ilkogretimde_fenbilgisi_öğretimi

İlköğretimde Etkili Öğretme ve Öğrenme
Öğretmen El Kitabı
Modül
7
İLKÖĞRETİMDE
FEN BİLGİSİ ÖĞRETİMİ
Doç.Dr. Fitnat KAPTAN
Arş. Gör. Hünkar KORKMAZ
İLKÖĞRETİMDE
FEN BİLGİSİ ÖĞRETİMİ
• Fen Bilimleri ve Fen Bilgisi Dersinin Önemi
• Öğrencilere
Fen
Dersleriyle
Kazandırılan
Özellikler
• Fen Bilgisi Öğretiminde Güvenlik
• Fen Öğretiminde Öğrenme ve Öğretim İlkeleri
• Fen Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar
• Fen Öğretiminde Ölçme ve Değerlendirme
Doç. Dr. Fitnat KAPTAN
Arş. Gör. Hünkar KORKMAZ
İÇİNDEKİLER
Sayfa
ÖNSÖZ .......................................................................................
Fen Bilimleri ve Fen Bilgisi Dersinin Önemi ...............................
Öğrencilere Fen Dersleri İle Kazandırılan Özellikler...................
Hedeflerin Aşamalı Sınıflaması ..................................................
Fen Dersleri İçin Öğretmenlerde Bulunması
Gereken Nitelikler ......................................................................
Fen Bilgisi Öğretiminde Güvenlik................................................
Fen Bilgisi Öğretiminde Öğrenme ve Öğretim Etkinlikleri...........
Sunuş Yoluyla Öğretim................................................................
Buluş Yoluyla Öğretim.................................................................
Fen Öğretiminde Kavram Haritaları.............................................
Bilimsel Yöntem Sürecine Dayalı Fen Öğretimi..........................
İşlem Basamakları..............................................................
Bilimsel Araştırma Plânı.....................................................
Alican Bilimsel Yöntemi Uyguluyor. ...................................
Araştırma ve İncelemeye Dayalı Fen Öğretimi............................
Laboratuvara ve Deneye Dayalı Fen Öğretimi............................
Gözleme Dayalı Fen Öğretimi.....................................................
İş Birlikli Öğrenme Modelleriyle Fen Öğretimi.............................
Eğitsel Oyunlara Dayalı Fen Öğretimi.........................................
Kart Oyunları......................................................................
Birlikte Bulalım...................................................................
Projeye Dayalı Fen Öğretimi.......................................................
Fen Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar..............................................
Yapısalcılık.........................................................................
Çoklu Zeka Kuramı............................................................
Bilgisayar Destekli Fen Öğretimi.................................................
İnternet Projeleri ................................................................
İnternetin Öğretmen ve Öğrencilere Katkıları ...................
Fen Öğretiminde Açık Sınıflar ....................................................
Fen Öğretiminde Ölçme ve Değerlendirme ...............................
Ölçme ve Değerlendirmede Geleneksel Yaklaşım ...........
Fen Öğretiminde Laboratuvar Etkinliklerinin
Değerlendirilmesi ..............................................................
Fen Öğretiminde Portfolio Değerlendirme ........................
KAYNAKÇA ................................................................................
1
2
4
7
10
13
16
16
19
21
27
30
31
32
34
40
43
46
50
52
55
56
59
59
68
80
86
90
92
94
96
97
99
105
ÖN SÖZ
Fen bilimleri, doğayı ve olayları sistemli bir şekilde inceleme, henüz
gözlenmemiş olayları kestirme gayretleri olarak tanımlanabilir. Bu tanımda
da ifade edilmeye çalışıldığı gibi fen derslerinde amaç; öğrencilere fen
bilimleriyle ilgili temel bilgileri kazandırmak, bunun yanında belki de daha
önemlisi bilimsel yöntem süreç becerilerini, bilimsel tutumları kazandırmak
olmalıdır. Başka bir ifade ile öğren-cilerimize bilgi aktarmaktan çok bilgiye
ulaşma becerilerini kazandır-mayı hedef almalıyız. Bu ise, öğrencinin
öğretim sürecine aktif katılı-mıyla mümkündür.
Bu kitapçık, ilköğretimde fen bilgisi öğretiminde, öğrenciyi mer-keze
alan, etkili öğretme ve öğrenme temelli yaklaşımların sınıf içi
uygulamalarını örneklemek üzere hazırlanmıştır.
Bu amaçla, üzerinde durulan temel konular kısaca şöyle özetlenebilir:
Öncelikle fen bilimleri ve fen derslerinin önemi üzerinde duru-larak,
fen dersleriyle öğrencilerimize kazandırılması gereken temel becerilerinin
aşamalı sınıflaması kısaca açıklanmıştır. Fen derslerinde öğretmenlerimizde
bulunması gereken temel özellikler, fen derslerinin güvenlik önlemleri
tartışıldıktan sonra ağırlıklı olarak fen öğretiminde kullanılması yukarıda
sözü edilen becerilerin kazandırılmasında etkili olan öğrenme ve öğretme
yaklaşımları örneklendirilmiştir. Bunlardan bazıları; bilimsel yöntem
sürecine dayalı fen öğretimi, çoklu zekâ kuramına göre fen öğretimi,
araştırma ve incelemeye dayalı fen öğretimi, işbirlikli öğrenme modelleriyle
fen öğretimi, bilgisayar des-tekli fen öğretimidir. Kitapçıkta son olarak da
fen öğretiminde gele-neksel ölçme ve değerlendirme faaliyetleriyle
laboratuvar etkinlik-lerinin değerlendirilmesi ve portfolio değerlendirme
çalışmaları üzerin-de durulmuştur.
En büyük dileğimiz; kitapçığın, geleceğimizi emanet edeceğimiz
çocuklarımızın yetiştirilmesinde en büyük sorumluluğu ve görevi üstlenen
öğretmenlerimize yardımcı olmasıdır.
Doç Dr. Fitnat KAPTAN
Araş. Gör. Hünkar KORKMAZ
FEN BİLİMLERİ VE FEN BİLGİSİ DERSİNİN ÖNEMİ
Bilim, bir alandaki varlıkları ve olayları inceleme, açıkla-ma, onlara ilişkin
genelleme ve ilkeler bulma, bu ilkeler yardı-mıyla gelecekteki olayları kestirme
gayretleridir. Fen Bilimlerin-de de doğadaki varlıklar ve olaylar aynı amaçla
incelenir. Fen Bilimleri; doğayı ve doğal olayları sistemli bir şekilde ince-leme,
henüz gözlenmemiş olayları kestirme gayretleri ola-rak tanımlanabilir.
Fen bilimlerinin içeriğine bakıldığında aşağıdaki farklı yapı-daki bilgilerden
oluştuğu söylenebilir:
- Olgular
- Kavramlar
- İlkeler ve genellemeler
- Kuramlar ve doğa kanunları
Bilgi çağının yaşandığı günümüzde eğitim sistemimizde temel amaç,
öğrencilerimize mevcut bilgileri aktarmaktan çok bilgiye ulaşma becerilerini
kazandırmak olmalıdır. Bu ise, üst düzey zihinsel süreç becerileriyle olur. Başka
bir deyişle ezberden çok kavrayarak öğrenme, karşılaşılan yeni durumlarla ilgili
problemleri çözebilme ve bilimsel yöntem süreç becerilerini gerektirir. Bu
özelliklerin kazandırıldığı derslerin başında fen dersleri gelir. Bu derslerde bireylerin
içinde yaşadıkları çevreyi ve evreni bilimsel yönden ele alıp incelemeleri amaçlanır.
Onların hayata kolay uyum sağlamaları, içinde bulundukları çevreyi çok iyi
gözlemlemelerine ve mümkün olduğunca olaylar arasında neden–sonuç ilişkilerini
kurarak sonuç elde etme yollarını öğrenmelerine bağlıdır. Bu bakımdan öğrenciler
fen derslerinde çevrelerini bilimsel metotlarla inceleyerek olay ve durumlar
karşısında objektif düşünme ve doğru kararlar verme alışkanlığını kazanmalıdırlar.
Bu da onların çevresine, ailesine ve kendilerine yararlı olmalarını sağlar.
Dünya çok karmaşıktır. Çocukların yaşadıkları çevreyi anlayıp yorumlama,
bu karmaşık çevrede bir düzenlilik arama güdüleri vardır. Bugünkü fen eğitiminin
amaçlarından birincisi çocukların ve gençlerin her zaman doğaya ilişkin sordukları
soruları etkili bir şekilde cevaplamaktır. İkincisi, çocukların devamlı olarak değişen
ve gelişen çevreye uymalarını sağla-maktır. Bu bakımdan bilim ve teknoloji, hem
bireysel olarak bizim, hem de toplumumuzun gelişmesi için çok önemlidir.
Çoktandır bilinir ki çocuklar en iyi yaparak ve yaşayarak öğrenirler. Ama
okullarımızda genellikle bu gerçeğe göre eğitim verilmez. Deneyler yoluyla
öğrenilen fen dersleri öğrencilerin güdülerini artırır, onların fen öğrenmede ısrarlı
olmalarını sağlar. Yaparak yaşayarak öğrenilen fen dersleri öğrencilerin soru
sormalarını, hazır cevaplara rağbet etmemelerini sağlar. Soru-cevap oluşturarak
öğrenmek, hazır cevabı kabullenme-mek, demokrasilerde iyi vatandaşlık
nitelikleridir. Ezberden uzak, deneyerek yapılan fen dersleriyle öğrenciler soru
sorma-yı, problemi belirlemeyi, gözlem yapmayı, hipotez kurmayı, veriler toplayıp
analiz yapmayı ve sonuç elde edip genel-lemelere varmayı öğrenirler.
Bugünün teknolojik toplumunda, insanlar birçok bilimsel sorun hakkında
bilgi sahibi olmak zorundadır. Fen ve teknoloji okur-yazarlığı olan vatandaşlardan;
anahtar kavramları ve ahla-kî değerleri kullanma, sonuçlarını dikkate alarak bir
eyleme geçme, şüpheci olma, doğal olayları ve doğal olaylara ilişkin insan
kaygılarını anlamada akılcı ve yaratıcı olma davranışları beklenir. Fen derslerini,
teknoloji, fen ve toplum vurgularıyla öğretmek, kavramların daha iyi öğrenilmesi
sonucunu doğurur. Fen bilimleri, bilimsel süreçlerle öğretilirse, öğrenciler süreç
becerilerini kazanırlar ve bu becerileri günlük yaşamda kullanır-lar. Öğrenciler fen
bilimlerine karşı daha olumlu tutum gelişti-rirler, ayrıca yaratıcılık becerileri de
gelişir.
Okul programlarında fen dersleri genellikle aşağıda belir-tilen üç amaçla
bulunur:
1- Fen konularında genel bilgi vermek (fen okur-yazar-lığı).
2- Fen dersleri aracılığıyla zihin ve el becerileri kazan-dırmak.
3- Fen veya teknoloji alanlarındaki meslek eğitimine temel oluşturmak.
Yukarıdaki genel açıklamadan da anlaşılacağı gibi düşünen, irdeleyen, bilgiye ulaşabilen ve yaratıcı bireyler yetiştirilmesinde fen derslerinin önemi büyüktür.
ÖĞRENCILERE FEN DERSLERİ İLE KAZANDIRILAN
ÖZELLİKLER
Nitelikli insan gücüne ihtiyacın her an arttığı ülkemizde
06-14 yaş grubu çocukların devam ettiği ve zorunlu eğitim
dönemini kapsayan ilköğretim kurumlarında fen bilgisi öğretiminin önemli bir yeri bulunmaktadır. Fen Bilgisi dersi Sosyal
Bilgiler dersi ile birlikte diğer derslerin gövdesini oluşturan bir
mihver derstir.
Okullarımızda fen dersleri başta olmak üzere tüm derslerde aşağıda belirtilen temel becerilerin kazandırılması çok
önemlidir.
1. Bilimsel Bilgileri Bilme ve Anlama
- Bir alana özgü bilgileri bilme, (olgular, kavramlar, ilkeler, kuramlar,
yasalar)
- Fen bilimlerinin tarihini bilme ve felsefesini anlama.
2. Araştırma ve Keşfetme
- Gerçek bilim adamlarının düşünüş yollarını ve çalışma-larını öğrenmek
için bilimsel süreçleri kullanma (göz-lemleme, ve betimleme, sınıflama
ve düzenleme, ölçme ve tablolama süreçlerini kullanma, iletişim kurma,
kestir-me ve yordama, hipotez kurma, hipotezleri yoklama, değişkenleri
belirleme ve kontrol etme, verileri yorumla-ma basit araçlar ve fiziksel
modeller yaratma).
- Psiko-motor becerileri kullanma.
- Bilişsel becerileri kullanma.
3. Tasarlama ve Yaratma
- Zihinsel olarak projeler yaratma.
- Zihinsel olarak tasarlanan şeyleri görebilme.
- Eşyaları ve fikirleri yeni düzenlere koyma.
- Eşyaları alışılmadık amaçlarla kullanma.
- Problem ve bilmece çözme.
- Bir şey yapar gibi davranma.
- Alışılmadık düşünceler üretme.
- Araç ve makine desenleme.
4. Duygulanma ve Değer Verme
- Fen bilimlerine, okula, öğretmenlerine ve kendine olumlu tutumlar
geliştirme.
- Çevresindeki insanların duygu ve düşüncelerine karşı duyarlı ve saygılı
olma.
- Kişisel duygularını yapıcı biçimde ifade etme.
- Kişisel değerlere toplumsal sorunlara ve çevre sorunla-rına ilişkin kararlar
verme.
5. Kullanma ve Uygulama
- Bilimsel kavramların günlük yaşantıdaki kullanılışlarını görme.
- Öğrenilen bilimsel kavramları ve becerileri gerçek teknoloji problemlerine
uygulama.
- Ev araçlarında uygulanan bilimsel ve teknolojik ilkeleri anlama.
- Günlük yaşantıda karşılaşılan sorunların çözümünde bilimsel süreçleri
kullanma.
- Bilimsel gelişmeleri veren basın ve yayın raporlarını anlama ve
değerlendirme.
- Kişisel sağlık, beslenme ve yaşam biçimi konularında söylenti ve
heyecanlardan çok bilimsel bilgilerle karar verme.
- Fen bilimlerini diğer bilimlerle bütünleştirme.
Amaç, öğrencilere yukarıda detaylı olarak belirtilen özellikleri kazandırmak olunca öğretim sürecinin en önemli ögesi olan
öğretmene çok fazla sorumluluk düşüyor.
Fen Bilgisi, bütün öğretim kademelerinde en çok zorlanılan derslerin başında
gelir. Bu zorluğu aşmak ve dersi daha etkili ve verimli bir hâle getirmek için fen
eğitimi programları öğrenci merkezli, deneye, araştırmaya, incelemeye dayalı
etkinliklerden oluşturulmaya çalışılmıştır. Fakat tüm bu iyileştirme çalışmala-rına
rağmen hem öğrencinin, hem öğretmenin fen konularına ilişkin içten bir
çekingenliği vardır. Oysa fen konuları çocuğun doğasına en yatkın konulardır. Fen
kitabındaki mevcut ünitele-rin adlarına bakıldığında bu ünitelerin içerdiği konuların
çocu-ğun kendi yakın çevresi ile ilgili olduğu görülür. Nedir bunlar? Çocuğun
soluduğu hava, yaşadığı çevre, yedikleri, içtikleri, ve giydikleridir.
Uygulama ilkeleri bakımından Fen Bilgisi dersi tam anlamıyla bir yakın
çevre dersidir. Bu hem çocuk hem de öğretmen açısından bir şanstır. İlköğretim
programının özü, Fen Bilgisi ünitelerinin çoğuna yatkın bir nitelik taşır. Yakın
çevre, çocuğun ilgi ve ihtiyaçları, somutluk, yaparak yaşayarak öğrenme ilkeleri
başlıca örtüşme noktalarıdır. Böyle bir yakla-şımda fen eğitimi çocuğun karşılaştığı
nesneleri, olayları ve bunların ilişkilerini gözleyip, inceleyip araştırması ve
sonuçlara varması olarak tanımlanabilir.
Güçlü bir ilköğretim fen programı çocuklara herhangi bir deneyim
kazandırmak yerine, onların fen ilkelerini öğrenme-lerine yardım edecek
deneyimleri dikkatle seçer. Hazır bilgiyi aktaran program yerine, bilgiye ulaşma
becerisine yönelik, problem çözme becerilerini geliştirici, çok konu yerine birkaç
konuyu daha derinden işleyen bir fen programının daha etkili olduğunu gösteren bir
çok araştırma vardır. Bugünkü fen eğitiminde yaygın olan tema “Az daha çoktur”
sözleriyle ifade edilmektedir.
HEDEFLERİN AŞAMALI SINIFLAMASI
Hedef, bireyde bulunmasını istediğimiz, eğitim yoluyla kazandırılabilir
nitelikteki istendik özelliklerdir. Bir toplum isten-dik özelliklerle donanık bireylere
sahip olduğu oranda istendik toplum olma niteliğini kazanır ve bu niteliğini
sürdürür. Eğitim hedeflerinin aşamalı sınıflamasına ilişkin olarak önerilen taksanomiler belli bir konu alanına bağlı olmayıp tüm konu alanlarına yönelik genel bir
yaklaşımdır. Fen Bilgisinin yapısına uygun olarak sizlere aşağıda aşamalı bir
sınıflama örneği verilmek-tedir.
1. Bilgi
2. Kavrama
3. Problem Çözme
4. Bilimsel Yöntem Süreci
Yukarıdaki sınıflamaların alt sınıflamaları da bulunmak-tadır.
aşağıda verilmektedir:
Bunlar
1. Bilgi
• Olgular bilgisi
• Terimleri ayırt etme
• Kavramları tarif etme
• Sınıflamalar
• Sıralamalar
• Teknik ve yöntemler bilgisi
• Prensip ve konular bilgisi
• Teoriler bilgisi
2. Kavrama
• Bilgiyi yeni bir kapsam içerisinde tanıma ve ayırt etme
• Açıklama
• Özetleme
• Örnek verme
• Verilen bir bilgi bütünündeki ögeleri ayırt etme
• İlişkileri kurma
• Yorumlama
• Farklı formlara çevirme
• Yordama; verilen bilgilere dayanarak ileriye dönük tahminde bulunma
3. Problem Çözme
• Çözüm için gerekli prensibi bulma
• Olgusal bilgi kavram, ilke kural prensip vb. birleştirme kullanma
• Formül ve algoritmaları kullanma
• Birimleri kullanma ve çevirme
• Problemin sayısal sonucunu bulma
4. Bilimsel Yöntem Süreci
• Gözlem yapma ve gözlemi şekille gösterme
• Gözlem sonuçlarını açıklama
• Gözlem sonuçlarını karşılaştırma
• Gözlem sonuçlarını sınıflama
• Uygun araç seçme ve ölçme yapma
• Problemi belirleme
• Problemin ögeleri arasında ilişki kurma
• Problemin çözümü için hipotez önerme
• Hipotezi test edecek yöntemi önerme
• Deney düzenleme, kurma, tasarlama, şekille ifade etme
• Veri toplama
• Veriyi inceleme, uygun şekilde analiz etme, tartışma
• Hipotezleri elde edilen sonuçlara göre tartışma, değerlendirme
• Bulgulardan sonuca ulaşma
• Genellemeye varma ve yeni araştırma soruları önerme
• Gözlem ve araştırma sonuçlarını günlük hayatta ya da yeni bir durumda
kullanma
Bilişsel alanla ilgili olarak Fen Bilgisini yapısına daha
uygun görünen bu sınıflamadaki dört basamakla ilgili açıklama
aşağıdaki gibi özetlenebilir.
1. Bilgi
Bu grupta ele alınan öğrenme ürünleri öğrencilerin ezberleyerek
öğrendikleri ve karşılaştıklarında hatırlayacakları olguları, terimleri, kavramları,
prensip ve genellemeleri, sınıf-lama ve sıralama becerilerini teknik yöntem ve
bilgilerini kapsamaktadır.
2. Kavrama
Bu grupta ele alınan beceriler, genelde öğrencilerin;
kavram, prensip, genelleme vb. gibi fen konularına yönelik
nitelikleri yeni karşılaştıkları bir durum içinde ayırt etmeleri,
kendi ifadeleri ile açıklamaları özetleyebilecekleri yeni ve orijinal
örnek getirebilmeleri, yorumlayabilmeleri, farklı formlara çevirebilmeleri (şekil, grafik, resim vb.) verilen bilginin ötesinde
tahminde bulunmayı kapsar. Bu becerilerin ölçülmesinde dikkat
edilmesi gereken husus öğrenciye sunulan materyalin ders
kitaplarında olanın aynısı olmamasıdır. Aksi takdirde bir önceki
grupta ele alınan öğrenme çıktıları ele alınmış olacaktır.
3.
Problem Çözme
Bu grupta ele alınan beceriler okullarımızda sıklıkla kullanılan problem çözme yöntemleri algoritmalardır. Bu gruptaki
beceriler problemin çözümüne ulaşmak için gerekli olan bilgileri,
kuralları ve formülleri bir araya getirmek, birimleri doğru kullanmak ve birimler arasında geçiş yapabilmek problemin çözümünü istenilen formda göstermek şeklinde özetlenebilir. Bu hedeflere ulaşabilmenin ön koşulu kuşkusuz bir önceki grupta ele
alınan becerilerdir.
4.
Bilimsel Yöntem Sürecine Dönük Beceriler
Fen eğitiminin ana hedefi olarak belirlenen araştırma
yapma becerileri, öğrencilerin üst düzey zihinsel becerilerini
kullanmasını gerektirmektedir. Bu beceriler gözlem yapma aşamasından başlayarak araştırma problemini belirleme, hipotez
önerme ve önerilen hipotezi test edecek yöntemi belirlemeli
deney kurma, verileri analiz ederek genellemelere varma gibi
aşamalı basamakları içermektedir.
Günümüzde davranış değiştirme süreci olarak yaygın kabul gören eğitimin
iş görüsünü yerine getirmesinde çeşitli ögeler rol oynamaktadır. Bunlardan biri de
öğretmendir. Öğret-men yeni insan davranışları oluşturma veya mevcut davranışları
değiştirme süreci içinde karmaşık bir iş görüsü olan ögedir. Öğretme öğrenme
sürecinin etkili bir biçimde işe koşulması ve sonuçta öğrencilerin erişilerinin
yükseltilmesinde en önemli öğe olarak kabul edilen öğretmen toplumdaki insan
gücünün en önemli elemanı ve okuldaki temsilcisidir. Aşağıda bir fen öğret-meninde
bulunması gereken yeterlikler verilmiştir.
FEN DERSLERİ İÇİN ÖĞRETMENLERDE BULUNMASI
GEREKEN NİTELİKLER
İlköğretim ve orta öğretim süreci içinde çocuğun ve gencin içinde
bulunduğu çevreyi, doğal olayları ve bilimsel gelişmeleri temel kavram, ilke ve
genellemelerle öğrendiği ve buna bağlı olarak bilimsel yöntem süreciyle düşünme
ve problem çözme becerilerini kazandığı derslerin başında fen dersleri gelir.
İlköğretim ya da ortaöğretim düzeyinde öğretmen-lerde aşağıdaki özelliklerin
bulunması gereklidir.
Etkili bir fen dersi için öğretmen:
-Öğrenmeyi teşvik eden ve sınıf içinde kişiler arası iyi ilişkiler geliştiren
sıcak kişilik özelliklerine sahip olmalıdır.
-Yaratıcılık, farkında olma, sorunlara şevk ve gayretle karşılık verme
yeteneklerine sahip olmalıdır.
-Fen bilimleri içeriğini açık seçik kavrar, ilkelerini anlar ve kullanabilir
özellikte olmalıdır.
-Fen dersleri içeriğini öğrencilerin ilgi ve deneyimleri ile ilişkilendirme, proje
çalışmalarını geliştirme ve teşvik etme yeteneğine sahip olmalıdır.
- Eğitim kuramlarını çeşitli öğrenme durumlarına uygulama ve toplumsal
davranışları sınıf içi olaylarına uygulama yete-neklerine sahip olmalıdır.
- Mevcut öğretim uygulamaları üzerine fikir yürütür, uygu-lamaları
değerlendirir. Çalışmaları bireylerin ve grupların ihti-yaçlarına uygun olarak
düzenleyebilme yeteneklerine sahip olmalıdır.
-Çok çeşitli öğretim becerilerine sahiptir. Bu becerilerin çeşitli öğrenci
gruplarına uygun olanlarını seçer, bunları bazen bir gruba bazen de aynı sınıfa
birden fazla gruba uygulama yeteneğine sahip olmalıdır.
-Öğrencilere çeşitli materyaller sunabilme ve öğrencileri bu materyallerle
etkileşime sokma yeteneğine sahip olmalıdır.
-Uygulamalı, sözlü ve yazılı etkinlikler arasında tatmin edici bir denge
kurabilme yeteneğine sahip olmalıdır.
-Sınıf içi etkinliklerin anahtar özelliği olan öğrenilen bilgilerin öğrenci için
anlamlı olmasını sağlamak üzere aktif öğrenmeyi destekleme yeteneğine sahip
olmalıdır.
-Dersleri açık hedefler belirleyerek planlama ve konuları uygun bir sıraya
koyma yeteneğine sahip olmalıdır.
-Öğrencilerin gelişimini teşhis etme, değerlendirmede uygun ölçümler ve
kriterler kullanma yeteneğine sahip olmalıdır.
-Kalabalık sınıflarda bile küçük gruplarda öğrenme ve bireysel öğrenme
durumları yaratma yeteneğine sahip olmalıdır.
-Öğrencilerin öğrenme hızlarındaki farklılıkları tanıma ve sınıf içi etkinlikleri
bu farklara göre düzenleme yeteneğine sahip olmalıdır.
-Dersleri kontrollü ve güvenlik içinde yürütebilme yetene-ğine sahip
olmalıdır.
-Öğrencileri sistemli bir şekilde inceleme ve araştırmaya yönlendirme
yeteneğine sahip olmalıdır.
Yukarıdaki özellikler özetlendiğinde iyi bir fen bilgisi
öğretmeninde bulunması gereken yeterlikler aşağıda kısaca
belirtilmiştir:
1. Alan Bilgisi
• Alanına ilişkin temel bilgiler ve bu bilgileri ele alma yollarını anlama
• Konu alanına ilişkin eğitim programları üzerinde bilgi sahibi olma
2. Öğretme-Öğrenme Sürecini Yönetme
• Plan yapma ve ders hazırlığı
• Öğretim yöntemlerinden yararlanma
• İletişim kurma
• Sınıf yönetimi ve öğrencilerle ilişkiler
• Öğrenme ürünlerini değerlendirme ve kayıt tutma
3. Öğrenci Rehberlik Hizmetleri
• Bireysel ihtiyaçlara ve grup ihtiyaçlarına duyarlı olma
• Öğrencilerle güven verici bir ilişki kurarak onların ilerlemelerine katkıda
bulunma
4. Kişisel ve Meslekî Özellikler
• Zamanı iyi kullanma
• Danışma ve önerilerden yararlanma
• Mesleki davranış ve görünüm standartlarına uyma
• Meslektaşları ile bilgi alışverişinde bulunma
• Kendi performansı üzerinde düşünme ve gelişim için uygun girişimlerde
bulunma
Fen bilgisi dersinde izlenmesi gereken yöntem, bilimsel tutumların ve
zihinsel süreç becerilerinin kullanılması yolu ile bilimsel kavram, ilke ve
genellemelere varma şeklinde özetlene-bilir. Derslerin işlenişi esnasında fen
öğretimini doğasından anlaşılacağı üzere, derslerde düz anlatımdan kaçınılmalı,
bütün eğitim düzeylerindeki öğrencilerin öğrenme etkinliklerine çeşitli düzeylerde
aktif olarak katılmaları sağlanmalıdır.
FEN BİLGİSİ ÖĞRETİMİNDE GÜVENLİK
LABORATUVAR GÜVENLİK KURALLARI VE SEMBOLLERİ
Bu bölüm okullarda yapılan laboratuvar çalışmalarının
güvenli bir biçimde yürütülebilmesi için önerilerde bulunmak
amacıyla hazırlanmıştır. Laboratuvar fen bilimleri eğitiminin
temelini oluşturmaktadır. Güvenlik önlemleri, uygulanmakta
olan çalışmaları sınırlamak niyeti ile değil, bu çalışmaların
güvenlik içerisinde yürütülmesi amacı ile alınır. Bir güvenlik
önerisi, çalışmaların yapıldığı özel koşullar dikkate alınarak
değerlendirilmelidir.
Genel Güvenlik Kuralları
• Öğrencileriniz deneylerini yaparken onları daima gözetim altında
bulundurunuz (Siz veya başka bir yetişkinin gözetimi altında).
• Laboratuvarda meydana gelen herhangi bir kazayı derhal ilgililere
bildirerek kontrolünüz altına alınız.
• Bir Laboratuvar çalışması yaparken herhangi bir şey yemeyiniz ve
içmeyiniz.
• Güvenlik araç ve gereçlerinin yerinden haberdar olunuz. Laboratuvarda
bulunan bazı önemli güvenlik araç ve gereçleri şunlardır:
a. İlk yardım çantası
b. Yangın söndürme aleti
c. Göz banyosu
d.
e.
f.
Acil durum sinyali
Hayvan kafesleri
Yangın battaniyesi
Güvenlik Sembolleri ve Kuralları
Kırılabilir Cam Eşyalar Cam eşyalarda çatlak veya çizik olup
olmadığını kontrol edin. Kırık, çizik veya çatlak olan varsa uygun
bir şekilde atılma-lıdır. Öğretmeninizin açıklamalarına uyun.
Kullan-dıktan sonra cam malzemeleri yıkayın ve kağıt havlu
kullanmadan kurutun.
Göz Güvenliği Kimyasal maddelerle, ateşle veya gözünüze zararı
olabilecek herhangi bir maddeyle çalışırken koruyucu
Laboratuvar gözlüklerini ta-kın. Acil durumlarda başvuracağınız
göz banyosu sistemini nasıl kullanacağınızı öğrenin. Eğer kimyasal maddeler gözünüze temas ederse derhal bol suyla gözünüzü
çalkalayın ve öğret-meninize haber verin.
Giysilerin Korunması Laboratuvar önlüğünüzü giyin. Bu,
Keskin
Nesneler
Bıçak,vemakas
veya falçatayla
çalışırken dikkatli
giysilerinizi
boyalardan
yıpranmaktan
koruyacaktır.
olun. Her zaman kendinizden uzak tarafa doğru kesin. Kendiniz
veya arka-daşlarınızdan biri bir yerini keserse derhal öğretmeninize haber verin.
Yüksek Isı Kullanılmadıkları zamanlarda ısı kay-naklarını kapalı
tutun. İçlerindeki maddeleri ısıtır-ken test tüplerini kendinizden
uzak tutun. İspirto ocağı ile çalışırken gerekli kurallara uyun.
Yanık-ları engellemek için ısıtılmış malzemelere direk olarak
dokunmayın. Isıya dayanıklı eldivenle veya tahta maşa kullanın.
Kullandığınız cam eşyaların ısıya dayanıklı olmalarına dikkat
edin. Sıcak sıvıları plastik kaplara dökmeyin. Katıları ısıtmak için
sıcak su banyosu kullanın.
Ateş Açık ateşle çalışırken uzunsa saçlarınızı toplayın ve
gömleklerinizin kollarını kıvırın. Ateşe dokunmayın. Yangın
söndürücülerinin ve battani-yelerinin yerini öğrenin.
Elektrik Elektrikli cihazları kullanırken dikkatli
olun. Kullanmadan önce kordonlarının yanık
olmadığından ve fişlerinin sağlam olduğundan
emin olun. Çalıştığınız yerin kuru olmasına
özen gösterin. Elektrik devrelerini çok
yüklemeyin.
Kimyasal
maddelerle
Zehirli
Maddeler
çalışırken uzunsa saçlarınızı toplayın ve
gömleklerinizin kollarını kıvırın, ellerinizle
yüzünüze
dokunmayın.
Deney
basamaklarında ya da öğretmeniniz tarafından söylenmedikçe kimyasal maddeleri
birbi-riyle karıştırmayın. Gözünüzle veya
derinizle te-mas ederse ya da bir yere
dökerseniz öğretme-ninize haber verin.
Öğretmeniniz yapmanızı söy-lemedikçe hiç
bir kimyasal maddeyi ağzınıza al-mayın. İşiniz
Bitki Güvenliği Bitkileri toplarken ve taşırken dik-katli olun.
Bilmediğiniz bitkileri veya bitki kısımla-rını yemeyin. Bitkilerle
işiniz bitince ellerinizi sabunla yıkayın. Polenlere alerjiniz varsa
bitkilerle çalışırken maske takın.
Hayvan Güvenliği Canlı hayvanları dikkatle taşıyın. Bir
hayvan tarafından ısırılır veya tırmalanırsanız öğretmeninize
haber verin. Vahşi hayvanları sınıfa getirmeyin. Bir hayvanın
canını acıtmayın veya zarar vermeyin. Gözlem ve
deneylerinizde kullandığınız hayvanlara yeterli besin, su ve yer
temin edin. Canlı hayvanları ellerken eldiven giyin ve işiniz
bitince ellerinizi sabunlayın.
FEN BİLGİSİ ÖĞRETİMİNDE ÖĞRENME VE ÖĞRETİM
ETKİNLİKLERİ
Öğretim sürecinde, öğrencilere kazandırılacak davranı-şlar belirlenerek bu
davranışları kazandıracak etkinliklerin plân-lanması aşamasında yöntem ve strateji
seçimi oldukça önemli olmaktadır. Yöntem teknik ve araç gereç seçimi başka bir
deyişle öğrenciye nasıl bir eğitim durumu sunulacağı, öncelikle stratejinin ne
olduğuna bağlı olmaktadır.
SUNUŞ YOLUYLA ÖĞRETİM
Sunuş yoluyla öğretme öğretmen öğrenci arasında
yoğun bir etkileşimi gerektirmektedir. Öğretmen öğrencilerin
aktif katılımını sağlamaya çalışır. Başlangıç sunuşlarını öğretmen yapmakla birlikte, hemen arkasından öğrenciler fikirlerini,
örneklerini, tepkilerini almalıdır. Bu durum ders boyunca sürer.
Sunuş yoluyla öğretme bol örnek vermeyi gerektirir. Ağırlık sözel
öğrenmede olmakla birlikte örnekler, resimler, şemalar gibi görsel ve diğer
uyarıcıları kapsar. Özellikle soyut kavramları anlamlı hale getirmek için görsel ve
diğer duyu organlarına hitap eden uyarıcılar büyük ölçüde kullanılır. Sunuş yoluyla
öğretme genelden özele hiyerarşik bir sıra izler daha genel ve kapsamlı kavramlar
önce, bu kavramın kapsamında yer alan daha özel ve dar kavramlar sonra sunulur.
Öğretim adım adım ilerler. Her öğrenme basamağında önce ve yeni
öğrenilenler arasında yatay ve dikey ilişkiler kurulur. Böylece öğrencinin anlamlı
öğrenmesi sağlanır.
Sunuş Yoluyla Öğretim Etkinliğinin Uygulandığı Bir Ders Örneği
Ders
Ünite
Konu
: Fen Bilgisi
: Canlılar ve Hayat
: Canlı ve Cansız Varlıklar
: Canlılığı Kavrayabilme
: 4.sınıf
:
1. Çevredeki canlı ve cansız varlıklara
örnekler verme
2. Canlı ve cansız varlıklar arasındaki farkları
sıralama
Süre
: 1 ders saati
Araç ve Gereçler:Çevredeki bitki ve hayvan örnekleri, fotoğraflar, kitap, dergi ve
ansiklopediler
Hedef
Sınıf
Davranışlar
Dersin
Bölümleri
Öğretmenin Sunuşu
2.
Ön koşul
öğrenmeleri gözden
geçirme
Öğrencilere çevrelerini inceletip neler gördükleri sorulur.”Çevrenizi inceleyin. Çevrenizde
neler görüyorsunuz? Çevremizde gördüğümüz
varlıklardan taş neden ağaca ya da kediye
benzemiyor?”
İşte bu derste bazı varlıklara neden canlı
diğerlerine cansız denildiğini, taşla bir ağaç ya
da kedi arasındaki gerçek farkları öğreneceğiz.
“Şimdi daha önce çevremizde gördüğümüz
varlıklar hangileriydi, kısaca gözden geçirelim.”
Öğretmen tahtaya öğrencilerin söyledikleri
varlıkların adlarını yazar.
3.a. Kazandırılacak
davranışlarla ilgili
yeni uyarıcı
materyalleri sunma
Öğrencilerin cevapları alınır. Örnekler canlı ve
cansız varlıkları gruplayacak ve örneklendi-recek
yeter sayıda değil ise örneklerin sayısı arttırılır.
1.
Öğrencileri
öğrenme
hedeflerinden
haberdar etme ve
öğrencilerin
dikkatini çekme
4.a.
Öğrencilerin
öğrenip
öğrenmediklerini
kontrol etme
3.b.
Kazandırılacak
hedef davranışlarla
ilgili yeni uyarıcı
materyalleri sunma
4.b.
Öğrencilerin
öğrenip
öğrenmediklerini
kontrol etme
5.
Öğrencilerin
bağımsız araştırma
yapmalarını
sağlama
6.
Performansı
değerlendirme ve
dönüt verme
Varlıkların canlı ve cansız olarak ikiye ayrıldığı
söylenir. Canlı ile cansız olmanın tanımları
öğretmen tarafından yapılır. Canlı ve cansız
varlıklara ait örnekler, fotoğraflar öğretmen
tarafından tepegöz projektörü de kullanılarak
gösterilebilir.
Canlı ve cansız varlıklara ait öğrencilerin başka
örnekler vermesi istenir. Öğrenciler doğ-ru
davranışı kazanıncaya kadar örneklendirme
sürdürülür.
Canlı ve cansız varlıklara ait özellikleri yansı-tan
hayvan, bitki, taş, toprak vb. örnekleri gösterilir.
Canlı ve cansız varlıklar arsındaki farklar öğretmen
tarafından açıklanır.
Öğrencilerden canlı ve cansız varlıklara örnek
vermeleri istenir. Verilen bir varlığa neden canlı ya
da cansız dendiği gerekçeleri ile açıklatılır.
Öğrencilere canlı ve cansız varlıklardan oluşan ve
öğrencilerin canlı varlıkları yeşil, cansız varlıkları
kırmızı ile işaretlemelerini isteyen çalışma kağıtları
dağıtılır.
Öğrencilerden
çalışma
kağıtlarını
kendilerinin tamamlamaları istenir.
Tepegöz projektör yardımı ile çalışmaların doğru
cevapları
gösterilir.
Öğrencilerin
kendi
kağıtlarından doğru ve yanlışlarını işaretleme-leri
istenir. daha sonra, özellikle bir çok öğrenci
tarafından yanlış yapılan tüm alıştırmalar tartışılır
ve öğrencilerin kağıtları toplanır. Çok az öğrenci
tarafından yapılmayan alıştırmalarla ilgili olarak
öğretmen, bu öğrencilere ders dışında çalışmaları
için ek materyal verir.
7.
Kalıcılığı ve
transferi sağlama,
dersi gözden
geçirerek gelecek
derste yapılacakları
belirleme
Kalıcılığı ve transferi sağlamak üzere öğretmen ev
ödevi verir. Derste yapılanları öğretmen kısaca
gözden geçirip bir sonraki derste yapıla-cakları
açıklar.
BULUŞ YOLUYLA ÖĞRETİM
Buluş yoluyla öğrenme özellikle matematik, fen bilimleri ve dil
öğretiminde etkili olarak kullanılabilecek bir stratejidir. Buluş yoluyla öğrenmenin
en önemli üstünlüğü öğrencinin merak güdüsünü uyandırması ve güdülenmişlik
düzeyini cevap-ları buluncaya kadar, çalışmalarını sürdürebilmesidir. Bir diğer
üstünlüğü de öğrencileri bağımsız olarak problem çözmeye yönlendirmesidir.
Öğrenciler bilgiyi alıp özümlemekten çok, bilgiyi analiz etmeye uygulamaya, sentez
yapmaya zorlanmak-tadır.
Buluş yoluyla öğrenmede öğretmen, örnekleri sunar. Öğ-renci konunun
yapısını, fikirler arasındaki temel ilişkileri, ilkeleri, özellikleri keşfedinceye kadar
örneklerle çalışır. Öğrenme esnek ve buluş yoluyla olmalıdır. Eğer öğrenci bir
kavramı, ilkeyi bulmaya, problem çözmeye uğraşıyorsa, öğrenciye zaman verilerek
ve gerektiğinde ipuçları sağlanarak öğrencinin proble-mi kendi kendine çözmesi
sağlanmalıdır.
Sunuş ve buluş yoluyla öğretimin yapılacağı derslerin planlama aşamaları
birbirine benzemekle beraber uygulama aşaması tamamen farklılık gösterir. Sunuş
yoluyla öğretimde tanımlamalar, ilkeler öğretmen tarafından öğrenciye sunulurken;
buluş yoluyla öğretimde öğretmen tanımlamaları, genellemeleri öğrencilerin bulması
için rehberlik eder. Öğretmen sorular sora-rak öğrencilerin kendilerine sağlanan
verileri analiz etmelerini , ellerindeki somut bilginin gerisindeki ilkeleri, kavramları,
çözüm-leri bulmalarını sağlar.
Buluş Yoluyla Öğretim Etkinliğinin Uygulandığı Bir Eğitim Durumu Örneği
Ünite
Konu
Hedef
Sınıf
Davranışlar
Süre
: Canlılar ve Hayat
: Canlı ve Cansız Varlıklar
: Canlılığı Kavrayabilme
:4.sınıf
:
1. Çevredeki canlı ve cansız varlıklara örnekler verme
2. Canlı ve cansız varlıklar arasındaki farkları sıralama
:1 ders saati
Araç ve Gereçler: Çevredeki bitki ve hayvan örnekleri ve
fotoğrafları, kitap, dergi ve ansiklopediler, film
İşleyiş :
1. Öğrencilere çevrelerini inceleyerek neler gördükleri sorulur. Bazı
varlıkların sürekli değiştiğine, bazılarının aynen kaldığına
öğrencilerin dikkati çekilir. Bu değişikliklerin neler olduğu sorulur.
2. Öğrencilerden çevrelerinde gördükleri varlıkları söylemeleri istenir.
Bunlar tahtaya yazdırılır.
3. Öğretmen, kalem ile ağaç, soba ile kedi, çiçek ile köpek arasında ne
gibi bir ilişki olduğunu sorarak örnekleri analiz etmelerine rehberlik
edebilir.
4. Öğretmen tarafından öğrencilerin söylemediği ve amaca ulaşmada
kritik olan örneklerin verilmesi ve bunların tahtaya yazılması
sağlanır.
5. Öğrencilerden bu farklı örnekleri benzerlik ve farklılıklarına göre
(canlılar bir grupta, cansızlar diğer grupta olmak üzere) gruplamaları
istenir.
6. Her aşamada doğru davranışlar pekiştirilerek eksik ve yanlış
davranışlara dönüt ve düzeltme uygulanır.
Bu
grupların ortak özelliğinin canlı varlıklar, cansız varlıklar olarak
7.
adlandırıldığı öğrencilere buldurulur.
8. Canlı ve cansız varlıklara öğrenciler başka örnekler verir.
9. Öğrencilerin örnekleri inceleyerek varlıkların ortak ve kritik
özellikleri olarak ve cansızlardan farklı olarak; hücrelerden oluşma,
beslenme, solunum, boşaltım, üreme, irkilme, büyüme gibi ortak
özellikleri bulmaları ve bu özelliklerin hep birlikte tekrarlamaları
sağlanır.
10. Cansızlarda bulunan özellikler öğrenciler tarafından açıklanır.
11. Öğretmen ya da öğrencilerden biri, öğrencilerin yaptıkları canlı ve
cansız tanımı ile canlı ve cansız varlıkların özelliklerini, kendilerinin
verdikleri örnekleri tahtaya yazar ya da tepe gözde yansıtarak tüm
öğrencilerin ulaştıkları sonucu paylaşmalarını sağlar.
FEN ÖĞRETİMİNDE KAVRAM HARİTALARI
Kavram haritaları, öğrenciler için, öğrenilecek temel fikirleri ve bunlar
arasındaki ilişkileri açık hâle getirmekte ve önceki bilgilerle yeni bilgiler arasında
bağlantılar kurulmasına yardımcı olmaktadır. Ezber yerine anlamlı öğrenmeyi
gerçek-leştiren kavram haritaları öğretmenlere; anlamları organize etme,
öğrencilerle tartışma yolarına karar verme ve yanlış öğrenmeleri ortaya çıkarma
olanağı vermektedir. Öğrenciler bu sayede anlamları keşfetmekte ve öğrendiklerini
daha uzun süre hatırlayabilmektedirler. Kavram haritaları kavramları ve kavramların birbirlerine çizgilerle nasıl bağlandığını göstermektedir.
Kavramlar; olayları, eşyaları, insanları ve düşünceleri benzerliklerine
göre gruplandırdığımızda gruplara verilen isimdir.
Kavram haritaları, bilginin zihinde somut ve görsel olarak düzenlenmesini
sağlar. Çünkü, kavram haritası yöntemi tüm bir öğretim yılı tek bir ünite ya da bir
ders içinde önemli kavramlar arası ilişkileri şematize etmede etkili bir yoldur.
Kavram haritası yöntemi diğer alanlarda olduğu gibi fen öğretiminde de anlamlı
öğrenmeyi sağlamada önemli yöntemlerden birisidir. Burada anlamlı öğrenme ve
tersi olan ezbere öğrenme kavramlarını açıklamak uygun görülmektedir: Anlamlı
öğrenme,bireylerin öğretimin bir sonucu olarak önceden edindikleri bilgilerle
yenileri arasında bağlantı kurarak anlamlı bir bütün oluşturmalarıdır. Ezbere
öğrenme ise anlamadan ya da önceki bilgilerle bağlantı kurmadan bilgilerin
alınmasıdır.
Son yıllarda, kavram haritaları öğretmenler için çok yararlı öğretme ve
değerlendirme stratejisi hâline gelmiştir. Kavram haritalarını üstün kılan
yararları aşağıda sıralanmıştır:
• Kavram haritası yönetimini diğerlerinden üstün kılan öncelikli
avantajı,esas fikirlerin görsel sunumunu elde edilebilir kılmasıdır. Ancak kavram
haritaları gerek öğretmenlerin gerek-se öğrencilerin yarattığı bütünlerdir. Bu sebeple
aynı konu ya da kavrama yönelik kavram haritaları yaratıcıların özel görüşlerini
yansıttıkları için farklı farklı çizilebilir.
• Öğrenmeyi gözle görülebilir biçimde artırır.
• Farklı öğrenme şekillerine ve öğrenciler arasındaki diğer bireysel
farklılıklara hitap eder.
• Pek çok değişik konu, öğretim aşaması ve not seviyesi için uygundur.
• Öğrenilmesi, öğretilmesi ve kullanılması kolaydır.
• Kapsam temellidir.
• Kapsam oluşturulması ve bütünleştirilmesinin değerlen-dirilmesinde
kolaylıkla kullanılabilir.
• Kavram haritaları, öğrenci merkezli, öğrenci aktif yöntemlerdir ve
öğrenciyle öğretmen tartışarak bir haritayı oluşturduklarında öğretmen öğrenci
etkileşimini teşvik eder.
• Kavramlar arasındaki doğrusal ilişkilerin tanımlanmala-rına yararlı bir
alternatif oluşturur.
• Bir sistem içindeki ilişkilerin gösterilmesinde yararlı alternatiflerdir.
Öğrenciler okul yılları süresince,kavram haritaları oluştur-mayı öğrendikçe
kavramları ayrı ayrı ve kopuk düşünmekten çok kavramlar arasında bağlantılar
kurmaya çalışacaklardır. Bir kavramı öğrendikçe yeniden pek çok harita düzenlemek
için istekli olacaklardır. Öğrenciler kavram haritaları oluşturmaya devam ettikçe
bilgileri organize etme ve kavramları sentezlerle birleştirme konusunda yetenekleri
de gelişecektir.
Bir kavram haritası genellikle kitapların başında bulunan taslak ya da içindekiler
bölümünden birçok bakımlardan farklıdır. Özellikle taslaklar, kavramlar arasındaki
belirli ilişkileri göstermezler. Diğer yandan kavram haritaları büyük ve küçük
fikirler arasında belirli ilişkileri gösterirler ve böylece de detaylar ya da özellikler ile
büyük düşünce ya da birincil kavram arasındaki farklılığı ortaya çıkarırlar. İkinci
farklılık da kavram haritalarının öğrencilerin bilgileri hatırlamalarına ve kavram arasındaki ilişkileri göstermelerine yardımcı olan görsel tasviri sağlamalarıdır. Konular
dizini bu tür bir tasvir sağlamaz. Ancak onların da faydalı bir işlevi vardır; farklı
aşamaların düzenini ortaya koyarlar.
Kavram Haritalarının Kullanıldığı Bir Ders Örneği
Açıklama:
Kavram haritaları bir üniteye hazırlık basa-mağında
kullanılabileceği gibi,ünite işlenirken ve ünite sonunda da kullanılabilir. Bu araç
özellikle kavramları gruplamada ve bu yolla öğrencinin zihin yapılanmasını
düzenleyerek daha üst kavrama ve düşünme düzeyine erişmesine yardım eder.
Dersin adı
: Fen Bilgisi
Ünitenin adı : Canlılar Dünyası
İşlem Basamakları:
1. Ünite ile ilgili kavramları içeren kavram haritasını tasar-layınız.
• Kavram haritasında hangi kavramların yer almasını isti-yorsunuz.?
Kavramları listeleyiniz.
• Kavramlar listenizde en genel veya en üst düzeyde olan sözcüğü ayrı bir
sayfanın başına yazınız.
• Kavramlarınız haritadaki diğer sözcüklerden kolayca ayırt edilebilmelidir.
Kavramlarınızı “kutu” veya “yuvarlak” içine alınız.
• Öğretmek istediğiniz kavramlar arası ilişkileri, genel-leme ve ilkeleri
ayrıca listeleyiniz.
• Kavram haritanızdaki iki kavram arasındaki ilişkiyi gös-termek için
kavramların yer aldığı kutuları bir çizgi ile bağlayınız.
• Kavram haritanızı gereğinden fazla detaylandırmayınız.
2. Kavram haritasının yer aldığı çalışma kağıdını öğren-cilerinize veriniz.
Öğrencilerinizden dağıttığınız çalışma kağıtla-rında yer alan kavram haritalarını
belirtilen yönergeye uygun olarak doldurmalarını isteyiniz.
3. Kavram haritalarında yer alan yanlışlıkları tespit ediniz. Yanlışlıklar
hakkında
öğrencilerinizi bilgilendiriniz.
Yanılgılar
sınıf
çoğunluğunu
ilgilendiriyorsa kavramla ilgili eğitim durum-larınızı tekrarlayınız. Aksi takdirde
hata yapan öğrencilere ek aktiviteler veriniz.
Örnek Kavram Haritaları
ETKİNLİK 1.Aşağıdaki kavram haritasında birçok hata yapılmıştır.
Hataları bulup haritayı yeniden düzenleyiniz.
AĞAÇ
Su taşır
Kök
Gövde
Su emer
Besin Yapar
Yaprak
(Korur)
Kabuk
Yer altında Odun
Kereste
Şekilleri
İğne
Geniş
Yakıt
Mobilya
Etkinlik 2: Size verilen kavramları haritada doğu bir kavram yapısı elde
edecek şekilde yerleştiriniz.
•
•
•
•
•
•
•
Bitki
Hayvan
Gözle görülmeyen
canlılar
Çiçekli bitkiler
Çiçeksiz bitkiler
Omurgalı
hayvanlar
Omurgasız
hayvanlar
CANLI
ETKİNLİK 3: Madde İle İlgili Kavram Haritasında Boşlukları Doldurunuz.
Katıların
Hac. Ölç.
Cisimler
Ölçülmesi
Hacim
Birimleri
MADDENİN
HALLERİ
Maddenin Hal
Değiştirmesi
Hacim
Dereceli
Silindir
MADDE
Ölçülmesi
Kütle
Ölçülebilir
Öz.
MADDENİN
ÖZELLİKLERİ
Görülebilir
Hissedilebilir
Özelikler
BİLİMSEL YÖNTEM SÜRECİNE DAYALI FEN ÖĞRETİMİ
Bilim ve teknolojide yeni bilgilerin ortaya çıkışındaki hız, buna bağlı olarak
toplumsal ve ekonomik etkenlerin hızlı değişimi, bir kimsenin herhangi bir konudaki
yeterliklerinin bir ömür boyunca dört veya beş kez geçersiz olması sonucunu
doğurabilir. Bu gerçek fen öğretiminde nasıl öğrenileceğini öğrenmeyi temel hedef
haline getirmiştir.
Yeni fen programlarındaki üniteler, içeriğe bilimsel süreç-ler yoluyla
varılması esasına göre düzenlenmiştir. Fen öğreti-mindeki değişmelerin sebebi ne
olursa olsun farklı öğretim düzeylerinde geliştirilen fen programlarının ortak
noktası, bilimin “bilimsel süreç ve onların ürünü organize bilgiler olarak”
görülmesidir. Fen programları hangi yaklaşımla hazırlanırsa hazırlansın. fen
bilimleri, ilköğretimin önemli bir parçasıdır. Özellikle bilimsel merakın
uyandırılması, bilimsel tutum ve bece-rilerin geliştirilmesi ilköğretim çağı çocukları
için büyük önem taşımaktadır. Bu dönemde çocuğa öğretilenler bilim adamları-nın
yaptıkları ile benzerlik taşımalıdır. Bilim adamı gibi; gözlem, sınıflama, ölçüm
yapma, yaptıklarından belli sonuçlara varma, hipotez kurma ve deneyler yapma gibi
bilgi kazanma yolarını kullanmayı gerektiren bilimsel beceriler öğrencilere erken
sınıflardan itibaren öğretilmelidir.
Bu, bir çok öğretmen tarafından çocuklar için zor, anlaşılmaz ve karışık
olarak algılanabilir. Oysa ki; çocuğun günlük hayatında, yakın çevresinde, okulda
karşılaştığı her problem bilimsel yöntem ve düşünme süreci kullanılarak çok rahat
ve kolay bir şekilde çözülebilir. Bu aynı zamanda çocuğa kendi problemlerini
kendisi tarafından oluşturduğu düşünme sürecini kullanarak çözme şansı
verdiğinden, başarma duygu-sunu tattıracaktır, ayrıca da öz yeterlik, kendine güven,
inanç, bilime ve bilim adamına saygı, yeni keşiflere ve çözümlere ulaşma güdüsü ve
heyecanı, bir bilim adamı gibi davran-ma,bilimsel tutum geliştirme becerisi gibi
özellikleri kazan-dıracaktır.
Süre bakımından zannedildiği gibi çok uzun bir süre ge-rektirmez. İlk
zamanlarda bazı sarkmalar olsa da süreç içeri-sinde bu giderek azalacaktır. Çocuk
artık evinden okuluna giderken. yolda gezerken, televizyon seyrederken, ders dinlerken daha önce görmediği farklı bir taşı, yaprağı, bitkiyi, hayvanı vb. farklı bir gözle
görecek ve onları yeniden keşfedecektir.
Aşağıda bilimsel yöntem sürecine dayalı Bilimsel Araştırmanın öğeleri
şematik olarak verilmiştir.
BİLİMSEL ARAŞTIRMA (BİLİMSEL YÖNTEM SÜRECİNE UYGUN)
İŞLEM BASAMAKLARI
Bilimsel araştırmanın anlamı nedir?
Parametreleri (değişkenleri)
tanımlamak.
Yeni bir
Gözlemler
araştırmaya
başlamak
yapmak.
Kestirimlerde
bulunmak
BİLİMSEL ARAŞTIRMA
Sonuca ulaşmak
Bir hipotez
kurmak
Sonuçları
yorumlamak
Bulguları
kaydetmek
Araştırmayı tasarlamak ve
uygulamak. Hipotezleri test etmek
Bu bölümde, çocuğun çok yakın çevresinden seçilmiş fakat bilimsel
yöntem süreci kullanılarak ele alınmış problem örnekleri verilecektir.
Bilimsel Yöntem Sürecine Dayalı Bir Ders Örneği
Dersin adı : Fen Bilgisi
Hedef
:Bilimsel yöntem sürecini uygulayabilmek
Yöntem :Bilimsel Yöntem
Materyaller:Çalışma kağıtları, renkli kalemler,
Giriş Davranışları: Öğrencilerinizin daha önce katıldıkları gezi-leri, gözlemleri,
incelemeleri, deneyleri hatırlamalarını sağlayın ( 3.sınıfta “Dünyamız ve Uzay”
ünitesi:Ayın Şekillerini gözleme, Yağmurun Oluşumu Deneyi gibi). Bu çalışmalarda
neler yaptıklarını ve sonuçlarını tartışın. Bilim adamlarının çalışmaları ile kendi
çalışmaları arasında ilişki kurmalarını sağlayın.
İŞLEM BASAMAKLARI:
1. Bilimsel yöntem sürecinin aşamalarını gösteren çalışma kağıtlarını
öğrencilerinize veriniz. İnceletiniz.
2. Çalışma kağıtlarında boş bırakılan kısımları bilimsel yöntem sürecinin
aşamalarına uygun olarak öğrencilerinize doldurtunuz.
birbirlerine kontrol ettirip sonuçları
3. Öğrencilerinizin çalışmalarını
duyurun.
4. Bilimsel araştırma formunu öğrencilerinize dağıtın.
5. Bilimsel yöntem sürecinin öğelerine dayalı olarak yeni bir araştırma planı
yapın.
6. Öğrencilerinizin araştırma formunu ilgi duydukları bir alanı belirleyerek
(Bilimsel Yöntem Sürecine uygun olarak) adım adım doldurmalarını sağlayın. Her
yanlış adımı anında düzelterek bir sonraki adıma geçmelerini sağlayın.
7. Formları küçük gruplar oluşturarak ya da sınıfça değerlendirin.
8. Öğrencilerin portfolio (bireysel gelişim dosyası) değerlendirmeleri
anlamında bu etkinliği ele almalarını isteyin.
9. Öğrencilerin araştırmalarından doğan yeni araştırma konularını
araştırmaları için fırsat verin.
BİLİMSEL ARAŞTIRMA PLÂNI
Planlama Basamakları
Neyi bulmak istiyorum?
-Araştırmamın BaşlığıNe olacağını düşünüyorum?
- Tahminim,YorumumBunun niçin olacağını düşünüyorum?
Gözlem,ölçme ve sayımlarım için neye
ihtiyacım var ?
Gerekli araç ve gereçler
Neyi ne kadar ve nasıl değiştirmeliyim?
Araştırmamdaki hangi maddeleri veya
özellikleri aynen koruyacağım?
Ne kadar örnek alacağım?
Bulgularım
Sonuçlarım
ALİ CAN BİLİMSEL YÖNTEMİ UYGULUYOR!
Okuldaki dergilerde ilköğretim öğrencilerinin de bilimsel araştırma
yapabileceklerini okuduğum zaman gözlerime inana-madım! Hemen öğretmenime
koştum. Öğretmenim bunun bir yöntemi olduğunu, bunu uygularsam çalışmamın bir
bilimsel araştırma olabileceğini söyledi.
Kolları sıvayıp hemen çalışmaya başladım. Önce kafamı çoktandır
kurcalayan merak ettiğim bir soruyu hatırladım:Çevre nasıl kirlenir?. Bilimsel
araştırmam bu konuda olacaktı. Öğretmenimin önerdiği yöntemi bu soruya yanıt
bulabilmek için kullanınca ortaya aşağıdaki bilimsel araştırma çıktı.
Ne dersiniz, ben de artık bir bilim adamı gibi düşünmeye başladım
mı?
(NOT:Büyük ve koyu harfle yazılanlar öğretmenimin önerdiği BİLİMSEL
ÇALIŞMA YÖNTEM BASAMAKLARI’ DIR.
1. SORULAR SORMAK: Bazen annemin bana her suyu içmemem
gerektiği, suların kirli olabileceği konusunda uyarıda bulunduğunu hatırladım.
Acaba su nasıl kirleniyor? Suyu kirleten maddeler nelerdir? Suyu en çok hangi
maddeler kirletiyor? Su kirliliğinin canlıların yaşamı üzerindeki etkisi nedir?
2. KESTİRİMLERDE BULUNMAK: Kimyasal maddelerin suyu
kirlettiğini ve bu suların bitkilerin büyümesini engellediğini ve dolayısıyla insan
yaşamını olumsuz yönde etkilediğini duymuştum.
Tahminim: Kimyasal maddelerin miktarı arttıkça su daha çok kirlenir ve
bitkilerin büyümesini ve gelişmesini engeller.
3. BİR HİPOTEZ KURMAK: Tahminimi daha bilimsel bir hâle getirmek
için bir yargı cümlesi kullanmalıyım….İşte buldum! Suları kirleten kimyasal
madde miktarı arttıkça bitkilerin büyümesi güçleşir.
4. ARAŞTIRMAYI TASARLAMAK VE UYGULAMAK: Bitkilerin
büyümesini engelleyen nedenin kimyasal maddeler olduğunu nasıl gösterebilirim?
Bunu bir kaç gün düşünüp konuyu bir kaç arkadaşımla da tartıştıktan sonra şöyle bir
yöntem buldum:
Annemden bana çiçekçiden aynı toprak ve saksıya dikebileceğim üç tane
menekşe almasını istedim. Menekşe-lerimi aynı gün üç farklı saksıya diktim.
Saksıların boyu, geniş-liği, toprağın cinsinin aynı olmasına dikkat ettim. Saksıların
hepsine farklı numaralar verdim.(1,2,3). Hepsine farklı miktar-larda annemin
çamaşırları için kullandığı çamaşır suyundan -kimyasal madde olarak-karıştırdığım
çeşme suyu döktüm.
1. saksıya : 1 çay kaşığı çamaşır suyu karıştırılmış bir fincan su.
2. saksıya : 5 çay kaşığı çamaşır suyu karıştırılmış bir fincan su
3. saksıya : Hiçbir katkı maddesi karıştırılmamış bir fincan su.
1.saksıyı, 2.saksıyı ve 3.saksıyı her gün gözlemleyip bitkilerin büyüme hızını
kaydetmeye karar verdim. Peki bunu nasıl anlayacaktım? Bitkilerin büyümesini gün
gün gözleyerek bitkiye her gün belirlediğim oranda çamaşır suyu verecektim.
5. BULGULARI KAYDETMEK: 1., 2., ve 3. saksıyı her gün gözleyerek
bitkilerde meydana gelen değişmeleri resmet-tim ve bulgularımı hazırladığım
tabloya kaydettim. Tabloya, değişme olmamışsa (-), olmuşsa(+) işaretlerini koydum.
BULGULAR
Saksı
No
Başlangıç
2.
gün
4.
gün
6.
gün
8.
gün
10.
gün
12.
gün
1
2
3
Bulgularımı kaydetmeye her üç saksıdaki bitkinin şeklin de gözle görülür bir
değişme oluncaya kadar devam ettim.
6. SONUÇLARI YORUMLAMAK:Tablomdaki (+) ve (-) işaretlerine
bakarak neredeki bitkinin en çabuk, hangisinin en geç gelişiminin bozulduğuna
karar verdim.
7. SONUCA ULAŞMAK: Deneyim, 3.Basamakta kurdu-ğum yargı
cümlesinin doğru veya yanlış olduğunu gösterdi. Acaba hangisi?
Cevabı öğrenmek istiyorsanız, bu bilimsel araştırmayı aynı basamaklardan
geçerek bir kere de siz yapın ve ulaş-tığınız sonucu kocaman bir kartona renkli
boyalarla yazarak sınıfınıza asın!
ARAŞTIRMA VE İNCELEMEYE DAYALI FEN ÖĞRETİMİ
Araştırmaya dayalı öğretim, fen eğitiminde öğrenme ve
öğretme yaşantılarının özünü oluşturur. Araştırma bilimsel uğraşıların kalbidir. Bilimsel araştırmalar sorularla yönlendirilir ve
anlamayı hedefler. Bilimsel süreç, gözlemlenebilir bilgileri
organize etmek ten daha karmaşık, daha fazla çaba gerektirir.
Bu ifadeler bilim adamlarının yaklaşımlarını ve çalışmalarını
yansıtan büyük bir iddia sayılsa da; bilimsel araştırmalarda salt
mantıksal açıklamaların yanında hayal gücünün ve buluşun da
önemli bir yer tuttuğu yadsınamaz.
Öğrenciler; bilimsel sürecin mantığını kavradıkları ve
içselleştirdikleri ölçüde bilimsel verilerin günlük yaşamda nasıl
ortaya çıktığını ve nerelerde kullanılabileceğini anlayabilirler. Bu
anlamda laboratuvar çalışmalarında bilimsel araştırmanın tam
anlamıyla nasıl gerçekleştiğinin anlaşılmasını sağlamak ve yeni
düzenlemeler yapmak gerekebilir. Alışılagelmiş laboratuvar
deneyi öğrencilerden çok, ders kitabı ve öğretmen tarafından
seçilir ve yönlendirilir. Ayrıca öğrenciler deney için laboratuvar
araçlarını seçmede ve toplanacak bilgileri değerlendirmede işin
içinde olmadıkları gibi sonuçları kritik yapmaya da cesaretlendirilip yönlendirilmezler. Hatta doğru cevabın önceden bilinmiş
olması da hesaba katılırsa, laboratuvar çalışmalarının ne ölçüde işlevsellikten uzak olduğu anlaşılır.
Bir ilköğretim fen öğretmeni çocukların bilimsel bilgileri
anlamalarında ve içselleştirmelerinde dokunarak öğrenmenin
öğrencilere nasıl bir katkı getireceğini bilmelidir. “Eğer bitkiler
ünitesinde yaprak türlerini işliyorsanız; bütün gün onun
hakkında konuşup , kitaplardan isimlerini ve şekillerini
öğrencilerinize gösterebilirsiniz. Eğer dokunarak, görerek
bir yaşantı kazandırmışsanız ve daha ileri bir aşama olarak
bir araç kullandırmışsanız –büyüteç, mikroskop vb. bu
konuyu öğrencilerinize kavratmışsınızdır.
Araştırma merkezli bir fen öğretimi yaklaşımı; öğrenme
öğretme sürecine bir çok katkı getirebilir, öğrencilerin bilime ve
fene karşı ilgi duymalarını sağlayabilir.
Araştırma- İnceleme Yoluyla Öğretme Yaklaşımına Bir Örnek
Ders
: Fen bilgisi
Ünite
: Yaşadığımız çevre
Konu
: Çevre kirliliği
Davranışlar
: Yakın çevrede insan
değişikliklere ilişkin gözlem yapma
Dersin Bölümleri
Dikkati çekme
Hedeften
haberdar etme
faaliyetleri
sonucu
ortaya
çıkan
Öğretme-Öğrenme Etkinlikleri
Öğretmen elinde bir sürü çöp ve bir bardak kirli su ile
sınıfa girer ve çocukların dikkatini konu üstüne çeker.
“Çocuklar bu elimdekileri nereden topladım?” sorusunu
çocuklara sorar. Çocuklardan muhteme-len çöplükten,
yoldan, elinizdeki suyu dereden, çeşmeden aldınız” gibi
cevaplar gelecektir.
Öğretmen “Yaşadığımız Çevre”den cevabını alır.
Evet. “Bugün yaşadığımız çevreyi kirleten ögeleri”
araştırarak öğreneceğiz.
Problemi
belirleme ya da
tanımlama
Problemin geçici
çözümlerinidenencelerinihipo
tezlerini ifade
etme
O hâlde bugün araştırarak deney ve inceleme yaparak
çözüme kavuşturacağımız problemimizi tam olarak
ifade edip tahtaya yazalım. Çocukların ifadeleri
doğrultusunda
“Çevremiz-deki
kirliliği
nasıl
önleyebiliriz? problemini ifade etmeleri sağlanır.
Öğrencilere problemin geçici çözümünü bulmak için
şu sorular sorulabilir.
• Çevreyi kimler kirletiyor?
• Çevre kirliliğine hangi maddeler yol açıyor?
• Çevre kirliliğinin insan hayatındaki rolü nedir?
• Çevremizi en çok kirleten ve çevreye en çok za-rar
veren madde hangisidir?
• Çevre kirliliği devam ederse insanlar gelecekte
bundan nasıl etkilenir? Öğrenciler muhtemelen
• Çevreyi en çok insanlar kirletiyor.
• Çevre kirliğine en çok plastik şişeler ve kimyasal
maddeler yol açıyor.
• Çevre kirliliği devam ederse insanların beslen-mesini
sağlayan bitkiler ve hayvanlar tükenir, insan yaşamı
bundan etkilenir.
• Sular ve toprak kirlenir, hava kirlenir, insanlar nefes
alamaz, su içemez, beslenemez ve ölürler.
gibi cevaplar vereceklerdir.
• Öğrencilerin bu cevapları, problemin geçici çözümleri/hipotezleri yani denenmek üzere oluştu-rulmuş
yargılar olarak liste halinde tahtaya yazılır.
• Çevre kirliliği insan yaşamını olumsuz yönde etkiler.
Problemi
çözümlemek üzere
toplanacak verilerin
belirlenmesi
Şimdi bu yargılarımızı deneyerek doğru olup
olmadığına bakalım.
Bunları nasıl deneyebiliriz.
• Bir maydanoz bitkisini saksıya ekelim. O bitkiye
asetik asit ve sitrik asit (kimyasal maddeler)
verelim. Bitkiyi gözleyelim. Bu bitki gelişti mi?
Bulgularımızı kaydedelim.
• Bahçedeki toprağa kimyasal atıklar atalım.
Bahçedeki toprağa çeşitli bitkiler dikelim ve
gelişimlerini gözleyelim.
(öğrencilerden çeşitli cevaplar gelecektir. Yönlendirmelerle toplamaları gereken verileri ve nasıl
toplayacakları buldurulur.
Öğrenciler 5’ er kişilik gruplara ayrılır. Her grup
Verilerin toplanması farklı gözlem ve incelemelerle ilgili verileri
kaydeder, Farklı formlara çevirir (tablo, grafik,
şekil vb.).
Verilerin analizi,
denencelerin
karşılaştırılması ve
yorumlanması
Verilerin
toplanması
Elde edilen veriler karşılaştırılır. Çevreye en çok
zarar veren maddeler ve bunların insan yaşa-mındaki
etkilerine yönelik bulgular karşılaştırılır ve birlikte
yorumlanır.
Elde edilen veriler birlikte değerlendirilir. Çözüm
yolları üretilir. Çevre kirliliğine yol açan etmen-leri
ortadan kaldırıcı bireysel ve toplu tedbirler alınarak
uygulanır. Eğer zaman ve mekan yeterli ise bu
çözüm yoları uygulanarak sonuç-ları not edilir.
Diğer insanlarla ve sınıflarla paylaşılır.
EK AKTİVİTE I
Materyaller:
• Lastik eldiven
• Kalem
• Kağıt
• Çöp Torbası
İŞLEM BASAMAKLARI
1. Öğrencileri sulak bir bölgeye (göl, nehir gibi) götürmek onların çevredeki
sudan haberdar olmalarına yardım edecektir.
2. Gezi sırasında yanınıza kalem, kağıt, lastik eldiven, çöp poşeti alın.
3. Araştırma ve inceleme için seçtiğiniz alana geldiğinizde öğrencileri 3’lü
veya 4’lü gruplara ayırın. Her bir grup bulabildiği kadar kirliliğe yol açtığı
düşünülen madde belirlesin ve bir kağıda buldukları maddelerin isimlerini yazsın.
4. 10 dakika sonra grup bir araya gelerek gözlemledikleri kirlilik çeşitlerini
tartışsın. Bulgularını kaydedin.
Sıra
no
1
2
Maddenin
Adı
Plâstik şişe
Kimyasal
maddeler
Çevreyi nasıl
kirlettiğini
düşünüyorsun?
Toprağı kirletiyor.
Geri dönüşümü
zordur.
Toprağı, havayı ve
suyu kirletiyor.
Canlıların yaşamını
etkiliyor.
Çözüm yolları
Plastik şişe yerine cam
şişe kullanılmalıdır.
Kimyasal maddeler ve
atıkların gelişigüzel
her yere atılması
önlenmelidir.
5. Gruplar kendi aralarında fikir alışverişi yaptıktan sonra
eldivenleri ve plastik çöp torbalarını dağıtın ve öğrencilerden
çevredeki çöpleri toplamalarını isteyin.
6. Toplanan bu maddelerin geri dönüşüm sürelerini araş-tırmaları için
öğrencileri gruplara ayırarak her grubun belli bir maddeyi incelemelerini isteyin.
Gruplara içinde toprak bulunan birer bardak dağıtarak bu maddeleri bu bardaklara
gömmesini isteyin. İki ay sonra bulguları karşılaştırın.
Bardak
No
1
2
3
4
Maddenin Adı
Plâstik şişe
Kağıt mendil
Portakal kabuğu
Demir parçası
Öğrencilerinizden
isteyebilirsiniz.
bu
Geri Dönüşüm Süresi
2 yıl
etkinliği
farklı
bir
şekilde
yapmala-rını
EK AKTİVİTE II
Deneyin adı: Atıkların Parçalanması
Deneyin amacı: Atıkların doğal çevrede parçalanma sürelerini kavrayabilme
Kullanılacak araç ve gereçler:
• Büyük kapaklı bir kavanoz
• Küçük bir kürek
• Çöp (yemek artığı, kağıt ve karton parçaları, alüminyum folyo, plastik
torba)
• Toprak
• Su
İŞLEM BASAMAKLARI
1. Kavanozu Ağzına kadar toprak ile doldurun. Farklı cins çöpleri
kavanozdaki toprağa farklı derinliklerle gömün. Çöpleri toprakla camın arasına
yerleştirin. Toprağı iyice sıkıştırın.
2. Toprağı suyla nemlendirin. Kavanozun kapağını kapatın. Kavanozdaki
çöpleri üç hafta boyunca 1-2 günde bir inceleyin. Hangi tür çöplerin yapısı değişti?
Değişmeden kalan çöp var mı?
SONUÇ
En geç dönüşüm plastik şişede olmuştur.
LABORATUVARA VE DENEYE DAYALI FEN ÖĞRETİMİ
Fen öğretiminde deney öğrencilerin henüz bilmediklerini
keşfetmeleri, çeşitli yolardan kazanılan bilgilerin doğruluğunu
açık olarak görmeleri için yapılır. Deneyi gözlemden ayıran en
önemli özellik kontrollü olmasıdır. Ünitelerin işlenişi sırasında
hangi deneylerin ne zaman, nasıl yapılacağı, hangi kurallara
dikkat edileceği öğrencilerle birlikte konuşulup kararlaştırılmalıdır.
Deneyin yapılışı esnasında kullanılacak olan alet, araç
ve gereçler önceden hazırlanarak, bunların kullanılır durumda
olup olmadığı öğretmen tarafından kontrol edilmelidir. Deney
sırasında çıkması ihtimali bulunan patlama, yanma vb. tehlikelerin önlenmesi için tedbirler alınmalı, tehlikeli deneyler öğrencilere yaptırılmamalıdır.
Aşağıda verilen kontrol listesini uygulamanız önerilir.
KONTROL LİSTESİ
Evet
Etkinlikler
1. Dersin hedef davranışlarından öğrenciyi haberdar ettiniz mi?
2. Deneyin amaçlarından öğrenciyi haberdar ettiniz mi?
3. Konuya uygun güncel ve uygulanabilir deneyi seçip aldınız mı?
4. Deneyin işlem basamaklarını yazıp söylediniz mi?
5. Deneyle ilgili resim, tablo ve çizelgeleri kulandınız mı?
6. Deneye başlamadan önce deney düzeneğini kontrol ettiniz mi?
7. Deney düzeneği ile ilgili güvenlik önlemlerinizi aldınız mı ve bu
konuda öğrencilerinizi uyardınız mı?
8. Deney için süre ayırdınız mı
9. Deneyle ilgili tüm öğrenciler arsında iş bölümü
yaptınız
mı?
10. Konuya uygun araç ve gereçleri seçtiniz mi?
11. Deneyde kullanılacak araç ve gereçlerin özelliklerini
öğrencilerinize tanıttınız mı?
12. Öğrencilerin araç ve gereçlerin kullanımı ile ilgili varsa yazılı
rehberleri kullanmasını sağladınız mı?
13. Deney esnasında her bir öğrencinizle tek tek ilgilendiniz mi?
14. Deneye tüm öğrencilerinizin aktif katılımını sağladınız mı?
15. Deneyin yapılışı esnasında araç gereç ve malzeme kullanımı
esnasında israftan kaçınmak için öğrencilere rehberlik ettiniz mi?
16. Araç ve gereçleri öğrencilerle birlikte inceleyip kullandınız mı?
17. Araç ve gereçlerin kullanımı ile ilgili ihtiyaç duyan öğrencilere
rehberlik ettiniz mi?
18. Deney sonunda araç ve gereçlerin temizliğini sağladınız mı?
19. Araç ve gereçlerin deney sonunda yerlerine konulmasını
sağladınız mı?
20. Deney sırasında öğrencilerin yanlışlarını düzeltmelerini sağladınız
mı?
21. Deney sonuçlarını öğrencilerle birlikte değerlendirdiniz mi?
22. Öğrencilerle birlikte deney raporunu yazdınız mı?
Hayır
23. Deneyi özetlediniz mi?
24. Öğrencileri test ettiniz mi?
25. Test sonuçları hakkında öğrencilere bilgi verdiniz mi?
Deneye Dayalı Bir Ders Öğretimi Yaklaşımına Örnek
Dersin adı
: Fen Bilgisi
Ünitenin adı
: Vücudumuzu Tanıyalım
Konu
: Sağlıklı ve Dengeli Beslenme
Süre
: 3 saat
Amaç
:
1. Kimyasal değişimi deneyle göstermek
2. Vücut için gerekli olan bazı mineral ve metallerin alın-masını deney
yoluyla öğrenmek
Kazandırılacak Beceriler: Deney yapmak, deney sonuçlarını gözleyerek
karşılaştırma yapmak
Materyaller:
• 500 ml’lik kavanoz
• 3 poşet çay
• 4 yemek kaşığı ananas suyu
• 4 yemek kaşığı elma suyu
• 4 yemek kaşığı beyaz üzüm suyu
• 4 yemek kaşığı böğürtlen suyu
• 5 tane şeffaf plâstik bardak
• 1 kaşık
İşlem Basamakları:
1. Kavanozun içine çok az sıcak su ve çay poşetlerini koyarak demli bir çay
hazırlayınız.
2. Bu demin üzerine sıcak su ekleyerek 1 saat bekletiniz.
3. Her meyve suyunu ayrı bardaklara koyarak üzerlerine meyvelerin
isimlerini yazınız.
4. Her bardağa 4 yemek kaşığı demli çay ekleyerek karıştırınız (her bardağı
karıştırdıktan sonra yıkayınız).
5. Bardakları düzgün bir yerde hareketsiz 20 dakika bekletiniz.
6. Bardakları 20 dakika sonra dikkatlice sallamadan kaldırınız ve çözeltinin
altını dikkatlice inceleyiniz. Hangi bardakta siyah bir çökelti oluştu?
7. Bu bardakları tekrar yerine koyarak 2 saat bekletiniz.
8. Tekrar bardakların alt kısımlarında siyah katı maddenin toplanıp
toplanmadığını inceleyiniz.
Sonuç: 20 dakika sonra ananas suyunun bulunduğu bardakta siyah katı
madde gözleniyor. 2 saat bekledikten sonra ise beyaz üzüm suyunda ve böğürtlen
suyunda katı madde görülüyor.
Demli çay ve bazı meyve suları kimyasal değişimi sonu-cunda siyah katı
tanecikleri olan yeni bir madde oluşturur. Dipte toplanan katı tanecikler meyve
suyunun renginde olmadığı için yeni bir madde oluşturmuştur. Bu kimyasal
değişime bir örnek-tir. Meyve suyunun içindeki demir, çayın içindeki maddelerle
birleşerek siyah katı bir çökelti oluşturmuştur.
Ananas suyundaki demir miktarı fazla olduğu için bu deği-şim daha çabuk ve
oluşan katı madde miktarı daha fazla olmuş-tur. Elma suyunda hiç siyah tortunun
olmaması bu meyve suyu içinde hiç demir bulunmamasından kaynaklanmaktadır.
GÖZLEME DAYALI FEN ÖĞRETİMİ
Gözlem yoluyla, öğrencilerin işlenecek ünitelerle ilgili
olayların canlı ve cansız varlıkların bulundukları ve yaşadıkları
doğal çevrelerinde, doğal olayların oluştukları yerlerde ve zamanlarda önceden belirlenmiş bir amaca ve hazırlanmış plâna
göre incelenerek bilgi edinmeleri sağlanır. Fen Bilgisi ünitelerinin işlenmesinde yapılacak gözlemler sınıfça, grupça ve bireysel olarak yapılır. Öğrenciler gözlem yaparken, dikkatini ve
enerjisini belli bir kavram üzerinde yoğunlaştırabilme, bu yoğunluğu sürdürebilme becerisi kazanır. Bu beceri diğer zihinsel
etkinlikleri de geliştirir. Doğaya karşı ilgi ve sevgi kazandırır.
Fen Bilgisi dersinde yapılan gözlemler;
a. Kısa Süreli Gözlemler (Ders gezileri sırasında yapılan gözlemler, çevre
kirliliğinin gözlenmesi vb.)
b. Uzun Süreli Gözlemler (Ayın evrelerinin gözlenmesi, tohumun
çimlenmesi, bir hayvanın büyümesinin gözlenmesi vb.).
c. Ani Gözlemler (Deprem, yangın, su baskını, aşı yapıl-ması gibi önceden
planlanmamış aniden ortaya çıkan gözlem-lerdir).
Gözleme Dayalı Bir Ders Örneği
Dersin adı
: Fen Bilgisi
Sınıf
:7-8 sınıflar
Ünitenin Adı: İnsan ve Çevre
Kazandırılacak Beceriler: Gözlem, veri kaydetme, sonuç çıkarma, öteleme,
gözlem sonuçlarını farklı bir forma çevirme, inceleme
Gözlemin Amacı : Canlılar arasındaki etkileşimi kavrayabilme
Materyaller:
• Grafik kağıdı
• Not defteri
• Büyüteç
• Mikroskop
• Dürbün
Bu çalışmada öğrencilerinizle birlikte düzenleyeceğiniz etkinlikler işlem
basamaklarına göre düzenlenmiştir.
İşlem Basamakları:
1. Evinizin ya da okulunuzun yanında çalışacağınız doğal ortamı seçiniz.
2. Bu küçük bir göl, parktaki ormanlık alan veya çürük bir ağaç gövdesi
olabilir.
3. Seçtiğiniz doğal ortamın sınırlarını belirleyiniz. Harita-sını yapınız ve
grafik kağıdına geçiriniz.
4. Seçtiğiniz bu doğal ortam verimli olacağınız boyutlara uygun olmalıdır.
5. Yaşayan canlıları gözleyiniz.
6. Küçük canlıları gözlemlemek için büyüteç ve mikroskop kullanınız.
7. Uzakta olan ulaşamadığınız canlıları dürbünle gözlem-leyiniz.
8. Göremediğiniz canlıların izlerini ve tüylerini inceleyiniz.
9. Gözlemlerinizi not ediniz ve resmini çiziniz.
10. Ünite boyunca seçtiğiniz doğal ortamınızı sık sık ziyaret ediniz.
Gözlemlerinizi not ediniz.
11. Canlılar arasındaki ilişkiyi dikkatle inceleyiniz. Aynı za-manda canlılarla
cansız çevre arasında nasıl bir etkileşim olduğunu gözlemleyerek not ediniz.
12. Canlılar arasındaki ilişkiyi dikkatle inceleyiniz. Aynı zamanda canlılarla
cansız çevre arasında nasıl bir etkileşim olduğunu gözlemleyerek not ediniz.
TARİH
GÖZLENEN CANLI
YORUMLAR
GÖZLEM SONUÇLARI:
Aşağıdaki soruları hazırladığınız tabloda yer alan bilgilerinizden yararlanarak cevaplayınız ve cevapları tartışınız.
Nasıl bir doğal ortam seçtiniz? Bu doğal ortamdaki;
• Cansız çevreyi tanımlayınız?
• Hangi canlılar yaşıyor?
• Canlılardan hangileri üreticidir?
• Canlılardan hangileri tüketicidir?
• Canlılardan hangileri ayrıştırıcı canlılardır?
• Besin zincirine ait diyagramı çiziniz.
• Üreticiler yok olsaydı ne olurdu?
• Tüketiciler yok olsaydı ne olurdu?
• Ayrıştırıcı canlılar yok olsaydı ne olurdu?
Gözlem sonuçlarını öğrencilerle birlikte görüşüp değerlen-diriniz. Gözlem
sonucunda ulaşılan sonuçları öğrencinin kendi-si, ailesi ve çevresi, için faydalı bir
şekilde kullanma imkanı yaratınız.
İŞ BİRLİKLİ ÖĞRENME MODELLERİYLE FEN ÖĞRETİMİ
İşbirlikli öğrenmenin en belirgin özelliği öğrencilerin ortak bir amaç
doğrultusunda küçük gruplar hâlinde birbirinin öğren-mesine yardım ederek
çalışmalarıdır. Bu özelliği ile işbirlikli öğrenme bazı sınıflarda uygulanan “küme
çalışması”na benzer. Ancak her grup çalışması işbirlikli öğrenme değildir. Bir
grup çalışmasının işbirlikli öğrenme olabilmesi için gruptaki öğrencilerden, hem
kendilerinin hem de diğerlerinin öğrenme-sini en üst düzeye çıkarmaya çalışmaları
beklenir. Bir başka deyişle, işbirlikli öğrenme öyle düzenlenir ki, gruptaki her üye
gruptaki diğer üyeler başarmadan kendisinin de başarama-yacağını bilir. Bu nedenle
diğer arkadaşlarının öğrenmesine yardımcı olur. Sonunda elde edilen başarı tek tek
bireylerin katkısıyla elde edilmiş grup başarısıdır. İşbirlikli öğrenmenin
gerçekleşebilmesi için bir gruptaki bireylerin birbirinden bağım-sız olarak işin bir
kısmını yapmaları da yeterli değildir. İşbirliği için öğrencilerin birbiriyle etkileşerek
birbirine yardımcı olması ve ortak bir ürünü ortaya koyması esastır.
İşbirlikli öğrenmeyi kullanmanın hem öğretmen hem de öğrenci açısından
pek çok yararı vardır. Gruplarda, birlikte çalışmanın getirdiği sosyal nitelik bilginin
oluşturulması için uygun ortam sağlar. Öğrenciler, fikirlerini denemek, tartışmak,
düşüncelerini gözden geçirmek ve birbirlerine öğretmek olana-ğına sahip olurlar.
İşbirlikli grup ortamı üstlenilen karmaşık ve uzun süreli görevler, birlikte çalışma,
dinleme, uzlaşma ve birbi-rine yardım etme gibi sosyal becerileri geliştirmelerinde
öğren-cilere olanak sağlar. Bu yöntemden öğretmen yarar sağlar çün-kü öğrenme
sorumluluğu artık öğrencinin üzerindedir. Öğret-men düzenleyicidir.
İşbirlikli öğrenme, özellikle fen etkinlikleri için idealdir.
Bahçe plânlama ve yetiştirme, hayvanların yaşam döngülerine
özen gösterme ve bunları gözlemleme, havayı ve mevsimlik
hava değişmelerini gözlemleme, kaydetme ve kestirme, problem çözme ve işbirliği gerektiren diğer etkinlikler. İşbirlikli öğrenme etkinlikleri birlikte çalışma düzeninde yapılandırıldığı için
öğrenci tek başına görevi yerine getiremez. Öğrenciler, sıklıkla
uzun bir zaman süresine yayılmış ve bir hayli problem çözmeyi
gerektiren karmaşık bir görevi yerine getirmek için küçük gruplar
halinde birlikte çalışır. Parçalı, Birlikte Öğrenme, Öğrenci Takımları Turnuvası gibi pek çok işbirlikli öğrenme biçimi vardır.
Geleneksel Grup ve İş Birliğine Dayalı Öğrenme Arasındaki Farklılıklar
İş Birliğine Dayalı Öğrenme
Olumlu bağlılık
Bireysel sorumluluk
Heterojen
Katılımcı-ortaklaşa- liderlik
Herkes için ortak cevap
İş ve sürdürme vurgulanmış
Sosyal beceriler ilk olarak öğretilir
Öğretmen gözlem yapar ve müdahale
eder
Grup süreçleri etkili
Geleneksel Gruplar
Bağımlılık yok
Bireysel sorumluluk yok
Homojen
Seçilen tek liderlik
Sadece kendisi için cevap
Sadece iş vurgulanmış
Sosyal becerilere önem verilmez
Öğretmen grup çalışmalarına
müdahale eder
Grup süreci yok
En yaygın kullanılan İş Birliğine Dayalı Öğrenme
Teknikleri;
• Öğrenci Takımları ve Başarı Bölümleri
• Takım-Oyun Turnuva
• İş Birliğine Dayalı Birleştirilmiş Okuma ve Kompozisyon
• Takım Destekli Bireyselleştirme
• Birlikte Soralım, Birlikte Öğrenelim
• Birleştirme II
• Birleştirme
• Karşılıklı Sorgulama
Bir Uygulama Bahçesini Plânlama
Etkinliğin Amacı : Bir uygulama bahçesi plânı hazırlayabilme
Kazandırılacak Özellikler: İletişim, iş birliği,veri toplama, verile-rini kaydetme,
verilerini test etme
Materyaller
• Öğrencilerin yakalarına takabilecekleri ya da masalarına koyabilecekleri
etiketler
• Çeşitli sebze ve çiçekler
• Toprak
• Kimyevi gübreler ve nem gereksinimleri için sulama aletleri,sulama
tenekeleri
• Bahçecilikle ilgili tohum katalogları ve kaynak kitaplar
• Çiçek ve sebze tohumları, ağaç çubukları
• Bahçecilikte kullanılan aletler(makas,mala,kürek vb.)
İşlem Basamakları
1. Öğrencilerinize bir bahçe plânlama görevi verin. Buna ilişkin bir tartışma
yapın. Aşağıdaki soruları sorun.
• Bahçe nedir ?
• Bahçede ne yetiştirebilirsiniz ?
• Bahçede kimler nasıl çalışır ?
2. İkinci aşama olarak iş birlikli öğrenme modeli olarak seçtiğiniz Parçalı
Yöntemi gözden geçirin ve yuva grupları ile uzman gruplarını oluşturun.
3. Uzman grubuna görevlerini verin (Besleyici kimyasal maddeler, sıcaklık,
su, güneş ışığı, toprak özellikleri veya başka bir konu) ve araştırmaya
başlamaları için izin verin. Grupları dikkatle kontrol edin ve ek kaynaklar
önerin (Kitaplar, kaynak kişiler vb) .
4. Öğrencilerin topladığı bilgilerin doğruluğunu kontrol edin. Tüm
uzmanların uygun malzemeyi tanımlayıp öğ-rendiklerinden emin
oluncaya kadar öğrencileri yuva gruplarına göndermeyin.
5. Bu görevi tamamlamak için öğrencilerin 15-20 dakikalık bloklar halinde
birçok güne ya da uzun bir zaman dilimine ihtiyaçları olabilir. Bu görevin
bir kısmı okul dışında bir kütüphanede ya da kaynak kişiler (bahçecilik ya
da çiftçilikle uğraşanlar) ile konuşarak tamamla-nabilir. Bu süre sizin için
öğrencilerinizin oluşturduğu grupların iş birliği halinde ne derece iyi
çalıştıklarını değerlendirmek için uygun zaman olabilir.
6. Uzman grupların uygulama bahçesi plânı için yeterince bilgi
topladıklarından emin olunca, yuva gruplarını oluşturabilirsiniz. Yuva
gruplarındaki öğrenciler uzman gruplarında öğrendiklerini birbirlerine
öğretir ve uygula-ma bahçesi plânı ile ilgili bilgileri kullanır.
7. Bahçenin uzun süreli bakımı için gerekli görevlerin listesini ve bu
görevlerden sorumlu olacak öğrencilerin adları gruplar tarafından
çıkarılır.
8. Uzmanlar birbirlerine öğrettikten sonra, yuva gruplarının kendi
bahçelerini plânlamalarına izin vermeden önce onların bilgilerini kontrol
edebilirsiniz. Ayrıca öğrenci-lerinizin işbirliği halinde nasıl çalıştıkları ve
kendilerine verilen görevleri nasıl yerine getirdikleri ile ilgili olarak bir öz
değerlendirme yapmalarını isteyebilirsiniz.
9. Grupların plânlarını birbirlerine sunmak ve kendi plân-larını düzeltmekte
kullanabilecekleri dönütleri almaları için olanak tanıyın.
10. Zaman kalırsa plânlarını uygulamaları için öğrenci-lerinize fırsat verin.
Gözlemleyecekleri özelliklerin bir listesini yapmalarını isteyin. Bu liste
şunları içerebilir :
• Kaç bitki tomurcuklandı ?
• Kaç bitki çiçek açtı ?
• Hangi bitki daha hızlı hangi bitki daha yavaş büyüdü ?
11. Yuva grubu üyelerini bitkilerin büyümelerini izlemeleri için uzman
gruplarına dağıtabilirsiniz. Uzman gruplar gözlem yaparlar ve verilerini
günlük olarak kaydederler. Bulgularını tartışırlar. Günlerce süren bilgi
toplama, kay-detme ve tartışmalardan sonra uzmanlar yuva grupla-rına
dönerler. Öğrendiklerini birbirlerine öğretirler.
12. Bundan sonra yuva grupları okul bahçesinde oluştu-rulacak en iyi bahçe
ile ilgili son raporlarını hazırlarlar. Bu rapor sınıfta sunulabilir ve rapor
için bir grup notu verilebilir.
SONUÇ : İş birlikli öğrenmenin iki önemli özelliği, grup notu alınması ve
özellikle işbirlikli davranışlar için öz değer-lendirme yapılmasıdır. Bunun sonucu
olarak, tartışmalarımızın bu alanlarda yoğunlaşması gerekir. İş birlikli öğrenme ile
ilişkili bilişsel ve sosyal etmenleri değerlendirmek için pek çok olanak vardır.
Öğretmen, grubun birlikte ne kadar uyumlu çalıştığını, fen dersinin içeriğini,
verilerin toplama, kaydetme, sergileme ve yorumlama işlemlerini tekrar tekrar ve
çok değişik açılardan değerlendirebilir.
EĞİTSEL OYUNLARA DAYALI FEN ÖĞRETİMİ
Oyun çağında olan öğrenciler, oyunla daha kolay öğre-nirler. Bu oyunlar
için gerekli araçların ve oyunun oynanacağı alanın seçimi oldukça önemlidir.
Oyunun kuralları öğrenciler için anlaşılır olmalı ve öğretmen tarafından en ince
ayrıntılarına kadar dikkatle anlatılmalıdır. Konu alanlarına göre düzenlenen
oyunlarla dersler daha öğretici, ilginç ve neşeli hâle getirilebilir.
Bunlar kart oyunları, bilmeceler, bulmacalar, nesi var, nesi yok,
kutuplaşma, yap-bozlar vb. olabilir. Çocuklar oyun yoluyla öğrenirler. Eğitsel
oyunlar, öğrencinin bulunduğu çevre-den, onların yaşamından da seçilebilir.
Böylece öğrenciler eğle-nirken öğrenirler.
Sınıf ortamına getirdiğiniz eğitsel oyunlar;
• Hedef davranışları kazandıracak nitelikte midir?
• Öğrencilerin yaşına, cinsiyetine, gelişim özelliklerine (fiziksel, duygusal,
sosyal) uygun mudur?
• Öğrenciler için anlaşılabilir ve uygulanabilir bir nitelikte midir?
• Süre yeterli midir?
• Güvenlik önlemleri gerektirir mi?
• Öğrencilerin zevk almasını ve eğlenmesini sağlayacak nitelikte midir?
Bu bölümde
hazırlanmıştır.
sınıf
ortamında
kullanılabilecek
birkaç
eğitsel
oyun
Eğitsel oyunlar yardımı ile konular ilgi çekici nitelik kaza-nır, yeni
kavramların öğretilmesi, hatalı çalışma alışkanlığının düzeltilmesi, bilgilerin
kalıcılığı sağlanabilir. Bu tür bir çalışma daha çok dikkat, yaratıcılık, hayal gücü,
espri yeteneği ve sentez gücü gerektirir.
Eğitsel oyunlar; kart oyunları ve küçük grup oyunları olmak üzere ikiye
ayrılır.
KART OYUNLARI
*Kimlik Kartları: Sınıf içi çalışmalarda ünitede ortak özellikleri olan bir
dizi elemanlar için (maddeler, hayvanlar, bitkiler, elementler vb.) “Kimlik Kartları”
adı altında oyun kartları hazırlanır.
Kart Oyunlarına Dayalı Bir Ders Örneği
Dersin Adı
: Fen Bilgisi
Ünite
: Maddeyi Tanıyalım
Hedef
: Maddenin özelliklerini kavrayabilme
Davranışlar
:
1. Katı, sıvı, gaz maddelere örnek verme
2. Katıların, sıvıların ve gazların temel özelliklerini karşı-laştırma
Dersin İşlenişi:
1. İşlenecek konuya ait ön bilgileri hatırlatılır. (Maddenin özelliklerine göre
sınıflandırılması ve temel özellikleri).
2. Maddelerin özellikleri ve adlarına ait kartların hazırlan-ması için hedefleri
saptanır.
3. Kartlar, kavramları ve ilkeleri basitten karmaşığa doğru mantık sırası
dikkate alarak hazırlanır.
4. Kartların arka yüzüne belirlediğiniz bir kavramın tanımı ya da özellikleri
yazılır. (Ör: Sıvı maddelerin özellikle-rinin yazılması gibi).
5. Öğrencilerden bir sınıflamaya ait bu elemanlar hakkında bilgi toplamaları
istenir.
6. Kartların arkasında (her bir kartta soru olmak üzere bir soru yazılabilir).
“1.TUR SORULAR” konunun anlaşıl-ması, bazı kavramların ve ilkelerin
açığa kavuşmasını ve pekiştirilmesini sağlayıcı niteliklerdir.
7. Konuya ait sınıflaması yapılmış kavram, ilke ve genel-lemelerle ilgili
“2.TUR SORULAR” da kartların arkasına yazılabilir. Böylece konunun
tartışılması sağlanabilir.
8. Bir tarafta konu tartışılırken diğer taraftan öğrenciler ellerindeki kartları
yanıtlamaya başlarlar. 1.TUR soru-lara geçilir. Bu sorular seri olarak
düzenlenmiştir. Soru-ya cevap veren öğrenci kendi kartındaki soruyu
okur.
9. Artık herkes elindeki maddenin ne olduğunu ve özellik-lerini tartışma
sırasında ipuçlarıyla bulduktan, 1.TUR sorularla kontrolü yapıldıktan
sonra 2.TUR sorulara geçilir. Bu sorular maddenin sınıflandırılmasına
ilişkin kavramların ve ilkelerin ışığı altında düzenlenmiştir.
10. Bir taraftan maddenin özelliklerine ilişkin bilgiler tartı-şılırken bir taraftan
öğrencilerin sorularının yanıtı alınır. Tamamlamak isteyen öğrencilere söz
hakkı verilir. Öğretmen yeri geldikçe öğrencilere rehberlik eder.
ÖRNEK I : ÖN YÜZ
MADDE KİMLİK KARTI
Maddenin Adı:
ÖRNEK II: ARKA YÜZ
TİPİK ÖZELLİKLERİ
• Belirli bir şekli vardır.
• Belirli bir hacmi vardır.
•
Görülebilir, hissedilebilir ve ölçülebilir özellikleri vardır.
ÇENGEL BULMACA
2
1
3
1
2
4
3
5
4
5
SOLDAN SAĞA
YUKARIDAN AŞAĞIYA
1. Yaşımız ilerledikçe boyumuzun
uzaması ve kilomuzun artması.
1. Çeşitli besin maddelerini almak.
2. Doktor yazar, eczaneden alınır.
2. Genel vücut temizliğimiz.
3. El ve vücut temizliğinde
kullandığımız temizlik maddesi.
3. Hastalık yapan küçük canlılar.
4. Elimiz ve ayaklarımızda bulunur.
4. Hastalıktan korur, iğneyle yapılır.
5. Vücudumuzun bölümlerinden biri.
5. Öğütücü dişlerdir.
BİRLİKTE BULALIM
1) Aşağıda verilen harf panosu içinde soldan sağa
omurgasız canlılar, yukarıdan aşağıya ise; omurgalı canlılar
gizlenmiştir. Aşağıdaki listede verilen omurgalı ve omurgasız canlıları harf panosu içinde bulabilecek misiniz?
Deniz anası
Solucan
Sünger
Balina
İnsan
Arı
Kurbağa
Fok
Fare
Y K Ö İ H L K L A L B K Y İ
B A L I K K Ç P T Ü A A Ş N
Deniz kestanesi
Ahtapot
Kartal
Kırkayak
Istakoz
At
Yılan
2) Harf panosunda
bulduğunuz
hayvanları
omurgalı ve
omurgasız olarak
sınıflandırınız?
H
D
Ö
İ
Ü
K
K
D
S
L
U
K
Ç
L
E
P
Y
Ö
I
L
E
Ü
Ü
R
U
P
P
N
Z
M
L
R
I
N
N
F
U
R
L
H
İ
İ
Y
Y
K
Ş
İ
G
R
Ü
B
S
U
Z
N
I
O
A
D
Z
E
Ö
M
A
O
L
A
D
L
K
Y
E
K
R
Z
I
Ğ
L
İ
N
Ö
A
F
A
R
E
Ş
I
S
A
U
R
A
E
N
A
K
A
S
U
Ç
T
Ş
C
İ
S
R
M
H
Y
R
T
C
A
A
E
A
İ
I
Y
N
T
S
I
A
Y
T
K
L
N
L
İ
N
A
A
A
R
N
A
P
K
K
E
R
T
A
L
P
I
A
E
E
O
İ
J
İ
İ
R
O
F
O
K
L
S
İ
P
O
A
Z
S
A
N
L
T
Ç
O
İ
N
L
Z
H
K
PROJEYE DAYALI FEN ÖĞRETİMİ
Bir bireysel öğrenme yöntemidir. Bütün projeler öğrenci etkinliğini ön
plâna alan çeşitli konuları ön planlamaya ve ince-lemeye yönelik çalışmalardır.
Proje yöntemi, bireysel öğren-meye önem vermesi yanında okul ile toplumsal hayat
arasında yakın ilişki kurmasına önem veren bir öğretim yaklaşımıdır. Bu yöntemin
kaynağı aslında öğretimi geleneksel okulun benimse-diği ve sürdürdüğü
didaktizmden kurtarıp ona toplumsal bir amaç ve içerik kazandırma düşüncesidir.
Size örnek olması açısından en iyi proje örneklerinden birini vermek
istedik.
Örnek Proje Çalışması: Bu proje Vermot’taki bir okulun fen sınıfında
yürütülmüştür. Bu sınıftaki öğrenciler, bir teleskopları olmamasına rağmen,
yıldızları incelemeyi denemişlerdir. Bir gün, lâboratuvar çalışması sırasında bir
öğrenci, kendilerinin bir teleskop kurup kuramayacaklarını sormuş, öğretmense,
bunun zor olmakla birlikte mümkün olabileceğini söylemiştir. Bu konuyu bir
konferans izlemiş ve öğrenciler sonuçta proje olarak bir teleskop kurmaya karar
vermişlerdir. İlk iş olarak bir teles-kopta nelerin bulunması gerektiği, nasıl çalıştığı,
istedikleri tür bir teleskopu kurmak için ne çeşit materyallerin gerekli olduğunu ve
bu materyallerin nasıl bir araya getirileceği (monte edileceği) araştırılmıştır. Bu
bilgileri öğrendikten sonra da kur-mak istedikleri teleskopu kurmuşlardır. Kurma
eyleminden önce kurmak istedikleri teleskopun türü ve gerekli materyaller üze-rinde
karara varmışlardır. Bu proje sırasında çözülemez gibi görünen sorular bu projenin
parçası olmuş ama sonuçta gençler kullanılabilir bir teleskop yapmayı
başarmışlardır. Yaptıkları te-leskopu kendileri kullandıktan sonra okulun diğer fen
sınıflarına bu aletin nasıl kullanılacağını da göstermişlerdir.
Bu örnekte iyi bir projede olması gereken tüm özellikleri bulabilirsiniz.
Elde edilen ürün, gösterilen çabaya değmiştir. Ortaya çıkan ürün gerçekçi ve
uygulanabilir, problem çözücü bir niteliğe sahiptir. Bu proje öğretmenin
rehberliğinde öğrenciler tarafından tasarlanmış, plânlanmış ve uygulanmıştır.
Projeye Dayalı Fen Öğretimi Yaklaşımına Örnek
Dersin Bölümleri
Dikkati çekme
Hedeften
haberdar etme
Gruplara ya da
bireysel
çalışmalara
rehberlik etme
Hipotezi
belirleme
Yöntemi
belirleme
Verileri
Öğretme-Öğrenme Etkinlikleri
Öğretmen sınıfa elinde asit yağmurlarından veya
fabrika atıklarından etkilenen bitkileri içeren bir
gazete haber kupürü ile sınıfa girer, ve haberi
çocuklara okuyarak öğrencilerin dikkatini çeker.
• Acaba bitkiler niçin bu hâle geldiler? Bitkiler
etkilendikçe biz insanlar yakın zamanda ve
gelecekte bundan nasıl etkileneceğiz? Soru-sunu
çocuklara sorar.
• Bu soruna nasıl bir çözüm bulunabileceğini
öğrencileri ile tartışır ve bu soruna kimlerin cevap
aramak istediğini sorar.
• Bu konuda çalışmak isteyen öğrencileri tespit
eder.
Kimlerin hangi konularda çalışacağı tespit edilir. Bir
sorunun değişik çözüm önerileri öğrenciler arasında
gönüllülük esası dikkate alınarak pay-laştırılır.
Her grubun hipotezi tespit edilir.
Örnek hipotez: Asitler bitkilerin büyümesini
olumsuz yönde etkiler. Bu etki asit derecesi art-tıkça
belirginleşir.
Bu çalışmada hipotezleri test edecek çözüm yollarını
öğretmen öğrencileri ile birlikte araştırır ve
öğrencilerini zaman yönlendirir. Çözüm yolları
öğrencilere buldurulur ve test ettirilir.
Yöntem:
1. 8 mine bitkisi alınıp, aynı şartlarda olabile-cekleri
bir yerde sabitlenir.
2. İki tanesine hiç dokunulmaz. Altı tanesine 3, 4, 5
pH değerinde asetik sitrik çözeltisi verilir.
kaydetme
3. Bitkilerin toprağı kurudukça belirlenmiş asit
çözeltileri verilir, veriler kaydedilir. Böceklen-me
nedeniyle bitkilerin öldüğü not edilir.
4. Deney 4 mine bitkisi ile tekrarlanır.
5. Bitkilerden ikisine hiçbir katkı maddesi veril-mez.
İki tanesine 5’er pH değerinde asetik asit ve sitrik
asit çözeltisi verilir. Gözlemler kaydedilir.
Öğretmen öğrencilerin gözlemlerini ve bulgularını
sorular sorarak öğrencilerle birlikte tartışır ve bu
sonuçları raporlaştırarak yeni çalışmalara transferini sağlar.
Sonuç ve yorum: Birinci 8 bitkinin (ilk 3 pH en
sonda 4 pH değerinde asetik asit verilen olmak üzere )
Sonuç ve Yorum hepsi öldü. İkinci 4 bitki ise büyümesine normal bir
şekilde devam etti.
1. 5 pH ve üzeri değerde sitrik asit bitkilere belirgin
bir zarar vermemektedir.
2. 4 pH ve altı değerde sitrik asit bitkinin
büyümesini durdurur.
3. 3 pH ve altı değerde asetik asit bitkinin
dayanıklılığını kaybettirmektedir.
4. 4 pH ve üstü değerde asetik asit bitkiye hiçbir
zarar vermezken bir dayanıklılık da kazan-dırıyor
olabilir.
FEN ÖĞRETİMİNDE YENİ YAKLAŞIMLAR
YAPISALCILIK (CONSTRUCTIVISM)
Öğretmen
Öğrenci
Öğretmen
Öğrenci
: Kaç tane elmasın var?
: Hiç elmasım yok.
: O hâlde kaldın!
: Ama bana yeşim taşlarımı sormadınız.
Öğrenenlerin sadece elmas değil; bir çok hazinesi vardır.
Yapısalcılık (kurmacılık), temelinde nesnelciliğin olduğu
bilişsel kuramlardan gelişmiştir. Yapısalcı bakış açısında ise
bilginin, öğrenenin var olan değer yargıları ve yaşantıları tarafından üretildiği düşünülür. Bilgi, konu alanlarına bağlı olarak
değil ,bireylerin yarattığı ve ifada ettiği şekilde yapılandırarak
var olur. Bu yüzden deneysel, sübjektif ve bireyseldir. Bilgi, evrensel "gerçekler takımı olarak değil, "işleyen hipotezler"olarak
görülür ve mutlak anlamda "doğru" olamayacağı düşünülür.
Yapısalcılığın son yollarda yoğun ilgi görmesi dört temel
nedene dayanmaktadır
• Yapısalcılık halihazırda uygulanan yöntemlerin başarılı
sonuçlara ulaşmaması karşısında yenilik ihtiyacını karşılamaya
talip olduğundan büyük ilgi kâbul görmüştür. Bu yaklaşım sınıftaki odağı öğretmen egemenliğinden öğrenci merkezine çekerek, bir alternatif sunmaktadır.
• Yapısalcılık bilgi edinme ya da yaratma sorumluluğunu
öğrenciye geçirmesi ve öğretmene atfedilen geleneksel rolleri
değiştirmesi ile öğretme-öğrenme süreçlerini vurgulamaktadır.
Bu anlamda önerdiği eğitim reformu , yukarıdan yapılan bir çok
eğitim reformunun aksine tabandan tavana doğru bir reform
niteliğindedir.
• Yapısalcılık öğrenci, öğretmen ve okul yönetimini bir
çok gereksiz bürokratik işlemden kurtarmaktadır.
• Yapısalcılık bilginin/gerçeğin bireyler tarafından yaratıldığını öne sürmesi farklı bakış açılarını ortaya çıkarma ve destekleme konusundaki ilgisi ile, toplumlardaki azınlık gruplarının
düşüncelerinin önem kazanmasına neden olmuştur.
Yapısalcılık konusunda en çok kabul gören öğretimdeki beş temel ilke;
1. Öğrencileri, konuya ilgi uyandıran problemlere yöneltmek
2. Öğrenmeyi en genel olan kavramlarla yapılandırmak
3. Öğrencilerin bireysel görüşlerini ortaya çıkarma ve bu
görüşlere değer vermek
4. Eğitim programını öğrencilerin görüşlerine hitap edecek
şekilde değiştirmek
5. Öğrenmelerin değerlendirilmesini öğretim bağlamında
ele almak
Görüldüğü gibi yapısalcı öğretim, geleneksel hedef merkezli sınıf ortamlarından kesin bir ayrılışı ortaya koymaktadır.
Sınıf ortamlarının görünümü bakımından iki yaklaşım arasındaki
farklar aşağıdaki şekilde belirtilmektedir.
Geleneksel Sınıflar
Yapısalcı Sınıflar
Eğitim programı temel becerileri öğrencilere vurgulayarak,
her bir parçayı bütün olarak
sunar.
Sabit bir eğitim programına sıkı
sıkıya bağlı kalmak oldukça
önemlidir.
Öğretmenler genellikle bilgiyi
öğrencilere aktararak didaktik
bir tarzda hareket ederler.
Eğitim programı büyük kavramları
vurgulayarak, bütünü parçaları il
sunar.
Öğrenci sorularını izleme oldukça
önemlidir.
Öğretmenler genellikle çevreyi
öğrenciler için düzenleyerek etkileşimli bir tarzda hareket ederler.
Öğretmenler daha sonraki
Öğretmenler öğrencilerin
derslerde kullanmak için öğrenöğrenmelerini geçerlemek için cilerin hali hazırdaki görüşlerini
cevapları düzeltmeye çalışırlar anlamalarını sağlayarak bakış
açılarını ortaya çıkarmaya
çalışırlar.
Öğrenmelerin değerlendirilme- Öğrenmelerin değerlendirilmesi
si öğretimden ayrı olarak görü- öğretim kapsamında görülür.
Öğretmenlerin öğrenciler
lür ve hemen hemen her zaman testler aracılığı ile yapılır. çalışırken yaptıkları gözlemler
aracılığı ile yapılır.
Öğrenciler öncelikli olarak
Öğrenciler öncelikli olarak gruplar
yalnız çalışırlar.
halinde çalışırlar.
Program etkinlikleri ağırlıklı
Program etkinlikleri ağırlıklı olarak
olarak ders ve alıştırma kitap- birincil veri kaynaklarına ve
larına dayalıdır.
kullanımına hazır materyallere
dayalıdır.
Öğrenciler bilgiyi öğretmenler Öğrenciler, dünyayla ilgili
tarafından alan, “boş tahtalar” kuramları oluşturan düşünürler
olarak görülürler.
olarak görülürler.
Yapısalcı öğrenmelerin Değerlendirme Ölçütleri
• Hedefler ölçüt değildir. Öğrencilerin belli yorumları
yapıp yapmadığına bakılmaz, sadece bu yorumları ne
denli iyi formüle ettikleri ve tartıştıkları değerlendirilir.
• Bilgiyi yapılandırmayı sağlayan bağlam-merkezli çoklu
bakış açılarını yansıtan ve anlamı sosyal olarak algılamaya olanak tanıyan özgün görevler sorular kullanılır.
• Ürün değil süreç yönelimli değerlendirme esastır.
• Çoklu değerlendirme teknikleri kullanılır.
• Değerlendirmenin amacı öğrenciler tarafından belirlenir.
Yapısalcılık Kuramına Dayalı Bir Fen Dersi Yaklaşımı
Dersin
Bölümleri
Öğrenme-Öğretim Etkinlikleri
•
Derse
başlama
•
•
•
•
Dersi
Sürdürme
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Konuyu seçme ve derse başlamak için
çevreyi gözleme.
Konu ile ilgili sorular sorma ve soruların
olası cevaplarını etraflıca düşünme.
Beklenmedik durumları not etme.
Öğrenci görüşlerinin farklılaştığı durumları belirleme.
Üzerinde odaklanılan konuya-oyuna- dikkati çekme
Olası seçenekleri düşünerek beyin fırtınası yapma
Bilgiyi araştırma
Materyallerle deney yapma
Özel bir fenomeni gözleme
Bir model tasarlama
Veri toplama ve örgütleme
Problem çözme stratejilerini kullanma
Uygun kaynakları seçme
Öğrencilerin çözümleri diğerleriyle tartışması
Öğrencilerin seçenekleri değerlendirmesi
ve tartışması
Öğrencilerin riskleri ve sonuçları belirle-
mesi
• Bir incelemenin parametrelerini tanımlama
• Bilgi ve düşüncelerle iletişim kurma
• Bir modeli yapılandırma ve açıklama
• Yeni bir açıklamayı yapılandırma
Açıklamaları • Çözümleri yeniden gözden geçirme ve
ve Çözümleri
eleştirme
Sunma
• Akran gruplarının değerlendirmesini kullanma
• Uygun kapanışı sağlama
• Varolan bilgi ve deneyimlerle bir çözüm
oluşturma
• Karar alma
• Bilgi ve becerileri uygulama
• Bilgi ve becerileri transfer etme
Harekete
• Bilgi ve düşünceleri paylaşma
Geçme
• Yeni sorular sorma
• Ürün geliştirme ve düşünceler önerme
• İzinsiz tartışmalar ve başkalarının kabulüne
karşı modeller ve düşünceleri kullanma
Yapısalcılık kuramının önemli sonuçlarından biri olarak
değişen öğretmen rolleridir. Yapısalcı yaklaşım, öğretmeni
yegane bilgi dağıtıcılık görevini bırakarak bunun yerine, eğitim
programını ve öğretimsel metodolojileri sürekli olarak analiz
etmesini gerektirmektedir. Diğer öğretmen özelikleri de şöyle
sıralanmaktadır.
Hedef Merkezli Yaklaşım Yapısalcı yaklaşım
Sorun konuyla ilgili olarak belirlenir.
Hayır
Evet
Öğretmen Sorular sorar.
Öğrenci
Öğretmen Sorunu/konuyu belirler.
Öğrenci
Öğrenci
Öğretmen Yazılı ve insan kaynaklarını belirler.
Öğretmen Yazılı kaynakları bulur.
Öğrenci
Öğretmen Gerekli insan kaynakları ile ilişkiyi geçer.Öğrenci
Öğretmen İnceleme ve etkinlikleri planlar.
Öğrenci
Hayır Çeşitli değerlendirme tekniklerini kullanır.
Evet
Hayır Öğrenciler kendi kendilerini değerlendirir
Evet
Hayır Kavram ve becerileri yeni durumlara uygular. Evet
Hayır Öğrenciler hareket hâlindedir.
Evet
Hayır Bilimsel kavram ve ilkeler gerekli oldukları için Evet
ortaya çıkarılır.
Hayır Öğrenmenin okul dışına genişletilmesini sağlar. Evet
Değerlendirmede Portfolio Değerlendirme-Bireysel Gelişim Dosyaları - esastır.
Fen öğretiminde etkinliklerin kullanımı yalnızca öğrencileri meşgul etmekten
ibaret değildir. Etkinlikler öğrencilerin merakını uyandırarak onların önceliklerini
sorgulamalarına, doğal olay-ları farklı yönlerden algılamalarına yol açar.
Öğretmenin tanımladığı bir kavram veya genelleme öğrencinin daha önceki
anlayışıyla renklendirilir. Öğretmen bir şey söyler, öğrenci başka bir şey anlar.
“Anlatım” daha çabuk olmasına rağmen her za-man gerçek anlama oluşturulmaz.
Yapısalcı bakış açısı etkinliklerden çok daha fazlasını içerir. Öğrencilere
öğretmenlerin içine bilgilerini boşalttıkları boş kanallar olarak bakılmaz, onlara
öğrenen insan olarak daha fazla saygı gösterilir. Yanlış oluşmuş kavramlara
yönelebilmesi için öğretmenin öğrencilerinin başlangıçtaki yanlış anlama-larının
neler olduğunu bilmesi gerekir.
Yapısalcı öğrenmenin beş önemli ilkesi;
1. Öğrencileri Konuya İlgi Uyandıran Problemlere Yöneltmek
Bu, eski serbest eğitim modellerinde belirtildiği gibi, öğren-cilerin herhangi
bir günde istedikleri herhangi bir konuyu çalışa-bilecekleri anlamına gelmez. Bu,
öğretmenin konuyu öğrencinin ilgisini çekecek şekilde plânlaması gerektiği
anlamına gelir. Bunu şaşırtıcı bir gösteriyle, ilgi çekici bir etkinlikle ya da iyi bir
problemle yapabilirler. Bunların çoğu bu kitapçıkta yer almak-tadır. İyi bir
problemle kötü bir problem arasındaki fark nedir? İyi problem aşağıdaki kriterlere
uymalıdır:
• Öğrencilerin test edilebilir bir tahminde bulunmalarını gerektirir.
• Pahalı olmayan aletlerin kullanılıyor olması gerekir.
• Çoklu problem çözme yaklaşımlarının kullanılabilmesini sağlayacak kadar
karmaşık olmalıdır.
• Grup çalışmasından faydalanmalıdır.
• Bir noktada öğrenciler problemi kendileriyle alâkalı olarak görmelidirler.
Örneğin bitkiler bölümündeki bir etkinlik öğrencilerden etkili tohum dağılımı
mekanizmaları geliştirmelerini ister. Öğren-cilerin o sabah böyle bir araştırma
yapma fikriyle uyanmış olma-ları mümkün olmasa da düşen tohumlarının veya
benzerlerinin etkileyici hareketlerini gözledikten sonra problemi sunmak ilgi çekici
bir etkinlik olabilir.
2. Öğrenmeyi En Genel Olan Kavramlarla
Yapılandırmak
Geleneksel eğitim anlayışlarının çoğunda problem parça-lara bölünerek tek
tek parçalar üzerine yoğunlaşılır. Hiç size büyük bir fotoğrafın küçük bir bölümünün
gösterilerek resimdeki nesnenin ne olduğunu bulmanızın istendiği oyunu oynadınız
mı? Bunu yapmak o kadar kolay değildir, oldukça korkutucu olabilir. Çoğu zaman
insanlar tüm fotoğraf gösterildiğinde çok şaşırırlar. Benzetmelerin kullanıldığı bir
öğretim yoluyla öğren-meye çalışan öğrenciler de aynı güçlükle karşılaşırlar.
Öğrenci bütünü göremeyebileceği için parçalar üzerinde yoğunlaşmak yanlış
algılamalara sebep olabilir. Örneğin birçok öğrenci 2/7 ile 3/7’yi toplamakta
zorlanır çünkü “büyük resmi” göremezler. Burada büyük resim 2 şeyi 3 şeyle
toplamak ve 5 şey elde etmektir. Bunun yerine toplama, bölme ve çarpma işlemleri
arasında karmaşaya düşerler ve bir çok hata yaparlar. Öğren-ciler büyük resmi
gördükten sonra detayları inceleyebilirler.
3. Öğrencilerin Bireysel Görüşlerini Ortaya Çıkarma ve Bu Görüşlere
Değer Vermek
Öğrencilerin düşünceleri ve fikirleri sahip oldukları kavramlar ve muhakemeleri hakkında ipucu verir. Öğrencilerin ne
düşündüğünü ayrıntılı olarak bilmeden bir ders planlamak
imkansızdır. Bu bilgiden yoksunsa öğretmen öğrencilerin sahip
olmadıkları problemlerle ilgilenip, anlatılanı anlamaları için
gerekli olan kavram yanılgılarını göz ardı edebilir. Sonuç öğretmen ve öğrencinin çabalarına rağmen hiçbir öğrenme ger-
çekleşmeyebilir. Öğrencilerin ne düşündüğünü anladığından
emin olması için öğretmenin onları sadece doğru ya da yanlış
söylediklerini anlamak için değil, düşündüklerini, muhakemelerini ve varsayımlarını anlamak için dinlemesi gerekir. Öğrencilerin fikirlerini açıklamalarına fırsat verin ve açıklamalarını
dinleyin.
4. Eğitim Programlarını Öğrencilerin Görüşlerine Hitap Edecek
Şekilde Değiştirmek
Öğretmenlerin öğrencilerinin düşünüşleri hakkında bilgi
sahibi olmaları ve bunu ders plânlarını hazırlarken dikkate
almaları şarttır. Örneğin, bazı öğrencilerin büyük moleküllerin
küçük moleküllerden daha kısa sürede hareket ettikleri şeklinde
bir yanılgıları olduğunu varsayalım. Bu onlara mantıklı görünür
çünkü oyun bahçesinde büyük çocuklar küçük çocukları yollarının üzerinden iterek kolaylıkla hareket edebilirler. Öğretmenler “Moleküller nasıl hareket ederler” kimya etkinliğini bu
konuyu açıklamak için kullanabilirler. Öğrencilerin ihtiyaçlarının
karşılanabilmesi için ders plânının esnek olması gerekir. Bu
kitaptaki etkinliklerin bağımsız ders plânları olarak verilmiş
olmasının nedeni de budur. Etkinliklerin çoğu kavram yanılgılarını düzeltmeye yardım edecektir.
5. Öğrenmelerin Değerlendirilmesini Öğretim Bağlamında Ele Almak
Yeterlilik testlerinin aksine, başarı tespitinin asıl amacı
öğretmene öğrencinin anlatılan kavramları ne kadar iyi anladığını belirlemesine yardım etmek olmalıdır. Bu kesintisiz bir
süreç olmalıdır. Ders anlatılırken öğrenciler izlenmelidir. Eğer
ders amacına ulaşmıyorsa öğretmen bunun nedenini bularak
çözüm sağlayacak ayarlamalar yapmaya hazır olmalıdır. Gerçekte bilmek istediğimiz öğrencilerin ne anladığıdır. Bu her
zaman onların çoktan seçmeli bir sınavdaki performanslarıyla
aynı değildir (Öğrenciler anlayış eksikliğine rağmen çoktan
seçmeli bir sınavda başarılı olabilirler). Yeterlilik testlerinde başarılı olmak önemlidir ama öğrencilerimizi daha ileri seviyelere
götürmeliyiz.
Yapısalcılar olaylara dayanan (gerçek) bilginin değersiz
olduğunu söylemezler, kavram anlayışının bir çok gerçeğin
öğrenilmesini yönlendirmesi gerektiğini söylerler. Öğrencilerin
sıklıkla “sınıflandırmaları”, “analiz etmeleri”, “tahminde bulunmaları” ve “yaratıcı olmaları” istenerek fikirleri değerlendirilmiş
olur.
Etkinlikler hazırlanırken şunlara dikkat edilmelidir:
1. Öğrencilerin belli bir konuya ilgilerini çekmek,
2. Kavram yanılgılarını gidermek,
3. Soru sormaya teşvik etmek.
ÇOKLU ZEKÂ KURAMI (MI THEORY)
İnsan zekâlarını ve kombinasyonlarını fark etmemiz ve
geliştirmemiz son derece önemlidir. Birbirimizden bu kadar
farklı oluşumuz, hepimizin farklı zeka kombinasyonlarına sahip
olmamızdan kaynaklanmaktadır. Bunun farkında olursak hayatta
karşımıza çıkan sorunlarla baş etmemiz kolaylaşır.
Harward
GARDNER
1983’teki kitabı Frames of Mind’da Gardner kültürler arası insan kavrayışı
perspektifini destekleyen Çoklu Zeka Kuramı’nı sunmuştur. Zekalar insanların
konuştuğu dillerdir ve kısmen kişinin içinde yaşadığı kültürden etkilenir. Zekalar
her-kesin problem çözmede ve yaratıcılıkta kullanabileceği malze-melerdir.
Gardner’ın yedi zekasının kısa tanımları aşağıda verilmiştir:
• Dil zekâsı, kelimelerle düşünme ve karmaşık anlamları dili kullanarak ifade
etme yetisini içerir. Yazarlar, şairler, gazeteciler, konuşmacılar ve haber
yayıncıları yüksek seviyede dil zekasına sahiptirler.
• Mantıksal-matematiksel zekâ, karmaşık matematik işlemleri yapmayı,
önermeleri incelemeyi, hesap yapma-yı, sayısal değerler vermeyi mümkün
kılar. Bilim adam-ları, matematikçiler, muhasebeciler, mühendisler ve
bilgi-sayar programcıları güçlü mantıksal-matematiksel zeka gösterirler.
• Uzamsal zeka, denizcilerin, pilotların, heykeltıraşların, ressamların ve
mimarların ihtiyacı olan üç boyutlu düşünme yetisini sağlar. İç ve dış
betimlemeleri idrak etmeyi, şekilleri yeniden yaratmayı, dönüştürmeyi ve
farklılaştırmayı, objeleri uzayda hareket ettirmeyi, grafik bilgileri
oluşturmayı ve çözmeyi mümkün kılar.
•
Bedensel-kinestetik zekâ, fiziksel becerilerin gelişi-mini sağlar.
Atletlerde, dansçılarda, cerrahlarda ve el sanatlarıyla uğraşan
insanlarda belirgindir. Batı top-lumlarında fiziksel becerilere zihinsel
beceriler kadar değer verilmez , fakat bazı diğer toplumlarda kişinin
vücudunu kullanabilme becerisi hayatını sürdüre-bilmesi için çok
önemlidir.
•
Müzikal zekâ, vurgu, melodi, ritim ve tonlamaya karşı hassas olan
insanlarda belirgindir. Bestecilerde, müzisyenlerde, enstrüman yapan
insanlarda ve iyi dinleyicilerde baskın bir zekâdır.
•
Sosyal zekâ, başka insanlarla etkili iletişim kurma ve karşısındakini
anlama kapasitesidir. Başarılı öğret-menlerde, politikacılarda,
oyuncularda belirgindir.
•
Öze dönük zekâ, kişinin kendini iyi anlaması ve hayatını planlama ve
yönlendirme yetisidir. Filozoflar-da öze dönük zekâ çok gelişmiştir.
Gardner, zekâların kendi sıraladıklarıyla sınırlı kalmaması gerektiğini vurgular. Fakat bu yedisinin insan kapasitesini
daha önceki bütünsel teorilerden daha iyi tanımladığını
düşünür. Çoğu standart IQ testinin ölçtüğü sınırlı yeteneklerin
aksine, Gardner’ın teorisi insan olmanın ne demek olduğuna
dair geniş bir tasvir yapar. Ayrıca Gardner her zekânın alt
zekaları da olduğunu vurgular. Örneğin müzikal zekada çalmak,
söylemek, dinlemek gibi alt gruplar bulunabilir. Benzer şekilde
diğer zekalarda da bir çok alt grup vardır.
ÖĞRENCİLERDE ÇOKLU ZEKÂYI ÖLÇMEK İÇİN KONTROL LİSTESİ
Öğrencinin Adı :………………………………..
Dil Zekâsı
•
•
•
•
•
•
•
•
Yaş ortalamasından daha iyi yazıyor.
Anekdotlar anlatıyor.
Kelime oyunlarından hoşlanıyor.
Kitap okumaktan hoşlanıyor.
Kelimeleri doğru heceliyor.
Dinlemeyi seviyor (hikayeler, radyo programları).
Yaşına göre iyi bir kelime haznesi var.
Diğer çocuklarla sözel iletişimi gelişmiş.
Mantıksal-Matematiksel Zekâ
• Cihazların nasıl çalıştığıyla ilgili sorular soruyor.
• Aritmetik problemleri kafasında çabucak çözebiliyor (veya okul öncesi
dönemde yaşına göre ileri matematik kavramları gelişmiş).
• Matematik dersinden zevk alıyor (veya okul öncesi dönemde saymayı ve
sayılarla ilgilenmeyi seviyor).
• Matematik konulu bilgisayar oyunlarını ilgi çekici bulu-yor (veya
bilgisayar olanakları yoksa diğer matematik sayı oyunlarını seviyor).
• Satranç gibi strateji oyunları oynamayı seviyor (veya okul öncesinde
örneğin kareleri saymayı gerektiren oyunları seviyor).
• Mantık bulmacalarını seviyor.
• Nesneleri sınıflandırmaktan hoşlanıyor.
• Yüksek seviyede bilişsel düşünmenin kullanıldığı işlemler gerektiren
deneyler yapmaktan hoşlanıyor.
• Yaşıtlarından daha soyut ve kavramsal düşünebiliyor.
• Yaşıtlarına göre sebep-sonuç ilişkilendirmesi iyi geliş-miş.
Uzamsal Zekâ
•
•
•
•
•
•
Net görsel tasvirler yapabiliyor.
Harita, tablo ve diyagramları yazılı metinlerden daha iyi yorumluyor.
Yaşıtlarından daha fazla hayal kuruyor.
Sanat etkinliklerinden zevk alıyor.
Yaşına göre gelişmiş figürler çizebiliyor.
Film, slayt ve benzeri görsel sunuları izlemekten zevk alıyor.
• Yap-boz gibi görsel etkinliklerle uğraşmaktan zevk alıyor.
• Yaşına göre ilginç üç boyutlu yapılar kurabiliyor (örne-ğin LEGO
binalar).
• Okurken resimlerden, yazılardan çıkardığından daha fazla anlam
çıkarıyor.
• Çalışma kitapları, çalışma yaprakları veya diğer mater-yallerle
uğraşmaktan zevk alıyor.
Bedensel-Kinestetik Zekâ
• Bir veya daha çok sporla ilgileniyor (veya okul önce-sinde yaşına göre
gelişmiş fiziksel performans gös-teriyor).
• Bir yerde uzun süre tutulduğunda durmadan kıpırdanıp etrafında
geziniyor.
• Diğer insanların hareketlerini zekice taklit ediyor.
• Eşyaları ayırmayı ve yeniden bir araya toplamayı seviyor.
• Gördüğü bir şeye hemen el atıyor.
• Koşmaktan, zıplamaktan zevk alıyor.
• Bir el sanatında beceri gösteriyor (örneğin ağaç işleri, dikiş, mekanik) ya
da çeşitli alanlarda iyi mekanik koordinasyon sergiliyor.
• Kendini beden dilini kullanarak ifade edebiliyor.
• Kil gibi şekillendirilebilir nesnelerle çalışmaktan zevk alıyor.
Müzikal Zekâ
•
•
•
•
•
•
•
•
Dinlediği şarkıların melodilerini hatırlıyor.
Güzel bir sesi var.
Bir enstrüman çalıyor veya bir koroda şarkı söylüyor.
Ritmik bir konuşma ve hareket tarzı var.
Çalışırken masaya ya da sıraya ritmik şekilde vuruyor.
Çevresel seslere çok duyarlı (örneğin çatıdaki yağmur sesi).
Müzik sesi duyduğunda bundan hoşlanıyor.
Sınıf dışında öğrendiği şarkıları söylüyor.
Sosyal Zekâ
•
•
•
•
Yaşıtlarıyla sosyal ilişkiler kurmayı seviyor.
Doğal bir lider gibi görünüyor.
Problemleri olan arkadaşlarına tavsiyeler veriyor.
Klüplere, topluluklara veya diğer organizasyonlara katı-lıyor (veya okul
öncesinde düzenli bir sosyal grubun parçası gibi görünüyor).
• Diğer çocuklara öğretmekten zevk alıyor.
• İki ya da daha fazla yakın arkadaşı var.
• Empati kurabiliyor.
• Diğer insanlar onunla olmaktan hoşlanıyorlar.
Öze Dönük Zekâ
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bağımsızlık duygusu gelişmiş.
Yeterlilikleri ve zayıflıkları konusunda gerçekçi fikirleri var.
Oynamak veya çalışmak için yalnız bırakıldığında başa-rılı oluyor.
Çok bahsetmediği bir hobisi ya da uğraşı var.
Kendisini iyi yönlendirebiliyor.
Tek başına çalışmayı başkalarıyla çalışmaya tercih ediyor.
Ne hissettiğini düzgün bir şekilde anlatabiliyor.
Başarılarından ve başarısızlıklarından ders alıyor.
Kendine güveni fazla.
Ders/ünite ürünleri
: Fen bilgisi –Fotosentez
Hedef
: Fotosentez sürecini öğrenmek.
Beklenen öğrenci ürünleri :Öğrenciler fotosentez sürecini görsel, mantıksal, dilsel
ya da müziksel olarak açıklayabilecek ve dönüşüm kuramı ile ilişkilendirebilecek
ve kendi yaşamları-na aktarabilecekler.
Kaynak ve materyaller : Fotosentez sürecini açıklayan pos-ter ve tablolar, değişik
müzik bantları veya CD’ler, kaset/CD çalar, sulu boya malzemeleri, fen bilgisi ders
kitapları .
Öğrenme Etkinlikleri :
MÜZİKAL ZEKÂ
Fotosentez sürecinde yer alan
Basamaklar zincirini gösteren
farklı müziklerle bir müzik
kolajı yap
MANTIK-MATEMATİK
ZEKÂSI
Fotosentez basamaklarının akış
şemasını yarat
SOSYAL ZEKÂ
Ufak gruplar hâlinde
fotosentezde yer alan
protoplâzmanın dönüşümde
oynadıkları rolü tartış ve
öğrenci yaşamı ile ilişkilendir.
GÖRSEL-UZAMSAL ZEKÂ
Fotosentez sürecini çiz ve
suluboya ile boya
BEDENSEL ZEKÂ
ÖZEDÖNÜK ZEKÂ
Kişisel olarak yaşadığın bir
dönüşüm (karakter/huy
değişikliği) olayını yansıtan
bir kompozisyon Yaz ve
yaşantını fotosentez ile
karşılaştır.
Fotosentez sürecinde yer alan
karakterlerin rollerini yap
DİL ZEKÂSI
Fotosentez ve bağlama ilişkin
kelimeleri betimleyen bölümü
ders kitabından oku ve anlat
Ders/ünite basamakları: 1.Dilsel etkinlik 2. Mantık-matematik etkinliği,
3.Bedensel etkinlik, 4.Görsel etkinlik, 5. Müzikal etkin-lik, 6.Sosyal etkinlik, 7.Öze
dönük etkinlik
Değerlendirme: 1.Mantık-matematik zekâsı için kullanılan akış şemasını ve/veya
resimlere not ver.
2.Öğrencilerden birbirlerinin rollerini ve/veya şarkılarını değerlendirmelerini iste.
Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi öğretmenler dersleri çoklu zekâ
kuramına göre planlarken dikkat edilmesi gereken temel noktalar vardır.
1-Öğretmenler, bütün zekalara eşit derecede önem vermelidir.
2-Öğretmenler materyal sunumunda tüm zeka alanlarını geliştirici ya da zekâ
alanlarını kullanmaya yönelik faaliyetler hazırlamalıdır.
3-Herkes temelde yedi zekâ alanı ile doğar ancak ne yazık ki öğrenciler sınıfa
farklı zekâ alanları gelişmiş halde gelirler.
DERS :Fen Bilgisi
KONU :Böyle Yasası
AMAÇ: Böyle Yasası kavramının öğretilmesi
• Boyle Yasası’nın tanımı yapılır: “Sabit sıcaklık ve kütlede gaz basıncı,
hacimle ters orantılıdır. ”Öğrenciler bu tanım üzerinde tartışırlar (Dil).
• Boyle Yasası’nı açıklayan bir formül verilir: PxV=K. Öğrenciler bununla
bağlantılı problemler çözerler (Mantıksal ve Matematiksel).
• Öğrencilerin Boyle Yasası’nı açıklayan bir örneği kafalarında
canlandırmaları sağlanır: “Elinizin üstünde bir çıban olduğunu ve çıbanı
sıktığınızı düşünün. Sıktık-ça basınç oluşur. Ne kadar sıkarsanız basınç o
kadar artar, ta ki çıban patlayıp cerahat tüm elinize yayılana
kadar!”(Uzamsal)
• Öğrenciler aşağıdaki deneyi yaparlar:Yanaklarını şişirecek kadar havayı
ağızlarına alırlar. Daha sonra tüm havayı yanaklarının bir tarafına
geçirirler (hacim azalır) ve basınca ne olduğunu söylerler (Artar).Havayı
tekrar ağızlarının her iki tarafına yayarlar (Hacim artar) ve basınca ne
olduğunu söylerler (Azalır).(Bedensel-kinestetik)
• Öğrenciler ahenkli olarak aşağıdaki hafızayı kuvvetlen-dirici melodiyi
tekrarlarlar:
Hacim azalınca
Basınç artar
Kan kaynamaya başlar
Ve bir çığlık kopar
Daha fazla yere ihtiyacım var
Yoksa kaşlarımı çatarım
Hacim artar
Basınç azalır
(Müzikol)
• Öğrenciler bir “kabın” içindeki havanın “molekülleri” olurlar (Sınıfın
belli bir köşesi).Sabit bir hızla ilerlerler (Sıcaklık) ve kabı terk edemezler
(Sabit kütle). Yavaş yavaş iki gönüllü ellerinde tuttukları, kabın bir
kenarını temsil eden halatı “insan moleküllere” doğru ilerlettikçe kabın
büyüklüğü azalır. Yer daraldıkça basıncın arttığı (İnsanlar birbirine
çarpmaya başlar); yer genişledikçe basıncın azaldığı gözlenir. (Sosyal,
bedensel-kinestetik)
• Öğrenciler kapalı kaplardaki basıncı ölçtükleri ve basınç - hacim grafiği
çizdikleri laboratuvar deneyleri yaparlar. (Mantıksal, matematiksel,
bedensel-kinestetik)
Öğrencilere hayatlarında “basınç altında” hissettikleri anlar hakkında sorular
sorulur, “Çok fazla yere sahip olduğunuzu mu hissettiniz?”(Tipik bir cevap:çok
baskı / az yer)Daha sonra hayatlarında “az basınç” hissettikleri anlar hakkında
sorular sorulur (Az basınç / çok yer).Öğrencilerin deneyimleri Boyle Yasası ile
alakalıdır. (sosyal)
Mantık-Matematik
Sayı,hesap,mantık,sınıflama ve eleştirel düşünme
becerilerini sınıfa nasıl getirebilirim?
Dil
Konuşmaları ya da yazılmış
metinleri nasıl kullanabilirim?
Öze dönük
Duyguları, anıları nasıl
uyandırabilirim ya da
öğrencilere seçme şansını
nasıl verebilirim?
Uzamsal
Görsel şekilleri hayal etmeyi, renk,
resim ve benzetmeleri nasıl
kullanabilirim?
HEDEF
Sosyal
Öğrencileri nasıl kaynaştırabilir, grupla
çalıştırabilir ve büyük grup çalışmalarına nasıl
yönlendirebilirim?
Müzikal
Müziği ya da doğa seslerini,
melodileri sınıfa nasıl
getirebilirim?
Bedensel
Vücut ya da el becerilerini
işe nasıl karıştırabilirim?
Çoklu Zekâ Kuramı (MI) Plânlama Soruları*
*Armstrong (1994:58)
DİL
• Atomun özellikleriyle
ilgili sözel açıklama
yapma
• Atomik yapıyla ilgili
kendi cümlelerini kurma
• Kompozisyon yazma
UZAMSAL
• Atom ve atomu
oluşturan parçacıkların
yerine geçecek
semboller bulma
• Renkli şekillerle
gösterme Resim yapma
MANTIK-MATEMATİK
• Eğer atom olmasaydı...
• Atom yapısını ve atomu
oluşturan parçacıkların
özelliklerini tartışma...
• Atomun parçacıklarının
işlevlerini sıralama
BEDENSEL
• Atom oyunu oynama
• Atom ve yapısı ile ilgili
drama düzenleme
• Öğrencilerin sırtlarına
farklı atom yapısını
gösteren şekiller çizme
HEDEF
SOSYAL
• Sosyal oyunlar
• Grupla kart oyunları
• Sınıfta atom ve
parçacıklarıyla ilgili rol
dağıtma
Atomun Yapısı ve
Atom
Parçacıklarının İşlevi
ÖZEDÖNÜK
• Eğer bir atom olsaydınız...
•
MÜZİKAL
Atom ve atom
parçacıkları için
müzikal bellek
destekleyiciler
Çoklu zekâ kuramına göre ders plânı
SINIFTA ÇOKLU ZEKÂYI GELİŞTİRMEK İÇİN
UYGULANABİLECEK ETKİNLİKLER
Dil Zekâsı
- hikayedergi
okuma,
- yazma,
- konuşma,
- araştırma,
- diyalog
- sunum
yapma
- dinleme,
- yüksek
sesli okuma,
- drama
yapma
Mantık/
Matematik
Zekâsı
- problem
çözme,
- tangramlar,
- geometri,
ölçme,
- sınıflama,
- kestirme,
- mantık
oyunları,
- veri
biriktirme,
- deney yapma,
- yap bozlar
- eleştirel
düşünme
- sıralama
Görsel/Uzamsal
Zekâ
Müzikal Zekâ
- kartlar,
- grafik okuma,
fotoğraflar,
- görsel benzetim
ve yap bozlar,
- üç boyutlu
deneyler,
- boyama,
- karikatürleştirme,
- hikaye haritası
yapma,
- desenleme,
- zihin haritası
yapma,
- renk ve semboller
kullanma
- şarkı söyleme,
- ritim tutma,
- mırıldanma,
- tempo tutma,
fon müziği,
kullanma,
- enstrüman
çalma
Bedensel
Zekâ
- faaliyetler
yapma,
- yaratıcı
hareketler
bulma
- elle yapılan
deneyler,
- vücut dili
kullanma
- fiziksel
eğitim
aktiviteleri,
- drama
Sosyal Zekâ
- kooperatif
öğrenme,
- paylaşma,
- grup
çalışması,
- takım
öğretimi,
- tartışma,
- kulüp kurma,
- beyin fırtınası
yapma
Öze dönük Zekâ
(intrapersonal
- bireysel çalışma,
- bireysel projeler,
- bireysel
sorumluluk alma
- bireysel okuma,
- kendine güven
faaliyetleri
BİLGİSAYAR DESTEKLİ FEN ÖĞRETİMİ
Yeni bir çağa girmek üzereyiz. Önümüzde uygarlık tari-hinin en önemli
yüzyılı uzanıyor; akıllara durgunluk veren tekno-lojik yenilikler, benzeri
görülmemiş ekonomik olanaklar, şaşırtıcı siyasal reformlar ve kültürel bir yeniden
doğuş dönemi. Eşiğinde bulunduğumuz dönemi geçmiş dönemlerden ayrı kılan, bizi
2000 yılına ulaştıracak olması.
Bu görkemli, simgesel tarih noktası, yüzyıllardan beri hep gelecekteki bir
zaman olarak görüldü ve bu noktaya gelindi-ğinde neler yapılacağı konuşuldu.
Gelecek yıl ise söz konusu noktaya ulaşmış olacağız. 21. yüzyılın insan profili
değişmiştir. Bilgiye ulaşabilen, bilgiyi kullanabilen ve üretebilen bireylere başka bir
deyişle bilgiyle iletişim kurabilen bireylere olan ihtiyaç artmaktadır.
Bilişim teknolojisine dayalı olarak şekillenmekte olan bilgi toplumunun
temel özelliklerinden birisi sanayi toplumunda ön plânda olan “maddi ürünler”
yerine, bilgi toplumunda,bilişim teknolojisi sayesinde bilgi üretimi önem
kazanmaktadır. Böy-lece bilgi toplumunun sürükleyici gücü bilişim teknolojisinin
ürünü olan bilgidir. Bilgi toplumunda bilginin temel özellikleri, sürekli üretebilmesi
ve artış göstermesi; iletişim ağları içinde taşınabilir; bölünebilir ve paylaşılabilir
olması ile emek, sermaye ve toprağı ikame edebilmesi şeklinde özetlenebilir.
Kurulan iletişim ağı ile bilgiye ulaşım, aşırı boyutlarda hızlanmakta ve
kolaylaşmaktadır. Bunun için bir iletişim ağı alt yapısı gerekli olup, bu ağ,
araştırma merkezlerine, data bank-lara bağlı olmaktadır. Bilgi toplumunun iletişim
alt yapısı, belli merkezlere bağlı nokta-ağ-sistemi ve ağ sistemlerinden oluşa-caktır.
İletişim ağ sistemlerinin hem data banklara ve araştırma merkezlerine hem de
bireysel bilgisayarlara bağlı olması, bilgi üretiminin; bilişim teknolojisi sistemi
içinde gerçekleşmesini sağlayacaktır.
Hızlı bir değişim yaşamaktayız. Bu değişimin kaçınılmaz sonucu olarak da
öğretim ortamında bizi bilgiye ulaştıracak, bilgiyi kullanabilmemizi
ve
yayabilmemizi sağlayacak her türlü aracı kullanmak zorundayız. Çevre ile iletişim
kurabilmemizin yolu artık buradan geçmektedir. Bunun sonucu olarak, bugün
gerekli olan beceriler için öğretim programlarının ve yöntem-lerinin değişmesi
gerekmektedir. Çünkü bilgi teknolojileri kültürü ve ekonomiyi zorlayan bir güç
olmuştur. Bu nedenle teknoloji ile öğretim programının birleştirilmesi
gerekmektedir.
Her tarihsel sürecin en önemli karakteristik özelliklerini simgeleyen bir
ortak motifi bulunmaktadır. O dönemler, genel-likle bu motiflerle hatırlanmaktadır.
Bilgi toplumlarında da bilgi-sayarlar bu motifi oluşturmuş, bizi bilgiye ulaştıran en
etkili araç olmuştur. 90’lı yıllarda da INTERNET bilgi teknolojilerinin yaygınlaşmasını sağlayan, kültürel, siyasal, ekonomik bütün alan-ları ilgilendiren geniş
bir çerçeveye sahip olmuştur. Bilgi toplu-munu oluşturmada en önemli aktörlerden
biri hâline gelmiştir. daha önce hiçbir toplumsal süreçte olmadığı kadar demokratik
olan INTERNET, aynı zamanda insanları katılıma teşvik eden etkileşimli (interaktif)
yapısıyla geliştirici bir özellik taşımaktadır. INTERNET bilgiye kolay, ucuz, hızlı ve
güvenli ulaşma-nın ve de onu paylaşmanın günümüzdeki en geçerli yoludur.
İnternet, bize bir çok eğlenceli ve ilginç olanaklar sunar. Bu ola-nakları kısaca
aşağıdaki şekilde açıklayabiliriz.
Elektronik Posta: En çok bilinen ve kullanılan INTERNET uygulaması elektronik
posta (e-mail)’dir. Elektronik posta ile dünyanın her yanındaki kullanıcılara mesaj
gönderip onlardan mesaj alabilirsiniz. e-mail göndermek için alıcının e-mail adresini
bilmeniz yeterlidir. Bunlar arkadaşlarınız, meslektaş-larınız, aile bireyleriniz ve hatta
internette tanıştığınız kişiler olabilir. Elektronik posta mesajlarının ulaşması
INTERNET’in de yoğunluğuna bağlı olarak 15 dk. ile 2 saat arasında sürer.
Birçok sınıf projesinde elektronik posta kullanılarak, diğer okullardaki
öğretmen ve öğrencilerle bilgi paylaşılabilir. Bunun yanı sıra tartışma gruplarına
katılınabilir. Bugün internet üze-rinde eğitimciler için bir çok tartışma grubu
bulunmaktadır. Örneğin; ilköğretim ve ortaöğretim öğretmenleri için Kidsphere
bulunmaktadır.
World Wide Web(WEB, WWW, 3W): Dev bir bilgi hazinesi içeren ve
grafik tabanlı olduğu için kullanması basit olan bir INTERNET sistemidir.
INTERNET’e bağlı olan bilgi-sayarlarda doküman , resimler, müzik, animasyon ve
video görüntülerinin birleştiği sayfaları içeren hizmettir. Bir sayfası ile bir kitaba,
müzedeki bir sergiye gidebiliriz. Öğretmenler ve öğrenciler için önemli bir bilgi
kaynağıdır. Web ile INTERNET aynı değildir. Web size kendi bilgilerinizi de
girmenizi sağlayan bir kaynaktır.
Bu bölümde size ziyaret edebileceğiniz ilginç Web sitelerinin
verilmiştir. İnternet üzerinde arama yapmak için;
adresleri
Alta Vista (Çok güçlü bir tarayıcı)
http://www.altavista.digital.com
Yahoo ! (en ünlü internet dizini)
http://www.yahoo.com
Virtual Library(Web siteleri ile ilgili geniş bir arşiv)
http://www.w3.org/hypertext/DataSources/bySubject/Overview.html
Point Communication (Belirli bir konuyla ilgili Web sayfalarını bulmak için
kullanabileceğiniz araç)
http://www.opentext.com.8080
Deja News(Haber grupları makalelerini aramak için)
http://www.dejanews.com
Stars and Galaxies(Bir multimedia CD-ROM’dan alınma uzayla ilgili geniş
bilgiler)
http://www.c3.lanl.gov
National Space Science data Center(Bu sitede bir fotoğraf galerisi ve uzayla ilgili
arşivler yer alıyor)
http://nssdc.gscf.nasa.gov
Öğrenciler İçin On Harika Web Sitesi
Her yaştan çocuklar bu sayfaları ziyaret etmekten zevk alacaklardır.
http://gagme.wwa.com
Bu sayfa kişisel interaktif hikaye kitapları ve bazı harika
interaktif oyunlar içermektedir.
http://www.kidscom
Ontario Bilim Merkezi’nin gençler için Hot Web Rehberi
Okul çocuğu etkinlikleri ve Bilgisayar Klüplerine bağlan-tıları içerir.
http://ww.npac.syr.edu/textbook/kidsweb
Öğrenciler için ders kitapları
http://www.clarck.net/pub/journalism/kid.html
Çocuklar için dijital kütüphane. Referans kaynakları, öğrenim aktiviteleri
hatta çocukların keyif alacakları interaktif oyunlar.
http://www.osc.on.ca/kids.html
Çocukların ve ailelerin zevk alacakları 69 site. Dinosour’s Hall ve The Bug
Club’a bir göz atın.
http://www.infomall.org/kidsweb/biology.html
Aylık avuç dolusu favoriler, bilim haberleri, ayın okulu ve bulmacalar.
Öğretmenlerde bu siteyi ziyaretten hoşlanacaklardır.
http://sln.fi.edu.qanda/qanda.html
Kendinize bir eş bulun, haftalık hikayeye katılın.
http://www.woodwind.com
Biyoloji ve Hayat Bilgisi Çocukları
Kurbağa incelemesi, insan kalbinin ele alınması veya bazı virüslere yakından
bakış.
http://www.ot.com.80/kidstuff/home/html
Orta derecelerdeki çocuklar için elektronik dergi
http://www.wood.cs.ucf.edu/
Siber çocuk hikayeleri ve çocukların yaptıkları sanat çalışmaları
Öğretmenler İçin Web Siteleri
Aşağıdaki liste sizler için faydalı olduğunu düşündüğümüz bazı internet
bağlantılarını içermektedir.
http://qest.arc.nasa.gov/
NASA K-16 internet . İnteraktif projelere bağlantılar
http://192.239.146.18/
Her çeşit fen dersi için harika etkinlikler
http://cs.ubc.ca/nest/egems/home.html
Fen ve matematik alanında elektronik eğitsel oyunlar
http://george.lbl.gov/ITG.hm.pg.docs/Whole.Frog.html
Bilgisayar destekli 3 boyutlu görüntüleme kullanılarak bir kurbağanın
incelenmesi.
http://sln.fi.edu/TOC/bioscihtml
İlköğretim öğretmenleri ve öğrencileri için anatomi dersi
http://golgi.harvard.edu/biopages/all.html
İnternetteki biyoloji kılavuzu
http://www.bocklabs.wisc.edu/Welcome.html
Virüslerle ilgili resimler, makaleler, bilgiler
http://www.holo.com/holo/gram.html
Fizik araştırmaları için başvurulacak bir site
http://www.csc.fi/lul/chem/graphics.html
Moleküller ve diğer kimya yapıları ile ilgili resimler, animasyonlar
http://www.nucphys.nl/www/pub/nucphys/npe.html
Nükleer fizik yayınları
İnternet sayesinde aklınıza gelebilecek her konuda bilgi edine-bilirsiniz. Gazeteleri,
dergileri, akademik yayınları, hükümet belgelerini, televizyon programları
dökümlerini ünlü söylevleri tarayabilirsiniz. Bu bilgileri kendi bilgisayarınıza
aktarabilir, kendi bilgisayarınızdan da internet erişimi olan başka bir bilgisayara
aktarabilirsiniz.
Ders Plânı Adresleri
İnternette ders planları için adres veya site ararken
kullanabileceğiniz bazı anahtar kelimeler ve adresler
verilmiştir. Adresler ve anahtar kelimeleri giderek
uluslar arası bir dil olması anlamında İngilizce
girmeniz size daha kolay ve daha kısa sürede veri
sağlayacaktır. Böylece daha çok bilgiye daha kısa
sürede ulaşabilirsiniz.
Anahtar Kelimeler
Link to Learn (Öğrenmeye Link-Bağlantı)
Classroom Connect Lesson Plan Database(Sınıf Bağlantılı Ders Plânı Veri
Tabanı)
AskERIC Lesson Plân (Eğitim Araştırmalarına dayalı Ders Plânı)
Explorer Math & Science Plans (Matematik ve Fen Plânları)
Lesson Plans / Classroom Activities (Ders Plânları / Sınıf Etkinlikleri)
İNTERNET PROJELERİ
İnternet projeleri hazırlarken
1. Öğretim amaçlarını göz önüne alınız. Öğrencilerinizin ne yapmasını
istiyorsunuz. Öğrencilere hangi becerileri (eleş-tirel düşünme, problem çözme,
araştırma, inceleme, bilimsel yöntem sürecini kullanma vb.) kazandırmayı
planlıyorsunuz.
2. Farklı İnternet Projelerini tanıyınız.
A. Farklı Kurum ya da Kişilerle İşbirliği Projeleri
• Posta arkadaşı (Keypals)
• Global sınıflar
• Bir uzmana sor (Ask an Expert Service)
• Elektronik rehberlik (Electronic Mentoring)
• Video Konferans (Video Confererencing)
B. Bilgi Toplama Amaçlı Projeler
• Veri transferi
• Elektronik yayınlar (WWW)
C. İşbirlikli Problem Çözme Projeleri
• Yarışmalar
• Bilgi Kaynakları
3.
On line projelerini tanıdıktan sonra öğretim prog-ramınızdaki
amaçları yeniden gözden geçiriniz ve projenizin konusunu, aracını ve türünü
belirleyiniz.
4. İNTERNET Proje Şablonu oluşturunuz.
İNTERNET PROJE ŞABLONU
Projenin
Başlığı:_____________________________________________________________
________________________________________________________
Proje başlığı meslektaşlarınızla ve öğrencilerinizle
tartışarak, çarpıcı bir isim bulabilirsiniz. Ör: Bir Uzmana Danışın ya da Genç Mucitler gibi
Tanımı:_____________________________________________________________
________________________________________________________
Başkalarıyla kolaylıkla iletişim kurabilmek için projenizin kısa bir tanımını yapınız)
INTERNET’te Duyurma
Plânı:______________________________________________________________
_________________________________________________________
İş birliği yapmak için göndereceğiniz posta adresleri,
haber grupları ve WEB sitelerini belirleyiniz.
Eğitsel
Amaçlarınız:________________________________________________________
_________________________________________________________
Öğrencilere hangi davranışları/becerileri kazandıracağınızı belirtiniz.
İş Birliği Yapacağınız Meslektaşlarınız ve
Öğrencileriniz:_______________________________________________________
______________________________________________________
Projeye okulunuzda kimler katılacak? Disiplinler arası bir çalışma mı
olacak?
Proje
Koordinatörü:_______________________________________________________
_________________________________________________________
İletişim kurmak için bir kişiyi proje koordinatörü olarak
belirleyin.
Projeye Katılacak Öğrenci
Sayısı:______________________________________________________________
________________________________________________________
Projeye kaç öğrenci katılacak? Rol dağılımı ne olacak? Öğrencilerin
isimleri?
Araç ve
Gereçler:___________________________________________________________
_________________________________________________________
Ne tür İNTERNET araçlarına (e- mail, web) ihtiyacınız
var. Projeye katılacak öğrencilere İNTERNET’in Tüm
olanakları sunulabilecek mi?
Zaman
Çizelgesi:___________________________________________________________
________________________________________________________
Projenizin başlama ve bitiş tarihlerini belirleyin.
İNTERNET Dışı
Etkinlikler:__________________________________________________________
_________________________________________________________
Veri toplama, mülakat, rapor yazma gibi etkinliklerin
gerçekleştirilmesinde rol dağılımı yapınız.
İNTERNET
Etkinlikleri:_________________________________________________________
_________________________________________________________
İNTERNET’te ne tür etkinliklerin yer alacağını, projeye katılacak öğrencilerin İNTERNET’İN nasıl kullanacaklarını belirleyiniz.
İNTERNET
Siteleri:_____________________________________________________________
________________________________________________________
Proje için gerekli olan adresleri önceden belirleyiniz
ve öğrencilere veriniz.
Son Etkinlik
Raporları:__________________________________________________________
_________________________________________________________
Öğrenciler raporları katılımcılara elden mi dağıtacak,
yoksa İNTERNET aracılığıyla mı yaygınlaştıracaklar?
Başarının
Değerlendirilmesi:____________________________________________________
________________________________________________________
Öğrencileriniz kendilerinden neler beklendiğini biliyorlar mı? Proje raporlarını sunacaklar mı? Bir proje
bülteni hazırlayacaklar mı? Bunları belirleyen bir
ölçütler listesi hazırlayın.
5. Projenin başlama ve bitiş tarihlerini belirleyin ve katılımcılara yeterli
zamanı verin.
6. Projenizle ilgili meslektaşlarınızın ve öğrencilerinizin görüşünü alın
böylece projede karşılaşacağınız güçlükleri ortadan kaldırabilirsiniz.
7. Projeye katılacak öğrencilere projeye başlamadan önce bir eğitim verin ve
onları projenin bir parçası olarak kabul edin.
8. Proje sonunda proje sonuçlarını diğer katılımcılarla paylaşın.
Öğrencilerinizden projenin özetini, ne yaptıklarını ve ne öğrendiklerini yazmalarını
isteyin.
INTERNET’İN ÖĞRETMEN VE ÖĞRENCİLERE KATKILARI
1. INTERNET ile bir çok materyali ücretsiz olarak sınıfı-nıza getirerek,
ortamı zenginleştirebilirsiniz.
2. Dünyanın her köşesindeki bilgiye ulaşma olanağı, öğ-rencileri kitapların
sınırlılıklarından kurtaracaktır. Yeni Zelan-da’daki bir volkanik patlamayı
izleyebilir, müzedeki dinozorları görebilirler. Böylece öğrenme yalnızca 8.30 –
15.00 arasında sınıf ortamında oluşmamakta, zaman ve mekan sınırı ortadan
kalkmaktadır.
3. INTERNET‘teki kaynaklar eğitimcilere yeni öğretim ortamları sağlamış
teknolojinin entegrasyonu öğretmenlerin bireysel öğretim sitillerini etkilemiştir.
4. INTERNET okulu ve okul dışını (veliler, diğer okullar) birbirine
yaklaştırmıştır.
5. INTERNET projeleri ile ulusal ve uluslararası bir çok okulla işbirliği
yapılabilir.
6. Öğrenciler telekomünikasyon aracılığı ile dünyada fark-lılık yaratabilir,
küreselleşen dünyaya katkılarda bulunabilirler.
Bilgisayar Destekli Fen Öğretimi Yaklaşımına Göre Bir Öğretim
: Fen Bilgisi
:Kalbimiz
:
• İnsan Vücuduna Yolculuk CD’ si
• Bilgisayar
Dikkati Çekme: Ders öncesi öğrencilerin “İnsan Vücuduna Yolculuk CD’ sine
girmelerini sağlayınız.
Ders
Konu
Materyaller
İŞLEM BASAMAKLARI
• Sistem tarayıcısı bölümüne buradan da ‘Vücut Denilen Makine”
bölümüne girmelerini sağlayın.
• “Kalbimiz hangi sıkılıkta atar?” sorusunun üzerine gelerek fare ile
tıklamalarını isteyin.
• Öğrencilere yeterince zaman veriniz.
• Konu ile ilgili bölümlere öğrencilerin girmesini isteyiniz.
• İhtiyaç gösteren öğrencilerin sorularını cevaplayınız ve gerekli rehberliği
sağlayınız.
• Merkezi sistemle –var ise- öğrenci bilgisayarlarını sürekli kontrol ederek
her yanlış adımda öğrencilerinizi uyarınız.
Değerlendirme:
1. Öğrencilere yeterli zaman veriniz.
2. Konu ile ilgili hazırlanmış soruları öğrenciler cevap-landırır.
3. “Konu ile ilgili topladığınız bilgileri bilgisayarda yazıp resimlerle
süsleyiniz. Bilgisayar ortamında bir sunum hazırlayınız” şeklinde
öğrencilerin bir değerlendirme çalışması yapması istenir.
• Paket Program: Hazırlanmış paket sorularda öğren-cilerin karşısına
çeşitli soru maddeleri çıkar. Öğrenci doğru yanıt verdikçe bir sonraki soruya geçilir.
Öğrencinin verdiği her yanlış soru için soru tekrar sorulur. Bu programın yapısına
göre ayarlanan sıklıkta yenilenir. Yanlış cevabı içeren konu özeti öğrenciye tekrar
verilir ve öğrenci bu konuya tekrar çalışır ve soru yenilenir. Öğrenci soruya tekrar
cevap vererek bir sonraki soruya geçer.
•
Bu örnek sabit değildir. Program yapısı değişiklik gösterebilir.
Piyasada değişik dersler için değişik eğitim CD’leri hazırlanarak
satılmaktadır.
FEN ÖĞRETİMİNDE AÇIK SINIFLAR
Açık sınıf kavramı uzun yıllardır değişik şekillerde eğitim
ortamlarında ortaya çıkmasına rağmen bir yaklaşım olarak
benimsenmesi yenidir. Açık sınıflar duvarsız sınıflar olarak da
anılmaktadır. Böyle bir sınıfta değişik yaş gruplarında değişik
gelişim düzeylerinde-öğrenciler birlikte ders alabilirler. Plânlanması ve öğrenci başarılarının takip edilmesi zor gibi görünse de
öğrenciyi bağımsız ders çalışma, iletişim, yaparak yaşayarak
öğrenme, kendi hızına göre gelişim imkanları vermesi açısından önemlidir.
Bir açık sınıf modelinde öğrenci gelişimleri farklı olsa da
öğrenciler aynı konu üzerinde çalışabilirler. Öğrenme ve öğretim; doğanın içinde ya da konu alanı ile ilgili bir gerçek eğitim
ortamında bir çok dersle ilgili etkinlikleri içerecek şekilde düzenlenir. Örneğin bir öğrenci Sosyal Bilgiler dersi için Osmanlı
uygarlığı konusunda Osmanlılar Döneminden kalan tarihi bir
köprünün altında ders işlerken diğer taraftan doğa ile ilgili bir
şiiri okuyarak Türkçe dersinde bu şiir ve yapısı hakkında tartışır;
resim dersinde bu köprünün resmini yapabilir.
Açık Sınıf Yaklaşımına Göre Bir Ders Planı Örneği
Ders
: Fen Bilgisi
Ünite
: Canlılar Dünyası
Konu
: Canlı ve Cansız Varlıkların Özellikleri
Hedef
:Canlı ve Cansız varlıkların özeliklerini
kavrayabilme
Davranışlar :
• Canlı ve cansız varlıklara örnek verme
• Verilen seçenekler arasından canlı ve cansız varlıkları
ayırt etme
• Canlı ve cansız varlıkların benzerliklerini ve
farklılıklarını söyleme
Materyaller:
• Renkli kağıtlar
• Boya kalemleri
• Ders kitapları
İŞLEM BASAMAKLARI
1. Öğrencilerinizin konuya dikkatini çekmek için onları kıra gezmeye
götüreceğinizi söyleyin.
2. Gezi alanına geldiğinizde öğrencilerinizden çevrede gördüklerinin
resmini çizmelerini isteyin.(Resim)
3. Çevrede gördükleri ve resmettiklerini listeleyin.
4. Listenizde örneğin; taş, dağ, çiçek, karınca, böcek vb. olsun.
5. Çevrede gördüğü herhangi bir öğeyi(taş, böcek vb) betimlemelerini
isteyin-Bu öğenin tüm özelliklerini ayrıntılı olarak betimlesinler-.(Türkçe)
6. Yazım kurallarını birbirlerine defterlerini verdirerek değerlendirin.
Hataları düzeltin.
7. Yazılanları okuyarak buradan o varlıkla ilgili özelliklere gidin.
8. Öğrencilerinize canlı ve cansız varlıkların ortak ve farklı noktalarını
buldurun.(Fen)
9. Listenizdeki varlıklarla canlı ve cansız varlıkların özellik-lerini iki ayrı
sütunda yazarak birleştirin.
10. Varlıkların ortak özelliklerini bir venn şemasında nasıl gösterdiklerini
öğrencilerinize hatırlatarak, öğrencilerinizin doğa-da elde ettikleri kümede yer alan
varlıkları ortak özelliklerine göre gruplamalarını isteyin ve neden onların aynı grupta
yer aldığını sorun (Venn Şeması-Matematik)
11. Doğada gördükleri hayvan, bitki ve diğer varlıkların tak-litlerini
yapmalarını isteyerek öğrenciler için eğlenceli bir oyun alanı yaratabilirsiniz (Beden
Eğitimi).
12. Öğrencilere bir koleksiyon oluşturmalarını tavsiye edebilirsiniz ve bu koleksiyonu bir farklı derste ders materyali olarak
kullanabilirsiniz.(yaprak koleksiyonu/canlılar Dünyası-Bitkiler)
Değerlendirme:
Açık sınıf modelinde değerlendirme bireysel ve grup
etkinliklerine yönelik olabilir. Öğrencilere ev ödevleri, araştırma ve incelemeye, gözleme dayalı çalışmalar, projeler
verilebilir.
FEN ÖĞRETİMİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Ölçme dar anlamıyla, bir niteliğin sayısallaştırılması demektir. Daha geniş anlamda ölçme, insanların, olayların veya
eşyanın belirli bir niteliğini gözleme ve gözlem sonuçlarını sayı
veya sembollerle ifade etme işlemidir. Değerlendirme ise, ölçme
sonuçlarını bir ölçüte vurarak, bireyin ölçülen nitelikleri hakkında
bir değer yargısına ulaşma sürecidir. Ölçme ve değerlendirme.
öğretim etkinliklerinin tamamlayıcı bir parçasıdır. Eğitimde
ölçme ve değerlendirme, bir çok eğitim kararı değerlendirme
sonuçlarına dayandırıldığı için gereklidir. Öğrencileri başarılarına göre sınıflamak, yarışma veya sıralama ile bir öğretim
programına öğrenci seçmek, öğrenci başarısına ve diğer değişkenlere bakarak bir programı veya eğitim durumunu değerlendirmek. ölçme ve değerlendirmenin kullanıldığı birkaç yere
örnektir.
Öğretmen,
amaçlanan
davranışların
öğrenilip
öğrenilme-diğini,
öğrenildiyse ne mükemmellikte öğrenildiğini sık sık yok-lamak zorundadır. Fen
programlarındaki yenilikler, fen dersle-rinin tüm okul programı içindeki yerinde,
derslerin genel ve özel amaçlarında, ders konularının seçiminde, öğretim
stratejilerinde kendini açıkça hissettirmektedir. Programlarda yer alan büyük
değişiklikler, bu derslerde kullanılacak ölçme ve değerlendirme yöntemlerine de
farklı yaklaşımlarla değinilmesini gerektirmiştir. Örneğin, öğrencilerde geliştirilmesi
beklenen davranışların çeşitliliği, konuların ele alınışı, öğretim stratejilerinin
farklılığı, ölçme ve değerlendirme yöntemleri arama, öğretmene yardımcı ölçme
araçları geliştirme çabaları içine girildi.
Modern fen programlarının amaçlarını “klasik“ diye adlandırılan eski
programlardan ayıran en önemli noktalardan biri, modern programlarda bilginin
“hazır” verilmemesi, öğrenci-nin kendi gayretiyle, bir bilim adamı gibi çalışarak
bilimin ilke ve genellemelerine ulaşmasının hedef alınmasıdır. Öğrencinin bilim
adamının kullandığı ölçme, gözlem, veri toplama, verileri analiz edip sonuç çıkarma,
hipotez kurma, hipotezleri çeşitli yöntemlerle yoklama, deney düzenleme ve
deneylerden sonuç çıkarma, model ve teori kurma, teorilerin doğruluğunu yoklama
gibi teknikleri öğrenmesi ve bu işlemler için gerekli becerileri kazanması istenir.
Hatta programın asıl amacı, fen bilimlerinin içeriğini öğretmek değil, kasıtlı
seçilmeli bu içeriği, bu yöntem-lerle öğretirken öğrencide “bilimsel davranış ve
tutumları” geliştirmektir.
Hedef böyle ise öğrencilerin bu hedeflere erişip eriş-mediği nasıl
yoklanacaktır. Bilginin kazanılmış olması, başka yolardan da bilgi kazanılacağı için
onunla birlikte bilimsel süreç becerilerinin de kazanıldığını göstermez. Bu nedenle
kazanıl-ması hedeflenen bilimsel süreç becerilerinin ayrıca yoklanması gerekir.
Programda bilimsel süreç yaklaşımı kullanılmamış olsa bile, hedef alınan öğrenci
davranışlarının çeşitliliği, öğrenmenin yoklanmasında çeşitli ölçme yöntem ve
araçlarının kullanılma-sını gerektirir. Öğretmenin bu araçlara sahip olmaması ya da
teknikleri bilmemesi, program hedefleri arasında bulunan bazı davranışların
ölçülemediği için değerlendirmede dikkate alınma-masına ve öğretimde
önemsenmemesine yol açar. Duyuşsal alan davranışlarının çoğu böylece geçiştirilir
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEDE GELENEKSEL YAKLAŞIM
Fen Bilgisi dersinde ölçme ve değerlendirme etkinlikleri en genel olarak
aşağıdaki gibi sıralanabilir:
-Fen bilgisi dersinin amaçları analiz edilerek hedefi oluş-turan öğrenci
davranışlarını belirlemek,
-Gözlenip ölçülecek kritik davranışları belirlemek,
-Ünite sınav planı ve belirtke tablosu hazırlamak,
-Kritik davranışların gözlenip ölçülmesinde kullanılacak ölçme araçları
hazırlamak,
-Ölçme araç ve yöntemlerini uygulayıp puanlamak,
-Elde edilen ölçümleri uygun bir ölçütle karşılaştırarak, öğrenci başarısına
ilişkin değer yargılarına ulaşmak,
-Değer yargılarına dayanarak öğrenciye uygulanacak öğ-retim işlemleri
hakkında karar vermek.
Eğitimde öğrenci başarısı birçok amaçla ölçülüp değerlen-dirilir. Amaçlar
çeşitli olduğu için birçok değerlendirme türü orta-ya çıkar. Bunlar en genel olarak üç
ayrı amaca hizmet etmek üzere gözlenip ölçülecek kritik davranışları belirlemek,
-Ünite sınav planı ve belirtke tablosu hazırlamak,
-Kritik davranışların gözlenip ölçülmesinde kullanılacak ölçme araçları
hazırlamak,
-Ölçme araç ve yöntemlerini uygulayıp puanlamak,
-Elde edilen ölçümleri uygun bir ölçütle karşılaştırarak, öğrenci başarısına
ilişkin değer yargılarına ulaşmak,
-Değer yargılarına dayanarak öğrenciye uygulanacak öğ-retim işlemleri
hakkında karar vermek.
Eğitimde öğrenci başarısı birçok amaçla ölçülüp değer-lendirilir. Amaçlar
çeşitli olduğu için birçok değerlendirme türü ortaya çıkar. Bunlar en genel olarak üç
ayrı amaca hizmet etmek üzere;
-Hazır bulunuşluk düzeyini belirleme amaçlı ölçme ve değerlendirme
faaliyetleri
-İzleme amaçlı ölçme ve değerlendirme faaliyetleri, düzey belirleme amaçlı
ölçme ve değerlendirme faaliyetleridir.
Ölçme ve değerlendirme faaliyetlerinde geleneksel yakla-şımda, kağıt-kalem
testi de denilen az sayıda açık uçlu soru-lardan oluşan klasik sınavlar ile çok sorulu,
çoktan seçmeli, eşlemeli, boşluk doldurma veya doğru-yanlış tipinde sorulardan
oluşan test tipinde sınavların uygulanması söz konusudur. Ancak fen bilgisinde
kazandırılması hedeflenen davranışlar in-celendiğinde sadece geleneksel
yaklaşımdaki sınavların uygu-lanması yeterli görülmemektedir.
FEN ÖĞRETİMİNDE LABORATUVAR ETKİNLİKLERİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
Fen derslerinde öğrenci başarısını ölçme güçlüklerinin en büyüğü,
öğrencilerin Laboratuvar çalışmalarında hedef alınan davranışların ölçülmesinde
görülmektedir. Doğayı sistemli bir biçimde gözlem ve incelemeye tabi tutmak, doğal
olayları laboratuvara getirip denemeye konu etmek, fen bilimlerinin ken-di
yönteminin önemli bir parçasıdır. Fen bilimlerinde laboratuvar çalışmaları, diğer
deneysel yöntemler, doğa olaylarını yerinde ve zamanında gözleyip ölçme ve
benzerleri önemli bir yer tutar. Bu tür deneysel çalışmalar, fen programlarının bir
parçası olarak okullara girer. Öğrenciye deney yaptırmadaki amaçlar-dan biri.
öğrencinin bir takım beceriler kazanmasını sağlamaktır. Ölçü araçlarını
kullanabilmek, bazı Laboratuvar araçlarını onar-mak ve ya yapmak gibi beceriler bir
çok eğitim programının hedeflerindendir. ayrıca temizliğe dikkat etmek, ekonomik
davranmak, kazalara karşı tedbirli olmak da hedefler arasında sıralanır. Bu tür
davranışları ölçmenin en iyi yolu, öğrenciyi göz-lemek, davranışın doğruluk ve
mükemmelliğine puan vermektir.
Laboratuvar etkinliklerinin amaçları;
• Bilgi kazanmak,
• Deneysel yöntemleri öğrenmek,
• Özel ve genel zihinsel yöntemleri geliştirmek,
• Psikomotor beceriler geliştirmek,
• Duyuşsal davranışların gelişimine yardım etmek, olarak açıklanabilir.
Öğrencinin laboratuvar çalışmalarının değerlendirilmesin-de;
• Öğrencilerin laboratuvar davranışlarını tespit ediniz, her öğrenci için kısa
notlar tutunuz.
• Öğrencinin sınıf tartışmalarına katılmasını ve katkısını çok kısa not veya
sembollerle saptayınız.
• Öğrencilerin laboratuvar defterlerini belirli aralıklarla inceleyip doğruluk
ve düzenlilik boyutlarına puan veriniz.
• Her biri 5-10 dakikada cevaplandırılabilecek kısa cevap-lı yazılı
yoklamalar yapınız.
• Programın bir parçası olarak hazırlanmış olan labora-tuvar testlerini
uygulayınız.
ETKİNLİK
: Aşağıda laboratuvarda ya da sınıfınızda yürüttüğünüz
deneysel bir çalışmada öğrencilerinizin perfor-manslarını değerlendirebileceğiniz
örnek bir çalışma verilmiştir.
Davranışlar
1.Prepat hazırlama
2.Mikroskoba yerleştirme
3.İşık ayarı
4.Objektif seçme
5.Görüntü ayarı
6.Görüntüyü kaydetme
7.Bakım ve temizlik
Yok
(0)
Zayıf
(1)
Orta
(2)
İyi
(3)
Çok iyi
(4)
ETKİNLİK:Aşağıda verilen örneğe benzer bir çalışma ile; gözlem yoluyla
öğrencilerin elde ettiği bilgileri yorumlama dav-ranışlarını değerlendirebilirsiniz.
1. Ayın şeklini bir ay boyunca gözleyerek, gözlem sonuç-larınızı aşağıdaki
forma kaydediniz.
2. Bu gözlem sonuçlarınıza bakarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.
• Ayı her akşam gördünüz mü?
• Hangi akşamlar göremediniz, sizce görememenizin nedeni nedir?
• Ayın şekli bir ay boyunca aynı mıydı?
• Bir ay boyunca Ay kaç şekilde görülmüştür?
• Ayın her bir şeklini kaç gün gözlediniz? Ay kaç günde bir şekil
değiştirmektedir?
FEN ÖĞRETİMİNDE PORTFOLİO DEĞERLENDİRME
Öğrencilerin çalışmalarının en iyi şekilde değerlendirilmesini
sağlar. Bir teste benzemez, çünkü öğrenci başarısını tek bir
açıdan değerlendirmez. Bir süreç içerisindeki gelişmeleri değerlendirir. Bir portfolio aynı zamanda;
• Öğrencilerin kendileri hakkındaki görüşlerini, katılmayı düşündükleri
belli bir alandaki çalışmalarını gösterir.
• Öğrencilerin aile üyeleri ile yaptıkları çalışma ile ilgili daha iyi bir
iletişim kurmalarını sağlar.
• Öğrencilerin çalışmalarının değerlendirilmesi aşamasın-da onların
katılımı ile onları teşvik eder.
• Eğitim programı ve öğretimin değerlendirilmesi için bir araç sağlar.
Öğrenciler okul dönemi boyunca bir çalışma portfoliosu hazırlayabilirler. Bu
aşamada bir öğretim rehberinin portfolioya eklenmesi önerilir. Günlük kullanımda
ise öğrenciler kendi gelişimlerini ve gözlemlerini fen defterlerine kaydederler. Her
bölümün sonunda öğrencilerin kendilerini değerlendirmeleri için değerlendirme
sayfası konulabilir. Bu aynı zamanda öğrenci-lerin zaman içerisindeki gelişimlerinin
değerlendirilmesini gös-terir. Bir iki ünitenin bitiminde yada belli bir zaman
periyodu sonunda öğrenciler portfolio içine ne koyduklarını değerlendir-meli,
ekleyeceklerini eklemelidir. Portfolio içindeki maddeler dikkatle seçilmelidir.
Sunulacak bir portfolio içerisinde istenen çalışmaların örnekleri vardır .Aynı
zamanda yaratıcı çalışmalar, deneysel veriler, orijinal modeller, hikayeler, makaleler
gibi çalışma ürünleri de yer alabilir. Bir sınıf portfoliosu bütün öğren-cilerin
kendilerinin gerçekleştirdiği çalışmaların bir yansıması ve organize edilmiş bir
koleksiyonudur.
Bir fen portfoliosu öğrencilere çalıştıkları alanla ilgili seçme, organize
etme ve değerlendirme gibi becerileri kazan-dırır. Fen portfoliosu içerisindeki
değerlendirme kağıdı öğrenci çalışmalarının gelişiminin nasıl değerlendirileceğini
gösterir. Fen portfoliosu için hazırlanan günlük öğrencilerin çalışmaları üzerinde
değişim yapmaları ve yazı yazmalarını sağlar. Öğret-men tarafından hazırlanan
rehber öğrencilerin portfolionun ne olduğunu anlamalarına, kendi portfolioları
içerisinde ne yapma-ları gerektiğini kavramalarına yardımcı olur. Bu rehberde özellikle öğrencilerin sayfalar dolusu çalışmalar hazırlamaları yerine nitelikli çalışmalar
hazırlamaları gerektiğini vurgulayın.
Öğrencilerinizin portfolio çalışmalarını değerlendirmek için uygun zamanı
öğrencilerinizle birlikte kararlaştırın. Bu her incelemenin sonunda bir iki dakika
olabilir. Öğrenciler kendi çalışmalarını değerlendirebilir. Böylece öğrenciler kendi
çalış-maları hakkında bir yargıya varır ve ilerde yapacakları çalış-maları
kararlaştırırlar. Öğrencinin bir sürecin başındaki ve sonundaki gelişimini takip
edilebilir. Sunulacak olan portfolio içerisinde değerlendireceğiniz noktalara dikkat
çekin. Öğrenci-lerin kendi portfolioları içerisindeki değerlendirme hakkında bilgi
sahibi olmalarını sağlayın. Örneğin onlara aşağıdaki sorular gibi örnek sorular
sorun:
• Bana bu çalışmanda gurur duyduğun, en iyisini yaptığına inandığın bir
çalışmanı gösterebilir misin ?
• Niçin gurur duyduğunu açıklar mısın ?
• Yeniden gözden geçirdiğin, ele aldığın bir çalışman oldu mu?
• Yapmaktan çok zevk aldığın bir çalışman var mı? Niçin bu çalışmayı
yapmaktan zevk aldın?
Şayet öğrencilerinizin bu portfolio çalışmalarını ailelerle, diğer öğretmenlerle
ve okul yöneticileri ile olan görüşmele-rinizde kullanacaksanız bunu açıklayınız.
Aşağıda bir fen portfoliosu içerisinde yer alabilecek çalışma kağıdı
örnekleri verilmiştir.
Öğrenci : …………………
Tarih
: ………………..
FEN PORTFOLİOSU
DEĞERLENDİRME KAĞIDI
Gelişim Alanları
Bilimsel Kavramlar
Bilimsel Süreç ve Kritik
Düşünme Becerileri
Bilimsel Muhakeme Becerisi
Bireysel ya da Grupla
Çalışma Becerisi
Nasıl bir gelişim gösterdi?
Özet:…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…...............................................
Düşünceler:…………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………............
............................................
Günlük
FEN PORTFOLİOSU
Adı ve Soyadı………………..
Tarih : ...........
Başlık---------------------------------------------------------------------------Niçin bu çalışmayı dosyamda bulunduruyorum?----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Bu çalışmayı neden sizinle paylaşmak istiyorum?--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Bu çalışma benim neyi, nasıl ve niçin öğrendiğimi gösteriyor?--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Bu çalışmayı bir daha yaparsam, şu şekilde yapardım:-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Çalışma esnasında beni en çok ne şaşırttı ?----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Bu çalışma benim için şunu ifade ediyor, çünkü-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Adı ve Soyadı…………………….
Tarih :................
BENİM FEN PORTFOLİOMUN İÇİNDEKİLER
Çalışmalarım Niçin onları çalışma dosyamda bulunduruyorum?
1. ----------------
----------------------------------------------------
2. ----------------
-----------------------------------------------------
3. ----------------
----------------------------------------------------
4. ----------------
----------------------------------------------------
5. ----------------
----------------------------------------------------
6. ----------------
----------------------------------------------------
7. ----------------
----------------------------------------------------
8. ----------------
----------------------------------------------------
9. ----------------
----------------------------------------------------
10. ----------------
----------------------------------------------------
KAYNAKÇA
AÇIKGÖZ, K. İş Birlikli Öğrenme Kuram, Araştırma, Uygulama. Uğurel Matbaası,
Malatya 1992.
AKBULUT, O., ACARSOY, B. İlköğretim Deneylerle Fen Bilgisi 4.Sınıf. METU
Press, Ankara 1998.
AKKOYUNLU, B. Eğitimde İnternet Kullanımı. TED Antalya Öğretmen Eğitimi
Seminer Notları. 1999.
ARMSTRONG,T. Multiple Intelligences In The Classroom, Assocation for
Supervision and Curriculum Development: Alexandria, Virginia 1997.
BİLEN, M. Plandan Uygulamaya Öğretim. Anı Yayıncılık, Ankara 1999.
BOSAK, S. V. Science İs. Scholastic Canada Ltd.; Ontario-Canada 1991.
CAMBELL, L. & Bruce; DICKINSON Dee. Teaching & Learning Through
Multiple Intelligence, Massaachusetts: A Simon & Schuster Company
1996.
EGGEN, P. & MAİN J. Developing Critical Thinking Through Science, Book One.
Critical Thinking Books & Software; Pacific Grove. 1990.
_________ Book Two
FORESMAN, S. & ADDISION W. Science Insights Exploring Things. Laboratory
Manual. Addision Wesley Longmen Inc. USA California 1999.
FREDERİCKS, A. D. hink About It-Science Problems Of The Day Ideal School
Supply Company; Alsip, Ilinois 1993.
HEİMLER, C., DANİEL, LUCY; LOCKARD, DAVİD. Focus on Life Science.
Charles E. Merrıll Publishing Company, Columbus-Ohio 1984.
KAPTAN, F. Fen Bilgisi Öğretimi, İstanbul: MEB Öğretmen Kitapları Dizisi.
(1998) Fen Bilgisi Öğretimi, Anı Yayıncılık. Ankara 1999.
KORKMAZ, H. “İlkokul Fen Öğretiminde Araç Gereç Kullanımı ve Laboratuvar
Uygulamaları Açısından Öğretmen Yeterlikleri”
(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Hacettepe Üniversitesi. Ankara
1997.
SENEMOĞLU, N. Gelişim Öğrenme ve Öğretim, Spot Yayıncılık. Ankara 1997.
SİLVER, B. G. Science Discovery Works Assesment Guide Grade 6. Silver Budett
Ginn Inc. Parcispany, NJ 07054-0480 1996.
VANCLEAVE’S, J. Physics For Every Kid –101 Easy Experiments in
Motion, Heat, Light, Machines and Sound-.John Wiley &
Sons, Inc, Newyork 1991.
201 Aweome, Magical Bizarre, and Incredible
Experiments. John Wiley & Sons, Inc. New York
1994.
YÖK/Dünya Bankası Milli Eğitimi Geliştirme Projesi, Öğretmen Eğitimi Dizisi.
Fen Öğretimi. YÖK, Ankara 1997.