SEVESO Terminolojisi

SEVESO Terminolojisi
A
Acil Durum Koordinasyon Grubu: Acil durum müdahale sürecinde görevli olan tüm kurum ve
kuruluşların yetkililerinin yer aldığı ve kurumların ilgili oldukları konularda birbiri ile çakışması ve
çelişmesi durumunda, iyi bir koordinasyon ve uzlaşma sağlanması amacı ile oluşturulan ve acil durum
planının geliştirilmesi, planın denetlenmesi gibi çalışmalarda yardımcı olan ekiptir.1
Acil Durum Planı: Kuruluş içerisinde ve çevresinde meydana gelebilecek büyük kaza tehlikeleri ile
planlama konusunda sorumluluğu olan herkese, işletmecilere, yerel yetkililere ve acil durum ekiplerine
yardımcı olan kılavuzdur. Kuruluş ve çevresinde kazaya karşı hazırlıklı olma, kazayı önleme ve kazaya
müdahale işlemlerinin tüm kaza senaryoları dikkate alınarak belirlendiği plan olarak da
2
tanımlanmaktadır.
Acil Müdahale Planlama Kılavuzu (ERPG): Amerikan Endüstriyel Sağlık Koruma kurumu tarafından
oluşturulan ERPG’ler hava yolu ile taşınan kimyasalların belirli konsantrasyonlarının sağlığa etkilerini
tahmin etmek için düzenlenmiş maruziyet kılavuzlarıdır. ERPG değerleri, belirli bir maddeye
maruziyetin sonuçları olarak ifade edilen ERPG-1, ERPG-2 ve ERPG-3 için tanımlarda açıklandığı gibi
yan etkileri gözlemlemek için, tahmin edilen konsantrasyon aralıkları tahminleri sağlamak için
tasarlanmıştır.
Acil Müdahale Planlama Kılavuzu (ERPG-1): Neredeyse tüm bireylerin açıkça tanımlanmış kötü
kokular veya hafif geçici olumsuz sağlık etkilerinin dışında etkiler göstermeden en çok 1 saate kadar
maruz kalınan, maksimum hava konsantrasyonun altıdır.
Acil Müdahale Planlama Kılavuzu (ERPG-2): Neredeyse tüm bireylerin tersine çevrilemez ya da ciddi
sağlık etkilerinin veya bireylerin etkilerini azaltmak için koruyucu önlemler almasını gerektiren
semptomlar dışında etkiler göstermeden en çok 1 saate kadar maruz kalınan, maksimum hava
konsantrasyonun altıdır.
Acil Müdahale Planlama Kılavuzu (ERPG-3): Neredeyse tüm bireylerin hayatı tehdit eden etkiler
göstermeden en çok 1 saate kadar maruz kalınan, maksimum hava konsantrasyonun altıdır.
Acil Servis Hizmetleri: Büyük endüstriyel kazalarda, kuruluşta ve civarında zararın en aza
indirilmesindeki kolluk güçleri, itfaiye, ambulans, sahil güvenlik ve sivil savunma hizmetleri dahil
sağlık ve güvenlik hizmetlerini ifade eder.3
Akut Maruziyet Kılavuz Seviyesi (AEGL) : Amerikan mevzuatınca belirtilen toksik eşik seviyelerinden
biridir.
Akut Maruziyet Kılavuz Seviyesi (AEGL-1) : Maddenin üzerinde ppm ya da mg/m3 olarak ifade edilen,
duyarlı bireyleri de içine alan genel popülasyonun önemli rahatsızlık, tahriş ya da asemptomatik
1
2
3
T.C. Ç ev re ve Şehi rcilik B ak anlığı , 2011, Büyük Endüstriy el Kaz alar İçin Ac il Durum Pl anlaması R ehberi, An kara, Türki ye.
http://www.kimy asall ar.c evreorman.gov.t r/docs/sunuml ar/Buyuk _Endustriy el _Kazal ar_Sub esi/Aci lDurumPlanl ari _tupras.pdf
Resmi G azet e 18.08.2010, Sayı: 27676, Büyük Endüstriyel Kazal arın Kontrolü H akkıınd a Yön etmeli k.
duyunun etkilerini deneyimleyebildiği hava kökenli konsantrasyonlardır. Ancak, etkileri devre dışı
bırakılabilecek değil, geçici ve maruz kalındığında tersine çevrilebilir durumdadır.
Akut Maruziyet Kılavuz Seviyesi (AEGL-2) : Maddenin üzerinde ppm ya da mg/m3 olarak ifade edilen
hava konsantrasyonunun, duyarlı bireyleri de içine alan genel popülasyonun önemli rahatsızlık,
tersine çevrilemeyen, ciddi ve uzun soluklu sağlık etkilerine tahmini maruziyet veya kaçınamama
durumu.
Akut Maruziyet Kılavuz Seviyesi (AEGL-3) : Maddenin üzerinde ppm ya da mg/m3 olarak ifade edilen,
duyarlı bireyleri de içine alan genel popülasyonun yaşamı tehdit edecek düzeyde tecrübe edilen hava
konsantrasyonudur.
Akut Sıvı Toksisite: Maruz kalındığı taktirde yaşayan bir organizmaya zarar veren ve maddenin içsel
özelliği bakımından sıvı toksisite özelliği taşıyan maddelerdir. Bir diğer deyişle bir maddenin, kısa
süreli maruziyet sonucunda bir organizmaya karşı yaralayıcı olabilme özelliğidir 4
Alan Riski: Alan riski aslında farklı bir risk ölçütü değildir, ancak birkaç kaynak tarafından etkilenilen
risklerin bir kombinasyonudur ve dolayısıyla bireysel ve toplumsal risk ölçüleri ile ifade edilir. Alan
riski, özellikle bir kaç kaynağın kombinasyonu olması nedeniyle oldukça kullanışlıdır.5
Alevlenir: Düşük parlama noktasına (21°C-55°C) sahip madde ve müstahzarları ifade eder (risk tanımı
R10).6
Alevlenir Gaz: 20 oC sıcaklıkta ve 101,3 kPa standart basınçta hava ile bir arada tutuşma aralığına
sahip gaz anlamına gelir. Seveso Statüsü: Bu grup maddelerin kategori 1 ve 2’si mevcut Seveso II
direktifi Ek 1 kapsamındadır. 6
Alevlenir Katı: Kolaylıkla alevlenir olan veya sürtünme yoluyla yangına katkısı olabilecek katı anlamına
gelir.6
Alevlenir Sıvı: 60°C’yi aşmayan bir parlama noktasına sahip sıvı anlamına gelir. Seveso
Statüsü:Alevlenir sıvılar kategorisi halihazırda eski Seveso II Direktifi tarafından kapsanmaktadır. 3
Alt Seviyeli Kuruluş: Seveso III Direktifi Bölüm 1 Kolon 2’de veya Bölüm 2 Kolon 2’de yer alan
miktarlara eşit veya bu değerlerden yüksek ancak Seveso III Direktifi Bölüm 1 Kolon 3’te veya Bölüm 2
Kolon 3’te yer alan miktarlardan düşük değerde kimyasal maddelerin mevcut bulunduğu bir kuruluş
anlamına gelir. Bu tanım, Seveso III Direktifi Ek I not 4 ile belirlenen toplama kuralı kullanılarak
uygulanır.7 Ayrıca, alt seviyeli kuruluş; “Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik”in
Ek I, Bölüm 1 ve Bölüm 2’de verilen tehlikeli madde listelerinde, Kolon 2’deki eşik değerlere eşit veya
üzerinde, ancak Kolon 3’teki değerlerin altındaki miktarlarda tehlikeli madde bulunduran kuruluşu
ifade eder.8
4
Application of GHS Substances Classificat ion Crit eri a for the Iden tification of Sev eso Estab lishments, Report on the Work of th e Technical Workin g Group on
SEVESO and GHS, EU Joint R esearch Cent re Scient ific and Technic al R eports, 2011.
5
“Risk Assessment and Management in the Context of th e Sev eso II Di recti ve, Europ ean Co mission, Joint Res earch Centre”
6
SEVESO II di recti ve, COUNCIL DIR EC TIVE 96/82/EC.
7
Sev eso III Directiv e,2012/18/EU.
8
Resmi G azet e 18.08.2010, Sayı: 27676, Büyük Endüstriyel Kazal arın Kontrolü H akkıınd a Yön etmeli k.
Alt Tutuşabilirlik Sınırı (LFL): Yanıcı gaz veya buharın havadaki karışımının alev alabileceği minimum
konsantrasyondur.9
Ana Ulaşım Güzergahları: Seveso II Direktifi’nin 12. Maddesi ana ulaşım güzergahlarını, Direktifin
kapsamında hedef kabul edilen bir sahadan belirli bir uzaklığa sahip yollar şeklinde tanımlar.
Bir ulaşım güzergahının ana güzergah olarak değerlendirilebilmesi bireysel duruma bağlıdır çünkü
trafik yoğunluğundaki dağılım büyük farklılıklar gösterebilmektedir. Aşağıda verilen değerlerden
düşük trafik yoğunluğuna sahip ulaşım güzergahları ana güzergah olarak kabul edilemez:
24 saat içinde 10000’den az yolcu taşıtı geçen yollar
24 saat içinde 50’den az yolcu treni geçen demiryolları
Yukarıda verilen değerlerden yüksek yoğunluğa sahip ulaşım güzergahları her koşul altında
ana ulaşım güzergahı olarak kabul edilir.
24 saat içinde 200000’den fazla ve mesai saatlerinde ise 7000’den fazla araç geçen otoyollar
(hız sınırı > 100 km/saat)
24 saat içinde 250’den fazla ve mesai saatlerinde ise 60’tan fazla tren geçen demiryolu hatları
(her iki yön de dahil)
Havalimanları ayrıca değerlendirilir.10
-
Arazi Kullanım Planlaması: Kaynaklara ve çevreye zarar vermeden arazi kullanıcılarına azami faydayı
sağlayacak arazi kullanım seçeneklerini seçmek ve kabul etmek amacıyla arazi ve su potansiyeli,
alternatif arazi kullanım uygulamaları ve diğer fiziksel, sosyal ve ekonomik koşulların sistematik bir
şekilde değerlendirilmesi şeklinde tanımlanır. Arazilerin bu şekilde kullanılmalarını teşvik edecek
tedbirlerin seçimi ve uygulanması da arazi kullanım planması kapsamında değerlendirilir.11
Arıza: Bir operasyon çevresindeki bir bileşenin tamamen ya da kısmen fonksiyon kaybıdır. 12
Artık risk: Risk iyileştirmesinden sonra geriye kalan riski ifade eder. Artık risk belirlenemeyen riski
içerir. Artık risk “muhafaza edilen risk” olarak da bilinir.13
Aspirasyon: Sıvı ya da katı bir kimyasal madde veya karışımın trakeye ve alt solunum sistemine
doğrudan ağız ya da burun boşluğu yoluyla veya dolaylı yoldan kusmayla girmesi anlamına gelir. 14
Atık: Herhangi bir faaliyet sonucunda oluşan, çevreye atılan veya bırakılan her türlü maddeyi ifade
eder.15
Atık su: Evsel ve endüstriyel kullanımlar sonucunda kirlenmiş olan, özellikleri kısmen veya tamamen
değişmiş bulunan sulardır.16
B
9
Sev eso II Di rek tifi Kapsamındaki Endüstril erd e Kaza R iski Değerlendirme Metodolojisi, T.C. Ç alışma Ve Sosyal Güv enli k Bak an lı ğı, Ankara, 2012.
Council Directiv e 96/82/EC – Agreed qu estions and answers, European Comission Directorat e G eneral, Joint Res earch C entre.
11
http://ec.eu ropa.eu/envi ronment/s eveso /pdf/landusep lanning_guid ance_en.pdf
10
12
“Risk Assessment and Management in th e Context of the Sev eso II Di recti ve, Eu ropean Co mission, Joint R esearch Cent re”
TS ISO 31000, Risk Yönet imi - Prensipler Ve Kilavuzlar, TSE, Ankara, 2011.
14
http://reach.immib.org.tr/web /dokumanlar/CLP-Kitap.pdf
15
Resmi G azet e, 05.07.2008, Sayı :26927,Atık Yön eti mi Gen el Esasların a İl işkin Yön etmelik .
16
Afet Yönet imi İle İlgili Teriml er, Açıkl amalı Sözlük . Gazi Üniv ersit esi, OD TÜ.
13
Basınç Altındaki Gazlar: Bir hazne içeresinde 200 kPa basınçla bulunan gazlar ya da bunların
sıvılaştırılmış veya sıvılaştırılmış ve soğutulmuş durumlarıdır. 17
Basınç Altında Depolama: 1 bar basıncın üstünde ve ortam sıcaklığında calışan depolama
tanklarını ifade eder.Depolanan madde basınç (ikili faz dengeleri) altında sıvılaştırılmış gaz
veya basınç (tek fazlı) altında bir gaz olabilir.18
Baş Kontrolör: Kuruluş içi acil durum kontrol merkezinden tüm operasyonu yönetmekle sorumlu olan
ve tesis hakkında her türlü bilgiye sahip kişidir. Bu görevin, kuruluş yöneticisi veya müdürü tarafından
yürütülmesi önerilir.19
Başlatıcı olay (kök neden): Hata ağacında kritik olayın ilk nedenidir.18
Bireysel (individual) Risk: Bireysel risk açısından kabul edilebilir azami riskin, günlük riske kıyasla
ölüm riskinin bir kat artmasına neden olan ”istem dışı maruziyet”lerin neden olduğu risk kabul edilen
kriterin temelini oluşturmaktadır. Risk kaynaklarının neden olduğu (büyük kazalar, madde ve
radyasyona maruziyet vs.) ve insan varlığı karşısındaki kabul edilebilir azami ölüm riski, bu tehlikeler
nedeniyle ortaya çıkabilecek toplam ölüm olasılığının her yıl için 10-5 değerinden küçük olmasını
sağlayacak şekilde tanımlanmıştır. Bu değerin altındayken ALARA (mümkün olduğu kadar az etki)
ilkesi kabul edilmesi eğilimi bulunmaktadır.20
Birikinti Yangını (Pool Fire): Sıvı yakıt birikintisinin yanmasıdır. Birikinti yangını sıvı yakıt içeren bir
tankın icinde de olabilir.18
BLEVE: Normal atmosferik basınç altındaki kaynama noktasının oldukça üzerinde bir sıcaklıkta sıvı
iceren kabın yarılması sonucu meydana gelen patlamadır.18
BOİ/KOİ (BOD/COD): Biyokimyasal oksijen ihtiyacı / Kimyasal oksijen ihtiyacı.21
Bölge Planı: Mekânsal strateji niteliğinde ve sosyo-ekonomik gelişme eğilimlerini bölgesel olarak üst
ölçekte belirleyen planlardır. Sektörel hedef ve politikaları, yerleşmelerin gelişme potansiyellerini,
faaliyetlerin ve alt yapıların dağılımlarını belirleyen ve bölgelerarası gelişme farklılıklarını ortadan
kaldırmayı amaçlayan planlardır. 15
Büyük Kaza: Herhangi bir kuruluşun işletilmesi esnasında, kontrolsüz gelişmelerden
kaynaklanan ve kuruluş içinde veya dışında çevre ve insan sağlığı için anında veya daha
sonra ciddi tehlikeye yol açabilen bir veya birden fazla tehlikeli maddenin sebep olduğu
büyük bir emisyon, yangın veya patlama olayıdır. 22
Bulaşıcı: Canlı mikroorganizmalar ya da bunların toksinlerini içeren maddeler olarak
sınıflandırılır. İnsan ya da yaşayan organizmalara zarar verme kapasitesi olan maddelerdir.23
17
Application of GHS Substances Classificat ion Crit eri a for the Iden tification of Sev eso Estab lishments, Report on the Work of th e Technical Workin g Group on
SEVESO and GHS, EU Joint R esearch Cent re Scient ific and Technic al R eports, 2011.
18
Sev eso II Di rek tifi Kapsamındaki Endüstril erd e Kaza R iski Değerlendirme Metodolojisi, T.C. Ç alışma Ve Sosyal Güv enli k Bak anlı ğı, Ankara, 201 2.
19
T.C. Ç ev re ve Şehi rcilik B ak anlığı , 2011, Büyük Endüstriy el Kaz alar İçin Ac il Durum Pl anlaması R ehberi, An kara, Türki ye.
20
“Risk Assessment and Management in th e Context of the Sev eso II Di recti ve, Eu ropean Co mission, Joint R esearch Cent re”
21
http://ec.eu ropa.eu/ent erpris e/s ectors/ch emic als/fil es/clp -ghs-glossary _en.pdf
22
Resmi G azet e 18.08.2010, Sayı: 27676, Büyük Endüstriyel Kazal arın Kontrolü H akkıınd a Yön etmeli k.
23
http://eur-lex .eu ropa.eu/L exUri Serv/L exUri Serv.do?uri=OJ :C:2007:287E:0164:0165:EN:PDF
C
Coğrafi Bilgi Sistemi: İlişkisel veritabanlarını kullanarak alansal yorumlamalar yapmaya ve harita bazlı
çıktılar almaya imkan veren bilgisayar yazılımları kullanan sistemdir. Coğrafi bilgi sistemleri, özellikle
afet tehlikesi ve riskinin belirlenmesi ve karşı önlemler alınması gibi konularda yaygın bir şekilde
kullanılmaktadır. Bu sistemlerde, yeryüzüne ait üç boyutlu alansal ve diğer bilgilerin toplanması,
depolanması, güncellenmesi, kontrolü, karşılaştırılması ve yorumlanmasını gerçekleştiren özgün
uygulama yazılımları bulunur.24
CFD Modeli (Computational Fluid Dynamics) (Hesaplamalı Akışkanlar Dinamiği): Akışkanlar
mekaniği denklemleri türbülans modeli ile çözülür. Geçerlilik: 1 cm < d < 2 km
Örnekler : Fluent, Phoenics, Star-CD, Flacs, Fluidyn…
Ç
Çevre: Canlıların yaşamsal ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içerisinde
bulundukları biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve kültürel ortamlara verilen genel addır. 25
Çevresel Risk Değerlendirmesi: İnsan faaliyetleri nedeniyle sürekli şekilde veya ara sıra çevreye
salınan stres kaynaklarının insan sağlığı, ekosistemler ve doğal kaynaklar üzerindeki olası etkilerinin
sistematik şekilde tahmin edilmesi ve bu sayede ilgili kararların daha fazla bilgi ışığında
alınabilmesidir.26
Çevre Yönetimi: İdarî, teknik, hukukî, politik, ekonomik, sosyal ve kültürel araçları kullanarak doğal ve
yapay çevre unsurlarının sürdürülebilir kullanımını ve gelişmesini sağlamak üzere yerel, bölgesel,
ulusal ve küresel düzeyde belirlenen politika ve stratejilerin uygulanmasını ifade eder.27
Çok Kolay Alevlenir Gazlar ve Sıvılar:
1. 0 oC'nin altında, parlama noktasına ve normal basınç altında 35 oC’ye eşit ya da daha düşük
kaynama noktasına (ya da bir kaynama aralığının bulunması durumunda kaynamanın başladığı
sıcaklık) sahip olan sıvı madde ve müstahzarlar (risk tanımı R12),
2. Ortam sıcaklığı ve basıncında havayla temas halinde alevlenebilir gaz veya süper kritik halde
bulunan maddelerdir(risk tanımı R12). 28
D
Dağıtım Sistemi: Dağıtım sistemi, yaşam dongüsü boyunca bir bariyerin optimum performans için
gerekli olan kaynakları (davranış, donanım veya yazılım ile) sağlayan güvenlik yönetim sisteminin
yapısal parçasıdır.29
24
Afet Yönet imi İle İlgili Teriml er, Açıkl amalı Sözlük . Gazi Üniv ersit esi, OD TÜ.
Resmi G azet e, 11.08.1983, Sayı :18132, Çevre Kanunu.
“Risk Assessment and Management in th e Context of the Sev eso II Direct ive, Eu ropean Comission, Joint R esearch Cent re”
27
Resmi G azet e, 11.08.1983, Sayı :18132, Çevre Kanunu.
28
Resmi G azet e 18.08.2010, Sayı: 27676, Büyük Endüstriyel Kazal arın Kontrolü H akkınd a Yön etmelik .
29
Sev eso II Di rek tifi Kapsamındaki Endüstril erd e Kaza R iski Değerlendirme Metodolojisi, T.C. Ç alışma Ve Sosyal Güv enli k Bak anlı ğı, Ankara, 2012
25
26
Denetim: Denetim, ayrıca gerçek durum ile güvenli olarak belirtilen durumun
uyumlu olup olmadığının sistematik olarak gözden gecirilmesi ve incelenmesi
olarak da ifade edilir.29
Depolama: Tehlikeli maddenin, güvenli bir yerde, gerekli şartlar sağlanmış olarak kontrol
altında tutulması veya stokta bulundurulmasıdır.30
Diğer Kuruluş: 1 Haziran 2015 tarihinde veya daha sonra Seveso III Direktifi kapsamında yer alan bir
operasyon sahası veya üst kuruluş haline gelen bir alt kuruluş (ters yönde yaşanan değişiklik de
dahildir).31
Direktif 96/82/EC: Tehlikeli Madde İçeren Büyük Kaza Risklerinin Kontrolü’ne ilişkin Konsey Direktifi
(96/82/EC), 1976 yılında İtalya’nın Seveso kentinde meydana gelen büyük kaza faciası ardından,
kısaca Seveso Direktifi olarak anılan, belirli sanayi faaliyetlerinden kaynaklanan büyük kaza riskleri ile
ilgili 82/501/EEC direktifinin yerine yürürlüğe alınmıştır. Direktif esas olarak; tehlikeli madde içeren
büyük kazaları önlemek ve kazaların insan ve çevre üzerindeki etkilerini sınırlamak üzere AB üye
ülkeleri genelinde birbiriyle tutarlı ve etkin bir biçimde yüksek düzeyde koruyucu tedbirlerin
alınmasını sağlamak amaçlanmaktadır. Direktifin uygulanmasıyla ilgili temel paydaşlar; yetkili
idareler, tehlikeli madde bulunduran sanayi tesisleri işletmecileri ve ilgili kamu kurum ve
kuruluşlarıdır. Direktif temelde kamu kurum ve kuruluşları ve işletmeciler üzerinde yükümlülükler
getirmektedir.31
Domino Etkisi:Bir Seveso kuruluşunda (tesis A) meydana gelen bir olaydan , başka bir
kuruluşun (genellikle Seveso kuruluşu olmayan bir tesis – tesis B) da etkilenmesine
32
durumuna domino etkisi denir..
E
Ekotoksik: Çevrenin bir veya daha fazla kesimi üzerinde ani veya gecikmeli zararlı etkiler gösteren
veya gösterme riski taşıyan madde ve preparatlardır. 33
Ekolojik Denge: İnsanlar ile diğer canlıların varlık ve gelişmelerini, doğal yapılarına uygun biçimde
sürdürebilmeleri için gerekli olan koşulların bütününü ifade eder.34
Ekosistem: Canlıların kendi aralarında ve cansız çevreleriyle ilişkilerini bir düzen içerisinde
yürüttükleri, biyolojik, fiziksel ve kimyasal sistemi ifade eder. 34
Element: Bir bölümün önemli/ temel özelliklerini tanımlamayı sağlayan parçalardan her biri. Element,
yapılacak olan uygulamaya göre seçilir. Elementler uygulanan işlem, kullanılan materyal, çalışılan
ekipman gibi özellikleri kapsayabilir. Materyal ise veri, yazılım gibi unsurları kapsar ve genel bir anlamda
ele alınmalıdır.
Endüstriyel Aktivite: Seveso I Direktifi Ek 1’de belirtildiği gibi, bir endüstriyel tesiste yürütülen
aktivitelerde bir ya da daha fazla tehlikeli madde içeren, büyük kaza oluşturma tehlikesi sunabilen ya
30
Resmi G azet e 18.08.2010, Sayı: 27676, Büyük Endüstriyel Kazal arın Kontrolü H akkıınd a Yön etmeli k.
http://www.h emmingfire.co m/n ews/fullstory.php /aid /1101/EC _to_amend_the_SEVESO _Direct ive.html
32
http://ec.eu ropa.eu/envi ronment/s eveso /pdf/Sev eso%20IA_Fin al%20report.pdf
33
Atık Yöneti mi G enel Esaslarina İlişkin Yönet mel ik
34
Resmi G azet e, 11.08.1983, Sayı :18132, Çevre Kanunu.
31
da tesis içeresinde iç sebeplerden dolayı taşınması gerçekleştirilen ve bu işlemle bağlantılı olarak
depolanan tehlikeli maddelerin, Seveso I direktifi Ek 2’de belirtilen koşullara uyan herhangi diğer
depolamanın sunulduğu işlemlerdir.35
Endüstriyel Kimyasal Proses: Seveso II Direktifi Madde 2’de, bir endüstriyel kimyasal
prosesin kontrol kaybı esnasında ortaya çıkabilecek tehlikeli durumlar işaret
edilmiştir. Endüstriyel kimyasal proses terimi, Direktifin kapsamının genel hatlarının
belirlenmesi için bilinçli olarak seçilmiştir. Bir endüstriyel kimyasal prosesin kontrol
kaybı dışındaki kontrol kayıplarında ortaya çıkabilecek maddeler, örneğin depo
yangınları bu kapsama alınmamıştır. Kaza esnasında tehlikeli konuma gelme
potansiyeli bulunan depolanmış tehlikeli olmayan maddeler, endüstriyel kimyasal proseslerin
kontrolünün kaybı kapsamında değerlendirilmemiştir.36
Etki Düzeyleri: Kazaların etkilerinin kalitatif kategorileridir.37
Etkisi Sınırlı Tehlikeli Olay: Doğrudan kritik olaydan sonra olmayan ancak olay ağacında sınırlayıcı
bariyerin çalışmasıyla tehlikesi sınırlanan olaydır. (Örneğin, bulut oluşturan gaz miktarını sınırlayan bir
su perdesi).37
F
Fiziksel Zarar Görebilirlik: Bir tehlikenin insanlar, çevre ve ekonomi, üzerinde meydana getirebileceği
hasar ve kayıpları ifade etmek için kullanılan bir ifadedir. Ölçülebilen ve sayısal hale getirilebilen zarar
ve kayıplar için kullanılmaktadır.38
Flash yangını: Hava ile karışan yanıcı gaz veya buhar bulutlarının hızlıca tutuşmasıdır.39
G
Gauss Modeli: Atmosferik şartlar tarafından kontrol edilen dağılım. Geçerlilik : 100 m < d < 10 km
Örnekler : ALOHA (EPA/NOAA, ABD), EPIcode (Homann Associates, Inc.), INPUFF (EPA)….
Geçerlilik: Bir sistemin belirli bir zaman diliminde başarılı olarak işleme ihtimali.40
GIS: Coğrafi bilgi sistemi.40
Güvenirlilik: Sistemin, belirli zaman dilimi içeresinde belirtilen işlemleri başarıyla gerçekleştirebilme
ihtimali ve durumudur. 38
Güvenli Hata Kesri (Safe Failure Fraction, SFF): Bileşendeki güvenli durum arıza frekansının toplam
arıza frekansına oranıdır. Güvenli durum, güvenlik bariyerini tehlikeli veya başarısız fonksiyon
durumuna düşürme potansiyeli olmayan arızadır. 40
35
36
Sev eso I Directiv e, 82/501/EEC .
Council Directiv e 96/82/EC – Agreed qu estions and answers, European Comission Directorat e G eneral, Joint Res earch C entre
Sev eso II Di rektifi Kapsamındaki Endüstril erd e Kaza R iski Değerlendirme Metodolojisi, T.C. Ç alışma Ve Sosyal Güv enli k Bak anlı ğı, Ankara, 2012.
38
Afet Yönetimi İl e İl gili Teriml er, Açıkl amalı Sözlük. Gazi Üni versit esi, OD TÜ.
39
Sev eso II Direktifi Kapsamındak i Endüstril erd e Kaza Riski Değerlendirme Metodolo jisi, T.C. Ç alışma Ve Sosyal Güvenli k Bakanlı ğı, Ankara, 2012.
40
“Risk Assessment and Management in th e Context of the Sev eso II Di recti ve, Eu ropean Co mission, Joint R esearch Cent re”
37
Güvenlik Bariyeri: Güvenlik bariyerleri özel süreçlere veya yönetimsel kontrollere dayalı olan fiziksel
ve mühendislik sistemleri veya insan davranışları olabilir. Güvenlik bariyeri doğrudan güvenlik
fonksiyonunu yerine getirir. Güvenlik bariyerleri güvenlik fonksiyonlarının nasıl uygulandığı ile
ilgilidir.40
Güvenlik Bariyerinin Etkinliği: Etkinlik, güvenlik bariyerinin belirli koşullarda performansında azalma
olmaksızın bir süre için bir güvenlik fonksiyonunu yerine getirebilme yeteneğidir. Etkinlik, tanımlı
güvenlik fonksiyonunun performansının olasılığı veya yüzdesidir. Güvenlik bariyerinin etkinliği
yüzdesel olarak ifade edilmek istenirse bu değer calışma süresi boyunca değişebilir. Örneğin bir
güvenlik talebinde tam olarak kapanmayacak bir valfin (donanım veya metot tasarımı) etkinliği %100
olmayacaktır.40
Güvenlik Bariyerinin Güvenirlilik Seviyesi: Belli bir zaman dilimi içerisinde belirtilen koşullar altında
belli bir etkinlik ve tepki zamanına göre gerekli bir güvenlik fonksiyonunun doğru şekilde çalışması
istendiği anda (talep üzerine) meydana gelen hata olasılığıdır(the probability of failure on demand,
PFD). Bu kavram Güvenlik Enstrümanlı Sistem standardı IEC 61511 tanımlanan SIL kavramına (Safety
Integrity Level) benzer ancak, ARAMİS metodunda tam veya kısmi insan davranışına dayanan güvenlik
bariyerlerine de uygulanır. 40
Güvenlik Fonksiyonu: Güvenlik fonksiyonu, teknik veya prosedürlerle ilgili bir eylem olup, bir nesne
ya da fiziksel bir sistem değildir. Bir olaydan kaçınmak, olayı önlemek veya olayın oluşmasını kontrol
etmek ya da sınırlamak için gerçekleştirilmesi gereken bir eylemdir. Bu eylem, bir guvenlik bariyeri
sayesinde gercekleştirilecektir. Güvenlik fonksiyonu, güvenliği garanti etmek, artırmak ve/veya teşvik
etmek için gerekli olan fonksiyonlardır. 40
Güvenlik Kültürü: Bir çalışma grubunun üyeleri arasında çalışmalarının güvenliği üzerinde gerçek ya
da potansiyell etkiye sahip olan, paylaşılan ve birbiri ile bağlantılı inançlar, normlar ve eylemler
dizisidir.40
Güvenlik Yönetimi: Tehlikelerin etkin bir şekilde tanımlandığı, anlaşıldığı ve makul başarılabilir bir
seviyeye indirilmesini sağlayan yonetim faaliyetleri kümesidir. 41
Güvenlik Yönetim Sistemi: Etkin bir güvenlik sistemini ve sürekli gelişimini sağlayan ilkeler, planlı
görevler, süreçler ve sorumlulukların belgelendirilmesi veya kalite yönetim sisteminin (ISO 9000)
uyumlaştırılmasıdır. Güvenlik politikasını geliştirmek, uygulamak, başarmak, gözden geçirmek ve
sürdürebilmek için gerekli süreçler ve kaynaklar, prosedürler, eylemler, sorumluluklar, planlama
eylemleri ve organizasyonel yapıyı içeren yönetim sistemini içeren bir parçasıdır.41
H
Halk: Bir veya daha fazla gerçek veya tüzel kişi ve ulusal kanun ve uygulamalara uygun olmak şartıyla
halktan oluşan birlikler, organizasyonlar ve gruplardır.42
Hata Ağacı: Papyonun sol parçasıdır ve kritik olayın olası nedenlerini belirler. 41
41
42
Sev eso II Di rek tifi Kapsamındaki Endüstril erd e Kaza R iski Değerlendirme Metodolojisi, T.C. Ç alışma Ve Sosyal Güv enli k Bak anlı ğı, Ankara, 2012.
Sev eso III Directiv e,2012/18/EU.
Hata Toleransı: Bariyeri oluşturan bir ya da daha fazla sistem arızası durumunda bariyerin güvenlik
fonksiyonunu sürdürebilme kapasitesiyle bağlantılıdır. Hata toleransı yedeklilik ile bağlantılıdır.
Örneğin hata toleransı 1 ise, bir bileşen arızalanması durumunda dahi güvenlik fonksiyonu çalışmaya
devam eder.41
Hedef: Tesiste meydana gelen büyük bir kaza durumunda etkiye maruz kalan endüstriyel bölge
çevresinin elemanıdır. Hedef 3 ana başlıkta tanımlanabilir: insan hedefleri, maddi hedefler ve doğal
çevre ile ilgili hadefler. 41
I
IDLH: Hayata ya da Sağlığa İvedi Tehdit (Immediately Dangerous to Life or Health) için kullanılan bir
kısaltma olup, ABD Ulusal İş Güvenliği ve Sağlık Enstitüsu tarafından tanımlanan; “ölüme ya da ani
veya ertelenmiş kalıcı sağlık etkilerine yol açabilen veya bu tür çevrelerden korunmak için kaçılan”
hava kökenli kirleticilere maruziyettir. Örnek olarak, yeterince yüksek konsantrasyonlarda duman
veya diğer zehirli gazlar bulunmaktadır.
İ
İkincil Kritik Olay (papyonda, olay ağacı tarafında): Kritik olayı takip eden olaydır. (Örneğin: kapta
delinmeden sonra birikinti oluşması) 41
İlgili Halk: Seveso III Direktifi Madde 15(1) kapsamında bulunan herhangi bir husus üzerinde alınan
karardan etkilenen, etkilenebilecek veya bu karar ile ilgilenen kişiler anlamına gelir. Bu tanımın
uygulanmasında çevrenin korunmasını teşvik eden ve ulusal hukuk altında şart ve koşulları yerine
getiren sivil toplum kuruluşlarının bahsi geçen kararlar ile ilgili olduğu kabul edilir.33
30
İmalatçı (Üretici): Herhangi bir endüstriyel faaliyetten sorumlu kişi.
İntegral tipi model: Basitleştirilmiş akışkanlar mekaniği denklemleri. Geçerlilik : 20 m < d < 10 km.
Örnekler: EFFECTS (TNO, Hollanda), SAFER (Safer Systems, ABD), PHAST (DNV Software,
İngiltere)….
İşletmeci: Bir kuruluşun veya tesisin işletilmesinden sorumlu ve/veya
buradaki teknik işletme hakkında karar verici herhangi bir gerçek veya tüzel
kişiyi ifade eder.43
K
Kabul Edilebilir Risk Seviyesi: Yasal yükümlülüklere ve işyerinin önleme politikasına uygun, kayıp veya
yaralanma oluşturmayacak risk seviyesidir.
Kanserojen: Solunduğunda veya yenildiğinde ya da deriye nüfuz ettiğinde, kansere yol açan veya
etkisinin artmasına neden olan madde ve müstahzarlardır.44
Karakteristik: Bir elementin kalitatif veya kantitatif özelliği.
43
44
Resmi G azet e 18.08.2010, Sayı: 27676, Büyük Endüstriyel Kazal arın Kontrolü H akkıınd a Yön etmeli k.
Resmi G azet e 05.07.2008, Sayı: 26927, Atık Yön etimi Gen el Esasların a İl işkin Yön etmelik .
Karışım: En az iki veya daha çok maddenin karışımı veya çözeltilerini ifade eder.45
Kaynağı Sınırlı Tehlikeli Olay: Kritik olay sonucu oluşan tehlikeli olayın sonucunun başarılı güvenlik
bariyerleri tarafından sınırlanması (Örneğin: birikintinin hacminin veya salım süresinin sınırlanması). 41
Kaza Kontrolörü: Kazanın meydana geldiği alanın kontrolünden sorumlu olan, kaza alanı ve civar
durumu hakkında detaylı bilgilere sahip olan kişidir. Bu görevin kuruluş yöneticisi, vardiya sorumlusu
veya vardiya amiri tarafından yürütülmesi önerilir. 46
Kaza Senaryosu: Kaza senaryosu, güvenlik raporlarının özel amaçları
doğrultusunda, her zaman, istenmeyen bir sınırlama ya da fiziksell
bütünlük kaybı ile karakterize edilen bir olay veya olaylar dizisi ve bu
olayın anlık veya zaman içindeki sonuçlarıdır.47
Kendiliğinden Isınan Maddeler: Kendiliğinden ısınan maddeler ve müstahzarlar; dışarıdan enerji girişi
olmadan hava ile reaksiyona girdiğinden ısınan ve kıvılcımlanabilen sıvı ve katılar haricindeki sıvı veya
katı maddeler ile bunların karışımıdır. Bu madde ve karışımlar; sadece büyük miktarlarda olduklarında
ve uzun zaman dilimlerinden sonra (saatler veya günler sonra) alev alma özelliği ile kıvılcımlanabilen
sıvı ve katılardan ayrılmaktadır.48
Kendinden Aktif Madde: Oksijen (hava) olmaksızın dahi güçlü bir ekzotermik bozunmaya gitme
eğilimi olan ısıl açıdan kararsız sıvı veya katı madde anlamına gelir. Bu tanım Sınıflandırma, Etiketleme
ve Paketleme (CLP) Tüzüğü kapsamında patlayıcı, organik peroksit veya oksitleyici olarak
sınıflandırılmış madde veya karışımları dışarıda bırakır.
Kilit performans göstergeleri: İş, çalışma ve güvenlik performansını ölçmek için kullanılan çok çeşitli
ölçümleri içerir.49
Kimyasal Güvenlik Kurulu (Chemical Safety Board): Endüstriyel kazalarla ilgili araştırmalar yapan
ABD federal ajansıdır.
Kolay Alevlenir Maddeler:
1.- Hava ile temas ettiklerinde kendiliğinden ısınan ve hava oksijeni ile reaksiyona girerek
alevlenebilen veya ateş kaynağı ile kısa süre temas ettiğinde tutuşup yanmaya devam eden madde ve
müstahzarlardır. (risk fazı R17 olarak ekte verilmiştir).
- 55°C’den düşük parlama noktasına sahip olan ve büyük kaza tehlikeleri oluşturabilecek, yüksek
basınç veya yüksek sıcaklık gibi özel proses koşullarında basınç altında sıvı olarak bulunan madde ve
müstahzarlardır.
45
http://www.kimy asall ar.c evreorman.gov.t r/docs/kimy asal mevzu at/t ehlik eli kimy asall ar.pdf
T.C. Ç ev re ve Şehi rcilik B ak anlığı , 2011, Büyük Endüstriy el Kaz alar İçin Ac il Durum Pl anlaması R ehber i, An kara, Türki ye.
47
Instructıons For Prep aration And Insp ection Of A Saf ety R eport (Sr) In Accord ance With Unec e Conv ention On The Transboundary Eff ects Of Industrıal
Accıdents and th e EU Direc tiv e 96/82/EC ( SEVESO II).
48
Applicat ion of GHS Substances C lassification C rit eria for the Ident ification of Sev eso Establ ishments, Report on th e Work of the Technical Wo rking
Group on SEVESO and GHS, EU Joint R esearch Cent re Scient ific and Technical Repo rts, 2011.
46
49
http://www.seveso.se/Global/Seveso/konferenser/dokumentation/Sevesokonferens_2010/07Process_Safety_Performance_Indicators_
%20Health_and_Safety_Executive.pdf
2. Bir diğer tanımlamada ise, 21 °C ‘nin altında ateş alma noktası bulunan kolay alevlenebilir
maddeler olarak bilinilirler.(Risk fazı R11 ile gösterilmiştir)50
Komşu Kuruluş: “Komşu kuruluş”, büyük kaza riskini artıracak veya büyük kaza gerçekleştiğinde
bunun sonuçlarının ciddiyetini ağırlaştıracak kadar yakında bulunan bir kuruluş anlamına
gelir.51
Korozif: Temas edildiğinde canlı dokuları tahrip eden madde ve müstahzarlardır. 52
Kritik Olay: Genel olarak sınırlama kaybı (LOC) olarak tanımlanır ve bu tanımlama sıvılar için oldukça
doğrudur. Bu tanımlama özellikle katı maddeler katı madde depolamaları için maddenin fiziksel
ve/veya kimyasal özellikleri değiştiği düşünülerek fiziksel bütünlük kaybı (LPI) olarak kullanılabilir.
Kritik olay papyonun diyagramının merkezinde yer alır.53
Kritik Sıcaklık: Bu sıcaklığın üzerindeki saf gaz sıkıştırılma derecesi ne olursa olsun sıvılaştırılamaz.54
Kronik Sıvı Toksisite: Bir maddenin, suda yaşayan organizmaların yaşam döngüsü ile ilişkili olduğuna
karar verilen maruziyetleri esnasında, organizmalara karşıt etkilere yol açma özelliğidir. 48
Kuruluş: Aynı işletmecinin kontrolü altındaki ve sadece bir karayolu, demiryolu veya kıta içi suyolu ile
ayrılmış iki veya ikiden fazla alan bir bütün olarak değerlendirilmek kaydıyla; aynı işletmecinin
kontrolü altında bulunan, ortak altyapı veya faaliyetler de dahil olmak üzere, tehlikeli maddelerin
bulunduğu, bir veya birden fazla tesisin bulunduğu alanı ifade eder. 55
M
Malzeme Kaybı: Önemli olaylar nedeniyle doğrudan kaynaklanan ve bina, tesis, malzeme ve diğer
mülkiyetlere (tarım ürünü ve hayvanlar dahil) gelen fiziksel zararların fiili değeri anlamına gelmekle
beraber yeniden inşa, diğer restorasyon işleri ve istem dışı ticari kayıpların maliyetleri bu kapsamda
yer almamaktadır. Yeniden inşa ve değişim maliyetleri, sadece hasarların değerine etki ettikleri
ölçüde dikkate alınır.56
Metale Korozif: Kimyasal aktivite ile, metallere karşı maddi hasar verebilecek hatta yok edebilecek,
madde veya karışımdır.41
50
51
Resmi G azet e 18.08.2010, Sayı: 27676, Büyük Endüstriyel Kazal arın Kontrolü H akkınd a Yön etmelik .
Sev eso III Directiv e,2012/18/EU.
52
Resmi G azet e 05.07.2008, Sayı: 26927, Atık Yön etimi Gen el Esasların a İl işkin Yön etmelik .
53
Sev eso II Di rek tifi Kapsamındaki Endüstril erd e Kaza R iski Değerlendirme Metodolojisi, T.C. Ç alışma Ve Sosyal Güv enli k Bak anlı ğı, Ankara, 2012.
54
http://ec.eu ropa.eu/ent erpris e/s ectors/ch emic als/fil es/clp -ghs-glossary _en.pdf
55
Resmi G azet e 18.08.2010, Sayı: 27676, Büyük Endüstriyel Kazal arın Kontrolü H akkıınd a Yön etmeli k.
56
“Risk Assessment and Management in th e Context of the Sev eso II Direct ive, Eu ropean Comission, Joint R esearch Cent re”
Mevcut Kuruluş: 31 Mayıs 2015 itibariyle Seveso III Direktifi 96/82/EC kapsamında olan ve 1 Haziran
2015’ten itibaren alt seviyeli veya üst seviyeli kuruluş olarak sınıfını değiştirmeden Direktif
kapsamında olan kuruluş anlamına gelir. 57
MIMAH: Büyük kaza tehlikelerinin belirlenmesi metodolojisi.53
MIRAS: Referans kaza senaryolarının belirlenmesi metodolojisi.
53
Mutajenik: Solunduğunda, yutulduğunda veya deriye nüfuz ettiğinde kalıtsal genetik zarara neden
olabilen veya tür zararların insidansını artırabilen madde ve müstahzarlardır.58
O
Oksitleyici (yakıcı) katılar: Kendisinin alevlenir olması zorunluluğu olmamasına rağmen genellikle
oksijen vermek yoluyla başka maddelerin yanmasına neden olan ya da katkıda bulunan katı madde
veya müstahzar anlamına gelir.59
Oksitleyici (yakıcı) maddeler: Başta alevlenir maddeler olmak üzere başka bir madde ile temasa
geçtiğinde oldukça güçlü ekzotermik reaksiyonlara neden olan madde veya müstahzarlardır.57
Oksitleyici (yakıcı) sıvılar: Kendisinin alevlenir olması zorunluluğu olmamasına rağmen genellikle
oksijen vermek yoluyla başka maddelerin yanmasına neden olan ya da katkıda bulunan sıvı madde
veya müstahzar anlamına gelir.59
Olasılık: Bir olayın veya fenomenin gerçekleşmesindeki rastlantısal faktörü (mümkün ama kesin değil)
ölçerek onun olma şansını sayısal biçimde ifade eden büyüklük.
Olay ağacı: Papyonun sağ kısmını oluşturur, kritik olayın olası sonuçlarını belirler.60
P
Papyon (bow tie) diyagramı: Papyon diyagramı, büyük kaza senaryolarını, altında
yatan sebepleri içererek betimlemek için kullanılabilen diyagramlardır. Diyagramın
merkezinde sınırlama kaybı (LOC) vardır. Papyonun sol tarafı, bahsi geçen esas olaya
neden olabilecek muhtemel sebeplerin toplamını gösterir. Diyagramin sol tarafına
eklenen dikey bariyerler, tehlikeli madde oluşumunu engelleyen ya da kontrol altına
alan faktörleri içerir. Papyonun sağ tarafı ise, esas olayın sonuçlarından doğabilecek
muhtemel çıktıların gelişimini gösterir Diyagramin sağ tarafına eklenen dikey bariyerler, sınırlama
57
58
Seveso III Directiv e. ( Also av ailabl e at URL:ht tp://eu.altal ex.co m/cont ent /sev eso -iii-direc tiv e)
http://eur-lex .eu ropa.eu/L exUri Serv/L exUri Serv.do?uri=OJ :C:2007:287E:0164:0165:EN:PDF
59
Applicat ion of GHS Substances C lassification C rit eria for the Ident ification of Sev eso Establ ishments, Report on th e Work of the Technical Wo rking
Group on SEVESO and GHS, EU Joint R esearch Cent re Scient ific and Technical Repo rts, 2011.
60
Sev eso II Di rek tifi Kapsamındaki Endüstril erd e Kaza R iski Değerlendirme Metodolojisi, T.C. Ç alışma Ve Sosyal Güv enli k Bak anlı ğı, Ankara, 2012.
kaybının meydana getirebileceği insana, çevreye ve sisteme olan zararı engelleyen ya da kontrol altına
61
alan faktörleri içerir. Özetle, büyük kaza tehlikelerinin belirlenmesinde, merkezinde kritik olay, solunda
hata ağacı ve sağında olay ağacının bulunduğu yöntem olarak ifade edilir.
Parlama Noktası: Belirli test koşulları altında bir ateşleme kaynağı tatbikinin sıvının buharlarının alev
almasına neden olabileceği (101,3 kPa standart basıncına uyarlanmış) en düşük sıcaklık anlamına
gelir.62
Patlama basıncı (Blast): Patlamadan kaynaklanan yüksek basanç.60
Patlayıcı Madde: Kendi başına çevreye zarar verebilecek sıcaklık, basınç ve süratte gaz üreten bir
kimyasal tepkimeye girebilecek katı veya sıvı madde (veya müstahzar) anlamına gelir. Gaz
üretmeseler bile piroteknik maddeler de bu kapsama dahildirler. Seveso II Direktifi’ne göre patlayıcı
maddeler;
- Çarpma, sürtünme, açık alev veya diğer tutuşturma kaynakları ile patlama riski olan bir
madde veya müstahzar (risk tanımı R2),
- Çarpma, sürtünme, açık alev veya diğer tutuşturma kaynakları ile patlama riski yüksek
olan bir madde veya müstahzar (risk tanımı R3), ya da
- Ülkemizin de 06.12.2005 tarihli ve 26015 sayılı resmi gazetede yayınlanan kanun ile
taraf olduğu 30 Eylül 1957 tarihli “Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Uluslararası
Taşınması Hakkında Avrupa Sözleşmesi”ndeki (UN/ADR) Sınıf 1’de yer alan madde, müstahzar veya
eşyadır.63
Piroforik (Kıvılcımlanabilir) Katılar: Küçük miktarda olsalar dahi hava ile temasa geçtikten beş dakika
sonra kendiliğinden kıvılcımlanan katılardır. 64
Piroforik (Kıvılcımlanabilir) Sıvılar: Küçük miktarda olsalar dahi hava ile temasa geçtikten beş dakika
sonra kendiliğinden kıvılcımlanan sıvılardır. Piroforik sıvılar kategorisi, mevcut Seveso II Direktifi’nde
kolay alevlenebilir risk tanımı R17 kapsamında yer almaktadır. 63
Proses Güvenliği (PS): Ölüm, sakatlık ve/veya önemli hasara neden olma potansiyeline sahip kaza ve
olayların önlenmesi, kontrolü ve hafifletilmesi.65
R
Radyasyon: Alevden kaynaklanan termal radyasyon.66
Rehber kelime: Bir elementin tasarım amacından meydana gelen belirli bir sapma tipini tanımlayan
ve ifade eden kelime ya da söz öbeği.
61
Instructıons For Prep aration And Insp ection Of A Saf ety R eport (Sr) In Accord ance With Unec e Conv ention On The Transboundary Eff ects Of Industrıal
Accıdents and th e EU Direc tiv e 96/82/EC ( SEVESO II)
62
http://clp.i mmib .org.tr/web/do kumanl ar/CLP-Kitap2010.pdf
63
Resmi G azet e 18.08.2010, Sayı: 27676, Büyük Endüstriyel Kazal arın Kontrolü H akkıınd a Yön etmeli k.
64
Applicat ion of GHS Substances C lassification C rit eria for the Ident ification of Sev eso Establ ishments, Report on th e Work of the Technical Wo rking
Group on SEVESO and GHS, EU Joint R esearch Cent re Scient ific and Technical Repo rts, 2011.
65
http://www.seveso.s e/Global/Sev eso/konf erenser/dokumentat ion/Sev esokonferens_2010/07Pro cess_Saf ety _Performance_Indic ators_%20Health _and_Safe
ty_Executi ve.pdf
66
Sev eso II Di rek tifi Kapsamındaki Endüstril erd e Kaza R iski Değerlendirme Metodolojisi, T.C. Ç alışma Ve Sosyal Güv enli k Bak anlı ğı, Ankara, 2012.
Risk: Belirli bir dönemde veya şartlar altında istenmeyen olayın ortaya çıkma olasılığını ifade
eder. 48 Bunun yanında risk, bir kişinin tehlikeye maruz kaldığı taktirde, büyük ya da küçük
derecede zarar görmesi ve bu zararın ne şekilde olduğu ile ilgilidir.67
Bir diğer tanımlamaya göre de risk, hedefler üzerindeki belirsizlik etkisidir. Etki, beklenenden
pozitif ve/veya negatif sapmayı ifade eder. Hedefler farklı hususlara sahiptir (örneğin finansal,
sağlık ve güvenlik, çevresel amaçlar) ve farklı seviyelerde uygulanır (örneğin stratejik, kuruluş
çapında, proje, ürün ve süreç gibi). Risk genellikle muhtemel olaylar ve sonuçlara göre veya bunların
bir birleşimine göre karakterize edilir ve genellikle bir olayın sonuçlarının (şartlardaki değişiklikler
dahil) ve karşılık gelen meydana gelme ihtimalinin bir birleşimi cinsinden ifade edilir. Belirsizlik, kısmî
de olsa, bir olayın, sonuçlarının veya ihtimalinin anlaşılması veya bilinmesine ilişkin bilgi eksikliği
durumudur.68
Risk Analizi: Risk analizi; riskin doğasını anlama ve risk seviyesini belirleme süreci olarak ifade edilir.
Risk analizi, risk değerlendirmesi ve risk iyileştirmesi hakkındaki kararlar için temel teşkil
eder.68
Risk analizi, risk kontrolü prosesinin merkezinde yer alır ve aşağıdakiler kapsar:
- Tehlikelerin tespit edilmesi
- “Olasılık” tahmini
- Sonuçların değerlendirilmesi
Risk analizi şunları temel almalıdır:
- Tehlikelerin sistematik analizi
- Olası kaza senaryolarının geliştirilmesi
- Olayların belirli bir zaman içinde gerçekleşme olasılığının nicel (kalitatif) veya nitel
(kantitatif) tahminii (ihtimal/sıklık)
- Sonuçların tahmin edilmesi
- İnsanların ve çevresel faktörlerin stres kaynaklarına verdikleri yanıtın değerlendirilmesi.69
Risk Değerleme: Riskin ve/veya onun büyüklüğünün kabul edilebilir veya tahammül edilebilir olup
olmadığını belirlemek için risk analizi sonuçlarının risk kriterleri ile kıyaslanması sürecidir. Risk
değerlemesi, risk iyileştirme hakkındaki kararlara yardımcı olur. 68
Risk Değerlendirmesi: Kullanılan nesneler, iş ortamı ve/veya benimsenmiş çalışma proseslerinde yer
alan ve insana zarar verme potansiyeline sahip tehlikeleri arama prosesidi r. Bir tehlike tespit
edildiğinde ilgili kişi aşağıdakileri değerlendirebilir:
- Tehlike bir kişiye ne kadar ciddi ölçüde zarar verebilir ve
- Bir kimsenin bu tehlikeden zarar görme olasılığı nedir.70
Kısaca risk değerlendirmesi, risk seviyelerinin iki kriter ışığında değerlendirilmesi sürecidir: kazanın
gerçekleşme olasılığı ve sonuçların ciddiyeti.71 Ayrıca risk değerlendirmesi; risk tanımlama, risk analizi
ve risk değerleme ile ilgili toplam süreç olarak da ifade edilebilmektedir.72
67
http://www.s winburne.edu.au/co rporat e/h r/ohs/risk/ind ex.ht m
TS ISO 31000, Risk Yönet imi - Prensipler Ve Kilavuzlar, TSE, Ankara, 2011.
69
“Risk Assessment and Management in th e Context of the Sev eso II Direct ive, Eu ropean Comission, Joint R esearch Cent re”
70
http://www.s winburne.edu.au/co rporat e/h r/ohs/risk/ind ex.ht m
68
Risk İndeksi: Bir sistemin riski veya tehlikeleri üzerinde etkili olan faktörler dizisinin, sayısal değerler
veya tanımlayıcı ifadeler ile açıklandığı kalitatif ya da kantitatif bir ölçüdür..73
Risk İyileştirme: Riski değiştirme sürecidir. Risk iyileştirme aşağıdakileri gerektirebilir:
- Riske neden olan faaliyete başlamama veya devam etmeme kararı vererek riskten kaçınma,
Bir fırsatı takip etmek için risk alma veya artırma,
Risk kaynağını ortadan kaldırma,
İhtimali değiştirme,
Sonuçları değiştirme,
Riski diğer taraf veya taraflarla paylaşma (sözleşmeler ve risk finansı dahil) ve
Bilgilendirilmiş kararla riski sürdürme.
Negatif sonuçlarla uğraşan risk iyileştirme işlemi bazen “riski yumuşatma”, “riski ortadan kaldırma”,
“riski önleme” ve “riski azaltma” olarak adlandırılır. Risk iyileştirmesi yeni riskler yaratabilir veya
varolan riskleri değiştirebilir.72
Risk Kaynağı: Tek başına veya birleşik olarak doğasında riske sebep olma ihtimali olan elemandır. Bir
risk kaynağı somut veya soyut olabilir. 72
Risk Kriteri: Bir riskin öneminin değerlendirildiği görev tanımıdır. Risk kriterleri kuruluşun hedeflerini,
dış ve iç kapsamını esas alır. Risk kriterleri standardlar, kanunlar, politikalar ve diğer şartlardan
türetilebilir. 72
Risk Profili: Herhangi bir riskler kümesi tarifidir. Riskler kümesi bütün kuruluşu, kuruluşun bir
bölümünü veya başkaca belirlendiği şekliyle riskleri ihtiva edebilir. 72
Risk Sahibi: Bir riski yönetmek için sorumluluk ve yetki sahibi kişi veya birimdir. 72
Risk Seviyesi: Sonuçların ve onların ihtimalinin birleşimi cinsinden ifade edilen, bir riskin büyüklüğü
veya risklerin birleşimidir. 72
Risk Tanımlama: Riskleri bulma, tanıma ve açıklama sürecidir. Risk tanımlama risk kaynaklarının,
olayların, bunların nedenleri ve muhtemel sonuçlarının belirlenmesini gerektirir. Risk tanımlama,
tarihsel veri, teorik analiz, uzman fikirleri ve paydaşların ihtiyaçlarını içerebilir. 72
Risk Yaklaşımı: İşletmenin, riski değerlendirmek ve sonuçlarını takip etmek, riski sürdürmek, risk
almak ve riskten kaçınmak ile ilgili yaklaşımıdır. 72
Risk Yönetimi: Risk yönetimi, büyük teknolojik ve doğal tehlikelerden kaynaklanan riski kontrol
edebilmek için oluşturulan bir sosyal prosestir.51 Riske ilişkin olarak bir kuruluşun yönlendirilmesi ve
kontrolü için koordineli faaliyetler olarak da ifade edilir. 72 Yönetim bileşenleri tipik olarak işlemleri,
uygulamaları, sorumlulukların dağıtımını, faaliyetlerin sırası ve zamanlamasını içerir. Risk yönetim
planı özel bir ürüne, sürece ve projeye ve kısmen veya bütün olarak kuruluşa uygulanabilir.
Risk Yönetimi Çerçevesi: Kuruluş çapında risk yönetimini tasarımlama, gerçekleme, izleme, gözden
geçirme ve sürekli olarak iyileştirme ile ilgili temel yapılar ve kuruluşa ilişkin düzenlemeleri sağlayan
bileşenler kümesidir. Temel yapılar, riski yönetmek için politika, hedefler, yetki ve taahhütü; kuruluşa
71
http://aspirel earn ingresources.com.au /assets /document /1318203172 -ohs_glossary_071011.pdf
72
TS ISO 31000, Risk Yönet imi - Prensipler Ve Kilavuzlar, TSE, Ankara, 2011.
73
Sev eso II Di rek tifi Kapsamındaki Endüstril erd e Kaza R iski Değerlendirme Metodolojisi, T.C. Ç alışma Ve Sosyal Güv enli k Bak anlı ğı, Ankara, 2012.
ilişkin düzenlemeler, planları, ilişkileri, sorumlulukları, kaynakları, süreçleri ve faaliyetleri içerir. Risk
yönetim çerçevesi kuruluşun toplam stratejik ve operasyonel politikaları ve uygulamaları içine
oturtulur.74
Risk Yönetimi Politikası: Risk yönetimine ilişkin olarak bir kuruluşun toplam amaçları ve
yönlendirilmesi ile ilgili beyanı ifade eder.74
Risk Yönetim Planı: Riskin yönetimine uygulanan yaklaşımı, yönetim bileşenlerini ve kaynakları
belirleyen risk yönetim çerçevesi içindeki şemayı ifade eder. Yönetim bileşenleri tipik olarak işlemleri,
uygulamaları, sorumlulukların dağıtımını, faaliyetlerin sırası ve zamanlamasını içerir. Risk yönetim
planı özel bir ürüne, sürece ve projeye ve kısmen veya bütün olarak kuruluşa uygulanabilir.74
Risk Yönetim Süreci: Yönetim politikaları, işlemleri ve uygulamalarının iletişim, istişare, kapsam
oluşturma faaliyetlerine uygulanması ve riski belirleyen, analiz eden, değerlendiren, iyileştirmeye tabi
tutan, izleyen ve gözden geçiren sistematik bir uygulamadır.74
S
Sapma: Tasarım amacından ayrılma.
Sıvı: 50°C’de 300 kPa’yı (3 bar) aşmayan bir buhar basıncı olan, 20°C’de ve standart 101,3 kPa
basınçta tümüyle gaz halinde olmayan ve standart 101,3 kPa basınçta 20°C veya altında bir erime
noktası veya erime başlangıcı noktası olan madde veya karışım anlamına gelir. Belirli bir erime noktası
tespit edilemeyen ağdalı bir madde veya karışım ASTM D 4359- 90 testine veya Tehlikeli Malların
Karayoluyla Uluslararası Taşınmasına ilişkin Avrupa Anlaşması Ek A kısım 2.3.4‟te belirtilen
akışkanlığı tespit testine (penetrometre testi) tabi tutulur.
Sıvı Fazda Cidarda Delinme: Ekipmanın içinde sıvı fazda madde bulunurken cidarın üzerinde belirli bir
çapa sahip sürekli salıma sebep olan delinme olayıdır. Bu delik yapının mekanik ozelliklerinden dolayı
bozulmadan veya iç/dış nedenlerden dolayı mekanik stresten oluşabilir.75
Ş
Şarapnel (missiles): Patlama sonucu saçılan kap parçacıklarıdır.75
T
Tahriş Edici Madde: Deri veya mukoza zarı ile uzun süreli veya tekrarlanan şekilde yakın temasa
geçtiğinde rahatsızlığa neden olabilen korozif olmayan madde ve müstahzarlardır.76
Tasarım amacı: Elementler ve karakteristikler için tasarımcının istediği veya belirlediği davranış
aralığı.
Tehlike: İnsan sağlığı ve/veya çevreye zarar yaratma potansiyeli olan tehlikeli bir maddenin ya
da fiziksel durumun karakteristik özelliğini ifade eder.4] Bir diğer tanımlamaya göre ise, tehlike;
74
TS ISO 31000, Risk Yönet imi - Prensipler Ve Kilavuzlar, TSE, Ankara, 2011.
75
Sev eso II Di rek tifi Kapsamındaki Endüstril erd e Kaza R iski Değerlendirme Metodolojisi, T.C. Ç alışma Ve Sosyal Güv enli k Bak anlı ğı, Ankara, 2012.
http://eur-lex .eu ropa.eu/L exUri Serv/L exUri Serv.do?uri=OJ :C:2007:287E:0164:0165:EN:PDF
76
zarar verebilme kapasitesi olan her şeydir. Örn. Kimyasallar, elektrik, merdivenlerde çalışma,
yüksek ses.77
Bunun yanında tehlike; yaralanmaya, hastalanmaya (fiziksel ya da psikolojik) sebep olabilme veya
madde ve çevreye zarar verebilme potansiyeli taşıyan durum ya da şartlardır.78
Tehlike İfadesi: Tehlike ifadesi yerine göre tehlike derecesi de dâhil olmak üzere tehlikeli bir madde
veya müstahzarın tehlikelerinin tabiatını belirten tehlike sınıfı ve kategorisine tahsis edilmiş ibare
anlamına gelir.79
Tehlikeli Madde: “Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik”in Ek I, Bölüm 1, Kolon
1’de listelenen veya Ek I, Bölüm 2, Kolon 1’de listelenen bir kategori içerisindeki hammadde, ürün,
yan ürün, artık veya ara madde olarak mevcut olan veya bir kaza sırasında oluşması beklenen bir
maddeyi, karışımı veya müstahzarı ifade eder.80
Tehlikeli Maddelerin Varlığı: Bu tür maddelerin bir kuruluş içinde Seveso II Direktifi Ek I Bölüm
1 ve Bölüm 2’de yer alan eşik değerlere eşit veya bunlardan daha yüksek miktarlarda fiili veya
tahmini olarak varlığı veya endüstriyel kimyasal prosesin kontrolünün kaybedilmesi durumunda
ortaya çıkacağı yönündeki kanaatin oluşması durumudur.81
Tehlikeli Olay (papyonda, olay ağacı tarafı): Üçüncül kritik olayı takip eden olaydır (Örneğin:
Birikintinin tutuşmasından sonra meydana gelen birikinti yangınıdır). Tehlikeli olay örnekleri:
buhar bulutu patlaması, flash yangını, tank yangını, toksik bulutun yayılması vb.82
Tehlike Piktogramı: Belirli bilgileri iletme amacıyla bir sembolün yanı sıra kenar çizgisi, arka plan
düzeni veya rengi gibi diğer grafik unsurları içeren bir grafik kompozisyon anlamına gelir.80
Tehlike Sınıfı: Fiziksel, sağlıkla ilgili veya çevresel tehlikenin tabiatı anlamına gelir.
Tepki süresi: Güvenlik bariyeri tarafından gerçekleştirilen güvenlik fonksiyonunun tam olarak
başarılması (etkinliğe eşit) ile güvenlik bariyerinin calışmaya başlaması arasındaki süredir.83
Teratojenik: Solunduğunda, yutulduğunda veya deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal olmayan doğuştan
rahatsızlıklara neden olabilen veya bu hastalıkların görülme sıklığını artırabilen madde ve
müstahzarlardır.83
Tesis: Tehlikeli maddelerin üretildiği, kullanıldığı, işlendiği veya depolandığı bir kuruluş içerisindeki
teknik birimi ve bu birimin işleyişi için gerekli olan teçhizat, yapılar, boru tesisatı, iş ekipmanları ile
birime hizmet eden demiryolu rampa hatlarını, tersaneleri ve doldurma – boşaltma rıhtımlarını,
platformlarını, şamandıra sistemlerini, yüzen veya sabit dalgakıranları, ambarları veya benzer yapıları
ifade eder.81
77
http://www.hse.gov .uk/risk/f aq.htm
http://www.s winburne.edu.au/co rporat e/h r/ohs/risk/ind ex.ht m
79
http://clp.i mmib .org.tr/web/do kumanl ar/CLP-Kitap2010.pdf
80
Resmi G azet e 18.08.2010, Sayı: 27676, Büyük Endüstriyel Kazal arın Kontrolü H akkıınd a Yön etmeli k.
81
SEVESO II di recti ve, COUNCIL DIR EC TIVE 96/82/EC.
82
Sev eso II Di rek tifi Kapsamındaki Endüstril erd e Kaza R iski Değerlendirme Metodolojisi, T.C. Ç alışma Ve Sosyal Güv enli k Bak anlı ğı, Ankara, 2012.
83
http://eur-lex .eu ropa.eu/L exUri Serv/L exUri Serv.do?uri=OJ :C:2007:287E:0164:0165:EN:PDF
78
Toksik: Solunduğunda, yutulduğunda veya deriye nüfuz ettiğinde ciddi, akut veya kronik sağlık
risklerine ve hatta ölüme neden olabilen madde ve müstahzarlardır (çok toksik madde ve
müstahzarlar dahil).83
Toplumsal (Sosyal) Risk: Toplumsal risk açısından kabul edilebilir azami seviyeye ilişkin kriter, 10
ölüme kadar bir olay için yıllık 10-5’lik olasılıktır. Daha büyük sonuçları olan olaylar için belirli bir
“hoşnutsuzluk faktörü” uygulanır. Başka bir deyişle örneğin, 100’den az ölümle sonuçlanan bir olay
için azami kabul edilebilir frekans her yıl için 10-7 ’dir.84
Ü
Üçüncül kritik olay (papyonda, olay ağacı tarafında): İkincil kritik olayı takip eden olaydır (örneğin:
birikintinin oluşmasından sonra tutuşması).85
Üst Seviyeli Kuruluş: Seveso III Direktifi Bölüm 1 Sütun 3’te veya Bölüm 2 Sütun 3’te yer alan
miktarlara eşit veya bu değerlerden yüksek değerlerde kimyasal maddelerin mevcut bulunduğu bir
kuruluş anlamına gelir. Bu tanım, Seveso III Direktifi Ek I Not 4 ile belirlenen toplama kuralı
kullanılarak uygulanır.86 Ayrıca, Üst Seviyeli Kuruluş; Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında
Yönetmelik”in Ek I, Bölüm 1 ve Bölüm 2’de verilen tehlikeli madde listelerinde, Kolon 3’teki eşik
değerlere eşit veya üzerindeki miktarlarda tehlikeli madde bulunduran kuruluşu ifade eder.87
Y
Yeni Kuruluş: Seveso III Direktifi’ne göre şu anlamlara gelir:
(a) 1 Haziran 2015 tarihinde veya daha sonra işletmeye alınan veya inşa edilen kuruluş veya
(b) Tehlikeli maddeler envanterinde değişikliğe neden olan faaliyetler veya ekipmanlarındaki
modifikasyonlar nedeniyle 1 Haziran 2015 tarihinde veya daha sonra Seveso III Direktifi kapsamında yer
alan bir operasyon sahası veya üst kuruluş haline gelen bir alt kuruluş (ters yönde yaşanan değişiklik de
86
dahildir).
Yenileme, Temizleme ve Restorasyon: Acil servis hizmetleri, kontaminasyonun temizlenmesi ve
bunların devamına gerçekleştirilen restorasyon çalışmalarına ilişkin fiili ve öngörülen maliyetleri
kapsar. Yeniden inşaya ilişkin maliyetlerin (özellikle de sahadaki) malzeme kayıplarında
değerlendirilmesi durumunda bu maliyetler ikinci kere ele alınmaz.88
Yetkili Otorite: Yetkili otoriteler,
-Şirketlerin görevlerini mevzuatlar bakımından yerine getirdiğine emin olmakla görevli,
-İzin tebliğ eden ,
-Yeni aktivitelerin tesis planlamasını kontrol eden,
-Var olan tehlikeli tesislerin etrafındaki arazi kullanımını kontrol eden,
-Karar almada halka ilişkiler ve katılımı teşvik eden,
-Tesis-dışı aciliyetleri yöneten ve planlayan,
84
“Risk Assessment and Management in th e Context of the Sev eso II Di recti ve, Eu ropean Co mission, Joint R esearch Cent re”
85
Sev eso II Di rek tifi Kapsamındaki Endüstril erd e Kaza R iski Değerlendirme Metodolojisi, T.C. Ç alışma Ve Sosyal Güv enli k Bak anlı ğı, Ankara, 2012.
86
Sev eso III Directiv e,2012/18/EU.
87
Resmi G azet e 18.08.2010, Sayı: 27676, Büyük Endüstriyel Kazal arın Kontrolü H akkıınd a Yön etmeli k.
88
“Risk Assessment and Management in th e Context of the Sev eso II Di recti ve, Eu ropean Co mission, Joint R esearch Cent re”
otoritelerdir.88
Z
'Zararlı`: Solunumla, ağız yoluyla veya deri yoluyla alındığında insan sağlığı üzerinde akut
veya kronik rahatsızlıklara veya ölüme neden olan madde ve müstahzarlardır. Özellikle
kanserojen, mutajen olanların tek veya tekrarlı maruziyeti kalıcı hasarlar verebilir.Tol uen,
diklormetan, kloroform, okzalik asit, glikol, siklohekzanol, benzaldehid, benzil alkol,
aminofenol, mangandioksit, iyot, potasyum florür sağlığa zararlı maddelerin bazılarıdırlar.