docBatman D.T.M.P. - 15. Bölge Müdürlüğü
download 
Şikayet Transkript
Batman D.T.M.P. - 15. Bölge Müdürlüğü
1 PROJE YÖNETİCİSİ M. FEHMİ YÜKSEL Bölge Müdürü PROJE KOORDİNATÖRÜ M. ERCAN TURAN Batman Şube Müdürü PROJE EKİBİ EROL HURMAN, EYYÜP YILDIRIM M.EMİN BULUT İmtiyaz Sahibi: T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, 15. Bölge Müdürlüğü, Batman Şube Müdürlüğü Adres: Gültepe Mah.no:367 Eski Tekel Binası/ Batman Tel: +90-488-213-30-83 Faks:+90-488-213-28-73 E-posta: [email protected] Yıl: 2012 -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Bu Master Plan T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, 15. Bölge Müdürlüğü, Batman Şube Müdürlüğü tarafından hazırlanmıştır. 2 3 SUNUŞ Batman İlinde Doğa Turizmi potansiyelini oluşturan çok önemli etmenler bulunmaktadır. Öteden beri ilimiz sınırları içinde var olan bu doğal değerler ilimizin farklı bölgelerinde yayılış göstermiştir. Batman’ın coğrafi yapısı: Dicle Nehri ve yan kolları olan Batman ve Garzan çayları arasındaki havzada kurulmuş Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerini Orta Doğuya bağlayan uluslararası karayolunun kenarında iskâna açılmıştır. Dicle Nehrinin en büyük kolu olan Batman Çayını Sason ve Kulp Çayları beslemektedir. Bu kapsamda bal ve cevizi ile şöhret olmuş Sason ilçemizi Doğa Turizmi açısından ele aldığımızda oldukça zengin verilerle karşılaşırız. Çünkü Sason çevresini kaplayan engebeli yapı içerisinde bulunan aydınlık dağları, Mereto Dağı dağcılık ve doğa turizmi potansiyeli açısından gelişmiş bir alanıdır. Bu gelişmiş alan içinde yapılacak araştırmalar sonucu dağ ve doğa yürüyüşü, Yamaç paraşütü ile kış sporları ve dağcılık için uygun alanların tespit edilmesi ve bu yörede doğa turizmini geliştirmek mümkündür Ayrıca bu alan içinde dağın dibinden sızarak çıkan bir maden suyu kaynağı vardır. Özellikle yaz ve sonbahar mevsimlerinde çevre halkı tarafından bu kaynak suyu çok rağbet görmektedir. İlkel koşullarda yapılmış bir tesis dışında bu kaynağın çevresinde tesis bulunmamaktadır. Kaynağın geliştirilmesi ve yörede modern anlamda tesislerin yapılarak doğa turizmi hizmetine sunulması gerekmektedir. Mereto Dağının GüneyBatı yamacında kurulmuş olan ve Doğu Anadolu ya açılan yolun kenarında bulunan Kozluk İlçemiz de Sason İlçesi kadar engebeli bir coğrafi yapıya sahiptir. Bu İlçemizde de Doğa Turizmi açısından oldukça verimli alanlar bulunmaktadır. Buna şöyle iki örnek vermek mümkündür. Doğa Turizminin bir kolu olan termal turizmini Kozluk yöresinde geliştirmek mümkündür. Taşlıdere Bato termal tesisi çevresinde yapılacak araştırmalar sonucunda yeraltı sıcak termal sularından daha fazla istifade etmek mümkündür. Halen kurtarma kazılarının devam ettiği Antik Kent Hasankeyf ören yerini her yıl yıllık ortalama 150 bin yerli ve yabancı birçok turist ziyaret etmektedir. Bu nedenle, tarihi dokusuyla her zaman haklı bir övgü kazanan Hasankeyf’te doğa turizmini canlandırmak için şunlar önerilebilir: Kültür ve Tabiat Varlıkları açısından oldukça zengin olan Hasankeyf ören yerini güney ve güneydoğudan kalkerli bir arazi yapısı çevrelemektedir. Bu kalkerli arazının verdiği imkânlarla, sanki doğa ve insan Hasankeyf’te el ele vererek meydana getirdikleri mağara evler ile oluşturulan derin ve heybetli kanyonlar, bir sanat eserine dönüşerek çok 4 ilginç bir jeolojik yapı şeklini meydana getirmişlerdir. Dört bini aşkın mağaranın bulunduğu Hasankeyf ören yeri, dünyada benzeri az bulunan bir doğa harikasıdır. Bu doğa harikası yerde doğa turizmini geliştirmek için çok zengin bir tabiat vardır. Bu bağlamda Hasankeyf ören yeriyle bir bütünlük arz eden Dicle Nehri, Dicle vadisinde menderesler çizerek ve zikzaklı bir yol izleyerek binlerce yıldan beri akışını sürdürmektedir. Dicle Nehrinin vadideki bu uzun zaman dilimine yayılan akışkanlığı ve hiç soluk almadan ilerleyişi sonunda ortaya çıkan küçük dar vadiler ve sel sularının yamaçlardan akarak Dicle’ye ulaştığı bölgelerde meydana gelen derin çukurlar ve buna bağlı olarak ortaya çıkan engebeli yapının biçimlendirdiği yeryüzü şekilleri bölgeye ayrı bir güzellik katmaktadır. Antik kent Hasankeyf ilçe merkezi, çevresinde bulunan bu doğa harikası olan coğrafi yapının turizmin hizmetine sunulması için Dicle vadisinde su yüzeyinde yüzey araştırması yapılması gerekiyor. Günümüzdeki mevcut ulaşım yollarının bu kadar çeşitlenmediği ve gelişmediği dönemlerde bütün ulaşımlar suyollarıyla yapılıyordu. Bu konuda Hasankeyf ilçesi büyük bir tecrübeye sahiptir. Dicle kıyısında bir Liman kenti olan Hasankeyf, aynı zamanda Dicle nehri üzerinde ulaşımı sağlayan keleklerin barınma merkezi idi. Bağdat ve Basra’ya kadar Dicle üzerinde kelekle yük ve yolcu taşıyan Hasankeyfli kelekvanlar yörede nam salmışlardı. Günümüzde Doğa Turizmi açısından Dicle nehri üzerinde bir proje kapsamında Kelekçiliği canlandırmak nostaljiye özlem duyan bölge insanının ortak arzusudur. Bir bütün olarak Batman’ın sahip olduğu doğa güzellikleri ve sahip olduğu tarihi değerler göz önüne alındığında bu konuda Batman’da çok farklı projeler geliştirmek mümkündür. Batman kent merkezi her ne kadar petrolden doğan kent unvanına sahip ise de İş turizmi ağırlıklı bir potansiyel alanı olmuştur. Batman Türkiye’de petrolün ilk çıktığı yerdir. 5 ÖNSÖZ Batman doğa turizmi yönünden zengin bir potansiyele sahiptir. il sınırları içinde var olan bu doğal değerler farklı özelliklerle kendini göstermiştir. Batman ili; Dicle Nehri ve yan kolları olan Batman ve Garzan Çayları arasındaki havzada kurulmuş Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerini Orta Doğuya bağlayan uluslararası karayolunun kenarında iskâna açılmıştır. Dicle Nehrinin en büyük kolu olan Batman Çayını Sason ve Kulp Çayları beslemektedir. Bu kapsamda bal ve cevizi ile tanınan Sason ilçemizi Doğa Turizmi açısından ele aldığımızda oldukça zengin verilerle karşılaşırız. Sason İlçesinin çevresini kaplayan engebeli yapı içerisinde bulunan Aydınlık Dağları, Mereto Dağı, dağcılık ve doğa turizmi potansiyeli açısından uygun bir alanıdır. Bu alan içinde yapılan araştırmalar sonucunda dağ ve doğa yürüyüşü, yamaç paraşütü ile kış sporları ve dağcılık için uygun alanların varlığı tespit edilmiştir. Ayrıca bu alan içinde dağın dibinden sızarak yüzeye çıkan ve romatizmal hastalıklara iyi geldiğine inanılan termal su vardır. Özellikle yaz ve sonbahar mevsimlerinde çevre halkı tarafından bu kaynak suyu çok rağbet görmektedir. İlkel koşullarda yapılmış bir tesis dışında bu kaynağın çevresinde herhangi bir tesis bulunmamaktadır. Termal kaynağın geliştirilmesi ve yörede modern anlamda tesislerin yapılarak doğa turizmi hizmetine sunulması hedeflenmektedir. Mereto Dağının Güney-Batı yamacında kurulmuş olan ve Doğu Anadolu’ya açılan yolun kenarında bulunan Kozluk 6 İlçemizde Sason İlçesi kadar engebeli bir coğrafi yapıya sahiptir. Bu İlçemizde de doğa turizmi açısından oldukça verimli alanlar bulunmaktadır. Doğa Turizminin bir kolu olan termal turizmini Kozluk yöresinde geliştirmek mümkündür. Taşlı dere Bato termal tesisi çevresinde yapılan araştırmalar sonucunda yeraltı sıcak termal suyundan daha fazla faydalanmanın mümkün olduğu tespit edilmiştir. Bundan başka gezi güzergâhı oluşturularak doğal mesire alanı olan Kozluk’taki Angebir mesire alanının çevre düzeninin ve tanıtımının yapılması zaruri bir ihtiyaç olarak karşımıza çıkmaktadır. Halen kurtarma kazılarının devam ettiği antik kent Hasankeyf ören yerini her yıl ortalama 150 bin yerli ve yabancı turist ziyaret etmektedir. Bu nedenle, tarihi dokusuyla her zaman haklı bir övgü kazanan Hasankeyf’te doğa turizmini canlandırmak için çalışmalara başlanmıştır. Kültür ve tabiat varlıkları açısından oldukça zengin olan Hasankeyf ören yerini güney ve güneydoğudan kalkerli bir arazi yapısı çevrelemektedir. Bu kalkerli arazının sunduğu imkânlarla, doğa ve insanın Hasankeyf’te el ele vererek meydana getirdikleri mağara evler ile oluşturulan derin ve heybetli kanyonlar, bir sanat eserine dönüşerek ilginç bir jeolojik yapı şeklini meydana getirmişlerdir. Bu yapıların Doğa Turizmi kapsamında değerlendirilmesi planlanmaktadır. Dört bini aşkın mağaranın bulunduğu Hasankeyf ören yeri, dünyada benzeri az bulunan bir doğa harikasıdır. Bu doğa harikası yerde Doğa Turizmini geliştirmek için zengin bir tabiat vardır. Bu bağlamda Hasankeyf ören yeriyle bir bütünlük arz eden Dicle Nehri, Dicle vadisinde menderesler çizerek ve kıvrımlı bir yol izleyerek binlerce yıldan beri akışını sürdürmektedir. Dicle Nehrinin vadideki bu uzun zaman dilimine yayılan yolculuğu ve hiç soluk almadan ilerleyişi sonunda ortaya çıkan küçük dar vadiler ve sel sularının yamaçlardan akarak Dicle’ye ulaştığı bölgelerde meydana gelen derin çukurlar ve buna bağlı olarak ortaya çıkan engebeli yapının biçimlendirdiği yeryüzü şekilleri seyir keyfi sunmaktadır. Antik kent Hasankeyf ilçe merkezi çevresinde bulunan bu doğa harikası olan coğrafi yapının doğa turizmin hizmetine sunulması için çalışmalara başlanmıştır. Günümüzdeki mevcut ulaşım yollarının bu kadar çeşitlenmediği ve gelişmediği dönemlerde bütün ulaşımlar su yollarıyla yapılıyordu. Bu konuda Hasankeyf ilçesi büyük bir deneyime sahiptir. Dicle kıyısında bir liman kenti olan Hasankeyf, aynı zamanda Dicle Nehri üzerinde ulaşımı sağlayan keleklerin barınma merkezi olmuştur. Hasankeyf’te otantik konaklama ve yemek salonlarının hizmete girmesi, bir doğa turizmi destinasyonu içerisinde tur güzergâhı oluşturulması doğa turizmine ayrı bir güzellik katacaktır. İlimiz Garzan Vadisinde yer alan Beşiri İlçesi mevcut tarihi ve doğa güzellikleriyle 7 kendinden söz ettirmektedir. Doğa turizmi açısından gelişmeye çok müsait bir ilçemizdir. Mevcut alanların fazla olması nedeniyle bu yörede farklı projeler uygulayarak mesire alanları ile, İki Köprü Beldesinde bulunan tesislerin geliştirilmesi doğa turizmi açısından çok yararlı olacağı gibi istihdam konusunda da yöreye fayda sağlayacaktır. Bir bütün olarak Batman’ın sahip olduğu doğa güzellikleri ve tarihi değerleri göz önüne alındığında çok farklı projeler geliştirmek mümkündür. Batman kent merkezi her ne kadar petrolden doğan kent unvanına sahip ise de zamanla iş turizmi ağırlıklı bir potansiyele sahip olmuştur. Türkiye’de petrolün ilk çıktığı yer olan Batman; Doğal, kültürel ve tarihsel özellikleriyle de doğa turizmi kapsamında önemli bir yere sahip olacaktır. M. Ercan TURAN Batman Şube Müdürü 8 ÇALIŞMANIN AMACI Bu çalışmanın amacı; Tarihi ve turistik yapısı ile zengin bir doğa turizmi potansiyeline sahip olan Batman’da bugünün ve geleceğin ihtiyaçlarını göz önüne alarak doğal kaynak değerlerin, sürdürülebilirlik, katılımcılık ve çevreye duyarlılık temel ilkeleriyle planlanarak doğa turizminin geliştirilmesini sağlamaktır. Bu plan ile Batman İlinde doğa turizminin geliştirilmesi için amaç, hedef ve stratejiler saptanarak yapılması gereken projeler belirlenmiştir. Bu Master Plan, Batman ilinin doğa turizmi konusundaki üst düzey amaç ve hedeflerini planlamaktadır. Planda 2013-2023 yıllarını kapsayan 10 yıllık dönem için toplu bir değerlendirme yapılmaktadır. Bu kapsamda, Master Plan çerçevesinde daha alt düzeyde detaylı eylem, taktik ve stratejik planları hazırlanabilir. 9 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ.......................................................... HATA! YER İŞARETİ TANIMLANMAMIŞ. 1.1. DOĞAL ALANLAR, YÖRE İNSANININ GELENEKSEL HAYATI, KIRSAL KALKINMA, SÜRDÜRÜLEBİLİR TURİZM ALTERNATİFİ VİLAYETİNDE SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ…Hata! ve BATMAN Yer işareti tanımlanmamış. 1.2. DOĞAL ALANLAR VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA … ………………….Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 1.3. SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ .................. Hata! Yer işareti tanımlanmamış. 1.4. SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME STRATEJİSİ ........................... 3 2. SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞİMİNE İLİŞKİN ÇALIŞMALAR ... 7 2.1. KAYNAK ANALİZİ ....................................................................................................... 7 2.1.1. Kaynak Analizinde Ele Alınacak Unsurlar ................................................................ 7 2.1.2. Doğal Kaynaklar ......................................................................................................... 7 2.1.3. Kültürel Kaynaklar ..................................................................................................... 8 2.1.4. Sosyo-Ekonomik Kaynaklar ....................................................................................... 8 2.2. TURİZM POTANSİYELİ ............................................................................................ 10 2.2.1. Doğa Turizmi ve Ekoturizm Kavramları .................................................................. 60 2.2.2. Sürdürülebilirlik ve Doğa Turizmi ........................................................................... 64 2.2.3. Doğa Turizmi Çeşitleri ............................................................................................. 65 2.3. Dünyada Doğa Turizmi ................................................................................................ 77 2.3.1. Taşıma Kapasitesinin Elemanları ................................................................................. 15 3. İLGİ GRUBU ANALİZİ VE YEREL ORGANİZASYONUN OLUŞTURULMASI………17 3.1. İLGİ GRUPLARI/PAYDAŞLAR…………………………………………………….…17 3.2. İLGİ GRUBU KATEGORİLERİ.................................................................................... 17 3.3. İLGİ GRUBU ANALİZİ ................................................................................................. 18 10 3.4. İLGİ GRUBU ANALİZİ ................................................................................................. 19 3.5.YEREL ORGANİZASYONUN OLUŞTURULMASI…………...………………….…..19 3.6. TARİHÇE………………………………………………………....…………………..…19 3.7. BATMAN İLİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ ....................................................................... 23 3.7.1. İlin Jeomorfolojik Özellikleri ................................................................................... 23 3.7.2. Jeolojik Özellikleri ................................................................................................... 24 3.7.3. İklim Özellikleri ................................................................................................... 27 3.7.4. Toprak Özellikleri..................................................................................................... 28 3.7.5. Arazi Varlığı ............................................................................................................. 29 3.7.6. Orman Varlığı ........................................................................................................... 31 3.7.7. Flora-Fauna ve Hassas Yöreler ................................................................................. 31 3.7.8. Yerleşim Alanları ve Nüfus .................................................................................... 32 3.7.9. Tarım ve Hayvancılık .............................................................................................. 34 3.7.9.1. Genel Tarımsal Yapı ………………………………….………...………………..34 3.7.9.2 Bitkisel Üretim ........................................................................................................ 34 3.7.9.3 Hayvansal Üretim ................................................................................................... 35 3.7.10. Ulaşım, Haberleşme ve Konaklama ..................................................................... 36 3.7.10.1 Ulaşım ................................................................................................................... 36 3.7.10.2 Konaklama ......................................................................................................... 39 3.7.11. Madencilik .............................................................................................................. 44 3.7.12. Enerji ...................................................................................................................... 47 3.8.8.İLGİ GRUBU ve PAYDAŞ ANALİZİ……………………………………………..50 4. BATMAN İLİ DOĞA TURİZMİ ARZI……………………………………………..52 4.1. BATMAN’IN DOĞA TURİZMİ DEĞERLERİ (DOĞA TURİZMİ ARZI)….….….52 4.2. Batman İlinde Doğa Turizmi Amaçlı Kullanılan ve Koruma Statülü Alanlar….….....52 4.3. Seçkin Özellikli Diğer Sahalar………………………………………………….……..53 3.4 BATMAN İLİNDE DOĞA TURİZİM ÇEŞİTLERİ………………………….…..55 11 KAYNAKLAR………………………………………………………..……………………75 1.GİRİŞ 1.1 DOĞAL ALANLAR, YÖRE İNSANININ GELENEKSEL HAYATI, KIRSAL KALKINMA, SÜRDÜRÜLEBİLİR TURİZM ALTERNATİFİ ve BATMAN VİLAYETİNDE SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ Tabiatı korumanın geleceği kırsal alanların geleceğine, kırsal hayatın korunmasına ve sağlıklı yürüyen bir kırsal ekonomiye bağlıdır. Kırsal alanlardaki düşük ve dağınık nüfus ile beraber yetersiz gelir söz konusu olduğunda bu alanların turizm köyleri vb. faaliyetler için kullanılması söz konusu olacaktır. Bu tür girişimlerin önemli bir kısmı korunan alanlarda veya dışında yapılmaktadır. Bazı etkinliklerin koruna alanlara ve tabiata çok zarar verdiği de görülmektedir. Bu sebeple tabiatı korumakla görevli olan bizlerin çevremiz ile iyi bir proaktif ilişkiler içinde olmamız lüzumludur. Proaktif kişi; ilişkilerde ve faaliyetlerde insiyatifi eline alan kişi demek olup tabiattaki faaliyetlerin kontrolü için Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü taşra kuruluşlarının kırsal sahalarda doğa turizminin geliştirilmesinde öncü olması doğru bir harekettir. Son yıllarda sivil toplum kuruluşları ve diğer kuruluşlar korunan alanlar, doğal alanlar, kırsal kalkınma, kalkınma için işbirliği gibi konuları tamamıyla farklı bir bakış açısı ile algılamaya başlamışlardır. Tabiat ve geleneksel kültürler üzerinde turizmin yarattığı olumsuz tesirler ve bunların neticesinde duyulan korkular kitle turizmine karşı alternatif çevre duyarlı turizmi ve tabiatı korumayı öne çıkarmıştır. Sürdürülebilir doğa turizmi ve ekoturizm tabiatın korunması için bir umut olarak ortaya çıkmıştır. Algılamadaki bu değişiklik, doğal alanlar, korunan alanlar ve çevresinin bölgesel planlamasında turizme ilişkin proje ve çalışmaların giderek artmasına yol açmıştır. Bu sayede turizm, zaman içinde kırsal alanların kalkınmasında, yoksulluğun azaltılması ve yöresel kültürel zenginliğinin korunmasında anahtar bir kelime haline gelmiştir. Sürdürülebilir doğa turizmi, kırsal ekonominin çeşitlendirilmesi, kırsal nüfus için yeni bir bakış açısı yaratılması, yoksulluğun ve kırsal göçün azaltılmasında en önemli seçeneklerden biri olarak görülmektedir. Ancak, turizmin yalnızca yerel ekonomi ile doğru şekilde 12 bütünleştirildiği takdirde beklentileri karşılayabileceği ve yöre halkı ile diğer ilgi gruplarına fayda sağlayacağı unutulmamalıdır. 1.2 DOĞAL ALANLAR VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA 1980’li yıllardan itibaren Birleşmiş Milletler Çevre Programının (UNEP) çevre konularına ilişkin çalışmaları giderek artan bir etki yaratmıştır. Dünya Çevre Kalkınma Komisyonu’nun 1987 yılında tamamladığı çalışmalar sonunda “Ortak Geleceğimiz” adlı bir rapor hazırlanmıştır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, çevre ve kalkınma konularına çok farklı yaklaşılması gerektiği bu raporda vurgulanmış olup, kalkınmanın ve insanlığın sahip olduğu kaynakların sürdürülebilir olduğuna değinilmiştir. Raporda ortaya konan “sürdürülebilir kalkınma” kavramı, insanların elinde bulundurduğu ve onlara muhtaç olduğu ekolojik, kültürel ve sosyo-ekonomik kaynakların nadir ve eşsiz olduğu görüşüne dayanmaktadır. Bir sahanın sahip olduğu kaynaklar, çok farklı maksatlar için kullanılabilmektedir. Örneğin, bir orman kereste imalatı için kullanılabilir, üzerindeki ağaçlar kesilerek tarım toprağı olarak kullanılabilir, korunan alan olarak kullanılabilir. Alanın ve alanda yaşayan yöre halkının özelliklerine bağlı olarak bu seçeneklerden bazıları uygulanabilirken, bazıları ise kesinlikle uygulanamaz. Yalnızca korumacı bir yaklaşım içine girildiğinde doğru görülen seçenek ormanın el değmemiş eski haline bırakılması olsa da yöre halkı ve diğer iş gruplarının bu kaynakların sürdürülebilir kullanımı yaşam kalitelerini yükseltmek için ormandan hak iddia etmeleri mevzubahistir. Bu sebeple yüzde yüz sürdürülebilir kalkınmaya her zaman ulaşılamasa da bu hedef üzerine yoğunlaşılmalıdır. Doğal ve korunan kırsal alanlarda, geçmişten günümüze yerel topluluklar ile arazinin beraberliği çok önemli olmaktadır. Korunan alan ağı büyüdükçe korunan alan kavramının anlamı da değişmeye ve gelişme göstermeye başlamıştır. Bu gelişme içinde yöre insanlarının varlığı ve faydalanmalarının sürdürülebilirliği de öne çıkmaktadır. Bir doğal alan ve korunan alanın ve içinde yer aldığı bölgenin sürdürülebilir kullanımı, turizm, ekolojik tarım, hayvancılık, yeni bölgesel ürünler, sürdürülebilir ormancılık, hatta enerji üretimindeki yatırımlarla birlikte düşünüldüğünde daha başarılı olacaktır. Doğal alanlarda faaliyetlerin açıklanmasında Kırsal alan, Kırsal kalkınma ve Sürdürülebilir Kalkınma gibi kavramlar değerlendirilmelidir, bu kavramlar şu şekilde açıklanabilir; 13 Kırsal alan; Şehir diye tabir edilen yerleşme sahalarının dışında kalan tarımla ilgili etkinliklerin yapıldığı alanları da içeren köy, mezra, kom vb. adlarla anılan insan yerleşimlerinin var olduğu alanları “kırsal alan” olarak tanımlayabiliriz. Kırsal kalkınma kavramı: Kırsal kalkınma, küçük toplulukların içinde bulundukları ekonomik, toplumsal ve kültürel koşulları iyileştirmek amacıyla giriştikleri çabaların devletin bu konudaki çabalarıyla birleştirilmesi, bu toplulukların tüm ülke insanlarının tümüyle kaynaştırılması ve ulusal kalkınma çabalarına tam biçimde katkıda bulunmalarının sağlanma süreci şeklinde tanımlanmıştır. Kırsal alan kalkınması; Hem bir eğitim hem de örgütlenme işi olup kırsal alan, toplumun gereksinimlerinin göz önünde tutulması, kırsal alan kalkınma politikası ile ilgili planların alınması sırasında topluma zorla kabul ettirilmemesi gereken bir konudur. Toplum istediklerini elde etmedikçe kırsal alan çalışmalarına katılmayacaktır. Tarımsal çalışmalar, beslenme, eğitim, mesleki önderlik ve öğretim, kooperatifler, el sanatları, küçük sanayiler, sosyal güvenlik çalışmaları, planlama ve sağlık politikaları nitelikleri kırsal alan ve ülke planları ile bir bütünlük sağlamalıdır. Sürdürülebilir kalkınma: ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların sürdürülebilir kullanımına dayanmaktadır. Burada ekolojik, ekonomik ve sosyo kültürel sürdürülebilirlik şartlarının tamamının sağlanması önemli olmaktadır. Kırsal alanlar turizm ve boş zamanların değerlendirilmesinde önemli bir yer tutmaktadır. Kırsal alan, turistlere sakin ve huzurlu bir seçenek sunmaktadır. 2005 yılında Fransız vatandaşları tatillerinin %52’sini ya bir ailenin yanında ya da bir arkadaşının evinde, %26’sı evlerinde geçirdiklerini ve %9’luk bir kısmı ise kırsal alanda ikinci bir eve sahip olduklarını ifade etmişlerdir. Kırsal alanlar ayrıca doğa için önemli role sahiptirler. Tabii kaynakların korunması, biyolojik çeşitliliğin sürdürülmesi, doğal felaketlere karşı koruma, iyi hayat şartlarının korunması ve doğal manzaranın korunması doğal çevre ile ilgili hususlardır. 1.3 SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ Sürdürülebilir kalkınma, ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların sürdürülebilir kullanımına dayanmaktadır. Sürdürülebilir turizmin gelişimi de sürdürülebilir kalkınma ile bağlantılı bir yaklaşımdır. Sürdürülebilir turizmin gelişiminde turistlerin ve ziyaret edilen yerlerin bugünkü ihtiyaçlarının, gelecekteki fırsatları koruyup genişleterek karşılanması amaçlanmaktadır. Bu yaklaşım, ekonomik, sosyal ve estetik ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün, 14 gerekli ekolojik süreçlerin, sosyal ve estetik ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün, gerekli ekolojik süreçlerin, biyolojik çeşitliliğin ve kırsal hayatı destekleyen süreçlerin devamını içermektedir. Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü’nün tanımına göre sürdürülebilir bir turizm gelişimi; Çevresel kaynakların en iyi şekilde kullanılmasını sağlamalı, Ziyaret edilen toplulukların sosyo-kültürel yapısına, gelenekselliğine saygı göstermeli, Bütün ilgi gruplarına adil bir şekilde dağıtılan sosyo-ekonomik faydalar ile tutarlı ve uzun vadeli ekonomik faaliyetler ortaya koymalıdır. Buna göre sürdürülebilir kırsal/doğa turizminin gelişme ölçütleri; a. Biyolojik çeşitliliğin korunması, b. Ekonomik tutarlılık, c. Kültürel zenginlik, d. Yöre halkının refahı, e. İstihdam kalitesi, f. Sosyal eşitlik, g. Ziyaretçi memnuniyeti, h. Yetkinin yerele doğru dağıtılması, i. Toplumun genelinin refah ve mutluluğu, j. Fiziki bütünlük, k. Kaynakların etkin kullanımı, l. Çevre temizliğidir. Korunan alanlar açısından; tabiatın seçkin parçaları olan korunan alanlar ile turizm arasındaki bağ, korunan alanların tarihçesi kadar eskidir. Korunan alanlar turizme, turizm korunan alanlara ihtiyaç duymaktadır. Turizm korunan alanların kurulması ve yönetiminde göz önüne alınması gereken önemli bir bileşendir. Aynı şekilde koruma altında olmayan flora ve faunanın tutunduğu tabiat alanlarına ve insanın yaşadığı sahalardaki yöresel kültüre de turizm bağımlıdır. Bu bağımlılık doğa ve kültürün bozulmaması için tedbirler gerektirir. Bu tedbirlerin neler olacağının “sürdürülebilir kırsal kalkınma” ilkeleri çerçevesinde tespiti de lüzumludur. Turizmin önemli bir ekonomik faaliyet olması ve tüm göstergelerin bu faaliyetin büyüme eğiliminde olacağı yönünde olması önemli bir husustur. Turizmdeki büyümeyle beraber sürdürülebilir turizm, ekoturizm gibi doğayla ilgili turizme olan talep artmış ve turizm ürünleri ile destinasyonlar çeşitlenmiştir. Turistlerin talepleri de değişmiş ve çeşitlenmiştir. 15 Turistlerin talepleri konaklamada konforun sağlanması yanında, yöreye özgü kültürel değerler hakkında bilgi edinme, yöre halkıyla iletişim, bölgenin flora ve faunası, özel ekosistemler, doğal hayat ve bunların korunması da dahil olmak üzere daha sorumlu bir seyahat deneyimi kazanmak da söz konusudur. Beklenen büyüme ve yeni eğilimler turizmi o kadar stratejik bir konuma taşımıştır ki, turizm eşsiz özellikli doğal veya korunan alanların sürdürülebilirliğinin yanı sıra bu alanların çevresinde yaşayan yöre halkının kalkınma potansiyeline de müspet etki sağlayabilmektedir. Bu durumda turizm, doğal alanların korunması ve yöre halkı ile ziyaretçilerin çevre bilincinin arttırılmasında kullanılabilecek çok önemli bir araç olabilmektedir. Dolayısıyla turizm sayesinde koruma çalışmaları için gerekli mali kaynakların kazanılmasının yanı sıra ziyaretçiler ile yöre halkına yönelik bilinçlendirme ve eğitim programlarının oluşturulması ve uygulanması gibi hedeflere de ulaşılabilmektedir. En önemli husus; turizm faaliyetlerinin uzun dönemde sürdürülebilir olması için geniş kapsamlı, dikkatli, katılımcı ve paylaşımcı olarak planlaması, sürecin etkin yönetimi ve izlenmesi de gereklidir. Aksi takdirde, bu faaliyetlerin geri dönüşü mümkün olmayan olumsuz etkileri ortaya çıkacak ve turizm bu alanları tahrip eden bir faktör haline gelecektir. İşte bu nedenle bu çalışmaya “SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME (MASTER) PLANI” çalışmasına lüzum duyulmuştur. 1.4 SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME STRATEJİSİ Yukarıda da bahsedildiği üzere, insan kullanımı bakımından hassas olan sahalarda turizm söz konusu olduğunda turizmin iyi planlanması ve yönetilmesi önemli olmaktadır. Alışılmış turizm stratejileri ile Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Stratejisi arasındaki fark şudur; alışılmış yöntemler yukarıdan aşağıya bakış açısı ile uygulanmaktadır. Yani kararlar merkezden alınmakta ve uygulanması için yerele taşınmaktadır. Yöre halkı katılımcı olamamaktadır. Sürdürülebilir turizm ise aşağıdan yukarıya bir yaklaşım için gayret göstermektedir. Bu yaklaşımda yöre halkının beklentileri ele alınır, yönetime katılmasını sağlayıcı yapı kurulur, yörenin kalkınma potansiyelini bünyesinde barındıran tabii değerlerin korunması için kararlar ortak alınır ve karar almanın yanında uygulama ve izleme aşamalarında da yöre halkının becerilerini, bilgisini, en uygun şekilde kullanmak esastır. Bu yaklaşım yöre halkının, yerel otorite ve organizasyonların yetkilendirilmesine dayanır. -Sürdürülebilir turizm gelişim aşamasında doğa ve çevresinin ortak çıkarları söz konusudur. Konaklama ve diğer turizm altyapıları mümkün olduğunca doğal alan dışında olmalıdır. Bu 16 durum doğaya ve kültüre zararı en aza indirdiği gibi ev pansiyonculuğu gibi faaliyetlerin yapılabileceği gibi yöreye faydayı arttırabilir. -Yöre halkı ve diğer bölgesel ilgi grupları turizm gelişiminde önemli ortaklardır, söz konusu gruplar turiste konaklama imkanı sunacaklar, sunacakları ürünün kalitesinin korunmasında da sorumluluk alacaklardır. -Günübirlik ziyaretçiler yerine uzun süreli konaklamaya lüzum duyan turistle hedefleniyorsa, doğal ve kültürel mirasa dayalı çekim noktaları, el sanatları gibi faaliyetler ortaya konmalıdır. -Doğal alanlar genellikle çok hassastır, bu sebeple ekolojik değerler, belirli bir saha ile sınırlı olmayacaktır. Geleneksel hayat, yerel kültür, kırsal sosyal ekonomik yapılar da aynı zamanda turizmin temel kaynağı olmaktadır. - Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı’nın ilimizde/bölgemizde ve ülkemizde doğa turizmine konu olacak sahaların tüm ilgi grupları için anlamlı ve cazip bir bakış açısına dayandırılmasına esas olmalıdır. - Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı’nda turizm doğayı koruma, kırsal kalkınma için bir araç olarak ele alındığından, doğa turizmi yönetim planı olarak ele alınmalıdır. Halihazırda olan turizm etkinlikleri de tartışılmalı, değerlendirilmelidir. İlde sürdürülemez olan turizm veya gelir getirici faaliyetler de tanımlanmalıdır. Ayrıca iyi bir yönetim için tehditler ve fırsatlar da ele alınarak bunlardan hareketle ortaya çıkacak fikirler ortaya konmalıdır. -Doğaya dayalı turizm yönetiminin entegre bir anlayışla (alan ve çevresinin sahip olduğu doğal, tarihi ve sosyo-ekonomik kaynakların bütüncül ele alınması) değerlendirilmesi de önemlidir. -Turizm gelişimi genel olarak piyasa talebine göre yönlendirilir. Bir alanın turizm potansiyelinin değerlendirilmesi, rekabetçi ve özgün bir destinasyon oluşturması için gerçekçi beklentiler ortaya konulmalıdır. Yüksek ekolojik değerlere sahip olan sahalar yüksek turizm değeri içermeyebilir. Turizm, ancak doğru pazar ürünlerini hedeflediği zaman başarılı olabilir. Özellikle hassas tabiat alanlarında taşıma kapasitesi düşük iken, bu alanlardan beklenen faydalar yüksek olmaktadır. Taşıma kapasitesinin düşüklüğü sınırlı sayıda turist demektir. Bu sebeple taşıma kapasitesinin değerlendirilmesi de önemli olmaktadır. -Entegre doğal alan yönetimi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı ile doğa ve turizm yönetimi için tüm ilgi gruplarının desteğini almayı hedefler. Tüm ilgi gruplarının etkin desteği önem taşır. Turizm gelişiminin karmaşık yapısı göz önüne alınırsa, ilgi gruplarının etkin işbirliği oldukça önemlidir, planın herkes tarafından sahiplenilmesi ayrıcalık olacaktır. 17 -Sürdürülebilir kırsal kalkınma için kapsamlı bir vizyon belirlenmesine de ihtiyaç vardır. -Pazarlama stratejisi de Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı’nın bir parçası olup, kalkınma ve rekabete açık ürün-pazar kombinasyonu için yaratıcı yaklaşımlar içermelidir. Pazarlar, hedef gruplar, turist sayısı, ürünler, hizmetler, yaratıcı yaklaşımlar bu stratejide yer almalıdır. -Turizm destinasyonu yönetimi; yaygın bir stratejik yaklaşım olup, destinasyonu rekabete açık hale getirir, bir turizm pazarını iyi bir şekilde yönetmek, pazarlamak, bir destinasyonu rekabetçi yapabilmek için gereken tüm unsurları içeren bir rekabetçi yaklaşımdır. -İyi tanımlanmış amaçlarla ve göstergelerle mantıksal bir çerçeve kurmak, ayrıntılı bütçe, mali portre ve ilgi gruplarının tümüne açık görev ve sorumluluklar veren bir iş planı hazırlamak gereklidir. -Ziyaretçinin izlenmesi ve ziyaretçi yönetim planı: Madem ki doğa gibi hassas bir sistemde çalışılıyor bu durumda turist ziyaretinin ilkelerini belirleyen bir ziyaretçi yönetim planı lüzumludur. Aynı zamanda da hem geri bildirim temin etme, hem de taşıma kapasitesinin kontrolü için izleme programı da olmalıdır. Geribildirimler kalitenin arttırılması, sunumların taleplere uygun hale getirilmesi (iyileştirilmesi) ve hizmetteki aksamaların doğadaki değişimlerin takibi için çok gereklidir. Şu unutulmamalıdır ki; turizm, doğanın korunması için ortaya konan ana hedeflere ulaşmak garanti edildiği takdirde teşvik edilmelidir. 2.SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞİMİNE İLİŞKİN ÇALIŞMALAR 2.1 KAYNAK ANALİZİ Gelişme planı ve stratejisi için öncelikle kaynak analizi yapılması zorunludur. Bir alanın sahip olduğu kaynaklar, o alanın kalkınması için bir sermaye veya potansiyel oluşturmaktadır. Bu kaynakların analizi de önemli veri ve bilgi oluşturulmasını temin etmektedir. Ekolojik ve kültürel kaynakların yanında sosyo-ekonomik özellikler de turizm gelişimi için önemli bir temel oluşturmaktadır. Örneğin kırsal turizmin tarımsal faaliyetleri desteklemediği durumlarda kırsal turizmin gerçekleştirildiği bölge hem kendi sermayesini hem de kırsal olma özelliğini kaybedecektir. Gerek turizm potansiyeli gerekse taşıma kapasitesi turizm kaynaklarının mevcut durumuna bağlı olduğundan kaynak envanterinin mutlaka yapılması gerekir. 18 1. 2.1.1 Kaynak Analizinde Ele Alınacak Unsurlar 2.1.2.Doğal Kaynaklar: turizmin gelişimi için önemli olan yöreye özgü doğal kaynaklardır. Bu kaynakların halihazırdaki ekonomik kullanımları, korunma durumları, statüleri, iklim gibi turizm gelişimi için potansiyel kaynakların envanterini içermektedir. Seçkin Doğal Kaynaklar: Turizm yalnızca korunan doğa parçaları ile ilgili değildir. Eşsiz manzaralar, dağlar ve nehirler gibi ve korunmayan türler de turizm için ilgi çekici olmaktadırlar. Örneğin; ormandaki ağaçların üzerinde gezinen sincapları konakladığımız evin penceresinden gözlemlemek son derece çekicidir. Bir orman öncelikli olarak odunculuk amacıyla kullanılsa da dağ bisikleti gibi bir aktivite için ortamı çekici hale getirebilmektedir. Seçkin Doğal Kaynakların Halihazırdaki Ekonomik Kullanımlarının Tanımlanması Doğal kaynakların çok çeşitli kullanımları söz konusudur, ormanların odunculuk amaçlı kullanımı, nehirler ve göllerin sportif balıkçılık, su sporları ve enerji üretmek için kullanımları gibi. Bu kullanımlardan bazıları gelenekseldir ve düşük etkilere sahiptir. Bazıları ise sürdürülebilir değildir. Bu sebeple bunlar turizm gelişimi için de uygun değildir. Kaynağın Korunma Durumu ve Statüsü: Bazı doğal kaynaklar mevcut kanunlarla korunur. Bunların turizmde kullanımı da bu kanunlara uygun olmalıdır. İklim; mevsimlerin dağılımı, ortalama sıcaklık, nem ve günlük ortalama optimal güneş ışığı saatlerine bağlı olarak iklim analizi yapılmaktadır. Burada önemli olan iklimin farklı mevsimlerde turizm için elverişli olup olmadığıdır. Turizm Gelişimi İçin Potansiyel Doğal Kaynaklar: Potansiyel kaynakların tespiti turizm planlaması için önemli ve özellikle yönlendirici olmaktadır. Tüm bu kaynakların envanter çalışmalarının haritaya aktarılması, turizm ürünleri ve hizmetlerinin gelişmesi ve altyapı ile tesislerin fiziksel planlaması için önemli olmaktadır. 2.1.3. Kültürel Kaynaklar: Kültürel kaynakların envanteri doğal kaynaklara ilişkin çalışmalara benzerlik göstermektedir. Özellikle doğal ve kültürel kaynaklardan oluşan kombinasyonlar, turistler tarafından yüksek ilgi ile karşılanmaktadır. Kültürel mirasın korunmasının önemi konusunda farkındalık meydana getirilebilirse, sürdürülebilir turizm gelişimine ve doğa korumaya verilen destek artacaktır. 2.1.4 Sosyo-Ekonomik Kaynaklar: Altyapı, insan kaynakları ve farklı ekonomik sektörlerin bileşimini içermektedir. Bu konuda yapılacak envanter çalışması, birbiri ile bağlantılı birçok farklı unsurlar içermesi ve bu unsurların turizm gelişimi için ilk bakışta kavranamaması mümkündür. Bölgenin kalkınma potansiyelinde, sosyal ve ekonomik rekabet edebilirlik 19 unsurları büyük öneme sahiptir. Yerel nüfusun turizme yaklaşımı, turizm sektöründe çalışma isteği gibi bazı unsurların turizm ile doğrudan ilişkisi bulunmaktadır. Altyapı: Bir bölgenin turizmde rekabet edebilirliği ve kalkınma seviyesinin tespiti için altyapı kalitesi önemli bir göstergedir. Altyapının kalitesi, yerel nüfusun hayat kalitesini ortaya koymanın yanı sıra turizim gelişimi için de zorunlu bir şarttır. Alan, güvenli içme suyu, donanımlı sağlık tesisleri gibi temel unsurları içermiyorsa turizm gelişimi asla başarılı olamayacaktır. Altyapının farklı unsurları için şartlar, kalite ve gelecekteki durum değerlendirilmelidir. Kaynak halihazırda turizm için mi kullanılmaktadır? Sorusu hem kaynağın turizm gelişimi için önemi konusunda hem de kaynak kalitesi hakkında göstergeleri ortaya koyabilmektedir. - Su kaynaklarına yönelik etütler; kaliteli su kaynağının sağlanması, su kaynağının sürdürülebilir kullanımı ve su çıkarmanın çevresel etkisini de içerir. - İletişim ağına yönelik etütler; turistlerin refahı ve turizm gelişimi için önemli olan cep telefonlarının da olmak üzere telefon ve internet ağlarının kalitesine yönelik etütleri içermektedir. - Sağlık hizmetlerinin; kalite, miktar ve coğrafi dağılımı son derece önemlidir. - Güç kaynaklarına yönelik etütler; elektrik şebekesi, ısınma ve yemek pişirme için enerji kaynaklarının varlığı önemlidir. Her ne kadar resmi standartlara göre planlansa ve tehlike içermese de turistler nükleer santrallerin yakınında konaklamamaktadır. - Su ve toprak kirliliği etkisi olan atık su sistemleri önemli olup, bölgeye gelen turistlerin sayısı ile meydana gelecek atık su miktarı da dikkate alınmalıdır. - Katı atıkların düzenli depolaması toplum için olduğu kadar çevre için de önemlidir. Katı atıkların görüntü kirliliğine de yol açması ayrı bir menfi etkisidir. - Yol ağlarının durumu; çoğu turistin tercihlerini yaparken en önemli etkendir. - Güvenlik; kamu güvenliğini ve asayişi sağlamak turist güvenliği gibi unsurlar önemli olmaktadır. Aşırı kar yağışı, kanyon veya dağ kurtarma timlerinin olup olmaması da çok önemlidir. - Politik istikrarsızlık ve suçlar; turist için caydırıcı etki yapmaktadır. İnsan Kaynakları; Bir bölgenin insan sermayesini ifade eden bu unsur, turizm gelişiminde anahtar etmenlerden biridir. İnsan kaynakları hem hizmeti hem de manevi nitelikteki kültür ve kimliği oluşturmaktadır. İnsan kaynaklarına ilişkin etütler aşağıdaki unsurları içermelidir; - Yöre halkının nüfusu, - Göç vb. eğilimler, 20 - Demografik yapı, - Aktif nüfus ve yapısı, eğitim seviyesi, potansiyel bilgi ve beceriler, açık fikirlilik, geleceğe odaklanma, çalışma ahlakı, - Yöreye özgü geleneksel ekonomik faaliyetleri ve yöresel sanatları yapabilme, - Turizm gelişimine ilişkin tutum, misafir severlik duygusu, hizmete yönelim, - Sosyal tutarlılık, esneklik, mevcut sosyal ilişkilerin kalitesi ve aralarındaki işbirliğini içeren sosyal yapı, - Yerel kurumlar, idareler, yönetişim, bürokrasiden kaçınma vb. hususlarla finansal kaynaklar ve yönetimleri, - Alanın kültürü ve kimliği, alanda etkin görev alacak kişilerin ortak değerleri, ilgileri, yaklaşımları, algılama şekilleri, özel ilgi ve becerileri, özgün gelenekler, o topluma ait olma ve o toplumda yaşamaktan onur duyma gibi durumları içerir, - Farklı ekonomik sektörler; söz konusu coğrafi bölgeye ve ile yoğunlaşma durumları, firma sayısı, ölçeği, ortalama karlılık, geleceğe yönelik bakış açısı, pazarları ve dış ilişkileri, sektörler arası işbirliği son derece önemlidir, tüm sektörler turizm sektörü ile ilişkili olabilmektedir. Kaynak analizinin sonuçları; sürdürülebilir turizm yönetimi ve kalkınmada sermayeyi oluşturan kullanılabilir kaynaklara genel bir bakışı sağlamakla beraber, bölgenin mevcut kalkınma durumunu ve sürdürülebilirliğini değerlendiremeye yönelik bir resim sunmaktadır. Analiz aynı zamanda; bölgenin sürdürülebilir kalkınmasına yönelik bir vizyon oluşturulmasını ve turizm gelişiminin diğer sektörlerle bütünleştirilmesini sağlayacaktır. 2.2 DOĞA TURİZM POTANSİYELİ Yüksek değerlere sahip doğal ekolojik sahalar her zaman yüksek turizm potansiyeli içermezler; - Bazı doğa parçaları araştırma yapan uzmanlara, iyi eğitimli ekoturistlere hitap etmektedir. Bu alanlar sayıca az olduğu için de sınırlı bir turizm potansiyeli içerirler, - Bazı doğal sahalar, erişim, güvenlik gibi nedenlerle turistler için elverişli olmayan yerlerde bulunurlar, - Ekolojik kaynakların kullanımlar karşısındaki duyarlılığı (taşıma kapasitesi), ziyaretçi girişinde kısıtlamalara sebep olmaktadır, 21 Bir sahanın daha fazla turist çekebilmesi için ihtimalleri ortaya koyan turizm potansiyeli önemli bir konudur. Turizm potansiyelinin tespiti için arz ve talebin ortaya konması gerekir. Bu potansiyel sınırlıysa başarılı bir turizm girişimini başlatmak imkanı olmayacaktır. Turizm ekonomik bir faaliyet olduğundan ancak turizm pazarında sürdürülebilirliği için bir talebi karşılaması lüzumludur. Turizme ilişkin motivasyon ve istekler değişkendir, kaynakların değeri aynı kalırken değişen tüketici davranışları turizm potansiyelini etkilemektedir. Dolayısıyla turizm potansiyeli tüketicinin bakış açısı (talebi) ile değerlendirilmelidir. Turizm potansiyeline ilişkin veri toplarken, istatistiki veriler, anketler gibi yöntemlerle veri elde edilebilir, ayrıca derinlemesine görüşmeler, katılımcı gözlemleme, olaylar üzerinde çalışmalar ile veri elde etmek için kullanılan niteliksel araştırma metotları kullanılmaktadır. Turizm potansiyeli için “Turizm Talebi” incelemesi aşağıdaki hususların tespiti ile yapılabilir; - Halen yapılan turizm, - Halihazırdaki turist miktarı, - Her bir ziyaretçinin günde harcadığı miktar, - Ortalama kalma zamanları, - Turist profili, - Dürtü analizi; hangi temel etmenlerin turistler için rol oynadığı,(doğa, kültür, sağlık, güneş, vb.) - Benzer bir il veya saha ile kıyaslama yapılması, milli veya milletlerarası bir il ile kıyaslama yapılması ve neden o ilin tercih edildiği, - Gelecekte rakip olacak iller hangileridir, nedeni, “Turizm Arzı” incelemesinde ise aşağıdaki hususlar öne çıkmaktadır; - İlimizde bir uluslar arası havaalanı var mıdır veya yakın bir ilden yararlanma imkanı makul müdür? - Alan ulaşım hangi araçlarla olur?(demiryolu, özel taşıt, genel taşımacılık, vd.), bunlara yaklaşım nasıl olmaktadır (kötü, yeterli, iyi gibi), - Alana ulaşma durumu (kolay-rahat, çaba ile, zor ve tehlikeli) - İle gelmek için yabancı turistler ülkemizden vize alıyor mu? - Sahamızın istikrarlı bir yönetimi var mı?, - Güvenlik ve ulaşım açısından ne gibi problemler yaşanabilir? 22 - Alt yapı incelemesi; taşımacılık ağı, yerel yolun durumu (toprak, asfalt), anayolla bağlantısı, demiryolu ağı, yerel genel taşımacılığın yaygınlığı, program, ücretler, hat/duraklar, döngü patikaları, patikalar, yollar, işaret levhaları, genel enformasyon levhaları, araç-otobüs park kapasitesi, bilgi alma, tercüme kolaylıkları, - Yiyecek içecek ve barınma; restoran sayısı, restoranların sınıflandırılması (iyi-sayısı, orta iyi-sayısı vb.) - Hangi standartta yiyecek sunuluyor? (yüksek, yeterli, kötü) - İl ve çevresinde ne tür barınma alanları var? (otel, hotel, yatak kapasitesi, rota üstü barınma kulübeleri, bungalov, parkları, kamp alanı, diğerleri), - Hangi standartlarda barınma sunuluyor? (yüksek, yeterli, kötü), - İlinizin seçkin özellikteki doğal alanlarının özellikleri (sundukları ile tek mi?, biraz farklı mı?, diğer seçkin özellikli yerlere benziyor mu?), - Alan turist gezi rotasına girecek şekilde turistlerin ilgisini çekebilecek diğer sahalara yakın mı? (diğer çekici sahalara yakın, orta derecede potansiyel, düşük veya yakında böyle bir potansiyel bulunmamakta), - İlin alanlarında yaban hayatı; (bayrak tür, ilginç diğer türler, temsil edici yaban hayatı, farklı yaban hayatı izleme aktiviteleri, yürüyerek, botla, gözlem noktası ile vb.), - Yaban hayatı izleme de tatmin edicilik durumu (garanti etme, genellikle, şans veya mevsime bağlı), - Bölgedeki önemli yaban hayatının tanımı, - Yardımcı tesislerin durumu (rekreasyonel, spor, diğer; durumu:kötü-yeterli-iyi), - Kaynakların turizm potansiyelinin değerlendirilmesi; - doğal değerler: (sahiller, sahil kayalıkları, kumullar, dağlar, ormanlar, korunmuş izole olmuş alanlar, şelaleler, göller, nehirler, mağaralar, yaban hayatı, hayvan-kuş, deniz canlıları, iklim, diğerleri), - kültürel değerler; (tarihi binalar, tarihi yerler, anıtlar, arkeolojik yerler ve koleksiyonlar, folklor ve gelenekler, el işleri, müzeler, sahne sanatları, sanayi mirası vb.) - Toplumun turizm potansiyeli; (insan kaynakları; aktif nüfusun büyüklüğü ve yapısı, eğitim düzeyi ve profesyonel bilgi, beceriler, eğitimler, orijinal-karakteristik ve geleneksel özellikleri, ekonomik faaliyetler-sanatlar profesyonel olmayanlar dahil, resmi olmayan bilgi ve beceriler, turizm gelişimine yaklaşımlar, misafir severlik anlayışı, hizmet eğilimleri, yerel kuruluş ve idareler ile yönetişim, alanın kültürü ve kimliği, - Ekonomik kaynakların turizm potansiyeli; (tarım, ormancılık, balıkçılık, sanayi ve diğer), 23 - Altyapı; (su sistemleri, ulaşım ağları, sağlık imkanları, ulaşım terminalleri, enerji kaynakları, kanalizasyon sistemleri, katı atık ve yok etme sistemi, caddeler/yollar, güvenlik sistemleri vd.) - İş ve hizmet altyapısı; (fırınlar, kasaplar, bakkallar, süpermarketler, doğrudan satış yapan çiftlikler, kiralık araç, servis istasyonları, taksiler, otobüsler, kiralık bisiklet, kiralık spor malzemeleri ve bakımı, postaneler, bankacılık hizmetleri, doktorlar, dişçiler, eczaneler, kafe ve restoranlar, atm’ler, bankalar, diğer iş ve hizmetler.) Turizm Talebi; turizmin mevcut durumunun incelenmesi; Ziyaretçi; boş zamanlarını geçirmek için bir yere gelen kişi olarak tanımlanabilir, turist ise alanda bir veya daha fazla gece konaklamaktadır. Her turist bir ziyaretçidir, ancak her ziyaretçi turist değildir. Dolayısı ile turist ve ziyaretçi sayılarının ayrılması gerekmektedir. Ziyaretçi ve turist ayrımı farklı talepleri sebebi ile yapılmak durumunadır, ayrıca her ikisinin de farklı etkileri bulunmaktadır. Bir turistin ortalama harcaması alanda daha fazla zaman geçirdiğinden, konaklamaya, ilave yiyecek ve içeceğe ödeme yaptığından genellikle daha yüksek olmaktadır. Turizme ilişkin mevcut durumun ortaya konabilmesi için; - Turist ve ziyaretçileri ayrı ayrı sayısı (yıllık, mevsimlik, aylık, haftalık, günlük), - Son on yılda turistlerin/ziyaretçilerin değişimi, - Ortalama kalış süreleri, konaklama ve ulaşım şekilleri önemlidir. (Sürdürülebilir doğa turizm gelişme planımızda ana unsur turizm olduğundan;turizme ilişkin veri kullanılamaz olduğu hallerde ikinci en iyi seçenek olarak ziyaretçilere ait veriler üzerinden değerlendirme yapılması mecburiyeti doğmaktadır). - Turist başına ortalama harcama, - Grup hacmi ve düzeni, - Turistlerin ağırlıklı yaş grubu, - Yaptıkları faaliyetler, - Ziyaret edecekleri-ettikleri yere ilişkin seçimleri, - Memnuniyeti, deneyimleri ve para harcama şekilleri, - İkinci ziyaretlerin yüzdesi ve sayısı, - Kullanılabilir ilave veriler. 24 Talep incelemesinde ilimizi rakip olarak gördüğümüz veya bizimle rekabet eden benzer il veya illerle karşılaştırmak faydalı ve yerinde olacaktır. - Turizm Arzı: Konum Faktörü; Bir ilin başka turizm pazarları ile ilişkili olarak nasıl konumlandığını, bir turistin alana ulaşmak için harcadığı zamanı, parayı/enerjiyi belirtir. Bir saha ne kadar güzel olursa olsun, hedef grup tarafından kolayca ulaşılabilir değilse asla başarılı bir turizm gelişimi sağlanamayacaktır. Yerel nüfusun değil turistin algılama durumu dikkate alınmalıdır. Örneğin bakir alanları ziyaret etmekten zevk alan ve ilkel patika yollarla ulaşılan yerleri ziyaret etmek isteyen turistler için düşünülen uzak mesafeler için alanın sınırlı sayıda turist potansiyeli olacaktır. - Uzun mesafeden gelen turistler için hava alanına uzaklık çok önemlidir, - Tur operatörlerinin çoğu havayolu ulaşımını zorunlu görmektedirler, bu sebeple bağımsız turistler veya tur operatörleri hedeflenebilir, - Tren, otobüs veya özel araçlarla erişim de konum faktörleri içinde önemlidir, - Alana ziyaret iklim şartları açısından da kısıtlı imkanlara neden olabilir, - İle özgü yapılan bürokratik işlemlerin bıktırıcılığı da önemlidir, sık sık güvenlik birimleri tarafından kimlik sorulmak, aranmak gibi, - Turizm arzında; işaretlemeler, doğru yönlendirmeler, bilgiye ulaşma kolaylığı da önem arz etmektedir. Haritalar, broşürler, internet imkanı, kılavuz ve rehberler önemli bir arz faktörüdür. - Yiyecek içecek sunumu ve konaklama arzı; Sunumun ürün ve hizmet kalitesi, hijyenik standartlar, özgünlük/otantik, yöresel olması, yer ve ürünlerin çeşitliliği, ortam ve konukseverlik önemlidir. - Restoranların sınıflaması önceden yapılırsa turist için kolaylık olacaktır. - Konaklama tüm türleri içerebilmelidir, ürün ve hizmetlerin kaliteli olması, özellikle hijyeniklik konaklamada çok önemlidir. Doğal Alanın Kendine Has Özellikleri; Doğal alanların değer yaratması, kırsal kalkınmada rol oynaması beklentisi de son yıllarda öne çıkan bir görüştür. Doğal alanların alternatif kaynak kullanımına dönüştürülmesi için yapılan baskılar sonucu tehdit altında olduğu yerlerde devamlılığını sürdürebilmeleri, diğer alternatif kaynak kullanımları karşısında koruma ve kullanma dengesinin uzun dönemli ekonomik değerinin gösterilebilmesine 25 bağlıdır. Tabiat ve kültürel miras, yaban hayatının gözlemlenmesi, yöreye özgü özellikler ve korunması gereken öncelikli türler, doğa ile ilgili çalışan ve doğanın kıymetini bilen ekoturistler için son derece önemlidir. 2.3 TAŞIMA KAPASİTESİ - Belirli bir sürede ( yıl, ay, hafta, gün, saat ) bir bölgenin alabileceği ziyaretçi sayısı veya bölgenin kaynakları üzerinde istenmeyen veya planlanmamış etkilere sahip olmayan ve sürdürülebilir kalkınmayı tehdit etmeyecek düzeyde bir alanda aynı anda bulunabilecek ziyaretçi sayısı, - Bir bölgenin, hayati önemde olduğu düşünülen değerleri, ekolojik süreç ve koşulları tehlikeye atmadan ve sürdürülebilir kalkınma imkanlarını azaltmadan belirli bir süre boyunca destekleyebileceği insan faaliyetlerinin (ağaç kesimi, avlanma, tarım) ve diğer etmenlerin (örn: iklim değişikliği, kirlenme.vb.) baskısı, - Ziyaret edilen bir alan veya tesisin sahip olduğu kaynaklar üzerinde koruma amaçlarını tehlikeye atmadan, istenmeyen ve planlanmayan etkilere neden olmadan belirli bir süre (yıl, ay, gün, an) boyunca alabileceği ziyaretçi sayısı şeklinde tanımlanmaktadır. Taşıma kapasitesi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planında önemli bir planlama aracıdır. Turizmin gelişimi ve korunmasında önemli bir kavramdır. Taşıma kapasitesinin analizi ve izlenmesi, yönetim kararları yönünden girdi sağlayacaktır. Taşıma kapasitesi sayesinde kullanımı sınırlamak, en elverişli ziyaretçi sayısını tamamlayarak müspet etkileri azamiye çıkartmak, olumsuz etkileri en aza indirmek mümkün olabilecektir. Kısaca Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planındaki “sürdürülebilirlik” taşıma kapasitesinin aşılmaması ile temin edilir. Ziyaretçi sayısı ve etkinin büyüklüğü arasında doğrudan ilişki vardır. Ancak alan içinde tek tehdit unsuru ziyaretçiler değildir. Doğa için önemli olan tehditlerin tümünün birleşik etkisidir. 1.3.1. Taşıma Kapasitesinin Elemanları; Sosyal Taşıma Kapasitesi, Turizm için yerel tolerans limitleri olarak tanımlanmakta olup yöre halkı üzerindeki olumsuz etkilerinden ve ziyaretçiler ile yöre halkı arasındaki çatışmalardan kaçınılmasını içerir.Bu unsurun turizm gelişimi içerisinde anahtar rolü vardır. Yöre halkı turizmi desteklemezse kalkınma asla olmaz. 26 Yerel kabulü belirleyen temel etmenler, sosyal yapı ve kültürün hassaslığı, toplumun değişimin üstesinden gelebilme yeteneği, turizmin algılanışı, yöre halkı ile ziyaretçilerin ilişkileri, kullanıcı grupların davranışları, birbiri ile uyumu ve paydaş olmanın ekonomik ve toplumsal faydalarıdır. Ekonomik Taşıma Kapasitesi; Sürdürülebilir bir turizm gelişiminde turizm, ekonomik yapı ile bütünleşmiştir ve diğer sektörleri de desteklemektedir. Ekonomik taşıma kapasitesi; turizm gelişimini sağlayan bir yerel ekonomi ve yerel ekonominin sürdürülebilirliğini sağlayan bir turizm gelişimi anlamına gelmektedir. Yani temel kıstas; turizm gelişimi ile yerel ekonomi arasındaki sinerjidir. Ekonomik taşıma önemli olan iki unsur; Beklenen faydaları temin etmek için asgari turist sayısı ve ekonominin üstesinden gelebileceği azami turist sayısıdır. Ekolojik Taşıma Kapasitesi; Ekolojik taşıma kapasitesi, ziyaretçilerin/turistlerin ziyaret edilen alandaki ekosistemler, ikamet yerleri ve canlı türleri üzerinde ortaya koyduğu ekolojik zararlardır. Burada, ekolojik değerlerin, ziyaretçi akışlarının ve davranışlarının uzun süreli ve sistematik olarak izlenmesi ve veri toplanması önemli olmaktadır. İdari/fiziki Taşıma Kapasitesi; Fiziki taşıma kapasitesi aynı anda ve belirli bir zamanda müşteri olarak alınabilecek ziyaretçi sayısıdır. Bu kapasite, alana uygun insan sayısına, yani alanın büyüklüğü ve diğer fiziki şartlar (doğal, coğrafi koşullar ve hava şartları) ile turizm altyapısının kapasitesine dayanmaktadır. Burada temel göstergeler; kalabalık, kuyruklar ve trafik sıkışıklığıdır. Fiziksel kapasite yönetiminin verimliliği ve etkinliği şu unsurlara bağlıdır; - Organizasyon kaynaklarının kapasitesi (insan ve ekonomik kaynaklar vb. gibi), - Ziyaretçi yönetiminin kapasitesi, Bir sahanın ziyaretçi kullanımına/ turizm gelişimine karşı hassas olan kaynakları: Kırmızı liste ve endemik türlerin habitatları, alanın savunmasız olan diğer kaynakları, göçe hassas türler, Ziyaretçi yönetimi de dahil olmak üzere yönetim amaçları ve hedefleri: Genel bir doğa koruma planı, amaçlar, hedefler ve doğa koruma politikası, tür koruma politikaları, bölgeleme sistemi, izleme sistemi, 27 Ziyaretçiler/turistler, turizm gelişimi ve etkileri üzerine veriler; tüm güzergahlar, tesisler, konaklama ve ziyaretçi/turist için olan etkinlikler ve detaylı haritalar, ziyaretçi sayısı, özellikleri, akımları, ziyaretçi modelleri, etkinlikler ve mevsime bağlı özelliklere ilişkin bilgiler vb., ziyaretçiler tarafından özel olarak gerçekleştirilen faaliyetler, ziyaretçi etkilerine ilişkin veriler, etkilerin izlenmesi ve değerlendirilmesine ilişkin yöntemler, ölçütler ve göstergeler. Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) teknikleri ile bilgilerin gösterilmesi mümkündür. Psikolojik Taşıma Kapasitesi; Psikolojik taşıma kapasitesi bir alanın belirli bir zaman diliminde ziyaretçi deneyimleri üzerinde olumsuz etkilenmeye sebep olmaksızın kaldırabileceği maksimum ziyaretçi sayısıdır. 2. İLGİ GRUBU ANALİZİ VE YEREL ORGANİZASYONUN OLUŞTURULMASI 3.1 İLGİ GRUPLARI/PAYDAŞLAR İlgi grupları, “belirli bir koruma ve sürdürülebilir kalkınma projesi ile ilgili olarak fayda sağlayan, projenin içinde yer alan veya söz konusu projeden olumlu ya da olumsuz etkilenen bireyler, gruplar veya organizasyonlar” olarak tanımlanabilirler. Paydaşlar, bir problemi çözmek için sürdürülebilir doğa turizmi gelişimine ve amaçlarımıza ulaşmak için güvenebileceğimiz kişilerdir. İlgi gruplarının hepsi sürdürülebilir doğa turizmi gelişimine ortak değildir veya olmaları gerekmez. Çünkü bir ortağın projeye olumlu bir bakışı, tutumu olmalıdır ve amaçlara ulaşmak için işbirliği yapmalıdır. Bazen bir ilgi grubu projeye olumsuz bakabilir ve hatta aktif bir tehdit bile olabilir, ilgi gruplarını işbirliği yapılanlar haline getirmek onlara paydaş değeri verilmesi ile mümkün olur. 3.2 İLGİ GRUBU KATEGORİLERİ Turizmde ilgi grupları; - Yöre halkı, kişiler ve kurumlar, - Alana dayalı ilin sorumlu yöneticileri, - Bölgesel yetkililer, - Ulusal yetkililer, 28 - Turizm ofisleri, yerel turizm organizasyonları, konaklama ve hizmet sunanlar, taşımacılar, - Turizmle ilgili sektörler, - Tarım, ormancılık ve balıkçılık gibi farklı ekonomik sektörlerin temsil edildiği ticaret ve sanayi odaları ve el sanatları ile ilgili birimler, - İşçi sendikaları, dernekler, STK’lar, - Eğitim ile ilgili birimler, 3.3 İLGİ GRUBU ANALİZİ İlgi grubu analizi sürdürülebilir doğa turizmi gelişme planının ortaya konması ve uygulamasında yer alan farklı taraflara ilişkin genel bir izlenim sahibi olabilmek, niyet okumak için kullanılan bir araçtır. Yalnızca bir envanter olarak ele alınmamalıdır, sürdürülebilir doğa turizmi gelişme planının planlanmasında potansiyel ortaklarımızın kimler olduğunu ve hangi tarafla çelişkiler yaşayacağımızı bize bildirmektedir. Ayrıca projenin farklı seviyelerinde destek temini için de son derece elverişli bir analizdir. İlgi grupları analizine dayalı olarak sürdürülebilir doğa turizmi gelişme planının yönetiminden sorumlu bir organizasyon oluşturulmalıdır. Sürdürülebilir doğa turizmi gelişimi için, detaylı bir ilgi grubu analizi ilgi gruplarının; - Genel hedeflerini, - Turizmden beklediği faydaları - Turizmdeki rollerini tanımlamalıdır. Bu süreç; şu adımlardan oluşur; 1. İlgi gruplarının tanımlanması, 2. Her ilgi grubunun çıkarlarının, önceliklerinin ve değerlerinin belirlenmesi, 3. Her ilgi grubunun davranışlarının belirlenmesi, 4. İlgi grubunun gücünün ve ilgi grupları arasındaki muhtemel koalisyonlarının gücünün tahmin edilmesi, 5. İlgi gruplarının mevcut ihtiyaçlarının ne düzeyde karşılandığının değerlendirilmesi, 6. İlgi grupları ile birebir iletişimlerin başlatılması ve ilgi gruplarının güveninin kazanılması, 7. Ortak menfaatler, sinerji ve başarı unsurlarının tanımlanması, 8. Paydaşların bir araya getirilmesi, 29 9. Ortak hedef ve amaçların ve onlara ulaşmak için gerekli olan stratejinin ortaya konması, 10. Organizasyon çerçevesinin oluşturulması, 11. Uygulama (zaman çizelgesinin ve hedeflerin ortaya konması, iletişim organizasyonunun oluşturulması, ilgi gruplarına somut sorumlulukların verilmesi.) 12. İzleme ve geri bildirimin yapılması 3.4 TOPLUM TEMELLİ YAKLAŞIM Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Planı’nın hazırlanmasında toplum temelli yaklaşım uygulanması neticesinde; - Yöre halkı için sürdürülebilir geçim kaynakları ortaya koymak, - Toplulukların kendi yapılarını korumalarını teşvik etmek ve - Doğal alanların koruma hedeflerinde yerel faydayı oluşturmak mümkündür, Toplum temelli turizmin en önemli özelliği, doğal kaynakların kalitesi ile alanın kültürel mirasının bozulmamış ve turizmle güçlendirilmiş olmasıdır. Doğal çevre üzerindeki olumsuz etkiler en aza indirilmeli ve yerel kültür korunmalıdır. Turizm, insanların kendi yerel kültürlerini yaşatma ve değerlendirmeye teşvik etmelidir. 3.5 YEREL ORGANİZASYONUN OLUŞTURULMASI İlgi grubu analizine dayalı olarak, korunan alan ve çevresi için, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Planını izlemek veya biçimlendirmek amacıyla, korunan alan yönetimi ve tüm ilgi gruplarının resmi işbirliğine dayalı bir organizasyon oluşturulmalıdır. Bu işbirliği Valiye imzalatıldığı takdirde resmi bir dokümandır. Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Planını uygulamak, desteklemek ve sorumluluklarını, karar verme gibi hususları düzenler. 3.6 TARİHÇE Batman ilinde bulunan tarihi yapılar ve bu yapıtların ait olduğu medeniyetlerin tarihi neolitik çağ (Yeni Taş Çağı/Cilalı Taş Çağı) öncesine dayanmaktadır. M.Ö. 7000-6300 yıllarına ilişkin elde edilen buluntular doğrultusunda Anadolu’nun en eski yerleşim yeri olarak 30 Konya’nın Güneydoğusundaki Çatalhöyük Kabul edilmekte idi. Halbuki, 1962 yılında İstanbul Üniversitesi'nden Prof. Dr. Halet Çambel ve ABD Chicago Üniversitesi’nden Prof. Dr. Robert J. Braidwood yönetiminde başlatılan "Güneydoğu Anadolu Tarih öncesi Araştırmaları Karma Projesi” kapsamında 1963 yılından itibaren Çayönü/Diyarbakır’da yürütülen çalışmaların yanı sıra Batman Çayı’nın batısında bulunan Demirköy höyüğünde ABD Delaware Üniversitesi Arkeoloji Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Michael Rosenberg ile Diyarbakır Müzesi Müdürlüğü işbirliği sonucu 1990 yılından beri sürdürülmekte olan kazılarda bölge tarihini aydınlatıcı çeşitli buluntular elde edilmiş ve buranın çok daha eski ve önemli bir yerleşim alanı olduğu saptanmıştır. Aynı ekibin Batman ili Kozluk ilçesi Kaletepe köyü sınırları içerisinde kalan ve Batman Çayı kenarında bulunan Hallan Çemi höyüğünde yaptığı kazı çalışmalarında elde edilen buluntular M.Ö. 10.600-10.000 yıllarına ait kadın süs eşyaları, taştan yapılmış hayvan figürlü heykel ve taş silahların incelenmesi sonucunda bu yörenin yaklaşık 12.000 yıl öncesi bir yerleşim alanı olduğu ortaya çıkmıştır. Neolitik çağda Hallan Çemi tepesi ile Çayönü yerleşmeleri arasında yer alan bölgenin kronolojik boşluğu dolduran bir öneme sahip olduğu kabul edilmektedir. Anadolu’nun en eski yerleşim yeri olarak Çatalhöyük kabul edilse de Çayönü ve Hallan Çemi höyüğündeki buluntular ile en eski yerleşim biriminin Batman-Kozluk sınırları kapsamında yer aldığı teyit edilmiştir. Batman ilinin yer aldığı bölge çok gelişmiş bir kültürün varlığını ortaya koyması açısından önem taşımaktadır. M.Ö. 3.000 yıllarında, bugün Mezopotamya denilen Dicle-Fırat nehirleri arasında yer alan bölgeye “Subaru” denildiği, Sümer ve Akad’lardan kalma belgelerden anlaşılmaktadır. Yukarı Dicle bölgesinin ilk uygar halkı Subaru’lardan sayılan Hurriler’dir. Hurri, Babil dilinde mağara demektir. Hurri’ler kendi aralarında Hurri ve Mitani olmak üzere iki ayrı konfederasyona ayrılır. Zamanla Mitani Krallığı güçlenmiş, Hurri Krallığı ise zayıflayarak tarihten silinmiştir. Mitanilerden sonra bölgeye Asurlular ve Urartular egemen olmuşlardır. 31 Asur lideri 3. Tiglattpileser, M.Ö. 736’da doğuya yönelerek Sasun (Sason) mıntıkasındaki Ulluba ülkesini hükmü altına almıştır. Urartu’lardan sonra bölgede Kimmer ve İskitlerin akınları ile Med ve Pers hakimiyeti takip etti. Yaygın görüşe göre, Med Kralı Abtyagestin’in torunu Kyros karşıtı Erpagazso M.Ö. 550 yılında yenilince Med asilzadeleri arasındaki utancından dolayı Med’lerin yaşadığı Media bölgesinin kuzeybatı ucundaki topraklarına çekilmek zorunda kaldı. Başka bir görüşe göre de Kyros, Pers egemenliği altında kalmamak için bu bölgeye yerleşti. Karaçalı, sazlık ve bataklıktan oluşan bu bölgenin ortasında yapay bir adacık oluşturup, adına “han obası” anlamında olan “Elekhan“ denildi (M.Ö. 546). 194 yıl bağımsız bir dönem geçiren Elekhan, M.Ö. 352 yılında Büyük İskender’in istilasına uğradı. Ardından Lesepkoslar, Partlar, Romalılar, Sasani ve Bizansın hakimiyetine girdi. İran ve Bizans’ın uzun süren egemenlik kurma savaşlarına tanıklık eden bölge, kısa bir sürede Kuzey Mezopotamya’yı fetheden Hz. Ömer döneminde 639 yılında ünlü İslam kumandanı İyaz bin Ganm tarafından İslam topraklarına katıldı. Hz. Osman ve Hz. Ali dönemlerinde de İslam ordusu egemenliğinde bulunan bölge daha sonra sırasıyla Emevilerin (661-750), Abbasilerin (750-869), Hamdanilerin ve 984 yılından itibaren Mervanilerin yönetimi altında bulundu. XI. yüzyılda Mervanilerin elinde iken yöre, 1085 yılında Sultan Melikşah tarafından Büyük Selçuklu İmparatorluğu topraklarına katıldı. 1183 yılına kadar Selçukluların yönetiminde bulunan bölge aynı tarihte Selahattin Eyyubi’nin seferleriyle yönetim Eyyubilere bağlı Hasankeyf Emiri Artuklu Nurettin Mehmet’e verildi. Bu tarihten itibaren başlayan Artuklu oğulları dönemi Anadolu Selçukluların 1240 yılında bölgeye egemen oluşuyla son buldu. Selçuklu Hanedanlığının ardından 1304 yılında başlayan ve 92 yıl süren Mardin Artukluları dönemi ise, Timur’un bölgeye hakim olması ve Diyarbakır yöresini Akkoyunlu Kara Yölük Osman Bey’e bırakmasıyla sona erdi. XIV. ve XV. yüzyıllarda Akkoyunlular’ın ve Safeviler’in 32 hâkimiyetinde kalan Batman çevresi, 1514 yılında Yavuz Sultan Selim tarafından Safevi nüfuzundan kurtarılarak Osmanlı topraklarına katıldı. IV. Murat, 1638 yılında çıktığı Bağdat seferi sırasında kendisine büyük yararlıklar gösteren Turhan oğlu Mahmut Paşa’ya Elekhan’ı içine alan Batman suyu ile Botan suyu arasında kalan bölgenin tamamını vermiştir. Bu gelişmeden sonra Elekhan telafuz değişikliğine uğrayarak halk dilinde “Elah” zamanla “İluh“ismini almıştır. Osmanlı idaresinde Diyarbekir eyaletini oluşturan yirmi dört sancaktan biri olan Siirt sancağının sınırları içinde bulunan bu topraklar, eyalet sisteminden vilayet sistemine geçildikten sonra 1884 yılına kadar yine Diyarbekir vilayetine bağlı kalmış, ancak bu tarihten sonra Bitlis vilayetine bağlanan Siirt sancağı içinde yer almıştır. Cumhuriyet döneminin başlarında sancaklar vilayete dönüştürüldüğünde Batman ilinin nüvesini teşkil eden İluh köyü, yeni kurulan Siirt vilayetinin Elmedin kazası içindeydi. Elmedin kazası 1926 yılı ilkbaharında bugünkü Batman Çayının taşması nedeniyle haritadan silinmiş ve İluh köyü, Beşiri kazasına bağlanmıştır. 1937 yılında bucak haline getirilen ve 1942 yılında da demiryoluna kavuşan İluh, 1945 yılında Maden Tetkik Arama (MTA) Enstitüsü tarafından Raman sahasında petrolün keşfi ve 1955 yılında tamamlanan modern rafinerinin açılmasıyla önemli bir cazibe merkezi haline gelmiş ve büyük bir göç almıştır. Öyle ki, 1970-85 döneminde yapılan dört nüfus sayımında da Batman’ın nüfusu, il merkezi Siirt’ten daha fazlaydı ve bu nüfus içinde Batman doğumlu olmayanların oranı %80 idi. 1955 genel nüfus sayımında İluh nüfusunun 4713 olarak kaydedilmesiyle 21 Kasım 1955 yılında Belediye teşkilatı kurulmuş, 2 Eylül 1957 tarih ve 7033 sayılı kanun ile de ilçe teşkilatı olarak kabul edilmiştir. 1990 yılına kadar çok hızlı bir gelişme yaşayan Batman, 16 Mayıs 1990 tarih ve 3647 sayılı kanunla Türkiye’nin 72. ili olmuştur. Batman isminin nereden geldiği hakkında kesin bir bilgi olmamakla beraber, bir görüşe göre bugünkü Batman Çayının adı 1950’li yılların başında İluh köyüne verilmiştir. Yaygın olan 33 görüşe göre de İluh köyünün aşağı kısmında ilk deneme kulesi kurulduğunda Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO)’nun tesislerinin bulunduğu bölgeye bakmaktan gelen Batman adı verilmiştir. 3.7 BATMAN İLİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ 3.7.1. İlin Jeomorfolojik Özellikleri İnceleme alanında vadiler ve plato alanları ana jeomorfolojik birimleri oluşturmaktadır. Batman Şehri ise Batman Çayı’nın eski menderes yeniği sekileri ve yeni birikinti yelpazesi üzerine kurulmuştur. (şekil 3). Bu alandaki sekiler tamamen yerleşmeler tarafından işgal edildiği için ilk bakışta bunların ayrımı zordur. Bu sekilerin bir bölümünün iluh Deresi ve kolları tarafından oluşturulan birikinti yelpazesi tarafından örtülmüş olması sekilerin ayrımını daha da güçleştirmektedir. Bu yapı özelliği ile Şehir, sekiler ve yelpaze üzerinde kurulmuştur. Batman Şehrinin kuzey ve güneyinde 700-800 m yükseltileri arasında geniş düzlükler yer almaktadır. Güneydoğuda geniş ve yarılmamış, kuzeydoğuda ise yarılmanın belirgin olduğu bu yüzeyler Erol (1983;15) yönteminde En Alt Pleyistosen yaşlı yüzeylere karşılık gelmektedir. Bu yüzeyler ile Erol (1979;21)’un Silvan (Diyarbakır) ilçesi çevresinde gözlemlediği En Alt Pleyistosen yüzeyleri, aynı yükselti basamağı içerisinde yer almaktadır. Bu düzlüklerin Şehrin doğusunda daha yüksek ve yarılmış olması, bu alanda yapıyı oluşturan Şelmo Formasyonu’nun üst seviyelerinde konglomeraların varlığına bağlıdır. Bu yüzeylerden Batman Çayı sekilerine geçişte yer yer kornişlerden oluşan 50-60 m’lik diklikler vardır. Güneyde, Batı Raman Dağı kuzey yamaçları da vadilerle parçalanmış En Alt Pleyistosen yüzeylerine karşılık gelmektedir. Batman Şehri doğusunda büyük bölümü inceleme alanı dışında kalan ve Raman Dağı’nın kuzey eteklerinde hafif dalgalı düzlüklerden oluĢan alan Ardel (1961) tarafından Tilmis Ovası olarak adlandırılmıştır. İnceleme alanının da içerisinde yer aldığı Diyarbakır Havzası’ndaki vadi şebekesi Pliyosen konglomeralarından oluşan örtü üzerinde konsekant olarak kurulmuştur. Devam eden tektonik hareketler sonucu bu akarsular sürempoze bir şekilde eski temel üzerinde gömülmüştür (Sözer, 1969;10). Batman Çayı sekilerinin oluşumu geçmişte değişen tektonik rejim ve iklim değişikliklerine bağlıdır. şöyle ki kaynağını Muş Güneyi Dağları’ndan alan Batman Çayı, Üst Miyosen-Pliyosen boyunca Diyarbakır Havzası’nın doğu bölümünün dolmasında önemli rol üstlenmiştir. Kuzeyden güneye doğru konsekant bir şekilde akan Batman Çayı tektonik hareketlere bağlı olarak yükselen dağlık alanların alçak eşik alanlarına antesedans olarak 34 gömülmüştür. Bu gömülme ile inceleme alanının yakın güneyinde yer alan Batman Baraj’ının yapıldığı alan bir klüz şeklinde oluşmuştur. Ulusal Jeomorfoloji Sempozyumu-2008 3.7.2. Jeolojik Özellikleri Oldukça dağlık bir arazi üzerinde bulunan Batman ilinin kuzey ve kuzeydoğusu yüksek ve sarp dağlık, güneyi ise dağlık ve engebelidir. Batman petrol dışında yer altı zenginlikleri bakımından zengin olmayan bir ildir. Merkez ve Sason ilçesinde olmak üzere sınırlı sayıda metalik ve endüstriyel hammadde yatak ve zuhurları bulunmaktadır. Bu madenler barit, demir ve tuğla-kiremittir. Hasankeyf ve Beşiri sahasında jips, Kozluk sahasında sodyum, Sason’da mermer madenleri vardır. Ayrıca, Kozluk ilçesi Taşlıdere mevkiinde çıkan 83 oC ve 16 lt/sn debili kullanım alanı kaplıca olan bir de jeotermal kaynak vardır. İlde bulunan madenlerin rezerv ve tenörleri ile bulundukları mevki Tablo 12.7’de verilmiştir. 35 Tablo 1: Batman İline ait Maden Rezerv ve Tenörleri Maden Tenor Rezerv Bulunduğu mevki Bakır %13.5 BaSO4 288.080 ton görünür Sason-örenağıl + muhtemel rezerv Demir %63.5 BaSO4, Yatak 877.500 ton görünür limonit minerali de + muhtemel içermektedir. rezerv Tuğla- Kiremit 3.000.000 ton Sason-Örenağıl Merkezİkiztepe jeolojik rezerv Kaynak: MTA Genel Müdürlüğü Ham petrol ve doğalgaz çıkarımı alt sektörü madencilik sektörü içerisinde yer aldığından, madencilik sektörü itibariyle Batman ili bölgede önemli bir konumda yer almaktadır. Batman ili için yer altı ve yer üstü zenginliklerin tespitiyle ilgili bir envanter çalışması tam olarak yapılmamıştır. Bu envanterin çıkarılarak rezervlere göre fizibilite çalışmaları yapılmalı, yerel veya ulusal firmaların bu alanlarda yatırım yapmaları teşvik edilmelidir. Süsleme ve yapı taşlarının kesilmesi ve şekil verilerek kullanılması yatırımları desteklenmeli, bölgede yer alan kum ocakları değerlendirilmelidir. Ayrıca kok kömürü üretimi için yatırımlar yapılmalıdır. Merkez İkiztepe köyü sahasında yer alan tuğla kiremit rezervleri değere dönüştürülmelidir. Batman ili maden bakımından zengin bir altyapıya sahip olmasa da gerek DPT gerekse Türkiye Kalkınma Bankası’nın yaptığı uygun yatırım alanları çalışmalarında desteklenmesi gereken öncelikli sektör olarak ortaya çıkmaktadır. Petrol 36 Batman’ın il olarak varlık sebebi olan petrol, Latince ‘Petra’ (Taş) ve ‘Oleum’ (Yağ) kavramlarının birleşiminden oluşur ve Taşyağı anlamına gelir. Petrol, başlıca hidrojen ve karbondan oluşan ve içerisinde az miktarda nitrojen, oksijen ve kükürt bulunan çok karmaşık bir bileşimdir ve yalın bir formülü yoktur. Normal şartlarda gaz, sıvı ve katı halde bulunabilir. Rafine edilmiş petrolden ayırt etmek için ham petrol diye isimlendirilen sıvı petrol, ticari açıdan en önemli olanıdır. Gaz halindeki petrol, imal edilmiş gazdan ayırt etmek için genelde doğal gaz olarak adlandırılır. Türkiye’de Cumhuriyet döneminde petrol arama çalışmaları sırasında Raman Dağı'nın bir petrol sahası olma ihtimali üzerinde ilk defa 1934 yılında durulmuş ve 1937’de ilk jeolojik araştırmalar neticesinde Örenağıl köyü civarında bir petrol sondajı yapılması teklif olunmuşken, elde mevcut çelik boruların yetersiz oluşu sebebiyle, Örenağıl'ın 350 metre kadar daha aşağısında bulunan Meymune boğazında Raman-1 sondajına başlanmıştır. Bu kuyuda 20 Nisan 1940 da 1048 metrede petrole rastlanmıştır. Raman-1 ilk günlerinde 11 ton petrol verirken, sonraları verimi 3 ton'a düşmüş ve 1944 yılında % 98 oranında su verdiğinden, kuyu terk edilmiştir. Raman Dağı’nda yapılan diğer sondaj çalışmalarında da durumun cesaret verici olmadığı ileri sürülerek bu saha terk olunacağı sırada, ilave bazı araştırmalar yapılmış ve yapının en yüksek (apeks) noktasında R-8’in açılması kararlaştırılmıştır. 1945 yılı başında başlanan bu sondajla açılan kuyunun 1361 metrede bitirilmesi ve günde 28 ton petrol vermesiyle Raman sahasında ilk önemli netice elde edilmiştir. R-8’in verimi sonraları günde 4-5 ton'a kadar düşmüşse de 1948’de yapılan asitleme neticesinde verim, günde 70 ton'a kadar çıkarılmıştır. Bugün dahi petrol veren bu kuyuya ‘eski emektar’ (Old Faithfull) adı verilmiştir. Maden Tetkik Arama (MTA) Enstitüsü, 1947’de başladığı R-9'un sondajını 1948’de tamamladı. Günde 40-50 ton petrol veren bu kuyuda yapılan asitleme sonucu verimi 70 ton'a 37 çıkartılmıştır. R-8 ve R-9’dan alınan olumlu sonuçlar, Raman sahasının iktisadi değerde petrol ihtiva edebileceğini ortaya koymuş ve 1950 yılına kadar 9 kuyu daha açılmıştır. R-12 kuyusu, günde 100 ton petrol üretmiştir. Bu sonuçlar üzerine de 1951 yılında Raman sahası işletmeye açılmıştır. Garzan sahasında 1945 yılında bir deneme sondajı yapılmış, bazı emarelere rastlanmıştır. Aynı bölgede ikinci sondaj (G-2) 1951 yılında yapılmış ve 1500 metreden pompajla günde 50 tonun üstünde petrol elde edilmiştir. Bu buluş üzerine, Garzan sahası da işletmeye açılmak üzere üretim sondajları açılmış ve saha geliştirilmiştir. Türkiye’de yıllar itibariyle üretilen ham petrol ve doğal gaz miktarları Tablo 2’de sunulmuştur. 1999-2007 döneminde ham petrol üretimi azalmış 2007’den sonra özellikle 2009 yılında büyük bir oranda (%11) artmıştır. Diğer taraftan, doğal gaz üretimi ise sözkonusu dönemde azalış ve artış şeklinde dalgalanma göstermiştir. Batman’ın il olmasının temel sebebinin petrol olması ve ardından buna dayalı olarak ilin hızla kalkınmasında lokomotif rol oynaması münasebetiyle burada iki önemli aktör (TPAO Batman Bölge Müdürlüğü ve Tüpraş Batman Rafinerisi) hakkında kısaca bilgi vermekte fayda görülmüştür. 3.7.3. İklim Özellikleri Karasal iklimin hakim olduğu Batman’da kış mevsimi serin ve yağışlı, yaz mevsimi ise sıcak ve kurak geçer. Öyle ki, 1975-2009 döneminde ortalama en yüksek sıcaklık Haziran-Eylül döneminde 30 0C’nin üzerinde, ortalama en düşük sıcaklık Aralık-Şubat döneminde 1 0C’nin altında, ortalama güneşlenme süresi Haziran-Eylül döneminde 10 saatin üzerinde yaşanan Batman’da yıllık ortalama yağışlı gün sayısı 86, yıllık ortalama yağış miktarı 472 kg/m2 olarak gerçekleşmiştir. Temmuz ve Ağustos aylarında neredeyse hiç yağış almazken (sırasıyla 0,3 ve 0,7 kg/m2), Kasım-Nisan döneminde m2’ye ortalama 55 kg’ın üzerinde yağış düşmektedir. Özellikle kış mevsiminde yağış miktarı fazla olsa da kar yağışı pek az olur. 38 Tablo.2. İlin İklim Özellikleri Söz konusu dönemde en yüksek hava sıcaklıklarının Haziran-Eylül döneminde 40 0C’nin üzerinde yaşandığı Batman’da rekor sıcaklık 16.07.1978 tarihinde 46,5 0C olarak gerçekleşmiştir. Diğer yandan, Aralık-Mart döneminde -10 0C’nin altına düşen hava sıcaklığı 01.01.2007 tarihinde -24 0C ile en düşük seviyesine inmiştir. En yüksek kar kalınlığının 27.02.1985 tarihinde 21 cm olarak tespit edildiği ilde hakim rüzgar yönü E (East, Doğu)’dur. 39 Diğer yandan, Batman Merkez ilçede 1960-2010 dönemini kapsayan 50 yıllık dönem için kuraklık analizi Grafik 1.3’te verilmiştir. Buna göre, söz konusu dönemde 15 yıl kurak geçmiş, bunlardan üçü son on yılda yaşanmış ve 2008 yılı olağanüstü kurak bir yıl olmuştur. Seçilen Temmuz 2009-Haziran 2010 dönemini kapsayan 12 aylık dönem, bir önceki yılın aynı dönemi gibi hafif kurak geçmiş ve Haziran 2010’da alınan yağış miktarı 13 mm olarak tespit edilmiştir. Grafik 1: Batman/Merkez Kuraklık Analizi Ayrıca GAP’ın bütünüyle sulamaya açılmasıyla olabilecek iklim değişikliğini bugünden belirlemek oldukça zor olsa da, Fırat ve Dicle nehirlerinin üzerinde hidroelektrik ve tarımsal sulama amaçlı olarak kurulan baraj gölleri ve göletlerden buharlaşan su miktarının yanı sıra tarımsal alanlardan evapotranspirasyonla milyonlarca ton suyun atmosfere verilmesiyle de nispi nem değerlerinde bir miktar artış beklenebilir. GAP alanının bitki örtüsü ile kaplanmasıyla yüzey albedosu değişeceğinden bunun sonucunda iklim elemanlarındaki değişmeler ve bunların karşılıklı etkileşimleri sonucunda bir iklim değişikliğinden söz etmek uzun yıllar sonra olanaklıdır. GAP’ın bitki örtüsüyle kaplanmasından sonra atmosferin yüzeye yakın kısımlarında nispi nem artmasından dolayı güneşten gelen radyasyonun bir kısmı emilecek ve bulutluluk miktarındaki olabilecek artışlarla yeryüzüne ulaşan radyasyon miktarında kısmen azalmalar olabilecektir. Bitki örtüsü ile kaplı sulu tarım alanlarının albedosu düşük olduğundan yeryüzüne ulaşan radyasyon emilecektir. Bunun sonucunda da buharlaşma artacağından hava sıcaklığında azalmalar görülecek, minimum (en düşük) sıcaklıklarda hafif artışlar olacak ve günlük sıcaklık farkları azalacak, karasallığın etkisi bir miktar azalarak yıllık sıcaklık farklarında da azalmaların görülmesi beklenmektedir. 40 Göl yüzeylerinde rüzgar hızında artışlar görülebilirken, bitki örtüsü ile kaplı alanlarda pürüzlülükten dolayı rüzgar hızında düşüşler görülebilir. Hakim rüzgar yönüne karşı olan yamaçlarda yağış miktarında artışlar olabilir. Bölge üzerine gelen soğuk hava kütlelerinin alttan ısınması ve nem kazanmasından dolayı yağış miktarında artışlar görmek olasıdır. Bütün bunların sonucunda GAP’ta çölleşme etkisi giderek azalırken iklim elemanlarında olası değişmeler sonucunda GAP’ın aynı bitki deseni uygulansa dahi bitki su tüketimi ve su gereksinimi miktarlarında da değişmelerin olabileceği açıktır. 3.7.4. Toprak Özellikleri I.Alt bölge (Batman Merkez, Beşiri, Kozluk) topraklarının çoğunluğu, kahverengi topraklardan oluşmuştur. II.Alt bölge (Gercüş, Hasankeyf) de kahverengi orman toprakları ve kırmızımsı kahverengi topraklar hakimdir. III.Alt bölgede(Sason) ise kahverengi orman toprakları, kireçsiz kahverengi topraklar bulunmaktadır. İl yüzey alanının % 30,25’i tarımsal faaliyete uygun topraklardan oluşmaktadır. İl yüzölçümünün %30,69’u bitkisel üretime uygun olmayan tarıma elverişsiz arazilerdir. İlimiz toprakları genel olarak organik madde yönünden zayıf, potasyumca zengin, fosfor ve diğer elementler yönünden ortak karakter taşıyan bir yapıya sahiptir. Büyük bir kısmı alkalik karakter özelliği taşıyan topraklarımız killi, kumlu ve humusludur. Organik maddelerin azalması sonucu su tutma kapasitesi ve havalanma özellikleri olumsuz etkilenmektedir. Bu da toprak işlenmesi esnasında toprağın geç tava gelmesine neden olmaktadır. İl genelinde nadas yapılan toprakların fazla olmaması da organik madde eksikliği ve verimi etkilemektedir. Topraklarımızda reaksiyon PH durumu 6.5-7 arası olup, bu değerler bazı kısımlarda yer yer değişmektedir. İl genelinde düz ve düze yakın arazilerde, killi bünyede topraklar çoğunluktadır. Bu gibi yerlerde toprak derinliği 90 cm.ve 90+ derin yapıdadır. Bu arazilerde organik maddeler orta düzeyde bulunmaktadır. Taban suyu seviyesi yüksek değildir. Şu an olmamakla birlikte, ileriki yıllarda sulu tarımın yoğun olduğu yerlerde aşırı ve bilinçsiz sulamalar neticesi tuzlulaşma probleminin ortaya çıkacağı düşünülmektedir. İl topraklarının daha engebeli kısımlarında ise toprak bünyesi, kumlu-killi olup orta derinlikte (30-90 cm.) , organik maddece fakir yapıda ve bazik (alkali) reaksiyon göstermektedir. Taban suyu seviyesi yüksek olmayıp, drenaj ve arazi ıslahı gibi sorunlar mevcut değildir. 41 3.7.5. Arazi Varlığı Batman toplam arazisinin büyük bir kısmı ova olup, toprağın % 40 kadarı tarıma elverişsiz bir yapıdadır. Merkez taban suyu seviyesi yüksek olup 10-15 m. arası su çıktığı için ovanın % 80 gibi büyük bir kısmı yer altı suları ile sulanarak genelde endüstriyel bitkiler(pamuk, tütün) ve sebzecilik yaygındır. Kurak bölgelerde ise buğday, mercimek, nohut ve arpa ekimi yapılmaktadır. Batman Merkez, Beşiri ve Kozluk ilçelerinin toplam arazi miktarlarının% 68.74 gibi büyük bir kısmı mera,% 35.19’u orman,% 40.86’ sı ise tarıma elverişsiz bir özelliktedir. Gercüş ve Hasankeyf ilçelerinin %23.79’u mera,%19.42‘ si ormanlık arazi,%42.13’ ü tarıma elverişsizdir. Sason ilçesinin de %7.47 si mera,% 45.39’u orman ve %17.01’i tarıma elverişsiz arazidir. Tarım arazilerinin büyük bir kısmı %75.46’sı Batman Merkez, Beşiri ve Kozluk ilçesinde,%22.37’ si Gercüş ve Hasankeyf ilçesinde,%2.17 gibi çok küçük bir kısmı ise Sason ilçesinde bulunmaktadır. 3.7.6. Orman Varlığı Batman ilinin mevcut orman durumu Koru Normal Bozuk Toplam Orman Ha. Bataklık Ha. Baltalık Ha. Alanı Ha. 459.0 22522.0 Tablo 3. Ormanlık 58168.5 81150 Açıklık Ha 359489.0 Toplam Alan Ha 440639.0 Alanların Dağılımı 3.7.7. Flora-Fauna ve Hassas Yöreler Flora: Alçak ve düz alanlarda Yavşan (Pelin) ile Kekik türleri yaygındır. Bunlar arasına bazı Gramanie cinslerine ait alt türler ile, diğer bölgelerde rastlanmayan tipik step türleri girmektedir. Daha yüksek ve eğimli yamaçlarda ise yastık formundaki Astragulus sp.(Gevenler), Onobrychis sp., Acantholimon sp.gibi bitkiler yaygın bulunmaktadır. 42 Bunlar arasında; Genista,Tyhmus,Verbascum,Phlomis,Salvia,Cousinia,Stachys,Sideritis ve daha pek çok cins tür bulunmaktadır. Bu bitkiler arasında aşırı hayvan otlatmanın az olduğu yerlerde Gramineae türleri diğer türlere göre uzun boyları ve örtüş olanları ile dikkati çeker. Fauna İl faunasını oluşturan türlerin büyük bir kısmı Türkiye genelin de, az bir kısmı ise diğer birkaç bölgede yayılış gösteren türlerdir. Ayrıca bu türlerin popülasyon yoğunlukları oldukça azdır. Kirpi, tarla faresi, çöl sıçanı, avurtlak, kayalık faresi, cüce yarasa memeli türler olarak ön sıralarda yer almaktadır. Kuş faunasının tespiti oldukça zor olmasına rağmen çayak türleri, kartal türleri, keklik türleri,bülbül türleri, ötleğen, ardıç, sinekkapan, çekirge kuşu, toygar türleri, baykuş türleri bölgede yaşayan bazı kuş türleridir. Sürüngen türleri, bölgede bol olarak bulunmakta ancak, tehlikeli olmayan canlılardır. Başlıcaları; tosbağa, keler, kertenkele türleri ve yılan türleridir. 3.7.8. Yerleşim Alanları ve Nüfus Nüfus artış hızları birbirini izleyen iki sayımın kesin sonuçlarına dayanılarak, doğal artış bağıntısı yardımı Pn=Po.em ile hesaplanmaktadır. Burada: Pn ve Po peş peşe gelen iki nüfus sayımından sırasıyla ikincisini ve birincisini, e=2.7182818 sabit sayısını ve n ise iki sayım arasında bulunan zaman birimi sayısını ifade etmektedir. Nüfus yoğunluğu kavramı ile bir kilometrekareye düşen nüfus ifade edilmektedir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından nüfus yoğunlukları hesaplanırken göl hariç yüzölçümü verileri kullanılmaktadır. Şehir nüfusu ile il ve ilçe merkezleri belediye sınırları içerisindeki nüfus, köy nüfusu ile belde ve köylerdeki nüfus kastedilmektedir. Yaşla ilgili olarak da kişinin bitirmiş olduğu yaş dikkate alınmıştır. 43 Tablo 4: Nüfus Sayımları İtibariyle Batman ve Türkiye Nüfusları Tablo 8, 1945-2009 dönemi Batman ve Türkiye nüfuslarını göstermektedir. 1945 yılında 443 kişilik nüfusuyla küçük bir köy konumunda olan Batman, özellikle 1980’li yılların başından itibaren hızlı bir nüfus artışı yaşamış ve 1985 yılında 285.423 kişiye, 2000 yılında 456.734 kişiye ve 2009 yılında ise 497.998 kişiye yükselmiştir. 1990-2000 döneminde Batman ilindeki yıllık ortalama nüfus artış hızı ‰28,3 ile ‰18,28’lik Türkiye ortalamasının yaklaşık ‰10 üzerindedir. Batman ilinin nüfus artış hızı ‰24,79’luk değere sahip olan Güneydoğu Anadolu Bölgesinin de üzerindedir. Batman ilinin nüfus artış hızı daha önceki yıllara göre kısmen düşüş gösterse de 2007-2008 dönemi için ‰27,41 ve 2008-2009 dönemi için ise ‰25,18’lik değerlere sahiptir ve bu ifade edilen değerler de hem Türkiye hem de Güneydoğu Anadolu Bölgesi ortalamalarının üzerindedir. Hem Batman hem de Türkiye’de nüfus artış hızında düşüş yaşanıyor olmakla birlikte, Batman ilinin nüfus artış hızında yaşanan düşüş Türkiye rakamlarının oldukça gerisinde kalmaktadır. Bu durumun temel nedeni olarak da bölgede yaşanan terör olayları nedeniyle şehrin çok önemli bir göç olgusuyla karşı karşıya kalması gösterilebilir. 44 3.7.9. Tarım ve Hayvancılık 3.7.9.1 Genel Tarımsal Yapı Tablo 5 . Batman İli Genel Olarak Tarımsal Yapısı Arazinin Cinsi Beşiri Merkez Gercüş H.Keyf Kozluk Sason Toplam Tarla Arazisi (Sulu) 98.908 39.500 6.800 1.960 46.771 16.250 210.189 Tarla Arazisi (Kuru) 158.200 489.085 86.000 14.200 220.000 13.800 981.285 1.595 3.750 19.300 2.050 4.060 311 31.066 1.288 3.665 5.010 4.430 4.600 375 19.368 259.991 536.000 117.110 22.640 275.431 30.736 1.241.908 121.412 179.160 62.240 107.772 190.663 53.400 714.647 70.675 40.000 120.325 37.400 175.090 368.600 812.090 163.122 133.640 762.725 151.388 417.216 297.264 1.925.355 615.200 888.800 1.062.400 319.200 1.058.400 750.000 4.694.000 Bağ Arazisi Bahçe Arazisi Tarım Arazisi Toplamı Mer’a Arazisi Orman Arazisi Tarıma Elverişsiz Arazi GENEL TOPLAM Kaynak: İl Tarım Md., Batman, 2002 3.7.9.2 Bitkisel Üretim İlde zaten sınırlı olan tarım arazilerinin parçalanmasını önleyecek kanuni düzenlemeler yapılarak tarım arazilerinden daha fazla verim elde edilebilir, artan işgücü başka tarımsal faaliyetlere yönlendirilebilir. Özellikle sulanabilen alanlarda arazi toplulaştırması da üretimi arttıracak önemli projelerden biridir. Sözleşmeli çiftçilik teşvik edilmeli ve desteklenmelidir. İlde yöreye özgü epidemik bitki türleri mevcuttur. Bu bitkilerden ekonomik getirisi olanlar ile ilgili projeler üretilerek kırsal kesim nüfusuna ek gelir sağlanabilir. İlde üretilen bitkisel ürünlerin girdi maliyetleri yüksektir. Ancak üretici bir üretim sezonu boyunca verdiği emeğinin karşılığını alamamaktadır. Bitkisel üretim teşvik edileceği yerde ürün taban fiyatlarının düşük olması, her geçen gün artan girdi maliyetleri sebebiyle üreticinin bitkisel üretimden soğumasına neden olmaktadır. Zaten küçük ve parçalı olan arazilere sahip 45 işletmelerin bir üretim sezonu boyunca kazandığı gelir de oldukça düşüktür. Bitkisel ürünlerin üretim maliyetleri, girdi maliyetlerinin yüksek olmasından dolayı yüksektir. İlde getirisi en yüksek olan ürün, tütündür. Ancak tütün kotalarının düşürülmesi sonucu tekel tarafından alınan tütün miktarı düşmekte, tütün üretimi de yıldan yıla azalmaktadır. Ancak tütün kotalarının düşürülmesiyle tütünün bu önemini kaybedeceği beklenmektedir. Pamuk ürününün de desteklenmesi sebebiyle, sulanabilen tütün alanlarında pamuk en büyük alternatif olacaktır. Tablo 6. 2002 Yılı Batman İli Önemli Bitkisel Ürünler Maliyet Cetveli (BİN TL/Ha.) Tarla Kirası İlk Sürme Gübre Bedeli Tohum Bedeli Serpme Diskaro sürgü ve tohum kapatma, çapalama, sulama Mücadele ilaç masrafı Mücadele işçilik masrafı Hasat (biçerdöver,el ile, orak,HasatHarman) Ambara taşıma Pazara taşıma TOPLAM Yapılan masrafların normal faiz karşılığı %25 Genel idare giderleri %3 Hamaliye, Yükleme, Stopaj %5 MASRAFLARI N TOPLAMI Alınan ürün miktarı-kg 1 Kg. dane maliyeti 120000 35000 72500 50000 120000 35000 60000 28000 10000 120000 35000 26000 60000 10000 20000 25000 25000 35000 7500 35000 400000 60000 195000 35000 15000 762500 400000 60000 120000 130000 210000 350000 18000 40000 40000 600000 8000 810000 10000 2107500 526875 15000 60000 2180000 545000 20000 18000 7500 110000 10000 10000 10000 120000 35000 26000 70000 15000 8000 90000 10000 10000 392000 98000 395000 98750 360500 90120 402000 100500 11850 10810 20100 19600 63225 65400 505600 461430 522600 509600 2697600 2790400 3500 3700 1400 1100 4000 2000 144457 124710 373285 463272 674400 1395200 Kaynak: İl Tarım Md., Batman, 2002 3.7.9.3. Hayvansal Üretim Batman ilindeki canlı hayvan varlığına bakıldığında, canlı hayvan miktarında yıllara göre artma ve azalma hareketi, Türkiye ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile paralellik gösterirken, miktardaki azalış ise Türkiye ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki azalışlardan daha fazla olmuştur. 46 İldeki büyükbaş hayvan yetiştiriciliği Merkez, Kozluk ve Beşiri’de yoğunlaşmışken, ildeki canlı hayvan sayısı giderek azalmaktadır. Hayvancılık ağır kış koşulları, yoksulluk ve terörle beraber ciddi şekilde gerileme göstermiştir. Bölgede uygulanacak hayvancılıkla ilgili destek programları üreticilerin niteliklerine, tesis büyüklüklerine ve üreticilerin finansal yapılarına göre kategorize edilmeli bu şekilde daha küçük birimlerinde desteklerden yararlanması sağlanmalıdır. Bölgedeki öncü kuruluşlar aracılığıyla fizibiliteler yapılmalı, optimum tesis büyüklükleri tespit edilmeli ve işletmelerin bu ölçütlere ulaşmaları sağlanmalıdır. İlde faaliyet gösteren ya da gösterecek firmaların modern yöntemleri ve standartları kullanmaları teşvik edilmeli ve gerekli destekler sağlanmalıdır. İl, ilçe ve köylerdeki nitelikli eleman (Ziraat Mühendisi, Veteriner Hekim) sayısı gerekli seviyede tutulmalı ve bunun sürdürülebilir olması sağlanmalıdır. Bölgedeki meraların ıslah çalışmaları yapılmalı, kapalı olan mera varsa açılmalıdır. Suni tohumlama ve kültür ırkı hayvanlarla ilgili ön yargılar giderilmeli, bu alanda bilgilendirme çalışmaları ve pilot uygulamaları yapılmalıdır. Ortaklık bilinci oluşturulmalı, optimum ölçekli işletmeler için küçük firmalar bir araya getirilmeli ve örgütlenmelidir. Tarım ve hayvancılıkla ilgili tüm bilinçlendirme ve farkındalık çalışmaları için, tüm paydaşların (Tarım İl Müdürlüğü, Çiftçi Birlikleri, Üniversite Birimleri vb) bir araya gelmesi, ortak projeler üretmesi, uygulaması ve çözümün bir parçası olması gerekmektedir. 2009 verilerine göre, canlı hayvan dağılımında Türkiye verileri ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi, TRC3 alt bölgesi ve Batman ili farklılık gösterirken, Batman ili, TRC3 bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile paralellik göstermektedir. TRC3 alt bölgesinde, toplam canlı hayvan miktarının %26’lık kısmını kümes hayvanları oluştururken, Batman’da bu oran %33’tür. Koyun sayısına bakıldığında, TRC3 alt bölgesinde toplam hayvan sayısı içerisindeki pay %49 iken, Batman’da %56 ve Türkiye genelinde ise bu oran %8 kadardır. 2007-2009 döneminde, Batman ilindeki canlı hayvan sayılarının toplam canlı hayvan sayıları içerisindeki dağılımlarına bakıldığında, anlamlı bir farklılık gözükmemekle beraber dana ve buzağı sayısındaki düşüş göze çarpmakta, 2007,2008 ve 2009 yıllarındaki keçi miktarındaki azalışa karşılık, kümes hayvanlarının sayısının oranı ise toplam canlı hayvanlar içerisinde %27’den %33’e yükseldiği görülmektedir. 3.7.10. Ulaşım, Haberleşme ve Konaklama 3.7.10.1 Ulaşım Küresel anlamda pek çok gelişmenin yaşandığı günümüzde, küreselleşmeyle birlikte ulaştırma sektörünün önemi de giderek artmaktadır. Ulaştırma sektöründe kara yolları, hava 47 yolları, demir yolları, deniz yolları ve artık dünya ülkelerinin kullanımına son derece önem verdikleri boru hatları kullanılmaktadır. Küreselleşme ile birlikte artan hava kirliliğinin başlıca nedenleri arasında karayolu taşımacılığının gösterildiği günümüzde, karayollarının kullanım oranının azaltılmasının önemi de giderek artmaktadır. Kara yolları trafikteki olumsuzlukları, kaza oranının yüksek oluşu, kazalar sonrası ölü ve yaralı sayısının fazlalığı ve maliyetinin diğer ulaşım sektörlerine oranla daha fazla olması nedeni ile birçok anlamda son derece sorunlu bir ulaşım yolu olarak nitelendirilmektedir. Nitekim bu konu ulaştırmada bugün gelinen noktada tüm dünya ülkelerinde özellikle demiryollarına ağırlık verilmesinin önemli nedenleri arasındadır. Türkiye’de de 1950’li yıllardan sonra karayollarına ağırlık verilmesi ile birlikte, diğer ulaşım yollarının (deniz yolu, hava yolu, demir yolu) geri planda kalmasının nedenleri arasında, özellikle ulaşım konusundaki plansız çalışmaların yer aldığı düşünülmektedir. Batman il merkezi hava, kara ve demir yollarıyla düzenli bir ulaşım sistemine sahiptir. THY tarifeli uçağı her gün Batman havaalanından Ankara ve İstanbul’a direkt, diğer illere de aktarmalı sefer yapmaktadır. Her yönden gelen yolların kesişim noktasında bulunan Batman il merkezinden 24 saat süreyle ülkenin bütün illerine kesintisiz ve son model otobüslerle sefer yapılmaktadır. Ayrıca Haydarpaşa-Kurtalan demiryolu hattı Batman il merkezinden geçmektedir. Trenle yolculuğu ve yük taşımacılığı tercih edenler, bu alanda da hiçbir zorlukla karşılaşmamaktadırlar. Tablo 7: İBBS'ye Göre Yol Uzunlukları (km)Kaynak: TÜİK Batman’da 1995 yılında 361 km olan il-devlet yolu 2008 yılında 353 km’ye gerilemiş, 2010 yılında ise 374 km’ye çıkmıştır. Diğer yandan, 2.121 km olan köy yolu 2008’de 2.203 km’ye çıkmış ve 2010’da 2.233 km’ye ulaşmıştır. Ayrıca, Diyarbakır-Kurtalan (Siirt) arasındaki 160 48 km uzunluğundaki demir yolu ulaşımında kavşak nokta olan Batman, Kurtalan’a 69 km ve Diyarbakır’a 91 km uzaklıkta olup, Batman il sınırları içerisindeki demir yolu hattının uzunluğu 47 km’dir. Hiçbirinde otoyolun bulunmadığı TRC3 illerinden Şırnak’ta demir yolu da bulunmamaktadır. Grafik 2: TRC3 İllerinin Yol Uzunlukları (km, 2008) Ağustos 2010 itibariyle hala otoyolun bulunmadığı Batman’da 202 km’si il ve 172 km’si de devlet yolu olan toplam 374 km’lik il-devlet yol ağının satıh cinsleri itibariyle dağılımı dikkate alındığında, yaklaşık ¾ ünün sathi kaplama olduğu görülmektedir. Ayrıca, 61 km bölünmüş yolun 42 km’si 2003-2009 döneminde 4 km’si de 2010 yılının ilk sekiz aylık döneminde yapılmıştır. Grafik 3: İl-Devlet Yol Ağının Satıh Cinsleri (km) 49 Diğer yandan, ilçeler itibariyle köy yollarının uzunlukları ve satıh cinsleri bakımından dağılımı Tablo 9.2’deki gibidir. Buna göre, 2233 km uzunluğundaki köy yollarının % 43’ü stabilize, % 32’si asfalt, % 20’si tesviye ve % 5’i mutasavverdir. 3.7.10.2. Konaklama Bölgesel bir gelişme stratejisi olarak değerlendirilen turizm sektörünün, az gelişmiş ve geri kalmış bölgelerin gelişmesine, ekonominin yeniden yapılandırılmasına ve sonuçta bir bütün olarak ekonomik büyüme ile kalkınmaya katkı sağladığı bilinen bir gerçektir. Turizmin bölgede gelişmesi, tüm imkânların sonuna kadar kullanılması ve daha fazla turistin bölgeyi ziyaret etmesiyle birlikte; istihdam, gelir ve katma değer artacak, sürdürülebilir kalkınmanın gerçekleştirilmesi sağlanabilecektir. Her ne kadar diğer bölgelere nazaran daha az gelişmiş olsa da Güneydoğu Anadolu Bölgesi, tarihi ve kültürel değerlerinin yanında sağlık, kongre, mağara, yayla, avcılık, botanik turizmi, dağcılık, kuş gözlemciliği, tarihi İpek Yolu, çay, nehir ve baraj göllerinde su altı ve üstü sporları gibi büyük bir potansiyele sahiptir. Bunların yanı sıra özellikle inanç turizmi bakımından sahip olduğu büyük potansiyele rağmen bölgeye önemli sayıda yerli ve yabancı turist çekilememektedir. Öyle ki, 2009 yılında Türkiye’ye gelen turistlerin sadece %3’ü TRC bölgesine ve %0,5’i TRC3 bölgesine gelmiştir. Bunda tanıtım faaliyetlerinin, yeterli sayı ve kalitede tesis ve elemanın bulunmamasının önemi büyüktür. 2000-2009 döneminde belediye belgeli konaklama tesis sayısı incelenen bölge ve iller (Mardin hariç) itibariyle azalmıştır. Öyle ki, bu azalma TR için %9, TRC için %1, TRC3 için %35, Batman için %75, Şırnak için %55 ve Siirt için %56 olarak gerçekleşmiştir. En büyük azalmanın Batman’da oluğu anlaşılmaktadır. Tesis sayısındaki bu azalmaya paralel olarak oda ve yatak sayısı da Mardin haricindeki TRC3 illerinde azalmıştır. Diğer yandan, turizm işletme belgeli konaklama tesis sayısı Batman ve Şırnak haricindeki il ve bölgelerde artış göstermiştir. 2000-2008 döneminde Batman’da turizm işletme belgeli tesis sayısı %17, oda sayısı %11 ve yatak sayısı %9 azalmıştır. Sonuç olarak, Batman ilinde zaten az sayıda bulunan hem belediye belgeli hem de turizm işletme belgeli konaklama tesis, oda ve yatak sayısında son yaklaşık on yıllık dönemde gerileme yaşanmıştır. 50 Tablo 8: İBBS’ye Göre Belediye ve Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesis, Oda ve Yatak Sayıları 2009 yılında Türkiye’de konaklama tesislerine gelenlerin %3’ü TRC bölgesine; buraya gelenlerin %16’sı TRC3 bölgesine gelmiştir. TRC3 bölgesindeki konaklama tesislerine gelenlerin yaklaşık yarısı (%54) Mardin’de, %25’i Batman’da, %14’ü Şırnak’ta ve %7’si de Siirt’te konaklamıştır. TRC3 bölgesindeki tesislere gelenlerin sadece %9’u yabancıdır. Bunların da %75’i Mardin, %7’si Batman, %17’si Şırnak ve %1’i Siirt’e gelmiştir. 2009 yılında Türkiye genelinde Konaklama tesislerinden yararlanan vatandaşların sadece %5’i TRC bölgesini; bunların da %16’sı TRC3 bölgesini; bunların da yaklaşık yarısı (%51) Mardin’i, %27’si Batman’ı, %14’ü Şırnak’ı ve %8’i de Siirt’i tercih etmiştir. 2009’da Batman’daki konaklama tesislerine gelenlerin %88’i turizm işletme belgeli tesisleri tercih etmiştir. Öyle ki, ildeki tesislerden yararlanan 55557 kişinin sadece %2’si yabancı olup, bunların da tamamı turizm işletme belgeli tesislerde konaklamıştır. Belediye belgeli konaklama tesislerine gelen 6660 kişinin tamamı vatandaş olup, bunlar da tek bir gece için bu tesislerde kalmışlardır. 51 Tablo 9: İBBS'ye Göre Belediye ve Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesislerinde Geliş ve Geceleme Sayıları (2009) 52 Grafik 4: TRC3 İllerinde Konaklama Tesislerinde Geliş ve Geceleme Sayısı 2002-2009 döneminde belediye belgeli konaklama tesislerine geliş sayısında Batman haricindeki incelenen tüm bölge ve illerde artış kaydedilmiştir. Öyle ki, bu artış TR’de %58, TRC’de %72, TRC3’te %96, Şırnak’ta %12 ve Siirt’te %34 olurken, Mardin’de adeta patlama ölçüsünde bir artış olmuş ve tesise geliş sayısı 75 kat (2002’de 658’den 2009’da 50262’ye) artmıştır. Buna karşılık Batman’da bu sayı %55 azalmıştır. Batman’da 2002 yılında tesislere gelen 14655 kişinin sadece %0,2’si yabancı iken, 2009 yılında gelenlerin tamamı yerli vatandaşlardır. Tesisse geliş sayısı itibariyle Batman için söz konusu olan bu durum, geceleme sayısı itibariyle de aynıdır. Yani, gelenlerin ilde sadece bir gece kaldıkları anlaşılmaktadır. Konaklama tesislerindeki geceleme sayıları dikkate alındığında 2002-2009 döneminde TR’de %81, TRC’de %42 ve Siirt’te %31 artış olduğu görülmektedir. Tesise geliş sayısında olduğu gibi, geceleme sayısında da büyük bir patlamanın yaşandığı Mardin’de bu sayı 116 kat (2002’de 697’den 2009’da 81364’e) artarken, TRC3’te 2 kat artmıştır. Buna karşılık, bu sayı Batman’da %55 ve Şırnak’ta %20 azalmıştır. Ayrıca, Batman haricinde diğer tüm il ve bölgelerde geceleme sayısının tesise geliş sayısından fazla olması, buralara gelenlerin birden fazla geceledikleri anlamına gelmektedir. 53 Tablo 10: Belediye Belgeli Konaklama Tesislerinde Geliş ve Geceleme Sayıları 54 Turizm işletme belgeli konaklama tesislerine geliş sayıları incelendiğinde 2000-2009 döneminde TR ve TRC bölgelerinde artış görülürken (sırasıyla %69 ve %68), TRC3 ve illerinde (Mardin, Batman ve Şırnak) azalma (sırasıyla %17, %2, %23 ve %32) görülmüştür. Diğer yandan tesislerde geceleme sayıları dikkate alındığında, TR ve TRC’de %84, TRC3’te %5 ve Mardin’de %45 artış olduğu; buna karşılık, Batman’da %13 ve Şırnak’ta %35 azalış olduğu tespit edilmiştir. Batman’da turizm işletme belgeli konaklama tesislerine gelenlerin 2000 yılında %0,8’i ve 2009 yılında %2,7’si yabancı olup, 2000-2009 döneminde yabancıların sayısı 2,7 kat artmıştır. Diğer yandan, ilde turizm işletme belgeli konaklama tesislerinde geceleyenlerin 2000 yılında %0,7’si ve 2009 yılında %3’ü yabancı olup, 2000-2009 döneminde yabancıların sayısı 3,7 kat artmıştır. Tablo 11: İBBS'ye Göre Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesislerinde Geliş ve Geceleme Sayıları Sonuç olarak, Batman’a gelen yerli ve yabancı turist sayısının oldukça az olmasının yanı sıra ilde kalış sürelerinin de kısa olmasının nedeni; ilin ulusal ve uluslar arası düzeyde yeterince 55 tanıtılamaması, yeterli sayı ve kalitede tesisin bulunmaması, kalifiye eleman yetersizliği, hizmet kalitesinin rekabet edebilir nitelikte olmaması, turizmde çeşitliliğin azlığı, kültür ve eğlence merkezlerinin yetersizliği ile açıklanabilir. 3.7.11. Madencilik Enerji iş yapma yeteneğidir. Enerji kaynağı, yakıt olarak tanımlanır. Yakıt; kömür, odun, petrol, gaz gibi yanabilen maddelerdir. Bu tanım, uranyum ve diğer nükleer enerji üreten maddeleri de içine alacak şekilde genişletilebilir. Dünya toplam enerji gereksinimi 15 trilyon kwh’dır. Bu enerji ihtiyacının %80’lik bölümü kömür, petrol ve doğalgaz gibi yakıtlardan, geri kalan %20’lik kısmı ise hidrolik, nükleer enerji, rüzgar enerjisi, güneş enerjisi, jeotermal enerji, bitki ve hayvan atıkları (biyokütle) tarafından karşılanmaktadır. Türkiye’de ise elektrik enerjisi üretiminde kaynakların payları; doğalgaz %38, hidrolik %31, kömür %24, petrol %6,5 ve diğer (rüzgar, güneş, jeotermal, biyokütle) %0,5 şeklindedir. Enerji üretimimizin %31’i yenilenebilir kaynak olarak nitelendirilen hidrolik kaynaklardan, %69’u ise fosil yakıtları olarak adlandırılan termik (doğalgaz, linyit, kömür, fueloil gibi) kaynaklardan üretilmektedir. Bir ülkenin elektrik enerjisi tüketimi o ülkenin kalkınmışlığının bir göstergesidir. 2004 yılında Türkiye’de kişi başına yıllık elektrik tüketimi 2.100 kwh iken, dünya ortalaması 2.500 kwh, gelişmiş ülkelerde 8.900 kwh, Çin'de 827 kwh, ABD'de ise 12.322 kwh civarındadır. Ülkemizin ekonomik ve sosyal bakımdan kalkınmasının sağlanması için endüstrileşme bir hedef olduğuna göre bu endüstrinin ve diğer kullanıcı kesimlerin ihtiyacı olan enerjinin, yerinde, zamanında ve güvenilir bir şekilde karşılanması gerekmektedir. Dünya’da toplam enerji üretimi genel olarak artma eğilimi göstermektedir. Tablo 12.1’den anlaşılacağı üzere, ülkemizdeki enerji üretiminde de yıllar içinde önemli artışlar sağlanmıştır. 1995 yılında Türkiye toplam üretimi 20.952,1 Mwh iken, bu değer 2005 yılında yaklaşık %85’lik artışla 38.843,5 Mwh’ye yükselmiştir. Özellikle GAP bölgesi Türkiye’de üretilen toplam hidrolik enerjinin yaklaşık yarısına denk üretimiyle bu alanda önemli bir üretim bölgesidir. Türkiye enterkonnekte sistemine giren enerjinin önemli bir bölümünü üretmekte olan Karakaya ve Atatürk barajları ile birlikte 1999 ve 2000 yıllarında işletmeye alınan Kralkızı, Karkamış, Dicle ve Birecik barajlarında gerçekleştirilen toplam hidroelektrik üretimi, tesislerin açılışından 2001 yılı sonuna kadar kümülatif olarak yaklaşık 184 milyar kwh olmuştur. Bu miktar üretim değeri olarak yaklaşık 11 milyar dolara eşittir. Alternatif 56 kaynaklar cinsinden ifade edilecek olursa, GAP bölgesinin toplam elektrik üretimi yaklaşık 46 milyon ton fueloil veya 35.5 milyar m3 doğalgaza eşdeğerdir. GAP bölgesindeki termik enerji üretimi Türkiye toplam termik enerji üretimi içinde görece küçük bir paya sahiptir. 2005 yılı itibariyle bu oran yaklaşık %1,4’tür. Tablo 12: İBBS’ye Göre Elektrik Üretim Kapasitesi (Mw) Kaynak: TÜİK TRC3 Alt Bölgesi sınırları içerisinde elektrik enerji üretimi, 4 adet hidroelektrik santral ve 5 adet termik santral tarafından sağlanmaktadır. Şırnak il sınırları içinde 5 adet yeni hidroelektrik santrali ve Mardin-Şırnak illeri sınırları içerisinde Ilısu Barajı inşaatı devam etmektedir. 2013 yılında tamamlanması planlanan ve Dicle Nehri üzerinde kurulacak olan Ilısu Barajı, faaliyete geçtiğinde yıllık enerji üretim kapasitesi bakımından Atatürk, Karakaya ve Keban Barajlarından sonra Türkiye’nin dördüncü büyük barajı olacaktır. Ilısu Barajı ile üretilecek olan enerji, şu an ülkemizde hidroelektrik santral vasıtasıyla üretilen enerjinin yaklaşık %10’unu oluşturacaktır. Enerji üretiminin yanı sıra Ilısu Barajı’nda regüle edilerek daha sonra inşa edilmesi planlanan Cizre Barajı’na bırakılacak sularla Nusaybin, Cizre, İdil ve 57 Silopi ovalarında toplam 121 bin hektar alanın modern sulama teknikleriyle sulanması da mümkün olacaktır. Tablo 13: TRC3 Alt Bölgesindeki Termik Santraller (2010) Batman ili sınırları içerisindeki tek hidroelektrik santrali olan Batman Barajı, 198 Mwh’lık kurulu gücüyle yıllık 483 Gwh elektrik üretmektedir. Bu enerji üretim kapasitesiyle Batman Barajı, TRC3 Alt Bölgesinde işletmede olan hidroelektrik santralleri içinde ilk sırada gelmektedir. Elektrik tüketim verilerine bakıldığında, TRC3 Alt Bölgesinde 2002-2008 döneminde en yüksek elektrik tüketimi ortalama %30’a yaklaşan değeriyle sanayi işletmelerine ait iken, sanayi işletmelerinden sonra en yüksek tüketimin meskenlere ve tarımsal sulamaya ait olduğu görülmektedir. 2002-2008 döneminde sanayi işletmelerinin kullandığı elektrik enerjisi miktarının önemli ölçüde arttığını görmekteyiz. Aynı dönemde Türkiye genelinde sanayi işletmelerinde kullanılan elektrik miktarındaki artış oranı %48 iken, bu oran Bölgede %49’dur. 3.7.12. Enerji Enerji iş yapma yeteneğidir. Enerji kaynağı, yakıt olarak tanımlanır. Yakıt; kömür, odun, petrol, gaz gibi yanabilen maddelerdir. Bu tanım, uranyum ve diğer nükleer enerji üreten maddeleri de içine alacak şekilde genişletilebilir. Dünya toplam enerji gereksinimi 15 trilyon kwh’dır. Bu enerji ihtiyacının %80’lik bölümü kömür, petrol ve doğalgaz gibi yakıtlardan, geri kalan %20’lik kısmı ise hidrolik, nükleer enerji, rüzgar enerjisi, güneş enerjisi, jeotermal enerji, bitki ve hayvan atıkları (biyokütle) tarafından karşılanmaktadır. 58 Türkiye’de ise elektrik enerjisi üretiminde kaynakların payları; doğalgaz %38, hidrolik %31, kömür %24, petrol %6,5 ve diğer (rüzgar, güneş, jeotermal, biyokütle) %0,5 şeklindedir. Enerji üretimimizin %31’i yenilenebilir kaynak olarak nitelendirilen hidrolik kaynaklardan, %69’u ise fosil yakıtları olarak adlandırılan termik (doğalgaz, linyit, kömür, fueloil gibi) kaynaklardan üretilmektedir. Bir ülkenin elektrik enerjisi tüketimi o ülkenin kalkınmışlığının bir göstergesidir. 2004 yılında Türkiye’de kişi başına yıllık elektrik tüketimi 2.100 kwh iken, dünya ortalaması 2.500 kwh, gelişmiş ülkelerde 8.900 kwh, Çin'de 827 kwh, ABD'de ise 12.322 kwh civarındadır. Ülkemizin ekonomik ve sosyal bakımdan kalkınmasının sağlanması için endüstrileşme bir hedef olduğuna göre bu endüstrinin ve diğer kullanıcı kesimlerin ihtiyacı olan enerjinin, yerinde, zamanında ve güvenilir bir şekilde karşılanması gerekmektedir. Dünya’da toplam enerji üretimi genel olarak artma eğilimi göstermektedir. Tablo 12.1’den anlaşılacağı üzere, ülkemizdeki enerji üretiminde de yıllar içinde önemli artışlar sağlanmıştır. 1995 yılında Türkiye toplam üretimi 20.952,1 Mwh iken, bu değer 2005 yılında yaklaşık %85’lik artışla 38.843,5 Mwh’ye yükselmiştir. Özellikle GAP bölgesi Türkiye’de üretilen toplam hidrolik enerjinin yaklaşık yarısına denk üretimiyle bu alanda önemli bir üretim bölgesidir. Türkiye enterkonnekte sistemine giren enerjinin önemli bir bölümünü üretmekte olan Karakaya ve Atatürk barajları ile birlikte 1999 ve 2000 yıllarında işletmeye alınan Kralkızı, Karkamış, Dicle ve Birecik barajlarında gerçekleştirilen toplam hidroelektrik üretimi, tesislerin açılışından 2001 yılı sonuna kadar kümülatif olarak yaklaşık 184 milyar kwh olmuştur. Bu miktar üretim değeri olarak yaklaşık 11 milyar dolara eşittir. Alternatif kaynaklar cinsinden ifade edilecek olursa, GAP bölgesinin toplam elektrik üretimi yaklaşık 46 milyon ton fueloil veya 35.5 milyar m3 doğalgaza eşdeğerdir. GAP bölgesindeki termik enerji üretimi Türkiye toplam termik enerji üretimi içinde görece küçük bir paya sahiptir. 2005 yılı itibariyle bu oran yaklaşık %1,4’tür. TRC3 Alt Bölgesi sınırları içerisinde elektrik enerji üretimi, 4 adet hidroelektrik santral ve 5 adet termik santral tarafından sağlanmaktadır. Şırnak il sınırları içinde 5 adet yeni hidroelektrik santrali ve Mardin-Şırnak illeri sınırları içerisinde Ilısu Barajı inşaatı devam etmektedir. 2013 yılında tamamlanması planlanan ve Dicle Nehri üzerinde kurulacak olan Ilısu Barajı, faaliyete geçtiğinde yıllık enerji üretim kapasitesi bakımından Atatürk, Karakaya ve Keban Barajlarından sonra Türkiye’nin dördüncü büyük barajı olacaktır. Ilısu Barajı ile üretilecek olan enerji, şu an ülkemizde hidroelektrik santral vasıtasıyla üretilen enerjinin yaklaşık %10’unu oluşturacaktır. Enerji üretiminin yanı sıra Ilısu Barajı’nda regüle edilerek 59 daha sonra inşa edilmesi planlanan Cizre Barajı’na bırakılacak sularla Nusaybin, Cizre, İdil ve Silopi ovalarında toplam 121 bin hektar alanın modern sulama teknikleriyle sulanması da mümkün olacaktır. Tablo 14: TRC3 Alt Bölgesindeki Termik Santraller (2010) Batman ili sınırları içerisindeki tek hidroelektrik santrali olan Batman Barajı, 198 Mwh’lık kurulu gücüyle yıllık 483 Gwh elektrik üretmektedir. Bu enerji üretim kapasitesiyle Batman Barajı, TRC3 Alt Bölgesinde işletmede olan hidroelektrik santralleri içinde ilk sırada gelmektedir. Elektrik tüketim verilerine bakıldığında, TRC3 Alt Bölgesinde 2002-2008 döneminde en yüksek elektrik tüketimi ortalama %30’a yaklaşan değeriyle sanayi işletmelerine ait iken, sanayi işletmelerinden sonra en yüksek tüketimin meskenlere ve tarımsal sulamaya ait olduğu görülmektedir. 2002-2008 döneminde sanayi işletmelerinin kullandığı elektrik enerjisi miktarının önemli ölçüde arttığını görmekteyiz. Aynı dönemde Türkiye genelinde sanayi işletmelerinde kullanılan elektrik miktarındaki artış oranı %48 iken, bu oran Bölgede %49’dur. Batman ili elektrik tüketim değerlerine baktığımızda, 1995-2009 döneminde Türkiye genelinde elektrik tüketimi %134 artarken, Batman için bu değer %153 olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde kullanım yerlerine göre elektrik tüketimindeki en yüksek artış %902 ile ticarethanelerde gerçekleşirken, bunu %240 artışla meskenler ve %103 artışla sanayi işletmeleri izlemiştir. 2009 yılı itibariyle Batman genelinde tüketilen elektriğin yaklaşık %38’i sanayi işletmelerinde, %29’u meskenlerde, %11’i ticarethanelerde, %6’sı resmi dairelerde, %5’i sokak aydınlatmasında, %0,6’sı da tarımsal sulamada ve geri kalanı ise şantiyelerde kullanılmıştır. Oysa 2009 yılında Türkiye genelinde tüketilen elektrik miktarı içinde sanayi 60 işletmelerinin payı %45 ile Batman’daki tüketim değeri olan %38’den daha fazladır. Bu durum Batman’daki sanayi altyapısının yeterince gelişmemiş olduğuna işaret etmektedir. Türkiye’de 2009 verileri ile kişi başına tüketilen net elektrik enerjisi tüketimi ortalaması 2.162 kwh olup Batman’da bu değer 849 kwh ile Türkiye ortalamasının yarısından daha azdır. Bu değer dünya genelinde ortalama 2.500 kwh, ABD’de ise 12.322 kwh civarındadır. 3.8. İLGİ GRUBU ve PAYDAŞ ANALİZİ Sivil toplum, toplumun sivil niteliğini vurgulayan sosyolojik bir kavramdır. Kavram hem toplumun sivilliğini hem de sivil olmayan unsurları ayırarak sunmaktadır. Latince ‘civillis’ kelimesinden türeyen, ‘sivil’ kavramı ilk anlamıyla yurttaşa, hayatına ve haklarına ilişkin bütünü belirlemek için kullanılmaktadır. Sivil sözcüğü kavram içinde ele alındığı zaman, asker sınıfından olmayan, üniforma giymemiş olan kimseyi ifade etmektedir. Ancak bu kelimenin ‘toplum’ kelimesi ile birleşerek ‘sivil toplum’ şeklinde kavrama dönüşmesi bazı toplumsal ve siyasal hareketlere bağlı olarak gerçekleşmiştir. Bu bağlamda 17. ve 18. yüzyıllardan sonra sivil toplum kelimesi doğa durumundan uygarlık durumuna geçme anlamında kullanıldığı gibi, bir şehirli gereksinimi olarak hürriyet, hak ve yükümlülükleri ifade eden bir kavram olarak da kullanılmaya başlanmıştır. Ancak bugün artık sivil toplum kavramı askeri yönetimden arınmış toplum anlamında kullanılmadığı gibi asker olmayan toplum ya da askerliğe karşı toplum anlamlarına da gelmemektedir. Sivil Toplum, gönüllü, kendi kendini oluşturan, kendi desteklerine sahip, devletten özerk, özel alan ile devlet arasında aracı niteliğinde örgütlü bir sosyal yapılanmadır. Bu yapı, yasal düzen veya ortak kurallar dizisi gibi, özgürlüklerin ve özerkliklerin güvencesi olan kurumsallaşmış bir temele oturur. Bu, hem devlet iktidarını sınırlayıcı, hem de o iktidarı, hukuka dayandığı sürece, meşrulaştırıcı bir gücü bağrında taşır. Dolayısıyla, sivil toplum devletten özerk olmayı içerir ama ondan yabancılaşmayı zorunlu kılmaz. Başka bir deyişle, sivil toplum devlet iktidarına karşı dikkatli ama saygılıdır. Bir siyasal rejim olarak demokrasi, insan haklarının gerçekleştirildiği düzeni temsil etmektedir. Demokrasi, insanların yalnız kendilerinin değil aynı zamanda başkalarının haklarını savunabildikleri rejimlerdir. İşte bu bağlamda, kişinin kendi hak ve özgürlüklerinin diğer kesimlerle var olabilmesi ancak demokrasilerle mümkün olmaktadır. Demokrasinin temel öğelerinden biri aktif bir sivil toplumun varlığıdır15. Sivil toplum örgütleri demokrasiyle ortaya çıkan bir örgütlenme değildir ama demokrasiyle önem kazanmıştır. Sivil 61 toplum, modern manada anlamını demokrasi ile kazanırken, demokrasi de katılım problemlerin çözümünü sivil toplum ile sağlamıştır. Sivil toplum kuruluşları, aynı amaç ve ortak menfaatlerin yasal çerçevede savunulması, hakların korunması, üyeler arasında her konuda dayanışma sağlanması açısından önemlidirler. Toplumların örgütlenmesi ise sivil toplum kuruluşlarının etkinliğine bağlıdır. Bu kapsamda Batman ilinde toplumun birlikteliğini, sorunlarını çözümlemede yardımcı olmak amacıyla sivil toplum kuruluşları kurulmuştur. Bunlar Batman ilindeki toplumu oluşturan bireylerin bir topluluk halinde hareket etmesini sağlayan dernekler, odalar ve vakıflardır ve bir listesi Tablo 5.22’de sunulmuştur. Tablo 15: Batman’daki Sivil Toplum Kuruluşları (STK) Sivil toplum kuruluşları demokrasinin kurumsallaşmasında, yurttaşlar arasında demokratik değerlerin savunulmasına yardımcı olmada, temsil edilmeyen grupların güçlendirilmesinde, katılımcı demokrasinin sağlanmasında, hükümet ve vatandaşlar arasında arabuluculuk yapmada, karşılıklı etkileşim sürecinde bireylerin edindikleri hoşgörü, ılımlılık, uzlaşma, 62 kamusal tartışma pratiği, gönüllülük, muhalif düşüncelere saygı gibi demokratik tutumların gelişmesinde önemli rol oynamaktadır. 4. BATMAN İLİ DOĞA TURİZMİ ARZI 4.1 BATMAN’IN DOĞA TURİZMİ DEĞERLERİ (DOĞA TURİZMİ ARZI) 4.2. Batman İlinde Doğa Turizmi Amaçlı Kullanılan ve Koruma Statülü Alanlar Batman ilinde Orman ve Su İşleri Bakanlığı XV. Bölge Müdürlüğü Batman Şube Müdürlüğü sorumluluğunda Malabadi Tabiat Parkı bulunmaktadır. Malabadi Tabiat Parkı: Batman ili, Kozluk İlçesi Eskice Köyü civarında bulunmaktadır. Batmana yaklaşık 35 Km uzaklıkta bulunmaktadır. Alan 24 Ha.’dır. 63 4.3. Seçkin Özellikli Diğer Sahalar Göller ve Barajlar Batman Barajı, Batman Çayı üzerinde sulama, taşkın önleme ve enerji üretmek amacıyla 1986-1999 yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 7.181.000 m³, akarsu yatağından yüksekliği 85 m, normal su kotunda göl hacmi 1175 hm³, normal su kotunda göl alanı yaklaşık 49 km²'dir. Baraj 37.744 hektarlık bir alana sulama hizmeti verirken, 198 MW güç ile de yıllık 483 GWh'lik elektrik enerjisi üretmektedir. Diğer yandan, il sınırları içinde iki adet gölet bulunmaktadır. Gercüş-Kırkat Gölet’i, 1984 yılında Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından yapılmış olup sulama amaçlıdır. Kozluk-Ceffan Gölet’i ise elektrik amaçlı yapılmıştır. Dağlar Batman’ın, kuzey ve kuzeydoğusu yüksek ve sarp dağlık olup, güneyi ise kısmen dağlık ve engebelidir. Başlıca dağları; Mereto Dağı (2967 m), Sason (Aydınlık) Dağları (2500 m), Subaşı (Züpşer) Dağı (2161m), Kuşaklı (Halkız) Dağı (1947 m) Taştepe (Golat) Dağı (1473 m), Avcı (Karamelik) Dağı (2121 m), Taç (Arvız) Dağı (1675 m), Aşik (Selaş) Dağı (1944 m), Meydanok Tepesi (2042 m), Kortepe Dağı (2082 m), Çikolatatepe (2228 m), Karakaş Dağı (1344 m), Kekik Tepesi (1290 m), Kıradağ (984 m) ve Raman Dağı (1288 m)‘dır. Şifalı sular Kozluk ilçesinde 1994 yılında sondaj çalışması sırasında bulunan kaplıca suyu romatizmal rahatsızlıklar, eklem kireçlenmesi, omurilik rahatsızlıkları, cilt hastalıkları, nörolojik rahatsızlıklar, spor travmaları, ortopedik rahatsızlıklar ve genel stres bozuklukları tedavisinde etkilidir. Doğal olarak 83 0C çıkan termal su, 2008 yılında seracılıkta da kullanılmaya başlanmıştır. Akarsular, Dicle Nehri, Batman, Sason, Kayzer, Garzan ve Pisiyar Çayları il sınırları içinden geçmekte olan önemli akarsulardır. Kulp, Kayzer ve Sason Çaylarının oluşturduğu ve 115 km’lik kısmı Batman il sınırı içinde akan 120 km uzunluğundaki Batman Çayı, Batman ile Diyarbakır arasında doğal bir sınır çizer ve Dicle Nehrine dökülür. Tarihi Malabadi köprüsünden sonra düz ve geniş arazide yayılıp yatağını değiştiren Batman Çayı, yer yer bataklıklar meydana getirmesine ve dolayısıyla ovanın, verimli topraklarının büyük bir kısmının atıl hale gelmesine sebep olmaktadır. 64 Diğer yandan, Kozluk'un kuzeyindeki Aydınlık dağlarından doğan Pisiyar Çayı ve diğer küçük derelerin oluşturduğu Garzan Çayı da Batman’ın doğuda Siirt ile doğal sınırını oluşturmaktadır. İl sınırları içindeki mesafesi yaklaşık 60 km olup, Beşiri ilçesinin doğusunda Dicle Nehri ile birleşir. Dicle Nehri ise batıdan doğuya doğru akarak Batman Çayı ile birleştiği yerde Diyarbakır il sınırını geçtikten sonra Batman il sınırları içinde akmağa devam eder. Gercüş yöresinde Gürbüz ve Aydınlı Dereleriyle beslenen Dicle Nehri, Garzan Çayı ile birleştikten sonra il sınırlarını terk eder. Kanyonlar Batman ili sınırları dahilinde özelikle Doğuraman’ın Hasankeyf’e bakan yamaçlarında Kanyonlar mevcuttur. Seyir noktaları, 1) İlimiz Gercüş Kırkat Gölet’inin etrafında bulunan kuş türlerinin gözlemlenmesi amacıyla seyir kulelerinin yapılması 2) Doğu Raman bölgesinde Hasankeyf’ kuş bakışı bakılan bölgelerde seyir terası ve bisiklet sürme parkurlarına uygun alanların varlığı; 3) İlimiz Hasankeyf İlçesinde Kumluca bölgesinde bulunan Asma Köprü üzerinde seyir imkanı sunmaktadır. Arz analizi tabloları; Değerin bilinirliği; Bölgesel seviyede B, Ülke seviyesinde T, Milletlerarası seviyede: M 1- Milli Park ve benzeri sahalar Adı Malabadi Tabiat Parkı İlçesi Kozluk Bilinirlik B 65 Malabadi Tabiat Parkına ait SWOT Analizi Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fauna ve Flora yönünden zayıflığı Tarihi Dokusu Görsel Güzellikleri Önemli Seyir Terası Potansiyeline sahip alanlarının varlığı Kuş Gözlemciliğine Uygun oluşu Yürüyüş Parkurları için İdeal Sahaların varlığı Fırsatlar Tehditler Ekoturizm potasiyeli yüksektir. Yöre halkı Ekoturizm için destek verici bir özelliğe sahiptir. 4.4. BATMAN İLİNDE DOĞA TURİZİM ÇEŞİTLERİ Kuş Gözlemciliği Hedef : Beş adet kuş gözlem kulesi yapmak. Strateji : Tesis edilecek gözlem kulelerinin yerlerinin tespiti ve yerleştirilmesi. Kuş gözlemi yapılabilecek farklı alanların tespiti ve gözetleme noktalarının belirlenmesi çalışmalarını yapmak. Proje : Kırkat Gölünde kuş gözlem kulesi yapılması. Proje : Batman ili merkez İlçesi, Batman Çayı civarında bulunan Balpınar Köyünde kuş gözlem kulesi yapılması. Proje : Kozluk ilçesi baraj mevkiinde kuş gözlem kulesi yapılması. Proje : Hasankeyf ilçesinde Dicle Nehri civarında kuş gözlem kulesi yapılması. 66 Doğa Yürüyüşü (Trekking) Proje 2.1: Hasankeyf ilçesinde Dicle Nehri boyunca yürüyüş parkurların yapılması. Proje 2.2 : Batman ili Merkez İlçede bulunan Batıraman bölgesinde yürüyüş parkurlarının yapılması. Proje 2.3: DSİ tarafından Batman çayı kenarlarında yapılmakta olan ıslah projesi kapsamında; alanda yürüyüş parkurlarının yapılması. Hedef 2.4: Doğa yürüyüş parkurlarında yürüyüşçülerin ihtiyaç duyduğu hizmetlerin sağlanması. Strateji: Doğa yürüyüş parkurlarında tanıtım ve ikaz levhaları, çeşme ve kaynak sularının restorasyonu gibi iyileştirme çalışmalarının yapılması. Amaç : Dağcılık ve kaya tırmanışı doğa sporlarının yapılmasını sağlamak. Proje : İlimizde dağcılık ve kaya tırmanışı ile ilgili uygun alanlar; Batıraman Dağı, Doğuraman Dağı, Meleto Dağı, ve Hasankeyf bölgesindeki dağlardır. Hedef : Dağcılık ve kaya tırmanışı faaliyetini gerçekleştirenlerin ihtiyaç duyduğu alt yapı hizmetlerinin sağlanması. Strateji : Kamp alanlarının düzenlenmesi, WC yapılması, çeşme ve kaynak sularının restorasyonu gibi iyileştirme çalışmalarının yapılması Yayla ve Festival Turizmi Hedef : Batman ilinde yayla turizmi yapılabilecek alanların geliştirilmesini sağlamak. Strateji : Yayla turizmi yapılabilecek alanların tanıtımın yapılması, yerel yönetimler, üniversiteler ve ilgili kuruluşlar ile koordinasyonun sağlanarak yayla turizmini geliştirecek projelerin yapılmasını sağlanması. Proje : ilimiz Sason ilçesi Mereto Dağı yamaçlarında yayla turizminin yapılması. Proje: Kozluk ilçesi Tandır Dağı yamaçlarında yayla turizminin yapılması. Proje: Hasankeyf Dağında yayla turizmi yapılması. Av Turizmi Av turizmini geliştirmek amacıyla devlet avlaklarının sayısını arttırmak ve avcı derneklerinin doğa turizmi konusunda bilinç düzeyinin artırılması. Strateji: 2016 yılına kadar Batman ilinde 4 adet devlet avlağı oluşturmak. 67 Strateji: Avcı derneklerinin doğa turizmi konusunda bilinç düzeyinin arttırılması amacıyla eğitim çalışmaları yapmak. Proje: Devlet avlaklarının etüt ve planlama çalışmalarını yapılarak makama sunulması. Proje: Avcı derneği üyelerine yılda en az bir kez doğa bilincinin artırılmasına yönelik eğitimler vermek. Sualtı Dalış Turizmi Proje 2.5: Hasankeyf ilçesinde sualtı tabiat parkı oluşturulması. Sportif Olta Balıkçılığı Hedef: Sportif olta balıkçılığı yapılabilecek alanların sayısını artırmak. Strateji: Sportif olta balıkçılığı yapılabilecek yeni alanları ortaya çıkarmak. Sulu derelerin bazılarında doğal yapıyı bozmadan göletler ve bentler oluşturularak buralara balık salımı yapılabilir. Uygun olan yerlerde sportif olta balıkçılığı yapılırken aynı zamanda diğer faaliyetleri yapan ekoturistler için seyir zevki sağlanmış olur. Bu gölet ve bentlere doğal yapıya uygun tehlike riski taşımayan uygun ahşap köprüler yapılabilir. Ayrıca sportif olta balıkçılığı yapılabilecek göl ve akarsuların bir proje ile zenginleştirilmesi gerekmektedir. OGM İşletme şeflikleri ve DSİ ile koordinasyon yapılabilir. Proje: Hasankeyf ilçesi Kumluca köyünde Dicle nehri üzerinde sportif olta balıkçılığı faaliyetinin gerçekleştirilmesine yönelik çalışmaların yapılması. Prpje: Beşiri ilçesi İkiköprü Beldesi civarında sportif olta balıkçılığı faaliyetinin gerçekleştirilmesine yönelik çalışmaların yapılması. Proje: Kozluk ilçesi Malabadi Köprüsü civarında Sportif olta balıkçılığı faaliyetinin gerçekleştirilmesine yönelik çalışmaların yapılması. Proje: Batman ili Merkez ilçesi Balpınar ve Yeniköy mevkilisinde Batman Çayında sportif olta balıkçılığı faaliyetinin gerçekleştirilmesine yönelik çalışmaların yapılması. Proje: Kozluk ilçesi Baraj gölü bölgesinde sportif olta balıkçılığı faaliyetinin gerçekleştirilmesine yönelik çalışmaların yapılması. Proje: Gercüş ilçesi Kırkat Gölünde Sportif olta balıkçılığı faaliyetinin gerçekleştirilmesine yönelik çalışmaların yapılması. 68 Bisiklet Turizmi Hedef: Batman İlinde bisiklet turizminin yapılabilecek alanların geliştirilmesini sağlamak. Strateji: Bisiklet turizmi yapılabilecek alanların tanıtımın yapılması, yerel yönetimler, üniversiteler ve ilgili kuruluşlar ile koordinasyonun sağlanarak bisiklet turizmini geliştirecek projelerin yapılmasını sağlamak. Proje: Batman-Hasankeyf karayolunda bisiklet turizminin yapılmasını sağlamak. Proje: Batmandan Malabadi köprüsüne kadar olan karayolunda bisiklet turizminin yapılmasını sağlamak. Proje: Batmandan Batıraman dağına kadar olan mevcut yolda bisiklet turizminin yapılmasını geliştirmek. Yamaç Paraşütü Hedef: Batman ilinde yamaç paraşütü yapılabilecek alanların iyileştirilmesi. Strateji: Yamaç paraşütü yapılabilecek alanların tanıtımının yapılması, yerel yönetimler, Üniversiteler ve ilgili kuruluşlar ile koordinasyonun sağlanarak yamaç paraşütü faaliyetinin gerçekleştirilmesine ilişkin projelerin yapılması. Proje: Hasankeyf Kalesi bölgesinde yamaç paraşütü ile ilgili projelerinin yapılması Proje: Batıraman Dağında yamaç paraşütü ile ilgili projelerinin yapılması Proje: Batman ili merkez İlçede bulunan Doğuraman Dağında yamaç paraşütü ile ilgili projelerinin yapılması Proje: Sason İlçesi Mereto Dağında yamaç paraşütü ile ilgili projelerinin yapılması Foto Safari Proje: Hasankeyf İlçesi Dicle Nehri boyunca foto safari projelerinin yapılması. Proje: Batman İli Kozluk İlçesi Samanyolu bölgesinde foto safari projelerinin yapılması Proje: Kozluk İlçesi Batman Barajı bölgesinde foto safari projelerinin yapılması. Proje: Beşiri İlçesi Kesiktaş ve Alaca Köyleri civarında foto safari projelerinin yapılması. Tarım ve Çiftlik (Agro) Turizmi Hedef: Batman İlinde agro turizmi yapılabilecek alanların geliştirilmesini sağlamak. 69 Strateji: Yerel yönetimler, üniversiteler ve ilgili kuruluşlar ile koordinasyonun sağlanarak agro turizmi geliştirecek projelerin yapılmasını sağlamak. Proje: Hasankeyf ilçesi ve köylerinde agro turizmi projesi yapılması. Kamp Karavan Turizmi Hedef: Batman ilinde kamp-karavan turizmi yapılabilecek alanların iyileştirilmesi. Strateji: Kamp-Karavan turizmi yapılabilecek alanların tanıtımın yapılması, yerel yönetimler, üniversiteler ve ilgili kuruluşlar ile koordinasyonun sağlanarak kamp-karavan turizmini geliştirecek projelerin yapılmasını sağlamak. Proje: Hasankeyf ilçesi Dicle Nehri bölgesinde kamp-karavan turizmi projelerinin yapılması. Proje: Kozluk ilçesi baraj gölü bölgesinde kamp-karavan turizmi projelerinin yapılması. Proje: Batman ili Merkez İlçesi Batıraman Dağında kamp-karavan turizmi projelerinin yapılması. Proje: Gerçüs ilçesi Kırkat Gölü bölgesinde kamp-karavan turizmi projelerinin yapılması. Proje: Kozluk ilçesi Angebir bölgesinde kamp-karavan turizmi projelerinin yapılması Rafting (R) X Canyoning/kanyon yürüyüşü (C) X X Mağaracılık (M) X Dağ (DB) bisikletçiliği Denizel (DS) Dağ-yayla X X X X değerler gezisi X X X X 70 …..İlçesi …..İlçesi …..İlçesi …..İlçesi …..İlçesi …..İlçesi …..İlçesi …..İlçesi …..İlçesi …..İlçesi 18 …..İlçesi 11 …..İlçesi 8 …..İlçesi Gerçüş İlçesi 12 …..İlçesi Sason İlçesi 16 …..İlçesi Hasankeyf ilçesi Değerler toplamı Kozluk İlçesi Aktivite/değer Beşiri İlçesi BATMAN İLİ ve İLÇELERİNİN ÖNE ÇIKAN DOĞA TURİZMİ DEĞERLERİ MATRİSİ imkanı ( DG) Peyzaj güzelliği/fotosafari (PF) X X X X Yaylada konaklama/kamping X X X (YK) Düzenlenmiş doğa gezisi rotası(DGR) Tabiata uyumlu kırsal miras gezisi(KMG) X X X Pansiyonculuk(P) X Kır havasında şehir merkezleri(KHŞM) X X X Kelebek gözlemciliği imkanı(KeG) X X X X X Kuş gözlemciliği imkanı(KuG) X X X X X Sportif balıkçılığı imkanı(SOB) olta X X X X X Milli park sahalar(MP) vb Aktif yaylacılık(AY) X Milli park vb. nde konaklama(MPK) Kış sporları potansiyeli(KSP) X Aktif kış sporları merkezi(KSM) Estetik şelale bulunan yerler(EŞ) Estetik göl/baraj olan yerler(EGB) X Botanik gezilerine uygun saha(BOG) 71 Tescilli avlak sahası (AvS) X X Yabana hayatı geliştirme sahası(YHGS) Garantili yaban hayatı gözlemi(GYHG) İzole ilginç ekosistemler(İE) Çim kayağı(ÇK) Sualtı Gözleme (SAG) Yaşamı İmkanı Bakir Küçük Koylar (BKK) Ormanaltı florası tanıma gezi imkanı(Mantar ve benzeri dahil) (FGİ) X X Endemik Bitkilerin Gözlemi (EBG) Köy Pazarları(Orman meyvelerinden reçel marmelat, kurutulmuş meyve satılması kaydıyla) (KP) Çayır şeklinde gruplanmış dağ çiçekleri gezisi (görselliği yüksek olacak) (DÇG) X X X X X X X X X X Doğal taşlardan tabiat tarihi gezisi(Gezi sırasında en az 10-15 değişik taş türü ve jeomorfolojik yapılar tanıtılmalıdır) (DTTTG) 72 Bakir doğa parçaları keşif gezisi(Bakir vadi ve bakir orman gibi gizli kalan değerleri keşfetme gezileri) (BDPKG) Gastronomi gezisi (Gezi günü belirlenir. Gezi günü ziyaretçilerle yöresel yemekler yapılarak yedirilir) (GG) Dokusu bozulmamış kırsal miras gezisi (köyler) (KMG) Yayla gezisi imkanı (Ya) Yaya (Y) gezi imkanı Tarihi eserler, alanı (Ts) X X X X X X X sit X Şelale görme imkanı (Ş) Peyzaj değeri yüksek yerler,fotoğrafik yerler (P) X Mağara gezisi (Mğ) X Motorlu gezi imkanı (M) Jeolojik jeomorfolojik değerler (Jm) X X X X X ve Kanyon imkanı (Cn) görme Botanik imkanı (Bt) gezisi X Bakir orman gezisi (Bo) 73 Sahanın Turizm Talebi Değerleri tablosu Halihazırda ki ziyaretçi Sahayı gezmek maksatlı gelen ve konaklayan: kişi sayısı Ziyaretçi (konaklamayanlar) : 2500-3000 kişi (yıllık) Para harcama Ziyaretçi Profili Gelişlerinin İlk 3 Sebebi Konaklama, yeme-içme, yanında yöresel el sanatı ve yöresel kurutulmuş veya konserve ürünler alınarak para ödeme şekilleriyle Kişi başına ortalama en az 50 TL harcama yapılmaktadır Bireysel gezginler : % 25 Eşler: %.15 Aileler : %50 Tur grupları (tanıdık ve benzer talepteki kişilerin bir araya gelmesi şeklinde) : %.......... Diğerleri : %10 1- Doğa Gezileri, 2- Fotosafariler, 3- Yaban Hayatı ve Kuş Gözlemciliği (fauna geziler Kıyaslanabileceği saha Ulaşılabilirlik Analizi Sahanın Uluslararası havaalanına yakınlığı Alana Ulaşım Orta derecede yakın; 3 saat (2-4 saat arasında) Özel taşıt (X) Toplu taşıma ( ) Diğerleri (x) (Bisiklet, motosiklet, yürüyüş, atlı vb.) Ziyaretçinin Genel ulaşım kanaati: Özel araçlarıyladır. Ulaşım için problemler: Altyapı Analizi Taşımacılık ağı Yerel ağ(toprak, asfalt) Anayollara bağlantı Yerel genel taşımacılık Yetersiz İyi Yeterli x x x X 74 Açıklama Saha 24. Ha Üzerine kurulduğu için taşımacılık kapasitesi yüksektir. Programlar Ücretler X Ring patikaları İşaret levhaları Genel yer işaret levhaları Bilgi panoları Araçlar için park kapasitesi Bilgi alma ve tercüme kolaylıkları Restoran sayısı X X X Gelen Ziyaretçilerden Ücret alınmamaktadır X X X X Yeme içme konaklama analizi Restoranların durumu Yemek Standartları Barınma imkanları Kategori Turistik Sayısı 0 Yerel 0 Yüksek standartlı yemek sunanlar : Yeterli ve yöresel standartta yemek sunanlar: Kötü standartta yemek sunanlar : Kategori Kuruluş Sayısı Açıklama Restoran bulunmamaktadır. Restoran bulunmamaktadır. Yatak Sayısı (iyi-kötü-orta) Oteller Hosteller (Misafirhaneler) Yatak&kahvaltı oteli Rota üstü kulübeler Bungalov tarzı Kamp alanı Diğerleri: Pansiyon Sahanın kendine has seçkin ve diğer önemli özellikleri; Var-Yok Sunduğu değerlerden Alan turist ziyaret Tek-eşsiz olanlar var mı? Biraz farklı ama değerli olanlar Diğer ilgi çeken yerlere benzer olanlar Evet-Hayır Hangi Sahalar 75 Neler? Sunduğu özellikleri döngüsüne girecek şekilde turistlerin ilgisini çekecek diğer alanlara yakın mı? Alandaki yabanıl varlıklar (Malabadi Köprüsü) (Evet) Bayrak türler Diğer ilginç yaban hayatı (fauna) 1. 1. 2. 2. Kelebekler ….. tür Endemik bitkiler, ……. tür Tatmin edici yaban hayatı izleme imkanı (Varsa) Tatmin edici yaban hayatı izleme imkanı Garanti edilen türler var mı? Kuşlar Memeliler Büyük Kız Kuşu Tepeli Toygar Genellikle rastlanma ihtimali Büyük Kız Kuşu Küçük Akbalıkçıl Kızılşahin Kolyeli Küçükyağmurcun Şans veya mevsime bağlı olanlar Gümüşi Martı Gri Akbalıkçıl Alanda bulunan tesisler Sahadaki tesisler Rekreasyonel tesisler Spor tesisleri Diğerleri Açıklama Yetersiz x x Yeterli 76 İyi Durum Açıklaması Taşıma Kapasitesi Analizi Sosyal ve ekonomik taşıma kapasitesi Değerlendirme Şekli: 1- Tamamen Sağlanabiliyor, 2- Genel Olarak Sağlanıyor, 3- Veri Yok, 4- Çoğunlukla Sağlanamıyor 5- Hiç Sağlanamıyor Göstergeler Tüm ilgi grupları turizmden elde edilen gelirden eşit pay alırlar Tüm ilgi grupları turizm gelişimine oranlı bir miktar para yatırımı yapabilir Yerel ekonomi için turizm faydaları açıktır Turizm gelişimiyle ilgili paydaşların ihtiyaç,istek ve önerileri ele alınıyor Tüm ilgi gruplarına önem veriliyor İlgi gruplarının birbiriyle olan ilişkileri iyi Beraber çalışmanın önemi biliniyor İyi bir işbirliği içindeler Belirli kararların alınma amacı saklanmıyor Yerel ilgi grupları karar almada söz sahibi Bölgesel ilgi grupları karar almada söz sahibi Diğer sektörler de turizm gelişimine fayda sağlıyor Turizm kırsal ekonomiye destek veriyor Geleneksel faaliyetler ve üretim türleri turizm gelişiminden sonra gelişme gösterdi Turizm gelişimi istihdamı artırma beklentilerini karşılıyor Yerel halk, özellikle gençler için yeni iş imkanı ortaya çıktı Kendi turizm işini kurmak isteyenlere yeterli destek veriliyor Turizm işi kurmak için eğitim ve öğretim veriliyor Planlı turizm uygulaması yapılıyor Yerel köyler ve kamusal alanın özelliği turizmden sonra zarar görmemiştir. Turizm temel olarak yerel mal ve hizmetlerden faydalanır Bölgemizi ziyaret eden turist sayısı yeterlidir Turizm kültürel mirasın devamına yardımcı oluyor Turizm endüstriyel mirasın sürdürülmesi için yardımcı oluyor Turizm gelişimi peyzaj dokusuna zarar vermiyor Turizm doğanın korunmasına yardımcı oluyor Turizm kültürel manzaranın korunmasına yardımcı oluyor Turizm hayat kalitesini artırıyor 77 1 2 3 x X 4 5 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Sosyal ve Ekonomik Taşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları; Ekolojik taşıma kapasitesi analizi Etki Faaliyet Kamping&piknik Ahşap Hediyelik eşyaların satılması, Dağcılık,trekking Su sporları Rafting Olta balıkçılığı Normal spor etkinlikleri Yeme içme Doğa yürüyüşü Mağaracılık Kanyoning Yaban hayatı gözlemi Bilimsel geziler Genel etkiler Müspet /menfi Müspet Müspet Korunan alan üzerindeki etki Kabul edilebilir Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Müspet Kabul edilemez Kabul edilebilir ancak; Müspet İzlemeye esas olan Ekolojik Göstergeler aşağıdaki şekilde incelenmelidir. 1- Tamamen doğru, 2- Genel olarak doğru, 3- Veri yok, 4- Çoğunlukla yanlış, 5- Hiç yok, Ekolojik taşıma kapasitesinin etkileri; Ekolojik göstergeler Bitkiler turizm artışından etkilenmemektedir Yürüyüş yolarından yürümeyen turistler bitkilere çok zarar veriyor Turizmden dolayı daha fazla toprak erozyonu meydana gelmektedir Korunan alanın suları gözle görünür şekilde kirlenmektedir Turizm gelişimi sebebi ile balık miktarı azalmıştır Korunan alanın yer altı suları içme suyu olarak kullanılabilir Turistler yaban hayatı için rahatsız edici bir faktördür Turizmden dolayı flora ve faunada ölümler artmıştır 78 1 X 2 3 4 5 X X X X X X X Ekolojik Taşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları; Fiziki/idari Taşıma Kapasitesi İncelemesi ve Değerlendirmesi; (1-Akıcı, yeterli 2- İyi, 3- Fena değil, 4- Kötü, 5- Çok Kötü) Fiziki/idari taşıma kapasitesi Yer Kapasite 1 Korunan alana giriş yolları Korunan alandaki yol ağı Korunan alan içindeki toplu taşıma araçları Park etme akış Yer sayısı Biletleme yönlendirme İşaret levhaları Yetkililer Ziyaretçi merkezi Ofisler Basılı ve görsel materyal Tedarik Seçenekler Altyapı Park girişi Park yeri imkanları Bilgi imkanları Yiyecek içecek temini Ticaret Kolaylık tesisleri Patika ağı Yaban hayatı izleme noktaları Aktiviteler Çalışanlar BATMAN İLİ VE Tuvaletler Atıkların toplanması Yeterlilik durumu Sayısı ve uygunluğu seçenekler Paket doğa turları Bisiklet kiralama Araç kiralama At-katır kiralama Yeterli sayıda Donanımlı İLÇELERİNİN 2 3 X X 4 5 X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X KIYAS YÖNTEMİ İLE KISA DEĞERLENDİRMESİ Karşılaştırma yöntemi, kapsam dahilindeki unsurun benzerleri ve rakipleri ile arasındaki farkı görmesi ve daha ilerlemesine itici güç olması amaç edinilerek verimliliği arttırma yöntemidir. 79 Karşılıklı bilgi alışverişi olarak değerlendirilen bu yöntemde, kopyalama değil, kendi ürünlerimize yönelik ilham almak, uyarlamak hedeftir. Gelecek eğilimlerini şimdiden görüp, müşterinin isteklerini şimdiden karşılamaya hazırlıklı olmayı gerektirir. Karşılaştırma yapılan ilçenin/ilin başarılı oluğu hususta takip ettiği yolun ilçede/ilde alınabilirliği araştırılmalıdır. KIYAS YÖNTEMİ İLE DOĞA TURİZMİ POTANSİYELİ YÜKSEK OLAN BAZI İLÇELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ Batman ili İlçe Kıyaslanan İl/ilçe Kıyaslama Örnek Alınacak Deneyim sebebi, Nevşehir(Kapadokya) Tarihi doku ve Tarihi alanın tanıtımının ulusal ve Hasankeyf yapısı, uluslararası boyutta yapılması. mağaraların Yerli ve yabancı turistlere hitap oluşum edecek otel ve pansiyonlara sürecindeki sahip olması. Bölge halkının aşamalar. tarihi alanı sahiplenmesi. 6.BATMAN İLİ SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ STRATEJİLERİ 6.1 Gelişme Stratejileri Strateji 1: Hasankeyf’in milli park olarak ilanı için gerekli çalışmaların yapılması. Strateji 2: Master planda doğa turizmi potansiyel alanları olarak işaret edilen bölgelerde detaylı çalışma yapılarak doğa turizmi konulu tematik tabiat parklarının ilan edilmesi çalışmalarını yapmak. Bu kapsamda aşağıda belirtilen projeleri 2023 yılına kadar tamamlamak. 6.2 Pazarlama Stratejisi Strateji 1::Batman ilindeki doğaturizmi imkanlarının değerlendirilmesi. Strateji 2: Doğaturizmi verilerinin ekonomik alana kaydırılması. 6.3 Ziyaretçi Yönetim Stratejisi Strateji 1: Doğaturizmi kapsamında ziyaret edilen alanlar hakkında ziyaretçilerin görüş ve Önerilerinin alınması. 80 Strateji 2:Ziyaretçi memnuniyetinin temel hedef olması. 6.4 İzleme ve Değerlendirme Stratejisi Strateji 1:Doğaturizmi master planının Batman için önemli olduğu ve amaçla uygulanmasının önemi. Strateji 2:Periyodik zamanlarda doğaturizm faaliyetlerinin değerlendirilmesi. 81 6.1 .KAPASİTE GELİŞTİRME Amaç: ilgili paydaşların turizm(ekoturizm) açısından kapasitelerini geliştirmek Eylem no Öncelik Eylem 1 3 Açıklama Yapacak kişi ve kuruluşlar İşbirliği ortakları Süresi Başlangıç tarihi Örnek: Doğaturizm eğitimi Yerel halkının eko-turizm hakkında eğitimi, Ekoturizme sunulabilecek ürünlerin geliştirlmesi ürünleri geliştirilmesi konusunda eğitilmesi. Orman su işleri Müdürlüğü, Milli Eğitim Müdürlüğü Belediyeler, muhtarlıklar Ekoturizm Dernekleri 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 7 2 0 1 9 2 0 2 1 Bütçesi ve Finans kaynağı Göstergeler Bütçesi ve Finans kaynağı Göstergeler 2 0 2 3 2014 Bu konuda plan süresince 2 kurs açılarak 50 kişinin eğitilmesi sağlanacak. 6.2. FİZİKSEL ALTYAPININ OLUŞTURULMASI Amaç; altyapıyı güçlendirmek veya geliştirmek, 1 Açıklama Yapacak kişi ve kuruluşlar İşbirliği ortakları Süresi Başlangıç tarihi Öncelik Eylem no Eylem Örnek :Atık yönetimi Katı atıkların yönetimi konusunda, vahşi depolama yapılması engellenecektir. Muhtarlıklar(M) belediyeler,(B) İl özel idaresi (İÖİ) 82 Dernekler( D) Çevre ve Şehircilik md (ÇŞM) 2014 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 7 2 0 1 9 2 0 2 1 2 0 2 3 6.3. ENVANTER, ÜRÜN OLUŞTURMA, ÜRÜN ÇEŞİTLENDİRME VE GELİŞTİRME, SERTİFİKALANDIRMA, TANITIM VE PAZARLAMANIN YAPILMASI Amaç: mevcut ekoturizm ürünlerinin ortaya çıkarılması, geliştirilmesi,tanıtımı ve pazarlamasını yapmak. 1 Açıklama Yapacak kişi ve kuruluşlar İşbirliği ortakları Süresi Başlangıç tarihi Öncelik Eylem no Eylem Örnek:Kültürel ürün envanteri ürünleri sunuma hazır hale getirme Geleneksel hayat tarzı, kültüre ilişkin olarak doğadan toplanan, üretilen gıda maddeleri veya doğal materyalden üretilen el sanatları vb. Değerlerin tespiti, satılabilir hale getirilmesi, sözlü değerlerin envanteri, bunların turizme sunulabilir hale getirilmesi. HEM, MEM, KÜLTÜR md. 83 Dernekler, üniversiteler 2014 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 7 Bütçesi ve Finans kaynağı 2 0 1 9 2 0 2 1 2 0 2 3 Göstergeler 6.4 . iZLEME VE DEĞERLENDİRMEYE YÖNELİK EYLEMLER Amaç: ekoturizm faaliyetlerinin izlenmesine ilişkin kriterlerin belirlenmesi, izlemenin yapılması, raporlama, değerlendirme ve geri bildirimlerin yapılması. 1 Açıklama Yapacak kişi ve kuruluşlar İşbirliği ortakları Süresi Başlangıç tarihi Öncelik Eylem no Eylem Örnek: Değişimin sınırlarının belirlenmesi Doğal ve kültürel değerleri etkileyen tüm turizm faaliyetlerinin kabul edilebilir değişimin sınırlarının belirlenmesi, bu çalışmanın hedefi yöresel düzeyde kabul edilebilir sınırların tespitidir. Üniversiteler Dernekler 84 2014 2 0 1 3 2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 7 Bütçesi ve Finans kaynağı 2 0 1 9 2 0 2 1 2 0 2 3 Göstergeler SONUÇ VE ÖNERİLER: Doğa turizmi ya da ekoturizm, dünyada turizmin en hızla büyüyen alt sektörüdür. Doğaturizm doğanın bozulmadan korunmasını amaçlamaktadır. Türkiye ve bölgemiz doğa açısından çok zengin olmasına rağmen, doğa turizmi egitimi ve tanıtımı yetersiz olduğundan, bölgemiz bu konudaki büyük potansiyelini değerlendirememektedir. Oysa ülkemiz bu konuda en ileri ve en çok gelir kazanan ülkelerden biri olabilir. Türkiye’nin doğasını incelemek için her yıl binlerce turist yurtdışı kaynaklı turlarla Türkiye’ye gelmekte, yurdun dört bir yanında kuşları, bitkileri, böcekleri ve diğer canlıları gözlemlemektedir. Doğal ve kültürel tahribatın önüne geçen ve kişi başına normal turizmden çok daha fazla gelir getiren Doğaturizmi, ilimiz için önemli bir alternatif gelir kaynağı olabilir. 85 KAYNAKLAR: E.Bulut,Y.2010; Ülkemizde Alternatif Turizm Bir Dalı Olan Ekoturizm Çeşitlerinin Bölgelere Göre Dağılımı Ve Uygulama Alanları, III.Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi, http://www.artvin.edu.tr/karok3/IV.Cilt/(1575-1594).pdf, Ziyaret Tarihi 05.03.2012. Altan Ş., 2006; Türkiye'de Eko-Turizm Uygulamaları ve Ekonomiye Katkıları, Niğde Üniversitesi SBE, İktisat ABD, Yüksek Lisans Tezi. Arslan Y., 2000: Erdek Çevresinin Ekoturizm Açısından Değerlendirilmesi, Balıkesir Ün. Sosyal Bilimler Enst. Der., elektronik makale, C8s13. Coğrafya Bilim Web Sitesi; Jeoloji Mühendisleri Odası Türkiye Jeoloji Haritası http://cografyabilim.wordpress.com/2011/05/20/turkiye- haritasi/, Ziyaret tarihi: 07.08.2012. Çubuk, M., 1996; Sürdürülebilir Turizm, Turizm Planlamasına Ekolojik Yaklaşım”,Türkiye’de 19. Dünya Şehircilik Günü Kollokyumu. Çakılcıoğlu, M. 1996; Sürdürülebilir Turizme Yönelik Bir Yöntem Önerisi, Doğu Karadeniz/Trabzon İli Özelinde Bir İrdeleme” Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi. Demir C., 1999; Milli Parklarda Sürdürülebilirlik Kavramının Turizm ve Rekreasyon Faaliyetleri Açısından Analizi: Türkiye’deki Milli Parklara Yönelik Bir Uygulama, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5 (8): 87-105. Demir C., Çevirgen A., 2006; Turizm ve Çevre Yönetimi. Gazi Kitabevi, s. 188, Ankara. DEÜ Gemoloji ve Mücevher Programı Web Sitesi ; http://www.gemoloji.host.sk Ziyaret Tarihi 19.03.2012. 86 Erdoğan N., 2005; Gazi Üniversitesi İletişim Dergisi, 20 (1), 2005. Erdoğan N., 2008; Ekoturizm ve Doğa Temelli Turizmin Geldikleri Noktadaki Kavramsal Çerçeve, http://www.ekoturizmgrubu.org/makale/nazmiye.htm, Ziyaret Tarihi: 13.04.2012. Gülez S., 1993; “Korunan Alanlar ve Turizm”, I. Ormancılık Şurası Tebliğler ve Ön Çalışma Grubu Raporları Cilt I, Seri No: 13, Yayın No: 006, Ankara. Batman Meteoroloji Bölge Müdürlüğü Web Sitesi; Batman İlinin İklim Durumu, Batman Ticaret Odası Web Sitesi; Batman Turizm Bilgileri, Batman Valiliği Web Sitesi; Batman Valiliği Resmi Web Sitesi; http://www.batman.gov.tr/ Ziyaret tarihi: 05.08.2012 Kurdoğlu, O. 2001; Koruma Alanları ve Ekoturizmin Karadeniz Bölgesi Açısından İrdelenmesi. Türkiye Ormancılar Derneği Yayını, Orman ve Av, Sayı 4. Kuter H., Ünal E., 2009; Sürdürülebilirlik Kapsamında Ekoturizmin Çevresel, Ekonomik ve Sosyo-Kültürel Etkileri, Kastamonu Üni., Orman Fakültesi Dergisi, 9 (2): 146-156. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2012, Giriş-Çıkış Yapan Yabancı ve Vatandaşlar, http://yigm.kulturturizm.gov.tr/TR,9854/sinir-giris-cikisistatistikleri.html. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007; Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Eylem Planı 2007-20013, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Yayın No: 3085, ISBN 978-975-17-3260-6. Selimoğlu, Ö., 2004; Dünyada ve Türkiye’de Ekoturizm, İstanbul Ticaret Odası, Etüt ve Araştırma Şubesi Yayınları. OK K., 2008; Türkiye Ormancılık Sektörü Açısından Ekoturizm, TODEG Makaleleri, http://www.ekoturizmgrubu.org/makale/MAKALE.htm, Ziyaret tarihi: 12.07.2012. 87 Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, İl Durum Raporu, http://www2.ormansu.gov.tr/COB/Files/durum_rapor/ockkb/ockkb_ild.pdf, Ziyaret Tarihi: 10.06.2012. Sezgin M., Kalaman A., 2009; Turistik Destinasyon Çerçevesinde sürdürülebilir Turizm Yönetimi ve Pazarlaması, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. TODEG, 2010; Türkiye Ormancılar Derneği Ekoturizm Grubu, Orman Ekosistemlerinde Ekoturizm Çalıştayı, 20-22 Mayıs 2010, Ankara. Türkiye İstatistik Kurumu, 2011, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2011, www.tuik.gov.tr/IcerikGetir.do?istab_id=139, Ziyaret Tarihi: 22.06.2012. Yılmaz E., Ok K., OKAN T., 2004; Ekoturizm Planlamasında Katılımcı Yaklaşımla Etkinlik Seçimi, Cehennemdere Vadisi, Çevre ve Orman Bakanlığı Yayın No: 237 ISSN:1300-7912, DOA Yayın No: 30. Yürik, E.Ö., 2002; Turizmin Geleceği: Ekoturizm, Standart: Ekonomik ve Teknik Dergi, Sayı 500:68-71. LİNK KAYNAKLARI http://www.besiri.bel.tr/ http://www.gercus.bel.tr/ http://www.batman.bel.tr/ http://www.batman.gov.tr/ http://www.hasankeyf.gov.tr/ http://www.gercus.gov.tr/ 88 http://www.sason.gov.tr/ http://www.besiri.gov.tr/ www.izcim.org www. doa.gov.tr www. ekoturizmdernegi.org http://www.kozluk.bel.tr/ http://www.sason.bel.tr/ http://www.besiri.bel.tr/ http://www.gercus.bel.tr/ http://www.batman.bel.tr/ http://www.batman.gov.tr/ http://www.hasankeyf.gov.tr/ 89 HAZIRLAYAN Batman İli Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürü KONTROL EDEN 15. Bölge Müdürlüğü Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürü Haluk KODAMAN M.Ercan TURAN Uygun Takdim 15. Bölge Müdürü M.Fehmi YÜKSEL Vali Yardımcısı Mustafa Adil TEKELİ Doğa Turizmi Master Planının Uygulanması UYGUNDUR Yılmaz ARSLAN VALİ 90 91
