PDF ( 5 )

586
ATILLA Ç E TI N
re tab' ettir ilen iki taraflı k ağıd Uzerine yaz ı larak hamişle ri n yazıl­
günün a h şarnı Hakipa-y ı hUmlıyün.1 hazret-i Padişahi ye 'a rz
ve ta kdim k ılı nu r.
Yirmi yedinci madde, H a kip lı.y ı hümdyün - ı cenab- ı şeh riyariye
'arz ve ta kdim olunaca k sü retde asıllarında olan tarih ve numro lar
vaz' olunacağı gibi zirleri aslına m utabı kdır deyü bi't-tasdik Başk i­
tabet makamından imza olunmak ıazımdır.
I ş bu niz amnamede ta'yin olunan kava 'id ve zavabıta Hey 'et -i
kitiıbeti n tamıimcn ı-l'ayete mecbil riyeti derkar olub hilMı hal ve ha reket vu ku 'u nda fdilinin müstahak olacağı rnu 'amelenin icras: ve
'indc'l-icab Hakipa'YI h ü rn ayü n- ı hazret -i mUlil kiıneye ' arz ı B a şk a ­
tib in veza if' i rıd e n d i r »" .
d ığı
TAR1HÇ1L1K ÜZERINE BAZI
ÇACDAŞ GÖRÜŞLER
Salih O.baran
12 I,kim / 977
tarilı;mle yitirdiğ im;z tari /ıçi ısma il Hakkı
çar~ l lı'm n haltrasına
ithaf edilmes i
ka rarla ~ t ırıla n
32
say ılı
Uzrm·
Tarih
Dergisi'ne ne tiir bir yazı ile katkıda bulımabileceğimi diişihıiirken ,
hatta elimde kaynakları döküme hazır birkaç kon u.. car kc n, Uzun a
ça rŞ1 1ı' nm 89 y ıllık ö mrihıün UZUtı bir bölü münü ı'erdiği Türk tarihçi lik ge/mı eğin iıı bııııdmı böyle yen i halkalarını meydana getirecek
ola ıı tar il, ara~ltrıcılarına s esleıım .,)i, ça ğ da~ tarihçi/ikte tartışma
konıısli ya pılan ba zı mes ele/eri sa /ıneye getirmeyi uygım gördüm .
S a yısız belge ya yınlam~, monogr<ıfiler hazırlam~t' e bir hayli kitap
ile de geıı i~ okııyııclt kitlesiıı e s eolemtıeyi bilmi~ UZ1mçar~llı'lI111 crdil/dan , bit meslek te yerin i bııımağa çalı:şacak ki mselerin öııiine bu·
.•it tıma önem li birkaç s o nı ile çık ma k istedim . Böylece, hem aıı ıın
e.erle ri ni değ erlendirmede h , ta. aradım Iı em de çağda ~ tari hçili.
ğin değer Öıçülerin i kısaca belirtmede fayda ,mu/um.
i
10 Ba ş b akanlık Ar~ lv l . Y ıl dız Esns
ke rre r, 7...arr : 126. Karton : 10.
Evrakı. K ıaım
: H , Evrak : 1405 m ü-
Ülk em izde baz ı kirnselerc e -bllirı ç l i veya bilinçsiz. sı k sık tekrarlanan bir tak ım sorular ile karşılaşırız : «eskiden olan lar ı bilmenin ne a n lam ı var-? », « o l m u ş bitmiş şeyl eri neden okutur lar? » vey a
«ge riye değil. ileriye yön elik ol m a m ı z l a z ı m gelirken kafaları m ız neden tarih dersleriyle d old uru lur ? .
Hiç şüp hesiz, ile riye gitmek, iyiye ya klaşma k insan varlığının
en kutsal hedef idir, Ancak ta ri h dersler inden veya kitaplarından söz
5 •
~A L. I H
U Z UA R A1";
edilirk en. gereğin i tam k avramadan. ona sırt çevirmenin bu kutsa l
hedefe u l a şmayı . ileriye giaiş: ballalayabi leceği gözden k a ç trrlı r.
Hele kimilerin ce t abu yapıları bazı tarih i konuların toplum yargısı ­
na yaniış aksettirilmesinin de iyi sonuçlar getirmediği apaçı k bili nir, Aslında . özellikle ge nç kuşağın yu karı d a örne kler ini verdiğim
sorula ra başvu rması pek tabiidir; ve ileriye yöne lik olmağa en gel
t eşkil etti ği n i sandığı ta r ihe sırt çe virmes i d e, doğrudan dogruya ,
öğ re t i rn de uygulanan metodları gii nün şartlar ı ilc ba ğda ştrrama­
m ası , d ers ve ki taplam konu yapılan bir d izi olaylarla ça ğımıma
tarih e bakış a çısı arasında bir bağlantı kuramamas ı yüzünde -ı d i r,
Değer ölçüler in i istenilen (tabii ki çağdaş ) seviyeye ulaştıran oir
usta tarihçinin kaleminden çı k ı p sorum luluk. amaç, inand ırıcılı k ve
edebi çe k icili k taş ıyan her sayfa. ben inanıyorum ki, gen ç kuşağa da
yaşlı nesile de. orta ö ğretim talebesin e de üniversite öğrenc isine de
ca zip gel ecektir. tarih pe rspektl vi içind e d üş ü nmeyi öğreti rken zevk
verecektir.
Söze. Tar ih iıı Fa yda... adlı bir ki tapç ı k hazırlamış olan Ingiliz
tarihçi A.L. Rows e'den birkaç satır ak tarma kla başlamak Is t iyorum : cBen orta öğre ti m ça ğında iken s ı k s ı k so rulan bir sor u var..
dı : tari hin yararı nedir ? Ve hiç kimse cevab ını bilmiyordu..' , Rc w s e. ilm in faydası hakkınd a hi ç k imsenin şilphesl ol madığını haliyle bel i rtmişt l, ancak şu soruları da so rmak ta n kendi ni alıkoya ma­
mıştı : . Bir k imyae ı veya bir f izik bilgini ya da bir mü hend is ola.
bilirs Iniz, am a bir ta r ihçi olabili r misiniz? Olduğunuz takdirde bu
sizi nereye gö t ürü r ?:>. Tarihçiliği n kişiyi nereye götü re biJcceğin i şim­
d ilik bir yan a bı rakı p Rowse'ni n bi r tabii bilim da h o lan ki mya hak.
k ınd a okul s ı ra la rındaki şi kayetin e kulak verelim : e Fi zik ve kimya
la bo ra tu varı arında geçird iğim saatlerin yararı ha kkında ş ü phern
var; d ü ş ünd üm . o pis k o ku l a rı yaymanın ... sayısız formU ileri caber leme nin ne fayd ası olmuştu. Bazı öğrencil er için yararhydı , hattiı
eğ len di ri ei. Anca k yı llar sonra. ilim öğreti m i ilc ilgili olan mod ern
\"~ sempa tik bir k itapçık ta yazarlarının okullarda kimya öğretimi ­
nın ne denli öğretici yönü bulunduğunu tartışma konusu yaptıkları ­
nı gördüm • . Fen bilimlerinin faydası, kaçınılmazhğı hakkında hiç
kimse teredd üd et me z. ' ç ağı m ız bilim ca ğıdır» : ama. Rowse'nin de
ı
A .L.. Row e, Th e U.sf! Qi I1tiJ'QTJI. Lon don (P ea guln. 1D71. 8. 11.
TARIHÇI LIK
C Z E ıuı' E "AZı ÇAC D A Ş G Ö R U Ş L >: R
vurguladı ğı
d eğ il
gibi• • bir o kadar da ta ri hç i
midir? '
Fransız
59
k a fas ı y l a d ü ş ü n m e ç a ğ ı .
Block da Tıı ri h ,ilik Sıı'wl ı üzerine kaleme
. Baba bana söyler misin , ta ri h ned ir ... Bilgiye susamış bir çoc u k tan gelen böyl e bir soruya lbi rka ç
yı l önce ] ceva p verecek gü çte değildim, la k in şimd i bu benim k i ta bı m
için bir başlan gı ç nok tası o l ma kta d ı r, Ş ilphesiz, böyle bir yaklaşım
kimiler ine b'Ö re saf ça gö rülebilir , a ma bana gö re çok ye ri nded ir e",
ısv iç re li bir tarih profesörü de mes eleyi daha açık Ve samimi olarak
orta ya koyarken tarihçileri çok daha inand ı r ı cı " c sa ğduyu sahibi
ol m ağa çağırm ı şt ı : . Bilt ün bunların g ayesi nedir? Okulda tarih çaIı şmanm ne yararı olabilir? Tarih incelemeleri niçin çeşitli k u ru l u ş­
l a rın mali ya rd ı m l a rr yla teş vi k görmekte ? Hepsinden önemlisi, geçmişe değil . gel eceğe ege me n olmak isteyen, b üt ün zih niyle is t ikbiıli
bek leyen ı:rn~ kuşak ned en maz i ha kk ın da liizumsuz bil gil erle do nau lma kta s'.
tarihçi
~ I a re
a ld ı ğ ı ki ta b ına şöyle girmişti :
Sorular gerçekten cid di, hele bu t ür s orul a ra pek vakit a yıra­
T ürk ta ri h ç l l i ğind e can alıcı kertede, Herşeyden önce, tarihten ne anl aşıld ığını , çerçevenin n as ı l çi aildi ği n] , ona nasıl yaklaşr l ­
<lığın ı , bu soru lar üze ri nde f azl as ı yl a du rmu ş ta r ihçilerde araya lı m .
Tarı lı Nediri ki tabına başlık yapan Ing iliz profesör E .C. Ca rr'ın s atı rlarında tarih kısaca şöyle aç ık lanıyor : eTa r-ih ned ir so r usuna ilk
co va bı m , tarihin, tarihçi ile ola ylar arasınd a de vam lı ile t i şi m a m- liyes idir ; hal ilc mazi a rasında bitmeyen dlyalogtur»', Y urtt aş ) ve
mamı ş
M. Gö kbe rk "Unive rs itede Ed ebi y a t FakUlt..-, lnfn Y..-rh a dlı
(bkz. /.sta nbu l t1"iı·t'r".'Ji t e s i B ii ıt t ıı i. te m muzllD1S. sa yı 8. s . 2-3 '. kOItür b ütmt e rtne te mel ıı:aydl,C' 1 ta rih. r noıcj ı ve !ıelsd e öt r~ D lm ln l n önemine pa rmak basa rken. bunJan günüm üade geoçl"r a kt~ sa y da n te n btlun tert Ile kıyas ta­
ma k ıa. bt r tncüe r! in sa n ı ken d 1B uıl c tuş t u rmas m da . bUlnçll btr y ön kazanm a .ın da . hele ı..lt ih öt reni mi ba k ı m ında n, ınsana özgü ı· ve do~tu bı r uc ğ eele ndtr­
mr: 8:ı g'Jamasın da öncomJi rol oyna dık ını belrrtmektc, k l,ıy ı c ç8~d l ŞI olm ak ta n
k u rta rı r, unun. günün ü ya~ayan , getcceğe doi:ru uzana n lkg-ı:rlı:" için de ya pıc ı
o tmaaıaa ) "01 ata b ilı r.. dem ekted ir.
3 M. Black. Th t' H ist orKin OIı Oral ' u ere. P. Putman •. ],Ian ehes ter 1963
i re pr jnt J, S , 3.
-I Lüt hy , ..WM.t·s t he r"olnt o f H i tory? _, JQlfntnl 01 çon ıe m po ra rv H i.s~
tory . 11112 ( London 1965 ), s. 10-11.
LS E.C. CII rr . Wha t i.s HNh/ry. London ( Pı' n gu l nı ı 9~, s. 30.
2
P ı ore s ör
YAZ ı sın da
590
S.\LU I ÖZUARAN'
kend isinden ayrı düşünm üş ola n Collingwood ise şu açıklamayı ya p ı yo r : «T ar ih, ekser iya ya nlış açı k landı ğ ı üzere, bi rbirini izleye n
o lay l ar ın hik ayesi vey a bir d e ğ i ş ik l ik tasvir i değildi r . Fen bi lim leri u zm anın ın ters ine tarihçi bu çe ş i t olaylarla ilgilenmez, o sadece
düşünceleri n harici ifa desi olan olayl a r la ilgi lenir .. . Bir bakıma bu
dUşünce l e r zam an içinde ortaya çı ka n ol ay la r ın kerıdis td i rs ", «Bu demek değ ild i r ki bütün beşeri olaylar ta r ihçi için konudu r .. . Tarihçi
i n sa n l a rın ye diği, uyuduğu, sev işt i ğ i ve böy lece tabii arzul arının ye'
r ine ge ti ril i ş i ile u ğraşm aa . o In s anl ar ın yön verdi ğ i sosya l ge leneklerl e m eş gü l olur. '. A m e ri k a lı tarihçi J . Barzun'un sat ı rl a r ın d a tarih basitçe ş öyl e a ç ı kla nmak istenmiş : «T ar ih, d i ğ er dallar yan ında
sade ce bir konu d eğ il , ayn i zamand a bizi yönl endiren d üşü nce tarzl arın d a n biridir. G eçm i ş zaman çekiminin her t ürlü kullanılışı
·«orada id im », «onu yapt ı »- bir tar ih p a rç as ı d ı r . Hatta yanlış ve yanı ltı cı olsa bile tar ih i düşünm e ya pımızı d ile ge ti r me k ted ir. Bi r ark ad aş ım ıza so n yazd ığımızdan bu yana neler olup bi t ti ğin i bildirir
ve c eva b ın d a ondan bi rş eyl e r an latmasını bekleriz. Kimileri hatı ­
ralar ını t am s aklayabilmek veya düşünc ele rin i ge l eceğe aktarmak
için gü nlük tutar la r... Ta bib, hastasına tarihçes ini -hastasıru rı ve
ailesinin ge çi rd i ğ i hasta l ı kları - sorarak teşhis inde dayanak sağ­
lar ...• ~
Kimi ta r ihçiler d üşüncel erin i beli r li k i ş i l eri n k afa l arınd a semtar ih i adeta bu k i şiler i n te ke line a lmış lardır. Bu anl ayış ın temsilcilerind en ilk ak la geliveren isim ş üp hesiz Thomas
CarIyle olur. Ona göre ne soyutlemalar. ne diyagramlar ne de t eoreml er tarih d eğildi r.•Dünya tarihi, in sa nlığın bu dünyada başar­
d ığ ı i şle rin tari hi, esasın d a burada, yeryüzünde çahşıp çabalam ış
olan büyük a d a m l ar ın t ar ihid ir . Onla r ins an lar a önd erlik e tm i ş, insan kitlesinin yapmağa ç a lışt ı ğ ı ş ey l erin veya u laşmağa ç a lış tığı
bo lleşt i rmiş le r,
R .G. Colll ngv.·ood , T he Id ea 01 Hi.'t lor y , London 1963 t rcp rtnt j, s , 2ı; .
coıun gwocd, a. 216 . W.H. w a lsh, Coütn gwood'u n ta rih an layış ı n ı da r
bulu rken, ta rihin ı n san oğ funu n ~çm i,te y a p tıklar ı ve t ecr übelerm l konu ertt ıttn l savunu r. Tar ihç i sec eee tlk1rle re 1Ig1 duy ma z , bu fi kirle rin içi ndeki duy gu
ve n ey e c a nın kökl e rine ine r (bkz . w alah, A n ln ı roduet ;o n tu Ph llus oph y 01 B b ·
IO'TY , Londo n 1910 rre pr te ıı , s . ~ 8 .
8 J. B arzun and H.F . Gra ff . Tlı e ,lI oden l Relteareher, New Y ork 19~7,
S. 8 .
6
7
T ARIH ÇI LI K eZ ERIN >: "AZI
Ç AO OAŞ GÖIl UŞU:R
591
hedefl erin geni ş anl a mda y ara tıc ı l a rı ve örne kler i ol m uş lard ı r . Yeryüz ünde b aşarılmı ş ola n h erşey , meydana get i rilmiş bütün eser-ler,
dünyam ıza gö n de ri l m i ş ola n büyük ad am lardaki fiki r ler in ma ddi
son u ç la rın da n , ge rçe klik ve varlık ka zanm asından ibarettir. Hiç to·
reddütsüz di yebilir iz ki, bütün dünya tari hinin ruhu, onların tar ihi dir . ". Carlylc'nin a rd ın d a n hemen belirtmek l a z ı m dı r ki, ha lkın
gü nlük yaş ay ı ş l a r ın d a, ku rum l a rın i ş l e y iş l eri nd e k işi , y üzy ıllar boyu perde arkasında bırakıldığ ı için tari hçiler t a ra fından da önerusen e m emi ş tir. Am a gü nlük geçimi. iş h aya tı , öğ r en im i, yem esi- icm esi
v.b, ile toplum ve Onun parçası olan k i şi , gü nümüzde pekçok tarihçiye konu olmak ta, kah ramanlar kadar heyecan verici, canlı ama
d üş ü n d ü rü c ü i şlen ebi lm e ktedir,
Geçen yüzyı ld an kay na kla nan ve günümüzde de belirgin ör nekler i verilen iki ayrı g örüşü , 'manevi' ve 'madd eci ' olarak nitclemck
herhalde ya nlış olmaz. Fransız A. Thierry t a ri hi rornantikl eşt irir­
ken J . ~lie lıel et de milli duygular içinde yazmış t ı. Fransı z tari h çiliğind e -ashrıda tarihinde- önemli yeri olan Michelet 1846 y ı lı nd a ulus una şöyl e aealen m iş tf : «tek halk , tek Ülke, tek F ransa. Hiçbir zaman iki ulus o lmayalı m, s ize ya lv arı yorum . Birlik olmazsak mahvoluruz. Nasıl olur da bunun farkına varamazsmıa s':'. ü lkemizde milii tarih ş uü run u esas alan ve onu «millet i ö l ü ms ü z leş t i ren b aşlı ca
manevi güc kaynağı . olarak sayan Profesör ı. Kafesoğlu, mill i k ültürden yo ksun bir ulus un durumunu dile geti rirken bir b a k ıma tari hin kon us unu da belir tmek is temektedir. K afesoğ l u ' n a göre , böy le
bir toplum «maz is inden habersiz, kendine y üzyı ll a rca hayat bahşet­
miş olan ah la ki d eğerl er karş ısında hisaiz. milli duygudan yoksun
ve bu yüzden parılt ı lı bir cila al tında iler i sürülen s ahte fikir cere yanla rı önünde savru k, Ulu Tanrı 'nı n 'e ş ref- i mahlukat' olarak yarattı ğı i ns anı n ömrünü yiyip içm ek , yat ıp kalkmak içi n bir vasıta
sayan, içgild üler in es ir i, madde tap ı c ısı , taklitqi, yoz , a va re, fakat
mi lletdaşlarına karşı s insi ve gaddar kimse lerden iba ret bir yı­
ğ ın ... :td ı r l l • Tarihin kon us unu manevi duygular içinde arar ken onun
9 Cartyfe, K ahra m.aNla r (8. Ta nç terc. ), Istan bul 1916. s , 19-20.
10 F , Ste rn ( ~d. ) . The Yar id ieş 01 Hutory . Clevel an d and New Yo rk
Ulti-l t re prt nt r, 8. 118.
II ı. xare sog ıu. c Mlllt Ta r ıh Ş u uru ... T il rk K iiWirii . sa yı 189 ( A nka ra
1978 , . s. 514-16.
"
.,
TARIHÇl LIK t ' n :ttl :-o.: BA7.J ÇACOAŞ (".öRt'ŞLER
Tanınmıı~ Hoııandalı tarihçi P . Gie)·J. mat el')'a liat gö~ü ...
vunanları tarih araştırmacılltında bir ııKlnOIJOJi kurmak la auçlayıı.'
yanlı, )"Onunlanmama,n g\'n.' kt iğine dikk a t ~k"rı Ingili & ..rlti;rat.
'"1_. P'rornıör B. Lr'w i,f in u)'arntuı <b. llÖyle : . Ta ri hçileri n H iI ~
v.tani d u)"gulan daya nlA dah i . tarihin yanlı, ıersı rının ht'rhanı:ı
bir (a)o'd a "ğlay.cağına inanmalan na imkin yo ktur... H<"pirniz ma·
dden ~ "'t .Imağa muhtacız ; öğl1."nmt'k . tecrübe k azuı mak. ha ·
.-rılan m ızla iftihar etmek, lle oldutum ıızu ve nereden ~ldiği mizi
bilmek için rnuiye dö nebi lirb.. Fa kat iat ikba limh: oradı dt!'ğild ir . ..••
r .1k. bltılı tarih(iwnk-n kimilerinin bu 'axiomıardan bir k l5lJl ını,
kimikori n çok azını ilf'nilJlM'yebilCCl"klerini , bazııann ın da hiç birini
kabul et meyeeekjeeım ik-ri .ürüyor. Gleyl'e göre e rıe )larluı'a ne de
bl4lıa bir pcygamilf're. ot' ta rihi maddeciliğe ne de başka bir mtenıf' dctil. ha)·ata . insan r uhuna . i nanı lmalıdır". T arihi maddecilik
Hı lm i Z. L'lken'e göre. bütün varlıklan n ~l'Ç('k den'Ct"leri ni maddeye irea etmekte , iri.d~ özgtl rlütlinU reddetmek &(ır~tiyle a hlik . huku k Vf.' d in ııoru m l uluğun u ortada n lıaldı rma kt a, insanın <kğt'rl ..ri
1gen;ek, h ıı k , gtaellik . iyilik v.b.fmn ıcmen sayılan ~nli*i hiçe saymaktad ır ". Sos yolog Z. Fı n ,lıkof lu da ' u benze t me yi örnr k ala r ak
dakt I'ini k ıı ra ktl' ri z.' .'tml'k tt'<lir : . M !l rk ,, 'ın 'tu t..,bihini h e r kn biIiI': . Eldl,'ğ i r men i ile feodali te, buhar nıakin uı ile ka pitall ~t ce mi.
yer mUmi8t'beti . Ma r ksistle ri n A l m anya 'nın Roma 'ya i ~yam na ve refuı-ı n WlyUll u i k til! ıı.di layanla, ilm in in k i ,arım burj uvaz inin teknik
i ht i yac ı ilt> h atti Ttirki)'e 'dl,' kl Tanzi mat ı dahi Avrupa kapitalizmi
Ve t..kn ik inkı",f ı ile Izah ctt ikleri mal lı mdur . ··. ŞÜJlh~Hiz tarihçi.
bir _)'O I~u n veya bir ekonomi uzmanımn ge nelle meler! kadar, be,
Iirll Carazi)'eieri reddedlalermi, ince lf"dit l konu çerçevni içinde k ıy.
n'll't len dirID(' k zoru ndadı r.
Tarihten yoksun luk , ,üptleslı.. sid~ milli d uygu yobun luğu
Tarih. A. To)'n btoe'nin 12 ciltlik A S t ildil UI LLi3·
lary'si ile Avrupa am ı rl. nnı a.tarken veya W.H . M cNeili 'ın TiL" R ~t'
of tJıe Wt'.. t : A Jiu.tur y u/ Ille UMrrıalt Comm Mııily'B! ile konulannda d..-nge ..g lanm a k iııtt'nirkl'n , öte ya ndan, öullikle ..ağ ı m ızda,
olay la rın açı k lanmasında IOIY81 ve ekonomik faktörll"ri ön plAnda
tutan ların ıaY l81 a rtm ı şt ır. Geçen asrt n ürünü olan ' ta rl hI ma ddecili k' rcıecrcetnt En gelı oÖy le açı klamışt t : « İ nsanlar ta r ihle ri n i kenl,ii1t'ri )·araıırlar ... Toplumları ih t iyaçlar yönlt'ndirir ... Bu IhtiY aç
ekonomik ihti yaçt ı r ... Toplum tarihine yön w rd i;!int' ina ndığ ı m ıı
ekonomik ınüniseıı.,Ut'rdt-n anlad ığımı z. insanların belli bır toplu md a geç imlt>ri ni Mğlayaca k v('rimi ve aralannda verimlerin mUbildele sinin lan: ve metodudur• • KIMcPI .ıı i yasl . hu ku kI. CelaeCi. di ni.
edo:>bl, artist ik . v.b. a lanlard&k i gelifJllcler t' konomik gelitm..ler di r . " . Marksizm 'de 8Pmbo llevn t arihi materyali5t görüıt ile o lay_
la n açı k lama yoluna ıiden ll:'rden iki Sovyet yaza nn blri iktf' hazır­
ı-dı k lan bir kitaptan bir kaç Mtlr akcarmaıda y.ıinelim ; V. Ke l/f.'
ve )1. K("valson'a göre bu. t oplumun maddi hayatının . wilikIl" mad·
d ı ürdinıdeki lI08yal ıaeyri n ruhi alanı ve ııoııyal ha)'a tın di~r büt ün beolirtilt>rini u.abit edım _yal o'aylan n et ki lt>ndiği madd i te meL nildiğindedir . • Insanlar tarihlerini k f."ndi kendilerine yaratır.
lar, ama keyfi olarak değil. "ar:lı klan inkir edilemeyen, an cak alın ·
yuı&! vasfı kazandırm ayan ob~kt l ( ... rtlar \'t' _yal yasalara uy ·
gun bir tekilde yarat ı rlah ' •
ile
açı klanamaz.
Man evi dt>ğt'rl~r aın ın n dan ve ta ri hi maddeciligin öngördüğü bir
Çt'Jtit )'aıı.a mertebeemde . unula n teorilerin hududund an çı karak. tarihin tan ımını yapan diğer birkaç tari hçi)... bakalı m. Fransa'da
Aıuıalra t"kolünlin k urucu lann ılan M. Block tari hi _ ~ifl n bilimI.
teklinde ta ri! edenif'rl ye terli bulma yı p. ha tti . inıı.a..nlan n ilm I. ta.
nım ını da kifi görmeyip, . &aman içi nde insanlann ilmi . biçimin('
.-okmu, t ur " . In ı;i liz P lumb. mui Ile t arih arasındak i Cuk a dikkat ı;e­
kf'n'k _ek- alınag.! ldiği ...kliy lt' rnazJ. tarih değiidi r ; bazı bölUmlt-ri
t ar ih olabilir_'!'ari h ili m gibi bir ('ntellektneı iışlemd i r. O lt. ilim gibi,
bir bil~ i nki kada r dotnı gözle m lif' ha yal gücü. yanıtıcı lık ~ em.
ii- B. ı..-ı.. .c.-ıq.ıı Ulkrk.~ Do-t1f"n Toplomıul o..~."'. lıIl ...ı..ı ..rı. ••
IklIM41 K olk ....o...
JI ._w l....-ı . ı.. ... ıı bu l 1963 . It . 131· IU.
12 L S. Fnıc. ı...s .ı . 111
<11 " . 11",1- : B..... W nı .." .. ... 1'<>1., . . . . .4
I'lı il ..... "ıı ,. ı...adort ITM F
i
Lı"' • •" 1 IK I. I . us.M
1.:1 V. K..U...nd W. Ko ı.>n, HlIlt~rinll ""'~rilJl",,,, : A .. 0..11_ .. N .....
TA........ " I 8<J<"i.r.... M~ 1913. i . n .... 38.
8<>1,...
:r""
593
r
tr
oı..)' ı.
E . ........ M ... iot H . ' ...... Loorı<loll t TM Foaluııt Lil:ın..)'ı 111.1.
H
. _ Zt5S.
P.
ı :ı
ii
19&-87.
17
H.Z. UJbn. Tarl.U JlH4«' oI.s1IJ
Z.•·. ••...dı~~tlıı. Kan .1I.....~ 8""
N"""
ı.t.obul
1.
M . Bl ot'lt. Til.. 11;'1_ ;" . '. enıfl • • _ 22 ....
1111 13. !lıt-I1t '1 . .. , .
11115 i Z. bı..,,, ı . •.
bı ... bul
:n.
r-
...
8A I.IH
T AR lIfÇILlK OZ[:R II' t; BAZI ÇAC O A!j
a ZlıARA N'
pati gere k t irml' kted ir " . , . T ar ih, maı i demek değild i r. ~Ia zi rerdıert
kontrol alt ına almay ı veya topl u ml arı hart'kete gec trm eyi ya da sı­
nıfl ara ilh am kaynağı o l mayı a ma clar. H iı;:b i r ııey m aıi k avram ı
kada r köt ü niye tl e kullanı l m _mı ş t ı r. Geleeeg in t arih i ve tarihı;:i1eri ,
inıı.an lıg ı böyle ııa ptı rı l mııı m a:ı:l n i n yanıltı c ı gör ünUmünden t ermetemelidirler. T arih geli şt igi sü rece ma li işe y ar ay.bilir.. . . Biraz önce
t a ri hi n yara rı h akk ındak i ec enertnce n birk aı;: so r u aktard ı ğ ı m
Lüth y de ı'uı aın ı şöy le bitirmişti r : . Ta ri hte bizi kendi tari him izin
meauliyetlcri nden a t yı raea k kanun ve dü:ı:en li me kani zma yok t ur .. .
Tari h, ne halk ın bili nci nin ı şı ğ ı nda rvey e k a rarlı gınrla) davrand ık­
Ian iı; in ne de kazara vukubuldu . İ8tikba l de ne eeıgi senucu ve kaçımlm a a olara k ne de körii k örüne olu ııacak tı r ; am a t ar ihi özgUrlUğüm Ü%iln ve sını n m ı z ın ııuürunda meauliyetfcrimiale yön \'erd iği miı
bi ı;i mde ge lecek t ir··•.
Ta r ihi n ne old u ğu , sın ı rland L rl lmasl . he r ta ri h ı;ide ayrı bir F k il.
de ortaya ı;l kma k t adL r. İy i yetili mi, bir t a r ihçinin d ahi ilk a nda tam
bi r cevabın ı bul ama.ra cağı _ta r ih ned in so ru s u böyl ece bir kat daha
önem k aza n m aktadır. Her ı;ağ, şartları çe rç eves inde tarih i değer­
lend i rd iği gi bi. bi r ı;ağa orta k olan c;e.şitli tarihc;i1erden de ayrı sesler
gelme ktedir . Amerikalı t a ri h ı;i Turner'e göre et a r-i h, rnaz lden bize
uresan, gU n ü m Uıün ortay a c; lkardLğl te nk idç l ve yonııncu bir anlayıııla incelen en kalı ntıla rdı r " . Droysen 'tn kal eminde tarih e ne gerc;ek ti r ne IljLk : am a on un l ı::i n bir çabalama. onun Uzerinde bir öğ\lt.
ona bir adanm adı e» ". Fransız ta rih çiliginin çağdaş isi mler inden (0' 1'1'nand Brau del d e t a ri h dey ince. ilmi bir ıte k ilde ııürdürllle n bir araıı­
trrmayı, d ile de 8öylememlz gere k irse bir bili mi. a ma kannaşık bir
bili mh anlıyor. Br a udel' in gözü nde tek bir t a rih ve t ek bir t a ri h
metodu yo kt ur; metodlar, ta r ih ler. merak konuları , görüş ac;ı la rı
v ardı r ; ya rı n baııka merak kon ula rı. başk a görtiış aç ı lıim olacağı gibi " .
ıs
J .H . Plumb.
I II
20
'll
pıu m b. T~~ ~d 'It ." :t. ı6.
ıı
z3
:t. ' 7,
T~ ~
0.... 1 1iı 01 Mr. P ul . L<>ndon
Lll Ih,. . o .... j ..... kd l" • • . U.
8 1...... T~f Va"" ';". ... I. 201,
St.f m . T ,.., Vd rV lw.• ..• a. ZOll.
F . Hra ud<-L• • H ı~tot rf ft SOClOlo.. ... . . l!:rril:o
ı P~ ngu ln l ı973. :t.
:oırr "H iıı lu; ""
12.
P a r" 1969.
_ _ _ _ _ _ _1
('.eRO ŞLER
II
Şi md i de so ru musun. soru la r ı mı zın, ikin ci bölüm üne geleli m :
t arihin fayd ası : belk i de tarihe emır- çizmekte n daha önem li bölümü.
Tarihin konu sunu bel i rtm eğe c;alıııan l a n n çl."IJi tliligi kad ar faydasını
ortay a ko~mı a ğa uğ ra şanları n türıüıüğü gö:ı: ön üne geti r-ilince. safc;a
so r ulan ve basit g ibi görü nen -bu se beble de üzer inde pe-k du rulmaye n - soru/ ıı rı n cidd i/ iği ortaya c; ı ka r,
Önce . genelli kle üzeri nde durulan , an cak amac olmakla n çok
a re e olan . meaelenin özüne gi tmeye n bir yaklaşımı hemen belirtmek
gere kir . Çeşi tl i bilim da llan nda oldu ğu gibi bir mes lek s ahi bi olma k,
ta r ih a la nı nda inceleme yap ma k ıü ret iyle ü lk eye yan rlı olabilmek
gayestyıe t a rih öğrenim ine başvu ru ldUğu ileri sü rti lÜr. Muha kk ak
ki bir ta ri hc;i mes lek s ah ibi ola bili r , hatti diğer bir mesfekte -söe
ge li, i gaıetecilikte, kütü phi necilik te veya bir eği ti m k ururnurıda- ı;a­
!ı Şt ı ğ l saman av antaj lı dunımd a bulu nabilir veya i stediği bir kon uda araştı rmaya y önele bilir. LAkin on u avantaj lı dunıma ge ti ren nedi r ? Ya pacağı a raştı rm anın ark as ın dan n&BI I bir ışık neşredecekttr,
elde e t tiği materyal ve teknik ard ı nd an neyi aramak tadır ? K ı sa ca­
iii . t oplu ma mesleğfnln geçe rli liğ i n i nllSll kan ıtlayaı:aktır ?
Meseleyi te rs inden ele a la n. bir an t ar ih in mevc ud olm adı ğın ı
düşünere k konuya ya k laşan İ n gi li z t ari hı;i A. Marwi ck 'in fikirlerine
açılalım : "Tari hi" f aydam " ed ir eorua u nu ileri a t a nlara en kesi n
ve en aydınlatı eı ceva p, hiç kimsenin t arih bil med.igi bir t oplumda
glinlü k hayatın Dııın l olabileceği ni ıeeevvur etmeleri tek lifinde bul unmak tı r. Bu ıeaa vvur yap ıla maı. : anc ıık ta rih bilgis i ile bir toplum kendin i t a nıy abi li r. Bellekten yokıııın ve kendi ni tanımayan bir
k ilıi ILk ıntlya ka pllmllJ bir kişidir. o., lIt'kt en yokıı u n (d a ha doğnı ııu
ha t ırlam ada n mah nım ) ve kendini ta n ım aya n bir top lum da baş ı­
bo:ı:u k bir t oplum du r ... Profl'3Ör Levl-Stj-ausa'm ded iği ne göre. tar ihi önemeemeyenle t- yaııanı l an za ma nı bilemedik lerind en ken dilerini
kınayan lard ır. çlink ü t ari hi ge lişmeler bize çağd aş değerleri ta kdir
et memi ze ola na k sağlarla r ... Cteerc bu nu daha da ac; ı k bir şek le sck-
·1•
i
1
.96
liA L l H OLS AR Al'
muştu t- : . k ~n din i &dc- n
nıı
her zaman çocu k
onee ne
k.lmanız
TA JU HÇI1. IK ı:z ~;nı~t; 6"Z I ÇAG OA:ş GÖRe.ş LER
olup.bitt iğind.;-n habt-nıiı
bulunma·
m a k t ad ı r. Bu d üşilncedt'ki tarihçilere gö,... tanh bır edebi)'.l dah
zarif, eğı tid ve cğ lt-ndi ric:i a n l at ı m ı n ürün ü olamaz. seeyal bi r st atü i<:indt' )'ıı..p.yan i nnn topl ulu k lan nı n du rumlarını konu
ed inir. Bu durumları lf('killend iN'n yuıı ıarı bilimata çalı,ı r. gelitme
ve çökti". i1t'rlt'rrH' ve yoıJ., ma dediti mi ı &'>".iklikleri ortaya koyar. Met odik ola rak . tarih le i1gikn mt'k iatf'~n ht'rhangi bır kifll1K"
_yal bili mleMe uygu lanan ffil.'tod lan tak lbetmt' k ıorundadır.
dE-ml.'kti r. -'.
..ıl."ıtildir:
Her toplum, ne r rnnıe en )'akın t a ri h indl'n ve ton yakın çevre
Itiba",n gt."Ç mi, gü nle ri . yl Ua n , )iiı.)· ıllan bilmt"k, bu lunduğu noktadan uCka dotru a(ı lan çevre yi tanı mak zorundadır. Et rafı­
m ı zda g6ı.ll m ilU' lIiltC n bir yapı , bir tepe \"t')"a başk a bir bı:lirtinin ,
biLIer i naa ll tarih lçint' a tutın ı biliyoruı. : t a ri hi o la)' lar zincirinde
meydana (ı k a n meC1ıumlart , bunların meydana ge li, tarzları. yen i
gell, me kri )'Önlendimı-i bakımından tarih. her- halde. çok Iü.ıu m ·
Lu bir dal obıa ge rr kti r , Toplumlararuı ve uluslararas ı ekono mik ,
• Iyaa l, k llltül'(Ol v .b. ilitkilerde konu olduğunda bu ge rfo klili k daha
ıte'n i, boyu t larda kt"ndini p
te rir. R OYiBe. an cak tari h bilgi fli ile in san soyu n un k aydı aras ında bir mUrıiıw:'bet kurabilmenin mümkün
olabi~ ni , tarih duyguaundan yo kllUn bir kimııenin düıJllnü~me­
)~ğinl be lirti r ke n, t arih i ins an ha)'a tl içi n bu dPrıli önll' mli bulıınden
ROVıo-..e ise tarih in her- za man sanat olagtoldiğine ve öy le ka la.
cağına inanm.k t ad ır. Ge~ktf'n ilmi rnf'todl ann daima Ilı nırı d ıem ­
d a k. lm l1f Hercdcı, 'I'ukididee , Hume, Gibbon, )buulay gibi yuar.
la n ö~ k göste nnt'kted ir ....
G.R. t :It (lll , t a rthi kl"ndi olonomiıi içindI" btonim-mt.-kt ffli r ; t a .
bu lun ma k, I ngi li ı. pro(<'aÖf"f' göre. bndiliğinden
mt'ıJnJdu r, on da ba,ka g;lye aramak ik in ci p linda k almaktadır ; ay.
nca tarihin pratik yararlan da vardır : i nııanlann davranl,lannda,
birbir wri)'w o lan müni.-betHorinde önt' mli rol oynar. Elton 'un Ktır'
Iann da ta rihin amacı şö)"k a( ı klanmak tadı r : . Tari h inC:f"le~i en~Ilektüeı bir uğraşmadır, muhak elnt' eden bir uhn in (aaUydidir...
Dig er ilimier gibi tarih bir t ek tey ÜRrinde durmabdır: g\'~ aram...... Bu göriişco benzer bir le.Q dt' Proft'BÖr Ö.L. Barkan "vunma ktadır ; bir makaksind e Osmanlı timarından bahııederken, IdtOOIOjik mod..ıı.,r ile oynamalrıan w ola yları doktrin uğnı.na dar ka hplar içine zorla &okmağa (a h,ma k gayretind..n v&Zgt'(iJmeaini ve bunun ye ri ne nık'.. toplanmuını, böy l,-,« gt' n;eklt'ri o rtaya ç ıkarmayı
öğütlemek t i'dir" . Bu ....k 'o toplaman ın Türk tari h inde -hattı batka
ül kelerde- ne zaman bitt'Ct'ğinl kt'lltirn'k'k, gel"ÇE'k leri n bütün çı p lak­
hğı ilf' orta )'a çı kacağı n. ınanmak oldu kça güe: ve l'<lk'.. toplamak
t a rihçiyi ko nus una, _yal bilimlerin mf' tod l a rı ile yakl~maaın ı en );cl kmcı. Şüpheııiz .ol gu nlaıı mam ı, K"nt'ıı ..me t ehlikt'lli . bi r a n akıı ri h
m.-ktadı
ıt. Bıcck,
tarihin di i er raydalan olmadırına bir a n h ükmedildt-tt'rinin ~r zaman bulundu~nu belirtiyor. a ncak ilmi olarak ele alı ndığı nd a l;'t' k ici li ği ndE'n bif"tt'yler kaybedebile«'ğin i Ileri .urUyo • ŞUpheııiı.. tarihin )"ararından f1Öz e&.o rbn on u
amacı ve eğ lt'ndi rici vutı ile ayrı a yn ek almak liZlmdı r, Bilindiği
uaere J .B. Bury tarih 1(ln . yal n ızca bir blUmdir. dem~ti , Onun k ı­
K vadeli lIOnuçlar venneyen. ...nat ) 'OOÜ önemıılz "yılan bir bilim
dalı old utunu adeta rcrmüt gibi ortaya atmrşt a ", Ca rr da tarihi. In.
Knlan n kil'ndilerini, (evrrlf'rini daha ıyiye ula,Unnak i( in kendi
güçl erine in anmayı öğrrtl'bilt'Ct'k bir dalold ultunu açıklarkil'n, lIim
tarafın ı ııavunmaktadı r; . fııtersen l z onu edebiyat bi çimine ııokabi .
!irs inl z -anlamııız ve ehemmlyetala ma zinin bi r hikaye ve mt"nk ıbt" ler
lı:ollt"k.Jyonuna. ~~k t a ri h. anca k onda bi r yö n ka bü l ede nlt"r t a ·
rafından yazıl abi1i r* '". Ingiliz ta rihç i, iııtikbaldEokl ill'r lemt'lE'r ile
ma ddt'kl ıte' lIıtme1t" ri pan-If'1 olarak yürütmek l izı m ge ldiilne inan·
se d ahi,
21
2!0
eğlendi rici
Iı. . M ıırw kk. TIIe A·al.. ~ "i H Itf' - . , London
Ro ....... Th U.. "i H iIlI- ., ii. 27.
:n
Bl"" k . Tb llla/o n
f1trm. Til. Va .....I
28
Cıı rr.
26
Wha '
ılı
ı '. Craı', ii.
ii .
II lJ1 t0'JI r .
ı nt
lr'"r.tnu ,
ii.
inC:f"~Jn('I,i ndo:-
T."
29 RowH.
t '"" ..i H"' '' "11' ii. 8~ . T."lhçlllkt .. oIa )''' n o rta k )'aaalar
Il.. açıkbm . k ı.1 ..,.rnIH . _ )'a1 hıllm "' r ka .. r.m ı I(lndr cıı~nı..r, tarıh ı flSrbt
d alt>o-dPn )'Ok... n b...knı.m.lıet"
Bu durum, ıılkrmıı. t. ' lh çlllt'l .Ç.. ,ndaıı
ıı...rlnet.. I "rç<'k ı .. n du",ln,,, ,,, «
k ll bi. m..... l..cılr .
SO e k . Elı"" . Tl.- P ...c l
o/ 11.. / <>"1. LMıdon i The F\:ıtıı.nıı Llbrııryl
U.
1969. Il . 6T-&fl .
1.
3 1 O .L.
2:13,
ii.
597
l<ill8
132
,
__________________1
I k ı ;.-"
Barkan, . F <Odal Du,,", n v.. Oo<m" nlt
.. ı 9T~. i. i .
Ttmnı> . O .
Ok)'ar LN.I. Tio ..-
T<ırik i S~ "' i"""j. A nkıı r
_
.,
TAlUHÇtL1K
SALIH OZSARAr."
da n ç ı ka n lmamaııdı r. likin d~terlend i ril meml$ t'Uk'alar da 61" ma:i
olara k kal mata mahküm değil midir !
iii
Ta rihin ~rçeveııini ve yarannın ne olduğunu soran bir öğren.
bi r m~raklı . kon u için~ bir rıebze gi rdiğindııo ooa d ige r bilim ler yanında bi r ye r aramata ka lk lfllca k ve , yine, sı k aık tekrarla nan
bi r soruyu d ile getirea-kti r : tarih bi r ilim mid ir! . Ta ri h ilimdi r .
bLtka birtPy ~ h di )"e haykınn Bıı ry ile. Olla ka ~ı olan ..... keain liklt'. tarih i aiııtemati k bilgi dalı olarak görmeye n tarihçilrr ara·
ııında tarihi ~re)"e ot urtmak üm gekligi ni ve diğ ..r ıu eıjerte ne
ö lçüde a11......ri'i bu lundUğunu anlama çabas ında olacaktı r.
Once. 'u iki tü r tarih anlay"ını ortaya kaynak gen.-km~ktt'di r :
a i bi r ......it edebiyat formu olarak tari hi hikiy«lliği ön plinda ı u ­
tan ıar. b) ilm i yaklllfımı n ıen-kti rdigi ve tarihi olayla rı anali ı et mek . y~ni bilgi kayn aklan yaratmak siıretiyle inceleme ler wırla·
yanlar • diğer ilim dallan ndaki metodjan da uygulaya rak tarihe
yaldaf&n1ar. Diğer bir deyi,le. ekseriya bili n..n olaylan t ek rar ede n
hi lti yec ilerin t~mai.1 ettiği görü, ile. ilmi ar&lIllnna1ard& ortaya Ç ı '
kan aonuçJan n ne ôereee önemli ol duğu n u &l;;l kJayan. oku yueuyu dUtünm~ye sevk~en anlayı, " ; bi r )"erde olay la n te krarlarken t'd.. bi
çekiciliği ön pl1nda tut an yakla,ım . d ige r ~rde tf'Ori lf'~ &ı;;ıkla n ·
mak lete n~n. yaran na mutlak inanı lan. bazen istatistiklerde boğu·
lurbn zevkte kunıtulan bir anlayı, tanı.
Ilk in fen bilim l~ri ile tarih d Unya!lın ın birbirleri k artı.ındaki
durumlanna göz atalı m . ŞUphesiz tabit bilim daUarı lCiıik. k imya.
biyoloji v.b.) ilk anda. tari h mt'raklısına. tarih He pek bağdLtmayan
d allar gibi görünlır. Ta bii bilim u zmanları nın laboratuvarlania veya göz l..m ye r leri nde Çalı,t ığı h alde tarihçinin kütüphan e veya ar·
, ivlerde bilgi topl ad ıt ı dUı,ünUldüğünde, bi rinc iler in bir lik içinde
çalıı,ı p birbirlerini tamamladı k l arı halde . tarihçin!n ekli('riya ya lnız
olarak a r.,tınna ya pt ı t ı, hat ti öğretim sistemler inde de ayn ıı k ı.,
ci
\"e~..a
32 R. liofs l.. dI'.... . 1Il&to . , . nd
rirlir..... LI. »t.
iJı"
S<;rc:1I1
SCı..no;l<.. . .
bkz.
sı ' t n .
The Va ·
_ _ _ _ _ _ _ _1
UZY.lU X ı.:
8AZI
Ç"C: OAlI GOR l'ŞL&K
bu l undu ğu göz önüne geti ri lditinde t arih ile t a bii bili mler .ruında
adeta uçu ru m olduğu ~ nedi lir . Gt- rı;:t'kte durum değı, iklir : t arih
ile fe n bilim leri n in araın &Çık dftildi r.
Collingwood da t arihe ili m göııüyie bakıyor. ancak _kendi ne hu
bir ilim .. diyor. Ve 'u ."ıklamada bu lunuyor : _Sav..l. r ve de vrimler ve t a rihin konu ol.r ak ele .Idığı diğl'r o lay lar. ilmi d ikka t içinde
in~len~k için laborat uva rıarda tr.ritıçilN tarafından itıten ild iğin.
de oruya konulamazlar. ba tti tabii bilim uzmanlaemın yaptıklan
gibi tarihçiler tarafı ndan gözient'meziu. Mf'l l!Oroloji u.ı:manı ~ astronom i1gilfmdikwri 018ylan biuat gö1k-me k için gü<: harcayarak.
murafh yolculuklar yapae..ldardır. çü nkü bu uunanl.nn gfu.lem
. n!ayııılan . tettübeslı ki4il~ri n tuvi rl~ri U~ y~tinlMyI kabUl etmea:
ama t a ri hçiler u. ...... ve d~\'rimlerin old lliu ülk~~n g<-d yapma.rJar.
Bu dl-mt'k depldir ki. tarihçi~r tabii bi lim uzmanlan ndan daha aı
gü(lll \ "t!) .. daha az eesurd urjer, ne de ge-zil..ri için daha dar mali
olanak lar iı;indedirler ... Bir lI1t't~roloji uunanı bir aik lon ÜU'rinde.
diter lIiklonlarJa kıyaslama i(in çall4l r. birçoklannı Incelf'mekle onlarda devamlı nilfoliklf'ri bulmağa gt)·n.-t ede r. Tari hçi böy~ düfÜJl mf'Z ; onu yüı sene aav~lan ft)"& 1&;8 dl-vrimini çah,ı rbn buldutun uzda bu çaluj:maJIın ın amacın ın bu aav ... ve dııovrimler hakk ında
so nuçlara ulLtma k Isteyen bi r incelf'mt'ni n ilk af&JDUı nda olduğu
kanısına varamuıunız ... Göz.!f'me w deneye bath bilimlf'r bir yön .
de. ı.rih ise a)'Tl ytlnd~ organize- edilirleh" . Son uç olarak . tarih
göıJem ya pma nıı mümkün olmayan olaylar üeeriade çalı,maktlh".
Collingwood, tari h il~ t a bii bilimler aruına. görüldUğU üzere , 1I1nı r
çiımektedi r. Kendiııi gibi dii.tünen bLtlta t arihç ller de. bir olayın
tekrar ya.ıanamayacağı f ikrinden b&rt'ltet et mektedirler. Onlara göre , tarih i1f' tabii bilimler !ark lı teylerd ir. Fizikçl dııoneyi n i tekrar·
la yabilir, tari hçi ise mazidtoki bir a meliyt'yi diri ltemn. Tabii bilim
ıızm anı e lde f'tt igi bu buJgunun doğruluğu n u he r " man ıııpatlarbn
-gerçeğe çok yaklaşmllj ken _ tarihçi 'objektivllğinde' iddi al ı olamu" .
Colfingwood ve pareı ..lindekil ..r e ka,.. ı görü,te olan lara ge lin_
et'. hemf'n Carr'd ıın llÖZ ('tme k yeri nde olur ııan ı n m . Ca r r 'a gö re t a ·
rihçi ile !i zik bil gin i, açıt lamalarında ve 8Oru-eeva p i,leml~ri nde be.
33
31
»
CoIhn~ Tb 146>" .. i n " lorıı. ll. 2 tt-Mı .
Colll ngwood. i . ~ 1 .
Mıırwlck. Th
Na ı .. re "i n .d o, lt. i . ~ .
_
~A ı..IH
600
TARI HÇ i LIK eZEH I:- E HAZI
OZ HARA.'"
raberdirler , Tarihı;;i her ha ngi bir bilgin gibi s üre kli 'neden ' sorus una cevap a ru '". Her çe,it düş ünce, göz.lt'ffie dayana n bt-Iirli ra razi.
yt"!erin kabu lUnU ~ r('k t i ri r. bu da ilmi düşü nee)i m ümk ün k ılar.
H i pot eılt'r. bazı h.llerde ~ rll . basen de uyguhınmaıu güç olur.
Tarihı;;inin de in ctolpffi('llj Il ırasındı k u llandıp h ipouzlerin n itel iği bi r
bilgininkinden Carklııuhr. • M a ~·ın el değirmeni bize feodal lord lu
bir toplum verir. buhar makin..' onayid ka pita list bir lOplum w·
rir. ifidMıini , kanun olank değtbe bUe y.-ni görÜş1ere ve ineelemeIt re yol &(acağı tim idiyle ben imser. Hi potezlerin değeri l\urinde durur. Ornek verırk en . tarihin çağlara bölünIDt"Sini bir gervk delil.
gl'l"\'kli bir h lpott'z ..yar, bu bölünmenin yorum larıma l)l:"killt'rine 'ön- dqter ıı:azanablllf'C'eiini k.~r". Ca rr, fen bili mh-rinin genel ve
Unln ru,1 ol mala n da kar,ıhk tari h.in t ek . e msalsi z olaylarla ilgilE'nmit Oıduğu iddi alannl ka bu l etmez.. gt'n('lwmelerden yobun bulunduğu nu ~~ . ..Tarihçi)i. tarihi olaylan sıralayanlardan ayıran
~ne IJemek-rdir- prt'nIJibind.m Ip.fmu. Ona gö r e tarih. t"k olay ilc
gt"ne l aru ındak l lI,ı::iyi konu eder; ge nene medom haft'ketle tarihin
öğN'ti ci karakterini ..vurtur . Sonra d a rleffği lIE':un~ yardımeı
ollllfU.•übjtoktiv değil objektiv old uğu. di ni ve a hli ki değe ritor içine
gömü lü kabnadığını açıklar " .
Collinp'ood ile earr'ın (ark lı görü,lt'ri aruı nda tarihi ..nere ye ot urtmak F ft ktig i. alOruıu kaflUlUlda oııun tabii bili mklrin satlam te melli mdodl a rı Ile ete alı n ı p ve ona lIideee bir keJ gö rü nen bir
olayd a d iğe rlerine benU' r ka ra kter arama kla yaklqılması • • am rım,
yanh, o lmu. Böyle ()eğerl('ııdird iğim iz:de de t a ri hten ya rar bekJe...
mek, d" rs almalı:, böylece de t oplum g\"liı,m('!jimwki Onemi ni vur~ ·
lamak kaç ı nı lmaz sayılmalıd ı r.
se
CIlrr,
WJı .. '
.. n .. l"rlı ." , i . N.
(aılau btW......k lnct"lt'nmHlnln Tllrk t arih ç UL·
100000nbJltl hakkındaki
ı ıçın bkı. . O n lv,.n ll.. Tuüı otuf lm uıdoo
T.. ıı llJlt M ..... T.. r,Aı CNrlı '" XIV/ 19 i lıtınbul 196 11. i . IVd .
311 Can • • . 60 vd . 81d~ ..)' PoIlltd. TAı .. ''''. "i P N>9n!.... : II MI" '1I
~ 8,..
....,111 II'.nltllln 11111 1 11<11' lu tah,no '" e llml,.ı.. rl. blt'...... kt . dlt : _ Bıı
a ll b ır
kU daha bııdıııt .,tl ı k la
blr l., Utl ,...rde bulm aktadır. t' m ltstRllıte ka ~ı lm..'.
nı cP ....kU r.".k rll lfIIçlll
bfobl. r lu.dıır lnaoı n l"II4m"'I"" lıı .. ndırııe .. k .~ cUç:.
hı I dr ~1t<o .. h l ~t lr. Kılt il yolıııı )'.nld..n ~ı1InmrYffP"tt" i oo6)' I ,. )". m "y l ır, am..
Pa llt'II l ılbi dll4l1.." ..... k !wr .... m"ıı Ill ten.n. "tlıırbl .. ı d.va m lı a rt tora n
m .. :r.lnın
d,.'nl..rln l k a tl y.." un ut ma)"a " btlttl n lnaa nh l l bı r cı nh glbl I"ö ..... bll lrl.. "' . ~ ı .
S1
1t lıl<J<,k1
i- Kar....,hflllln . 1,,"1Il1
,.aa,..
v,.
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _.l
çAGOAı;ı
HOII Cl;\LY..R
601
Oeıenm
tarih in _ yal bili mler arıuı ınd a k l yeri ne. An gıO-Saxon
alarak ye ni açılan (a k lı lt e /eri m izde u r ih. '_yal ve
idari bilimler ' adı al tında ye r alırken. klb ik öğ",ti m in ... rtlandır­
dığı ('Sk i ilninrsit"lerimiz.de ~i ll i k UnıUlerde pa~a lanmı, olarak
öi"'ti l meğe çalışı l mak tadır. "'l' lııde t a rihçisi ProfellÖr Gökbl:'r k, tari hi . Ed l'bi yat " ak ü ltt'Si için de teme l kabUl edo-r ; CIIoloj i ve reıeer e­
n ın tarih perspekt ivi Içinde yü rü tü IIDl'Ili li&ı m geldiğine inanı r. Kdebiyat flÖl'CÜtün lin. tarihi )'anl uı tem .il f'tffif'mf'lli gt'ft'kt i ği n i. hak lı
o larak. vu rgula ma k ıeıer >. Tari hin ögn·tUdi ği (akiilı.-Ierin adla"
_amacla n na göre- ~itli olabi lir ; rd,.b iyal adı altında Ik'tlir güzelliğrne, _yal bili", " eya 'emrI bil ine ilimi al tında da öğft'ticiliğine ağır­
lı k ' -eri /rne k ls tem r. Anca k hto r iki an layı, tanı i(inde orta k taraflar bıılunduğıı ria artı k bili nmf'kt fflir : ı ıı ri hf; i ni n _ y al bilim lt'rin
vf'ri leri noi.-n fayda lanın uı ta rt ı,ı lmaz bi r ge fÇ('kt ir. diğer bilimIere
olan i1 pi ,;in ~ükÇt' utmaktadı r. 8u art". tüpht'Siz.. _ y al bi lim .w lıırındaki ikrkmo: ik> mlı ın künd tlr. Anea k . bu gt'1i,meyi. ıe­
rihi _yal bi lim ler içinde e rueeeıc ka dar iwriye göl ÜN'nkor olduğu­
nu h at ırla tan Ya l(' ünive~itt'fli tarilıçileri nden C. \ 'ann Wood wa.rd
' u ikli bu ı le bir de öntek veemekıed tr : cHiatory a"d T"'eory'nln
editörü H. Nadf'1 ~nle n:ko ' HiJltory and Social scıeeee' Uı.ıerinde
bi r konft'ranıı dilz.enlene<:ıt'ğini bikliri r b n töyle yazmltll : 'tari h tneckrnetıindc yeni ~liı,melen:kon ve lçoğu _ y al ilim ierd en alı nanı
ye ni arqtı rma t ekni k jer-inde n o kaıhr ço k lIÖZ t'd i/di ki. bu ndan lIOn·
r a bir disi p lin ola rak tarih mdhumu nuıı a tled ilebile«k pek (e,itli
anl aml an )'&JIında bi r Ozünden bahM'dil.. bile«ği ,Uphe lidiu '·. Ta ri ili sosyal bili m saymayan R.R. I' a lmf'r 'in a( ık l.muı da lJÖyle : ..Tarihin bi r _yal bilim dalı old upı hak kında ,üpht' m var ; a nea k __
yal bilimlt'rden ve),a baı, k a faydalı bir ka ynaktan a lınan kavram.
lardan yara r lan ılmuı lizım gt'ldiği ne i nan ıyoru m . Ta ri h ('Rrle ri ni n çoğunda bu gt'nel fik ir lt'r , bl.>11i bir o laya an la m ve Il gi vermek
için öze llik ıl.' ~r almakt adı u " .
Yı llar boyu o:: e, itli for mlarda ortaya ( ı ka n t ari h gti nUmU;ıdt'.
_ya l bilimlerd ek i son geli,ml'lf'rin pan.-Ieli ndc, daha ilmI me tod sUıte m i ni f't\LL!I
' .. ı" "".d U....... r. il...; R ıı U .... ;. ..y ı 8• •. 2.:).
W<>O<lwltd. • H b t " r,. . nd ılı<> Th ı rd L"ıı llu ""
,......" 11 H ı..I<-r]l . 3 . 2 i i%.~ i . R. 21 .
H
L . Q'ııtow::h:ı l k.U . ...."I;.",;., ... i.. II... U'rıı i<o ıı OJ'
a. 6031 deli aktaran W OO<Iw.. rd. i. :ı:ı.2oJ.
39
~O
.
J"",",,,' " I C....,..", ·
ıı ,., ,, r,,
tChk.. go 1fl6.!.
_
r
""2
l ar ın ~ ranti5inde klondini gôe te rmek tedi r. Bu, bir tarihlj;inin bir
pIIiltolog veya bir _yolog ol m ası anlam ına g elmez.; aslında bn.n...
I. , ma)'. önem veren a kademi k anlayı, için de bu na ne gelTk vardır
ne de imkin. Ama tarihC; i ile sosyal bilim ciler bir yerde bulu,ma lı
ve bağda,malıd ır.
Bu mlinbebetlc ııarwh:k 'e bir k u daha ku lak veretıeı :
. lıJediğj mi ı kadanyl. tari h yüzyı ll ara. değişi k biç imlude gö rü·
lt"gt'lmi,tir : akademik bir dal olarak ortaya çı k~ı ~nid i r ... Ak a·
de mik olmayan t arih arasında da kfilin bir kopuklu k yokt u r. S",i·
nııtow bf.~ri (u li~t G1.rak _ )'.1 bi limler bu uzun geJen~e ....
hıb d~iIIt'rdır : bundan dolayı on lan tariht!!'Q .yıran ~rli tarihi
~bt-blt"r bulunmaktadır. Hakik atlP'n, yıllar yı lı bun u konu ..," t ari hçil er artık içt,:, nliklt' kon ulan m _yal bili mlO1're yaklqtı mıa ( a ba .
.~nd.dı rJ.r. Bu t ari hi wbebk-r bizi, geçmişuo tarihin ye ri ne idi )"K'
,ı md i de _yal bi limleri n yanınd. öyle kalmanııı. gerek tiği tek lin•
..kki iddialara bağlı k ılam.ı.. Ancak ~Jirti çaidaıı uygunluklar bir.
<konbire ..h n,,~ ginm'k trd ir. Tarih mu hakkak ki edf'biyat ve dil ile
metru ~r.bl-rhk içindrdi r. Burada kon u ile ilgili olan ~Ili·bqh
diilıünce ekol"'ri nl öJll"twyelim. Çizginin her iki yan ınd.ki prolea·
yonrller birbirko rine k....ı parıld.yan ı.ırhlarda gö rünme ktedirwr :
t.ri hçile r ~yal i1iml"ri, göI~ri",i h.llerinden ötürü. musi~t ...
y.rl. rken _y.1 bilimci l"r de tarihçileri müphem olmakla suçl.m.ktadı rlar. E.c. Carr, )'l. Bkıck ve A .. 1klleI ekolü ve "beri Avnı­
palı t.rihçil"r. t.rihi. açı kça , bir _)'3.1 bilim sayın.kt.dı rl. r. Bu
" kold" kU" rden kimileri öy l" ileri gi tti ler ki. tarihi _ yal bilimle·
ri n merkui ve di ğerl"ri nin onu ~Ieyen bilim dall.n oldukları nı
idd ia ettiler . II .C. Darby'ye göre. m.tem.tiğin fen biliml erine temel OıIduğu gibi , tarih. de JIOlIy.1 bilimllL'te eeasnr... En iyi yol . ok u.
yuı;unu n _tand_ rt bir t.rih kitabı ile _tanda rt bir _ yo loji VE'y. ik .
tiııat tlMlriııi ile ilgili ellere bakmaaıdır : f.rklı lık bir yerde kendiliğinden ort .yı \iı kıcık tır. Tarihi aağlam o ll Clk _yıl ilimllL'te bat.
layan iU de l..r y. lnızca maıuıaUı beyııılardı r: ve bu beyanlar Ilı k ıli k
onlan ya pa bileee k lL'n az lL' hliye U! ki,i1eree y.pılanlaniı r . ... ı-I .rwit k ,
t.rihl _ y.1 bilim a.yan lıra t.rihçini n k .ynağı o lan .ncak tekr.r
Y.lJlln l!ll m .ylın ol.yla rı , haklı ola r ak hııt ırlatarak arad.ki !arka
dikk. t ç"kmektedir : ' C".>f"n;t' k , ud ur ki tarihçi. tıı rihçi olıı r.k kont .
TAR IHÇi LI K VZE ttlN .,; BAZ I
ÇACDA~ (;()H CşUm
60J
rol ıl tın ı .hn m ı, d" IWy leri iı!eyem"z ; onun delili her .... m ııı. _ya l
bili mleri n lIın ırın da ç.lıtanda n da ha ernpe....iyonillt durumdadu-e".
Onıı göre. her bilim dige r bir ilimden yatlrlanm.~ı tı&ı.ır olma lıdı r
ve bu tari h Için k.çınılmazdır ".
woodwerd'ua d. ümidi, _ya l bilimcinin tarih" ceva pla r k.dar
so ru la r la . ögn!tmlL' heVt-lIi kad ar öğrPnme Iateği ile ve "m ~rya lbt­
I"rin top rak kaı.anm. öıh'mi gi bi detil, ortak yar.r l. r Çt'rçev('$inde
ya lda~ma.ıııdı r. Böy lece ·tarihin ~yal bilim lere ve _y.1 bili mleri n tırih" ya ldqmaııl)·I., bul ut ma w uyu~m. a lan lan nı n ırtacağı
kııııaundadır ". Anw . bunca ye ni liklere rağmen . Woodw&Td'1 göre . A.B.D.'OOlL' tari h inat la ve d kik-nmlL'den ~Iene kçi (onnunu kDruya~ l mi~tir : . Çağda , tıri hçilp r. haldl"ri ve alul hocalan gibi,
hik iyeci ve genellikle tah lı lden u&ak est'rlt't vermek tedı rler. \'uma
kaynakl.rdan yararlanarak. ge~kk-ri ortaya ç ıkanaak ve de lil.
kori ıııral. mıık ı<iın't iylp büyü k bir .tok haıı rlamak talar. Yıyınlar.
dprgik-rde Mlkimi, dPier hük üm "'rine göre k ıymeU"ndirilmlL'kte veya )'l' rilme kte: &n4tı rmada kus ursuduk, mantıkta .ç ı khk ve yuı­
dı ~rrakJık ve Rriı flL't. Çağdll4 .rqtıncılar . • ,ın derecede dar ko,
nu larl. uğra,mada h.ldlpri ni dahi ~mi, durumdalar . x eedne..
ri nden ÖlIrekik-r gibi büyil k bir ..bı rlı ve malze~ yı'ını k~lJl ın ·
da. dk i.ini göltpnneYfl\ sonuçlara giden çah,mı yolurıdlld ı rl.,.",
Wood ward. daha da &.tın gidE-rek. yıllıı, hipotpz ler , kar"ık yo ru m·
lar . tutanız meChumların hiki m olduı;u bu t ür tari hçiliği. i.tilln.·
I.n o ld ugu nu da belirterek. düsüneeden yoksu n o l.ra k nitele mektedir" . Düııünre ve se zgi nin ye rini hiçbir ",yin ıla mayacağ ına da iş.a·
ret ~nok. özelli kle Amerik a 'd a ge littiril"n is tat isti ki metod lar kar·
'ılKında . , imdiye de k &eıgi VlL' muhayyillL' ihtiy ıcını g idlL'rec:ek hi çbir
t tkn ik veya aygı t bulunam.m ı,tır. dÜ IÜJ!ı:e yt"r ine ~ bi~k hiçbir Iılt't ludi'dilemlL'mişti r. ~ k li nde tepki göııtt rmekted ir'·.
U
H
Marwl<'k. • . 106 .
1oI. rwkk. • . 101.
Woodwar.ı.. • . 34-3:\
LS W oodw.rd., • . 24.
tT Woodward '. ~ .
4~
W oodw. rd. M. 33. K
J . ~ .. ...,_"lıl •• Quantll.u
• . 119·91 .
4~
lyrlr "It t • • ı ıı t1... rlıı df> k l .(. kla m. I•• ki n I>kıı
J" .. ...... I "i c .... r~ ..,..'... ry 1I•.to t" 312.
H I'l ot, ~,
r
.,
l'IAU H OZBAltAN
T AR IIIÇILIK e ZERI N E B AZI Ç'AC l1A!f GORl'lj LER
tarihçi Ctıa rk>tı ),I on~. tarih ik _yal bilim ler arasın·
ancak _ >..1 bili mler arasındaki ahen k Ile o lab iit'ce~ ine i nan maktad ır ve dil biı pi . ('pilllemoloji. Ioj ik ve JlfIik~fiz­
yoloj i)'i de bu nla r a ns ı na ka tın ak tad ı r ". cTarihin llOlIyal bitimlerdt'n hallı a yrı ka ldıg ı ndan ya k ı nd ıKım ı m il biz. ,ü phetı i a. on un bihnegejen m uhteviyatından ~z etmi, oluyo ru z... Ama kendin e h u in .
zivadan ç ıktı ğ ı a nda d iğer dillia ra başvu rur, fiJoloj iden ba.ıtlayara k
bir belgenin ke limes i kelfme sina yoru mun un öt esine ka .lar gider- "'.
Pro fesör M a z li ııh de. bu yo lda psi koloji nin önem ine ,j.,~ini r k en bu
da lı h<'r t arih çi için ilk önce! yakla,muı gere ken d isiplin ola r s k gôsteri r " .
min ön~r1itindo!' belge!"f ya)'ın la mıli - • inc:elf'1TM! ~rk r yum ı, an ca k a kademik (;ev~ i"inde ka palı h im. , ta rihç iı!'r ile. toplumun
nBbuna uygu n, a ma _ka dlomik disipl inden uzak, bfolli keAimin ho9l• •
n_ cağı ta m yönt'Irni, I Manoıick 'in dı l e ~ e ti nh ğ i to plum lardaki nde n
çok ra r kM k i rruıel ...ri n Mekoc... uu. klan M'limla.ıtl ı k l annı açık... r.6y.
leyen bir cümle.
Yaba n cı tarihçil..eden he p duyarı% . y ... kendi kend imize de h...r
1.aman yorumla r ta- : T ür k tari hç iliği bir hay li iler i d urumda, mükemmC'! ara ştırmal. r ya p ılma kta. la k in h."rkibl.yor umeu n ite liklI'k i
çahlfma la r bakım ından ekıı i k . Gariptir ki. ü lkemizde eks ik l i ği ger .;;ekıe n du yuilm bu l,j~it aıe rl'l"r e ma tö rterce yuı lmakta-" veya lari·
h.. i11p duyan başka diıtiplin uvnanlarınc:a vt'rilmeğe çalı,ı lm ak ta'
dı r. Aa lı nda . la rihc;il<,ri n hopittığı meyda m . - top lum ist~nl göz
önünd c tutank . bi r ba kıma piYaNodaki dal galanmaya bakarak a ma tör Icri n doldurmagıı ça ıı,muı ıııÜrpri Z ~ k1i r. a nca k )·anıl.
ue ve ba.z:ı hallerde d Ü%Cltihnes i ıor olıı n sa ptı rmıı l a n .-bıob
ol ma ktadı r. Bu iki ka llI'ta kcnd ini gtıslı'rebi li r : ya çok fanatik duygu la rın tutsağı olarak mui)i •..ptı nlmı, tarih' .,.k lindt' canla nd ı r·
ma k yil da • ö«lIiklc _ ya l bil imlerde gôrüldUğij UU're - ola yla n n
ke ndin e hu öze llik lt'r ini tamamt'n bir yana atıp zorl amalarla adeli
be lli k li...lcr içine dökmek. SoMyal bil imleri n tar ih için değ...rini bir
k... ı daha ııöy l('me k her ha lde geN'biz. a ma t a ri hi bir ola yın özünü
dc ı:i ~li rebilece k ba zen pek a mat örce yak la" ı ml ıı rın . ta rihçili ği n aıığ­
lam met cdlarma t era d ll... bil..ceği de btllnmektedir -' .
""ran.ı ı
dakı alı,"~ri,in
Soayal bilimci . kOflusuna ba"l ad ığında mese l..nin muiııi ni öğren ·
zorunda kalı rkt>D. tar ihi kt'nd iııine öncü ya pma k mecburi ye rinded ir. T arihçi de _>'"&1 bilimlerin Illıtı nda kend in i yeni~yebilmek­
te. an cak bu bi li mlt'~ ba!f\"Urma k w re ti y le olaylan J:ÜnUnde geçe r ·
li değnlf"r tl'ruisinde kont rolunda bul und ura bilmekd ir. Akai ha lde
bir befge ftya bir kroniği n içi ndekiini. udett yala r adını değişti·
ri p tekrarlamanın nt' anla m ı olu r'!
nıe k
IV
C. Mora«-. y u k arıda ad ın ı belirttiğim makalt"8ini bitir irken lIu
dile gt.'ti rm ekted ir : . Şu ruı bi r ~rçek tir ki. değişik dal.
larda ineele me yapa n lar birbirlerinden habenıiı du rumdadırlar _ "'.
Bu. u m n m. 'rurk tarihçiliti ndt' hem profesyon el t a ri hçi ve 8Ol!Iys l
bilimeilt'rin aral arı nda. bem de bu bilginler lI" çaıı,ma larım a ma t ör .
ce- sü rdu re nll'r arasındak i kopwkluğu mükemmelen dile ge ti ren bir
cü mle. Y ıllar bo)"U kendi l1.'rini aratlırınaya adam ı,," klbik öğreti -
T . AI", 1 .000n"lılı Ta~lhl :in ıl Yazl1m.h ~ Ulr OIlNIy.. Y.ıııt i. T..' i ...
4 t b t_bul IV;- I." nı... bu l tı . çal
10;111* buluDaIl
1;1 ‫ן‬il", ...
p~ y
du>ı lakalı A . Elt.flı:lI·1 laJdlk . t
kl I,. A" IDda. u t
k
••, .. LtJ. ki JOı>lIm llı Oıo.... ııh 1.~thçU .,.ıneı,. bt . LMOI
~n ... .... y. b/i'" k
ICI
...0......"'.'"' " .Yllla "aztf"", .bU«a-k 1ı.ıfÜ<' • • raa.aıı <Uma.. la. duru....... <ladt ~ .
604 H _
bPhrt
ytrrl kı IN .<;.klaınalan ......1I, iLmi
m ttt·
U
lalihııizliğ i
.-. B ıll
. rqIU"n'lala''''
..k . .......LIL
S2
:ıI ..... ..
""'<>?
)10"'_ , . ,
'n.,..,...... "..,... ".
ıt .. <tıtın4a p , . -I ..iddl ~
.
i»t y.~rı (llıa nı
''' Iı • . BOy'" bor btilı.n>ü
,.
ll"'" at
"ht..
Or
Şoıık Gök,..,.çalı"".ı.,. - ta~1lı "',naklam"
....ı.a1'lU.a
aith oku)'Uc:llY
k lıalka IP
- i bO,.le bU ,..rw>tl& .. p....,p kalmaktali a1lko,..r .
M 8 1t yolda dlk kaUmuı Ç'l'kc1l iki .... uıe ,< ılı bit&- ),l. Tayyılı G6l1bıtcııı.
. hı ı 8It lp~ Tarllt<;\lilıı lıı Iddiala n
ıı.. ııcU l M UlihaP l. .. .
T "n_ IN.." ....
X lVı II O K U • • _ U •. tO; B. &ou• . • TU~k Toplum Ta~lhl C.....ı- Tart .."'ala•••
1".",1..... .... 8 ıl , .... t • • . 4$ ·62_
,.• .,.ı<i:tı
. nw A ppl lCat_ of tM Ikıctal Sria........ lo H ı.tOf)' • J_~'
..t c_.... _ ?
3i~• • _ 21:)_
:'>o Mo..... .. %08
.U R. loiI . d lah . _Gn>u p l ':ıoyc lo<>loıf,. . nd
of Ounı .. nıpor• ...,. HI..
t Of')" • 1 _ .....1 .. f C....
:1/ 2• •. uı:ı·ın .
,.
(lltal>ı&K'<'t .. üıı iy
J>rubl""".
21 :!ı.
7
(fl'
.,kllııde
&i,.,,,
flAI.l lI OZ BA RAX
. .~:-.nıçıırflll, a rdıııdtt p..-kçok clIer bı rukarıık lildN. G iilıiimü: t rı '
rıh ~llIı ııdnl ço/ı: dah r~ sor ııa rilıı r "'tı "ı/a rallol.ıra/ı: , /ı:end i~ ini be.tle.
Y~bıle('t' k h a~ ır tari h fok mıılıı nn ",," ııwh rum olarak gayret gijşter.
d~ : hem ka y."ak yuyı~/adl hem ık <kTlnraeleT yaptı. Knıdtai. f ü phe •
.fi:. Cıı m fuınyd de t 'TI oll"'''''11 t ari hfiliğirıde Ölt t'ii olurak a lt ııUca k.
hr. A ııcak o du lıGyatılıllı 4QII ~yreğiıı" lIf'Tllalde /urkıııdaydı k i
kıl! ~~.J{J ~a TıC rk turillçiliği de9f'Tli bilgiıılm"'lde ynı i bir a.:,ıı­
t{'IlIe gırdı. Bıı ~M(J, gıiııii,"ii.:de, ~ bililtlC'ilmlı d t' kath_
Iu"y/~ yt"IIi boyılt lar ku:aıı mCl yolududır. V:-iicii ola n ta raf . k ita pfl
dilk kd ../u.".1ı1 dO/dıı rulı re tarih m"akluı .." h itd ~den kit" plaNII
ğ ~~ u n hala ge rçe k. ı'e ta.bii k i Ç" ğdaf • tıı rih d illiplininden yoksını
k lf!./e rce .lIa:M /mak t a ald ıı y ud u r. Oncülük , iiniı~lri tl'lerimi:,d('fl geldı gı: Ilkıııle m ık oIyıı n/ıı kta .. kay nakllUıd lgl lIüre"'e tod u btr .. r,it' Mo'.
IIt1l1 "ttik ı lt krnı" ftllrtılla bilir.
ŞARK MESELESI HAKK ISOA OX EMU BIR VESIKA
'o-
Cn'U'" K üçük
Avrupa büyük do:ovleUerinl n, Otı ınanlı i mparatorluğwı u ıktisadi
ve aiyuf nüfıu ve h ük mü altına a lma k vf'ya IIebebıer Ihdu edf'n k
parçalamak ve Otımanlı ldareelnde yaoayan m uhtelif m il~lerin istiklilk-rinl t erni n etmek i_tefflf'if'ri ndep doğan tarihi meedele rin
DevwUerin Şa rk M_ lesi hak·
mt"nfa at lIi,kilt"rlne gö re mu htelif
zamanl.rdıı muhtelif dt'ğişmelen uğramışt ı r. 1867 yı lı , ark meeeles inde önemli bır d önüm nok t aıı ını tt"şk il eder, Devletl er, tanıl­
maUan ber i yapılan ıı lahatla rın bi r bilinÇOllunu y apmak uaere ara Ian nda ı;~it l i temael ar yaparak müda half' politikalarına yenl bir
yOn wrm ı.lerdir. K ısaca , IMi af'nes i Avru pa dev letler topluluğu
lI'IahkerıwainLn hunırunda bllytlk bir davanı n . yanı Osınanlı Impanto ri ugu nu n m uk adderatı mese leelnin göriişüldütu se nedir. Yeni Thr·
ki~nin IMvcııt dunıınu bu mah kemede tedldk edilmi, vf' Otımanlı
dev leti yabancı devlf'tlerin vetla~ti altında buluı:ımağa mahkiım
roilmı,ti r ' .
SOn ik i aıı ırd ır dev letleri meşgul eden en öneml i konuların ba, ınd a ye r a lan ,ar k mesel esinin b8lllangıcı hakkında deği,Ik gö rü.tler
mevcuttur '. Albe rt Sore l O~kiı iıı ri A" rdıı Şark n 'J1f'ı,.8i a dlı ki·
ı a bının ön &Öıünde ııöyle di yor : . Tü r kler , Avru pa'ya ay ak but ığı
t ümüne birden
Şark
lol_ Iesi
di )'Oru~.
k ındak i politikaıan. aralarındak i
i
•
Ed
Eıtpltı.nt.
" • • 1;.... ' " " _ _
i,
tre.
A ll Rqa4,. btaııtıui
un.
ı u.
ı
Şa rk _W.ı M k ....... co:ıı" bl1çl ~ lılı- E . Dl"lın.h • .ıı:.rlı Mudr...
_.
M. H ull, ı.ta ...... ı UU ; Albo- " fionl O'-Iı'* ...... A . . .... .,. ./ı
_ k'. I,
ıee. Y....., Zl)'a. bt. a bul It ll : RIli Kı u4ag . .lfa .1ı _""Lu;' J~ı .. bul 1'11.
ı ..,.
b