Yunuslarla yüzmek isteyen var mı?

YUNUS TES‹SLER‹
Yaz›: Özgür Keflapl› DIDRICKSON
Koordinatör: Sualt› Araflt›rmalar› Derne¤i-Deniz Memelileri Araflt›rma Grubu (SAD - DEMAG)
www.sad.org.tr
Foto¤raflar: SAD - DEMAG Arflivi foto¤raflar›
YUNUSLARLA YÜZMEK
‹STEYEN VAR MI?
“Deniz memelileri sayg›y› ve korunmay› hak
ediyorlar. Onlar›n sirk hayvanlar› gibi
kullan›lmalar›na ve ticari amaçla sergilenmelerine tüm kalbimle karfl›y›m”
Jacques Cousteau
‹nsanlarla kurdu¤u yak›n iliflkilerle birçok
efsaneye konu olmufl olan yunuslar,
ço¤umuzun sevdi¤i hayvanlar›n bafl›nda
geliyor. Ne yaz›k ki, sevgimiz öylesine sa¤l›ks›z
ve insan merkezli ki, birçok yunus türünün
yaln›zca a¤›z yap›s› yüzünden gülümsüyor
gibi gözüktü¤ünü kolayca unutabiliyoruz.
Bizlerin unutkanl›¤› da sorumlu olsa gerek,
ülkemizdeki yunus gösteri, yüzme ve
“terapi”merkezlerinin say›s› 10'u aflt›.
Yüzü yaral› yunus (Bodrum). Tutsakl›k ortam›n›n yaratt›¤› stres sonucunda yunuslar birbirlerine sald›rabilirler.
Çöp ve yunus (Bodrum). Denetimin yetersiz oldu¤u tesislerde yunuslar›n sa¤l›klar›n› tehdit eden plastik at›klarla
uzun süre oynad›¤› gözlenmifltir.
Bodrum'dan 2 yunus
Antalya, Alanya, Kemer, Kufladas›, Bodrum,
Kafl, Marmaris, Çeflme ve ‹stanbul'da bulunan tesislerin sonuncusu Aral›k 2008'de
yine ‹stanbul'da aç›ld›. Haberlerde flehrin
ikinci yunus gösteri merkezi olan bu tesisten,
özellikle ne denli büyük oldu¤undan
övgüyle söz edildi. ‹klim de¤iflikli¤inden,
nesli h›zla tükenen hayvanlara, do¤ada
birçok kayg› verici geliflme yaflan›rken, 2010
Kültür Baflkenti ‹stanbul'a yunuslar›n sirk
hayvan› gibi gösteri yapt›¤› yerler de¤il,
gelece¤in karar vericileri olacak
çocuklar›m›z›n ve gençlerin yaban hayat›n
sorunlar›n› ö¤renebilecekleri çevre e¤itim
merkezleri gibi yerler yak›fl›rd›. Onca
yap›laflmaya ra¤men ‹stanbul, gökyüzünden
göçmen kufllar›n, bo¤az sular›ndan da
yunuslar›n eksik olmad›¤› bir flehir. ‹stanbullu
çocuklar›n ihtiyac› olan yerler onlara
yeryüzünü hangi canl›larla paylaflt›klar›n› ve
bu canl›lar›n hangi sorunlarla karfl› karfl›ya
olduklar›n› gösteren bilim, e¤itim merkezleri
de¤il midir?
Tutsakl›k koflullar›nda yunuslar›n üremesi ve
uzun y›llar yaflayabilmesi çok zor oldu¤u
için bu yunuslar›n hemen hepsi denizlerden
canl› olarak avlanm›fl yunuslar. 2006 y›l›nda
Tar›m Bakanl›¤›m›z›n talihsiz bir izni ile taraf
oldu¤umuz Bern Anlaflmas›n›n koflullar›
yerine getirilmeden, IUCN'in (Dünya Koruma
Örgütü) “ hassas” olarak tan›mlad›¤› Akdeniz
populasyonundan canl› olarak avlanan yunuslardan sonra 2008 y›l›nda bu kez Japonya'daki kanl› sürü av› s›ras›nda havuzlar
için seçilen 12 yunus ülkemize getirildi. T›pk›
bizim denizlerimiz için olmad›¤› gibi,
yunuslar›n canl› olarak avland›¤› Japonya'da
da, yunuslar›n avland›¤› populas- yonun
bu avdan zarar görmedi¤ini gösteren bilimsel bulgular yoktu. O yüzden bu kez de
CITES (Soyu tehdit alt›nda olan yabani hayvan ve bitki türlerinin uluslararas› ticaretine
iliflkin sözleflme) anlaflmas›n›n ihlali söz konusu idi.
35
Yunuslar baflta olmak üzere deniz memelilerinin açl›klar› kullan›larak, sirk hayvanlar›
gibi akrobasiye zorland›klar› ve bu gösterileri
izleyen çocuklar›n do¤aya sevgi ve sayg›
duymay› ö¤renmek yerine do¤ay›
sömürmeyi,
do¤a sömürüsünün
alk›fllanabilirli¤ini ö¤rendikleri bu tesislerin
ço¤u, gösteri programlar› yan›nda yunuslarla yüzmeyi ve engelli vatandafllar›m›z›n
bilimsel olarak kan›tlanmam›fl “yunus terapisi”
ile tedavisini içeren seçenekler de sunuyorlar.
“Yunus terapisi” konusunda ne
düflündü¤ümüz soruldu¤unda ruhsal ya
da bedensel sorunlar› olan kiflilerin daha iyi
bir hayat sürmelerini istedi¤imiz için bu
nedenle yap›lan yunus tutsakl›¤›n› kolayl›kla
meflru görebiliyoruz. Ço¤u kez yunus terapisi
diye bir tedavinin oldu¤unu iddia eden
popüler yaz› ve haberlerden edindi¤imiz
bilgiler ile “Gerekiyorsa yunuslar tutsak olsun,
denizlerden kopar›ls›n” diyoruz. Bu konudaki
bilimsel çal›flmalar›n ne dedi¤ini takip etmemek yan›nda oldukça önemli bir hata daha
yap›yoruz asl›nda. Ülkemizdeki zihinsel
rahats›zl›klar›, bedensel engelleri olan
vatandafllar›m›z›n birçok sorunu var ve
asl›nda ço¤umuz bu sorunlarla hiç ilgili
de¤iliz. Hayat›n›z boyunca zihinsel, bedensel
özürlü oldu¤u halde bir kurumda çal›flan
kaç vatandafl›m›z› gördünüz flimdiye kadar?
B›rak›n tabu gibi görülen zihinsel hastal›klar›,
kendinizi hiç tekerli sandalyeli bir
vatandafl›m›z›n yerine koyup sokakta
yürümeyi, sinemaya gitmeyi denediniz mi?
Denizden “canl›” olarak bir yunus avlamak
ve onun sözde terapi program›na dahil
olana kadar yaflamas›n› sa¤lamak çok zor
ve pahal›. Japonya'dan canl› avlanm›fl
yunuslar› uçaklarla Türkiye'ye getirmek de
çok pahal›. Her bir yunus günde kaç kilo
bal›k yiyor hiç düflündünüz mü? Tüm bu
masraflar› bilimsel olarak kan›tlanmam›fl “
yunus terapisi” için harcamak yerine engelli
vatandafllar›m›z için bilimi içsellefltirmifl
yat›r›mlar yapman›n ve yunuslar› denizlerde
özgür b›rakman›n zaman› gelmedi mi?
Cember ve yunus (Kemer). Gösteri s›ras›nda yunuslar sirk hayvanlar› gibi, do¤al ortamlar›nda hiç yapmad›klar›
hareketleri yapmaya zorlan›yorlar
Top ve yunuslar.
Yunuslarla yüzmenin ve dal›fl yapman›n
tehlikeleri ve eti¤i
Yüzgecine tutunarak yüzdü¤ümüz, yan›nda
dal›fl yapt›¤›m›z yunus, biz hayalimizi
gerçeklefltirmifl olman›n keyfi içinde
gülümsüyor iken ne düflünüyor dersiniz?
Genellikle bu tesislerde görülen yunus türü
fiifleburunlu yunus olarak da bilinen Afalina'd›r (Tursiops truncatus). Afalinalar hayvanlar aleminin en zeki hayvanlar›ndan
olduklar› için her biri asl›nda bir bireydir. O
yüzden sizinle yüzen yunusun ne
düflündü¤ünü tabii ki tam olarak bilmememiz mümkün de¤il. Ancak o yunusun
36
Tutsakl›kta gösteriye ya da insanla iletiflime zorlanan yunuslar tüm bunlar›, ölü bal›klar u¤runa yap›yorlar
Kimi tesislerde çok say›da yunus dar bir alanda, do¤al ortamlar›ndan uzakta, flehrin ortas›nda yaflamak zorunda b›rak›l›yor
özgür ve sosyal yaflam›ndan hangi yöntemle
kopar›larak o tesise getirildi¤ini, canl› bal›k
peflinde koflan avc› bir tür iken ölü bal›k
u¤runa her türlü sirk numaras›na ve
e t k i l e fl i m e n a s › l r a z › o l d u ¤ u n u
düflündü¤ümüz zaman bizimle yüzerken
neler hissetti¤ini tahmin etmemiz
kolaylafl›yor. Ne yaz›k ki bu tutsak yunuslar›n
yüzme seanslar›ndan keyif almad›¤›n› söylemek yanl›fl olmayacakt›r. Bizi düflündürmesi
gereken ise, bizler onlarla “hayallerimizi
gerçeklefltirmek” için yüzerken onlar›n büyük
olas›l›kla birkaç ölü bal›k u¤runa bize
“tahammül etmeye” çal›flt›klar›d›r. Bunun
tersini iddia edebilir misiniz? Öldü¤ünde
de gülümsüyor gözüken yunuslar›n sizinle
yüzerken keyif ald›klar›n›, denizde olmak
yerine o ortamda, sizinle olduklar› için mutlu
olduklar›n› söyleyebilir misiniz?
Her gülümsemeye kanm›yoruz da niye
yunus gülümsemesine kan›yoruz? Niçin
onlar›n bizimle darac›k, s›¤ havuzlarda keyifli
oldu¤undan hiç flüphemiz yok? Niçin
çocuklar›m›z› bu “en” sevdi¤imiz, “en” etkileyici hayvanlarla havuzlarda tan›flt›rmay›
tercih ediyoruz? Niçin onlara, özürlü
çocuklar› tedavi etmek için denizlerden ve
ailelerinden mahrum b›rak›lmalar›n› meflru
görecek kadar gerçekd›fl› varolufl
anlamlar›yüklüyoruz?
Yunuslar, özellikle de Afalinalar beslenme
Gösteriler s›ras›nda e¤itmenler ço¤u kez akrobasiye baflvuruyor. Bu gösterileri izleyen çocuklar›n kafas›nda oluflan
yunus imgesinin gerçe¤i gösterdi¤ini söyleyebilir misiniz?
amac› gütmeksizin di¤er memelilere karfl›
ölümcül darbelerde bulunabilen, kendi
hemcinslerine karfl› da sald›rgan olabilen,
çok karmafl›k yap›ya sahip, büyük ve güçlü
memelilerdir. Denizin avc› türlerindendir.
Birbirlerine ve di¤er türlere zarar verecek
kadar sald›rgan olabilen yunuslar›n, tutsakl›k
alt›nda hem birbirlerine hem de etkileflime
zorland›klar› insanlara zarar vermeyeceklerini
düflünmek onlar› asl›nda çok az ve yanl›fl
tan›d›¤›m›z›n bir göstergesi. fiimdiye dek
çeflitli yüzme programlar›nda birçok yunus
ve balina sald›rganlaflarak insanlar›
yaralam›flt›r. Hatta bir dönem bizde de
gösterilmifl olan “Flipper” dizisi, yunuslarla
ayn› havuzda olmak gitgide daha tehlikeli
olmaya bafllad›¤› için bitmifltir.
Yunuslarla etkileflim s›ras›nda yaflanabilecek
hastal›k al›flverifli ise hem yunuslar hem de
insanlar için önemli bir tehlikedir. Yunuslar
taraf›ndan yaralanman›n yan›nda onlardan
çeflitli enfeksiyonlar da kapabiliriz.
Önemli bir nokta da yaln›zca tutsakl›k
ortam›nda de¤il do¤al ortamlar›nda da
yunuslarla yüzmenin ve dal›fl yapman›n
yanl›fl bir etkinlik oldu¤udur. Dünyan›n
de¤iflik ülkelerinde baz› tur flirketleri yunuslarla yüzmek ya da dalmak isteyen müflterilerini
topluca daha önceden yunuslar›n
bulundu¤unu tespit ettikleri yerlerde getirmektedir. Beslendikleri, dinlendikleri ya
da yavrular›n› besledikleri bölgelerde bu
flekilde sürekli rahats›z edilen yunuslar›n
yaflamlar› için önemli baz› bölgeleri terk
etmek zorunda kald›klar› çal›flmalarla ortaya
konulmufl. Do¤al ortamlar›nda yaflad›klar›
bu tür rahats›zl›klar yüzünden belki de
güvende olmad›klar› yabanc› bölgelere
gitmeye zorlanan yunus populasyonlar›n›n
geleceklerinin tehdit alt›nda olaca¤›n› belirt-
37
meye gerek var m›?
Yunuslar deste¤inizi bekliyor
Yunuslar gerçekten her meslek ve yafl
grubundan insan›n çok sevdi¤i hayvanlar.
Yunuslarla yüzmeyi düflleyen insanlar›n say›s›
tüm dünyada milyonlarla ifade edilebilir.
Bu yunus sevgisini sömürüye
dönüfltürmemek için hem yunuslar› hem
de düfllerimizi “gerçekten” sevmemiz gerekiyor. Sahi, kim düfllerinde yunuslarla darac›k,
s›¤ sularda, kuyrukta bekledikten sonra,
para vererek ve en önemlisi yunus istese de
istemese de yüzmeyi düfllemiflti ki?
Bizi e¤lendirmek ve “ tedavi etmek” için
ço¤u kez geride kalan populasyona verilen
zarar bilinmeden denizlerden kopar›lan ve
uzak ülkeler aras› ticaret objesi haline gelen
bu yunuslarla ilgili gerçekler bunlar. Tutsak
yunuslar›n oldu¤u tesislere her ne amaçla
olursa olsun giderek destek vermemiz, hem
bizim denizlerimizdeki hem de dünyan›n
denizlerindeki yunuslar›n geleceklerini tehdit
etmemiz anlam›na geliyor.
Denizlerimizdeki yaflam zenginli¤inin
gönüllü bekçileri olarak düflünebilece¤imiz
dalg›çlar›n ve dal›fl merkezlerinin bu tehdit
karfl›s›nda, bizler gibi düflündü¤ünü biliyoruz
Anne ve yavru afalina birlikte
38
ve yunus tutsakl›¤›, canl› yunus av› ve yunus
ticaretine karfl› yapt›¤›m›z çal›flmalara destek
vermelerini bekliyoruz. Bu yaz›m›z› okur
okumaz destek olaca¤›n›z› umdu¤umuz
imza kampanyam›z› da duyurmak isteriz.
Yaban populasyonlar›n gelece¤ini tehdit
eden yunus balina ticaretinin ve yeni yunus
olarak biz de destek veriyoruz. Sizlerin de
deste¤i ile toplayaca¤›m›z imzalar› hem
ülkemizdeki yetkililere hem de AB'nin ilgili
birimine iletece¤iz. ‹mza kampanyam›z ile
ilgili ayr›nt›l› bilgiye ve imza metnine web
sitemizden (www.sad.org.tr) ulaflabilirsiniz.
Gelin hep birlikte havuzlara gitmeme
hakk›m›z› kullanal›m.
KAYNAKLAR:
Brensing, K., Linke, K. and Todt, D. (2003).
Can dolphins heal by ultrasound? Journal
of Theoretical Biology 225 99-105
Mann, J., Connor, R., Tyack, P., and Hal
Whitehead.( 2000). Cetacean Societies:
Field Studies of Dolphins and Whales. 448
p. University of Chicago Press.
tesisi yap›mlar›n›n kayg› verici boyutlara
ulaflmas› üzerine 5 ülkeden 8 STK bir araya
gelerek Avrupa Birli¤i, ‹sviçre ve Türk
hükümetlerinden yunus balina ticaretini ve
yeni havuz tesislerinin yap›m›n› bir an önce
durdurmas›n› isteyen uluslararas› imza
kampanyas› bafllatt›lar. Her geçen gün baflka
kurum ve ülkelerin deste¤ini alarak güçlenen
bu kampanyaya Türkiye'den SAD-DEMAG
Money, J. (1998). Captive Cetaceans: A
Handbook for Campaigners. A Whale&
Dolphin Conservation Society document
www.wdcs.org
www.dolphinproject.org
http://csiwhalesalive.org
www.captivitystinks.org
www.dolphinfreedom.com
TUTSAK YUNUSLARIN DÜNYASI HAKKINDA
Denizlerden kopar›lma
Tan›k olanlar› dehflete sokabilecek kadar
ac›mas›z bir tür kovalamaca sonunda denizlerden ve çok güçlü sosyal ba¤lar›n›n oldu¤u
ailelerinden, gruplar›ndan çal›nan yunuslar›n
ço¤u daha o anda floktan, travmalardan
ölüyor. Be¤enilmeyip geri at›lan yunuslar›n
da ço¤u flok yüzünden bo¤ularak ölüyor. Bir
k›s›m yunus ise ci¤erlerine su dolmas› yüzünden
zatürre olup ölüyor. Bu yunuslar›n ailelerden
kopar›lmalar› s›ras›nda ve sonras›nda okyanuslarda kalan bireylerin ve sosyal grubun
nas›l bir flekilde etkilendi¤i de ço¤u kez bu
kiflilerce göz ard› ediliyor.
Yakalama an›ndan sonras›nda ise yine tehlikelerle dolu olan (afl›r› ›s›nma, suyun d›fl›nda
ezilen iç organlar›, stres) parklara tafl›nma ifllemi
var. Bu noktalardan herhangi birinde ölmeyen
yunuslar›n % 53 'ü de, 90 gün içerisinde bir
sürü sebepten dolay› ölüyor ( zatürre, ülser,
ba¤›rsak hastal›klar›, klor zehirlenmesi, stres
vs). Havuzlara eklenen klorun ve bak›r sülfat›n
da yunuslar›n çok hassas olan derileri ve gözleri
üzerinde çok zararl› etkileri bulunuyor.
Yunuslar›n ço¤unda körlük oluyor ya da gözleri
kapal› yüzmeyi tercih ediyorlar.
Havuzlarda ö¤renmek zorunda olduklar› ilk
fleylerden biri, ölü bal›k yemek. Buna uzun
süre direniyorlar, ilk ölü bal›klar› kusuyorlar.
‹flte tüm bu aflamalarda bir flekilde ölmeyen
yunuslar sonunda, neredeyse bo¤azlar›ndan
afla¤› tepilmeleriyle yemeye al›flt›r›ld›klar› o ölü
bal›klar u¤runa, sokaklar›m›zda eskiden göbek
att›r›lan ay›lar misali düdük ve müzik eflli¤inde
çember içinden geçmeye, top çevirmeye
bafll›yorlar.
Yunuslar›n dünyas›
Yunuslar bizim tersimize sesler dünyas›nda
yaflayan ve duyma duyular›na dayal› bir yaflam
süren canl›lar. Avlan›rken ve tehlikelerden
korunmak için çevrelerine yüksek frekansta
sesler yayan yunuslar›n, objelerden yans›y›p
geri gelen sinyalleri büyük olas›l›kla alt çeneleri
yoluyla toplay›p beyine gönderdikleri
düflünülüyor. Özellikle avlan›rken kulland›klar›
“Yank› yard›m›yla yön bulma / ekolokasyon”
denilen bu sonar sistem, onlar›n metrelerce
uzakl›ktaki cisimlerin büyüklü¤ünü, fleklini,
h›z›n›, uzakl›¤›n›, yerini tespit edebilmelerini
sa¤l›yor. Havuzlardaki zavall› yunuslarsa
sonarlar›n› hiç kullanm›yorlar çünkü yayd›klar›
sonar dalgalar havuzun duvarlar›na çarp›p
geri dönüyor. Seslere bu denli duyarl› olan
hayvanlar›n, okyanusun ses repertuar›n›
dinleyememek bir yana, sürekli olarak monoton
bir flekilde dinlemek zorunda kald›klar› fleyse,
su ve so¤utma pompalar›n›n sesi. “Flipper”
dizisindeki yunuslar›n e¤iticisi olan ve sonradan
yunuslar›n rehabilitasyonu ve özgürlüklerine
kavuflmas› için çal›flmaya bafllayan Richard
O'Barry 'in benzetmesine göre, yunuslar› havuza kapatmak, bizim gibi daha çok görmeye
dayal› yaflayan canl›lar› parlak aynalarla kapl›,
dolap büyüklü¤ündeki bir yere hapsetmek
gibi bir fley.
Havuzlardaki yunuslar havuzun duvarlar›na
gelmeden yaln›zca birkaç saniye yüzebiliyorlar
ve örne¤in havuzdaki bir yunusun özgür
hemcinsleri gibi dolanabilmesi için havuzun
çevresini bir günde yaklafl›k 2500 kere
dolanmas› gerekiyor. Özgür Afalinalar›n normal
seyir h›z›n›n saatte 8-11 km oldu¤u ve bu h›zl›
yüzücülerin saatte yaklafl›k 40 km h›z yapabildikleri biliniyor.
Do¤al ortamlar›nda birçok deniz memelisi
zamanlar›n›n ancak % 20'den az›n› su
yüzeyinde geçirirken, havuzlarda hem gösteriler ve yüzme programlar› yüzünden, hem
de havuzlar›n s›¤l›¤› yüzünden derinliklerden
mahrum b›rak›l›yorlar. Türkiye'deki havuzlarda
bulunan Afalinalar›n düzenli olarak yaklafl›k
200 metreye dald›klar› biliniyor. S›¤ sular ve
sürekli su yüzeyinde bulunmak yunuslar›n,
zararl› günefl ›fl›klar›ndan ve afl›r› s›caktan da
daha çok etkilenmesine neden oluyor.
Tüm bunlar havuzlar›n çok zeki olan yunuslar
için, davran›fl bozukluklar›, yüksek ölüm oran›
ve üreme sorunlar› gibi çok ciddi zararlar
görmelerine neden olan sabit bir gerginlik
ortam› oldu¤unun kan›t›.
terapilerinden daha etkili oldu¤u, hastalar›n
yunus uyar›s›na daha fazla ve uzun süreli tepki
verdikleri kan›tlanm›fl de¤il. Ayr›ca suyun sa¤l›kl›
ya da de¤il tüm insanlar üzerinde iyilefltirici
bir etkisi oldu¤unun da göz ard› edilmemesi
gerekti¤ini düflünen araflt›rmac›lar var.
Yunus Terapisiyle ilgili tatmin edici bilimsel
veriler elde edilmemiflken, üstelik evcil hayvanlardan daha etkili bir yöntem oldu¤u
kan›tlanmam›flken, bu pahal› ve etik olarak da
çok yanl›fl olan terapiye yönelmek ço¤u kez
sadece yunuslar›n de¤il, ailelerin de
sömürülmesiyle sonuçlan›yor. Ancak diyelim
ki Yunus Terapisi gerçekten en etkili tedavi
yöntemi, o zaman bu bizim yunuslar› ailelerinden kopararak tutsak etmemizi ve zorla
insanla etkileflime sokmaya çal›flmam›z› meflru
k›lar m›?
Yanl›fl do¤a e¤itimi
Havuzlardaki yunuslar do¤adaki özgür
yunuslar›n hiçbir zaman yapmad›klar›, do¤al
olmayan onca davran›fla zorlan›rken, bir fley
bilmeden onlar› alk›fllayan çocuklar›n gösteri
bitti¤inde oradan gelece¤in do¤aya sayg›
duyan ve do¤an›n sömürüsüne karfl› duracak
bireyleri olarak ç›kaca¤›ndan emin olabilmek
mümkün mü?
fiüphesiz ki yunuslar›n top çevirdi¤i gösterilere
gitmek yerine özgür yunuslarla ilgili belgesel
izleyen, onlar› resmeden çocuklar, do¤aya ve
yaflama sayg›l›, özgürlü¤ü bilen ve savunan
bir toplum oluflturmak için çok önemli.
Yunus Terapisi
Yaklafl›k 20 y›l kadar önce bafllayan ve gittikçe
yayg›nlaflan Yunus Terapisi, yunuslar
kullan›larak ruhsal ya da fiziksel olarak rahats›z
kiflilerin ( otistik çocuklar, depresyondaki kifliler
vs ) tedavi edilebilece¤ini savunan bir yöntem.
Yunuslar›n hastal›kl› bölgeleri tespit edebilece¤i
ve ultrason yaymalar› sonucu iyileflmeyi
sa¤layabilece¤i yönünde çok tart›flmal› savlar
var. Ancak örne¤in Brensing ve arkadafllar›n›n
araflt›rmas› yunuslar›n yayd›¤› ultrasonun ancak
baz› flartlar alt›nda dokular› etkileyebilece¤ini
söylüyor. Araflt›rma, yeterli düzeydeki bir ultrason miktar›n›n, her seansta gereken dozda
al›nmas› ve bunun tekrar edilmesi sonucu
gerçekleflebilecek bir etkiden söz ediyor.
Araflt›rmac›lar izledikleri 83 seansta bu flartlar›n
gerçekleflmedi¤ini görüyorlar.
fiimdiye kadar yunus terapisinin evcil hayvan
Ülkemizdeki yunus tesislerinde kullan›lmak üzere
yakalanm›fl bir Afalina (Fotograf: fiükrü Ercamat)
39
yunus ve balinalar›n do¤al ortamlar›ndan
ve ailelerinden kopar›lmalar›n›n yaratt›¤›
stresin yan›nda al›fl›k olmad›klar› bu ortamda
karfl›laflt›klar› fiziksel sorunlar sonunda ya
ölüyorlar ya da yaflamlar› hemcinslerine
göre çok daha k›sa oluyor.
Peki, söz konusu merkezler “tedavi” amaçl›
ise, ya da bar›nd›rd›klar› memelileri do¤adan
almad›klar›n›, merkezde ürettiklerini
söylüyorlarsa?
Bu canl›lar›n ister do¤adan avlans›n ister
birkaç kuflak bu havuzlarda üretilsin (ki bu
da ayr› bir bilimsel tart›flma konusudur),
sonuçta ilk kuflak do¤adan al›nm›fl
oldu¤undan popülasyonu ayn› flekilde etkilemekte, hem de bahsetmifl oldu¤umuz
“esaret” duygusu ve sa¤l›k sorunlar›n›n
önüne geçemiyor.
Greenpeace arsivi / Deniz memelileri icin siginak olarak ilan edilmis olan "Pelagos Sanctuary"de yunus sürüsü - 2008
Banu DÖKMEC‹BAfiI
Denizler kampanyas› sorumlusu
Greenpeace Akdeniz
“ES‹R KAMPINA” DALIfi YAPMAK ET‹K M‹D‹R?
Esir kamp› ve dal›fl›n birlikte an›lmas› pek
mant›kl› gelmedi, biliyorum, ancak bu yaz›da
bahsedece¤imiz “yunus gösteri merkezleri”
do¤al ortam›nda olmad›¤›nda, ciddi
yaflamsal sorunlarla kafl› karfl›ya kalan deniz
memelileri için pek de farkl› bir anlam içermiyor. Konumuz yunus gösteri parklar›,
ya da daha genel olarak deniz memelilerinin
gösteri veya “sözde” tedavi amaçl› havuzlarda “insan kullan›m›na” alet edilmeleri.
Bu konuya bu aralar de¤inmek istememizin
nedeni ise, flu s›ralar dal›fl merkezlerine
yeni bir alan olarak görünen bu havuzlarda
dal›fl turlar› organize etmelerinden dolay›
ortaya ç›kan tart›flmalar. Ayr›ca geçti¤imiz
iki y›l Tar›m ve Köyiflleri Bakanl›¤›'n›n varolan
tüm uluslararas› ve ulusal yasalara karfl›n
20 ila 30 aras› yunus yakalanmas›na izin
vermifl olmas› ve gösteri merkezlerinin bunun yinelenmesi için bask› yap›yor olmalar›.
Ne yaz›k ki muhtemelen bu sevimli canl›lara
yak›n olma iste¤i ve pekço¤umuzun hem
bilimsel hem de etik aç›dan yeterli bilgiye
sahip olmamalar› bu konuda daha duyarl›
olmam›z gerekti¤i gerçe¤ini bizlere unutturuyor.
Bu nedenle bu konuya, yasal ve bilimsel
aç›dan oldu¤u kadar etik aç›dan da
bakmam›z gerekiyor.
ruhsatlar›n›n olup olmamas› de¤ildir, çünkü
bu ruhsat› veren Bakanl›¤›n öncelikle taraf
oldu¤umuz uluslararas› sözleflmelere ba¤l›
kalarak bu konuda zaten bambaflka bir
yaklafl›m sergilemek zorunda olmas›d›r.
Yunus ve balina gösteri merkezlerinin
varl›¤›n› sorgulamaya yetecek uluslararas›
anlaflma ve düzenleme mevcut; bunlar›n
bafl›nda CITES (Tehlike alt›ndaki türlerin
ticareti konvansiyonu) ve BERN (Avrupa'n›n
Yaban Hayat› ve Yaflama Ortamlar›n› Koruma
Sözleflmesi) anlaflmalar› geliyor. Bu
sözleflmelerin detaylar›na burada
girmeyece¤im (1), Ancak genel olarak bu
anlaflmalar özellikle de türü tehlike alt›ndaki
yunus türlerinin istisnai durumlar d›fl›nda
avlanmas›n› ve ticaretini yasakl›yor. ‹stisnai
durumlar ise sadece araflt›rma ve e¤itim
konusunda geçerlidir. Yani kesinlikle ticari
gösteri ve terapi amaçl› de¤ildir. Oysa
bahsetti¤imiz iflletmeler reklamlar›nda bile
ticari gösteri amaçl› olduklar›n› aç›kça söylemektedirler. Yukar›da bahsetti¤im Türkiye
k›y›lar›ndan yunus avlanmas›na izin verilmesi
de bu nedenle asla söz konusu bile olamaz.
Kald› ki en kolay avlanabilen ve e¤itilebilen
Tursiops truncatus (fiifleburun=Afalina) türü
IUCN (2) taraf›ndan k›rm›z› listede “hassas”
kategorisinde yer almaktad›r. Türkiye
karasular›nda görülen yunus türlerinin
popülasyon durumlar› hakk›nda yeterli verinin olmamas› da bu konuda çok daha
hassas davran›lmas› gereklili¤ini ortaya
koymaktad›r.
Yasall›k;
Bilimsellik;
Burada söz konusu olan iflletmelerin yasal
Çok k›saca bu konudan bahsetmek gerekirse
40
Yunus Terapisine gelince, ruhsal ya da fiziksel
olarak rahats›z kiflilerin yunuslarla tedavi
edilebilece¤ini savunan bir yöntemdir. Ancak
flimdiye kadar yunus terapisinin evcil hayvan
terapilerinden daha etkili oldu¤u, hastalar›n
yunuslara daha fazla ve uzun süreli tepki
verdikleri bilimsel olarak kan›tlanm›fl de¤ildir.
Türkiye'deki otizm dernekleri de bu yöntemi
kabul etmemektedir. Ne yaz›k ki “sözde
tedavi” yaln›zca ticari bir iflin bahanesi olarak
kullan›larak bir yandan da insanlar› bilimsel
bile olmayan bir yöntem konusunda yanl›fl
yönlendirmekte ve umutland›rmaktad›r.
Etik olmak;
Bana kal›rsa bu konunun en önemli k›sm›
bu konuda ne kadar duyarl› ve etik
oldu¤umuzdur. Bir canl›y› do¤al ortam›ndan
koparmak, üstelik de onun yaflam›n› sonsuza
dek de¤ifltirecek hatta ölmesine yol açaca¤›n›
bildi¤imiz bir faaliyete destek verip
vermemek... ‹ster bireysel olarak ister ticari
bir iflletme olarak (buradaki örne¤imiz dal›fl
merkezleri olacakt›r tabi ki) as›l düflünmemiz
ve karar vermemiz gereken nokta budur.
Ne yaz›k ki son zamanlardaki tart›flmalarda
bu konuda dal›fl camias›nda baz› merkezler
oldukça duyarl› davran›rken baz›lar› söz
konusu gösteri havuzlar›n›n ve flirketlerinin
“yasal ruhsat”lar›ndan bahsederek yukar›da
bahsetti¤imiz tüm yasal ve bilimsel
yaklafl›mlar› göz ard› etmeyi tercih
edebildiklerini gösteriyorlar. Oysa özellikle
de deniz yaflam›n›n zenginli¤i ve sürdürülebilirli¤inden en fazla faydalanabilen ve
istemesi gereken biz dalg›çlar›n bu konuda
çok çok daha etik bir yaklafl›m ve duyarl›l›kta
olmas› gerekmez mi?
Elbette bir dal›fl esnas›nda yunus, balina,
fok gibi bir deniz memelisini izlemek hepi-
mizin hayalidir, ama do¤al ortam›nda... Bir havuzda
“esir” iken ve kendini “insanl›¤›n hizmetine” adapte
etmeye çal›fl›rken de¤il.
De¤il dal›fl yapmak, söz konusu havuzlarda bu canl›lar
ile yüzmek, sevmek ve birkaç ölü bal›k karfl›l›¤›nda
gösteri yapt›rmak bu canl›lar›n sa¤l›¤› aç›s›ndan çok
ciddi risklere yol açmaktad›r. Dolay›s›yla çocuklar›n›
e¤lendirmeye getiren aileler de bilmeden bu yanl›fll›¤›n
devam›na destek vermekle kalmay›p, gelecek kuflaklara
bu esareti bir e¤lence olarak göstererek asl›nda yanl›fl
e¤itilmelerine de neden olmaktad›rlar. Oysa bir çocuk
için ö¤renmesi gereken en önemli fleylerden biri do¤al
yaflam›n korunmas›n›n ne denli önemli oldu¤udur.
Greenpeace görüflü;
Greenpeace'in bu konudaki görüflü ise vahfli
ortam›ndan hiçbir canl›n›n gösteri amaçl›
avlanamayaca¤› yönündedir. Kald› ki hele afalina gibi
popülasyonlar› hakk›nda yeterli bilgi birikiminin olmad›¤›
canl›lar hakk›nda çok daha kesin bir duruflu var Greenpeace'in. Bu anlamda zaten varolan uluslararas›
anlaflmalar›n getirdi¤i k›s›tlama ve yasaklar çok aç›kt›r.
Ancak bunlar›n yan›nda her fleyden önce denizlerdeki
yaflam›n sa¤l›kl› ve sürdürülebilir bir flekilde varolmas›n›
istiyorsak bu duyarl›l›¤› kesinlikle göstermek ve yaln›zca
bir ticaret yaratmak u¤runa yarat›lan faaliyetleri desteklememek durumunday›z. Özellikle de kamuoyuna
denizlerin de¤erini en iyi flekilde aktarabilecek olan
sualt› yaflam›n› deneyimleyen dal›c›lar olarak...
Bilgi notlar›:
1) Bern Anlaflmas› için:
www.unep.ch/regionalseas/legal/bern.htm
CITES (Convention on International Trade in Endangered Species) Anlaflmas› için: www.cites.org veya yasak türler için
www.cites.org/eng/resources/species.html
2) IUCN (International Union for Conservation of
Nature) ile ilgili olarak;
www.iucn.org veya tehlike alt›ndaki türler ile ilgili
www.iucnredlist.org
Greenpeace arflivi/ ‹skenderun'da annesi
ile birlikte yakalanan yavru yunus- 2007.
Daha sonra yavru daha nakledilmeden ölmüfltü ve
anne acilen Marmaris'teki havuza transfer edilmiflti.
41