57-63 Erc ment ERBAY - Akademik Geriatri Dergisi

57-63 Erc ment ERBAY - Akademik Geriatri Dergisi

DERLEME/REVIEW
Akad Geriatri 2013; 5: 57-63
Gelifl Tarihi/Received: 29/07/2012 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 30/10/2012
Alzheimerl› Hasta Yak›n› Olmak*
Being Alzheimer Patient’s Relative**
Ercüment Erbay
Hacettepe Üniversitesi ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi, Sosyal Hizmet Bölümü, Ankara, Türkiye
Department of Social Work, Faculty of Economics and Administrative Sciences, Hacettepe University, Ankara, Turkey
* Bu çal›flma, 1. Uluslararas› T›bbi Sosyal Hizmet Kongresi (24-26 Kas›m 2012, Antalya)’nde sözlü bildiri olarak sunulmufltur.
** This study has been presented as oral presentation 1st International Medical Social Work Congress in Antalya between
24-26 November 2012.
ÖZET
Alzheimer, t›bbi yönlerinin yan› s›ra psikososyal boyutuyla da önemli bir hastal›¤› iflaret etmektedir. Alzheimer ayr›ca sinsi ve
ilerleyici yap›s›yla hastalar ve daha da önemlisi hasta yak›nlar› için oldukça zorlay›c› bir hastal›kt›r. Bu çal›flmada, Alzheimer
hastalar›n›n yak›nlar›n›n yaflad›klar› psikososyal sorunlar, kendisi de Alzheimerl› hasta yak›n› olan bir sosyal hizmet akademisyeni taraf›ndan ortaya konulmufltur. Ayr›ca çal›flmada, hasta yak›nlar›n› rahatlatmaya yönelik çözüm önerileri de sunulmufltur.
Bu yönüyle çal›flma, hem akademisyen hem de hasta yak›n› gözüyle hastal›¤› ele alan ilk bilimsel çal›flma olma niteli¤indedir.
Anahtar Kelimeler: Alzheimer, hasta yak›n›, sosyal hizmet, t›bbi sosyal hizmet.
ABSTRACT
Besides its medical aspects, Alzheimer indicates an important disease in terms of its psychosocial aspect. Moreover, with its insidious and progressive characteristics Alzheimer has a stringent impact on the patients and more importantly their relatives. In
this study, psychosocial problems of the relatives of Alzheimer patients had been explored by an academician of social work who
himself is a close relative to a patient of the same disease. Additionally, this study provides some solutions for relieving the
patients' relatives. In this respect, this study bares the characteristic of showing both the perspectives of patients' relatives and
academicians at the same time on the subject.
Key Words: Alzheimer, patient’s relative, social work, medical social work.
Yaz›flma Adresi/Address for Correspondence
Dr. Ercüment Erbay
Hacettepe Üniversitesi ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi, Sosyal Hizmet Bölümü, Beytepe, Ankara/Türkiye
e-posta: [email protected]
57
Erbay E.
Being Alzheimer Patient’s Relative
Alzheimer, hasta yak›nlar›na psikososyal yönden
zarar veren zorlu bir hastal›kt›r. Alzheimer hastal›¤›n›n
bafllang›c›ndan itibaren hastan›n bak›m ifllevini sürdüren ve hastayla ayn› çat› alt›nda yaflayan bireyler, ciddi psikolojik s›k›nt›lar yaflamakta ve bunlarla bafl etmekte zorlanmaktad›r. Bu noktada aileyi de içine alan
travmatik koflullar sebebiyle hasta yak›nlar›na yönelik
t›bbi sosyal hizmet müdahaleleri gelifltirmek, hasta yak›nlar›n› psikolojik olarak desteklemek ve dan›flmanl›k
vermek gereklidir. Bu derlemede bak›m verenler aç›s›ndan Alzheimer hastal›¤›n›n zorluklar› aktar›lm›fl ve bu
zorluklar›n üstesinden gelinmesi için yap›lmas› gerekenler sistematik bir flekilde sunulmufltur.
Bu makalenin özgün yan› ise yazar›n babas›n› 44
yafl›nda Alzheimer hastal›¤› nedeniyle kaybetmifl olmas›d›r. Bu nedenle makale, Alzheimer hastal›¤›nda bak›m verenlerin yaflad›klar› sorunlar› bizzat yaflam›fl bir
akademisyenin gözüyle ele alan ve bunu sosyal hizmet
literatürüne dahil eden ilk çal›flma olma niteli¤ini tafl›maktad›r. Bu çal›flmada yazar›n kiflisel deneyimleri ile
sosyal hizmet akademisyenli¤i harmanlanm›fl, hem deneyimsel hem de akademik bir çal›flma ortaya konulmufltur.
ALZHEIMER HASTALI⁄INA GENEL B‹R BAKIfi
Alzheimer konusunda önemli bir uluslararas› kurulufl olan Alzheimer Derne¤ine göre Alzheimer, “bellekte
ve ö¤renme, konuflma, ak›l yürütme, yarg›lama, iletiflim ve günlük yaflam etkinliklerini sürdürme yetilerinde
kademeli olarak y›k›ma ve davran›fllarda de¤iflikliklere
yol açan ilerleyici bir beyin hastal›¤›d›r” (1).
Alzheimer hastal›¤›, yafll› nüfusun yo¤un oldu¤u geliflmifl ülkelerde daha yo¤un olarak görülmektedir. Türkiye ise ciddi say›da Alzheimer hastas›na sahip olmamakla birlikte, h›zla yafllanan bir ülke olarak yak›n gelecekte Alzheimerl› hasta say›s›nda önemli bir art›fl›n
olaca¤› tahmin edilmektedir. Dünyada Alzheimerl› hasta say›s› ve öngörüler, sa¤l›kl› istatistiklerle ortaya konulabilirken, Türkiye’de ne yaz›k ki kesin veriler bulunmamaktad›r. Elimizdeki tüm veriler, Alzheimer Derne¤i
ve Alzheimer Vakf›’n›n tahminleriyle s›n›rl›d›r. Afla¤›da
Alzheimer hastal›¤›yla ilgili dünyada ve ülkemizdeki
durumu ortaya koyan ve gelecek öngörüleri sunan birkaç çarp›c› veri yer almaktad›r:
• Bugün dünyada 20-25 milyon civar›nda Alzheimer hastas› oldu¤u düflünülmektedir. Halen Amerika
58
Birleflik Devletleri (ABD)’nde 65 yafl›n üstündeki sekiz
kifliden, 80 yafl›ndan büyüklerde ise her iki kifliden biri
Alzheimer hastas›d›r. Her 71 saniyede bir kifli ABD’de
Alzheimer tan›s› almaktad›r. Amerikan Alzheimer Derne¤i, 2050 y›l›nda 33 saniyede bir yeni Alzheimer hastas› olgusuyla karfl›lafl›laca¤›n› öngörmüfltür. Bu temelde 2050 y›l›nda ABD’de hasta say›s›n›n 13.5 milyonu
bulaca¤› tahmin edilmektedir (2).
• Yine Alzheimer Derne¤i verilerine göre; Türkiye’de yaklafl›k 480.000 Alzheimer hastas› oldu¤u tahmin edilmektedir.
• Dünya Sa¤l›k Örgütü verilerine göre; Türkiye,
2050 y›l›nda dünyada en çok Alzheimer hastas› bulunmas› beklenen dört ülkeden biridir.
ALZHEIMERLI HASTA YAKINI OLMANIN
ANLAMI
Alzheimer, hasta yak›nlar› için son derece zorlu bir
hastal›kt›r. Birlikte yaflad›¤›n›z bireyin sizi hat›rlamamas›, günlük ifllevlerini yerine getirememesi, ifl yaflam›ndan kopmas›, yaflad›¤› evin yolunu bulamamas› ve
sonunda yata¤a ba¤›ml› hale gelmesi kolayca tolere
edilebilecek bir durum de¤ildir.
Alzheimer hastalar›na bak›m verenler; hasta bak›m›nda ekonomik ifllerin yürütülmesi (%98), ilaçlar›n verilmesi (%94), temizlik (%72), boflalt›m (%60), giyinmenin sa¤lanmas› (%60), besleme (%54) ve hareket deste¤inin sa¤lanmas› (%42) gibi iflleri yürütmektedir. Bak›m verenlerin %50’si hasta bak›m› için günlük 20-24
saat, ortalama 15.4 saat ay›rmaktad›r. Bununla birlikte
bak›m verenlerin %70’inin bak›m sorunu yaflad›¤› ve bu
bak›m sorunlar›n›n öz bak›m› sa¤lama (%40), davran›fl
de¤iflikli¤ini yönetme (%37.1), hasta gereksinimini belirleme (%14.3), yan›nda kalma (%5.7) ve bak›c›yla ilgili (%2.9) oldu¤u belirlenmifltir (3).
Hastaya bak›m verenlerin profili ba¤lam›nda ilk göze çarpan nokta, bak›m veren hasta yak›n›n›n genellikle kad›n olmas›d›r. Akyar ve Akdemir’in 50 bak›m veren bireyle yapt›klar› araflt›rmada kat›lanlar›n %86’s›n›n kad›n oldu¤u görülmüfltür (3). K›rk dört hasta yak›n›yla gerçeklefltirilen di¤er bir araflt›rmada ise bak›m
verenlerin 35’inin kad›n, dokuzunun erkek oldu¤u görülmüfltür (4).
SORUNLAR
Alzheimerl› hasta yak›n› olman›n beraberinde getirdi¤i sorunlar afla¤›da aç›klanm›flt›r. Burada dikkat edil-
Akad Geriatri 2013; 5: 57-63
Erbay E.
Alzheimerl› Hasta Yak›n› Olmak
mesi gereken nokta, yaflanan her sorun, di¤er bir sorunun nedeni veya sonucu konumunda olup, birbirleriyle
son derece iliflkili durumlar› ifade etmektedir.
Croog ve arkadafllar›n›n 199 bak›m veren efl ile gerçeklefltirdikleri araflt›rmada, bak›m verenlerin yaflad›klar› problemler; hastan›n ihtiyaçlar›n› verimli bir flekilde sa¤lama ile hastal›¤›n uzun dönem belirsizli¤i ve sonuçlar› hakk›ndaki endifleler, hastaya karfl› k›zg›nl›k ve
k›rg›nl›k ve hastal›¤›n kendi yaflamlar› üzerindeki etkisiyle ilgili endifleler olarak bulunmufltur. Yazarlar›n bak›m veren efllerin yaflad›klar› sorunlar ve verdikleri tepkiler fiekil 1’de gösterilmifltir (5).
Bafl Etme Güçlü¤ü
Hasta yak›n›, ciddi yaflam de¤iflikli¤ine yol açan bu
hastal›k sonras›nda var olan koflullar›na nas›l uyum
sa¤layaca¤›n› ve ortaya ç›kan sorunlarla nas›l bafl edebilece¤ini bilememektedir. Hasta yak›n›, var olan bafl
etme mekanizmalar›n›n ifle yaramad›¤›n› görmekte, yeni ç›k›fl yollar› aramakta ya da bafl etmekten vazgeçip
depresif bir konuma geçmektedir.
Bak›m verenlerin ekonomik yoksunluk içerisinde olmas› özellikle üzerinde durulmas› gereken bir durumdur. Hastal›¤›n seyri ve sorunlar› ile mücadele ederken
bir yandan da ekonomik sorunlarla u¤raflma, bafl etme
sürecini çok daha fazla zorlaflt›rmaktad›r.
Yazar kendi deneyimine binaen söyleyebilir ki; Alzheimer hastas› babas›na amcas›n›n ald›¤› bir ayl›k sigara ve teyzesinin ald›¤› hasta bezleri, yazar›n ekonomik
zorluk yaflayan ailesini büyük ölçüde rahatlatm›flt›r.
Ayr›ca, bak›m verenlerin karakter yap›s› sorunlarla
bafl etme yönünde güçlü de¤ilse, çok çabuk demoralize
oluyorlarsa bafl etme konusunda çok fazla baflar› sa¤lanamamaktad›r.
Tabidir ki ekonomik sorunlar ve bafl etmedeki bireysel özellikler, daha fazla sosyal deste¤i gerektirmektedir. Bak›m verenlerin bu eksiklikleri ve yetersizlikleri,
sosyal destek yoluyla telafi edilebilir.
Kayg›
Kayg› konusunu hastan›n var olan durumu ve gelece¤i ile hasta yak›n›n›n ve ailesinin gelece¤i olarak iki
boyutlu de¤erlendirmek gerekir.
Hastan›n var olan durumu ve gelece¤i hakk›nda
kayg›, afla¤›daki sorular›n yan›t› çerçevesinde flekillenmektedir:
1. Bak›m konusunda nas›l davranmam gerekiyor?
2. ‹fl yaflam›m› nas›l organize edebilirim?
3. Acaba yat›l› bak›m merkezine mi yat›rmal›y›z?
4. Çocuklar›m› bu stresli durumdan nas›l koruyabilirim?
5. Okul yaflamlar› olumsuz etkilenir mi?
6. Bundan sonraki yaflam›m›zda ne olacak?
Hasta yak›n›n›n kendisi ve ailenin di¤er üyelerinin
gelece¤i hakk›ndaki kayg› da yo¤un bir flekilde kendini
göstermektedir. Burada flu sorular akla gelmektedir:
1. Ben de Alzheimer hastas› olacak m›y›m?
2. Çocuklar›m da Alzheimer hastas› olacak m›?
3. Böyle birfley olursa ben ne yapar›m?
•
•
•
•
Hasta sorunlar›
Duygusal durumda h›zl› de¤iflmeler
Biliflsel bozulmalar
Kiflisel bak›m problemleri
Zarar verici davran›fl
Potansiyel olarak önemli moderatörler
• Bak›m verenin cinsiyeti
• Bak›m verenin yafl›
Bak›m verenin üzerindeki a¤›r yük ve endifle
• K›zg›nl›k/K›rg›nl›k
• Kiflisel zamanda s›n›rlama
• Sosyal yaflamda s›n›rlamalar
• Gelece¤e dair kayg›
• Hastayla ilgili daha fazla fley yapma ihtiyac›
Bak›m verenin duygusal üzüntü süreçleri
• Kayg›
• Depresif belirtiler
fiekil 1. Bak›m veren efllerin yaflad›klar› sorunlar ve verdikleri tepkiler.
Akad Geriatri 2013; 5: 57-63
59
Erbay E.
Being Alzheimer Patient’s Relative
Akyar ve Akdemir’in araflt›rmas› göstermektedir ki;
Alzheimer hastal›¤›n›n ailesel oldu¤unu düflünen bak›m
verenlerin %92.3’ü, olabilir cevab› veren bak›m verenlerin %82.3’ü Alzheimer hastas› olmaktan korkmaktad›r (3).
Görüldü¤ü üzere hem hastal›¤›n seyri hem de hasta
yak›nlar›nda Alzheimer hastal›¤› riski aç›s›ndan yo¤un
bir kayg› süreci yaflanmakta ve bu süreç yaflam› çekilmez bir hale getirebilmektedir.
Stres
Stres günlük yaflam›n ayr›lmaz bir parças› olarak
her insan›n karfl› karfl›ya oldu¤u bir durumdur. Bununla birlikte hasta yak›nlar›n›n yaflad›¤› stresin, günlük
yaflam stresinden çok daha farkl› ve yo¤un oldu¤unu
belirtmek gerekir. Stres, beraberinde umutsuzluk, çaresizlik ve depresyon gibi di¤er olumsuz durumlara yol
açabilmektedir.
Lez-Salvador ve arkadafllar›n›n 32 bak›m veren ile
yapt›klar› araflt›rman›n stres ile ilgili temel bulgular› flu
flekildedir: Alzheimer hastas›na bakan bireyler, Alzheimer hastas›na bakmayan bak›m verenlere göre önemli derecede daha fazla stres ve hastal›k yaflamaktad›r;
bak›m verenlerin yaflad›¤› stresin en önemli nedeni,
hastalar›n sald›rganl›k gibi fonksiyonel ve davran›flsal
tepkiler göstermesidir. Ayr›ca, bak›m verenlerin psikolojik s›k›nt›lar›, bak›m sa¤lanan zaman›n uzunlu¤u ile
do¤ru orant›l›d›r (6).
Yazar, üniversite s›nav›na haz›rlan›rken, babas›n›n
hastal›k seyrinin kötüye gitmesi ve davran›fl bozukluklar› göstermesi (sebepsiz yere ba¤›rma ve sald›rganl›k)
nedeniyle oldukça stresli ve gergin günler geçirmifltir.
Umutsuzluk
Var olan kayg›, stres ve bafl etme güçlü¤ü, beraberinde gelecekten umudunu kesme durumunu getirmektedir. Bu durum, ayn› zamanda yaflanan tükenmiflli¤in
bir neticesi olarak da de¤erlendirilebilir.
Çaresizlik
Çaresizlik, stres ve bafl etme güçlü¤ü durumlar›n›n
sonucunda hasta yak›n›n›n kendisini hiçbir fley yapamayacak kadar t›kanm›fl, kilitlenmifl ve tükenmifl hissetmesidir. Özellikle sosyal destekten yoksun hasta yak›nlar›nda bu durum, çok daha yo¤un görülebilir.
Yazar, hastal›¤›n tedavisinin olmamas› nedeniyle
gerek hastal›k sürecinde gerekse babas›n›n vefat›ndan
60
sonra çaresizlik duygusunu derinden hissetmifltir ve bu
durumu onu karamsarl›¤a itmifltir.
Eve Ba¤›ml› Hale Gelme
Hasta yak›nlar›n›n yaflad›¤› en önemli sorunlardan
birisidir ve asl›nda di¤er sorunlar›n temelinde eve ba¤›ml› hale gelme durumu yer almaktad›r. E¤er hasta yak›n›, bak›m sorumlulu¤unu kimseyle paylaflam›yorsa,
paylaflsa bile bu s›n›rl› bir seviyede kal›yorsa, eve ba¤›ml› hale gelmesi ve sosyal yaflamdan kopmas› kaç›n›lmaz bir neticedir. Bu durum, hasta yak›n›n›, depresyona ve tükenmiflli¤e sürüklemekte ve sonraki yaflamda
telafi edilmesi zor psikolojik s›k›nt›lara yol açmaktad›r.
Yazar›n Alzheimer hastas› babas›na bak›m veren
annesi, hastal›k sürecinde çok nadir d›flar›ya ç›kabilmifltir. Bu durum annenin sosyal yaflamdan kopmas›na
ve depresif belirtiler sergilemesine neden olmufltur. Bununla birlikte yazar›n teyzesinin belirli aral›klarla hastaya bakmas› ve sosyal destek olmas› çok önemli bir
destek olmufltur.
Depresyon
Akyar ve Akdemir’in yürüttükleri araflt›rmada kat›lanlar›n %74’ü bak›m vermeye bafllad›ktan sonra depresyon tan›s› alm›flt›r (3). Di¤er bir çal›flmada ise bak›m
verenlerin %18.2’sinde depresyon görülmüfltür (7). Her
iki çal›flman›n da genellenebilir olmad›¤›n› belirtmekle
birlikte, depresyonun bak›m verenler aç›s›ndan mutlaka dikkate al›nmas› gereken bir bileflen oldu¤unu kabul
etmek gerekir (3).
Sonuç olarak, yukar›da ifade edilen sorunlar›n, hasta yak›nlar›n›n tamam›nda yaflanabilece¤i düflünülmektedir. Yazar, Alzheimer›n çok nadir rastlanan bir
türünü babas›yla birlikte yaflam›flt›r. On sekiz yafl›nda
bir gencin annesiyle birlikte babas›n›n alt›na bez ba¤lamas›, takdir edilecektir ki kolay bir süreç olmam›flt›r.
Bu hastal›¤›n hasta yak›n› olan yazarda ve ailesinde
derin izler b›rakt›¤› kesindir.
HASTA YAKINLARINI RAHATLATMAYA
YÖNEL‹K ÇÖZÜM ÖNER‹LER‹
Sosyal Destek
Sosyal destek, özellikle Türkiye gibi geleneksel yönü
a¤›r basan ülkelerde son derece önemli bir yard›m sistemidir. Alzheimer hastal›¤›nda aile, arkadafl ve akraba gibi tüm unsurlar›n hasta yak›nlar›na sosyal destek
vermeleri büyük önem arz etmektedir. Bu destek, ba-
Akad Geriatri 2013; 5: 57-63
Erbay E.
Alzheimerl› Hasta Yak›n› Olmak
k›m verenlerin yukar›da anlat›lan sorunlar› daha fazla
yaflamalar›n›n önüne geçebilecek önemli bir bileflendir.
Hastaya bir günlü¤üne de olsa bakmak, bugün içerisinde bak›m vereni sosyal etkinliklere götürmek, ihtiyaç
duyulan hizmetleri araflt›r›p hasta yak›n›na anlatmak
ve e¤er varsa maddi sorunlar› gidermeye yönelik destek olmak, sosyal destek ba¤lam›nda faydal› olacakt›r.
Evde Sa¤l›k Bak›m›/Hizmeti
Bu konuda Sa¤l›k Bakanl›¤›n›n evde bak›m hizmeti
bulunmaktad›r. Bakanl›¤›n yay›nlad›¤› 10.03.2005 tarih
ve 25751 say›l› Evde Bak›m Hizmetleri Sunumu Hakk›nda Yönetmeli¤e göre, içinde Alzheimer kelimesi geçmemekle birlikte, Alzheimer hastalar›n›n da evde bak›m
hizmetinden yararlanabilece¤i anlafl›lmaktad›r (8). Bu
hizmet, hasta ve hasta yak›nlar› için önemli bir çözüm
yoludur, çünkü bak›m verenlerin Alzheimer hastalar›n›
hastaneye götürmeleri, özellikle ileri dönemlerde son
derece güç olmaktad›r. Bu olanak, hasta yak›nlar›n› en
az›ndan bu yönden rahatlatacakt›r. Bu noktada Alzheimer hastalar›na bak›m veren tedavi ekibinde özel olarak bir nörolog ya da geriatristin ve geriatrik sosyal hizmet uzman›n›n olmas› çok daha ifllevsel olacakt›r.
T›bbi Sosyal Hizmet
T›bbi sosyal hizmet, sosyal hizmet mesle¤inin en eski ve en yerleflik uygulama alanlar›ndan biridir. T›bbi
sosyal hizmet; hastan›n ve ailesinin t›bbi bak›m› ve tedaviyi kabul etmesi ve bak›m›n etkili bir flekilde kullan›lmas›n› kolaylaflt›rmay›; hastal›k nedeniyle yaflanan
stresi azaltmay›, hastal›k ve içinde bulunan koflullar
nedeniyle ortaya ç›kan problemleri çözümlemeyi amaçlamaktad›r (9). Alzheimer hastal›¤›yla ilgili olarak t›bbi
sosyal hizmetin ifllevlerini gerçeklefltirdi¤i kurulufllar
(evde sa¤l›k hizmeti d›fl›nda) üç bafll›k alt›nda incelenmifl ve fiekil 2’de sunulmufltur:
1. Hastane,
2. Yat›l› bak›m merkezi,
3. Gündüzlü bak›m merkezi.
Ülkemizde t›bbi sosyal hizmet, Alzheimer özelinde
spesifik uygulamalar yürütme konusunda iyi bir noktada de¤ildir. Henüz hastal›klar özelinde uzmanlaflma yeterli bir seviyeye ulaflamam›flt›r.
Hastane
Hastanenin geriatri veya nöroloji bölümlerinde
mutlaka geriatrik sosyal hizmet uzman› bulunmal› ve
Akad Geriatri 2013; 5: 57-63
Hastane
Hasta yak›n›
Gündüzlü
bak›m merkezi
Yat›l›
bak›mevi
fiekil 2. Alzheimer hastal›¤› ile ilgili olarak t›bbi sosyal
hizmetin ifllevlerini gerçeklefltirdi¤i kurulufllar.
tam zamanl› olarak istihdam edilmelidir. Geriatrik sosyal hizmet uzman›, hastane aflamas›nda afla¤›daki konularda hasta yak›nlar›yla birlikte çal›flmal›d›r:
• Geriatrik sosyal hizmet uzman›, hastal›¤›n hasta
yak›nlar› için önemli olan yönleri hakk›nda bak›m verecek bireyleri bilgilendirmelidir (doktorun verece¤i medikal bilgiyle kar›flt›r›lmamal›d›r).
• Hastal›¤›n seyri, yaflanacak süreç ve muhtemel
zorluklar hakk›nda onlar› haz›rlamal›d›r. Bu süreçte
hastalar› en bafltan korkutacak tarzda bilgi verilmemeli ve güçlendirme perspektifiyle bunlar›n üstesinden gelebilecekleri mesaj› verilmelidir.
• Hasta yak›nlar›na destek olacak kurumsal mekanizmalar ve hizmetler hakk›nda yönlendirici olmal›d›r.
Bu ifllevlere eklemeler yap›labilir. Bununla birlikte
flu noktaya dikkat etmek gerekir; t›bbi sosyal hizmet uzmanlar›n›n Alzheimer gibi özel bir alanda hastal›k hakk›nda bilgi, var olan mevzuat, ilgili kurumlar ve hizmetler hakk›nda hizmet içi e¤itim almalar› gereklidir.
Ülkemizde Alzheimer hastalar›na hizmet veren sosyal hizmet uzmanlar›yla ilgili de tespitlerde bulunmak
gereklidir.
1. Nöroloji kliniklerinde çal›flan, bu konuda uzmanlaflm›fl sosyal hizmet uzman› bulunmamaktad›r ancak
nörolog ihtiyaç duyarsa sosyal servisteki sosyal hizmet
uzman›ndan yard›m talep edebilmektedir.
2. Geriatri poliklinik ve kliniklerinde ise yaln›z Gülhane Askeri T›p Akademisinde geriatri ünitesinde tam zamanl› sosyal hizmet uzman› çal›flmaktad›r. Onun d›fl›nda
flu an için Türkiye’de hiçbir geriatri ünitesinde tam zamanl› sosyal hizmet uzman› görev yapmamaktad›r.
61
Erbay E.
Being Alzheimer Patient’s Relative
Yat›l› Bak›mevi
Hasta yak›nlar› ve bu hastal›¤›n seyrinden etkilenebilecek ilgili tüm aile bireyleri için belki de en sorunsuz
çözüm hastan›n bak›mevine yerlefltirilmesidir. Bu noktada “vicdani rahats›zl›k” yaflama durumu devreye girmektedir.
Bak›m verenlerin %70’i hastalar›n› bak›mevine yerlefltirmek istemediklerini (%66.7 erken evre, %71.4 orta evre, %70.1 ileri evre) bildirmifllerdir. Bak›m verenlerin %34’ü hastas›n› bak›mevine vicdan›n›n rahats›z
olaca¤› ve iyi bak›lamayaca¤›n› düflündü¤ü için vermek
istemedi¤ini belirtmifltir (3). Y›lmaz ve Turan’›n yürüttükleri araflt›rmada ise bak›m verenlerin 37’si hastalar›n›n evde bak›lmas›n› tercih ederken, yedisinin tercihi
bak›mevleri olmufltur (4).
Bu veriler, ülkemizin kültürel yap›s›n›n, henüz hastay› ya da yafll›y› bak›m evine yerlefltirme yönünde tam
olarak haz›r olmad›¤› yönünde iflaretler vermektedir.
Gündüzlü Bak›m Merkezleri
Gündüzlü bak›m merkezleri, yat›l› bak›mevlerinden
sonra hasta yak›n›n› rahatlatacak en iyi çözümlerden
biridir. Hasta yak›nlar›, bir servisle hastay› bu merkezlere getirebilmeli, hasta burada bak›l›rken hasta yak›n›
merkezin sosyal faaliyetlerinden yararlanmal› ve böylece geçici de olsa bir rahatlama sa¤lanmal›d›r. Bu kurumlarda ekip çal›flmas› anlay›fl› içerisinde geriatrik
sosyal hizmet uzman›, psikolog ve hekim birlikte görev
yapmal›d›r. ‹flleyifl içerisinde benzer sorunlar› yaflayan
insanlar›n biraraya geldi¤i sosyal destek gruplar›, bireysel görüflmeler ve sosyal etkinlikler (piknik, seminer,
tiyatro, sinema vb.) yer almal›d›r.
k›m verenler aras›nda var olan hizmetler ile finansal
ödeme aras›ndaki boflluklar› belirlemede odak grup
tekniklerinin baflar›l› olabildi¤ini göstermifltir. Ayr›ca
odak grup yaklafl›m›, yaflad›klar› sorunlarla ilgili kendi
deneyimlerini ve alg›lar›n› paylaflmalar›, hangi problemlerin en kritik oldu¤u hakk›nda düflünebilmeleri için
faydal› olmufltur (10).
Yazar›n babas›n›n hasta oldu¤u dönemde gündüzlü
bir bak›mevi var olsayd› (belki de vard› ama yazar ve
ailesi taraf›ndan bilinmiyordu) hastal›¤›n olumsuz süreçleri daha kolay atlat›labilirdi.
SONUÇ ve ÖNER‹LER
Alzheimer hastal›¤›, hastadan daha fazla hasta yak›nlar›n› y›pratan, zorlay›c› ve s›n›rland›r›c› bir hastal›kt›r. Bu nedenle hasta yak›nlar›n›n yaflad›klar› süreci
do¤ru anlamak ve bu do¤rultuda hizmetleri gelifltirmek
gereklidir.
Sosyal destek ihtiyac›n›n mutlaka alt› çizilmeli, gerekirse bak›m verenlerin sosyal çevresiyle (aile-arkadafl-akraba) iletiflime geçilerek hastal›k süreci ve bak›m verenin ihtiyaçlar› konusunda bilgilendirilmelidir.
Kurumsal destek ba¤lam›nda kamu ve sivil olmak
üzere ilgili tüm kurulufllar›n çal›flmalar›n› geniflletmeleri, gündüzlü bak›m merkezleri açma yönünde inisiyatif
gelifltirmeleri gerekmektedir. Bu noktada çok önemli iki
sivil toplum kuruluflundan bahsetmek gerekir: Alzheimer Derne¤i ve Alzheimer Vakf›. Hasta yak›nlar› için
bu ülkenin flans› konumunda örgütlerdir. Bu örgütler
hakk›nda hasta yak›nlar›n›n mutlaka bilgilendirilmesi
gereklidir. Bununla birlikte bu kurumlara gerekli deste¤in verilmesi büyük önem tafl›maktad›r.
Bu merkezlerin aç›lmas› yönünde kamu inisiyatifi
ne yaz›k ki geliflmemifltir. Tüm Türkiye’de gündüzlü bak›m merkezlerinin say›s›, kamu-sivil dahil olmak üzere
bir elin parmaklar›n› geçmemektedir.
T›bbi sosyal hizmet ba¤lam›nda, geriatrik sosyal
hizmet uzmanl›¤›n›n geliflmesi gerekmektedir. Hastanelerin nöroloji ve geriatri bölümlerinde sosyal hizmet uzmanlar› mutlaka görev yapmal›d›r.
Özetle hastane, yat›l› bak›mevi ve gündüzlü bak›m
merkezleri gibi kurulufllarda mesleki faaliyetlerin gereklili¤i konusunda flüphe yoktur. T›bbi sosyal hizmet,
mesleki bilgi ve becerilerini kullanarak Alzheimer hastalar› ve yak›nlar› için kolaylaflt›r›c›, e¤itici ve bilgilendirici olabilir. Bu süreçte bireysel görüflmeler yapabilece¤i gibi özellikle odak grup uygulamalar› faydal› olacakt›r.
Son olarak nüfusu h›zla yafllanan Türkiye’nin “Alzheimer Ulusal Eylem Plan›” bulunmamaktad›r. Sa¤l›k
Bakanl›¤›, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl›¤›, üniversiteler ve sivil toplum kurulufllar›n›n iflbirli¤inde bir eylem plan›n›n haz›rlanmas›, bu plan çerçevesinde yat›l›
ve gündüzlü bak›m merkezlerinin aç›lmas› ve evde bak›m hizmetleri ba¤lam›nda yeni düzenlemelerin yap›lmas› gerekmektedir.
Teitelman ve arkadafllar›n›n iki ayr› grupta toplam
19 hasta yak›n›yla gerçeklefltirdikleri araflt›rma, ba-
62
Akad Geriatri 2013; 5: 57-63
Erbay E.
Alzheimerl› Hasta Yak›n› Olmak
KAYNAKLAR
1.
Alzheimer Association Official Web Site. Eriflim tarihi: 07 Ocak
2012, Eriflim adresi: http://www.alz.org/Alzheimers_disease_what_is_Alzheimers.asp
2.
Alzheimer Derne¤i Web Sitesi, Eriflim tarihi: 07 Ocak 2012. Eriflim adresi: http://www.Alzheimerdernegi.org.tr
3.
Akyar ‹, Akdemir N. Alzheimer hastalar›na bak›m verenlerin yaflad›klar› güçlükler. Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi Hemflirelik Dergisi 2009; 32-49.
4.
Y›lmaz A, Turan, E. Alzheimer hastalar›n›n yak›nlar›nda bak›mevi tercihini belirleyen faktörler. Kriz Dergisi 2008; 16: 24-11.
5.
Croog SH, Burleson JA, Sudilovsky A, Baume RM. Spouse caregivers of Alzheimer patients: problem responses to caregiver
burden. Aging & Mental Health 2006; 10: 87-100.
Akad Geriatri 2013; 5: 57-63
6.
Lez-Salvador TG, Arango C, Lyketsos CG, Barba AC. The stress
and psychological morbidity of the Alzheimer patient caregiver.
Int J Geriatric Psychiatry 1999; 14: 701-710.
7.
Korkut Y, Sertel Bek Ö. Alzheimer hastalar›na ve sa¤l›kl› yafll›lara bak›m veren kad›n yak›nlarda bak›m verme tarz›, problem
çözme stratejileri, öfke tarzlar› ve sa¤l›k durumunun incelenmesi. Turk J Geriatr 2009; 12: 1-12.
8.
Sa¤l›k Bakanl›¤› 10.03.2005 tarih ve 25751 say›l› Evde Bak›m
Hizmetleri Sunumu Hakk›nda Yönetmelik.
9.
Duyan V. T›bbi sosyal hizmet. Sa¤l›k ve Toplum 2000; 10: 4942.
10. Teitelman J, Watts, J, Meisel J, Woodward J, McFarland-Smith
S. Alzheimer's caregiver focus groups. Gerontology & Geriatrics
Education 2002; 22: 73-85.
63