını Ģarj edilemeyen piller oluĢturmaktadır. Kablosuz elektronikelektrik cihazların çoğalmasıyla pil kullanımı gün geçtikçe artmaktadır. Bu yüzden
atık piller konusu son yıllarda çok önemli çevresel ve ekonomik sorunlardan biri
olmuĢtur. Birçok pil ağır ve tehlikeli metaller içermektedir. Ağır metallerin bazıları,
kadmiyum, kurĢun, cıva, bakır, çinko, nikel, lityum ve mangandır. Bu sayılan
metallerin de arasında bulunan cıva, kurĢun ve kadmiyum çevreye vermiĢ oldukları
zarardan dolayı tehlikeli madde sınıfına girmektedir.
Kentsel atıkların %1‟ini Ni-Cd pillerinin oluĢturmasına rağmen, BirleĢmiĢ Milletler
Çevreyi Koruma TeĢkilatının hesaplamıĢ olduğu verilere göre kentsel atıklarda
kadmiyumun %75‟i Ni-Cd pillerden kaynaklanmaktadır (Bernades,vd., 2007).
6.2.1 Hollanda
1995 yılında yürürlüğe giren pil yönetimi hakkındaki kanununda, Hollanda‟daki pil
üreticileri ve satıcılarının pil toplama ve geri kazanma yükümlülükleri vardır. Pil
üretici ve satıcı firmalar pilleri toplama, sınıflandırma ve geri kazanımı faaliyetlerini
bir arada sürmek amacı ile birleĢerek bağımsız bir forum olan STIBAT‟ı
kurmuĢlardır.
STIBAT‟ın uygulamıĢ olduğu yönetmelik 1 Ocak 2008‟de sona ermesine rağmen,
devletin yapmıĢ olduğu yoğun baskıdan dolayı 26 Eylül 2008‟da yürürlüğe giren
yeni Avrupa Yönetmeliğine göre uyarlamıĢ olduğu yeni yönetmelikle çalıĢmalarına
58
devam etmektedir. 2008 yılının sonlarında STIBAT‟a üye olan katılımcıların sayısı
863 olmuĢtur. Katılımcılar Stibat ile, yönetim planına uyarak üzerlerine düĢenleri
yapmak üzere bir protokol imzalarlar ve ülke pazarına sürdükleri ilk ürün ile stibat‟a
bir ödeme yaparlar. Ayrıca pazara sürdükleri ürünlerin miktarları nispetinde yönetim
katkı bedeli (harcı) vermektedirler (STIBAT, 2008). STIBAT katılımcılarına daha iyi
bir hizmet sunabilmek için bir yazılım geliĢtirmiĢtir. STIBAT tarafından kurulan
OAS isimli yazılım altında muhasebe iĢlemlerini yapılmakta olup yönetim katkı
bedeli (harcı) sistemce belirlenmektedir.
STIBAT verilerinde satılan piller ancak Ģarj edilebilen ve edilemeyen olarak
sınıflandırılmaktadır. 2008 yılı sonrasında Belçika‟da yine aynı konuda çalıĢan eĢ
kuruluĢ ile yapılan çalıĢmalarda bu pillerin evsaflarına göre sınıflandırılabilmesi
konusunda çalıĢmalar yürütülmektedir. Hollanda‟da yıllar içerisinde satılmıĢ olan
pillere ait miktarlarda Çizelge 6.1‟deki gibidir.
Pil SatıĢ Miktarlarının yıllara göre değiĢiminin kg bazlı grafiği de ġekil 6.1‟deki
gibidir. Pil satıĢ adetleri kg bazına kıyasla daha hızlı bir artıĢ göstermiĢtir. Buradan,
piyasaya sürülen pillerin ebatlarının, ağırlıklarının yıllar içerisinde düĢtüğü
görülmektedir.
Çizelge 6.1 : Holanda‟da yıllara göre adetle pil satıĢ miktarları (adet).
Yıl
ġarj edilemeyen piller
ġarj edilebilir piller
Toplam
2000
189.161.174
19.772.533
208.933.707
2001
204.414.940
18.824.653
223.239.593
2002
203.620.690
20.138.379
223.759.069
2003
244.492.300
27.939.637
272.431.937
2004
280.485.407
36.375.310
316.860.717
2005
309.222.850
38.903.056
348.125.906
2006
315.188.390
37.735.968
352.924.358
2007
317.533.903
42.428.855
359.982.758
2008
329.432.287
41.949.499
371.381.786*
*Bu değer 31.05.2009 tarihine kadarki verileri de içine almaktadır (STIBAT, 2008).
59
ġekil 6.1: Hollanda‟da yıllara göre ağırlıkça pil satıĢ miktarları (ton).
2008 yılında ülke çapında toplam 22.178 adet toplama noktası rakamına ulaĢılmıĢtır.
AlıĢveriĢ merkezleri pil kullanıcılarının rahat ulaĢabildikleri ve devamlı kullandıkları
mekânlar olduğu için STIBAT bu yerlerin pil toplama noktası olarak kullanımının
artırılması gerektiğini vurgulamakta olup, yapmıĢ olduğu yeni plan ile yaygın
toplama noktası olarak alıĢveriĢ merkezleri kullanılmaktadır. 2008 yılındaki alıĢveriĢ
merkezlerindeki toplama noktalarının sayısı 16.650 olup, pil toplama noktalarının
%75‟ini teĢkil etmektedir (Çizelge 6.2). 26 Eylül 2008‟de baĢlanmıĢ olan uygulama
ile pil satıĢ noktalarının atık pil alma zorunluluğu olması bu rakamlara ulaĢılmasında
diğer bir etkendir.
Çizelge 6.2 : Hollanda‟da AVM pil toplama noktalarının değiĢimi.
Yıllar
AlıĢveriĢ merkezleri
toplama noktaları
Toplama Miktarları
(ton)
2003
2004
2005
2006
2007
2008
6.010
6.500
6.557
10.318
11.756
16.650
331
443
633
712
838
937
(STIBAT, 2008)
Okullardaki toplama noktası sayıları ve buna karĢılık toplanan atık pil miktarlarına
bakıldığında, nokta adedi arttığı halde son üç yılda toplanan atık pil miktarının
düĢtüğü görülmektedir (Çizelge 6.3).
60
Çizelge 6.3 : Hollanda‟da okullarda pil toplama noktaları ve miktarlarının değiĢimi.
Yıllar
Okullardaki
toplama noktaları
Toplama Miktarları
(ton)
2003
2004
2005
2006
2007
2008
3.829
4.210
4.302
4.468
4.704
4.848
350
364
326
296
227
224
(STIBAT, 2008)
Stibat bu düĢüĢü, önceliğin alıĢveriĢ merkezlerine verilerek okul aktivitelerinin biraz
daha geri planda bırakılmasına bağlamaktadır. Stibatın okullardaki önceliği,
çocukların küçük yaĢlarda bilinç düzeyini arttırıcı faaliyetlerde bulunarak ilerisi için
yatırım yapmaktır. Bu amaçla, öğretici oyunların ve bilgilerin bulunduğu, çocuklara
yönelik bir web sitesi de oluĢturulmuĢtur. Çocukların ilgisini çekecek Ģekilde renkli
ve göze hitap eden yap-boz oyunları bulunmaktadır.
Toplama noktalarının artmasıyla STIBAT‟ın pil toplama yöntemlerinde geliĢme
sağlamıĢtır. Pillerin toplanması zamanında yapılarak zarar gören toplama kutuları
değiĢtirilmektedir. AlıĢveriĢ merkezi sorumluları bu kutular için herhangi bir ücret
ödememektedir. STIBAT pil haznelerini sağlamada ve toplamada ücretsiz servis
vermektedir.
Atık pillerin toplanmasında en önemli rolü tüketici oynamaktadır. Tüketicinin
tutumu toplama performansını direk belirlediği için Stibat zaman zaman anketlerle
halkın nabzını tumaktadır.
STIBAT‟ın 2006 yılında yapmıĢ olduğu bir telefon anketinde; 200 süpermarket ve
122 gıda ürünleri bulunmayan dükkânların sahipleriyle görüĢülmüĢ olup anket
sonuçları Çizelge 6.4‟te verilmiĢtir.
Yine 2008 yılında yapılan bir ankette; tüketicilerin %91‟inin atık pillerin ayrı
toplanmasının çok önemli olduğu söylerken, %79‟u da atık pillerini kesinlikle diğer
atıklarından ayırarak toplama noktalarına ulaĢtırdıklarını beyan etmiĢlerdir
(STIBAT,2008). Bu sonuçlar toplum bilincinin ve alıĢkanlığının seviyesindeki
yüksekliği ortaya koymaktadır.
61
Çizelge 6.4 : Hollanda‟da uygulanan anket çalıĢmaları.
Soru
Değer (%)
Toplama kutularını kendi çabalarıyla koymaya karar vermek
24
Toplama kutularının çevreye olan faydaları
65
MüĢteriye toplama kutularının servisini yapmak
89
Toplama kutularının müĢteri üzerine olan etkisi
8
Toplama kutularının boyutu istenilen oranda olması
78
Kutuların tedarikinden memnuniyet
79
Toplama sıklıklarından memnuniyet
78
Toplama servisinden herhangi bir Ģikâyet olmaması
91
Ekstra toplama için herhangi bir telefon görüĢmesine ihtiyaç
duyulmaması
69
Ekstra toplama için bir telefon görüĢmesine ihtiyaç duyulmaması
8
Ekstra toplama için ikinci telefon görüĢmesine ihtiyaç duyulmaması
7
Ekstra toplama için 3 veya daha çok telefon görüĢmesine ihtiyaç
duyulmaması
11
Stibat'ın dostça yaklaĢımından memnuniyet
80
Ekstra toplamanın hızından memnuniyet
74
*(STIBAT, 2006)
Bu seviyede bir farkındalığa ulaĢmak için zaman içerisinde 2000 yılından itibaren
birçok iletişim aktivitesine baĢvurulmuĢtur. Öncelikle, tüketicinin atık pilini ayrı
toplaması gerektiğini bilgilendirici ve daha sonra bunları toplama noktalarına
ulaĢtırmaları konusunda hatırlatıcı e-mailler tüketicilere gönderilmiĢtir. Böyle bir
uygulama için çok iyi bir e-mail adres altyapısı oluĢturulmuĢtur ki bu sayı 2008 yılı
sonunda 365.000 e-mail adresidir. Tüm bu bilgi ve hatırlatma mailleri radyo ve
televizyon reklamları ile desteklenmiĢtir. “Atık Piller? Buraya Ayıralım!” yada “Atık
Piller? Topla ve Kazan!” gibi baskın sloganlar bulunup tekrarlanmıĢtır.
Stibat web sitesinde ise atık pillerin çevre ve insan sağlığına zararları hakkında
bilgiler yanında, yapılan çalıĢmalar konusunda da detaylar bulunmaktadır.
Ayrıca, 2008 yılında, içerisinde 10 adet atık pil bulunan kutulara kiĢi ismi, adres ve
telefon numaralarını yazarak tüketicilerin katıldığı ve seyahat bileti verilen bir
ödüllü kampanya da yapılmıĢtır. Bu promosyonlu çalıĢmada, bir önceki yılki
62
toplanan miktar olan 2 milyon adet kutu ile aynı rakamlara ulaĢılmıĢtır (2006‟da ise
bu rakam 1.8 milyon kutudur)(STIBAT, 2008).
Eskisine nispetle daha kompakt bir çağrı merkezi 2008 ocak itibariyle kurularak
Stibat‟ın tam gereksinimlerini karĢılamak hedeflenmiĢtir. Tüketicilerin, dolmuĢ kutu
bildirimlerinin yanında, bilgi taleplerini de karĢılayan çağrı merkezleri mesai saatleri
dıĢında da kayıt alıp ilgili kiĢiye dönmektedir.
Hollanda‟da toplanan pil miktarlarına bakıldığında, yıllar içerisindeki toplanan atık
pil miktarları Çizelge 6.5‟deki gibidir. 2008 yılında 3.204 ton pil toplanmıĢtır.
STIBAT kurulduktan sonra 2003-2008 arası toplama miktarı % 51 artıĢ
görülmektedir. Tabloda, toplanan pil miktarları ile birlikte evsel atıklar içerisindeki
pil miktarı da verilmiĢtir. Bu değer Essent atık tesisinde Wijster‟da yapılan
analizlerle belirlenmektedir. Analizlerin hacim bazlı yapılması sebebi ile 2009
yılında itibaren toplanan atık pil miktarları ağırlık bazlı değil hacim bazlı olarak kayıt
altına alınmaktadır.
Çizelge 6.5 : Hollanda‟da evsel atıklardan ayrı toplanan ve evsel atıklardaki atık pil
miktarları (ton) ve toplanma yüzdeleri
Yıllar
Evsel Atıklardan
Ayrı Toplanan
Miktar (ton)
Evsel Atıklardaki
Atık Pil Miktarı
(ton)
Toplam OluĢan
Atık Pil Miktarı
(ton)
Toplama Oranı
(%)
2002
2.018
2003
2.117
2004
2.515
2005
2.735
2006
2.858
2007
3.015
2008
3.204
831
735
624
546
577
479
383
2.849
2.852
3.139
3.281
3.435
3.494
3.587
71%
74%
80%
83%
83%
86%
89%
Çizelge 6.6 : Satılan pil miktarı üzerinden toplanan pil yüzdeleri
Yıllar
Ayrı Toplanan
2002
2.018
2003
2.117
2004
2.515
2005
2.735
2006
2.858
2007
3.015
2008
3.204
6.122
6.479
7.039
7.554
7.952
8.215
8.437
33%
33%
36%
36%
36%
37%
38%
Miktar (ton)
Yıllık Ortalama Pil
SatıĢ Miktarı (ton)
Üretim Bazlı
Toplama Oranı (%)
63
Piyasaya sürülerek kullanım ömrünü tamamlamıĢ ve atık halini almıĢ atık pillerin
toplanan miktarına Çizelge 6.5‟ten bakıldığında 2008 yılı için toplam miktarın
%89‟u gibi yüksek bir miktarın evsel atıklardan ayrı olarak toplanabildiği
görülmektedir. Aynı zamanda yıllar içerisinde evsel atıklar içerisindeki atık pil
miktarının azaldığı görülmektedir. Çizelge 6.6‟da ise aynı yıl için toplanan miktar
yüzdesi, üretim ve yeni pil piyasaya sürüm bazlı olarak %38 olduğu görülmektedir.
Fakat, yıllar içerisindeki piyasaya sürülen yeni pil miktarının arttığı ve ömrünü
tamamlayan pillerin geçmiĢ yılların piyasaya sürülenlerinin ifade ettiğini göz önünde
bulundurduğumuzda önceki tablodaki %89 değerinin daha gerçekçi bir ifade içerdiği
düĢünülmektedir.
2009 yılının sonuna kadar satılmıĢ bütün pilleri toplama hedefi konulmuĢtur. Pil
toplama iĢlemleri iki ana yöntem üzerinden yapılmıĢtır. Birinci yöntemde
profesyonel toplayıcılar; büyük iĢletmeler, depolar ve ofislerden hedeflenmiĢ ve
piller toplanmıĢtır. Ġkinci yöntem ise STIBAT‟ın uygulamıĢ olduğu sistem
hedeflenmiĢtir. Bu sistemin Ģematik gösterimi ġekil 6.2‟de verilmiĢtir.
Üreticiler ve Ġthalatçılar
AlıĢveriĢ
Merkezleri
Okullar
Kampanyalar
Firmalar
Ġzciler
Ofisler
Diğer Toplayıcılar
STIBAT Toplama Servisleri
Ulusal Sınıflandırma Merkezi
ġekil 6.2: Hollanda pil toplama sistematiği.
Bunların dıĢında ek olarak küçük toplayıcılar da bulunmaktadır. Toplanan tüm piller
ulusal merkezi depoya gönderilmektedir. Piller burada boyutlarına ve kimyasal
yapılarına göre 10 değiĢik sınıfa ayrılmaktadır. Sınıflandırma iĢlemlerinde kaliteye
64
ve güvenilirliğe çok önem verilmekte ve toplama iĢlemlerinin kalitesi ve güvenli bir
Ģekilde yapılması için de çalıĢanlar özel bir eğitimden geçirilmektedir. Toplanan atık
pillerin geri kazanım iĢlemleri de diğer Avrupa ülkelerine gönderilerek yapılmaktadır
(STIBAT, 2008).
6.2.2 Almanya
GRS Batterien Almanya‟da ki pil üreticileri (Gillette, Varta, Sony, Saft, Panasonic,
Philips vb.) tarafından 1998 yılında atık pilleri toplamak, sınıflandırmak ve geri
dönüĢümünü yapmak için kurulmuĢtur. GRS Batterien‟in kurulmasıyla Almanya‟da
ki pil üreticileri ve ithalatçılarının yapmak zorunda olduğu çalıĢmaları yaparak
üretici ve ithalatçıların iĢini rahatlattırmıĢtır. Almanya pil yönetmeliklerine göre pil
üreten veya ithal eden herhangi bir firma bu çalıĢmaları yapmak zorundadır (GRSBatterien, 2009).
Almanya pil kararnamesine göre kuruluĢun atık pilleri toplamak ve geri dönüĢtürmek
yükümlülüğü vardır. Derneğin kullanıcıların ise derneğe mali destek vermek,
güvenilir veriler sağlamak ve kullanıcılara eğitici bilgiler vermekle yükümlülerdir.
Üyelerin derneğe verecekleri ücretler; pil miktarlarına ve pil gruplarına (Ģarj
edilemeyen-Ģarj edilebilir) göre yapılmaktadır. GRS‟e üye olan pil üreticilerinin ve
ithalatçılarının miktarında son 10 yıldaki değiĢim ġekil 6.3‟te verilmiĢtir.
ġekil 6.3: GRS üyesi pil üreticilerinin ve ithalatçılarının miktarındaki değiĢim.
GRS Batterien Almanya‟da ki pil toplama çalıĢmalarını yaklaĢık 170.000 toplama
noktasıyla geniĢ bir alana yaymıĢtır. Bütün pil satıcılarına atık pil toplama kutusu
sağlayarak atık pil toplama çalıĢmalarını yaygınlaĢtırmaktadır. Ayrıca endüstriyel pil
kullanıcılarına büyük toplama bidonları (60-120 lt) sağlamaktadır.
65
Ülke çapında 140.000 adet satıĢ noktasına, 1.300 adet genel kullanım alanlarına ve
30.000 adet endüstriyel son kullanıcılara atık pil toplama kutuları sağlanmaktadır.
Ayrıca toplanan atık pillerin sınıflandırılması, ulaĢımı ve geri dönüĢtürülmesi GRS
Batterien harcamaları arasındadır. Bütün bu harcamalar yıllık € 14 milyon
civarındadır. Bu harcamalar dernek üyelerinden alınan ücretlerden karĢılanmaktadır.
GRS Batterien kar amaçlı çalıĢan bir kuruluĢ değildir. Almanya‟da satılan pillerin
yıllara göre dağılımı ġekil 6.4‟te verilmiĢ olup, 2008‟de toplam 33.756 ton pil satıĢı
yapılmıĢtır (GRS-Batterien 2008, 2009).
ġekil 6.4: Almanya‟da pil satıĢ miktarlarının yıllara göre dağılımı (ton)
2008 yılında GRS Batterien‟e üye olan üretici ve ithalatçı sayısı 991 olmuĢtur. 2008
yılında toplam 14.200 ton atık pil toplanmıĢtır ve bu miktar toplam pil satıĢının
%42‟sini teĢkil etmektedir. Ayrıca toplanan atık pillerin %99‟unun geri dönüĢümü
sağlanmıĢtır. Bu baĢarının sağlanmasında en önemli faktör GRS Batterien‟in izlemiĢ
olduğu her yaĢ ve her kesimden insana toplama faaliyetlerinin bildirilmesi
politikasıdır. Yeni yürürlüğe giren pil yasasına göre atık pil toplama miktarları
2012‟de %25 ve 2016‟da %45 Ģeklinde düzenlenmiĢtir. GRS Batterien 2012‟deki
hedefe çoktan ulaĢmıĢ ve 2016 yılının hedefine de ulaĢmak üzeredir. Almanya‟da pil
toplam çalıĢmaları alıĢveriĢ merkezleri, belediyeler ve endüstri olmak üzere toplam
üç kanal üzerinden yürütülmektedir. Toplanan pillerin bu üç kanala göre dağılımı
ġekil 6.5‟te verilmiĢtir (GRS-Batterien 2008, 2009).
66
ġekil 6.5: Almanya pil toplama kanalları ve toplanan miktarlar.
Almanya Pil Kararnamesine göre bütün pillerin üzerine zararlı madde içerdiğini
göstermek için etiketlendirme yapılması zorunluluğu vardır (ġekil 6.6) (German Act,
2009).
ġekil 6.6: Pil etiket içerikleri (Almanya).
Almanya‟da yaklaĢık 170.000 toplama noktası bulunduğundan kiĢi baĢına toplama
miktarları çok yüksektir. KiĢi baĢı yılda 8 adet pil yani 200 gram pil toplanmaktadır.
Toplanan pillerin %82‟ısı Ģarj edilemeyen piller olup (Al-Mn, Zn-C), geri kalan
kısım ise Ni-Cd,Li-ion,NiMH ve kurĢun içeren pillerdir.
6.2.3 Belçika
Belçika atık pil toplama çalıĢmalarını en iyi yapan Avrupa ülkelerinden biridir. 1993
yılında çıkan yasaya göre Belçika‟da ki atık pil toplama iĢlerini yürütmek üzere 21
Ağustos 1995‟te BEBAT kurulmuĢtur. Ülke çapında 800 üyesi bulunmaktadır. Bu
üyeler Belçika‟da pil üreten veya ithalat eden firmalardan oluĢmaktadır [7].
BEBAT Belçika‟da yaygın bir atık pil toplama ağı kurmuĢtur. Ülke çapında toplam
20.000 toplama noktası bulunmaktadır. Bunlar genellikle süpermarketler, elektrik-
67
elektronik dükkânları, fotoğrafçılar, okullar, topluma açık (yaygın olarak kullanılan)
noktalar, kuyumcular ve çeĢitli derneklerden oluĢmaktadır.
Ayrıca tasarlamıĢ olduğu web sayfası ve reklamlar sayesinde vatandaĢların atık pil
toplama bilincini artırmayı hedeflemektedir. BEBAT‟ın faaliyete geçmesinden sonra
Belçika‟da ki atık pil toplama miktarlarında büyük bir artıĢ gözlenmiĢ olup yıllara
göre pil toplama miktarları ġekil 6.7‟da verilmiĢtir.
Belçika‟da BEBAT 2008 yılındaki pil toplama çalıĢmalarını alıĢveriĢ merkezleri,
okullar, endüstri, eco yards ve diğerleri olmak üzere 5 farklı kanaldan yürütmektedir.
Toplanan pillerin bu beĢ kanala göre dağılımı ġekil 6.8‟de verilmiĢtir.
ġekil 6.7: Belçika‟da yıllara göre pil toplama miktarları.
ġekil 6.8: Belçika‟da pil toplama kanalları ve toplanan miktarların dağılımı.
68
6.2.4 Polonya
Polonya‟da pillerin; telefon, radyo, CD çalarlar, kablosuz elektronik aletler, fener ve
akülü arabalarda olmak üzere yaygın bir kullanım alanı mevcuttur. Bu sebeple de
atık pillerin yarattığı çevresel ve ekonomik sorunlar ortaya çıkmıĢtır. Polonya Çevre
Yönetmeliğinin yapmıĢ olduğu planda aĢağıdaki konular ön plana çıkmıĢtır
(Rogulski, vd., 2006).
Pillerin içeriğindeki ağır metal miktarını azaltmak
Daha az tehlikeli maddeleri içeren pillerin satıĢını teĢvik etmek
Evsel atıklardaki pillerin miktarını azaltmak
Toplanan pilleri sınıflandırmak
Polonya Ekonomi Bakanlığı‟nın çıkarmıĢ olduğu AB atık pil direktifine uyarlanmıĢ
kararnameye göre pillerde %0.0005 Hg, %0.025 Cd veya %0.4 Pb‟den fazla
olmaması gerekmektedir. Avrupa kanunlarına göre bu oranlar pil içeriğinde ki
maksimum değerlerdir.
Pil satıĢı veya üretimini yapan firmalara belirlenmiĢ olan miktardaki atık pilleri geri
toplama zorunluluğu getirilmiĢtir. Bu miktarın altında kalan firmalar pil baĢına ek
ücret vermek zorundadırlar. Polonya‟da yapılan araĢtırmalara göre, firmalardan
yüksek atık pil toplama miktarlarının beklenmesi toplama iĢleminin verimini
düĢürmektedir. Miktarların azaltılmasıyla toplanan atık pil miktarı da artmaktadır.
Çizelge 6.7‟de 2003‟ten (beklenen atık pil miktarının azaltılmasından) sonra
toplanan pil miktarlarındaki artıĢ verilmiĢtir.
Çizelge 6.7 : Polonya‟da toplanan pil miktarlarının yıllara göre dağılımı.
Atık Piller
2005
Toplama
%
Ni-Cd
(Endüstriyel)
Ni-Cd
(TaĢınabilir)
Diğerleri
2006
Geri
DönüĢ.
Toplama
%
%
2007
Geri
DönüĢ.
%
Toplama
%
Geri
DönüĢ.
%
50
50
60
60
70
70
35
35
45
45
50
50
15
15
30
30
50
50
69
Polonya‟da kiĢi baĢına yıllık atık pil toplama miktarları Atık Pil Toplama ve Geri
Kazanma Organizasyonu kurulduktan sonra her yıl artıĢ göstermiĢtir. Ancak bu
miktarlar diğer Avrupa ülkeleriyle kıyaslanınca oldukça azdır (Çizelge 6.8).
Çizelge 6.8 : Polonya‟da toplanması gereken hedef ve toplanan atık pil miktarlarının
yıllara göre dağılımı.
Yıllar
Toplanan pil
2004
Hedef Toplanan
710
465
2005
Hedef Toplanan
1131
653
2006
Hedef Toplanan
2292
985
miktarı (ton)
KiĢi baĢına
19.7
12.2
29.6
17.1
60
25.8
toplanan pil
miktarı (g)
Polonya‟da atık pil toplama miktarlarını artırmak için diğer Avrupa ülkelerinde
uygulanan eğitim kampanyalarından yararlanılmasına karar verilmiĢtir. Yüksek
verimli toplama yapılabilmesi için bu eğitimlerin tüm Polonya halkına ulaĢtırılması
gerekmektedir. Ayrıca yürürlüğe girmesi planlanan kanunlarla atık pil toplama
iĢleminin zorunluluk olduğu bilincinin yerleĢtirilmesi amaçlanmaktadır. Eğitimin
temel konusu pillerin içerdiği zehirli maddelerin (ağır metaller) çevreye vermiĢ
olduğu zararlar ve ekonomiye olan büyük katkısıdır.
6.2.5 Portekiz
Portekiz‟de elektronik ve elektrik cihazları, fotoğraf makineleri ve saatlerini ithal
eden ve satıĢını yapan firmalardan biri olan AGEFE ulusal pil kuruluĢudur. Pil
marketinin %85‟i AGEFE‟ye ait olup, AGEFE, ECOPILHAS‟ın kurcularındandır.
ECOPILHAS ise Portekiz‟deki pil toplama ve geri dönüĢüm iĢlemlerini yürüten
kuruluĢtur.
Portekiz yasalarının koymuĢ olduğu pil toplama sınırları, satılan toplam pilin 2003
yılında %25‟i ve 2007 yılında ise %50‟si Ģeklinde düzenlenmiĢtir. Portekiz‟de
bulunan ayrı kültürlere ve alıĢkanlıklara sahip bölgeler için toplama çalıĢmaları ayrı
yürütülmektedir. Bu çalıĢmalar yapılırken elde edilen sonuçlar kiĢi baĢına düĢen atık
pil toplama miktarları ile hesaplanmaktadır. Yasalarda da belirtildiği üzere toplanan
pillerin ilk yıl %60‟ı, dördüncü yıl ise %75‟i için geri dönüĢüm yapılması
70
gerekmektedir. Bu miktarlara ise ancak teknik kapasitesi ve ulaĢılabilirliği yüksek
olan teknolojilerle eriĢilebileceği düĢünülmektedir (European Commision, 2004).
Portekiz yasalarına göre ülkedeki tüm pil satıĢı yapan ekonomik operatörlerin pil
toplama çalıĢmalarına katılması gerekmektedir. Ayrıca pil ithalatçıları ve üretimini
yapanlar belediyelerin pil toplama servislerine düzenli olarak ücret ödemeleri
gerekmektedir. Buna ek olarak pil ithalatçıları ve üretimini gerçekleĢtirenler
kullanılmıĢ pillerin uzaklaĢtırılmasını da yapmak zorundadırlar. AGEFE pil toplama
ve geri dönüĢümü zincirinde, pil üreticilerinin sorumluluklarını, WEEE Direktifine
bağlı kalınarak, bütün iĢtirakçilere eĢit oranda dağıtmaktadır. Bu paylaĢımın
prensipleri yapılırken eĢit ücret dağılımına dikkat edilmek zorunluluğu vardır.
Pil toplama çalıĢmalarında belediyeler ve pil satıcıları sorumludur. Pil üreticileri ve
ithalatçıları da toplanan bu pilleri herhangi bir ücret talep etmeden Avrupa‟nın çeĢitli
yerlerinde bulunan pil geri dönüĢümü yapan tesislere sevk etmekle yükümlüdür.
Pil toplama ve geri dönüĢüm çalıĢmaların iyileĢtirilmesi için gereken finansmanın
nereden sağlanacağı konusunda yasal düzenlemeler yapılması gerekmektedir.
Mevcut olan finans destekçileri; endüstriyel çapta pil tüketicilerden toplanan ücretler,
pil
ithalatçıları
ve
üreticilerinden
alınan
ücretler
ve
alınan
vergilerden
sağlanmaktadır. Çevreye verilen zararların minimize edilmesi için kaçak pil satıĢının
önüne geçilmesi en önemi etkenlerden biridir.
6.2.6 Ġtalya
Ġtalya‟da elektrik ve elektronik üreticilerinin ulusal federasyonu ANIE‟dir ve bunun
bir alt kuruluĢu olan ANIE-CSI ülkedeki taĢınabilir pil grubunu temsil etmektedir.
ANIE-CSI‟ın görevi ülkedeki pil endüstrisini temsil etmek ve pil üreticilerini
desteklemektir. ANIE-CS ülkedeki pil marketinin %90‟ını kapsamaktadır. EPBA‟nın
bir üyesi olan ANIE-CSI ülkedeki önder kuruluĢlar, tüketiciler, ulusal devlet ve
toptancılarla iliĢkide bulunmaktadır (European Commision, 2004).
Ġtalya‟da satılan pillerin %80‟i herhangi çevreye ve insan sağlığına zararı
dokunmayacak malzemeler içeren Alkalin ve Çinko-Karbon pilleridir. Fakat
karıĢıklığa neden olmamak için pil toplama çalıĢmaları bütün piller üzerinden
yürütülmektedir. Pil toplama çalıĢmaları belediyelerin yönetimi altında, halkın bire
bir muhatap olduğu belediyeler ile pil satıĢı yapılan mekânlardan toplanan piller
herhangi bir ücret talep etmeden pil üreticileri ve ithalatçıları tarafından bu
71
noktalardan alınıp Avrupa‟da ki pil geri dönüĢümü yapılan tesislere sevk
edilmektedir.
Ġtalya‟daki pil toplama çalıĢmalarını COBAT yürütmektedir. COBAT kar amacı
gütmeyen bir kuruluĢtur. Endüstriyel Ni-Cd piller satıĢ kontratlarında bulunan
maddeler doğrultusunda geri toplanmaktadır. Ayrıca cam ve kağıt atıklar evsel
atıklardan ayrı olarak belediyeler tarafından toplanmaktadır. Diğer piller de evsel
atıklardan ayrı olarak toplanılmasına karar verilmiĢtir.
Ġtalya‟daki atık pil toplama miktarları diğer Avrupa ülkelerine göre çok düĢüktür.
ANIE-CSI, toplama hedeflerini yaparken kiĢi baĢına toplanan miktarı göz önüne
almaktadır. Ayrıca Ġtalya‟daki ticaret yapısının dağılımını, coğrafik özellikleri ve
ithal edilen pil miktarlarına bakılmaktadır.
Toplama ve geri dönüĢüm çalıĢmalarının geliri iki Ģekilde karĢılanmaktadır. Bunlar;
toplama depolarından üretici veya ithalatçı firmalar tarafından sevkiyatının yapılması
koĢulunda kullanıcılardan alınacak ücretlerle veya bütün masrafların toplanacak atık
vergileriyle karĢılanmasıdır.
6.2.7 Danimarka
Danimarka‟da ki pil toplama çalıĢmaları pil üreticileri ve ithalatçılarının iĢbirliğiyle
yürütülmektedir. Bu kuruluĢa üye olan firmalar Alkaline Pilleri, Varta, Panasonic ve
Gillette Grup gibi büyük firmalardır. 25 Haziran 2001‟de alınan kararla bütün atık
pillerin toplanmasına karar verilmiĢtir. Pillerde bulunan cıvanın çevreye olan kötü
etkilerinden dolayı, 15-20 yıl önce atık pillerin toplanmasına dikkat çekilmiĢtir
(European Commision, 2004).
EPBA‟nın katkılarıyla 1 Ocak 2000‟de çıkarılan pillerde ki cıvanın kaldırılması
kanunuyla, pillerin büyük bir kısmı zararsız hale gelmiĢtir. Fakat toplanan atık
pillerden kazanılan malzemeler metal endüstrisinde kullanıldığı için toplama
iĢlemleri devam etmektedir. Atık pillerin toplanmasında etkenlerden biri hala mevcut
olan pillerde kadmiyum metalinin bulunmasıdır. Bu metal hem çevreye hem de insan
sağlığına zararlıdır. Pil kullanıcılarının pilleri sınıflarına göre ayırmakta zorluk
çekecekleri veya hiç yapamayacakları düĢünülerek pillerin bütün sınıfları
toplanmaktadır.
“Atık pillerinizi geri getirin” sloganıyla ülkedeki pil toplama miktarı arttırılması
istenmektedir. Danimarka‟da atık pil çalıĢmalarının çoğunluğunu üreticilere
72
uygulanan yükümlülükler sayesinde yürümektedir. Danimarka halkının birçoğunun
düĢüncesi bütün sorumlulukların pil üreticilerine ait olması Ģeklinde olmasına
rağmen daha sonraki tarihlerde atık pil toplama herkes için bir sorumluluk haline
geleceği beklenmektedir.
Danimarka‟da %87‟si evlerde kullanılmak üzere 77.000.000 adet pil tüketilmektedir.
Atık pil toplama noktalarının kullanıcılara mümkün olan en yakın yerde olması
gerekmektedir. Dağıtılan plastik veya kâğıt torbaları atık kutlarına atılmaktadır.
Ayrıca sitelerde ve çok katlı apartmanların giriĢine de kutular konulmaktadır. Bu
uygulama getirildikten sonra Danimarka‟da bir pilot Ģehirde atık pil toplama yılda 5
ton iken 11 tona çıkmıĢtır. Bu pilot Ģehirde toplanan atık pil miktarı kiĢi baĢına 255
grama yükselmiĢtir. KiĢilere bire bir ulaĢılabildiği zaman toplanan atık pil miktarının
çok arttığı gözlendiğinden Belediyelerin fonksiyonu bir kez daha anlaĢılmaktadır.
6.2.8 Ġngiltere
BBMA 1986 yılında Ġngiltere‟de ki pil üreticileri tarafından kurulmuĢtur. Yapılacak
çalıĢmaların çıkarılacak bir kanunla desteklenmesi ve halkın bilinçlendirilmesi
gerekmektedir. Yürürlüğe konulan yeni Avrupa kanunlarına göre pillerin içerisinde
bulunan cıva ve kadmiyum gibi ağır metallere sınırlama getirilmiĢtir. Atık pillerin
toplanması aĢağıdaki nedenlere bağlıdır (European Commision, 2004):
Pillerin içerisinde bulunan değerli metallerin kazanılması,
Zehirli malzemeler içermesi,
Var olan yeraltı kaynaklarının tüketiminin azalması,
Ülke bazında toplam atık miktarı azalmasıdır.
Toplama çalıĢmalarının verimi ölçülürken çevresel, sosyal ve ekonomik durumlar
göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Ġngiltere‟deki birçok pil kullanıcısı, atık
pilleri belediyelerin sağlamıĢ olduğu atık toplama kanalları vasıtasıyla toplamaktadır.
Atık pillerin diğer atıklardan ayrı toplanması ulaĢım maliyetlerini arttırdığı için
atıkların toplanması iĢlemi aynı kanal üzerinden yürütülmektedir. Bu toplama
iĢleminde atıklar aynı anda toplanmasına rağmen toplama esnasında ayrı kutularda
toplanmaktadır. Ayrıca bu iĢlem zamandan da büyük getirileri vardır.
Toplama hedefleri konulurken kiĢi baĢına toplanan atık pil miktarına bakılmaktadır.
Atık pil toplama hedefleri belirlenirken umutların kırılmaması için gerçekçi değerler
73
bulunmalıdır. Çünkü daha önceden herhangi bir atık pil toplama çalıĢması yaygın
olmadığı için değerler yıl bazında arttırılmalıdır (European Commision, 2004).
Atık pil toplama ve geri dönüĢüm iĢlemlerinin maliyetlerini karĢılamanın en iyi
yollarından biri, ülkedeki kendi markasıyla pil üreten ve satan, baĢka bir firmadan
sağladığı pili kendi markası altından satan, ithal pilleri satan ve içerisinde pil bulunan
elektronik cihazları satan firmalar atık pil toplama depolarından alarak geri
dönüĢümünü sağlamakla olabilir. Diğer bir yöntem ise toplanacak atık (çöp)
vergilerinden sağlanacak kaynakla atık pil toplama çalıĢmalarını yürütmektir. Bu
uygulamada ki en önemli verimsizlik ise kaçak pil satıcıları ve ithal edenlerdir.
Devletin bu kiĢilere karĢı ağır bir yaptırım uygulaması gerekmektedir.
6.2.9 Ġsveç
Tüketicilerin, tehlikeli pilleri diğerlerinden ayırt etmesi zor olduğundan Ġsveç,
çevrenin bu malzemelerle kirlenmesini önlemek için, tüm pillerin toplanmasına karar
verilmiĢtir. Pillerin çevreye zarar vermeden uzaklaĢtırılmasını sağlamak için, tüm
pillerin ve içinde dâhili pil bulunan tüm ürünlerin toplanması ve ayrılması
gerekmektedir. Hedef, hiçbir pilin ya da dâhili pil içeren hiçbir ürünün, evsel çöplerle
birlikte atılmamasıdır (Kataria, vd., 2009).
Ġsveç Pil ve Akü Yönetmeliği‟ne göre, tüm belediyelerin atılan küçük pillerin
toplanmasını sağlayacak sistemler düzenlemesi gerekmektedir. Belediyeler, pillerin
ayrılmasını ve yeniden iĢlemeye veya son uzaklaĢtırma sürecine gönderilmesini
sağlayacaklardır. Aynı zamanda satıcıları ve tüketicileri, bölgedeki toplama
sisteminin nasıl düzenlendiği, yani pillerin nerelere bırakılabileceği konusunda da
bilgilendirmeleri gerekmektedir.
Ġsveç'te 290 belediye bulunmakta ve bu belediyelerin her biri kendi küçük pil
toplama sistemini belirlemektedir. Bazı belediyelerde kaldırımdan toplama sistemi
kullanılmaktadır. Bu sistemde piller ve diğer tehlikeli atıklar doğrudan evden
alınmaktadır. Ancak çoğu belediye, gazete ve kâğıtlar, plastik, metal ve cam
ambalajlar için, kutuların da bulunduğu geri dönüĢüm istasyonlarına özel toplama
kutuları yerleĢtirmeyi tercih etmektedir (Kataria,vd., 2009), (SAFT,2002).
Pil ve Akü Yönetmeliği'ne göre satıcıların tüketicileri, pilleri nereye atabilecekleri
konusunda bilgilendirmeleri gerekmektedir. Dâhili tehlikeli piller içeren ürünlerin
satıcıları, atılmaları sırasında bu ürünleri geri almakla ve bunların belediye tarafından
74
belirlenen bir toplama istasyonuna götürüldüklerini kontrol etmekle de yükümlüdür.
Tüketicilerin, tüm bitmiĢ pilleri belediyenin toplama sistemine ya da pilleri satın
aldıkları mağazalara geri vermeleri gerekmektedir. Artık kullanılmayan dâhili
tehlikeli piller içeren ürünler, satın alındığı yere ya da belediye tarafından belirlenen
bir toplama istasyonuna verilmesi gerekmektedir.
Tehlikeli pilleri profesyonel olarak üreten ya da Ġsveç'e ithal eden kiĢilerin, belirli bir
ücret ödemeleri ve baĢka bir firmaya ya da kiĢiye verilen ya da profesyonel bir
iĢlemde kendi iĢinde kullanılmak üzere ithal edilen pillerin miktarı konusunda Ġsveç
Çevre Koruma Kurumu‟na bilgi vermeleri gerekmektedir. Bu gereksinim, tehlikeli
piller içeren ürünleri ya da bu tür piller birlikte gelen ürünleri profesyonel olarak
üreten ya da Ġsveç'e ithal eden kiĢiler için de geçerlidir. Ücret, Ġsveç Çevre Koruma
Kurumu tarafından yönetilen Pil ve Akü Fonuna ödenir. Belirlenen ücretin
aĢağıdakiler için ödenmesi gerekmektedir:
Tehlikeli pillerin atılması ya da geri dönüĢtürülmesi,
Yönetmelikte belirtilen amacı sağlamak için yapılması gereken bilgilendirmeler,
Belediyenin, tehlikeli pilleri ayırması,
KurĢun-asitli akülerin toplanması,
Ġsveç Çevre Koruma Kurumu‟nun, tehlikeli piller ilgili sağlanan verileri
iĢlemesi.
Pil toplaması Ġsveç'te 1970'li yıllarda baĢlamıĢ olup, 1987 yılında ise cıva ve
kadmiyum içeren pillerin toplanmasıyla ilgili halkın bilgilendirildiği bir ulusal
kampanya baĢlatılmıĢtır. Bu kampanyalar; Ġsveç Yerel Yönetimler Birliği, Ġsveç
Çevre Koruma Kurumu, RVF-Ġsveç Atık Yönetimi Birliği, SAKAB ve Uppsala
Enerji tarafından yürütülmüĢtür. Kampanya, endüstriyel firmaların, nikel-kadmiyum
pillerin toplanması iĢlemini üstlenmesiyle 1993 yılında sona ermiĢtir.
SIMBA (Tehlikeli Pillerin ve Akülerin Toplanması Vakfı) oluĢturulmuĢ ve Pil ve
Akü Toplama Projesi'nin devreye girmesi ile 1997 yılında bu vakıf kapatılmıĢtır. Pil
ve Akü Toplama Projesi kapsamında, kullanılmıĢ pillerin nereye iade edileceği
konusunda halkı bilgilendirmek için 1999 yılında bir bilgilendirme kampanyası
baĢlatılmıĢtır. Kampanyanın hedefi, kiĢilerin, pilleri evsel çöpleriyle birlikte
75
atmamasını, bitmiĢ pilleri evde saklamamasını ve toplama merkezlerine getirmelerini
sağlamaktır.
Diğer bir önemli hedef de, hangi ürünlerde dâhili pillerin bulunduğu konusunda halkı
bilgilendirmektir. Bilgilendirme kampanyası, Ġsveç Çevre Koruma Kurumu, Ġsveç Pil
ve Akü Toplama Birliği, RVF - Ġsveç Atık Yönetimi Birliği ve Ġsveç Yerel
Yönetimler ve Bölgeler Birliği'nin ortak çabalarıyla gerçekleĢtirilmiĢtir. Merkezi
kampanya, belediyeleri bilgilendirme kampanyaları, pillerin toplanması ve
ayrılmasıyla
ilgili
olarak
desteklemek
amacını
gütmektedir.
Bilgilendirme
kampanyası, tüm Ġsveç nüfusuna ulaĢmayı amaçlamaktadır:
Tüm konutlar,
Diğer büyük ölçekli tüketiciler,
2000 sonbaharından bu yana tüm beĢinci sınıflar, dolayısıyla onların aileleri ve
öğretmenleri,
2005 yılından bu yana, 3-5 yaĢındaki çocuklar için hafıza oyunu, A-Z gösterme
tahtası, öykü kitabı ve öğretim malzemeleri gibi çeĢitli anaokulu malzemeleri
sağlanmaktadır.
1999 sonbaharında “evden yuva kutusuna” kampanyası baĢlatılmıĢtır. Ġsveç'te pil
toplama kutularına "yuva kutusu" adı verilmektedir. Kampanyada, çeĢitli TV
filmlerinde yer alan ve yuva kutularındaki evlerine dönmekten baĢka hiçbir Ģey
istemeyen animasyonlu pil karakterleri kullanılmıĢtır. Kampanya, halkın ve
medyanın dikkatini büyük ölçüde çekmeyi baĢarmıĢtır. Kampanyayı gören kiĢilerden
yüzde 70'i, mesaja çok olumlu yaklaĢmıĢtır.
2000 sonbaharında ülkedeki tüm beĢinci sınıflar, pil toplama kutuları yapma ve
mevcut kutuları süsleme yarıĢmasına katılmıĢtır. Bir grup öğretmenin yardımıyla,
orta sınıflardaki öğrencilerin kullanabileceği bir bilgilendirme seti de hazırlanmıĢtır.
Öğretmenlere her yıl bu malzemeleri ücretsiz sipariĢ etme imkânı sunulmuĢtur.
Animasyonlu pil karakterleri, öğretmenler tarafından ücretsiz sipariĢ edilebilen ve
her yıl tüm orta sınıflardaki öğrencilerin yüzde 25'ine ulaĢan okul bilgilendirme
setinde de yer almaktadır. Anaokulu öğrencileri için de ücretsiz malzemeler
üretilmiĢtir. Malzemelerde, okul çağı için kullanılan aynı animasyonlu pil
karakterleri temel alınmıĢ 3-5 yaĢındaki çocuklara uygun tasarımlar kullanılmıĢtır.
76
2005 yılında bu malzemeler 67.000 anaokulu çocuğuna gönderilmiĢ ve dâhili pillerle
ilgili bilgi vermek amacıyla, 2001 ve 2002 yıllarında "En tehlikeli piller
görülmeyenlerdir" temalı bir ulusal kampanya düzenlenmiĢtir. Dâhili piller
görülemediğinden, ürünlerin evsel çöplerle birlikte atılma riski bir hayli fazla
olduğundan birçok Ģehirdeki 8.000 reklam panosuna, oyuncaklar, oyuncak bebekler
ve elektrikli dıĢ fırçaları gibi dâhili pil içeren ürünlerin röntgen görüntüleri
yerleĢtirilmiĢtir.
Pil ve Akü Toplama Projesi, Ġsveç'te reklam panolarının etkili biçimde kullanıldığı
ilk kampanyalardandır. Kampanya sonrasında düzenlenen ankette, dâhili pil içeren
ürünleri sayabilen insan sayısının, kampanya öncesine göre daha fazla olduğu
görülmüĢtür.
Pil ve Akü Toplama Projesi, bilgilerini aktarmak için çeĢitli kanalları kullanılmıĢ
olup, bilgilendirme kampanyaları ve web sitesine ek olarak, insanların daha fazla
bilgi için arayabilecekleri, Pil ve Akü Toplama Projesi bilgilendirme ofisine bağlı bir
telefon numarası da bulunmaktadır.
Bu ülkeler dıĢında, Romanya‟da REBAT, Franda‟da COREPILE, Avusturya‟da
UFB, Yunanistan‟da S.S.E.D.F.I.S., Macaristan‟da RE‟LEM Kht, Ġsviçre‟de
INOBAT Dernekleri ülkelerinde atık pil uygulamaları konusunda çalıĢmaktadırlar.
6.3 Atık Akü Dünya ve Avrupa Uygulamaları
Akümülatör üreticileri, ithalatçıları, satan kiĢi veya kuruluĢlar ürettiklerinden
sorumludurlar. Bu kiĢiler ürettikleri atıkların yönetimini oluĢturmak zorundadırlar.
Akü firmaları bu çalıĢmaları münferit veya müĢterek olarak yapabilirler. Münferit
olarak sistem kuracak kuruluĢlar tutulması mecbur kayıtları yetkilendirilen kurum
veya kuruluĢlara bildirmek zorundadırlar.
6.3.1 Norveç
Norveç‟te 1993 yılında atık akülerin yurt çapında geri dönüĢüm sisteminin idaresi ve
tüm akü endüstrisinin idare sorumluluğunu üstlenmek üzere AS Batteriretur
kurulmuĢtur (Hagen, 1999).
AS Batteriretur, akü ve pil üreticileri ve ithalatçıları tarafından sahiplenilmiĢtir.
Ayrıca otomobil ve motosiklet ithalatçıları ile birlik oluĢturmuĢlardır. Program,
77
aküler için ulus çapında bir geri dönüĢüm programı olarak yürütülmüĢ ve atık aküler
için ulusal bir satın alma ofisi olarak görev yapmıĢtır. Ulusal yetkililer tarafından
yapılan düzenlemeler, AB düzenlemelerine uygundur. Ulusal akü düzenlemeleri aynı
koĢulları bütün ithalatçı ve imalatçılara zorlamıĢtır. Akü perakendecileri toplama
noktaları olarak görev yapmaktadırlar. MüĢteri yeni bir akü alırken eski aküsünü iade
eder veya depozito ücreti olarak yaklaĢık 2,8 $ öder. Toplanan aküler her ikisi de
Norveç‟in güneyinde olan iki merkezi depoda depolanır ve buradan geri kazanım
tesislerine gönderilirler. Sistem maliyet açısından verimli, pratik ve katılımcılar için
tamamen saydamdır.
6.3.2 Ġtalya
Ġtalya‟da ise kullanılmıĢ akülerin geri dönüĢümü ile ilgili olarak 475/88 sayılı kanun
ile KurĢunlu Atıklar ve Ömrü TükenmiĢ Aküler Konsorsiyumu COBAT kurulmuĢ,
daha sonra Çevre Bakanlığı‟nın 16 Mayıs 1990 sayılı kararnamesi ile tüzüğü
belirlenerek faaliyetine baĢlamıĢtır. Kurulan konsorsiyum kar amacı gütmeyen bir
kuruluĢtur.
COBAT‟ın kanunen verilmiĢ yetkileri arasında kurĢun ihtiva eden atıklar ve ömrü
tükenmiĢ kurĢun ihtiva eden akülerin toplanması ve stoklama iĢlemlerinin
organizasyonu, sözkonusu atıkların yurtdıĢı da dahil olmak üzere geri kazanım
faaliyetlerinde bulunan Ģirketlere satılması, geri kazanım yapılamadığı hallerde
toplanan atıkların düzenli olarak bertaraf edilmesi, ar-ge çalıĢmaları faaliyetlerini
sıralamak mümkündür. Konsorsiyuma, atıkların geri kazanımı faaliyetlerinde
bulunan Ģirketlerin tümü üyedir.
Ġtalya‟da kurĢun ihtiva eden tükenmiĢ akü ve kurĢunlu atık bulunduranların bunları
doğrudan veya konsorsiyumun yetkilendirdiği kuruluĢlar aracılığıyla konsorsiyuma
teslim etmeleri zorunludur.
Çevre Bakanlığı kararnamesi ile COBAT‟ın faaliyetlerini yürütebilmesi için satıĢa
sunulan akü türlerinde mevcut olan kurĢun ağırlığına göre belirlenen ek satıĢ fiyatı
tarifesi uygulaması getirilmiĢtir. Üretici ve ithalatçı, ek fiyat tarifesini akü satıĢ
fiyatına ekler ve ek tarifeden elde ettiği toplam meblağı konsorsiyuma
yatırır.KurĢunlu atık veya ömrü tükenmiĢ akü toplama faaliyetinde bulunan ancak
konsorsiyuma üye olmayan diğer Ģirketler de toplama iĢlemleri ile ilgili tutulması
mecbur kayıtları COBAT‟a iletmeleri gerekmektedir.
78
6.3.3 Diğer
Diğer Avrupa ve Dünya ülkeleri ile ilgili veriler Çizelge 6.9‟da sunulmuĢtur.
79
Çizelge 6.9 : Atık aku Dünya ve Avrupa uygulamaları.
ÜLKELER
Yönetim
Sistemi
Yıllık Toplanan Akü Geri
Atık Akü
Kazanım
Miktarı (ton) Yüzdesi (%)
Depozito Uygulaması
Perakende satıĢta nihai tüketiciden motosiklet
akülerinde 1.45, otomobil akülerinde 2.03, ağır
taĢıt akülerinde 2.76 Euro ücret alınmaktadır.
KiĢilere ve Ģirketlere yeni akü satıĢında çevre
vergisi uygulanmaktadır. Çevre vergisi 0.5 Euro,
ayrıca tüm akü ve piller için 0.12 Euro katkı payı
alınmaktadır.
Perakende satıĢta nihai tüketiciden 100 Ah‟den
küçük aküler için 0.80, 100 Ah‟den büyük aküler
için 1.60, endüstriyel aküler için kWh baĢına 1.20
Euro alınmaktadır.
Yeni akü satıĢında tüketiciden herhangi bir ücret
alınmıyor.
alınmıyor.
AVUSTURYA
Konsorsiyum
BELÇĠKA
Konsorsiyum
DANĠMARKA
Konsorsiyum
Serbest Pazar
Ekonomisi
Serbest Pazar
Ekonomisi
Serbest Pazar
Ekonomisi ve Depozito, starter akümülatörler için geçerli olup
kısmen
yeni akümülatör satıĢlarında her akümülatör için
depozito
tüketiciden 7.50 Euro alınmaktadır.
Serbest Pazar alınmıyor. Ancak endüstriyel aküler için miktarı
Ekonomisi
bilinmeyen “imha” vergisi alınıyor.
FĠNLANDĠYA
FRANSA
ALMANYA
BÜYÜK
BRĠTANYA
80
KiĢi BaĢına
DüĢen Atık
Akü Miktarı
(kg/kiĢi)
18.000
90
2,23
25.645
belirtilmemiĢ
2,48
17.500
100
3,30
15.000
100
2,87
175.693
93
2,90
160.000
97.200 (starter)
22.800
(endüstriyel)
96
90
1,90
2,03
42
_
YUNANĠSTAN
ĠRLANDA
NORVEÇ
HOLLANDA
PORTEKĠZ
ĠSPANYA
ĠSVEÇ
JAPONYA
ABD
Konsorsiyum
Serbest Pazar
Ekonomisi
Konsorsiyum
Serbest Pazar
Ekonomisi
Serbest Pazar
Ekonomisi
Serbest Pazar
Ekonomisi
Perakende satıĢta nihai tüketiciden starter
akülerde, 30 Ah‟den küçük aküler için 0.20, 3090 Ah arası aküler için 0.50, 90-220 Ah aküler
için 1.00 Euro, Endüstriyel akülerde, 30 Ah‟den
küçük bloklar için 0.20, 30-90 Ah arası bloklar
için 0.50, 90 Ah‟den büyük bloklar için 1.00 Euro
alınmaktadır.
alınmıyor.
Perakende satıĢta nihai tüketiciden starter aküler
için akü baĢına 2.50, endüstriyel aküler için kg
baĢına 0.125 Euro alınmaktadır.
alınmıyor.
alınmıyor.
alınmıyor.
Perakende satıĢta nihai tüketiciden starter aküler
için akü baĢına 3.22, endüstriyel aküler için kg
baĢına 0.18 Euro alınmaktadır.
alınmıyor.
Konsorsiyum
Serbest Pazar
Ekonomisi
Serbest Pazar
Ekonomisi ve Yürürlükteki sistem “serbest pazar” ekonomisi
kısmen
olmakla birlikte bazı eyaletlerde “depozito”
depozito
sistemi uygulanmaktadır.
(Aküder,2010)
81
19.200 (starter)
60
0,20
1.800
(endüstriyel)
belirtilmemiĢ
belirtilmemiĢ
14.777
belirtilmemiĢ
2,60
15.880
99
3,46
30.000
98
1,55
14.993
75
1,45
belirtilmemiĢ
96
belirtilmemiĢ
33.700
95
3,75
308.344
99
2,40
1.471.027
97
5,31
Çizelge 6.9‟da görüldüğü üzere ülkeler üreticilerin oluĢturduğu konsorsiyumlar ile
atık akümülatör yönetimini sağladıkları gibi serbest Pazar ekonomisine de
bırakmıĢlardır. Her iki yöntemde de baĢarılı piyasaya sürülen akülerin yüksek
oranlarla toplandığı baĢarılı ülkeler olmakla birlikte, her iki sistem için de toplama
oranlarının düĢük olduğu ülkeler görülmektedir. Dolayısıyla, sorunun sistemin
seçiminde değil uygulanmasında olduğu görülmektedir.
Piyasaya sürülen akü ve kiĢi baĢına düĢen atık akümülatör miktarında ABD baĢı
çekmektedir. Piyasaya sürülen akü miktarları Fransa ve Almanya‟da da çok yüksek
olup geri kazanım oranları % 90lar ile yine aynı paralelde yüksektir.
Serbest piyasa ekonomisi yönetimi uygulanan Japonya‟da yılda yaklaĢık 300.000 ton
akü piyasaya sürülmekte olup bu akülerin %97 gibi önemli bir oranı toplanıp geri
kazanılmaktadır.
82
7. ATIK PĠL VE AKÜMÜLATÖR YÖNETĠMĠ TÜRKĠYE VE ĠSTANBUL
UYGULAMALARI
7.1 Atık Pil Uygulamaları
7.1.1 Pil ithalat ve piyasaya sürülen miktar verileri
Ülkemizde pil üretim tesisi bulunmamaktadır. Piyasaya sürülen tüm piller ithal
edilmektedir. Pil ithalat ve piyasaya sürülen pil miktarı verileri Tablo 10 gibidir.
Çizelge 7.1: 2005 – 2009 yılları arasında Türkiye‟ye ithal edilen ve piyasaya sürülen
pil miktarları, (TAP,2010)
PĠYASAYA SÜRÜLEN PĠL
MĠKTARI
PĠL ĠTHALAT MĠKTARI
1. Grup
2. Grup
TOPLAM
1. Grup 2. Grup
TOPLAM
Yıllar Piller (ton) Piller (ton)
(ton)
Piller (ton) Piller (ton)
(ton)
2005
6.745,24
49,22
6.794,46
5.764,30
47,43
5.811,73
2006
5.815,81
926,15
6.741,96
5.669,64
98,46
5.768,10
2007
10.862,00
235,42 11.097,42
8.988,86
136,52
9.125,38
2008
10.221,50
240,59 10.462,09
9.309,88
209,70
9.519,58
9.095,79
365,72
8.749,68
320,78
2009
9.461,51
9.070,46
6.756,13 133,183253
2010*
6.889,31
* yılın ilk 4 aylık çeyreği için geçerli veridir.
6.634,19
156,692802
6.790,88
Tablodaki I.Grup Piller: Nikel kadmiyum ve cıvalı piller hariç bütün piller, II.Grup
Piller: Nikel-Kadmiyum ve cıva oksit pilleri yönetmelik doğrultusunda temsil
etmektedir. Yine tablodan, yıllar içerisinde ülkemizde kullanılan pil miktarı geliĢen
teknoloji ve bu teknolojinin ürettiği ürünler sebebi ile her geçen gün arttığı
görülmektedir. Ayrıca, 2.grup pillerin piyasaya sürüm miktarlarında Ģarj edilebilir
pillerin kullanımındaki artıĢ sebebi ile bir artıĢ görülmektedir (Ni-Cd piller sebebi
ile).
Yapılan bir çalıĢmada, Türkiye‟deki yıllık kiĢi baĢı pil tüketiminin üç ile dört
arasında değiĢtiği belirtilmiĢtir (AktaĢ, vd., 2004). 2002 yılında ülkemizde sadece 10
milyon cep telefonu bataryasının kullanıldığını, toplamda ise 250 milyon pil
kullanıldığı belirtilmiĢtir. Yapılan kabuller ile oluĢan atık pil miktarının 10.000 ton
83
olduğu belirtilmiĢtir. Yapılan bu çalıĢmada cep telefonu kullanıcıları toplamda 21
milyon olarak değerlendirilmiĢtir. Günümüzde ise bu sayı 63.7 milyona yükselmiĢtir
(TEHS,2009).
7.1.2 Atık pil toplama çalıĢmaları
Ülkemizde ortak bir sistem oluĢturmak amacı ile pil ithalatçıları tarafından,
TaĢınabilir Pil Üretici ve Ġthalatçıları Derneği-TAP 28.09.2004 tarihinde Tüzük
Kararı ile kurulmuĢtur. Dernek üyelerinin tamamı ithalatçıdır. 2009 yılı sonu itibari
ile dernek üye sayısı 285‟tir. Derneğin merkezi Ġstanbul‟dadır.
TAP, atık pil toplama hedeflerine ulaĢılabilmesi amacıyla yönetmelikte belirlenen
yükümlülükler çerçevesinde 06.01.2005 tarihinde Bakanlığımızca yetkilendirilmiĢ ve
bu kapsamda 11.10.2005 tarihinde Bakanlığımız ile bir iĢbirliği protokolü
imzalanmıĢtır. TAP, Avrupa TaĢınabilir Pil Derneği (The European Portable Battery
Association-EPBA) üyesidir.
TAP, Belediye, Kamu kurumu, özel sektör, zincir market… vb,
kuruluĢlarla
öncelikle protokol yapar. Daha sonra, ücretsiz olarak atık pil toplama materyalleri
göndermektedir.
Gönderilen
materyaller
iĢbirliği
yaptığı
kurum/kuruluĢlar
tarafından, kendi bölgelerindeki okullar, muhtarlıklar, camiler, hastaneler, marketler
vb. yerlere dağıtılmaktadır. Toplama malzemelerinde biriken pillerin alımı ise ya
direkt Dernek araçları ile ya da iĢbirliği yaptığı kurum/kuruluĢlar tarafından
gerçekleĢtirilmekte olup, türlerine göre ayırma ve bertaraf öncesi geçici olarak bu
kuruluĢların
ara
depolama
alanlarında
yapılmaktadır.
Belediyelerin
geçici
depolarında bulunan atık piller ise toplama, taĢıma ve türlerine göre ayırma iĢlemleri
için anlaĢma yapılan firmalar tarafından alınmaktadır. TAP atık pil toplama sistemi
ġekil 7.1‟de özetlenmiĢtir.
7.1.2.1 Atık pil toplama ağı
Atık Pil Toplama Ağına dahil olan her bir katılımcının 2009 yılı sonu itibari ile
değerlendirmeleri yapılmıĢtır.
Belediyeler: Türkiye genelinde TAP, 216 Belediye ile protokol imzalanmıĢ ve
kolektif çalıĢmaktadır (ġekil 7.2). Belediyelerden 48 adedi araçları ile toplama
çalıĢmalarına destek vermektedirler.
84
ġekil 7.1 : TAP atık pilin toplanması.
ġekil 7.2 : Türkiye‟de iĢbirliği yapılan belediyeler.
Zincir marketler: TAP 15 zincir market ile protokol imzalamıĢtır. Market
zincirlerinin tercih edilmesinin nedeni zincirin baĢlangıç halkasından mevcut
sistemlerine dahil olup daha çok noktaya ulaĢmaktır. Protokol imzalanan zincir
market listesi Çizelge 7.2‟deki gibidir.
85
Çizelge 7.2 : TAP ile protokol yaparak birlikte çalıĢan zincir marketler.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
PROTOKOL YAPILAN KURUM
BEST BUY ĠSTANBUL MAĞAZACILIK LTD. ġTĠ.
BĠM BĠRLEġĠK MAĞAZALAR A.ġ.
BURDA MARKETÇĠLĠK SAN. TĠC. A.ġ.
CARREFOUR SABANCI TĠCARET MERKEZĠ
EVDĠ EV ÜRÜNLERĠ MAĞAZACILIK TĠC. A.ġ.
FOR YOU MAĞAZACILIK A.ġ.
GREENS LTD.ġTĠ.
MĠGROS TÜRK A.ġ (Tüm MĠGROS, TANSAġ ve ġOK Mağazaları)
TEDĠ DĠSCOUNTTEKS. MAĞ. A.ġ.
TEKNOSA ĠÇ VE DIġ TĠCARET A.ġ.
TEKZEN
TESCO KĠPA KĠTLE PAZ. TĠC GIDA SAN A.ġ.
TOYĠKĠ ULUSLARARASI ÇOCUK ÇARġILARI A.ġ.
YENĠ ÇAĞDAġ MARKETLER
YENĠ MAĞAZACILIK A.ġ (A101)
Organize sanayi bölgeleri: Organize sanayi bölgeleri ile 2007 yılından itibaren
iĢbirliği yapılmaya baĢlanmıĢtır. 2009 sonu itibariyle toplam 15 OSB ile protokol
imzalanmıĢtır (Çizelge 7.3).
Çizelge 7.3 : TAP ile protokol yaparak birlikte çalıĢan organize sanayi bölgeleri.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Çerkezköy Organize Sanayi Bölgesi
Nilüfer Organize Sanayi Bölgesi
EskiĢehir Organize Sanayi Bölgesi
ĠMES Sanayi Sitesi
Bolu Organize Sanayi Bölgesi
Kayseri Organize Sanayi Bölgesi
KemalpaĢa Organize Sanayi Bölgesi
Elazığ Organize Sanayi Bölgesi
Mersin Tarsus Organize Sanayi Bölgesi
Giresun Organize Sanayi Bölgesi
Gebze Plastikçiler Organize Sanayi Bölgesi
Sakarya Organize Sanayi Bölgesi
Malatya 1. Organize Sanayi Bölgesi
Kayseri Organize Sanayi Bölgesi
Antalya Organize Sanayi Bölgesi
86
ĠL
TEKĠRDAĞ
BURSA
ESKĠġEHĠR
ĠSTANBUL
BOLU
KAYSERĠ
ĠZMĠR
ELAZIĞ
MERSĠN
GĠRESUN
KOCAELĠ
SAKARYA
MALATYA
KAYSERĠ
ANTALYA
Banka: Fortis Banka A.ġ ile 2008 yılında imzalan protokolün süresi 2009 yılında Ek
protokol ile uzatılmıĢtır.
Üniversiteler: 2009 yılı itibari ile 12 adet üniversite ile protokol altında kolektif
çalıĢılmaktadır.
Çizelge 7.4 : TAP ile protokol imzalayarak birlikte çalıĢan üniversiteler.
1 AFYON KOCATEPE ÜNĠVERSĠTESĠ
2 AKDENĠZ ÜNĠVERSĠTESĠ REKTÖRLÜĞÜ
3 ANADOLU ÜNĠVERSĠTESĠ
4 ERCĠYES ÜNĠVERSĠTESĠ
5 FATĠH ÜNĠVERSĠTESĠ
6 GAZĠ ÜNĠVERSĠTESĠ
7 IġIK ÜNĠVERSĠTESĠ
8 KOÇ ÜNĠVERSĠTESĠ
9 ODTÜ
10 SABANCI ÜNĠVERSĠTESĠ
11 ULUDAĞ ÜNĠVERSĠTESĠ
VAN YÜZÜNCÜYIL ÜNĠVERSĠTESĠ BĠYOLOJĠK
12 ÇEġĠTLĠLĠK ARAġTIRMA DERNEĞĠ
ĠL
AFYON
ANTALYA
ESKĠġEHĠR
KAYSERĠ
ĠSTANBUL
ANKARA
ĠSTANBUL
ĠSTANBUL
ANKARA
ĠSTANBUL
BURSA
VAN
Kamu Kurumları: 2009 yılında aĢağıdaki tabloda bulunan 2 Kamu Kurumu ile
protokol imzalanmıĢtır. Ayrıca protokolsüz olarak birçok kamu kurumu ile toplama
çalıĢması sürdürülmektedir.
Çizelge 7.5 : TAP ile protokol imzalayarak birlikte çalıĢan kamu kurumları.
PROTOKOL YAPILAN KURUM ĠL
ĠLÇE
1 TURGUTLU KAYMAKAMLIĞI
MANĠSA
TURGUTLU
2 ANDIRIN KAYMAKAMLIĞI
KAHRAMANMARAġ
ANDIRIN
Diğer Yerler: Belediye, Banka, Kamu Kurumu haricindeki özel sektör ile toplam 10
protokol imzalanmıĢtır.
87
Çizelge 7.6 : TAP ile protokol imzalayarak birlikte çalıĢan diğer kurumlar.
1 ANTALYA SERBEST BÖLGE
2 DOÇEV -DOĞA ve ÇEVRE VAKFI
3 EGE ORDUSU GARNĠZON KOMUTANLIĞI
4 ĠSTANBUL GAZ DAĞITIM A.ġ
5 MERSĠN TĠCARET ve SAN. ODASI
6 TUVTÜRK TAġIT MUAYANE ĠSTASYONLARI
7 ÜLKER BĠSKÜVĠ SAN. A.ġ
8 ÜLKER ÇĠKOLATA SAN. A.ġ-ÖNEM GIDA SAN. TĠC. A.ġ
9 YÖN TEMĠZLĠK PEYZAJ ĠNġ.SAN.TĠC.LTD.ġTĠ.
10 TURĠSTĠK OTELCĠLER VE ĠġLETMECĠLER BĠRLĠĞĠ TUROB
ĠL
ANTALYA
DENĠZLĠ
ĠZMĠR
ĠSTANBUL
MERSĠN
ĠSTANBUL
ĠSTANBUL
ĠSTANBUL
ĠSTANBUL
ĠSTANBUL
Turistik Otelciler, ĠĢletmeciler ve Yatırımcılar Birliği-TUROB ile yapılan protokol
çerçevesinde 256 otele pil toplama ünitesi yerleĢtirilmiĢtir. Bu kapsamda 20.000
bidon ile 60.000 atık pil toplama kutusu dağıtılmıĢtır.
7.1.2.2 Toplamada kullanılan materyaller
TAP ĠĢbirliği yaptığı kurum kuruluĢlara ve talep eden diğer noktalara atık pil
toplama materyallerini ücretsiz göndermektedir. 2009 yılında dağıtılan malzeme
listesi aĢağıdaki çizelgede yer almaktadır.
Çizelge 7.7 : 2009 yılında ücretsiz olarak dağıtılan atık pil toplama materyalleri.
MATERYAL
Bidon
Kutu
AfiĢ
BroĢür/Kese Kâğıdı
ġeffaf Kutu
ADET
25.000
100.000
60.000
400.000
250.000
7.1.2.3 Toplanan pil miktarları
Yönetmeliğin 2005 yılında yürürlülüğe girmesi ile birlikte yıllar içerisinde piyasaya
sürülen yeni pil, toplanması gereken ve toplanan atık pil miktarları ile yıllar
içerisindeki değiĢimi Çizelge 7.8‟deki gibidir.
88
Çizelge 7.8 : Türkiye‟de yıllar içerisinde piyasaya sürülen yeni pil, toplanması
gereken ve toplanan atık pil miktarları.
PĠYASAYA
SÜRÜLEN
MĠKTAR (ton)
YIL
2005
2006
2007
2008
2009
2010*
1. Grup 2. Grup
5.764,30
47,43
5.669,64
98,46
8.988,86
136,52
9.309,88
209,7
8.749,68
320,78
6.634,19 156,6928
PĠYASAYA
KOTA
YÖNETMELĠK
SÜRÜLEN
ORANLARI
GEREĞĠ
TOPLANAN TOPLAMA
MĠKTAR
(%)
TOPLANMASI MĠKTAR
ORANI
(ton)
GEREKEN
(ton)
(%)
1.
2.
MĠKTAR (ton)
TOPLAM Grup Grup
5.811,73
15
25
876,50
0
0,000
5.768,10
25
35
1.451,87
151,7
2,630
9.125,38
30
50
2.764,92
184,15
2,018
9.519,58
35
65
3.394,76
217,489
2,285
40
80
3.756,50
9.070,46
273,744
3,018
6.790,88
*2010 yılının 4 aylık verileri tabloya dahil edilmiĢtir.
2009 yılında toplanan atık verilerine bakıldığında 2009 yılında Türkiye genelinde
brüt değerle 325,331 ton atık pil toplanmıĢtır. Bu değer içerisinde; atık pillere
karıĢmıĢ olan çöpler, henüz ayrıĢtırılması yapılmamıĢ ya da stokta kalan miktarlar da
dâhildir. Bu bileĢenler düĢüldüğünde, Çizelge 7.8‟deki 273,744 ton/yıl net atık pil
toplama değerine ulaĢılmaktadır.
2009 yılında Türkiye çapında toplanan atık pillerin iller bazındaki dağılımı
Çizelge7.9‟daki gibidir. Aylara göre toplanan atık pillerin dağılımı ise Çizelge
7.10‟daki gibidir.
89
Çizelge 7.9: 2009 yılında Türkiye çapında toplanan atık pillerin illere göre dağılımı.
ĠL
ADANA
ADIYAMAN
AFYON
AĞRI
AKSARAY
AMASYA
ANKARA
ANTALYA
ARDAHAN
ARTVĠN
AYDIN
BALIKESĠR
BARTIN
BATMAN
BAYBURT
BĠLECĠK
BĠNGÖL
BĠTLĠS
BOLU
BURDUR
BURSA
ÇANAKKALE
ÇANKIRI
ÇORUM
DENĠZLĠ
DĠYARBAKIR
DÜZCE
EDĠRNE
MĠKTAR
(kg)
917
20
743
0
422
236
45.491
7.507
0
0
957
5.462
138
529
0
733
0
55
94
20
11.307
3.533
257
1.389
1.130
17
904
2.033
ĠL
ELAZIĞ
ERZĠNCAN
ERZURUM
ESKĠġEHĠR
GAZĠANTEP
GĠRESUN
GÜMÜġHANE
HAKKARĠ
HATAY
IĞDIR
ISPARTA
ĠSTANBUL
ĠZMĠR
K.MARAġ
KARABÜK
KARAMAN
KARS
KASTAMONU
KAYSERĠ
KIRIKKALE
KIRKLARELĠ
KIRġEHĠR
KĠLĠS
KOCAELĠ
KONYA
KÜTAHYA
MALATYA
MANĠSA
MĠKTAR
(kg)
346
276
44
1.026
3.687
112
21
12
728
0
170
153.796
21.297
247
205
153
87
43
17.383
438
442
357
0
5.977
1.575
347
2
7.812
90
ĠL
MARDĠN
MERSĠN
MUĞLA
MUġ
NEVġEHĠR
NĠĞDE
ORDU
OSMANĠYE
RĠZE
SAKARYA
SAMSUN
SĠĠRT
SĠNOP
SĠVAS
ġANLIURFA
ġIRNAK
TEKĠRDAĞ
TOKAT
TRABZON
TUNCELĠ
UġAK
VAN
YALOVA
YOZGAT
ZONGULDAK
MĠKTAR
(kg)
38
656
1.548
174
93
27
4.418
801
126
5.952
796
135
58
254
230
1.071
1.849
1.647
229
115
852
734
1.293
29
1.735
TOPLAM
325.331
Çizelge 7.10:2009 yılında Türkiye çapında toplanan atık pillerin aylara göre dağılımı
AY
OCAK
ġUBAT
MART
NĠSAN
MAYIS
HAZĠRAN
TEMMUZ
AĞUSTOS
EYLÜL
EKĠM
KASIM
ARALIK
MĠKTAR (Kg)
18.707,15
32.855,95
31.542,00
19.062,10
36.090,50
39.630,00
26.965,10
23.028,20
22.588,80
29.603,00
14.688,70
30.569,50
TOPLAM
325.331
7.1.3 Atık pillerin taĢınması
TAP Derneğine ait 2 adet atık pil toplama aracı ile atık pil toplama, taĢıma
iĢlemleri yapılmaktadır. Ayrıca anlaĢma yaptıkları belediyeler bölgelerindeki
atık pilleri taĢırken kendilerine ait araçları kullanmaktadır. Araçların
ulaĢamadığı durumlarda, çağrıların cevapsız kalmaması için, kargo yolu ile
atık pillerin taĢıması gerçekleĢtirilmektedir.
7.1.4 Atık pillerin sınıflandırılması
TAP derneği pil toplama, taĢıma ve türlerine göre ayırma faaliyetlerinde Çizelge
7.11‟deki firmalar ile iĢbirliği halindedir. Bu firmalar aynı zamanda geçici depo
olarak görev yapmaktadır.
Çizelge 7.11 : Atık pil ayrıĢtırma tesisleri ve geçici depoları.
FĠRMA ADI
ĠLĠ
1 Doğa Entegre Geri DönüĢüm Endüstrisi A.ġ.
2
Exitcom Recycling Atık TaĢıma Toplama Depolama Elektrik San.
Tic. Ltd. ġti.
3 Evciler Kimya Madencilik ve Değerli Metaller San. Tic. Ltd. ġti.
91
KOCAELĠ
KOCAELĠ
ANKARA
Söz konusu ayrıĢtırma tesislerinde Ni-Cd, Li-Ġon ve Ni-Mh pilleri ve diğer piller
olarak bir ayrıĢtırma yapılmaktadır. Yüksek miktarda atık pilin biriktiği noktalardan
pillerin alınıp sınıflama noktasına taĢınması noktasında da TAP derneğine yardımcı
olmaktadır. Bu firmalar atık pilleri alırken “atık pil alındı formu” doldurmaktadırlar.
Bu formlar 3 nüshadan oluĢmakta olup TAP derneğince basılmaktadır ve Ek 1‟de bir
örneği verilmiĢtir.
Türkiye çapında toplanan pillerin yaklaĢık %15‟lik kısmı geri dönüĢtürülmek üzere
ithal edilen sınıfa girmekte olup diğer kısım piller depolamaya gitmektedir.
7.1.5 Atık pillerin bertarafı
AyrıĢtırma sonrasında, Ni-Cd, Li-Ġon ve Ni-Mh pilleri (seconder piller) öncelikle
HDPE kaplarda stoklanır ve metal borsası fiyatlarına göre geri kazanım amacı ile
uygun zamanlarda Belçika ve Fransa‟ya Exitcom ihraç edilmektedir.
Diğer pillerin bertarafı konusunda ise, Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesine ait
Kemerburgaz Katı Atık Depolama sahasında TAP tarafından 220 m3 lük iki adet ve
daha sonra 432 m3 hacimli iki adet olmak üzere toplam 4 adet depo yaptırılmıĢ ve
iĢletmeye alınmıĢtır. 2009 yılı sonu itibari ile bu depolar dolmuĢ bulunmaktadır.
Bundan sonraki toplanacak pilleri TAP ĠBB-Ġstaç Kömürcüoda Tehlikeli Atık
Bertaraf Depo Alanına göndermeyi planlamaktadır.
Yine, Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi‟nin Kemerburgaz Odayeri Düzenli Depolama
alanında ve ġile Kömürcüoda Düzenli Depolama alanında birer adet 150 m3‟lük atık
pil deposu bulunmaktadır. Bu depoların kapasiteleri tamamen dolduğundan
kullanıma kapatılmıĢtır.
Ayrıca Ġzmir BüyükĢehir Belediyesinin Harmandalı düzenli depolama sahasında 216
m3 hacimli 1 adet atık pil bertaraf deposu bulunmaktadır. Yine Bursa BüyükĢehir
Belediyesine ait düzenli depolama sahasında da atık piller için 1 adet pil bertaraf
deposu bulunmaktadır.
7.1.6 Kampanyalar ve eğitim çalıĢmaları
Tüketicilerin bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi kapsamında çeĢitli eğitim
seminerleri düzenlenmektedir. TAP, Ġstanbul Çevre ve Orman Ġl Müdürlüğü ve ĠBB
koordinasyonunda çeĢitli eğitim çalıĢmaları yapılmaktadır. Bu seminerler ödüllü
92
kampanyalarla desteklenerek katılımın arttırılması sağlanmaktadır. Kampanyaların
çoğunluğu öğrencileri kapsamaktadır.
2009 yılı içerisinde, öncelikle okullarda öğretmen ve okul aile birliği yönetimine
yönelik, eğitimcinin eğitimi seminerleri birçok okulda düzenlenmiĢtir. BüyükĢehir ve
ilçe
belediyeleriyle
bilgilendirici
eğitim
koordineli
faaliyetleri
olarak
kendi
alanlarında
gerçekleĢtirilmiĢtir.
Yine
bulunan
okullara
devlet
hastanesi
çalıĢanlarına, üniversite öğrencilerine ve çeĢitli organize sanayi bölgesi çalıĢanlarına
atık pilin zararları ve toplama sistemi konusunda eğitimler verilmiĢtir.
ÇeĢitli Ģenlik, yerel festivaller, ilgili fuarlar, paneller, alıĢveriĢ merkezleri, çeĢitli
illerde organize edilen çevre haftası etkinliklerinde stand açılarak pil toplama sistemi
ve TAP‟ın aktiviteleri konusunda haberdar edici çalıĢmalarda bulunulmuĢtur.
Öğrenciler ile birlikte atık pil ayrıĢtırma tesisine ziyaretler gerçekleĢtirilmiĢtir.
Ülke genelinde pilot bölgelerde okullar arası pil toplama kampanyaları düzenlemiĢ
ve ödüllendirmeler yapılmıĢtır. Kampanyalar ve toplanan atık pil miktarları Çizelge
7.12‟deki gibidir.
Çizelge 7.12: Türkiye çapında yapılan kampanyalar ve toplanan pil miktarları.
ĠL
Tokat
Ordu
Sakarya
Bursa
Edirne
Ġzmir
Samsun
Ankara
Ġstanbul
Van
Giresun
KATEGORĠ TOPLANAN ATIK KATILIMCILAR
PĠL MĠKTAR (kg)
Okullar arası
1.000
_
Okullar arası
4.500
501 okul
Okullar arası
4.600
_
Okullar arası
800
3 ilçe
Okullar arası
500
1 ilçe
Okullar,
7.700
_
firmalar
Okullar arası
600
_
Okullar arası
7.650
27 ilçe
Okullar arası
21.500
tüm ilçeler
Okullar arası
250
tüm ilçeler
Okullar arası
400
tüm ilçeler
Ġstanbul ilinde 2009 yılında yapılan bir kampanyada, ilçe belediye bölgesinde
bulunan öğrenci sayısına göre en çok pil toplayan ilk 3 ilçe belediyesine,
bölgesindeki ilk 3 okula teslim edilmek üzere hediyeler verilmiĢtir. Ġstanbul ilinde bu
93
kampanya ile toplanan 21.500 kg atık pilin toplandıkları ilçelere göre dağılımları
Çizelge 7.13‟teki gibidir.
Çizelge 7.13: Ġstanbul ilinde 2009 yılında yapılan okullara yönelik kampanyada
toplanan atık pillein ilçelere göre dağılmı.
ĠLÇE
BELEDĠYESĠ
Fatih
ġiĢli
Avcılar
G.OsmanpaĢa
Silivri
Küçükçekmece
Kadıköy
B.Çekmece
Bağcılar
Üsküdar
Tuzla
Maltepe
Bahçelievler
BayrampaĢa
Sultanbeyli
TOPLAM
TOPLAM
ĠLÇE
TOPLANAN PĠL
ÖĞRENCĠ
SAYISI
KG/KĠġĠ
MĠKTARI (KG)
2.723,00
18.020
0,151
2.505,00
34.954
0,072
2.055,50
39.015
0,053
75,00
1.950
0,038
592,00
15.909
0,037
3.375,40
92.158
0,037
1.853,54
55.182
0,034
254,50
8.448
0,030
3.418,85
118.280
0,029
1.864,04
64.954
0,029
676,50
27.147
0,025
1.133,00
47.937
0,024
574,50
72.327
0,008
221,00
45.813
0,005
102,00
_
_
21.423,83
642.094
7.1.7 Tanıtım ve medya etkinlikleri
25 saniyelik reklam ve 4‟er dakikalık çocuklar ve büyükler için ayrı ayrı hazırlanmıĢ
eğitici filmlerimizin çekimleri 2008 yılı sonu itibariyle TAP tarafından tamamlanmıĢ
ve 2009 yılı içerisinde uygulamaya konulmuĢtur.
TAP Dernek bütçesinin büyük bölümü kullanılarak 25 saniyelik reklam filmi 2009
yılı baĢında Ocak, ġubat ve Mart aylarında 12 Ulusal kanalda gösterilmiĢtir. Ancak
Ulusal kanalların bütçelerinin yüksek olması sebebiyle; reklam filminin yaygın
olarak gösterilmesi ve 4‟er dakikalık atık pillerle ilgili eğitici filmin gösterimi
maalesef mümkün olamamıĢtır.
Türkiye eczacılar birliği ile yapılan protokol çerçevesinde 24.000 eczaneye atık pil
kutusu gönderilmiĢ ve TV programına katılım ile medya kanalı ile izleyiciler medya
kanalı ile çalıĢmadan haberdar edilmiĢtir.
94
7.1.8 TAP web sitesi
Hem bireysel kullanıcıların hem de firmaların TAP Derneği ile kolayca iletiĢim
kurabilmesi amacıyla web sitesi güncellenmiĢtir. Sık sorulan sorular kısmı ile forum
tarzında çalıĢan web sitesi, kullanıcıların “Atık Pil Biriktirdim” ve “ Malzeme
Ġstiyorum”
formlarını
doldurmasıyla
da
taleplerin
sağlanmıĢtır. AĢağıda web sitemizin görselleri sunulmuĢtur.
ġekil 7.3 : TAP web sayfası.
95
kolayca
karĢılanmasını
7.2 Atık Akü Uygulamaları
7.2.1 Akümülatör üretim, ithalat ve piyasaya sürülen miktar verileri
Türkiye bir akümülatör imalat ülkesidir. Piyasada yapılan araĢtırmalar sonucunda üç
tanesi büyük kapasiteli olmak üzere 49 adet akü üreticisi tespit edilmiĢtir. Tespit
edilen bu imalatçılar dıĢında faaliyet gösteren, düĢük kapasiteli illegal olarak faaliyet
gösteren çok sayıda da akümülatör imalathaneleri vardır. Bu imalathanelerin %15
oranında akü piyasasına hükmettikleri tahmin edilmektedir (Tombul, 2005). 2009
yılında Aküder üyesi firmalarca Türkiye‟de üretilen, ithal edilen ve piyasaya sürülen
toplam akü miktarları Çizelge verilmiĢtir.
Çizelge 7.14: 2009 yılında Aküder üyesi firmalarca Türkiye‟de üretilen/ithal edilen
ve piyasaya sürülen akümülatör miktarları (Aküder,2010).
Yıl
2009
AKÜ ÜRETĠM ve
ĠTHALAT MĠKTARI
PĠYASAYA SÜRÜLEN AKÜ
MĠKTARI
TOPLAM
(kg)
62.118,120
Endüstriyel
Starter
Traksiyoner
Tip
TOPLAM
Tip Aküler
Aküler
(kg)
3.204.824 57.004.990 60.209.814
Çizelge 7.14‟te Aküder üyesi 135 adet üretici/ithalatçı firmanın Türkiye‟de yaklaĢık
62.000 ton akümülatör ürettiği/ithal ettiği görülmektedir. Bu akümülatörlerin,
yaklaĢık 60.000 tonu 2009 yılı içerisinde Türkiye pazarına sunulurken, 40.224,3
ton‟luk kısmı Ġstanbul pazarında piyasaya sürülmüĢtür. Bu veriler, piyasanın yaklaĢık
%80‟lik kısmını temsil etmektedir. Dolayısıyla, toplam piyasaya sürülen akü miktarı
yaklaĢık 80.000 ton‟dur.
7.2.2 Atık akü toplama ağı
Atık akülerin toplama ağı iki ayrı koldan yapılanmıĢtır. Üreticilerin ürünlerini
sattıkları bayiler kanalı ile toplama sistemleri birinci yoldur. Aküder‟in
organizasyonunda çalıĢan bu sistemde, akü satın alan müĢteriler, yeni akü alırken
kullanılmıĢ akülerini perakende satıĢ yapan tali bayi ve servislere teslim
etmektedirler. Bu bıraktıkları atık akünün depozito bedeli satın aldıkları yeni akü
üzerinden düĢülür. Perakende satıcılar da geçici depo izni almıĢ Bölge Bayilerine bu
96
atık aküleri satacaklar, bunlar da Lisanlı araçlarla Lisanslı Geri Kazanım Tesislerine
atıklarını teslim edeceklerdir.
ġekil 7.4: Aküder atık akü toplama sistemi.
Ġkinci sistem ise hurdacılar kanalı ile yürüyen sistemdir. TÜMAKÜDER
yönetimindedir. Türkiye genelinde akü satıcısı sayısı 10.000 adedin üzerindedir. Bu
satıcıların büyük bir çoğunluğu oto elektrik tamircilerinden oluĢmaktadır. Bayi ağı
bulunmayan, akü satıcıları ve oto elektrik tamircileri araç üzerinde değiĢim yaparak
sattıkları akülerin eskilerini toplamakta ve eski aküleri toplamak üzere gezen hurdacı
firmalara satmaktadırlar. Bu hurdacılar, uygun koĢullarda çevre ve orman il
müdürlüklerinden geçici depolama izni alarak atık aküleri en fazla 90 gün bekletecek
Ģeklide depolamaktadırlar. Daha sonra gerekli donanımlara sahip yine il
müdürlüklerinden atık akümülatör taĢıma lisanslı firma/araçlarca, Bakanlığımızdan
Geri Kazanım Lisanslı Firmalara taĢınmaktadır. Ġdeal tablo bu bahsedilen tablodur ve
ġekil
7.4
Ģema
halinde
verilmiĢtir.
Hurdacılar
kanalında
sorunlarla
karĢılaĢılmaktadır. Bu sorunlar, sorunlar ve çözüm önerileri bölümünde ele
alınacaktır.
Tüketici
Toptancılar, Perakendeciler, Servisler,
Tamirhaneler
Ortak OluĢturulan Düzenli Depolar
Lisanslı Toplayıcılar
Lisanslı Geri Kazanım Tesisleri
ġekil 7.5 : Ġdeal atık akü toplama sistemi.
97
7.2.3 Geçici depolar
Atık akülerin toplanarak depolanabilmesi için APAK yönetmeliği madde 19‟daki
özelliklere sahip alanlar oluĢturularak Ġl Müdürlüklerinden “Atık Akümülatör Geçici
Depolama Ġzni” alınması gerekmektedir. Geçici depolama yerlerinin kapasitesi 90
günden az olmamalıdır. Sızdırma ve akıntı yapmayan akülerin en fazla beĢ adeti üst
üste konabilir. Sızdıran aküler tek tek 18 litrelik sızdırmaz poli propilen kaplara
konmalıdır.
Geçici
depolar
atık
akü
konusunda
Bakanlığımız
tarafından
yetkilendirilmiĢ kuruluĢlar olan Aküder ya da Tümaküder ile sözleĢme yaparak
toplama sistemi içerisine dahil olmak zorundadırlar.
Türkiye‟de 2009 yılı itibari ile il müdürlüklerinden izinli toplam 95 adet atık
akümülatör geçici deposu mevcuttur. Ġstanbul ilindeki il müdürlüğümüzden izinli
atık akümülatör geçici depoları Çizelge 7.15‟teki gibidir.
Yönetmelik madde 12 (c) ve (d) bentlerince akü dağıtım, satıĢ noktaları ve araç
bakım onarım yerleri atık akümülatör depolama alanı oluĢturmak, uygun koĢullarda
90 günden fazla bekletmeden lisanslı araçlar ile lisanslı geri kazanım firmalarına
belgeli olarak atık akülerini vermekle yükümlüdürler. Türkiye‟de bu koĢullarda
oluĢturulmuĢ geçici depo sayısı toplam 235 adettir. Yine üreticilerin oluĢturdukları
depolar Türkiye için toplam 13 adettir ve 5 tanesi Ġstanbul‟dadır (Çizelge 7.16).
98
Çizelge 7.15: Ġstanbul ilindeki atık akümülatör geçici depolama izni almıĢ firmalar,
lisansları ve geçerlilik süresi.
ĠLÇESĠ
ĠZĠN
BAġLANGIÇ
TARĠHĠ
ĠZĠN
BĠTĠġ
TARĠHĠ
Eyüp
05.11.2009
05.11.2010
FĠRMA
MÜJDAT
1 ÖZGÜLER
LĠSANS NO
34-APAK/GD08
KUDRET Metal
2 Ġzabe San. Tic. A.ġ.
34-APAK/GD07
Eyüp
27.08.2009
27.08.2010
34-APAKY/GD15
Tuzla
01.06.2009
01.06.2010
34-APAK/GD 12
34-APA/GD - 14
Ümraniye
Sultanbeyli
02.10.2009
14.04.2010
02.10.2010
14.04.2011
05.04.2010
05.04.2011
28.04.2010
28.04.2011
31.05.2010
31.05.2011
TURKCELL ĠletiĢim
3 Hizmetleri A.ġ.
EMRE AKÜ Metal
Geri dönüĢüm Nak.
4 San. Tic. Ltd. ġti.
5 MUSTAFA ÖZTAġ
YILMAZ ÇAVUġ 6 HURDA TĠCARETĠ 34-APA/GD - 16 GaziosmanpaĢa
ÇANAKÇI KardeĢler
Petrol Ürünleri ve
Tekstil Mamulleri
BaĢakĢehir
7 Tic. Ve San. Ltd. ġti. 34-APA/GD - 17
DORA AKÜ
Yenileme ve Bakım
8 San. ve Tic. Ltd. ġti. 34-APA/GD - 20 Büyükçekmece
Çizelge 7.16: Türkiye‟de akü üreticilerinin oluĢturduğu geçici depolar.
Adet
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Firma Adı
TEK AKÜ-SĠNAN DURAKOĞLUGĠL
YALÇIN AKÜ ELEKT.SAN. TĠC. LTD. ġTĠ.
AKÜSAN SAN. VE TĠC.A.ġ
ĠNCĠ AKÜ SANAYĠ VE TĠCARET A.ġ
ARAS AKÜ-ARĠF URLU
YĠĞĠT AKÜ MALZ. SAN. TĠC. A.ġ
KARAT GÜÇ SĠST. SAN. VE TĠC. A.ġ
START AKÜ SAN. VE TĠC. LTD. ġTĠ.
ESAN AKÜ MALZ. SAN. TĠC. KOLL. ġTĠ.
BAYKAL AKÜ SAN. VE TĠC. LTD. ġTĠ.
AKAS AKÜ VE MALZ. SAN. TĠC. LTD. ġTĠ.
ERDĠL AKÜ OTOM. SAN. TĠC. LTD. ġTĠ.
MUTLU AKÜ VE MALZ. SAN. TĠC. A.ġ
99
Aküder
Yetki No
Ġli
1
G.Antep
2
Ankara
3
Kayseri
6
Manisa
7
Antalya
10
Ankara
171
Kocaeli
172
Ġstanbul
173
Ġstanbul
174
Ġstanbul
175
Ġstanbul
176
Balıkesir
234
Ġstanbul
7.2.4 Atık akü taĢınması
Atık akümülatör taĢıma iĢlemlerinde kullanılan araçlar yönetmeliğin madde 17
paralelinde özelliklere sahip olarak Ġl müdürlüklerinden lisans alarak, beraberlerinde
ulusal atık taĢıma formu (UATF) bulundurarak taĢıma yapmaktadırlar. Ulusal atık
hareket Ģeması ġekil 7.6‟daki gibidir.
ġekil 7.6 : Ulusal Atık TaĢıma Formu Hareket ġeması
2009 yılında Ġstanbul ilinde toplam 179 adet ulusal atık taĢıma formu Ġl Müdürlüğüne
ulaĢtırılmıĢtır. Bu değer, atık akü hareket adedine karĢılık gelmektedir.
Türkiye genelinde atık akümülatör taĢıma iĢleminde çalıĢan, il müdürlüklerinden
lisanslı toplam 119 araç bulunmaktadır. Ġstanbul‟da Ġl Müdürlüğü‟nden “Atık
Akümülatör TaĢıma Firma/Araç” Lisansı alan 5 (biri Firma lisansı Ankara Ġl
Müdürlüğü‟nden) firma ve 6 araç mevcuttur (Çizelge 7.17).
100
Çizelge 7.17 : 2009 yılı itibari ile Ġstanbul ili atık akü taĢıma lisanslı firma/araçları.
FĠRMA
Esan Akümülatör Malz.
San. Tic. Koll. ġti.
FĠRMA
LĠSANS NO
34-APA-84
Start Akü Ticaret ve Sanayi
Ltd. ġti.
34-APA-104
Eroğlu Saç Demir Tic. Ltd.
ġti.
34-APA-113
Rahim Ahmet Nesrin
06-APA-014
Metropol Motorlu TaĢıtlar
Kiralama A.ġ.
34-APA-125
ARAÇ
PLAKA
ARAÇ
LĠSANS NO
34 AV 9806 34-APA-84/01
34 TB 8964 34-APA-104
34 UB 8617 34-APA-104/2
ĠLÇESĠ
BeĢiktaĢ
Pendik
34 BRJ 98
34 BP 2528
Tuzla
34-APA-113/1
06-APA-014/2 BayrampaĢa
34 UT 1039
34-APA-125/1
BeĢiktaĢ
7.2.5 Toplanan atık akü miktarları ve geri kazanımı
Türkiye‟de Aküder kanalıyla toplanarak Geri Kazanım prosesine ulaĢan ve geri
kazanılan akümülatör miktarı Çizelge 7.18‟de verilmiĢtir (Aküder,2010).
Çizelge 7.18 : 2009 yılında Aküder toplama kanalıyla Türkiye‟de Toplanan ve Geri
Kazanılan Atık Akü Miktarı (kg) (Aküder,2010)
ATIK AKÜMÜLATÖR
GERĠ KAZANIM FĠRMASI
MĠKTARI (kg)
Türker Ġzabe ve Rafine San. A.ġ
28.764.905
Ġnci Akü San. A.ġ
1.289.579
Kudret Metal Ġzabe San.ĠĢl. Ve Tic.A.ġ
8.388.676
Aslan KurĢun San. Ve Tic. A.ġ
972.173
Ak Metal San. Ve Tic. A.ġ
644.365
Akım Akü Sanayii
566.947
Çıldırlar Metal Meta. San. VeTic.Ltd.ġti.
1.391.989
Bülbül Akü Malz. San. Ve Tic. A.ġ
1.246.997
Efe Akümülatör San. Ve Tic. Ltd. ġti.
84.985
Çevko Hurda Akü Eritme Sis. Ltd. ġti.
918.840
Köroğlu KurĢun Ġzabe
560.487
Ulukök KurĢun San. Tic. Ltd. ġti.
2.203.821
Karadeniz KurĢun Sanayii
12.050
TOPLAM 47.045.814
Bu atık akü miktarlarının 7.344,8 kg‟lık kısmı Ġstanbul ilinde toplanmıĢtır. Yine
toplam veriler bazında, toplanan miktarın %94‟ü bayiler vasıtasıyla %6‟lık kısmı
hurdacılar kanalıyla toplanmıĢtır. Tümaküder kanalıyla ise 2009 yılı içerisinde 3.697
ton atık akümülatör toplanmıĢ ve geri kazanım firmalarına ulaĢtırılmıĢtır.
101
Akünün genel bir geri kazanım prosesi ġekil 7.7‟deki gibidir.
BACA GAZI
GAZ TEMĠZLEME
ATIK AKÜ
PLASTĠK
PARÇALARIN
YIKANMASI
AKÜ KIRMA VE
AYIRMA
KURġUN ERĠTME
(DÖNER /REVERBER
FIRIN)
BACADAN
TUTULAN TOZ
(~% 50 KURġUN)
KURġUN RAFĠNE
KURġUN
CURUF
ARITMA
SĠSTEMĠ
CURUF
ġekil 7.7 : Atık akü geri kazanım prosesi
Atık akümülatör geri kazanım prosesinden kurĢun ve plastik eldesinin yanında curuf
ve baca gazı gibi kirleticilerin de çıkması sebebi ile gayet kontrollü olarak iĢletilmesi
gerekmektedir. Türkiye toplam 16 adet (ikisi geçici izinli) lisanslı geri kazanım tesisi
ile 185.483 ton/yıl gibi yüksek bir geri kazanım kapasitesine sahiptir.
2009 yılında Aküder kanalı ile toplanmıĢ olan 47.449 ton atık akümülatörden 28.469
ton kurĢun elde edilmiĢtir. Tümaküder kanalı ile toplanan 3.697 ton atık
akümülatörden ise 2.218 ton kuĢun elde edilmiĢtir (bakanlık verisi). GeçmiĢ yıllarda;
Aküder kanalı ile 2007 yılında 37.510 ton atık akümülatörden 22.506 ton kurĢun ve
2008 yılında toplanan 31.031 ton atık akümülatörden 25.247 ton kurĢun elde edildiği
beyan edilmiĢtir. Tümaküder kanalı ile 2007 yılında 4.752 ton atık aküden 2.851 ton
kurĢun ve 2008 yılında 3.444 ton atık aküden 2.066 ton kurĢun elde edilmiĢtir.
Türkiye‟de akülerin, değiĢim/yenileme/bakım onarım amaçlı piyasaya sürülen
miktarı %99 gibi yüksek bir yüzde ile geri toplanarak geri kazanılmaktadır.
102
7.2.6 Kampanyalar ve eğitim çalıĢmaları
7.2.6.1 Kampanyalar
Aküder, 2009 yılı Mayıs ayı içerisinde Ġstanbul Çevre ve Ġl Müdürlüğü katkısıyla
baĢlatılan Ağaçlandırma Kampanyası ile Ġstanbul'da 3 Ha. lık alan ağaçlandırılmıĢtır.
7.2.6.2 Eğitim çalıĢmaları
Ġstanbul ilinde il müdürlüğünden geçici depolama izni almıĢ olan firmalara il
müdürlüğü toplantı salonunda 2008 yılı içerisinde düzenli iĢletme koĢullarının
sağlanması, UATF düzenlemesi ve geçici depo sorumlukları konusunda il müdürlüğü
personelince eğitim verilmiĢtir.
Aküder, üyelerine Aküder Atık yönetim Planı konusunda bölge bilgilendirme
toplantıları ve bölge bayilerini yönetmelik ve yükümlülükleri konularında toplantılar
yapılmıĢtır.
Ġstanbul il müdürlüğü, Bakanlık, TAP, AKÜDER, ĠBB ortak çalıĢması ile Kasım
2007‟de Ġstanbul‟da bir sempozyum düzenlenmiĢtir. Sempozyuma her bir kurumu
temsilen kiĢilerin katılımları haricinde DıĢ Ticaret MüsteĢarlığını temsilen Marmara
Bölge Müdürü‟de katılarak gümrük iĢlemleri konusunda bilgilendirmelerde
bulunmuĢtur. Sempozyuma resmi ve özel sektörden konu ile ilgili çok sayıda kiĢi
davet edilmiĢ ve sektör açısından verimli geçmiĢtir.
YetkilendirilmiĢ kuruluĢların kendilerine ait web sitelerinde bilgilendirici sayfalar
bulunmakta olup her iki kuruluĢun ayrı iki Atık Takip Sistemi mevcuttur. Atık takip
sistemi, Atık Yönetim Planı çerçevesinde, toplanan atık hareketlerinin kontrol
amacıyla on-line izlenebilen bir sistemdir. Bakanlık burada UATF giriĢlerinin
verileri görebilmektedir.
7.2.7 1. Apak sempozyumu – 21 Kasım 2007
21
Kasım
2007
tarihinde
Ġstanbul
Çevre
ve
Orman
Ġl
Müdürlüğünün
koordinatörlüğünde, ĠBB Çevre Koruma ve Kontrol Daire BaĢkanlığı, AKÜDER ve
TAP organizasyonuyla pil ve akü sektöründen katılımcılar ile ilgili özel sektör
temsilcilerinin ve kamu kurumlarının yaklaĢık 350 kiĢilik katılımlarıyla 1.Apak
Sempozyumu düzenlenmiĢtir. Sempozyumda mevcut sistem ve sorunların ortaya
konularak çözüm konusunda paylaĢımların olabileceği bir platform oluĢturulmuĢtur.
103
ĠBB yetkilisi “APAK Yönetmeliği Kapsamında Belediyelerin Yükümlülükleri ve
Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesinin ÇalıĢmaları” konusunda bir sunumla katılırken
Ġstanbul Çevre ve Orman Ġl Müdürlüğü “Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü
(APAK) Yönetmeliği Ġstanbul Uygulamaları ve Genel Durumu” üzerinde bir sunum
yapmıĢtır. BaĢbakanlık DıĢ Ticaret MüsteĢarlığı Marmara Bölgesi temsilcisi “Pil ve
Akümülatörlerde Ġthalat Denetimi”, AKÜDER temsilcisi “APAK Yönetmeliği
Kapsamında Atık Akümülatörlerin Yönetimi” , TAP yetkilisi “APAK Yönetmeliği
Kapsamında Atık Pillerin Yönetimi”
konulu sunumları ve konuĢmaları ile
sempozyuma katılmıĢlardır. Ayrıca Çevre ve Orman Bakanlığı Atık Yönetimi Daire
BaĢkanı A. Mahir ERDEM “Atık Yönetimi Konusunda AB Mevzuatı ile Ġlgili
Yapılan ÇalıĢmalar ve Bu Kapsamda APAK Yönetmeliğinin Değerlendirilmesi” ve
Çevre ve Orman Bakanlığı Atık Yönetimi Daire BaĢkanlığından Mühendis Halime
SEZER “AB Özel Atıklar EĢleĢtirme Projesi” konulu sunumlar ile programa
katılmıĢlardır.
104
8. SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ
8.1 Uygulamada KarĢılaĢılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri
8.1.1 Atık pil
8.1.1.1 Atık pillerin toplanması
Tezin altıncı bölümünde ele alınan Avrupa‟da Atık Pil Yönetimi Uygulamaları
bahsinde anılan ülkelerin pil toplama çalıĢmaları ile Türkiye‟de yapılan çalıĢmalar
Çizelge 8.1‟de bir araya getirilmiĢtir.
Öncelikle nüfus değeri Ülkemize en yakın olan Almanya‟da toplam 170.000 atık pil
toplama noktası ile 14.200 ton/yıl atık pil toplanarak kiĢi baĢına 175 gr/kiĢi/yıl atık
pil toplama değerine ulaĢılmıĢtır. Türkiye‟ye bakıldığında, 25.000 bidon, 100.000
kutu, 250.000 Ģeffaf kutu gibi yüksek miktarda toplama noktası sayısı (2009 yılı) ile
ancak 274 ton/yıl atık pil toplanarak kiĢi baĢına yaklaĢık 4 gr/kiĢi/yıl toplama
değerine ulaĢılmıĢtır.
Türkiye nüfusunun yaklaĢık yarı nüfusuna sahip olan Polonya‟da, yine yaklaĢık
olarak Türkiye ile aynı miktarda pil piyasaya sürülmüĢ iken Polonya‟da Türkiye‟nin
3,5 katı kadar fazla atık pil toplanmıĢtır. Bu toplama değerleri ile dahi Polonya,
direktifin talep ettiği toplama değerlerinin altındadır.
Piyasaya sürülen pil miktarı üzerinden toplanan atık pil miktarlarına bakıldığında,
Belçika‟da sadece 20.000 toplama noktası ile %58 gibi yüksek bir oranla atık pillerin
toplandığı, Almanya‟nın %42 ve Hollanda‟nın %38‟le bu değeri takip ettiği
görülmektedir. Türkiye‟de ise piyasaya sürülen pil üzerinden atık pil toplama verimi
yaklaĢık %3‟tür.
Mevcut durumu ortaya koyarak değerlendirme aĢamasına gelindiğinde;
Gerek eğitim çalıĢmaları, gerekse toplama noktası sayılarında Türkiye değerlerinin
gayet iyi olduğu görülmektedir. Fakat bu miktardaki toplama noktasına karĢılık
toplanan atık pil miktarı oldukça düĢüktür. Diğer ülkelerinde deneyim ettikleri gibi,
yaklaĢık 5 yıl gibi kısa bir geçmiĢi olan yönetmelik ve uygulamalarının halk
105
tarafından bilinirliğinin Ģu an için düĢük olduğu görülmektedir. Toplama
aktivitelerinin bilinirliğinin arttırılması gerekmektedir. Bu bilinirliğin arttırılmasında,
daha önceden bu aĢamaları kat etmiĢ ülkelerin deneyimlerinden istifade edilebilir.
Yalnız burada ülkenin mevcut sosyal, ekonomik, kültürel durumunun ve halkın
alıĢkanlıklarının çok iyi etüt edilmesi gerekir. Bu nedenle;
1. Öncelikle, Ülkemize en uygun toplama sisteminin pilot bölge seçimleri ile en az 1
yıllık periyotlarla uygulanması ve izlenmesi,
2. Toplama ağının birden tüm ülkeye yayılımının yapılmasından ziyade bu pilot
bölge çalıĢmaları neticesinde ortaya çıkan sonuçlar çerçevesinde ülke geneline
kademeli olarak yayılımın sağlanması,
3. Atık pil toplama iĢlemini ambalaj atıkları, cam atıklar ve elektronik atıklar gibi
diğer atıklar ile birlikte aynı toplama araçları ile ayrı haznelerde toplanması,
belediyeler ile iĢbirliği içerisinde bir toplama ağı kurulması, bu Ģekilde toplama
araçlarından kaynaklanan çevresel kirlilik ve toplama maliyetlerinin minimize
edilmesi,
4. Belediyeler haricinde, yeni pil satıĢ noktalarına konulacak atık pil toplama
kutulardan yeni pil temin eden firmalar tarafından geriye atık pil alınması,
5.
Atık pil kutularının konulacakları yerlerin doğru tespit edilmesi ve kutunun
kendini fark ettirmesinin sağlanması,
6. Toplama, ayrıĢtırma ve geri kazanım aktiviteleri için bütçe paylaĢımının düzgün
yapılması, uygulanabilir ve verimli bir atık pil toplama sistemi için gereklidir.
8.1.1.2 Kota oranı
Türkiye‟de 5 yıl gibi kısa denebilecek bir süre içerisinde uygulanmaya çalıĢılan
yönetmelik içerisinde piller için uygulanan yıllara göre kota yüzdeleri yedinci bölüm
Çizelge 7.8‟de verilmiĢtir.
Atık pil toplama sisteminin bir ülkeye uygulanmasında kararlı, sakin ve adım adım
hareket edilmesinin ancak projeyi verimli sonuca götüreceği fikrine, bir önceki
sorunun sonunda ulaĢılmıĢtır. Çizelge 7.8‟de görüleceği üzere yönetmelik henüz ilk
yılında, 1.grup piller için %15, 2.grup piller için %25 kota yüzdesi istemektedir.
106
Çizelge 8.1 : Bazı Avrupa Birliği üye ülkeleri ve Türkiye‟deki atık pil toplama çalıĢmaları
ÜLKE
KURULUġ
Hollanda STIBAT
NÜFUS
(YaklaĢık
KiĢi)
16.500.000
GRS
Almanya BATTERIEN 80.000.000
Belçika
Polonya
Türkiye
BEBAT
REBA
Organizacja
Odzysku
S.A.
TAP
12.000.000
ATIK PĠL
TOPLAMA
NOKTASI
SAYISI
22.178
170.000
20.000
38.000.000
_
70.000.000
25.000 bidon,
100.000 kutu,
250.000 Ģeffaf
kutu
PĠYASAYA
SÜRÜLEN
PĠL
MĠKTARI
(ton)
8.437
33.756
4.220
9.168
9.070
TOPLANAN
ATIK PĠL TOPLANAN ATIK ÜRETĠM/ĠTHALAT
MĠKTARI
PĠL TOPLAMA
BAZLI TOPLAMA
(ton)
YERĠ DAĞILIMI
YÜZDESĠ (%)
3.204
14.200
2.446
985
274
107
%30 alıĢveriĢ
merkezleri, %7
okullar, %63 diğer
%46 alıĢveriĢ
merkezleri, %31
endüstri, %23
belediyeler
% 30 endüstri,
%25 okullar, %17
alıĢveriĢ merkezi,
%28 diğer
_
_
0,38
0,42
0,58
0,11
0,03
KĠġĠ BAġINA
YILLIK
TOPLANAN
ATIK PĠL
MĠKTARI
(gr/kiĢi/yıl)
VERĠ
YILI
194
2008
yılı
verileri
175
2008
yılı
verileri
200
2009
yılı
verileri
26
2006
yılı
verileri
4
2009
yılı
verileri
4 yıl içerisinde bu değerler yükselerek, 2009 yılında 1.grup piller için %40 ve 2.grup
piller için %80 oranlarına ulaĢmaktadır. Pilot bölge seçimi yapılarak hangi tip
bilgilendirme ve farkındalık oluĢturma yönteminin uygun olduğu, daha sonra hangi
tip bir toplama sistemi ile atık pillerin toplanmasının daha verimli olacağı etüt
edilemeden, kota oranı baskısı ile hızla tüm ülke geneline toplama sistemi yayılımı
yapılmaya çalıĢılmıĢ ve bunun sonucu olarak yıllar içerisindeki toplanan miktarların
çok yüksek bir arıĢ göstermediği görülmüĢtür.
Yabancı ülkelerin değerlendirmelerinde, Polonya örneğinde yüksek miktarda atık pil
toplama beklentisinin toplama verimini düĢürdüğü görülmüĢtür. Nitekim, Avrupa
Birliği ülkelerinde, 2006/66/EC AB Direktifine göre kota oranı 2012 yılı için %25 ve
2016 yılı için %40‟tır. Ülkemizdeki 1.grup piller için istenen %40‟lık kota oranına,
Avrupa Birliği üye ülkelerinin 2016 da ulaĢması yeterli görülmektedir ve 2012 için
istenen %25‟lik hedefe ancak Belçika, Almanya, Hollanda ve Avusturya gibi ülkeler
ulaĢmıĢ
diğer
ülkelerin
ise
ulaĢmasında
gayret
göstermeleri
gerekeceği
görülmektedir.
Sonuç olarak, kota yüzdelerinin daha düĢük tutulması sistemi uygulayanların
motivasyonu ve düzenli ve sistemli ilerleyiĢleri açısından ve dolayısıyla toplama
miktarları verimi bakımından faydalı olacağı düĢünülmektedir.
8.1.1.3 Atık pillerin çöpe atılması problemi ve bilinirlik
Ülkemizde, atık pillerin, organik çöplerden ayrı olarak toplanabilmesi bir kültürel
altyapı değiĢikliği gerektirmektedir. Bu değiĢikliğe ulaĢmak için, bilgiye sahip olan
mercilerin, atığı oluĢturanlar ile sıkı irtibatlı olması ve kendindeki bilgiyi onlarla
paylaĢarak bu bilgiyi uygulama aĢamasına getirene kadar onlara refakat etmesi
gerekmektedir. Bu noktada, ilgili kuruluĢların eğitim çalıĢmaları, tanıtım faaliyetleri,
kampanyalar, reklam çalıĢmaları ve hatırlatmalar önem arz etmektedir.
Pil konusunda Ülkemizde Bakanlığımızca yetkilendirilmiĢ kuruluĢ olan TAP
Derneği aktif Ģekilde, özellikle öğrencilere yönelik birçok aktivite içerisinde
bulunmaktadır. Okullarda çocuklara yönelik pillerin zararları, ayrı toplanması
gerekliliği konusunda eğitimler verilmekte ayrı toplamaya teĢvik edici kampanyalar
düzenlenerek ayrı toplama olayının alıĢkanlık haline getirilmesi konusunda
109
çalıĢılmaktadır. Ġlerleyen yıllarda konu hakkında bilgisi olan ve alıĢkanlıkları
etkilenen çocukların atık pillerini ayrı toplayacakları muhtemeldir.
Fakat yetiĢkinlere ve büyüklere yönelik genel aktivitelerde zayıflık olduğu ve bunun
atık pil toplama miktarlarını etkilediği görülmektedir. Örneğin, Ġstanbul sokaklarında
atık
pillerin
ayrı
toplandığı
konusunda
bilinirliğin
düĢük
olduğu
sözel
değerlendirmelerle görülmüĢtür. Bu bilinirlik değerlerinin, halkın katılım oranının,
halkın konu hakkındaki geri dönüĢlerinin ve halkın taleplerinin değerlendirilebilmesi
ve sistem ilerleyiĢini bu doğrultuda iyileĢtirebilmek için düzenli anket çalıĢmalarının
yapılması gerekmektedir. Örneğin, piyasaya sürülen piller üzerinden %38 gibi iyi bir
yüzde ile atık pil toplayan Hollanda‟da konu hakkında çalıĢan Stibat Derneği‟nin bir
anketi tez içerisinde verilmiĢ, halkın çalıĢmalar konusunda nasıl nabzının tutulduğu
ortaya konulmuĢtur. Farklı kültürlerin farklı alıĢkanlıkları vardır. Türkiye içerisinde
dahi ilden ile alıĢkanlıklar farklılık arz eder. Buna göre anket çalıĢmaları halkın
talebini ve alıĢkanlığını anlamada çok etkilidir ve anket çalıĢmaları periyodik olarak
yapılmalıdır.
Bilinirliğin arttırılması noktasında, yine diğer ülkelerin deneyimlerinden istifade
edersek, 2008 yılında Stibat 365.000 e-mail adresi altyapısı oluĢturmuĢ ve bu
maillerle insanları bilgilendirmiĢtir. Ülkemizde bugün özellikle Ġstanbul gibi geliĢmiĢ
ve pil kullanımının daha yüksek olduğu Ģehirlerde çoğu kiĢi aynı zamanda e-mail
kullanmaktadır. Bu kiĢilerin en azından pil toplama çalıĢmasının varlığı ve
nerelerden ulaĢabileceği konusunda bilgilendirilmelerinin, pil toplama çalıĢmasını
pozitif yönde ivmelendireceği düĢünülmektedir.
Yine, Belçika‟da Bebat ve Almanya‟da GRS-Batterien, TV ve radyo reklamları ile
halkın konuya ilgilerini çekerek toplama verimlerini bu Ģekilde yüksek oranda
arttırmıĢlardır. Ülkemizde, TAP derneği 25 sn‟lik bir reklam filmi yapmıĢ fakat
sadece 3 ay gibi kısa bir süre ulusal kanallarda gösterilerek devamı yapılamamıĢtır.
Burada, reklam oynatma maliyetlerinin yüksek olmasından Ģikayet edilmektedir.
Belki, teĢvik kapsamında TRT üzerinden bu kısa reklam filminin yayınlanması
konusunda destek olunabilir.
Yine e-mail kullanımı gibi internet ve cep telefonu kullanımı da Ülkemizde ve
Ġstanbul‟da yüksek orandadır. Bundan istifade ile bilgilendirici cep telefonu
mesajlarının gönderilmesi ve iyi bir altyapıya sahip web sayfasının bulunmasının
110
faydalı olacağı düĢünülmektedir. Nitekim, TAP derneğinin web sayfası, atık pil ile
ilgili bilgilendirici ve en önemlisi bulunulan ilde nerelerde atık pil toplama
noktalarının olduğunu iyi bir Ģekilde ifade eden bir sisteminin bulunması noktasında
iyi tasarlanmıĢtır. Fakat daha önce bahsedildiği gibi halkın bu web sayfadan haberdar
olması ile ancak toplama verimi arttırılabilir.
Yine reklam panolarının kullanımı, bilinirliğin ve farkındalığın arttırılmasında
faydalı olduğu diğer ülkelerin deneyimlerinde görülmüĢtür.
Toplama noktası seçiminin de önemli olduğu unutulmamalıdır. Özellikle, alıĢveriĢ
merkezleri atık pilin en çok toplandığı noktalardır. Bu değer yine okullarda toplanan
miktarlarla yarıĢmaktadır. Bu sebeple, alıĢveriĢ merkezlerinde ve yeni pil satıĢ
noktalarının yanında atık pil toplama noktalarının bulunması faydalı olacaktır. Pil
toplama kutularının görünür yerlerde, halkın eriĢimine yakın tutulması gerekir.
8.1.1.4 Çöpte atık pil analizi
Atık Pil toplama verimi genellikle, toplanan atık pil miktarının piyasaya sürülen yeni
pil miktarına oranı olarak yorumlanmaktadır. Diğer ve daha gerçekçi bir
değerlendirme ve takip yöntemi, evsel atıklar içerindeki pillerin periyodik olarak
analiz edilmesi ve bu dönemlerde toplanan atık pil ile çöplerde bulunan miktarın göz
önünde bulundurularak bir değerlendirmenin yapılmasıdır. Bu değerlendirme, satılan
yeni pil üzerinden değil, kullanım alanını terk etmiĢ atık pil üzerinden bir
değerlendirmedir.
Yine
Hollanda
örneğinde,
piyasaya
sürülen
miktar
üzerinden
yapılan
değerlendirmede 2008 yılı için %38 oranla atık pil toplandığı görülürken, evsel
atıklardaki atık pil miktarı göz önünde bulundurularak yapılan değerlendirmede
kullanım alanını tek etmiĢ ve evsel atıklardan ayrı toplanmıĢ atık pil toplama
oranının %89 olduğu görülmektedir (Çizelge 6.5). Bu durum, son yıllarda kullanımı
hızla artan cep telefonlarına ve içerisindeki bataryalara benzemektedir. Türkiye‟de
2002 yılında cep telefonu kullanıcılarının toplamda 21 milyon olduğu ve 10 milyon
cep telefonu bataryasının kullanıldığı belirtilmiĢtir. Günümüzde ise bu sayı 63,7
milyona yükselmiĢtir (TEHS,2009). Bu cep telefonları ve üzerlerindeki piller
çoğunlukla ev ve iĢyerlerinde atıl durumda beklemektedir. Atık haline geldiği halde
kullanım alanı dıĢına çıkartılmadan bekletilmektedir.
111
Dolayısıyla, piyasaya sürülen miktar üzerinden toplama verimi hesabı yapmanın
yanında, evsel atıklarda atık pil analizi yapılarak daha gerçekçi toplama verimi
değerlerine ulaĢılabileceği düĢünülmektedir.
8.1.2 Atık akü
8.1.2.1 Akü asidi döküm problemi
Tezin 2. bölümünde akü tanımı içerisinde bahsedildiği üzere; kurĢun-asit akülerin
içyapısı elektrot ve elektrolit olmak üzere iki ana unsurdan oluĢur. Elektrot olarak
kurĢun ve bileĢikleri, elektrolit olarak ise sulandırılmıĢ sülfürik asit kullanılmaktadır.
Akü kapasitesine ve kullanım amacına bağlı olarak elektrot büyüklükleri ve plaka
sayıları değiĢebilir. Çizelge 2.10‟da tipik bir otomobil aküsünün bileĢenleri
verilmiĢtir. Burada yeni akü ağırlıkça ortalama % 55-60 kurĢun ve %25-30 sülfürik
asit ve diğer malzemelerden müteĢekkildir.
Diğer yandan, atık akü geri kazanımı esnasında elde edilen kurĢun verileri
Bakanlığımızca yetkilendirilmiĢ kuruluĢlar olan Aküder ve Tümaküder tarafından
beyan edilmiĢtir. Tez içerisinde Atık Akümülatör Uygulamaları bölümünde geçen
veriler ve yıllara göre atık akümülatörden kurĢun eldesi değerleri ve dönüĢüm
yüzdeleri aĢağıda tablo haline getirilmiĢtir.
Çizelge 8.2 : 2007-2009 yılları arası atık aküden kurĢun eldesi verileri
Yıllar AKÜDER
TÜMAKÜDER
Atık Akü
Miktarı
(ton)
KurĢun
Eldesi
(ton)
DönüĢüm
yüzdesi
(%)
Atık Akü
Miktarı
(ton)
KurĢun
Eldesi
(ton)
DönüĢüm
yüzdesi
(%)
2007
37.510
22.506
60
4.752
2.851
60
2008
31.031
25.247
81
3.444
2.066
60
2009
47.449
28.469
60
3.697
2.218
60
Tablodaki verilerden, her iki yetkilendirilmiĢ kuruluĢ kanalıyla toplanan atık akülerin
yaklaĢık %60 gibi bir oranla kurĢuna dönüĢtükleri, Aküder‟in 2008 verilerinde ise
atık akülerin %81 gibi bir oranla kurĢuna dönüĢtüğü görülmektedir. Yeni akünün
112
kurĢun içeriğinin ortalama %55-60 oranda olduğu düĢünüldüğünde bu geri kazanım
oranlarının yüksek olduğu görülmektedir. Geri kazanım tesislerine gelen atık akü
çeĢitlerinin ve evsaflarının da değiĢiklik arz edebileceği de düĢünüldüğünde bu
değerlerin yine yüksek olduğu görülmektedir. Bu yüzde değerini etkileyen en önemli
durum, akü içerisinde kurĢundan sonra en fazla yüzde ile bulunan (%25-30) akü
asidinin geri kazanım tesisine ulaĢmadan boĢaltılması durumudur.
Atık akü asidinin yeni akü asidine göre %70 daha fazla kurĢun içerdiği de göz
önünde bulundurularak, tablodaki verileri değerlendirildiğinde; kazanımı sağlanan
kurĢun yüzdesinin daha düĢük olması ya da %60 değerine sabitlenmemiĢ olması
beklenmektedir. Aynı zamanda da ergitme tesisinden çıkan cürufun da %4‟ü
kurĢundur (Öztürk,2010). Dolayısıyla, yeni akü içerisinde bulunan kurĢunun tamamı
ile geri kazanılması mümkün gözükmemektedir.
Atık akü asidinin alıcı ortam ya da kanalizasyona dökülmesi Ġstanbul‟ un olduğu
kadar diğer tüm illerin de problemidir. Akü asidi kendisi zararlı olmasının yanında
içerisinde kurĢun sebebi ile de hem zararlı etkiye hem de atılması ile hammadde
kaybına sebep olmaktadır.
Bu problemin ilk çözüm noktası olarak doğal bir yönelimle asidin ilk atılması
noktasında engel olma yöntemi denenmektedir. Burada, Yönetmelik Madde 19‟a
göre kurulmuĢ geçici depolar ve Madde 12‟de tanımlanan iĢletmelerin faaliyetlerinin
denetimi ile atık akü asitlerinin dökümüne engel olunacağı düĢünülmektedir. Geçici
depoların il müdürlükleri kontrolü altında olması sebebi ile bu durum bir nispette
düzenli denetimlerle mümkün iken, sayıları çok olan ve madde 12 ile anılan
iĢletmeler için pek mümkün değildir.
Bu sorunun çözümünde, atık akü asidinin sadece atıldığı noktadan değil, geri
kazanım tesislerinden geriye gelerek değerlendirme yapılması alternatif ve güçlü bir
yöntemdir. Toplam sayısı 16 (ikisi geçici izinli) olan geri kazanım tesislerinin giriĢ
ve çıkıĢ miktarlarının düzenli ve detaylı olarak değerlendirilmesi ve kendilerine atık
akü temin eden firmalara ulaĢılması ile bu problemin alternatif bir yöntemle
çözümlenebileceği düĢünülmektedir. Bu tesislerin giriĢ çıkıĢ verileri ve tesislerinde
bulundurdukları atık akülerin durumu çok sıkı bir Ģeklide denetlenmeli ve
izlenmelidir.
113
8.1.2.2 Atık akü taĢıma firma/araç lisanslandırma iĢlemleri
Atık aküleri taĢımak isteyen gerçek veya tüzel kiĢiler, yönetmeliğin 17. maddesi
hükmünce atık akümülatörleri taĢıma lisansı almak zorundadır. Bu amaçla,
Yönetmeliğin 5 no‟lu ekinde belirtilen esaslara göre ilgili Valiliğe baĢvuruda
bulunulur. Lisans, baĢvurusunda bulunan aracın veya araçların ait olduğu firmaya ve
gerekli teknik donanıma haiz araca veya araçlara verilir.
TaĢıma iĢlemini yapacak gerçek veya tüzel kiĢiler için Firma Lisansı ve uygun olan
araçlarına Araç Lisansı Valilikçe verilir. Bu durum, yönetmelik içerisinde
anılmamakla birlikte daha sonra 2005/11 Tehlikeli Atık TaĢıma Genelgesi Madde
1(b) „de izah edilmiĢtir. Firma Lisansının özelliği, firmaya ait tüm araçların ve
taĢımaya vakıf olduğu atıkların tümünün aynı lisansta görülmesidir. Ayrıca, her bir
araç için, aracın bilgilerini ve yine taĢımaya müsait olduğu atıkların bildiren bir Araç
Lisansı verilmektedir.
Firma ve Araç Lisanslandırma iĢlemlerinde il müdürlüklerinde farklı uygulamalarla
karĢılaĢılmaktadır. Yönetmelik içerisinde bahsi geçmeyen ve tehlikeli atık taĢıma
genelgesinde izah edilmiĢ olan ayrı ayrı Firma ve Araç Lisansı alma zorunluluğu
konusunda, il müdürlükleri arasında farklı uygulamalara rastlanmaktadır. Bazı il
müdürlüklerinde taĢıma lisansı adına, atık akü taĢımak isteyen ve Ek-5 te belirtilen
evrakları sağlamıĢ Ģahıslara sadece araç lisansı verilebilmektedir. Firma lisansı
verilmemektedir. Ayrıca, firma lisansı ve araç lisanslarının ayrı bedelleri olması
sebebi ile firmalar bu illerden lisans alma yoluna gitmektedirler.
Dolayısıyla, iller arasında paralel uygulamalardan ĢaĢılmıĢ olmaktadır. Bunun önüne
geçilebilmesi ve sistemin ortak ve paralel hareket edebilmesi için il müdürlükleri
aktivitelerinin düzenli olarak denetlenmesi gerekmektedir. Yönetmelik içerisinde
genelgeye atıfta bulunulabilir. Ayrıca, uygulama ile ilgili periyodik hizmet içi eğitim
toplantılarının yapılması kolektif çalıĢma ve paralel iĢlerlik açısından faydalı
olacaktır.
8.1.2.3 Depozito uygulamasının ve toplama veriminin değerlendirilmesi
Tez içerisinde; Çizelge 6.9‟daki gibi Dünya ülkeleri incelendiğinde; ülkelerden
bazılarının nihai tüketicilerden akü tipi ve amper değerine bağlı olarak “depozito
bedeli” aldıkları, bazı ülkelerin yeni akü satıĢında tüketiciden bir bedel almadıkları
fakat akü tipine bağlı olarak “imha vergisi” aldıkları, bir kısım ülkenin ise hiçbir
114
depozito bedeli almadığı ve vergi de uygulamadığı görülmektedir. Uygulamalardaki
bu farklılıklar ülkenin mevcut durumuna göre Ģekil almaktadır.
Ülkemizde, Yönetmelik çerçevesinde depozito uygulaması yapılmaktadır. Yine
Ülkemizde bugün, atık akü iĢleyebilecek mevcut izabe tesislerinin kapasitesi
yaklaĢık 150 bin ton/yıl‟dır. En yüksek değerli koĢullarda 60 -70 bin ton/yıl atık
akünün oluĢtuğu ve iĢlendiği düĢünüldüğünde, Türkiye atık akü piyasasında iĢleme
kapasite fazlası söz konusu olup, ülkemizde kurĢun rezervinin bulunmaması ve ham
kurĢunun da tamamı ile yurtdıĢından geldiği düĢünüldüğünde, atık akü değer
kazanmaktadır. Dolayısıyla, atık akü yönetiminde üreticiler depozito ile nihai
tüketicinin kendine dönüĢünü istemekte iken ithalatçı firmalar ve hurda firmaları bu
durumun karĢısında yer almaktadırlar.
Depozito uygulamasının diğer bir ayağı olan nihai tüketicinin akü bedeli üzerine bir
bedel ödemesi de bu uygulamanın bir diğer sıkıntısıdır. Depozito uygulamasının
denenmesinin sebebi aslen, atık akünün atılmayıp değerlendirilmesi için nihai
tüketicinin aktive edilmesidir. Fakat atık akü Ülkemiz gerçeğinde zaten bir değer arz
etmesi sebebi ile her halükarda geri kazanım zincirine bir noktasından nihai tüketici
ve toplama kanalları ile ulaĢacaktır.
Toplama verimleri değerlendirildiğinde, Ülkemizde kiĢi baĢına düĢen atık akü
miktarı 0,86 kg/kiĢi/yıl‟dır. Bu miktarda akünün %99 gibi yüksek bir kısmı geri
kazanılmıĢtır. Dünya ülkelerine bakıldığında (Çizelge 6.10), Almanya‟da kiĢi baĢına
1,9 kg atık akü düĢerken geri kazanım yüzdesi %96‟dır. KiĢi baĢına 2,9 kg/kiĢi/yıl
atık akü düĢen Fransa‟da ise hiçbir depozito uygulaması olmadığı halde % 93 gibi bir
verimle geri kazanım sağlanmıĢtır. KiĢi baĢına akü tüketiminin en yüksek olduğu
(5,31 kg/kiĢi/yıl) ABD‟de Serbest piyasa ekonomisi hâkim olup %97 gibi bir verimle
geri kazanım sağlanmıĢtır.
Sonuç olarak, depozito uygulaması ülkeden ülkeye verim faklılıkları arz etmektedir.
Bunun sebebi ülkenin mevcut durumudur. Ülkemizde de atık akü fazlası yerine tam
tersi olarak iĢleyecek tesis kapasite fazlasının olması atık aküyü değerli kılmakta ve
toplanması
için
depozito
gibi
bir
gözlemlenmektedir.
115
tetikleyiciye
ihtiyaç
duyulmadığı
8.1.2.4 YetkilendirilmiĢ kuruluĢların çalıĢmaları
Tezin Mevzuat bölümünde anıldığı üzere, Pil ve Akümülatör Üreticilerinin
Yükümlülükleri, Yönetmelik Madde 9 ve Madde 10 da ayrı ayrı belirtilmiĢtir. Her iki
maddenin (h) bentlerinde Üretici/ithalatçıların “genel bir toplama ve geri dönüĢüm
sistemi geliĢtirerek veya belli bir sisteme katılarak atık pillerin ve akümülatörlerin
toplanmasını, geri kazanılmasını ve bertarafını sağlamakla yükümlüdürler” der. Bu
uygulamayı yerine getirebilmek için, üretici/ithalatçılar bir araya gelmiĢ ve
Bakanlıktan yetkilendirilmiĢ kuruluĢ unvanını almıĢlarıdır.
Genel bir toplama ve geri dönüĢüm sistemi oturtulabilmesinde önemli kollardan biri
de Geçici Depolardır ve bir yerin geçici depolama alanı olabilmesi için sahibi
firmanın yetkilendirilmiĢ kuruluĢla sözleĢme yapması gerekmektedir. Bu Ģekilde
kolektif çalıĢma ortamı sağlanması planlanmıĢtır.
Fakat uygulamada, geçici depoların sorumlulukları ve iĢletme faaliyetlerinin düzgün
olması konusunda ciddi eksiklikleri olduğu gözlenmektedir. Birçok geçici deponun,
atık takibi için kullanılan ulusal atık taĢıma formlarını dahi kullanmayı bilmedikleri
görülmektedir. Bu noktada, yetkilendirilmiĢ kuruluĢların sadece sözleĢme yapmak
değil aynı zamanda firmaların yaptıkları iĢin sistemi konusunda bilgilendirici
faaliyetlerde
bulunması
gerekmektedir.
Yönetmelik
içerisinde
yada
diğer
düzenlemelerde, yetkilendirilmiĢ kuruluĢların kendileri ile sözleĢme yaptıkları
firmaların iĢleyiĢleri konusunda kısmi sorumluluk yüklenmesi toplama ve geri
kazanım sisteminin efektif çalıĢması için faydalı olacağı düĢünülmektedir.
Mülki amirliğin görevleri içerisinde bulunmamakla birlikte, Ġl Müdürlüğümüz
bünyesinde Geçici depolama alanı iĢletmecilerine Ġl Müdürlüğümüz binasında zaman
zaman eğitimler verilmiĢtir.
8.1.2.5 Kayıt dıĢı atık akü toplayıcıları – hurdacılar
Akü toplamak ticari açıdan hatırı sayılır bir sektör olması sebebi ile, akünün
varlığından itibaren piyasada akü toplayan çok sayıda küçük ve büyük çapta hurdacı
oluĢmuĢtur. Bu hurdacılar yönetmelik öncesinde çoğunlukla topladıkları atık aküleri
düzensiz bir Ģekilde depolamakta ve akü asidini atarak geri kazanım tesislerine
aküleri satmakta ve karĢılığında kurĢun almaktaydılar. Bu kurĢundan, merdiven altı
denilebilecek tesislerde akü imalatı, ağ kurĢunu, olta kurĢunu ve cami kubbelerinin
kaplanması gibi ürünler üretmekteydiler. Bu Ģekilde kayıt dıĢı bir ekonomi
116
oluĢmuĢtu. Yönetmelik çıkıĢ tarihi olan 2005 yılından itibaren böyle bir mevcut
duruma çeki düzen verilmesi, belli bir sisteme oturtulması hedeflendi. Günümüze
kadar geçen yaklaĢık 5 yıl içerisinde, birçok iyileĢtirme, düzenleme, sistem
oluĢturma aktiviteleri hızla yapılmakla birlikte mevcut eski durum sebebi ile elbette
aksaklıklar halen mevcuttur.
Kayıt dıĢı atık akü toplayıcıları- hurdacılar, Ġl Müdürlüklerince takip edilerek düzenli
toplama ve geri kazanım sistemi içerisine dâhil edilmektedir. Sistem içine dâhil
olmamıĢ olanlar düzenli denetimlerle tespit edilmeye çalıĢılmaktadır.
8.2 Yönetmelik Bazında KarĢılaĢılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri
8.2.1 Atık pil
8.2.1.1 Atık pil geçici depolama alanı özellikleri
Tezin mevzuat bölümünde izah edildiği üzere, atık pil geçici depolama alanları ile
ilgili olarak Yönetmelik madde 20‟de hacmi asgari 4 m3 veya daha fazla olan,
korozyona karĢı dayanıklı konteynerların kullanılması ve kolay taĢınabilir olması
gerektiği belirtilmektedir. Uygulanabilirlik açısından, 4 m3 bir konteynerın
korozyona dayanıklı bir halde HDPE malzemeden dahi yapılmıĢ olduğu durumda
ağırlığı yüksek olacak ve hareketi mümkün olmayacaktır. Bunun yanında, 4 m3‟lük
hacimli bir alan gereksinimi olması uygulanabilirliğini zorlaĢtırmaktadır. Bunun
yerine, korozyona karĢı dayanıklı, sızdırmaz, 60- 90 lt‟lik HDPE malzemeden
konteynırların kullanılması daha verimli ve fonksiyonel olacaktır. Ayrıca, ilçe
belediyelerinin de kendi alanlarında topladıkları atık piller için bünyelerinde geçici
depoları mevcuttur. 60-90 lt‟lik kapların kullanılması Belediyelerin de depolama
uygulamalarında kolaylık sağlayacağı yapılan görüĢmelerde tespit edilmiĢtir.
8.2.2 Atık akü
8.2.2.1 Atık akü geçici depolama alanı özellikleri
Yönetmelik madde 19‟da Atık Akümülatör Geri Kazanım ve Geçici Depolama
Alanlarının Özelliklerinden bahsedilmektedir. Burada bahsedilen iki tesis aynı
malzeme üzerinde çalıĢan tesisler oldukları halde proses farklılıkları sebebi ile
özelliklerinin ayrı iki bölümde verilmesi sistemin daha verimli bir Ģekilde
iĢletilmesinde önemlidir. Örneğin, bahsi geçen madenin (f) bendinde
117
“Atık
akümülatörlerin içinde bulunan asitler için asit nötralizasyon ünitesi ve deĢarj izni
alınmıĢ arıtma üniteleri bulunması” Ģartı getirilmektedir. Fakat, Ġl Müdürlüğümüze
baĢvuruda bulunmuĢ ve izin almıĢ Atık Akümülatör Geçici Depolama Alanlarının
hiçbirinde nötralizasyon ünitesi mevcut değildir. Aynı Ģekilde bu tesislerde atıksu
arıtma tesisleri de mevcut değildir. Dolayısıyla, madde 19‟daki özelliklerin, Geçici
Depo Alanları ve Geri Kazanım Tesisleri baĢlıkları altında iki bölüme ayrılmasının
iĢlerlikte faydalı olacağı düĢünülmektedir.
8.2.2.2 Atık akü geçici depolama alanı izni baĢvuru evrakları
Atık Akümülatör TaĢıma Firma ve Araç Lisans baĢvurularında ve Geri Kazanım
Tesislerinin Ön Lisans baĢvurularında istenen evraklar, yönetmelik ekinde
verilmiĢtir. Fakat Atık Akümülatör Geçici Depolama Alanı Ġzni baĢvurularında
istenecek evraklardan yönetmelikte bahsedilmemiĢtir. Geçici depolama izni için
öncelikle, konu hakkında yetkilendirilmiĢ olan Aküder ve Tümaküder‟den biri ile
ilgili firmanın sözleĢme yapmaları gerekmektedir. Bu gereklilik, yine yönetmelik
içerisinde anılmamıĢtır.
Yönetmelikteki bu eksiklik, iller içerisinde istenen evraklarda farklılıklar
oluĢturabilmektedir. Bu farklılıklar sebebi ile sistemin ortak hareketinde güçlükler
yaĢanması olasıdır. Dolayısıyla, Atık Akümülatör Geçici Depolama Alanı Ġzni
baĢvurularında gerekli olan evraklar yönetmelik içerisinde belirtilmesi sistemin
birlikte iĢlerliği açısından önemli ve gereklidir.
8.2.2.3 Akü ürünlerinin dağıtımını ve satıĢını yapan iĢletmeler ve araç
8.2.2.4 bakım-onarım yerlerini iĢletenler
Türkiye‟de
ortalama
sayısının
50
bini
bulduğu
bilinen,
Madde
12‟de
yükümlülüklerinden bahsedilen bu iĢletmeler, tüketiciler tarafından getirilen
akümülatörleri alabilecek, yine kendi bakım onarımlarını yaptıkları araçlardan
oluĢabilecek atık akümülatörleri depolayabilecek yetkiye sahiptirler. Bu yetkinlikleri
olduğu halde il müdürlüklerinden geçici depolama alanı izni almaları yönetmelikçe
zorunlu tutulmamıĢtır. Bu zorunluluğun olmamasının sebebi atık akü açısından iĢ
hacimlerinin küçük olmasıdır. Fakat bu depolama kapasitesinin adet ya da ağırlık
bazında sınırlandırılması, diğer izin almıĢ geçici depolar açısından adaletli bir
118
yaklaĢım olur. Aksi durumda, bu iĢletmeler, dıĢarıdan gelebilecek aküleri de
alabilecek ve aynı bir geçici depo gibi çalıĢabilecektir.
Dolayısıyla, atık akümülatör geçici depolama izni almıĢ ve madde 12‟de belirtilen
izin almasına gerek duyulmamıĢ tesisler arasında bir adalet sağlanabilmesi için
madde 12‟de geçen firmalar için depolamada adet yada ağırlık bazında bir sınırlama
getirilmelidir.
8.2.2.5 Lisansız araçla taĢınabilme durumu
31.08.2004 tarihinde 25569 sayı ile Resmi Gazetede yayınlanarak 01.01.2005
tarihinde
yürürlüğe
geçen
Yönetmelikte,
Madde
17‟de
Atık
Akümülatör
TaĢıyıcılarının Lisans Alma Zorunluluğundan bahsedilmektedir. 03.03.2005 tarihli
25744 sayılı yönetmelik değiĢikliğinde “Ancak, perakende akü satıĢı yapan
satıcılarda biriken atık aküleri, en yakın geçici depolara taĢıyacak araçlar için lisans
alma zorunluluğu yoktur.” Ġbaresi bu maddeye eklenmiĢtir.
En yakın ibaresi farklı illerde farklı mesafeleri temsil edebilmektedir. Ġstanbul
5712km2‟lik bir alana kurulu bir ildir. Burada en kısa tanımı yerine km ve tonaj sınırı
konularak taĢımaya izin verilmesi ya da il müdürlüklerinden lisans almıĢ araçlar ile
bayiler dolaĢılarak atık aküler toplanması daha uygun olacaktır. Farklı sebeplerle bu
konuda bir değiĢiklik yapılamayacak olsa dahi, atık aküsü oluĢan, perakende akü
satıĢ noktalarının atık aküsünü kendisinin en yakın geçici depoya teslim etmesi
zorunluluğu getirilmelidir.
8.2.2.6 Çevre cezalarının düzenlenmesi
2872 sayılı Çevre Kanunu ve bu kanuna istinaden yayımlanan yönetmeliklerde
belirlenen usul ve esaslara aykırı olarak atık ve artıkları taĢımak, depolamak,
uzaklaĢtırmak, gürültüye neden olmak vb. suçlar nedeni ile uygulanan para cezaları
ve faaliyetten men cezaları idari nitelikte cezalardır. Ġdari para cezaları Çevre
Kanununun 20. Maddesinde düzenlenmiĢtir.
Madde 20 (r) bendinde; “Bu Kanunda ve yönetmeliklerde öngörülen usûl ve esaslara,
yasaklara veya sınırlamalara aykırı olarak atık toplayan, taĢıyan, geçici ve ara
depolama yapan, geri kazanan, geri dönüĢüm sağlayan, tekrar kullanan veya bertaraf
edenlere 24.000 Türk Lirası, ithal edenlere 60.000 Türk Lirası idarî para cezası
verilir.” 2009 yılında cezalar 31.062 YTL ve 77.656 YTL olarak revize edilmiĢtir.
119
Yine, bu maddenin (k), (l), (r), (s), (t), (u), (v) ve (y) bentlerinde öngörülen idarî para
cezaları kurum, kuruluĢ ve iĢletmelere üç katı olarak verilir.
Ġzinsiz atık akü depolama iĢlemi yapan iĢletmelerin tespit edilmesi için yapılan
denetimlerde böyle bir durumun tespitinde yada ulusal atık taĢıma formu
değerlendirmelerinde böyle bir durumla karĢılaĢılması halinde, Ģahıs firmasına
31.062 TL, Ģirkete 93.186 TL‟lik direk bir ceza verilmesi, faaliyet sahibi için çoğu
zaman yıkıcı bir etki yaratabilmektedir. Bu etki sebebi ile cezayı vermesi gereken
yetkili merci baskı altında kalıp firmanın faaliyetlerini düzeltmesi konusunda süre
vererek uyarıda bulunmaktadır. Böyle bir durumda canı yanmayan faaliyet sahibi
eski sisteminde devam etmekte sistemini düzeltmemektedir. Fakat ceza değerinin
daha düĢük olması, can alıcı değil can yakıcı, örneğin 5 - 6.000 TL gibi değerlerde
olması hem cezayı uygulayacak kiĢinin hareketini kolaylaĢtırmakta hem de firmanın
canını yakarak bir daha o uygunsuz iĢlemi yapmamasını sağlayacaktır.
Ayrıca, atıkların taĢınması, depolanması, geri kazanımı ve bunun gibi bir çok farklı
iĢlemin birçok farklı atık için tek bir madde ve tek bir ceza değeri altında anılıyor
olması uygulamada çok büyük bir problem yaratmaktadır. Örneğin, tehlikeli bir
atığın, uygunsuz bertarafının çevresel etkisi ile ömrünü tamamlamıĢ bir lastiğin
taĢınmasındaki uygunsuzluğun çevresel etkisi eĢdeğerde tutularak bir ceza
maddesine bağlanmamalıdır. Spesifik, atık çeĢidi ve hallerine göre Madde 20 (r)
bendinin detaylandırılması uygulamada ciddi verim artıĢına sebep olacağı
düĢünülmektedir.
120
9. SONUÇ
Bugün, varlığının 200. yılını kutlayan pil, 0,4mm‟ye kadar inceltilerek banka kartları
bünyesine yerleĢtirilip, kart bünyesindeki mikroçipe enerji vererek bilgi aktarımını
sağlayacak teknolojik mertebeye ulaĢmıĢtır. Ġnsan hayatına kattığı bu kolaylıklar
sonrasında zaruri bir Ģekilde ortaya çıkan karĢı perspektifte; atık konumuna geçtiği
noktada, çevre – teknoloji uyumu konusu gündeme gelmektedir. Bu uyum düzenli ve
sistemli bir yönetimi gerektirmekte olup bu sebeple hem Dünya‟da hem de
Ülkemizde atık pil ve akümülatörlerin kontrolü konusunda yönetmelikler çıkartılmıĢ
fakat yönetmeliğin uygulanmasında da bazı güçlüklerle karĢı karĢıya kalınmıĢtır.
Ülkemizde Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği 31.08.2004 tarihinde
yayınlanmıĢ 01.01.2005 tarihinde yürürlüğe girmiĢtir. Türkiye‟de pil üretimi
bulunmamaktadır ve kullanılan tüm piller ithal edilmektedir. Pil ithalatçıları bir araya
gelerek TAP derneğini kurmuĢ ve atık pil toplama çalıĢmalarını gerçekleĢtirmektedir.
Yönetmeliğin uygulanmasında karĢılaĢılan ilk problem atık pil toplama miktarlarıdır.
2009 yılında, Ülkemizde kiĢi baĢına toplanan atık pil miktarı yaklaĢık 4gr/kiĢi/yıl‟dır.
Ülke genelinde yaklaĢık 350.000 gibi yüksek bir toplama noktası adedine ulaĢılarak,
piyasaya sürülen pillerin ancak %3‟ü toplanabilmiĢtir. Bu toplama verimi
düĢüklüğünün sebebinin yerel bazlı kültürel değerlerden, bir nevi alıĢkanlıklardan ve
bu alıĢkanlıklar üzerinde değiĢiklik yaratabilecek bilgilendirme ve etkileme
çalıĢmalarının eksikliğinden kaynaklandığı görülmektedir. Aynı zamanda, yüksek
kota oranlarının, toplama sisteminin kademeli ilerleyiĢine baskı yaparak sistemli
ilerlemeyi engellediği belirlenmiĢtir. AB üye ülkelerinde 2012 yılı için kota oranı
%25 iken bugün ülkemizde kota oranı 1.grup pillerde %40 ve ikinci grup pillerde
%80‟dir.
Atık pillerin ayrı toplanması gerekliliği konusunda bilgilendirme çalıĢmalarının
arttırılması gerekmektedir. Bu konuda çalıĢan TAP, derneğinin bilinirliğini hızla
arttırmalıdır. Bunun için, pilot bölge seçimleri yapılarak, e-mail, cep telefonu
mesajları, reklam panoları, TV ve radyo gibi yaygın iletiĢim araçlarını aktif bir
121
Ģekilde kullanmalı ve halkın nabzını tutacak anket çalıĢmaları ile bunu
desteklemelidir.
Çöpte atık pil analizi yapılarak, atık pil toplama veriminin diğer bir dille ifadesinin
mümkün olacağı ve daha gerçekçi sonuçları ortaya koyacağı görülmektedir. Ayrıca,
yönetmelikte atık pil geçici depolama alanı asgari hacminin 4 m3 olması istenmekte
fakat uygulamada mümkün olmadığı görülmüĢ ve ilgili düzenlemenin yapılması
önerilmiĢtir.
Atık akü değerlendirmesine gelindiğinde, toplanma yüzdesi konusunda Ülkemizde
herhangi bir sorun yoktur. Çünkü akü değerli bir metal olan kurĢun içerir. Fakat
akülerin toplanmasında problem, çevreye zarar vermeden düzenli bir sistemle
toplanabilmesindeki güçlüktür.
Türkiye‟de akü asidi kurĢun yanında değersizdir ve atılması alıĢkanlığı mevcuttur.
Bunun engellenmesi için tüm illerde denetimlerin sıklaĢtırılmasının yanında izabe
tesislerinin giriĢ çıkıĢlarının ve iĢletmelerinin çok düzenli bir Ģekilde takip edilmesi
gerekmektedir. Yine kayıt dıĢı akü toplayıcılarının takibi de il müdürlüklerince
düzenli denetimlerle yapılmalıdır.
Ülkemizde kurĢun rezervi bulunmamaktadır. Akü üreticileri, kurĢun temini atık
akülerden ve ham kurĢun ithalatından sağlamaktadırlar. Bu durumda atık akü değer
kazanmakta ve toplanması için teĢvik edici depozito uygulamasına gerek kalmadığı
ortaya çıkmaktadır. Yine akü konusunda, yetkilendirilmiĢ kuruluĢların bilgilendirme
çalıĢmalarında üzerlerine düĢen görevleri yerine getirmeleri gerekmektedir.
Atık akü geçici depolama alanı özellikleri ile geri kazanım tesisleri özelliklerinin
aynı madde altında anılması, geçici depo izin baĢvurusu için gerekli evrakların
belirtilmemesi ve lisanslandırma iĢlemlerinde iller arasında farklılıklara rastlanması
yönetmelikte karĢılaĢılan güçlüklerdendir. Yine çevre cezalarının içerisinde uyarı
mahiyetli düĢük değerli cezaların bulunmaması, il içerisinde en yakın atık akü geçici
depolama alanına lisanssız araçla taĢınabilirliğin mümkün olması, akü ürünlerinin
dağıtımını ve satıĢını yapan iĢletmeler ve araç bakım-onarım yerlerini iĢletenlerin
geçici depo izni alma zorunluluğunun olmaması yönetimde sıkıntılara sebep
olmaktadır. Ġller arası koordinasyonun kuvvetlendirilmesi, yönetmelikte ilgili
maddelerde düzenlemelerin yapılması uygulamada faydalı olacağı düĢünülmektedir.
122
KAYNAKLAR
AB Direktifi, 1991. Directive 91/157/EEC of the European Parliament and of the
Council, on batteries and accumulators containing certain substances,
Official Journal L 078, p. 38-41, dated 26.March.1991.
AB Direktifi, 2006. Directive 2006/66/EC of the European Parliament and of the
Council, on batteries and accumulators waste batteries and
accumulators and repealing Directive 91/157/EEC, dated
06.September.2006, Strasbourg.
AktaĢ S., Sirkeci A.A., Açma E., 2004. “Current situation of scrap batteries in
Turkey”, Journal of Power Sources, 130 (2004), 306-308.
Aküder, 2010. 2009 yılı Akümülatör ve Geri Kazanım Sanayicileri Derneği Faaliyet
Raporu, Türkiye.
Anket, 2003. Çevre ve Orman Bakanlığı‟nın 09.11.2003 tarihli, 2920-23764 sayılı
yazısı ile akü üreticileri ile yapılan anket sonuçları, Ankara.
Arna, S., 2007. “TaĢınabilir Pil ve Bataryalar”, BileĢim Yayıncılık, Ġstanbul.
Baykut, F., Aydın, A., Baykut, S., 1987. Çevre Sorunları ve Korunma, Güryay
Matbacılık, sf.131-143, Ġstanbul.
Bernardes, A. M., Espinosa, D. C. R., Tenório, J. A. S., 2003. “Collection and
recycling of portable batteries: a worldwide overview compared to the
Brazilian situation”, Journal of Power Sources, 124, S. 586–592.
Bernades, A.M., Espinosa, D. C. R., Tenório, J. A. S., 2007. “Recycling of
Batteries: a Review of Current Processes and Technologies”, Journal
of Power Sources.
Çevre ve Orman Bakanlığı, 2009. “Atık Pil ve Akümülatörlerin Yönetim”, Çevre
Yönetimi Genel Müdürlüğü Atık Yönetimi Dairesi BaĢkanlığı,
Söğütözü,Ankara.
Daryabeigi Zand, A., Abduli M. A., 2008.“Current situation of used household
batteries in Iran and appropriate management policies”, Waste
Management, 28 , S. 2085–2090.
Dökmeci, Ġ., 1988. Toksikoloji, akut zehirlenmelerde tanı ve tedavi, Fatih Gençlik
Vakfı Matbaa ĠĢletmesi, sf. 336–354, Ġstanbul.
DTM Tebliği, 2010. Pil ve Akümülatörlerin Ġthalat Denetimlerine Dair Ticarette
Standardizasyon Tebliği, Tebliğ No: 2010/15, BaĢbakanlık DıĢ Ticaret
MüsteĢarlığı, Emek, Ankara.
EPBA, 2006. The Report of European Portable Battery Association, “Questions and
answers on the new battery directive-2006”, Brussels, Belgium.
EPBA, 2008. Product Information (Primary and Rechargeable Batteries), Brussels,
Belgium.
European Commision, 2004. European Commision DG Environment, Unit A2 Batteries Consultation, B-1049 Brussels Belgium, 2004.
123
German Act, 2009. “Act Revising the Law of Waste-Related Product Responsibility
for Batteries and Accumulators”, 25 June 2009, Germany.
GRS-Batterien, 2007. “The World Of Batteries: Funtions, Systems and Disposal”,
Hamburg Germany, December 2007.
GRS-Batterien, 2008. Annual Review/Documentation 2007, “Performance Review
in Accordance with the German Battery Decree”, March 2008,
Hamburg, Germany.
GRS-Batterien, 2009. Annual Review/Documentation 2008, “Performance Review
in Accordance with the German Battery Decree”, March 2008,
Hamburg, Germany.
Hagen, F., 1999. “A new way of recycling lead batteries in Norway”, Journal of
Power Sources, 78, 270–272.
Kataria, M., Larsén, K., 2009. Mitesh Kataria, Karin Larsén, Effects of Social
Marketing on Battery Collection, Resources, Conservation and
Recycling, 53, 429-433.
Mutlu Akü, 2008. Mutlu Akü ve Malzemeleri San. A.ġ., Kalite Güvence Müdürlüğü
Eğitim Kitapçıkları 08, Ġstanbul.
Öztürk, M., 2005. “Plastikler ve Geri Kazanılması”, Çevre ve Orman Bakanlığı,
Ġstanbul.
Öztürk, M., 2008. “Pil/Akü Kullanımı ve Atık Piller Ġle Akülerin Zararları”, Çevre
ve Orman Bakanlığı, Ankara.
Öztürk M., 2010. “Hurda Aküler ve KurĢun Cürufu”, TBMM, Ankara.
Pistoia, G., Wiaux, J. P., Wolsky, S. P., 2001. “Used Battery Collection and
Recycling”, Elsevier Science, s. 87-117.
Robertson, J.G.S., Wood, J.R., Ralph, B., Fenn, R., 1997. Analysis of lead/acid
battrey life cycle factors:their impact on society and the lead industry,
Journal of Power Sources, 67, 225–236.
Rogulski, Z., Czerwi´nski, A., 2006. “Used batteries collection and recycling in
Poland”, Journal of Power Sources, 159, 454–458.
SAFT, 2002. “Importing batteries in EU Member States - Environmental
requirements,” presentation, Eloy R., Paris, 14 April 2002.
Sezer, H., 2010. “Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği Türkiye
Uygulamaları” Sunum Notları, 5-6 Mayıs 2010, Ankara.
STIBAT, 2006. Dutch Battery Foundation Stichting Batterijen 2006 Annual Report,
Postbus 719, The Netherlands.
STIBAT, 2008. Dutch Battery Foundation Stichting Batterijen 2008 Annual Report,
Postbus 719, The Netherlands.
TAP, 2010. 2009 yılı Taşınabilir Pil Üreticileri ve İthalatçıları Derneği ve İktisadi
İşletmesi Faaliyet Raporu, Türkiye.
TEHS, 2009. Türkiye Elektronik HaberleĢme Sektörü, 2009 Yılı Temmuz-AğustosEylül Pazar Verileri Raporu, Türkiye.
TÜBĠTAK, 2010. Tübitak Kamu Kurumları AraĢtırma ve GeliĢtirme Projelerini
Destekleme Programı, 1007 Programı “Atık Pillerin Bertarafı ve Geri
Kazanım Teknolojilerinin GeliĢtirilmesi 108G063 Rapor no: 01,
Rapor tarihi: 01.02.2010, Kocaeli.
Tombul, B., Öztürk M., 2005. “KullanılmıĢ Akülerin Çevreye Zararları ve Geri
Kazanılması”, Ġstanbul.
TÜĠK, 2009. Türkiye Ġstatistik Kurumu, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
(ADNKS) Nüfus Sayımı Sonuçları.
124
Vest, H., 2002. Fundamentals of the Recycling of Lead-Acid Batteries, PO Box
5180, 65726 Eschborn, Germany.
Viriyadhika, C.C., 2007. “Sustainable Battery Waste Management Protecting the
Environment and Creating Employment Case Study: Indonesia”,
Saxion Universities of Applied Science, Hollanda.
ĠNTERNET KAYNAKLARI
[1]<http://www.msm.cam.ac.uk/doitpoms/tlplib/batteries/primary.php>, alındığı tarih
02.04.2010.
[2]<http://www.tap.org.tr> alındığı tarih 13.03.2010.
[3]<http://www.geridonusum.org/geri-donusum-rehberi/aku-pil.html>, alındığı tarih
13.03.2010.
[4]<http://www.evcilerkimya.com/?page=piller>, alındığı tarih 24.05.2010.
[5]<http://www.akuder.org.tr/hakkimizda.html>, alındığı tarih 13.03.2010.
[6]<www.baj.or.jp> Japanese Battery Association, alındığı tarih 12.11.2009.
[7]<http://www.bebat.be/pages/en/main.html.> alındığı tarih 12.11.2009.
125
EKLER
Ek 1: TAP atık pil alındı formu
126
ÖZGEÇMĠġ
Ad Soyad: Elif MORĠNA YILMAZ
Doğum Yeri ve Tarihi: Ġstanbul 09.12.1978
Adres: Validesuyu Konutları A3 Blok D:28 Küçükköy/G.O.P./ĠSTANBUL
Eğitim
Yüksek Lisans: Boğaziçi Üniversitesi, Çevre Bilimleri Enstitüsü, Çevre
Teknolojileri Bölümü, Ekim 2003
Lisans: Yıldız Teknik Üniversitesi, ĠnĢaat Fakültesi, Çevre Mühendisliği, Haziran
2000
Stajlar
ġantiye Stajı: ĠSKĠ Kağıthane Ġçme Suyu Arıtma Tesisi, 1998 yaz dönemi
ĠĢletme Stajı: ALTINYILDIZ Tekstil Fabrikası, 1997 yaz dönemi
Yayın Listesi
 Morina Yılmaz E., Editör, 21 Kasım 2007, 1. APAK Sempozyumu Kitapçığı,
Ġstanbul Çevre ve Orman Ġl Müdürlüğü Yayınları, 2007.
Raporlar
 2006-2007 yılı Ġstanbul Ġli Çevre Durum Raporu, (Atık Pil ve Akümülatörler
Bölümü), Ġstanbul Çevre ve Orman Ġl Müdürlüğü Yayınları, 2008.
127

2010 e.m.yılmaz

Transkript

Benzer belgeler

Screenings Washer Monster

atık pil ve akümülatörlerin yönetimi

Kimyasal Fiziksel Arıtma Ağır Metal Giderimi

this PDF file - Selcuk University Journal of Engineering

Kullanım Kılavuzu TT-Tipi P-Tipi

surdurulebilir-is-odulleri-2015

LifeChoice Activox Türkçe Kullanım Kılavuzu

Travel PLC - TUI Group

Katalog - Olympia