Irak K rdistan B lgesi`nde Muhalefetin Do u u ve Gelece i

Transkript

IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE
MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ
THE RISE AND FUTURE OF OPPOSITION
IN IRAQI KURDISTAN REGION
ORSAM Rapor No: 133
Kasım 2012
ISBN: 978-605-4615-31-5
Ankara - TÜRKİYE ORSAM © 2012
Bu raporun içeriğinin telif hakları ORSAM’a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek
kısmen yapılacak makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir; ORSAM’ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır.
ORSAM
STRATEJİK BİLGİ YÖNETİMİ, ÖZGÜR DÜŞÜNCE ÜRETİMİ
ORTADOĞU STRATEJİK ARAŞTIRMALAR MERKEZİ
Tarihçe
Türkiye’de eksikliği hissedilmeye başlayan Ortadoğu araştırmaları konusunda kamuoyunun
ve dış politika çevrelerinin ihtiyaçlarına yanıt verebilmek amacıyla, 1 Ocak 2009 tarihinde Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) kurulmuştur. Kısa sürede yapılanan kurum,
çalışmalarını Ortadoğu özelinde yoğunlaştırmıştır.
Ortadoğu’ya Bakış
Ortadoğu’nun iç içe geçmiş birçok sorunu barındırdığı bir gerçektir. Ancak, ne Ortadoğu ne de
halkları, olumsuzluklarla özdeşleştirilmiş bir imaja mahkum edilmemelidir. Ortadoğu ülkeleri,
halklarından aldıkları güçle ve iç dinamiklerini seferber ederek barışçıl bir kalkınma seferberliği başlatacak potansiyele sahiptir. Bölge halklarının bir arada yaşama iradesine, devletlerin
egemenlik halklarına, bireylerin temel hak ve hürriyetlerine saygı, gerek ülkeler arasında gerek ulusal ölçekte kalıcı barışın ve huzurun temin edilmesinin ön şartıdır. Ortadoğu’daki sorunların kavranmasında adil ve gerçekçi çözümler üzerinde durulması, uzlaşmacı inisiyatifleri cesaretlendirecektir Sözkonusu çerçevede, Türkiye, yakın çevresinde bölgesel istikrar ve refahın
kök salması için yapıcı katkılarını sürdürmelidir. Cepheleşen eksenlere dâhil olmadan, taraflar
arasında diyalogun tesisini kolaylaştırmaya devam etmesi, tutarlı ve uzlaştırıcı politikalarıyla
sağladığı uluslararası desteği en etkili biçimde değerlendirebilmesi bölge devletlerinin ve halklarının ortak menfaatidir.
Bir Düşünce Kuruluşu Olarak ORSAM’ın Çalışmaları
ORSAM, Ortadoğu algalımasına uygun olarak, uluslararası politika konularının daha sağlıklı
kavranması ve uygun pozisyonların alınabilmesi amacıyla, kamuoyunu ve karar alma mekanizmalarına aydınlatıcı bilgiler sunar. Farklı hareket seçenekleri içeren fikirler üretir. Etkin
çözüm önerileri oluşturabilmek için farklı disiplinlerden gelen, alanında yetkin araştırmacıların ve entelektüellerin nitelikli çalışmalarını teşvik eder. ORSAM; bölgesel gelişmeleri ve trendleri titizlikle irdeleyerek ilgililere ulaştırabilen güçlü bir yayım kapasitesine sahiptir. ORSAM,
web sitesiyle, aylık Ortadoğu Analiz ve altı aylık Ortadoğu Etütleri dergileriyle, analizleriyle,
raporlarıyla ve kitaplarıyla, ulusal ve uluslararası ölçekte Ortadoğu literatürünün gelişimini desteklemektedir. Bölge ülkelerinden devlet adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin,
stratejistlerin, gazetecilerin, işadamlarının ve STK temsilcilerinin Türkiye’de konuk edilmesini
kolaylaştırarak bilgi ve düşüncelerin gerek Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını
sağlamaktadır.
www.orsam.org.tr
TAKDİM
Ortadoğu ve Irak konusunda yaptığı çalışmalarla fark yaratmayı hedefleyen ORSAM, önemli bir
çalışmayı daha okuyucuların dikkatine sunuyor. Irak Kürtleri arasında siyasi muhalefetin dünü,
bugünü ve geleceğini ele alan bu çalışma, Goran Hareketi’ne bağlı Stratejik Araştırma Merkezi’nin
önemli isimleri tarafından kaleme alınmıştır. Orijinal hali Arapça olan rapor, yazarlarının verdiği
izin doğrultusunda Türkçeye çevrilmiştir. Bu nedenle, ORSAM kendilerine teşekkürü bir borç
bilmektedir.
Raporda Irak’taki tüm yönetim dönemlerinde rejime karşı neredeyse en büyük muhalefeti sergileyen Kürt hareketinin, kendi içerisinde muhalefeti özümsemeye çalışma süreci ele alınmaktadır.
1991’de Irak’ın kuzeyinde güvenli bölgenin oluşturulmasının ardından büyük bir fırsat yakalayan
Kürt hareketi, sabırla beklediği ve mücadele ettiği özerk yönetimi kurma başarısını göstermiştir.
1991’den itibaren Irak’taki Kürt hareketinin iki yürütücü gücü olan Kürdistan Demokratik Hareketi (KDP) ve Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) tarafından kontrol altına aldıkları bölgede
kurumsal bir yönetim yapısı oluşturmaya çalışılmıştır. İki grup arasındaki iktidar mücadelesi nedeniyle Kürtler arasında yaşanan yoğun bir çatışma döneminin ardından barış sağlansa da ortak
bir yönetim oluşturulamamıştır. ABD’nin 2003’teki Irak işgaliyle birlikte Kürtler ortak hedefe yönelmiştir. 2004’te Irak Geçici Yönetim Yasası’yla Irak Kürdistan Bölgesi resmen kurulmuş, KDP
ve KYB bölgede yönetici konumunda olmuştur. Irak Kürdistan Bölgesi’nin kısa süre içerisinde
siyasetten ekonomiye, iletişimden ulaşıma kadar her alanda gelişim göstermesi ve bölgenin dışa
açılması bölge halkını uyandırmıştır. Irak’taki Kürt hareketinin siyasi geleneğine uygun olarak Irak
Kürdistan Bölgesi’nde her alanda kontrol sağlayan ve yönetimi tekelleştiren KDP ve KYB’ye karşı bir muhalefet hareketi ortaya çıkmıştır. Muhalefet hareketi Irak Kürdistan Bölgesi’nde 2009’da
yapılan seçimlerde somut olarak kendini göstermiştir. Özellikle KYB’den ayrılarak kurulan Goran
Hareketi’nin başarısı dikkat çekmiştir. Yüzde 25’e yakın oy alan Goran Hareketi, Irak Kürdistan Bölgesi’nde değişim olabileceğini göstermiştir. Seçimden sonra Kürt muhalefet hareketinin
güçlenmeye başladığı, iktidar partilerinin de bunu engellemeye çalıştığı bir dönem yaşanmıştır.
Ancak 2010 yılının sonundan itibaren Ortadoğu’yu saran halk ayaklanmaları, Irak Kürdistan
Bölgesi’ndeki muhalefeti güçlendirmiştir. Önümüzdeki süreçte de iktidar partileri ve muhalefet
hareketi arasındaki mücadele Kürt iç siyasetinin en önemli konusu olacaktır. Buradan çıkacak sonuç Kürtlerin hem Irak iç siyaseti hem de uluslararası siyasetteki rolünü belirleyecek niteliktedir.
ORSAM olarak konunun önemi nedeniyle bu raporu okurların dikkatine sunuyoruz. Ortadoğu,
Irak ve Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki demokrasinin gelişimine katkısı olması dileğiyle…
Hasan Kanbolat
ORSAM Başkanı
ORSAM
Rapor No: 133, Kasım 2012
3
İçindekiler
Takdim............................................................................................................................................................3
Özet.................................................................................................................................................................5
Giriş.................................................................................................................................................................6
1. IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN ORTAYA ÇIKIŞI (1992–2005).......6
1.1. Irak Kürdistan Ulusal Meclisin Kuruluşundan
Ağustos 1996 Olaylarına Kadar Muhalefetin Durumu.........................................................7
1.2. 31 Ağustos 1996’dan Ocak 2005’e kadar Muhalefetin Durumu.........................................8
2.
MUHALEFETİN OLUŞUM SANCILARI:
2005–2009 YILLARI ARASINDA KÜRDİSTAN BÖLGESİ ULUSAL MECLİSİ..................9
2.1. Sivil Muhalefet................................................................................................................................11
2.2. Hükümet İçi Muhalefet................................................................................................................12
3.
IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ PARLAMENTOSU’NDA ÜÇÜNCÜ DÖNEM:
MUHALEFETİN ROLÜNÜN BELİRGİNLEŞMESİ.....................................................................13
3.1. Irak Kürdistan Bölgesi’nde Muhalif Siyasi Partiler................................................................13
3.1.1. Goran/Tağyir/Değişim Hareketi..........................................................................................13
3.1.2. İslami Akım...............................................................................................................................15
3.2. 17 Şubat 2011 Olaylarından Sonra Muhalefetin Durumu ..................................................16
4.
IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN FAALİYETLERİ,
ENGELLERİ VE GELECEĞİ ..............................................................................................................18
4.1. Muhalefetin Faaliyetleri................................................................................................................18
4.2. Muhalefetin Karşılaştığı Engeller...............................................................................................19
4.2.1. İktidar Engeli.............................................................................................................................19
4.2.2. Ekonomik Engeller...................................................................................................................20
4.2.3. Muhalefet Partileri Arasındaki Sorunlar............................................................................20
4.2.4. Diğer Engeller...........................................................................................................................20
4.3. Muhalefetin Geleceğe Yönelik Vizyonu...................................................................................20
Sonuç...............................................................................................................................................................21
4
ORSAM
ORSAM
ORSAM Rapor No: 133, Kasım 2012
Hazırlayan: Çeviren: ORSAM
Reşit Amarah El-Zaidi
M. Yusuf Muhammed Sadık
Aytekin Enver
ORSAM Arapça Çevirmeni
IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE
MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ
Özet
- Irak’ta Kürt muhalefetinin kökenleri, 1921 yılında kurulan Irak Devleti’nin başlangıcına kadar uzanmaktadır. Ancak bu muhalefet iktidarın çabuk biçimde el değiştirdiği Irak
siyasi sistemine yönelik ortaya çıkmıştır.
- Bazı KYB üyeleri arasında 1992 hükümetinden çekilmek ve bir parlamento muhalefeti
oluşturmak yönünde görüşler bulunsa da dikkate alınmamıştır.
- 19 Mayıs 1992’te yapılan seçimlerde üçüncü parti olarak seçimleri kazanmasına rağmen hükümette yer almayı reddetmiştir. Böylece İslami Hareket, ulusal meclisin dışında
muhalefet olarak kalmıştır.
- Bazı gözlemcilere göre İslami Hareket’in muhalefeti, iktidara karşı bir siyasi muhalefet
olmayıp, İslami sistemin dışında herhangi bir siyasi sistem metodunu reddeden ideolojik
bir muhalefettir.
- Irak Kürdistan Bölgesi, 1996’da yaşanan iç savaşlar sebebiyle parçalara ayrılmasından
sonra siyasi ve idari olarak da üç bölgeye ayrılmıştır. Üç ayrı bölge KDP, KYB ve İslami Hareket tarafından kontrol altına alınmıştır.
- Irak Kürdistan Bölgesi Hükümeti’nin birleşmesi 7 Mayıs 2006 tarihine kadar gecikmiştir. Irak Kürdistan Bölgesi’nde siyasi otorite üzerinde etkili bir muhalefet ortaya çıkmamıştır.
- 2003’ten sonraki süreç Irak Kürdistan Bölgesi içerisinde siyasi bir Kürt muhalefetinin
ortaya çıkması için öncü bir aşama sayılmaktadır.
- Aktif siyasi bir muhalefetin olmaması sivil muhalefet, hükümet içi muhalefet, partiler
içindeki muhalefet ve/veya özgür medya gibi muhalefetin başka şekillerinin ortaya çıkmasını engellememiştir.
- Kürt partilerinin çoğunun yönetimi elde etme isteği ve bunun için verilen mücadele,
partiler arası karşılıklı güvensizlik, demokrasi ve yönetim tecrübesi eksikliği, Irak Kürdistan Bölgesi’nin mevcut yönetim hali gibi birçok neden muhalefetin doğuşunu geciktirmiştir.
- Muhalefet çok kısa bir süredir Irak Kürdistan Bölgesi siyasetin yer almasına rağmen
parlamento aracılığıyla halkın bir kısım hakkını almasını sağladı.
- Muhalefetin kitlesel bütünlüğünü, çoğunluğu ile çeşitliğini koruması ve tek bir ideolojiye dayanmaması halinde, barışçıl bir muhalefet değerinin oluşacağı ve doğru bir demokrasinin kurulacağı daha iyi bir geleceğin Irak Kürdistan Bölgesi’ni beklediğine olan inanç
tamdır.
ORSAM
5
ORSAM
Giriş
Gerçek demokrasi, iktidarı elinde bulunduran
ve dar kişisel çıkarları savunan elit zümreye
karşı yürütülen ve toplumun çıkarlarını ön
planda tutan sosyal, siyasal ve kültürel bir süreçtir. Gerçek demokrasi gerçekleştirmek için
en uygun mekanizma, siyasi güçler arasındaki barışçıl mücadeledir. Barışçıl yöntem aynı
zaman sosyal, siyasi ve kültürel mücadelenin
özü ve esasıdır. Yani demokratik sistemlerde
iktidarı elde etmek ve vatandaşların rızasını
kazanmak yoluyla iktidarda kalmak için siyasi
parti ve güçlerin birbiriyle olan mücadeleleri
kamu çıkarını ve bu çıkarların devamlılığını
garanti etmeye yöneliktir. Bunun için kamu
çıkarlarını gerçekleştirme hırsına ve vatandaşın güvenini ve rızasını kaybetme endişesine sahip bir iktidar gereklidir. Bu siyasi güç
toplumun rızasını kazanamaması durumunda iktidarını kaybedecektir. Bu nedenle –demokratik sistemlerde- siyasi arenada başka
bir tarafın bulunması gerekmektedir. Bu taraf
olacak kurumsal yapı muhalefettir. Böylece
muhalefet iktidarı teslim almak için kendini
hazırlar, vatandaşların rızasını kazanmak için
proje ve programlar sunar. Aynı zamanda iktidarın çalışmalarındaki eksikliklerin kaynağını ortaya çıkarmaya ve iktidara karşı kamuoyunu tahrik etmeye çalışır.
Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki siyasi gerçek de
yukarıda bahsedilenlerden farklı değildir. Son
dönemde Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki siyasi sistemin demokrasinin ruhuna ve özüne
uyumlu hale gelmesi ve yol haritasının düzeltilmesi amacıyla köklü adımlar atılmaktadır.
Bu adımlar, Temmuz 2009’da yapılan parlamento ve başkanlık seçimlerinde parlamentonun yaklaşık üçte birini elde etmeyi başaran
ve belirli ölçüde güçlü bir siyasi muhalefetin
doğuşunda görülmektedir. Bu durum son dönem üzerinde önemle durulması, incelenmesi
ve takip edilmesini gerektirmektedir. Bu şekilde değişimin sebeplerinin anlaşılması daha
kolay olacaktır. Son dönemin üzerinde hassasiyetle durulması muhalefetin yapısı, eksiklikleri ve zayıf noktalarının ortaya çıkarılmasına
6
ORSAM
katkıda bulunacaktır. Bununla birlikte muhalefetin güçlü noktaları, başarı imkanı ve siyasi
otoritenin muhalefet ile ilişkisinin nasıl olması gerektiği belirginleşecektir.
Buradan yola çıkarak bu araştırmada aşağıda
belirtilen bir takım sorulara cevap bulmaya
çalışacağız: Bölgedeki siyasi sistem nasıl ortaya çıkmıştır ve gelişmiştir? Ortaya çıkan siyasi sistemle birlikte sağlıklı bir demokrasi buna
eşlik etmiş midir ve bunun gerekçeleri nelerdir? Muhalefetin ortaya çıkmasındaki sebepler nelerdir? Muhalefet nasıl ortaya çıkmıştır?
Muhalefetin siyasi performansı nasıldır? İktidarın muhalefetle olan ilişki biçimi nedir? İktidar bölgedeki yeni realiteye ne kadar uyum
sağlamaktadır? Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki muhalefetin faaliyetlerini dizginleyen en
önemli faktörler nelerdir? Muhalefeti motive
edici değişiklikler nelerdir? Muhalefetin vizyonu ve geleceği nedir?
Bu inceleme, yukarıda belirtilen ana sorulara
ve bunlardan ayrı diğer tali sorulara şu varsayım aracılığı ile cevap vermeye çalışmaktadır:
Birçok değişimin birbiriyle reaksiyona girmesi Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki muhalefetin
ortaya çıkmasının gecikmesine ve yavaşlamasına sebep olmuştur. Temmuz 2009’da Irak
Kürdistan Bölgesi’nde yapılan parlamento ve
başkanlık seçimlerinin ardından muhalefetin
ortaya çıkması ve siyasi arenadaki rolünün
belirginleşmesi, bölgedeki iktidar tecrübesinin zenginleşmesine imkan tanıyacaktır.
İncelememizin yapısı, bölgedeki siyasi oluşumun kökenlerini ortaya çıkarabilmek, muhalefetin rolünü açıklamak ve çalışma mekanizmalarını belirlemek için tarih ve sistem analizi metodunu kullanmamızı gerektirmektedir.
1. IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE
MUHALEFETİN ORTAYA ÇIKIŞI
(1992–2005)
Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki siyasi muhalefet
bir boşluktan meydana gelmemiştir. Bölge-
IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ’NDE MUHALEFETİN DOĞUŞU VE GELECEĞİ
nin kuruluş aşamasında da doğmuş değildir.
Irak’ta Kürt muhalefetinin kökenleri, 1921
yılında kurulan Irak Devleti’nin başlangıcına
kadar uzanmaktadır. Ancak bu muhalefet iktidarın çabuk biçimde el değiştirdiği Irak siyasi sistemine yönelik ortaya çıkmıştır. Kürt
muhalefeti en güçlü biçimiyle Saddam Hüseyin döneminde aktif hale gelmiştir.
Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki iktidar deneyimi Mart 1991 tarihindeki halk ayaklanması
ve aynı yılın Kasım ayında bu bölgedeki Irak
merkezi otoritesinin idari, siyasi ve askeri
kurumlarının çekilmesinin ardından başlamıştır. Bu da Irak Kürdistan Bölgesi’ne mahsus yasama, yürütme ve idari kurumların
kurulması kararının alınmasına yol açmıştır.
De facto durumun ortaya çıkmasıyla birlikte
Kürdistan Cephesi’nin1 siyasi otoritesi, 8 Nisan 1992’de ilk kanununu (1992 yılı 1 sayılı kanunu) çıkartmıştır. Bu kanun Irak Kürdistan
Ulusal Meclisi kanunudur. 1992’de çıkarılan
ikinci kanunda ise Kürt özgürlük hareketinin
liderinin seçilmesi öngörülmektedir.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 688
sayılı kararıyla2 birlikte 1991 yılında Irak’a yapılan uluslar arası askeri müdahale ve bunun
ardından huzur sağlama operasyonu (Operation Provide Comfort), Kürt siyasi otoritesini
bir yönetim kurmaya yöneltmiştir.3 Bu da Irak
Kürdistan Cephesi’nin temsil ettiği Kürt siyasi
otoritesinin kontrolü altında bulunan toprakların fiilen ayrılmasına sebep olmuştur.
19 Mayıs 1992 tarihinde Irak Kürdistan Ulusal
Meclisi seçimleri yapılmıştır. Bu seçimlerde 8
Kürt ve 4 Asuri partisi birbiriyle yarışmıştır.
Ayrıca Kürdistan kurtuluş hareketi liderinin
seçilmesi için 4 kişi aday olmuştur. Bu seçimlerde birçok haksızlık4 ve hile5 yapılmıştır.
Buna rağmen yapılan seçimler6 Ortadoğu’daki demokratik seçimlerden biri sayılmıştır.
Kürt ve Asuri partiler özgürce ve demokratik
bir ortamda birbirleriyle yarışmışlardır. Ayrıca yabancı bağımsız gözlemciler vatandaşların seçimlere yoğun katılımını, demokratik
ilkelerin önemini idrak edilmesi ve Saddam
ORSAM
Hüseyin sistemini reddedilmesinin açık bir
işareti olarak nitelendirmişlerdir.7
Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) ve Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) arasında yapılan seçim ve anlaşmalar sonucunda Irak
Kürdistan Bölgesi’nin ulusal meclisi (kazanan
5 Asuri milletvekilleri dışında) KDP ve KYB
arasında yarı yarıya bölüşülmüştür. Böylece
her biri 50 sandalye elde etmiştir. Öte yandan
diğer 5 partinin hiçbiri ulusal mecliste temsil
edilme hakkı kazanamamıştır. KDP ve KYB
dışındaki hiçbir Kürt partisi seçim barajı olan
yüzde 7’yi aşamamıştır.8
Bu dönemi bölgedeki siyasi oluşumun gelişimi açısından iki alt döneme ayırmak mümkündür.
Bu dönemler 1992-Ağustos 1996 ve Ağustos
1996-Ocak 2005 olarak ifade edilebilir. Ağustos 1996’da yaşanan olaylar burada kritik bir
önem taşımaktadır. Ocak 2005 tarihi ise Irak
Kürdistan Bölgesi parlamentosunun ikinci
dönem seçiminin bu tarihte yapılmış olması
nedeniyle önemlidir. Bu iki dönem ayrı ayrı
ele alınacaktır.
1.1. Irak Kürdistan Ulusal Meclisin
Kuruluşundan Ağustos 1996 Olaylarına
Kadar Muhalefetin Durumu
Bu aşama KYB Siyasi Büro Üyesi Dr. Fuat
Masum’un başkanlığında ilk hükümetin9 kurulması ile başlamıştır. Hükümet KDP ve
KYB ile diğer oluşum ve partilerin temsilcilerini de içine alan bir koalisyon hükümeti olarak kurulmuştur. KDP ve KYB bakanlıkların
kendi aralarında yarı yarıya bölüşülmesi ve
diğer partilerin itirazlarının önüne geçebilmek için10 onlara bazı bakanlıkların verilmesi
konusunda anlaşmaya varmışlardır. Bunun
neticesinde ulusal meclis içersinde siyasi bir
muhalefet oluşmamıştır. Bazı KYB üyeleri
arasında hükümetten çekilmek ve bir parlamento muhalefeti oluşturmak yönünde görüşler bulunsa da dikkate alınmamıştır. Ulusal
meclisin dışında ise Irak Kürdistan İslami Ha-
ORSAM
7
ORSAM
reketi (bağımsız İslamcılar ve özellikle Kürdistan’daki Müslüman Kardeşler akımının da
içinde bulunduğu) listesi 19 Mayıs 1992’te yapılan seçimlerde üçüncü parti olarak seçimleri kazanmasına rağmen hükümette yer almayı
reddetmiştir. Böylece İslami Hareket, ulusal
meclisin dışında muhalefet olarak kalmıştır.
İslami Hareket’in silahlı olması ve savaşçı bir
nitelik taşıması nedeniyle iki ana parti (KDP
ve KYB), özellikle KYB ile İslami Hareket arasında 1993’ten 1999 tarihine kadar birçok kez
çatışma yaşanmıştır.
Bazı gözlemcilere göre İslami Hareket’in muhalefeti, iktidara karşı bir siyasi muhalefet olmayıp, İslami sistemin dışında herhangi bir
siyasi sistem metodunu reddeden ideolojik
bir muhalefettir. Bu hususu Goran Hareketi
Başkanı Neçirvan Mustafa şu sözleriyle teyit
etmiştir: “O dönemde İslami Hareket siyasi
bir muhalefet sayılmamaktadır. Çünkü İslami olmayan bir hükümete katılmayı reddeden taassup taraftarıdır. İslami Hareket, laik
bir siyasi rejimin oluşmasına onay vermeyen
bir oluşumdu. İslami Hareket’in herhangi bir
siyasi görüşü bulunmamaktadır. İslami Hareket, İran’dan destek alan silahlı bir hareketti.”11
Irak Kürdistan Ulusal Meclis Seçimi Kanunu,
1995 yılı içerisinde ulusal meclis seçimlerinin
yapılmasını öngörmekteydi. Irak Kürdistan
Ulusal Meclis Seçimi Kanunu’nun 51. maddesi göre ulusal meclisin süresi 3 yıl olarak
belirlenmişti. Ancak Kürt partiler arasında
ve özellikle KDP ve KYB arasındaki iç çatışmaların alevlenmesi seçimlerin öngörülen
sürede yapılmasını imkânsız hale getirmiştir.
Bu nedenle meclisin süresi 2005 yılına kadar
uzatılmıştır.12
Bu dönemde barışçıl siyasi bir muhalefetten
bahsetmek mümkün değildir. Irak Kürdistan
İslami Hareketi’nin temsil ettiği silahlı bir
muhalefetten söz edilebilir. Ancak Irak Kürdistan İslami Hareketi, silah kullanmayı reddeden çağdaş muhalefet anlayışı kapsamına
girmemektedir.
8
ORSAM
1.2. 31 Ağustos 1996’dan Ocak 2005’e
kadar Muhalefetin Durumu
Kürdistan Demokratik Partisi güçleri eski Irak
rejiminin yardımıyla13 31 Ağustos 1996 tarihinde Irak Kürdistan Bölgesi başkenti Erbil’i
ele geçirmiştir. Burada yapılan ilk icraat, iç
çatışmaların devam etmesiyle felce uğrayan
Irak Kürdistan Ulusal Meclisi’ni faaliyete geçirmek olmuştur. Ayrıca Dr. Roj Nuri Şveys
başkanlığında bir koalisyon hükümeti kurulmuştur. Koalisyon hükümetine Irak Kürdistan İslami Hareketi, Kürdistan İslami Birliği14
ve Komünist Parti katılmış, Kürdistan Yurtseverler Birliği katılmamıştır.
Bu adım iki ana sonucu doğurmuştur:
Kürdistan Yurtseverler Birliği kendisine bağlı bölgelerde Emekçiler Partisi ve Demokrat
Sosyalist Parti gibi kendisi ile müttefik olan
partilerin katılımı ile Kosrat Resul başkanlığında bir hükümet oluşturmuştur. Böylece
tüm Kürt partileri iktidara katılmış ve bölgede ciddi bir muhalefet kalmamıştır.
Bunun sonucunda Irak Kürdistan Bölgesi iç
savaşlar sebebiyle parçalara ayrılmasından
sonra siyasi ve idari olarak da üç bölgeye ayrılmıştır. Üç ayrı bölge KDP, KYB ve İslami
Hareket tarafından kontrol altına alınmıştır.
1999 yılında coğrafi, siyasi ve idari bölünmenin dışında Birliğin kontrol ettiği bölgede İstinaf Mahkemesi’nin oluşturulmasına izin veren ve KYB Genel Sekreteri Celal Talabani’yi
“bölge başkanı” olarak görevlendiren hukuki
bir bölünme de meydana gelmiştir.15
Ancak 1998’de Celal Talabani ve Mesud Barzani arasında, dönemin ABD Dışişleri Bakanı Madeleine Albright’ın da hazır bulunduğu
Washington Barış Anlaşması’nın imzalanmıştır. Bunun sonucunda 2002 yılının sonlarından itibaren bölgenin yeniden birleştirilmesi
çalışmalarına başlanmıştır. Bunun ilk somut
adımı 4 Ekim 2002’de16 Irak Kürdistan Ulusal
Meclisi’nin ilk birleşik toplantısını yapması
olmuştur.
Buna rağmen Irak Kürdistan Bölgesi
Hükümeti’nin birleşmesi 7 Mayıs 2006 tarihine17 kadar gecikmiştir. Yani Irak Kürdistan
Ulusal Meclisinin seçilmesi 31 Ocak 2005’te
yapılan seçimlerden sonra 1 yıl almıştır. Bu
karmaşa nedeniyle Irak Kürdistan Bölgesi’nde
direniş, isyan ve terörizm faaliyetleri başlamıştır.18
Bu aşamada her iki dönemde de Irak Kürdistan Bölgesi’nde siyasi otorite üzerinde etkili
bir muhalefet ortaya çıkmamıştır. Irak Kürdistan Bölgesi’nde muhalefetin ortaya çıkmamasının sebeplerinden bazı şu şekilde ifade
edilebilir:
• Kürt partileri, özellikle her biri iktidarı ele
geçirmek veya iktidara ortak olmak arzusundaki ana iki parti olan KDP ve KYB,
yaklaşık 30 sene boyunca Irak rejimine
karşı muhalif hareket içerisinde olmuştur.
Ancak bu iki partinin de muhalefette kalmayı kabul etmesi çok zordu.
• Bu partilerin iktidar ve sivil demokrasinin işlerliği konusunda tecrübeleri yoktu.
Bununla birlikte Kürt halkının iktidar konusunda da herhangi bir tecrübesi bulunmuyordu. Bunlardan sömürgeci İngilizler
tarafından başarısız kılınması nedeniyle
bir seneden fazla devam etmeyen 1922
yılında Şeyh Mahmud Hafid hükümeti ve
kurucusu Kadı Muhammed ve arkadaşlarının idam edilmesi sebebi ile bir yıldan
fazla sürmeyen 1946 yılında İran ordusunun yıktığı Mahabat Hükümeti istisnai
tecrübelerdir. Bu deneyimin eksikliği, siyasi muhalefet kültürü, yönetim şekli ile demokrasi ilke ve temellerinin yerleştirilmesi
metodu ve özellikle siyasi güçler arasında
iktidarın el değiştirmesi anlayışına olumsuz biçimde yansımıştır.
• Kürt partiler, daha önceki rejimle karşı karşıya geldiklerinde dağlarda bile iç
mücadele ve çatışmalar konusunda uzun
tecrübeye sahiptir. Söz konusu çatışma ve
mücadeleler partiler arasında güvensizlik
ORSAM
ortamını ortaya çıkarmış ve özellikle iki
ana parti arasında bunu derinleştirmiştir.
1992’de seçimlerde hile yapılması güvensizliği artırmıştır. Ayrıca 1993 ile 1999 yılları arasında partiler arasındaki iç savaşın
alevlenmesi, iki ana partinin koalisyon
hükümetinden çekilmesine ve muhalefette kalmayı reddetmesine neden olmuştur.
Bunun sebebi ise iktidarı elinde tutanın
bunu sürekli hale getireceği endişesidir.
• Irak’taki iktidar deneyimi genel olarak
Kürt partilerin birbirlerine karşı şüphelerini derinleştirmekteydi. Çünkü azınlık
iktidarı söz konusuydu. Azınlık iktidarı
diğerlerini yönetimden uzaklaştırmakta,
hatta iktidarı ele geçirdiğinde kendileriyle
işbirliği yapanları da tasfiye etmekteydi.
• Söz konusu dönem bir kuruluş dönemiydi.
Bu nedenle Ortadoğu’da her kesimin yeni
demokrasi deneyimini inşa etmeye katkıda bulunması düşüncesi hakimdi. Ancak
iç çatışmalar bu deneyimin rayından çıkmasına sebep olmuştur. Bu konuyla ilgili
olarak Goran Hareketi Başkanı Neçirvan
Mustafa “Biz o dönemde bir muhalefet hareketi olarak ortaya çıkmadık. Çünkü o dönem kuruluş aşamasıydı. Ayrıca Kürdistan
Bölgesi’nde Kürt oluşumlarının kurumsallaştırılması önceliğimizdi. Bu nedenle muhalefet hareketinin oluşturulması konusu
görmezden gelindi.19
2. MUHALEFETİN OLUŞUM
SANCILARI: 2005–2009 YILLARI
ARASINDA KÜRDİSTAN BÖLGESİ
ULUSAL MECLİSİ
ABD ve müttefikleri Irak’ı işgal etti ve Irak
rejimi 2003 yılında düştü. Irak Devleti’nin
yeniden inşa edilmesi ve Irak’ta demokratik
bir siyasi sürecin kurulması çalışmaları başladı. Önce Temmuz 2003 tarihinde geçici bir
yönetimin kuruldu ve ara dönem için geçici
bir yönetim yasasının hazırlanması öngörüldü. İyad Allavi başkanlığında kurulan ara
hükümetin ardından İbrahim El-Caferi baş-
ORSAM
9
ORSAM
kanlığında bir geçici hükümet oluşturuldu.
Irak için daimi bir anayasanın yazılması ve
referandumla kabul edilmesinden sonra 2005
yılında parlamento seçimleri yapılmıştır. Tüm
bu süreçlere özellikle KDP ve KYB ile birlikte
Kürdistan İslami Birliği ve diğer Kürt partiler
iştirak etmiştir.20
30 Ocak 2005’te tüm Irak’ta genel ve yerel seçimlerle birlikte Irak Kürdistan Ulusal Meclisi ikinci dönem seçimleri yapılmıştır. KDP ve
KYB aralarındaki rekabetin büyümesi endişesiyle21 ulusal meclis seçimlerinde Emekçiler
Partisi, İslami Cemaat22 ve Demokratik Çözüm Partisi dışında kalan diğer Kürt partileriyle birlikte bir liste ile katılmışlardır.
KDP ve KYB bölgede ve federal hükümette23 ana görevlerin ne şekilde dağıtılacağı konusunda 7 Ocak 2006 tarihinde anlaşmaya
varmışlardır. Bu anlaşma doğrultusunda 31
Ağustos 1996 olaylarından sonra birleşmiş ilk
hükümet olarak Parti’nin Siyasi Bürosu Üyesi
Neçirvan Barzani Başkanlığında 7 Mayıs 2006
tarihinde Irak Kürdistan Bölgesi Hükümeti
kurulmuştur. Irak Kürdistan Ulusal Meclisi’ne
giren tüm partiler bu hükümete katılmışlardır. Ancak bazı partiler ulusal meclisin dışında kalmış ve hükümete katılmamıştır. Örnek
olarak iç sorunları nedeniyle zayıflayan İslami
Hareket Ocak 2005 seçimlerine katılmamıştır. Ayrıca Demokratik Çözüm Partisi de az oy
alması nedeniyle ulusal meclise girememiştir.
Bütün parlamenter partilerin hükümete katılmasıyla aktif ve etkili güçlerin kaybolması,
Irak Kürdistan Bölgesi’nde muhalefetin ortaya çıkmamasına neden olmuştur.
Bu bağlamda muhalefetin kaybolmasına neden olan birkaç faktörü ifade etmek faydalı
olacaktır.
1- İç savaşın tekrarlanıp tekrarlanmayacağı her zaman akıllarda soru işareti olarak
kalmıştır. Partili kadroların elinde halen
silah bulunuyordu. Ayrıca siyasi partiler,
özellikle KDP ve KYB, arasında güvenin
kaybolması gerginliğin ortaya çıkmasına
neden olmuştur.
10
ORSAM
2- Partilerin bütçesinin bir kanunla tespit edilmemesi, (1993 tarihli 17 sayılı siyası partiler kanununun bulunmasına rağmen)24
diğer partilerin KDP ve KYB’den bağımsız olarak davranamamasına yol açmıştır.
Çünkü bu iki parti tarafından diğer partilere verilen mali katkılar onların üzerinde
baskı kurmaları için imkan yaratmıştır. Bu
durum günümüzde de devam ettiğini söylemek mümkündür.
3- Bu aşamada her iki ana partinin arzularından uzak olarak siyasi özgürlük ortamı doğmamıştır. Örneğin Kürdistan İslam Birliği
bağımsız bir listeyle 15 Aralık 2005’te yapılan Irak Parlamentosu seçimlerine girmeye karar verdiğinde, Parti taraftarlarının
bir grubu 6 Aralık 2005’te Kürdistan İslami Birliği üyesi 3 kişiyi öldürmüştür. Ayrıca Duhok Vilayeti’nin birçok bölgesinde
Kürdistan İslami Birliği’nin büroları tahrip
edilmiş ve yakılmıştır.25 Bu da diğer partilerin aktif bir muhalefet oluşturabilmeleri
için hareket özgürlüğü açısından geniş bir
alanın olmadığının işaretidir.
4- İktidardaki iki parti (KDP ve KYB), Irak
Kürdistan Bölgesi’ndeki demokrasi hareketinin gelişmemesine, siyasi ve milli hakların tespit edilmesi amacıyla Irak
Devleti’nin yeniden inşa edilmesine öncelik verilmesini sebep olarak göstermiştir.
Ancak bu meşguliyet durumu bu iki iktidar partisinin reform yapmak ve bölgedeki iç siyasi durumu güçlendirmek için
kurumların inşa edilmesi ve milli haklara
vurgu yapılmasına engel değildi.
Bu dönemde parti eksenli muhalefetten bahsetmemiz mümkün olmamasına rağmen bu
dönem Irak Kürdistan Bölgesi içerisinde siyasi bir Kürt muhalefetinin ortaya çıkması
için öncü bir aşama sayılmaktadır. Bu aşamada aktif siyasi bir muhalefetin olmaması sivil
muhalefet, hükümet içi muhalefet, partiler
içindeki muhalefet ve/veya özgür medya gibi
muhalefetin başka şekillerinin ortaya çıkmasını engellememiştir.
2.1. Sivil Muhalefet
Bu dönem özgür bir medya organının ortaya
çıkması, sivil hareketlerin oluşturulması ve
halk protestolarının ortaya çıkmasıyla başlamıştır. Ayrıca eleştirel bir bakış açısı getiren
aydın ve akademisyenlerin yaptığı yayınlar da
etkili olmuştur. Buna örnek olarak eleştirel
muhalefet yapısını ortaya çıkaran Neyva Nedi
Rehent Grubu26 ve diğerleri gibi bir grup aydın
ile akademisyenin yazı ve makalelerini gösterebiliriz. Bu yayınlar okuyucuları ve özellikle
gençleri net olarak etkilemiştir. Öyle ki iktidarı ve otoriteyi eleştirmek Irak Kürdistan
Bölgesi’nde27 siyasi bir kültür haline gelmiştir.
Birçok aydın ve yazar daha sonra Irak Kürdistan Bölgesi’nde28 değişime önderlik yapmaya
çalışmışlardır. Öte yandan özel özgür basın
da muhalif kamuoyuna yönelik olarak bölgede yaşanan olayları somutlaştırmada önemli
role sahipti.
Irak Kürdistan Bölgesi’nde tüm yayın organları sadece siyasi partilere mahsus iken, 2000
yılında Hawlati29 adlı özel bir gazetenin doğuşuyla başlayan süreçte yeni özgür yayın
organları kurulmuştur. Bundan sonra özel
yayın organlarında nitelik ve nicelik bakımından artış görüşmüştür. Livin30 Rica, Cihan
gibi dergilerin yanı sıra Radyo Nawa31 görsel
basın organı ile Standart32, Kürdistan Post33,
Kürdistan.net34 gibi diğer yayın organları ortaya çıkmıştır. Bu yayın organları bölgede gelişen olaylara ışık tutmakta büyük role sahipti.
Ayrıca bu yayın organları muhalefet eğilimine sahip aydın ve yazarlara da bölgedeki değişim hareketlerinin ortaya çıkışından önce
platform yaratmıştır. Bu durum otoriteye
muhalefet eden bir kamuoyunun oluşmasına
katkıda bulunmuştur. Bununla birlikte partizan olmayan yazılı ve işitsel özel yayın kanalları gizli bilgileri ortaya çıkarma, vatandaşları
kulis arkasında olup bitenler hakkında bilgilendirme, hizmetlerdeki eksikliklerin ortaya
çıkarılması ve yolsuzlukların tespit edilmesi
gibi konularda önemli rol oynamıştır. Bu da
değişime hazır olan bir kamuoyunun oluşmasına sebep olmuştur. Siyasi muhalefet bir
ORSAM
sonraki aşamada bu kamuoyunu seçimleri yönetme, yönlendirme ve bölgedeki siyasi denklemin değişmesi çabalarında kullanabilmiştir.
Bütün bunlar sivil toplum örgütleri ve sivil
hareketlerinin halkı bilinçlendirmesi ve bölge
içerisinde muhalif bir akımın ortaya çıkması
için uygun bir zemin yaratmıştır.
Önemle işaret edilmesi gerekir ki; halk protestoları Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki ekonomik ve sosyal durumların kötüye gitmesi ve
bölge kurumları ile siyasetin istikrarlı hale
gelmesine yönelik baskının bir sonucuydu.
Zira su ve elektrik hizmetlerindeki yetersizlik
ve yakıt sıkıntısı bölgedeki yaşamı olumsuz
etkiliyordu.
İktidarın Ocak 2005 yılındaki seçimler sonrasında verdiği sözleri yerine getirmemesi
üzerine Kalar, Ranya, Süleymaniye, Akre ve
Halepçe’de -2005 yılının ikinci yarısı ve 2006
yılının başlarında- bir dizi halk protestoları
yaşanmıştır. Söz konusu bu protesto gösterilerinin arkasında siyasi amaçlar bulunmamaktaydı. Protestoların ana hedefi vatandaşların
temel ihtiyaçlarının sağlanması olmasına rağmen otorite şiddet kullanarak cevap vermiş ve
bu protesto gösterilerini düzenleyenleri takibata almıştır. Bazı bölgelerde protestoculara
doğrudan ateşli silahlarla35 karşılık verilmiştir.
5 Mayıs 2007’de sivil toplum örgütleri mensupları, hukukçu, akademisyen, siyasetçi,
medya mensuplarında oluşan “Ne Zamana
Kadar Hareketi” (Hatakeya) ilan edilmiştir. Bu
hareket barışçıl baskı yoluyla siyasi otoritenin
demokrasinin gereklerini yerine getirmesi,
vatandaşların haklarını koruması, onurlarını
muhafaza etmesi, temel hizmetleri sağlaması
ve yolsuzlukla mücadele etmesi36 için çalışmaktadır.
Bu Hareket, Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki Ulusal Meclisi etkinleştirmek ve erken seçim yapmak için 2 proje hazırlamış, Süleymaniye’deki
muhalif grupları kendi şemsiyesi altında toplamaya başlamıştır. Ayrıca vatandaşların haklarını barışçıl yollarla savunmaları konusunda
ORSAM
11
ORSAM
bilgilendirme çalışmaları yapmıştır. Hareket
kısa ömrüne rağmen kamu hizmeti ve yolsuzlukla mücadele alanında reformların yapılması konusunda hükümete baskı oluşturmayı
başarmıştır. Bununla birlikte siyasi partileri
görevlerini yerine getirmek ve güçlü bir siyasi
muhalefet oluşturmaları için teşvik etmiştir.
Bu oluşumun ortaya çıkması 4 partinin harekete geçmesinde ana etkilerden biridir.
van Mustafa bu öneride, hükümette siyasetçilerin değil teknokratların görev almasını istemiştir. Neçirvan Mustafa’ya göre partilerin
siyasi bürolarında çalışan kişiler devlet adamı
değil gerilladır. Ayrıca hükümeti denetlemek
ve görevinde başarısız olması durumunda görevden almak için muhalefetin ulusal meclise katılmasını önermiştir. Ancak bu öneri de
Parti tarafından hoş karşılanmamıştır.41
Hareketin bir kısım kadroları daha sonraki aşamalarda (yani Değişim/Goran
Hareketi’nde)37 muhalefette önemli çekirdek
kadro içerisinde yer almıştır. Bu anlamda “Ne
Zamana Kadar (Hatakeya) Hareketi” Irak
Kürdistan Bölgesi’ndeki muhalefetin temel
taşlarından bir olarak sayılabilir. Ancak birçok faktör hareketin parçalanmasına sebep
olmuştur. Dr. Latif Mustafa “hareketin bazı
kurucularının ve özellikle hareketin koordinatörü Yusuf Muhammed Sadık’ın büyük yük
üstlenmesi, muhalefet çalışmalarının yanında muhalefetle ilgili olmayan konularla ilgilenilmesi, Irak Kürdistan Bölgesi’nde 2 ana
partiyle doğrudan mücadele edilmesi ve mali
kaynağın zayıf olması” gibi sebeplerin hareketin parçalanmasına neden olduğunu ifade
etmektedir.38
Hükümet içi muhalefet bu seviyede kalmamıştır. KYB’deki siyasi büronun bazı üyeleri
lider Celal Talabani’ye bir mektup göndererek
parti içinde kökten reform yapmasını, Genel
Sekreterin yetkilerinin sınırlandırılmasını,
parti içinde tali seçimlerin yapılmasını, hükümet içinde kapsamlı reformların yapılmasını
ve vatandaşlara temel hizmetlerin sağlanmasını talep etmişlerdir.
2.2. Hükümet İçi Muhalefet
Hükümet içi muhalefetin ortaya çıkışı Irak
Kürdistan Bölgesi’nin siyasi kurumlarının kurulmasından öncesine kadar dayanmaktadır.39
Neçirvan Mustafa, “İlk Kürt Hükümetinin
kurulması aşamasında Kürdistan Yurtseverler Birliği’ne Kürdistan Demokratik Partisi’yle
anlaşmayı ve partilerden birinin iktidar diğerinin muhalefette olması konusunda bir öneri sundum. Ancak arkadaşlar 2 ana sebepten
dolayı önerimi onaylamadılar. Birinci sebep
Kürt toplumu ve partilerinin silahlı mücadele
geleneğinden gelmeleri nedeniyle çatışmaların geri dönmesinden duyulan endişe, ikinci
sebep ise zor ekonomik koşullar ve muhalefette olanın küçülmeye maruz kalabileceğine
yönelik tedirginliktir.”40 Neçirvan Mustafa,
partiye başka bir öneri de sunmuştur. Neçir-
12
ORSAM
Neçirvan Mustafa, parti genel sekreterinin
Peşmerge Güçleri Genel Komutanlığı ile Yayın ve İstihbarat Dairesi Başkanı olması nedeniyle her türlü yetkiye sahip olduğunu ifade
etmiştir. Bu yüzden partinin yönetim şekli,
bütçe kontrolü, güvenlik idaresi gibi konulardan partililerin sistem içerisine giremediğini ve partinin yönetimiyle ilgili bilgi sahibi
olmadıklarını söylemiştir. Bununla birlikte
KYB lideri Celal Talabani aynı zamanda Irak
Cumhurbaşkanıdır. Bu nedenle KYB’ye ayıracak çok az vakit bulabiliyordu. Bu yetkilerin
hiçbirinden vazgeçmeye de hazır değildi.42
Neçirvan Mustafa KYB içindeki43 tüm yetkilerinden istifa ederek Mart 2007’de44 “Wusha”
yani “Söz” adıyla internet sitesi, gazete, radyo, uydu kanalı ve matbaanın bulunduğu bir
medya kuruluşu kurmuştur. Bu tarihten itibaren aktif bir muhalefet oluşturmak ve Irak
Kürdistan Bölgesi’ndeki tüm sistemde siyasi
bir reform yapmak amacıyla çabalarını yoğunlaştırmıştır.
Neçirvan Mustafa, arkadaşlarıyla birlikte 25
Temmuz 2009’da yapılan Irak Kürdistan Bölgesi parlamento seçimlerine bağımsız bir liste
ile katılmıştır. Neçirvan Mustafa’nın liderli-
ğindeki liste seçimlerde ikinci sırayı almış ve
Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu’nda 25
sandalye kazanmıştır. Böylece Irak Kürdistan
Bölgesi’nde parlamento içinde ve dışında aktif
bir muhalefetin bulunmamasına rağmen, muhalefetin ortaya çıkması için ortam hazırlayan
ve siyasi, halkçı, sivil, medyatik, düşünsel ve
sosyal açıdan sancılı bir hareket ortaya çıkmıştır.
3. IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİ
PARLAMENTOSU’NDA ÜÇÜNCÜ
DÖNEM: MUHALEFETİN ROLÜNÜN
BELİRGİNLEŞMESİ
Bu dönemde Irak Kürdistan Bölgesi’nde muhalefet açısından önemli gelişmeler yaşanmıştır. Çünkü bu dönem içerisinde muhalif
olarak gündeme gelen resmi siyasi partiler ortaya çıkmıştır. Bu partilerin birbirleriyle ilişkileri ve aralarındaki koordinasyon seviyesi
gelişmiştir.
3.1. Irak Kürdistan Bölgesi’nde Muhalif
Siyasi Partiler
Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki muhalefeti temsil eden, bir, laik diğeri İslamcı olarak adlandırabileceğimiz iki akım bulunmaktadır.
Goran/Tağyir/Değişim Hareketi laik akımın
temsilcisi iken Kürdistan İslami Birliği ve
Kürdistan İslami Cemaati ise İslamcı akımı
temsil etmektedir.
3.1.1. Goran/Tağyir/Değişim Hareketi45
Kürdistan Yurtseverler Birliği’nde üst düzey
bir pozisyona sahip olan Neçirvan Mustafa, Kürdistan Ulusal Federasyonu içerisinde
“reform kanadı” adını taşıyan öz eleştiri hareketini yönetiyordu. Partideki reform çıkmaza girince, Neçirvan Mustafa kendine
yakın partililerle birlikte görevinden istifa
ederek partiden ayrıldı. 2009 yılında Kürdistan Ulusal Federasyonu’ndan ayrılarak Goran
Hareketi’ni kurmuştur. Kürtçe bir isim olan
“Goran” Türkçe “değişim”, Arapça “Tağyir”
anlamına gelmektedir. Geniş alanda siyasi ve
ORSAM
kültürel mücadelesinden dolayı yeni muhalefet hareketinin ana lokomotifi sayılır.
Neçirvan Mustafa, 2009 yılında “Onlarla bizim aramızdaki fark nedir?” başlığı altında
bir dizi makaleler yayınladı.46 Bu yazı dizisi,
Değişim Hareketi’nin kuruluş gerekçelerini
anlatmaktadır. Yazı dizisinde Neçirvan Mustafa, “Biz siyasi partilerin devlet kurumları,
üniversite, mahkeme ve sivil toplum örgütlerine karışmasını istemiyoruz. Fakat onlar otorite kurmak ve vatandaşların günlük işlerine
karışmak istiyorlar. Biz Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki servetin, maaşların ve işlerin adaletli bir şekilde sağlanmasını istiyoruz. Onlar
ise memleketin servetini istismar ederek özel
menfaatleri için çalışıp vatandaşların haklarının yenmesine sebep oluyordu. Biz hükümetin mali, ekonomik, ticari ve siyasi konularda
şeffaf olunmasını istiyoruz. Ancak onlar, bu
konuların gizli ve karanlıkta kalmasını istiyorlar” ifadesinde bulunuyor. Neçirvan Mustafa başka bir yerde şöyle ekliyor; “Biz köklü
reform istiyoruz. Bizce reform, Süleymaniye’deki KYB ile Duhok ve Erbil’deki KDP’nin
kapsamlı tek parti hakimiyetini değiştirerek
yerine kurumsallaşmış Ulusal Kürdistan hükümetini kurmak demektir.”47
KYB içerisindeki reform kanadı, Değişim
Hareketi’ni destekleyen tek kaynak değildi.
Bununla birlikte önceki dönemlerde bölgede
cereyan eden sivil, kültürel, siyasi ve sosyal
faaliyetleri de unutmamak gerekmektedir.
Özellikle bölgede ortaya çıkan krizler, siyasi,
sosyal, ekonomik ve kültürel sorunların çözümü için alternatif akım oluşturma konusunda
büyük rol oynamıştır ve hala devam etmektedir.
Irak Kürdistan Ulusal Parlamento ve Bölge
Başkanlık seçimleri 25 Temmuz 2009’da yapıldı. Bu seçimde parlamentodaki 100 sandalye için 15 Kürt grubu yarıştı. Türkmenler,
Keldaniler ve Asuriler ise parlamentodaki 11
sandalyeyi alabilmek için mücadele etti.48 Ayrıca Mesud Barzani, Ahmet Muhammed Resul, Hüseyin Taha Germiyani, Halow İbrahim
ORSAM
13
ORSAM
Ahmet, Kemal Miravdeli olmak üzere toplam
beş kişi Bölge Başkanlığı için yarıştı. Seçim
propagandası sırasında ve seçim gününde
birçok haksızlık ve hile yapıldı. Örneğin programlı bir şekilde siyasi eğilimleri yüzünden
birçok vatandaşın zorla adres naklinin yaptırılması,49 birçok devlet memurunun işten
atılması,50 aralarında dekan ve bölüm başkanı olan birçok öğretim görevlisinin görevden
alınması,51 farklı listelerde yer alan birçok kişinin tehdit edilmesi gibi olaylar basında yer
aldı. Ayrıca seçim gününde özellikle Erbil ve
Duhok’ta yapılan seçimlerde büyük boyutlarda hile yapılmıştır.52 Bunun sonucunda da
seçmen oylarının gerçek sonuçlarının ortaya
çıkmamıştır.
Neçirvan Mustafa ile yapılan bir röportajda
KDP’nin Suran, Joman, Merke Sur, Barzan,
Akra gibi bazı aşiret bölgelerine hakim olması
ve seçim yarışına Iraklı olmayan İran’ın Kürt
partileri ya da Türkiye’deki PKK’nın uzantısı
olan Demokratik Çözüm Partisi gibi oluşumların katılmasının gerçek sonuçların ortaya
çıkmasını engelleyen iki sebep olduğunu ifade
etmektedir.
Bu duruma rağmen Goran Hareketi 445.024
oy almıştı. Yani seçmen oylarının yüzde 23,72’sini kazanmıştır. Buna karşı Kürt
Listesi’ni temsil eden KDP ve KYB’nin aldığı
toplam oy sayısı 1.076.370’tir. Yani KDP ve
KYB oyların 57,37’sini almıştır.53 Bunun sonucunda Goran Hareketi parlamentoda 25 sandalyeye sahip olurken, Hizmetler ve Reform
Listesi de 13 sandalye kazanmıştır. Kürt Listesi olarak seçimlere giren KDP ve KYB ise 59
sandalye elde etmiştir.
Goran Hareketi’nin aldığı sonuca rağmen
Goran Hareketi Başkanı Neçirvan Mustafa
“bizden çok güçlü ve büyük partilerle yarışa
girdik. Bu partilerin içerisinde Cumhurbaşkanı, Bölge Başkanı, Bölge Başbakanı, Irak Parlamentosu Başkan Yardımcısı, Bağdat ve Irak
Kürdistan Bölgesi hükümetlerinde görev alan
çok sayıda bakan vardı. Buna karşın bizim tek
bakanımız bile yoktu. Üstelik bu partilerin ba-
14
ORSAM
sın kuruluşları ve emniyet birimlerine hakim
olmasının yanında seçim savaşını kazanmak
için genel mali kaynaklarını ellerinde bulundurmaları önemli bir faktördü”, açıklamasını
yapmıştır.54
2009 seçimlerinin sonuçlarını 2005 yılında yapılan ulusal meclis seçim sonuçlarıyla karşılaştırdığımızda büyük bir fark ortaya
çıkmaktadır. Bu fark bağımsız olarak siyasi
hayata katılmamış bir gücün yükselişini ortaya koymaktadır. Bu güç Goran Hareketi’dir.
Goran Hareketi, oyların dörtte birini alarak
önemli bir olay gerçekleştirmiştir. Buna karşın diğer ana partiler önceki dönemlere nazaran güç kaybetmiştir. Goran Hareketi, KDP
ve KYB tarafından oluşturulan hükümete
girmeyi reddederek kazandığı 25 sandalye ile
muhalefette kalmayı tercih etmiştir. Bununla
birlikte seçim sonuçları doğrultusunda 6 sandalye kazanan Kürdistan İslami Birliği, 4 sandalyeye sahip olan Kürdistan İslami Cemaati
ile 2 sandalye elde eden Rafideyn ve Asuriler
de hükümete katılmayı kabul etmeyerek muhalefette kalmıştır.55
Neçirvan Mustafa hükümete neden katılmadıklarına dair yaptığı bir açıklamada, “Biz
mali, idari, siyasi ve ahlaki bozulma ile mücadele, sosyal adaletin temellerini yerleştirme,
bölgenin bütçesi ve siyasi ilişkilerde şeffaflık, partilerin sosyal, ekonomik ve hukuksal
alanlara müdahalesini engelleme, peşmerge
güçleri ile asayiş güçlerinin seçim ve parti
kavgalarında partizan kuvvet olarak kullanılmasından kurtarıp bağımsız devlet kurumlarına bağlayarak halkın hizmetine tahsis etme
konularında bir alternatif sunuyoruz. Şu anda
kurulan hükümet önceki hükümetlerin ölçülerine göre kurulmuş olup geçmişin olumsuzluklarını taşımaktadır. Biz de bundan dolayı
bu işe girmedik”, ifadelerini kullanmıştır.56
Goran Hareketi, 7 Mart 2010 Irak Parlamento seçimlerine katılmıştır. Goran Hareketi,
bu seçimlerde de Irak Kürdistan Bölgesi’nde
yapılan seçimlerde gördüğü baskıyla karşı
karşıya kalmasına rağmen, bölge bazındaki
oy potansiyelini korumuştur.57 Ancak Goran
Hareketi, özellikle Musul, Kerkük, Selahattin ve Diyala gibi Irak’ın diğer vilayetlerinde
seçmenlerin güvenini (özellikle Kürtlerin) kazanamadı ve bu vilayetlerden milletvekili çıkaracak oy alamadı. Bu vilayetlerde milliyetçi
ve tutucu bir söylem benimsememesi Goran
Hareketi’nin başarısız olmasına neden olmuştur.58 KDP ve KYB ise seçim kampanyalarında milliyetçi tutum takınarak bu bölgelerdeki
Kürt oylarının çoğunu toplamıştır.
3.1.2. İslami Akım
İslami partiler, Irak Kürdistan Bölgesi’nde
meydana gelen olayların sonucunda ortaya
çıkmamıştır. İslami partilerin kökenleri, Irak
Kürdistan Bölgesi’nin kuruluşu öncesine dayanmaktadır. Yirminci yüzyılın ikinci yarısında Müslüman Kardeşler (İhvan) Akımı, Iraklı
Kürtler arasında da taban bulmuştur. Ancak
akım içerisinde yaşanan çatlaklar, Kürt İslamcıların da ayrışmasına sebep olmuştur.
Iraklı Kürtler arasında İslamcı farklı siyasi örgütlenmeler ortaya çıkmıştır. 1987’de İran’da
Irak Kürdistan İslami Hareketi kurulmuştur.
Irak Kürdistan İslami Hareketi, Şeyh Osman
Abdülaziz liderliğindeki Abdülaziz ailesi ve
Ali Bapir kanadı ile Şeyh Muhammed Berzenci liderliğindeki İslami Cemaat’le birleştikten
sonra Saddam Hüseyin yönetimindeki Irak’a
karşı İran’la birlikte savaşa katılmıştı. Ayrıca
Irak Kürdistan İslami Hareketi, başka İslami
gruplarla birlikte laik partilere karşı silahlı
mücadeleye girmişti. Bu durum Irak Kürdistan İslami Hareketi’ni çok zayıf düşürmüştür.
Irak Kürdistan İslami Hareketi içerisindeki
bir grubun 2003’teki ABD’nin Irak işgaline
karşı çıkması, bu oluşumun çok sert askeri
darbeler yemesine sebep olmuştur.
Kürt İslamcı akımlar 1990’lı yıllarda Muhammed Bahattin liderliğindeki Irak Kürdistan İslam Birliği, Ali Babir liderliğindeki Irak
Kürdistan İslami Cemaati ve Abdülaziz ailesi
liderliğindeki Irak Kürdistan İslami Hareketi
olmak üzere üç ana grup haline gelmiştir.
ORSAM
Mart 2008’de Irak Kürdistan İslam Birliği ve
Irak Kürdistan İslami Cemaati, laik partiler
olan Emekçiler Partisi ve Sosyal Demokrat
Parti ile birlikte hükümet içerisinde bir cephe oluşturdu ve hükümete öz eleştiri sunan
bir reform paketi hazırladı. Bu paket Siyasi
Partiler Yüksek Kuruluna sunuldu.59 Ayrıca
10 Ocak 2009’da tarihinde bölge içerisindeki
mevcut krizleri ve bu partilerin çözüm önerilerini içeren bir rapor yayınladı.60 Bu dört parti, 25 Temmuz 2009’da Irak Kürdistan Bölgesi
parlamento seçimlerine Reform ve Hizmet
Listesi adı altında katıldı. Reform ve Hizmet
Listesi 2009 seçimlerinde 240.842 oy alarak
yüzden 12,84 oranında oy elde etti ve parlamentoda 13 sandalyeye sahip oldu.61 Seçimden sonra Sosyal Demokrat Parti ve Emekçiler Partisi hükümete girdiği için bu grup dağıldı.62 Böylece Irak Kürdistan İslami Birliği ve
Kürdistan İslami Cemaati, muhalefette kalan
iki parti oldu.
25 sandalyeye sahip Goran Hareketi, 6 sandalyesi olan Irak Kürdistan İslami Birliği ve 4
sandalye ile parlamentoda temsil edilen Irak
Kürdistan İslami Cemaati, Irak Kürdistan
Bölgesi’nde kurulan hükümetin dışında kalarak muhalefet grubunu oluşturdu. Bu durum itibariyle Irak Kürdistan Bölgesi Ulusal
Parlamentosu’nun üçte biri muhalifler tarafından temsil edildi. Üçlü muhalefet, özellikle
17 Şubat 2011 olaylarından sonra aralarında
koordinasyon kurarak bölgenin parlamenterleri ve Irak Parlamentosu’ndaki milletvekilleri
ile ilişkilerini geliştirebildi.
Irak Kürdistan Bölgesi’nde muhalefet hareketinin ortaya çıkmasının sebepleri aşağıdaki
gibi sıralanabilir:
1- Irak Kürdistan Bölgesi’nde sosyal adalet
anlayışının olmaması muhalefet hareketlerinin ortaya çıkmasındaki en önemli sebeplerden biridir. Sıradan vatandaş temel
ihtiyaçlarını karşılayamamasına karşın
bölgede çok zengin bir tabaka oluştu. İki
ana parti (KDP ve KYB) liderleri ile bu kişi-
ORSAM
15
ORSAM
lerin yakın çevresi lüks bir hayat yaşamaya
başladı. İki ana partinin liderlerine ait şirketler bölgedeki ticareti ve ekonomik faaliyetleri kontrol altına aldı. Bunun sonucunda Irak Kürdistan Bölgesi’nde halk tabakaları arasında sosyal uçurum ortaya çıktı.
Bu durum vatandaşlar arasında muhalif
bir akımın ortaya çıkmasına sebep oldu.
İlave olarak altyapı hizmetlerinin kötüye
gitmesi (temiz içme suyu, kanalizasyon,
elektrik, sağlık, yol yapımı gibi) iktidara
karşı büyük bir kızgınlığa vesile olmuştur.
Halk bu tepkisini muhalefeti destekleyerek
göstermiştir.
2- Irak Kürdistan Bölgesi hükümeti ile Irak
merkezi hükümeti arasında çözülemeyen
sorunlar, muhalefetin güçlenmesine katkıda bulunmuştur. Son yıllarda bu sorunların
somut bir şekilde çözüme kavuşturulamaması, Irak Anayasası’nın 140. maddesinin
uygulanmaması gibi sorunlar muhalefetin
oluşmasına sebep olmuştur. Bölge yönetimi 140. Maddenin uygulanmasını sağlayabilseydi, içerideki başarısızlığın üzerini
örtebilirdi. Ancak çözülmeyen sorunların
üzerine petrol ve gaz dosyası, bütçe, peşmerge ve bölgenin dış temsilcilikleri gibi
yeni sorunlar eklendi.
3- Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu’nun
ilk döneminde siyasi boşluğu dolduracak
alternatif projelere sahip güçlü bir muhalefetin bulunmaması, ikinci dönemde Goran
Hareketi’nin muhalif hareket olarak ortaya
çıkmasına yol açmıştır. Diğer taraftan KDP
ya da KYB’den birinin hükümetten çekilmesi, diğerinin muhalefette kalmasına yol
açacaktı. İslamcı partilerin ise muhalefet
olabilecek konumları yoktu. Bu nedenle
bölgedeki siyasi arenada büyük bir boşluk
oluşmuştur. Goran Hareketi’nin lider kadrosunun Kürt kurtuluş hareketi içerisindeki yaklaşık 30 yıllık geçmişi ve bunun halk
tarafından bilinmesi, Goran Hareketi’nin
muhalefet olarak ortaya çıkmasında büyük
bir etkisi olmuştur.
16
ORSAM
3.2. 17 Şubat 2011 Olaylarından
Sonra Muhalefetin Durumu
17 Şubat 2011’den itibaren Irak Kürdistan
Bölgesi’nde iktidara karşı büyük protesto gösteriler yapıldı. Bu olaylara sebep olan gelişmeler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
1- Özgün basın ve mensuplarına sürekli baskı
uygulanması bölgedeki muhalif görüşleri
uyandırmıştır. Gazetecilerin dövülmesi,
hapsedilmesi ve milyonlarca dinarlık para
cezasına çarptırılması tepkiye yol açmıştır.63 Bu baskılar bazı gazetecilere suikast
düzenlenmesine kadar varınca halk arasında hareketlenmeler başlamıştır.64
2- Irak Kürdistan Bölgesi’nde yaygın olan yolsuzluğa rağmen yolsuzlukla mücadele konusunda hiçbir adımın atılmaması.
3- Irak Kürdistan Bölgesi Başkanı Mesut
Barzani’nin kendi nüfuzunu kullanarak
Goran Hareketi’nin Irak hükümetine katılmasını engellemeye çalışması. 2010 seçimlerinden sonra kurulan hükümet partiler,
mezhep, etnik köken ve Irak Parlamentosunda sahip olunan sandalye sayısına göre
kurulmuş bir hükümettir.
4- Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki iki iktidar
partisi mecliste sahip oldukları çoğunluğu
kullanarak siyasi sistem ve temel özgürlükler ile ilgili olarak kendilerinin iktidarda
kalmasını sağlayacak kanunları çıkarma
yoluna gitmiştir. Güvenlik kurumlarının
yanı sıra stratejik teşkilatları bölge başkanına bağlayan bölge güvenlik kurulu kanununu bunun en iyi örneğidir. Bu şekilde
bölge başkanı geniş yetkilere sahip olmaktadır. Bu yasayla elde edilen yetkiler bölge
başkanına hükümete bağlı kurum ve şahısları denetleme ile vatandaşlara müdahale
etme imkanı vermektedir. Bu da bölgenin
bir polis devletine dönüşmesine zemin hazırlamaktadır. Ayrıca toplantı ve gösteri
yürüyüşleri düzenleme kanunu vatandaşlar, siyasi partiler ve kurumların gösteri
hakkını bölgedeki resmi makamların iznine bağlamaktadır. Irak Kürdistan Bölgesi
Yönetimi son dönemde vatandaşların barışçıl gösterilerini yasaklamayı ve bastırmayı başarmıştır. Aynı şekilde iktidardaki
iki parti, bölgedeki seçim kurulunun partilere dayalı bir yapı halini alarak iki parti
arasında paylaşılan bir makam haline getirmeye çalışmıştır.
5- 2011 yılı başlarında Tunus, Mısır, Yemen,
Libya ve Suriye’de yaşanan halk ayaklanmaları bölgedeki vatandaşları ve muhalefeti köklü reform talebinde bulunma konusunda cesaretlendirdi.
Goran Hareketi 29 Ocak 2011’de on maddeden oluşan bir bildiri yayınladı. Bildiride Irak
Kürdistan Bölgesi’ndeki siyasi gruplara yönelik olarak köklü bir reform projesi ortaya konuldu. Hareketin söz konusu bildiriyi yayınlamasının amacı, bildiride ifade edildiği şekilde,
“Ortadoğu’nun tümden demokratik değişim
dalgasıyla karşı karşıya olduğu bir dönemde
Kürdistan’ı uzun yıllardan beri içinde bulunduğu siyasi krizden çıkarmak”tı.65 Ancak iktidar partileri Goran Hareketi’nin bildirisine
şiddetle karşılık vererek silahlı güçlerle partinin bürolarını kuşatma noktasına gelmiştir.
Bildiride, Goran Hareketi’nin son gelişmeler
hakkındaki düşüncelerinin gerek Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu gerekse Irak Parlamentosundaki üyeler aracılığıyla açıkladığı,
ancak iktidar partilerinin bu konuda tepkisiz
kaldığı ifade edilmiştir. Bildiride,
• KDP ve KYB yönetimlerinin hükümet, resmi kurumlar, parlamento, yargı ve güvenlik birimlerine müdahalesinin engellenmesi,
• Asayiş ve İstihbarat birimlerinin (Zenyari
ve Parastin) yanı sıra peşmergenin halkın
siyasi düşüncelerine, kitle faaliyetlerine
müdahalesinin önlenmesi, söz konusu birim yöneticilerinin değiştirilerek yerlerine
bağımsız ve konusunda uzman kişilerin tayin edilmesi,
ORSAM
• Partilere dayalı mevcut hükümetin feshedilerek bağımsız ve teknokrat bir geçiş hükümetinin kurulması,
• Mevcut parlamentonun feshedilmesi, en
geç üç ay içerisinde yeni seçimlerin yapılmasına uygun zemin hazırlanması ve seçimlerin şaibesiz olması,
• Siyasi parti yetkililerinin el koyduğu kamu
ve özel mülklerin sahiplerine iade edilmesi,
• Bölge anayasa taslağının yanı sıra ülkedeki
yönetim sistemi ile ilgili kanun tasarılarının geri çekilerek yeni seçim yapıldıktan
sonra oluşacak parlamentoya bırakılması
gibi talepler yer almıştır.
Söz konusu bildirinin yayınlanmasından sonra 17 Şubat 2011’de bölgenin çeşitli vilayetlerinde iktidara yönelik protesto gösterileri başlamıştır. Bu gösteriler başta Süleymaniye olmak üzere bazı bölgelerde iki ay sürmüştür.66
Ancak KDP güçleri bu gösterileri bastırmıştır.
KDP Erbil’deki gösterilere müdahale ederken,
KYB de Süleymaniye’deki olayları dindirmiştir. Bu olaylar genel bölgedeki muhalefetin
güç kazanmasına yol açmıştır. Böylece bölgede köklü reform yapılması için iktidardaki iki
partiye daha fazla baskı yapılmaya başlanmıştır. Muhalefet baskıyı arttırmak için yüksek
eşgüdüm komisyonu kurma yoluna gitmiştir.
Muhalifler 3 Mart 2011’de 22 maddeden oluşan bir proje ilan etmiştir.67
Muhalefet partileri tarafından yayınlanan bu
bildiri Goran Hareketi’nin yayınladığı bildiri
ile paralellik göstermektedir. Bildiri, Irak Kürdistan Ulusal Meclisindeki bazı gruplar tarafından yayınlanan başka bir bildiri ile eleştirilmiştir. Özellikle Irak Kürdistan İslami Birliği
ve Irak Kürdistan İslami Cemaati’nin değişken
tutumu muhalefete zarar vermiştir. Çünkü bu
iki parti iktidar partileri ile bir bildiri imzaladıktan sonra kararlarından vazgeçerek Goran
Hareketi ile benzer bir bildiriye imza atmıştır.
ORSAM
17
ORSAM
Bu durum söz konusu partiler hakkında kötü
bir izlenim doğurmuştur.
Muhalefet partileri arasında yapılan bir toplantı sonrasında yayınlanan sonuç bildirisinde aşağıdaki ifadelere yer verilmiştir:68
• Mevcut hükümetin feshedilerek yerine bir
geçiş hükümeti kurulmalıdır.
• Geçiş hükümeti köklü ve kapsamlı reformları yapmalıdır.
• Özgür ve şaibesiz seçimlerin yapılması
için gerekli zeminin hazırlanmalıdır. Hükümetin ve resmi kurumların tarafsızlığının sağlanması gerekmektedir. Her türlü sahtecilik ve hukuk dışı müdahalelerin
engellenmeli, böylece bütün grupların eşit
koşullarda seçime katılımı sağlanmalıdır.
Muhalefet ve iktidar bu konuda görüşmelerine rağmen bir sonuç alınamamıştır. Hükümet silahlı güçler vasıtasıyla yaptığı baskıyı
arttırmıştır. Böylece her türlü halk gösterisi
engellenmiştir. Muhalefet partileri maddi yardımların kesilmesi yoluyla fiziki baskı altına
alınmıştır. Bu şekilde siyasi alanda önemli bir
ilerleme sağlanmaksızın olaylar bitirilmiştir.
Ancak gösterilerin sürmesi ve muhalefetin
sürekli baskısı sonucunda hükümet memur
atamaları ile elektrik, su ve yol gibi konularda
bazı reformlar yapmıştır.
4. IRAK KÜRDİSTAN BÖLGESİNDE
MUHALEFETİN FAALİYETLERİ,
ENGELLERİ VE GELECEĞİ
Daha önce ifade edildiği gibi 2009 seçimleri
Irak Kürdistan Bölgesi’nde muhalefetin etkili olarak ortaya çıktığı süreç olarak karşımıza
çıkmaktadır. Ancak bu süreçte muhalefetin
doğru hukuki ve siyasi konumunu aldığı anlamına gelmemektedir. Muhalefetin gerçek rolünü anlayabilmek için aşağıdaki konuları ele
almak gerekmektedir.
18
ORSAM
4.1. Muhalefetin Faaliyetleri
İktidar partileri muhalefetin siyasi hayattaki
rolünü güçlendirmesine engel olmak amacıyla
Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu’nu Mart
2010’da yapılan Irak genel seçimlerine kadar
etkisiz hale getirmek istedi. Bu bağlamda herhangi bir kanun çıkarılmadan parlamento kış
tatiline girdi.69 Buna rağmen muhalefet 13 karar ve kanun taslağı sunmayı başardı. Buna ek
olarak ikinci dönemde sunulan on kanunun
daha görüşülmeden etkinleştirilmesi sağladı.70 Bütün bu kanunlar başta Goran Hareketi
olmak üzere muhalefet partilerinin seçim vaatlerinde yer alıyordu.
Goran Hareketi ve diğer muhalif partiler, hükümetin çeşitli kurum ve kuruluşlarını ziyaret
ederek fiili bir denetim mekanizması oluşturmuştur. Ayrıca şehir, ilçe, kasaba ve köy gibi
yerleşim yerleri ziyaret edilerek vatandaşların
sorunları, sıkıntıları ve talepleri dinlenmektedir.71 Yine bu doğrultuda Irak Kürdistan
Bölgesi Parlamentosu’ndaki Goran Hareketi,
bakanlar hakkında gensoru önergesi hazırlamakta, böylece parlamentonun denetleme
görevine işlerlik kazandırmaya çalışmaktadır.72
Kısa sürede muhalefetin hükümetin icraatları
üzerindeki etkisi görülmeye başlamıştır. Örnek olarak bölge tarihinde ilk kez 2010-2011
bölge bütçe tasarısı kamuoyuna açıklanmıştır.73 Geçmiş yıllarla karşılaştırıldığında söz
konusu tasarının en önemli özelliği siyasi parti bütçelerinin 90 milyar dinar olarak sınırlandırılması ve bölge parlamentosundan çıkacak
bir kanuna bağlanmasıdır. Muhalefet tarafından gündeme getirilene dek KDP ve KYB’nin
bütçeleri konusunda halk haberdar değildi.74
Böylece KDP ve KYB’nin Irak Kürdistan Bölgesi bütçesinde her ay 35 milyon dolar aldığı
ortaya çıktı. Yani her partinin yıllık 840 milyon dolar aldığı öğrenildi.75 Bunun ortaya çıkmasıyla 2010 yılı bütçe kanunda tüm partilere
KDP ve KYB ile aynı oranda bütçe tahsis edil-
mesi öngörüldü. Böylece her partinin aylık iki
milyon dolar alacağı hesaplandı. 2010 yılı bütçe kanununda Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki
tüm siyasi partiler için 76 milyar dolar ayrıldığı ifade edildi.76 Bunun anlamı siyasi partiler
bütçesinin geçmiş yıllarda KDP ve KYB’nin
aldığı payın onda birinden az bir orana düşmesi ve 764 milyon doların bölge bütçesine
iade edilerek bölgedeki hizmet ve yatırımlara
ayrılmasıdır.
Irak Kürdistan Bölgesi yönetiminin parlamentonun çalışmalarını aksatmaya çalışmasına rağmen, Irak Kürdistan Parlamentosu’ndaki en büyük muhalefet grubu Goran
Hareketi, muhalefet olgusunun pekiştirilmesinde önemli rol oynamıştır. Goran Hareketi,
toplumun değişik kesimleri ile günlük etkileşim içinde olmaya ve hükümeti denetlemeye
önem vermesiyle Irak Kürdistan Bölgesi’ne
yeni siyasi alışkanlıklar kazandırmıştır.77 Sadece bununla da kalmamış bu alışkanlıkları
iktidara dayatmıştır.
Muhalefet partileri bölgedeki halk protestoları hareketine, özellikle Süleymaniye kentinde
17 Şubat 2011 tarihinde başlayan gösterilere,
öncülük etmiş ve bölgede siyasi reform yapılması isteğini dile getirmiştir. Irak Kürdistan
İslami Birliği yöneticilerinden Ebu Bekir Ali
yaptığı bir açıklamada, “hiç kuşkusuz siyasi
gösteriler her vatandaşın hakkıdır. Vatandaşların siyasi reform isteme hakkı vardır. Biz
de bu faaliyetlere katıldık. Ancak şiddet eylemleri içeren gösterilere katılmadık. Çünkü
biz şiddeti ya da herhangi bir kuruma saldırı
düzenlemeyi tasvip etmiyoruz ve gösterilerin
barışçıl gösteriler olduğunu vurguluyoruz”,
ifadesinde bulunarak gösterilerin barışçıl olduğunu savunmuştur.78
Yapılan faaliyetler Irak Kürdistan Bölgesi’nde
gerçek anlamda bir muhalefetin oluşmaya
başladığının göstergesi sayılabilir. Bu yüzden
iktidar partileri muhalefeti dikkate almaya
başlamıştır.
ORSAM
4.2. Muhalefetin Karşılaştığı Engeller
4.2.1. İktidar Engeli
1-Goran Hareketi’nin bağımsız bir listeyle
2009’da yapılan parlamento seçimlerine
katılmayı kararlaştırmasından sonra iktidar partileri, Goran Hareketi’nin faaliyetlerini kısıtlamak için sistemli bir kampanya başlattı. Hükümetle ilişkileri kesilen Goran Hareketi üyelerinin sayısı iki
bini buldu.79 Seçim sonuçlarının resmen
açıklanmasından önce iktidar yanlılarınca
muhalif partilerin bürolarına rastgele saldırılar başladı.80 Bunun ardından iktidarın
muhaliflere yönelik tehditleri, Goran Hareketi üyelerinin bürolarının yakılması, evlerine saldırılması ve bazı Goran Hareketi
üyelerinin kaçırılmasından sonra olayların
boyutu değişmiştir. İktidar ve yandaşlarının muhaliflere yönelik demokratik olmayan eylemlerine yargı organları da kayıtsız
kalmıştır.
2- Goran Hareketi’nin Irak Kürdistan Bölgesi
Parlamentosu’nun dörtte bir üyesine sahip
olmasına rağmen iktidar bu oranın gerektirdiği ölçüde bütçeden gerekli payı vermemektedir. Hâlbuki Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu’na bağlı kurullar, siyasi
parti ve örgütlere ödenek sağlanması için
bir kanun tasarısı hazırlanmıştı. Ancak
Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu’ndaki hâkim çoğunluk bu kanunun çıkmasını
engelledi. Yakın bir dönemde ekonomik sıkıntıların muhalefet için büyük bir tehdit
oluşturması muhtemeldir.81
3- Bölgedeki demokratikleşme sürecinin yeni
başlaması nedeniyle muhalefet partileri
lehine oy kullanan seçmenler muhalefetin
somut ve fiili adımlarını henüz görememiştir. Muhalefetin eylemlerinin iktidar
tarafından engellenmesi önümüzdeki süreçte seçmenlerin muhalefete tekrar oy
vermesini engelleyebilir.
ORSAM
19
ORSAM
4.2.2. Ekonomik Engeller
Muhalefet partileri ekonomik destek bulamamaları ve yönetimin de kendileri yardım
etmemeleri sebebiyle rahatsızdır. Bu durum
muhalefet partilerinin kitleler önünde etkinlik yapmaları konusunda da sorun yaratmaktadır. Yönetime hakim olan partilerin bütçeyi
de yönetmeleri, muhalif partilerin bütçeden
pay alamamasına neden olmaktadır. Neçirvan Mustafa, Goran Hareketi’nin bütçesinin
hayırseverlerin bağışlarına dayandığını, başka
gelirlerinin olmadığını ifade etmektedir. Bu
durumun etkinliklerini sınırladığını söylemektedir.82
4.2.3. Muhalefet Partileri Arasındaki
Sorunlar
Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki muhalefet partileri aralarındaki karşılıklı güvensizlik aşılabilmiş değildir. Muhalefet liderleri, diğer parti
liderinin kendi partisinin liderliğini ele geçirme korkusunu yaşamaktadır. Bu durum taraflar arasında iç problemler ortaya çıkarmaktadır. Buna ek olarak bazı muhalefet partilerinin
iktidarla işbirliği yapabileceği korkusu bulunmaktadır. Irak Kürdistan İslami Birliği’ndeki liderlerden biri olan Ebu Bekir Ali, Goran
Hareketi’nin kendisini gerçek bir muhalefet
görüp diğerlerini önemsiz saydığını söylemektedir. Ebu Bekir Ali, kendi pozisyonlarının değişken olduğunu da ifade etmektedir.83
4.2.4. Diğer Engeller
Diğer engellerin Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki
halk kitlelerinin tavrıyla ilgili olduğu söylenebilir. Çünkü bazı kişiler, muhalefetin lehine
pozisyon almaları durumunda hakim partilerin onlara sundukları ayrıcalıklardan mahrum
kalmaktan ve görevlerinden men edilmekten
korkmaktadır. Neçirvan Mustafa, silahlı kuvvetler ve diğer bazı görevlerdeki beş yüzden
fazla kişinin Goran Hareketi’ne bağlı olmalarından dolayı görevlerinden alındığına dikkat
çekmektedir.84
20
ORSAM
Halk arasında muhalefetin hükümetin şu
anda yaptıklarından daha fazlasını yapamayacağı yönünde bir düşünce hakimdir. Bazı kesimler ise hükümetle muhalefet arasında bir
farklılığın olmadığını, hükümet ve muhalefet
liderlerinin halka hiçbir şey sunmadıklarını
düşünmektedir.
Muhalefet, görevlerini tam olarak yerine getiremezken, yönetime de bir alternatif oluşturamamaktadır. Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki muhalefet, iktidara alternatif olamayacak
ancak siyasi alanda etkisi inkâr edilmeyen bir
hareket olarak kalacaktır.
4.3. Muhalefetin Geleceğe Yönelik Vizyonu
Muhalefetin bölgesel parlamento seçimlerindeki nispi başarısından üç yıl sonra bu muhalefetin gelecek perspektifiyle ilgili konuşmak
gerçekten çok erken olabilir. Kürt seçmenin
Temmuz 2009’daki seçimlerde özellikle Süleymaniye’deki tavrı, bölgede siyasi atmosfere
hâkim olan korku ve endişe duvarının yıkılmasının önünü açmıştır.
Bu doğrultuda partilere ve siyasi örgütlere
yönelik olarak adil bir bütçe kanunun çıkarılması muhalefetin çalışmalarının ilerlemesini
sağlayabilir. Bu uygulama muhalefetin kendi bütçesini halka fayda sağlayacak projelere
harcamasına olanak verecektir.
Bütün bunlara ek olarak Goran Hareketi, bölgedeki muhalefetin en büyük kanadı olmanın
yanı sıra ideolojik olmayan gerçekçi bir harekettir. Düşünce ve projeleri bölge halkının
iyi bir geleceğe sahip olmasına odaklanmıştır.
Goran Hareketi’nin bu özelliği geniş ölçekli
seçmen ve üye kitlesine sahip olmasını sağlamıştır. Goran Hareketi’nin bu düzlemde devam etmesi gelecekte daha büyük başarılara
kapı açabilir. Bu doğrultuda Türkiye’deki Adalet ve Kalkınma Partisi’nin deneyiminin Irak
Kürdistan Bölgesi’nde tekrarlanma olasılığı
yüksektir.
Güçlü bir muhalefetin oluşması ve bunun eylemsel bir güce dönüşmesi durumunda halkın
ilgisinin artması muhtemeldir. Muhalefetin,
yolsuzlukla mücadele, bütçe, mali, iktisadi ve
diğer ticari konularda şeffaflık ve vatandaşlara temel hizmetlerin sunulması için yönetime baskı yapması seçmenin muhalefete olan
güveninin güçlenmesine imkân verecektir.85
Aynı zamanda, muhalefetin yüklendiği görevde başarılı olmasının bölgedeki demokratik
işleyiş ve siyasi hayat üzerinde olumlu etkileri
olacaktır. Böylece muhalefetin önemi halk tarafından daha iyi idrak edilecektir.
Burada Arap ülkelerinde meydana gelen ve
tek parti yönetimleri ile aile sultasına dayanan
siyasi düzenlerin başarısızlığını ispatlayan
devrimlerin rolü ifade edilmelidir. Şüphesiz
bölgedeki olaylar Irak Kürdistan Bölgesi’ni de
doğrudan etkileyecek, önümüzdeki dönemde yönetimin köklü ıslahatlar yapmaları yönünde baskı aracı olacaktır. Bunun yanı sıra,
vatandaşların ve muhalif güçlerin, siyasi bir
gelenek olarak tekrar sokaklara inmeleri uzak
bir ihtimal değildir. Muhalefet partilerinde
yönetimin bir gün ele alınacağına olan inanç
büyüktür.
Sonuç
Bölgede muhalefetin doğmasını geciktiren ya
da engelleyen birçok neden vardır. Kürt par-
ORSAM
tilerinin çoğunun yönetimi elde etme isteği
ve bunun için verilen mücadele, partiler arası
karşılıklı güvensizlik, demokrasi ve yönetim
tecrübesi eksikliği, Irak Kürdistan Bölgesi’nin
mevcut yönetim hali gibi birçok neden muhalefetin doğuşunu geciktirmiştir.
Ancak son dönemde Irak Kürdistan
Bölgesi’nden yaşananlar, parlamento içerisindeki durum, halkın farkındalığı, Kürdistan
Yurtseverler Birliği (KYB) çatısı altındaki bir
grup siyasetçinin ayrılarak başka bir oluşum
kurmasına neden olmuştur. Bağımsız bir grup
aydının faaliyetleri, özgür yerel basının işlevi,
sivil toplum hareketleri ve halkın yönetime
olan itirazı KYB içindeki ıslahatçı kitlenin başını çektiği muhalefet düşüncesini ortaya çıkarmıştır.
Muhalefet çok kısa bir süredir Irak Kürdistan
Bölgesi siyasetin yer almasına rağmen parlamento aracılığıyla halkın bir kısım hakkını
almasını sağladı. Muhalefetin kitlesel bütünlüğünü, çoğunluğu ile çeşitliğini koruması
ve tek bir ideolojiye dayanmaması halinde,
barışçıl bir muhalefet değerinin oluşacağı ve
doğru bir demokrasinin kurulacağı daha iyi
bir geleceğin Irak Kürdistan Bölgesi’ni beklediğine olan inanç tamdır.
ORSAM
21
ORSAM
DİPNOTLAR
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
22
Kürdistan Cephesi, Irak-İran savaşının sona erdiği akşam kurulmuştur. Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki Kürtlere karşı Irak eski rejiminin kimyasal bombayla gerçekleştirdiği soykırımdan kısa bir
süre sonra Kürt partileri arasında koordinasyonu sağlamak amacıyla 12 Haziran 1988 tarihinde
oluşturulmuştur. Mart 1991’deki halk ayaklanmasını yöneten bu cepheye 8 parti katılmıştır. Partiler şunlardır: Kürdistan Demokrat Partisi, Kürdistan Yurtseverler Birliği, Irak Komünist Partisi,
Kürdistan Bölgesi Örgütü, Kürdistan Demokratik Halk Partisi, Kürdistan Sosyalist Partisi, Kürt
Sosyalist Partisi – Basok, Kürdistan Emekçiler Partisi, Asuri Demokratik Hareketi. Daha fazla bilgi
için bkz. http://telskuf.com/articles.asp?article_id=10711.
Abdulhussein Şaban, Otorite ve İnsani Müdahale İlkesi, Erbil: Salahaddin Üniversitesi Matbaası,
2000, s. 26.
Ayaklanmanın ardından Irak’ın kuzeyinden güneyine kadar yüz binlerce Kürt şehir ve köylerini
terk etmek zorunda kalarak Türkiye, İran ve çevre vilayetlere göç etmişti. Bu nedenle Saddam
rejiminin saldırılarından korunmuş tampon bölgenin inşa edilmesi için Fransa’nın çağrısıyla Batılı
müttefik güçleri müdahale etmiştir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Ghassan Al-Izzi – Güç Siyaseti / Uluslararası ve Süper Güçlerin Geleceği, Beyrut: Stratejik İncelemeler, Araştırmalar ve Belgelendirme
Merkezi, 2000, s. 61.
Bilgi için bkz. Neçirvan Mustafa, KDP ve KYB’nin İhtilafları, Hanko – Finlandiya,1995, ss. 17-23,
Aras Abdulrahman Mustafa, Kürdistan Güneyi 1991 Mart Ayaklanması, Süleymaniye: Hamdi
Yayın Müessesesi, 2009, s. 451 ve Jaras Aar- G. Stanfield, Irak Kürdistan’ındaki Siyasi Gelişmeler ve Demokrasinin Gelişmesi, (Kürtçe), Çev. Yaseen Sardashti, Süleymaniye, Sima Matbaası,
2010, s. 299.
Bazı bölgelerde ve özellikle Duhok vilayetinde tahmin edilen seçmen sayısından daha fazla oy
çıktı. Çünkü Duhok vilayetindeki oy kullanma oranı yüzde 124’e ulaştı. Bakınız: Neçirvan Mustafa, Kürdistan Genel Seçim Sonuçları (Kürtçe), websitesi: http://sbeiy.com/UserFiles/PDFPart4.
pdf
Stanfield, a.g.e, s. 298.
Stanfield, a.g.e, s. 299.
Bkz. Irak Kürdistan Bölgesi Ulusal Meclisi, Irak Kürdistan Bölgesi Ulusal Meclisi’nden Çıkan Kanun ve Kararlar, İkinci Cilt, 1. Baskı, 1997.
Bu hükümet 1999 yılında istifa etmiş ve Kosrat Resul Ali başkanlığında siyasi yapı bakımından
eski hükümete benzer başka bir hükümet kurulmuştur.
İslami cihadı esas alan bir harekettir. 1987 yılında Irak Kürdistan Bölgesi’ndeki Müslüman Kardeşler akımından ayrılmıştır. Eski Irak rejimine karşı diğer Kürt gruplar birlikte savaşmıştır. Bu hareket
Kürdistan İslam Cemaati ve Ensar-ul İslam Cemaati gibi birkaç gruba ayrılmıştır. Daha fazla bilgi
için bkz., http://www.aljazeera.net/NR/exeres/8D1C10BA-5216-40D4-BCD8-01B2E0BC7CA4.
htm
Neçirvan Mustafa ile röportaj, Süleymaniye, 5 Ağustos 2010.
http://www.reform-kurd.com/politics1.asp?processId=2
Livin, “31 Ağustos Olaylarının Ayrıntıları”, Livin Dergisi, Sayı 74, 1 Eylül 2008, ss. 31-35.
Irak Kürdistan İslam Birliği, 6 Şubat 1994 tarihinde resmen kurulmuştur. Müslüman Kardeşler
akımına yakınlığıyla bilinmektedir. Kürt partileri arasındaki iç çatışmalara girmeyip barış görüşmelerinde yer almıştır. Bu parti hakkında daha fazla bilgi için bkz: http://www.kurdiu.org/ar/aboutus.php
Neçirvan Mustafa, Mam Celal ile Aramda, Mart 1999-Şubat 2001, (Kürtçe), Süleymaniye, Ranj
Matbaası, 2009, s. 96 ve http://sbeiy.com/ku/ArticleParts.aspx?PartID=39&ArticleID=2426&Aut
horID=36.
ORSAM
ORSAM
16 http://www.kurdistan-parliament.org/default.aspx?page=sitecontents&c=ParliamentHistory1992
17 Yasin Salih, Siyasi Muhalefet (Kürtçe), Süleymaniye, Ranj Matbaası, s 330.
18 Yusuf Goran, Irak Kürdistan’ında El-Kaide Örgütünün Ortaya Çıkışı, Kürtçe, Süleymaniye, Ulusal
Birlik Düşüncesi ve Uyanış Bürosu, 2009, ss. 42 – 47.
19 Neçirvan Mustafa ile röportaj, Süleymaniye, 5 Ağustos 2010.
20 Irak Devleti’nin yeniden inşa edilmesine sürecine Kürt partilerin katılımı hakkında ayrıntılı bilgi
için bakınız: Neçirvan Mustafa Emin, İktidar Meclisindeki Hatıralarım (Kürtçe), Süleymaniye, Jamal Ali Babir Basın Yayın Merkezi, D.T.
21 http://perleman.org/default.aspx?page=sitecontents&c=Parliament–History
22 Irak Kürdistan İslami Cemaati, Ali Bapir önderliğindeki Irak Kürdistan İslami Hareketi ile İslami
Kalkınma Hareketi’nin birleşmesinden meydana gelen Irak Kürdistan İslami Birliği içerisinden
doğmuştur. Cemaat ve Hareket arasında bir fikri ihtilaftan bahsetmek mümkün değildir. Ancak
2001 yılında birlik hareketinin önderliği konusundaki ihtilaf nedeniyle iki oluşum ayrılmıştır. http://
www.aljazeera.net/NR/exeres/065300DE-190849B8-9C15-BFD6676858FC.htm
23 Yasin Salih, a.g.e, s. 330.
24 Irak Kürdistan Bölgesi’nin Kanun Metnini incelemek için bkz. http://www.iraq-ild.org/LoadLawBook.aspx?SP=ALL&SC=171020077683857
25 Daha fazla bilgi için 7-8 Aralık 2005 tarihlerinde Irak Kürdistan İslam Birliği tarafından çıkarılan 2
bildirgeye bakınız: www.kurdistan.org
26 1990’lı yılların başlarında Kürdistan’da eleştirisel laik bir düşünceye önderlik yapmaya çalışan
Bahtiyar Ali, Mervan Ali, Rayya Kani, Aras Fettah ve Rabin Hardi gibi bir yazar ve aydınlar grubudur. Daha fazla bilgi için http://www.rahand.com/
27 Zübeyr Rasul, “Kürdistan Bölgesinde Siyasi Muhalefet”, (Kürtçe), Roşenceri Dergisi, , Kış 2010,
Sayı 27, s. 76.
28 Bahtiyar Ali, “Boşluktan Kaçış”, Kürtçe, http://sbeiy.com/ku/article_detail.aspx?ArticleID=1664&
AuthorID=201 ve Mervan Ali, “Değişime Nasıl Bakarız?”, Kürtçe, http://sbeiy.com/ku/article_detail.aspx?ArticleID=1853&AuthorID=482.
29 http://hawlati.info/Ar/AboutUs.aspx
30 http://lvinpress.com/Arabic.aspx
31 http://radionawa.com/ar/arabic.aspx
32 http://standartkurd.org/English.aspx
33 http://www.kurdistan post.com/about.asp
34 http://www.kurdistannet.info/net/index.php
35 Yasin Salih, a.g.e., s. 334-336
36 Rahman Garip tarafından açıklanan hareketin kuruluş bildirgesi için bkz., http://tareekalshaab.
blogspot.com/2007_05_06_archive.html ve Kürdistan’da “Ne Zamana Kadar” adlı hareketin kuruluş deklarasyonu için bkz., http://wna-news.com/inanews/news.php?item.2053.10.
37 Buna örnek olarak (Hatakiye-Ne Zamana Kadar) hareketin yönetim kurulu üyelerinden ikisini
zikredeceğiz: Biri Dr. Latif Mustafa diğeri ise Yusuf Muhammed Sadık’tır. Bu iki kişi 2010 yılı Irak
Parlamento Meclisi Seçimlerinin değişim listesinin içinde yer almışlardır. Bilindiği üzere Dr. Latif
Mustafa Süleymaniye Vilayetinde liste başkanıydı. Kürdistan Bölgesinde en yüksek oy ve 93169
oyla Irak Genelinde 6. Mertebeyi kazanmıştır. Bakınız Derbaz Muhammed, 07/03/2010 tarihl Irak
Parlamento seçimleri sonuçlarının analizi, (Kürtçe), (Süleymaniye: Değişim Hareketinin Siyasi
Araştırmalar Odası, 2011), sayfa 40
38 Dr. Latif Mustafa, Kişisel Röportaj
39 Neçirvan Mustafa, Mam Celal ile Aramda, ss. 4-6.
ORSAM
23
ORSAM
43 Avene, “Neçirvan Mustafa, Kurtarıcı Gruptan Muhalefete”, (Kürtçe) Avene Gazetesi Sayı 141.
Ayrıca daha fazla bilgi için bkz. http://www.iraqcenter.net/vb/28938.html.
44 http://www.wusha.net/Content.aspx?LinkID=1.
45 http://gorran.net/Ar/Content.aspx?LinkID=47&Action=4
46 Neçirvan Mustafa, Biz ve Onlar: Aramızdaki İhtilaf Nedir?”, http://sbeiy.com/ku/article_detail.
aspx?ArticleID=778&AuthorID=36
47 Neçirvan Mustafa, Ne İstediğimizi Biliyoruz”, ttp://www.sbeiy.com/ku/article_detail.aspx?ArticleI
D=4645&AuthorID=36.
48 Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu Seçim Kanunu’na ilişkin dördüncü değişiklik uyarınca bölgedeki diğer dini ve farklı milletlere ait siyasi örgütlere 11 sandalye tahsis edilmiştir. 5 sandalye,
Keldani, Süryani ve Asurilere, 5 sandalye Türkmenlere ve bir sandalye de Ermenilere kota olarak
verilmiştir.
49 Molla Bahtiyar, “KDP ve KYB Hükümetten En Az 30 Milyon Dolar Alıyor”, Kürtçe, http://awene.
com/Direje.aspx?Babet=Babet&Cor=Chawpekewtin&jimare=715.
50 Fellah Nacim, Seçim Kanunlarına Aykırı Olarak KYB Resmi Memurları İşten Atıyor, Kürtçe, http://
sbeiy.com/ku/newsdetail.aspx?id=17525&cat=1
51 http://awene.com/Direje.aspx?Babet=Hewal&jimare=3810 ve http://sbeiy.com/ku/newsdetail.
aspx?id=17397&cat=1
52 Seçimlerdeki hile ve haksızlıklarla ilgili medya organlarında çıkan haberler için bkz. http://
www.economist.com/world/mideast-africa/displaystoryçcfm?story_id=14140770, http://awene.com/Direje.aspx?Babet=Hewal&jimare=3810, http://www.tammuz.net/news/arabic/03-09009a.pdf, http://hawlati.info/NewsDetailN.aspx?id=10224&LinkID=63, http://www.kurdiu.org/
fileup3/3278french.pdf.
53 Seçim sonuçları için Irak Bağımsız Yüksek Seçim Kurulu’nun internet sitesine bkz. http://www.
ihec.iq/Arabic/Parliamentary_elecctions_for_the_Kurdistan_region.aspx
55 Yonadim Hanna, “Hükümeti Yasaları Çiğnemekle Suçluyor”, Kürtçe, http://sbeiy.com/ku/newsdetail.aspx?id=19023&cat=1.
56 http:/www.aawast.com/details.asp?section=4&issueno=11386&article=555070&search=%D9
%86%D9%88%D8%B4%D9%8A%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86&state=true.
57 Bu seçimde Goran Hareketi bölgenin üç vilayetinde toplam 425.793 oy aldı. Yani yaklaşık oyların
yüzde 22’sini kazandı. Bu sonuç, Hareketin 2009 Irak Kürdistan Bölgesi Parlamentosu seçiminde aldığı oy oranına yakındır. 2009’daki seçimlerde Goran Hareketi oyların yüzde 23.72 almıştı.
58 Goran Hareketi’nin siyasi programı için bkz. http://sbeiy.com/ku/SEB_Raprsy.aspx?SubjectID=90.
59 Yasin Salih, a.g.e., s. 341.
60 Rapor için bkz., http://komalaorg.org/Direje_K.aspx?Cor=Witar&Jimare=40.
61 Seçim sonuçları için bkz. http://www.ihec.iq/Arabic/news_election_of_kurdistan.aspx.
62 Delir Abdullah, “İslami Cemaat Dört Partili Grubun Yıkılmasına Sebep Oldu”, Kürtçe Rika Dergisi,
Sayı 13, 20 Haziran 2009, ss. 10-11, ve Yasin Taha, Kürt Muhalefeti Saflarında Bölünmeler ve
Kayıplar, http://www.niqash.org/content.php?contentTypeID=75&id=2544(=1
63 Bölgede gazetecilerin maruz kaldığı saldırılar konusunda daha fazla bilgi için bkz., www.amnesty.org/ar/appeals-for-action/investigate-attacks-journalists-kurdistan-region-iraq
64 Genç bir gazeteci olan Serdeşt Osman, Nisan 2010 Selahattin Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nin
önünden kaçırılarak 5 Mayıs 2010 tarihinde öldürülmüştür. Serdeşt Osman’a düzenlenen suikast
konusunda daha fazla bilgi için bkz., Sam Dagher, Abducted Kurdish Writer Is Found Dead in
Iraq, www.nytimes.com/2010/05/07/world/middleeast/07erbil.html?scp=4&sq=iraq&st=cse.
24
ORSAM
ORSAM
65 Bildirinin Kürtçe metni için bkz., http://sbeiy.com/ku/newsDetail.aspx?id=33467&cat=11.
66 Gösteriler ve yönetimin gösterilere yaklaşımı konusunda daha fazla bilgi için bakınız: http://sbeiy.com/ku/newsDetail.aspx?id=33467&cat=11, Ala Yusuf, “Süleymaniye Olayları Kürtler Arasında Anlaşmazlık Meydana Getirdi”, http://aljazeera.net/NR/exeres/F2D1E206-757B-40FE-9C8B76499F63F905.htm, http://aljazeera.net/NR/exeres/E73164D5-7887-42B2-990E-F921425E6875
.htm, Namo Abdullah, Military Presence Halts Protests in Iraq’s Kurdistan, http://www.reuters.
com/article/2011/04/29/us-iraq-protests-kurdish-idUSTRE73S2MW20110429.
67 Irak Kürdistan Bölgesi’nde Siyasi ve İdari Reformlara Yönelik Muhalefet Ortak Bildirisi: http://
www.kurdiu.org/ar/hawal/index.php?pageid=64801.
68 Muhalefet liderleri toplantısı sonuç bildirisi için bkz., http://sbeiy.com/ku/newsDetail.aspx?id
=35400&cat=1.
69 Şirzad Şeyhani, Neçirvan Mustafa ile söyleşi.
70 http://gorran.org/Content.aspx?LinkID=45&Action=1.
71 http://gorran.org/Detail.aspx?id=693&LinkID=3.
72 http://gorran.org/Detail.aspx?id=570&LinkID=3.
73 Bütçe tasarısı için bkz., http://www.kurdistan-parliament.org/files/articles/280110061636.pdf
74 Hawlati, “KYB Süleymaniye Bütçesinden 30 Milyon Dolaydan Fazlasını Partiye Alıyor”, http://
hawlati.info/NewsDetailN.aspx?id=7374&LinkID=68.
75 Sbeiy, “KDP ve KYB Bölge Bütçesinin % 11’ini Alıyor”, http://sbeiy.com/ku/newsdetail.aspx?id
=17631&cat=1.
76 Awene, “Hükümet KDP ve KYB’ye İki Aylık Yardımı Vermedi”, http://awene.com/Direje.aspx
?Babet=Hewal&Jimare=5973.
77 Şirzad Şeyhani, Neçirvan Mustafa ile söyleşi,
78 Ebu Bekir Karvani, Süleymaniye, 20 Ağustos 2010.
79 Şirzad Şeyhani, Neçirvan Mustafa ile Görüşme.
80 http://www.kurdiu.org/ar/hawal/index.php?pageid=8091
81 http://sbeiy.com/ku/article_detail.aspx?ArticleID=548&AuthorID=36.
82 Neçirvan Mustafa’nın açıklamalarından sonra Goran Hareketi’ne 500.000 dolar ödenek tahsis
edildi.
83 Ebu Bekir Karvani, Şahsi Görüşme.
84 Neçirvan Mustafa, Şahsi Görüşme.
85 Bölgedeki “Buyent Örgütü”nün yaptığı kamuoyu araştırmasın göre, Kasım 2010’da görüşü alınanların yüzde 69’undan daha fazlası “Goran Hareketi”nin Kürt halkının gerçek sesi olmayı başardığını düşünüyor. Araştırma için bkz., http://www.pointnumber.com/ara/Default.
aspx?page=survey&id=65.
ORSAM
25
ORSAM
ORSAM RAPORLARI
ORSAM Rapor No: 1
Mart 2009
Deniz Haydutluğu ile Mücadele
ve Türkiye’nin Konumu: Somali
Örneği
(Tr - Eng)
ORSAM Rapor No: 2
Nisan 2009
60. Yılında Nato ve Türkiye
(Tr - Eng)
ORSAM Rapor No: 3
Mayıs 2009
Irak’ın Kilit Noktası: Telafer
(Tr - Eng)
ORSAM Rapor No: 4
Temmuz 2009
2009 Lübnan Seçimleri: Kazananlar, Kaybedenler ve Türkiye
(Tr)
ORSAM Rapor No: 5
Ağustos 2009
Türkiye-Lübnan İlişkileri: Lübnanlı
Dinsel ve Mezhepsel Grupların
Türkiye Algılaması
(Tr - Eng)
ORSAM Rapor No: 6
Kasım 2009
Tuzhurmatu Türkmenleri: Bir
Başarı Hikayesi
(Tr - Eng - Ar)
ORSAM Rapor No: 7
Kasım 2009
Unutulmuş Türkmen Diyarı:
Diyala
(Tr - Eng - Ar)
ORSAM Rapor No: 8
BLACK SEA INTERNATIONAL
Rapor No: 1
Aralık 2009
Karadeniz’in Bütünleşmesi İçin
Abhazya
(Tr - Eng)
ORSAM Rapor No: 9
Ocak 2010
Yemen Sorunu: Bölgesel Savaşa
Doğru mu?
(Tr - Eng)
ORSAM Rapor No: 10
Yemen İç Savaşı: İktidar Mücadelesi, Bölgesel Etkiler ve Türkiye
ile İlişkiler
(Tr - Eng)
ORSAM Rapor No: 11
Şubat 2010
Unutulan Türkler: Lübnan’da Türk
Varlığı
(Tr – Eng – Ar)
ORSAM Rapor No: 12
Rapor No: 2
Şubat 2010
Rusya Federasyonu’nun Bakışı:
Irak Faktörünün Türkiye’nin
Ortadoğu Politikasına Etkisi
(1990-2008)
(Tr - Rus)
26
ORSAM
ORSAM Rapor No: 13
Şubat 2010
7 Mart 2010 Irak Seçimleri
Öncesi Şii Kökenli Parti ve Seçmenlerin Politik Davranışlarının
Analizi
(Tr)
ORSAM Rapor No: 14
Şubat 2010
Seçim Öncesi Irak’ta Siyasal Durum ve Seçime İlişkin Beklentiler
(Tr)
ORSAM Rapor No: 15
Mart 2010
Orsam Heyetinin 7 Mart 2010
Irak Seçimlerine İlişkin Gözlem
Raporu
(Tr)
ORSAM Rapor No: 16
Nisan 2010
Oman Sultanlığı:
Arap Yarımadasında Geleneksel
ile Modernite Arasında Bir Ülke
(Tr)
ORSAM Rapor No: 17
Nisan 2010
7 Mart 2010 Irak Parlamento Seçim Sonuçlarının
ve Yeni Siyasal Denklemin
Değerlendirilmesi
(Tr)
ORSAM Rapor No: 18
Rapor No: 3
Mayıs 2010
Komşuluktan Stratejik İşbirliğine:
Türk-Rus İlişkileri
(Tr - Rus)
ORSAM Rapor No: 19
Eylül 2010
Türkiye’ye Yönelik Türkmen Göçü
ve Türkiye’deki Türkmen Varlığı
(Tr)
ORSAM Rapor No: 20
Rapor No: 4
Ekim 2010
Kırgızistan’da Mevcut Durum,
İktidar Değişiminin Nedenleri ve
Kısa Vadeli Öngörüler
(Tr)
ORSAM Rapor No: 21
Kasım 2010
Irak’tan Irağa: 2003 Sonrası
Irak’tan Komşu Ülkelere ve
Türkiye’ye Yönelik Göçler
(Tr)
ORSAM Rapor No: 22
Ocak 2011
Türkiye-Yemen İlişkileri ve
Yemen’deki Türkiye Algısı
(Tr – Eng – Ar)
ORSAM Rapor No: 23
Ocak 2011
Katar-Irak-Türkiye-Avrupa Doğal
Gaz Boru Hattı Projesi Mümkün
mü?
(Tr - Eng)
ORSAM Rapor No: 24
Ocak 2011
Kuveyt Emirliği: Savaş ve Barış
Arasındaki El Sabah İktidarı ve
Türkiye ile İlişkiler
(Tr)
ORSAM Rapor No: 25
Ocak 2011
Hukuki ve Siyasi Yönleriyle
Güvenlik Konseyi’nin İran Ambargosu
(Tr)
ORSAM Rapor No: 26
Rapor No: 5
Şubat 2011
Kırgızistan’da Son Gelişmeler:
Dün, Bugün, Yarın
(Tr - Rus)
ORSAM Rapor No: 27
Şubat 2011
Mısır Devriminin Ayak Sesleri: Bir
Devrin Sonu mu?
(Tr)
ORSAM Rapor No: 28
Rapor No: 6
Şubat 2011
Uluslararası Deniz Hukukunda
Kıyı Devletlerinin Gemilere El
Koyma Yetkisinin Sınırları:
Gürcistan’ın Karadeniz’de Seyreden Gemilere El Koyması
(Tr)
ORSAM Rapor No: 29
Şubat 2011
Tunus Halk Devrimi ve Türkiye
Deneyimi
(Tr)
ORSAM Rapor No: 30
Şubat 2011
Kerkük’te Mülk Anlaşmazlıkları:
Saha Araştırmasına Dayalı Bir
Çalışma
(Tr)
ORSAM Rapor No: 31
Rapor No: 7
Mart 2011
Afganistan ve Pakistan’da
Yaşanan Gelişmeler ve
Uluslararası Güvenliğe Etkileri
(Tr)
ORSAM Rapor No: 32
Mart 2011
Suudi Arabistan’da Şii Muhalefet
Sorunu ve Etkileri
(Tr)
ORSAM Rapor No: 33
Mart 2011
Irak’ta Türkmen Varlığı
(Tr)
ORSAM Rapor No: 34
Mart 2011
Irak’ta Türkmen Basını
(Tr – Ar)
ORSAM Rapor No: 35
Mart 2011
Irak’ta Mevcut Siyasi Durum ve
Önemli Siyasi Gelişmeler
(Tr)
ORSAM Rapor No: 36
ORSAM Su Araştırmaları
Programı Rapor No: 1
Mart 2011
Eu’s Water Framework Directive
Implementation in Turkey:
The Draft National Implementation Plan
(Eng)
ORSAM Rapor No: 37
Mart 2011
Tunus Halk Devrimi ve Sonrası
(Tr)
ORSAM Rapor No: 38
Mart 2011
Libya Savaşı, Uluslararası Müdahale ve Türkiye
(Tr)
ORSAM Rapor No: 39
Mart 2011
Tarihten Günümüze Libya
(Tr)
ORSAM Rapor No: 40
Mart 2011
İklim Değişiminin Güvenlik Boyutu ve Ortadoğu’ya Etkileri
(Tr)
ORSAM Rapor No: 41
Mart 2011
Karikatürlerin Dilinden Irak’ı Anlamak-1
(Tr)
ORSAM Rapor No: 42
Nisan 2011
Nil Nehri Havzasının Hidropolitik
Tarihi ve Son Gelişmeler
(Tr)
ORSAM Rapor No: 43
Nisan 2011
Kuzey Irak’ın Sosyal-Siyasal
Yapısı ve Kürt Bölgesel
Yönetimi’nin
Türkiye ile İlişkileri
(Tr)
ORSAM Rapor No: 44
Nisan 2011
Meriç Nehri Havzası Su
Yönetimi’nde “Uluslararası
İşbirliği” Zorunluluğu
(Tr)
ORSAM Rapor No: 45
Nisan 2011
Suriye’de Demokrasi mi İç Savaş
mı? :
Toplumsal-Siyasal Yapı, Değişim
Senaryoları ve Sürecin Türkiye’ye
Etkisi
(Tr)
ORSAM Rapor No: 46
Mayıs 2011
Suriye’de İktidar Mücadelesi,
Uluslararası Toplumun Tepkisi ve
Türkiye’nin Konumu
(Tr)
ORSAM Rapor No: 47
Mayıs 2011
Türkiye-Suriye İlişkileri: Sınıraşan
Sularda Örnek İşbirliği Olarak Asi
Dostluk Barajı
(Tr)
ORSAM Rapor No: 48
Mayıs 2011
Orsam Söyleşileri - 2
Iraklı Araplar, Azınlıklar ve Akademisyenler-1
(Tr)
ORSAM Rapor No: 49
Mayıs 2011
Irak Türkmenleri-1
(Tr)
ORSAM Rapor No: 50
Mayıs 2011
Iraklı Kürt Yetkililer, Akademisyenler ve Gazeteciler-1
(Tr)
ORSAM Rapor No: 51
Rapor No: 8
Mayıs 2011
75. Yılında Montrö Boğazlar
Sözleşmesi
Karadeniz’in Değişen Jeopolitiği
Çerçevesinde
(Tr)
ORSAM Rapor No: 52
Rapor No: 9
Mayıs 2011
Afganistan ve Bölgesel Güvenlik
(Ortadoğu, Orta ve Güney Asya,
Rusya Federasyonu)
(Tr - Rus)
ORSAM Rapor No: 53
Mayıs 2011
Madagaskar: Bağımsızlığın 50.
Yılında Kazanımlar,
Kaçan Fırsatlar ve Türkiye ile
İlişkiler
(Tr)
ORSAM Rapor No: 54
Mayıs 2011
Iraklı Grupların Temel Siyasi
Sorunlara Bakışı ve Türkiye İle
İlişkiler: Saha Araştırmasına
Dayalı Bir Çalışma
(Tr)
ORSAM Rapor No: 55
Haziran 2011
Suriye Muhalefeti’nin Antalya
Toplantısı:
Sonuçlar, Temel Sorunlara Bakış
ve Türkiye’den Beklentiler
(Tr)
ORSAM Rapor No: 56
Haziran 2011
Seçimler ve Ak Parti’nin Tecrübesi
(Tr – Ar)
ORSAM Rapor No: 67
Ağustos 2011
Somali: Bir Ulusun Yok Oluşu ve
Türkiye’nin İnsani Yardım Girişimi
(Tr)
ORSAM Rapor No: 57
Haziran 2011
12 Haziran 2011 Türkiye Genel
Seçimlerinin Ortadoğu Ülkelerindeki Yansımaları
(Tr - Eng)
ORSAM Rapor No: 68
Eylül 2011
Karikatürlerde Usame Bin Ladin
Operasyonu ve Yankıları
(Tr)
ORSAM Rapor No: 58
Temmuz 2011
Karikatürlerin Dilinden 12 Haziran
2011 Türkiye Genel Seçimlerinin
Ortadoğu’daki Yansımaları
(Tr)
ORSAM Rapor No: 59
Temmuz 2011
Karikatürlerin Dilinden Irak’ı Anlamak - 2
(Tr)
ORSAM Rapor No: 60
Temmuz 2011
Mekong Nehri Suları Üzerinde
İşbirliği ve İhtilaf
(Tr-Eng)
ORSAM Rapor No: 61
Temmuz 2011
Antalya’da 1-2 Haziran 2011 Tarihlerinde Gerçekleşen “Suriye’de
Değişim
Konferansı” nın Tam Deşifresi
(Tr - Eng)
ORSAM Rapor No: 62
Ağustos 2011
(Tr)
ORSAM Rapor No: 63
Ağustos 2011
Görünmez Stratejik Kaynak:
Sınıraşan Yeraltı Suları
(Tr)
ORSAM Rapor No: 64
Ağustos 2011
AK Parti’nin 12 Haziran 2011
Genel Seçimlerindeki Zaferi
(Tr – Ar)
ORSAM Rapor No: 65
Ağustos 2011
Karikatürlerin Dilinden Arap
Baharı - 1
(Tr)
ORSAM Rapor No: 66
Ağustos 2011
Karikatürlerin Dilinden Libya İç
savaşı ve Uluslararası Müdahale - 1
(Tr)
ORSAM Rapor No: 69
Eylül 2011
(Tr)
ORSAM Rapor No: 70
Rapor No: 10
Eylül 2011
XXI. Yüzyılda Rusya ve
Türkiye’nin İran Politikaları
(Tr - Rus)
ORSAM Rapor No: 71
Eylül 2011
Gazze Sorunu: İsrail Ablukası,
Uluslararası Hukuk, Palmer Raporu ve Türkiye’nin Yaklaşımı
(Tr)
ORSAM
ORSAM Rapor No: 78
Ekim 2011
Türkiye’de ve İsrail’de Yapay
Sulak Alanlar ile Atıksu Arıtımı ve
Atıksuyun Sulama Amaçlı Olarak
Tekrar Kullanımı
(Tr)
ORSAM Rapor No: 79
Ekim 2011
Yaklaşan Seçim Öncesi Tunus’ta
Siyasal Denklemler
(Tr)
ORSAM Rapor No: 80
Ekim 2011
(Tr)
ORSAM Rapor No: 81
Rapor No: 15
Ekim 2011
Büyük Güçlerin Afganistan
Politikaları
(Tr-Eng)
ORSAM Rapor No: 72
Eylül 2011
Ortadoğu Ülkelerine Dair
İstatistikler
(Tr)
ORSAM Rapor No: 82
Rapor No: 16
Ekim 2011
Bölge Devletlerinin Perspektifinden Afganistan
(Tr-Eng)
ORSAM Rapor No: 73
Rapor No: 11
Ekim 2011
Anadolu Etki Alanı
(Tr-Eng)
ORSAM Rapor No: 83
Kasım 2011
Suriye’de Değişimin Ortaya
Çıkardığı Toplum: Suriye Türkmenleri
(Tr)
ORSAM Rapor No: 74
Rapor No: 12
Ekim 2011
Ukraine in Regress: The Tymoshenko Trial
(Eng)
ORSAM Rapor No: 84
Kasım 2011
Somali’nin Açlık Felaketi: “Siyasi
Kuraklık” mı Yoksa Doğal Afet
mi?
(Tr-Eng)
ORSAM Rapor No: 75
Rapor No: 13
Ekim 2011
Kazaklar ve Kazakistanlılar
(Tr)
ORSAM Rapor No: 76
Rapor No: 14
Ekim 2011
İtalya’da Unutulmuş Türk Varlığı:
Moena Türkleri
(Tr - It)
ORSAM Rapor No: 77
Ekim 2011
ABD’nin Çekilmesinin Ardından
Irak Politikasının Bölgesel,
Küresel Etkileri ve Türkiye’ye
Yansımaları
(Tr)
ORSAM Rapor No: 85
Kasım 2011
Suriye Politik Kültüründe Tarihsel
Pragmatizm, Beşar Esad Dönemi
Suriye Dış Politikası ve TürkiyeSuriye İlişkileri
(Tr)
ORSAM Rapor No: 86
Kasım 2011
Geçmişten Günümüze Irak Türkmen Cephesi’nin Yapısı ve İdari
Durumu
(Tr)
ORSAM Report No: 87
Kasım 2011
Turkmen in Iraq and Their Flight:
A Demographic Question?
(Eng)
ORSAM
27
ORSAM
ORSAM Rapor No: 88
Kasım 2011
Irak’ta Bektaşilik (Türkmenler –
Şebekler – Kakailer)
(Tr)
ORSAM Rapor No: 89
Kasım 2011
Değişim Sürecindeki Fas
Monarşisi: Evrim mi? Devrim mi?
(Tr)
ORSAM Rapor No: 90
Kasım 2011
Arap Dünyasının İstisnai Krallığı:
Yerel Aktörler ve Arap-İsrail
Uyuşmazlığı Çerçevesinde Ürdün
Krallığı’nın Demokratikleşme
Deneyimleri
(Tr-Eng)
ORSAM Rapor No: 91
Aralık 2011
Türkiye ve Arap Birliği’nin
Suriye’ye Yaptırım Kararları ve
Olası Sonuçları
(Tr)
ORSAM Rapor No: 92
Aralık 2011
Irak’ta İhtilaflı Bölgelerin Durumu
(Tr)
ORSAM Report No: 93
ORSAM Water Research Programme Report: 10
December 2011
Turkey and Wfd Harmonization: A
Silent, But Significant Process
(Eng)
ORSAM Rapor 94:
Aralık 2011
Türkiye-Fransa Krizinde Algının
Rolü: Fransızların Türkiye Algısı
(Tr)
ORSAM Rapor No: 100
Ocak 2012
Irak İstatistikleri
(Tr)
ORSAM Rapor No: 101
Ocak 2012
Emniyetli İçme Suyu ve Sanitasyon Hakkı
(Tr)
ORSAM Rapor No: 102
Ocak 2012
Irak Hangi Şartlarda, Nasıl Parçalanabilir?: En Kötüye Hazırlıklı
Olmak
(Tr – Eng)
ORSAM Rapor No: 103
Ocak 2012
Irak’ta Petrol Mücadelesi: Çok
Uluslu Şirketler, Uluslararası
Anlaşmalar ve Anayasal
Tartışmaların Işığında Bir Analiz
(Tr)
ORSAM Rapor No: 104
Şubat 2012
Sınıraşan Akiferler Hukuku
Taslak Maddeleri Üzerine Bir
Değerlendirme
(Tr – Eng)
ORSAM Rapor No: 105
Şubat 2012
Irak Hukuk Mevzuatında
Azınlıkların Siyasal Hakları
(Tr)
ORSAM Rapor No: 95
Aralık 2012
Karikatürlerle Arap Baharı – 2
(Tr)
ORSAM Rapor No: 106
Şubat 2012
Irak Hukuk Mevzuatında
Azınlıkların Siyasal Hakları
(Tr)
ORSAM Rapor No: 96
Aralık 2011
Karikatürlerin Dilinden Irak’ı Anlamak – 6
(Tr)
ORSAM Rapor No: 107
Şubat 2012
Uluslararası Hukuk ve Irak
Anayasası Açısından Azınlıkların
İnsan Hakları
(Tr)
ORSAM Rapor No: 97
Ocak 2012
Karikatürlerin Dilinden Irak’ı Anlamak – 7
(Tr)
ORSAM Rapor No: 98
Rapor No: 17
Ocak 2012
Kırgızistan’da Cumhurbaşkanlığı
Seçimi ve Türkiye ile İlişkilerine
Etkisi
(Tr)
28
ORSAM Rapor No: 99
Ocak 2012
Türk Siyasal Partilerinin
Hatay’daki Suriyeli Sığınmacılar
Konusundaki Açıklamaları ve
Hatay’daki Siyasi Parti Temsilcileri ile Hareketlerin Suriye
Olaylarına Yaklaşımları
(Mart-Aralık 2011)
(Tr)
ORSAM
ORSAM Rapor No: 111
Mart 2012
Suriye Kürt Muhalefetine Eleştirel
Bir Bakış
(Tr)
ORSAM Rapor No: 112
Mart 2012
İran İslam Cumhuriyetinde
Anayasal Sistem ve Siyasi
Partiler
(Tr)
ORSAM Rapor No: 113
Rapor No: 18
Nisan 2012
Mongolia: A Developing Democracy and a Magnet for Mining
(Eng)
ORSAM Rapor No: 114
Nisan 2012
Karikatürlerle Suriye Sorununu
Anlamak - 8
(Tr)
ORSAM Rapor No: 115
Nisan 2012
Suriye’de Güvenli Bölge
Tartışmaları: Türkiye Açısından
Riskler, Fırsatlar ve Senaryolar
(Tr - Eng)
ORSAM Rapor No: 116
Nisan 2012
Fayda Paylaşımı Kavramı, Teorik
Altyapısı ve Pratik Yansımaları
(Tr - Eng)
ORSAM Rapor No: 117
Nisan 2012
Musul’a Yatırım Geleceğe
Yatırım Demektir
(Tr - Eng)
ORSAM Rapor No: 118
Rapor No: 19
Mayıs 2012
Ukrayna - Türkiye Ticari - Ekonomik Münasebetlerinin Analizi
(Tr - Rus)
ORSAM Rapor No: 119
Rapor No: 20
Mayıs 2012
Bölgesel Gelişimin Trend ve
Senaryolarının Araştırılmasındaki
Araç: Jeopolitik Dinamikler
(Tr - Rus)
ORSAM Rapor No: 108
Şubat 2012
Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nın
(EİT) Geleceği
(Tr - Eng)
ORSAM Rapor No: 109
Şubat 2012
Türkiye’nin Yükselişi ve “Bric”
Bölgesi
(It)
ORSAM Rapor No: 120
Rapor No: 21
Mayıs 2012
Kazakistan Siyasi Sisteminin
Gelişimi: 2012 Parlamento
Seçimleri
(Tr)
ORSAM Rapor No: 121
Mayıs 2012
Musul’da Yerel Siyaset ve Irak
Siyasetinde Yeni Dinamikler
(Saha Çalışması)
(Tr - Eng - Ger)
ORSAM Rapor No: 110
Mart 2012
İran’da Su Kaynakları ve Yönetimi
(Tr)
ORSAM Rapor No: 122
Mayıs 2012
Irak’ta Su Kaynakları Yönetimi
(Tr - Eng)
ORSAM Rapor No: 123
Rapor No: 22
Haziran 2012
Küresel Göç ve Avrupa Birliği ile
Türkiye’nin Göç Politikalarının
Gelişimi
(Tr)
ORSAM Rapor No: 124
Temmuz 2012
Türkiye Afrika’da: Eylem Planının
Uygulanması ve Değerlendirme
On Beş Yıl Sonra
(Tr - Eng - Fr)
ORSAM Rapor No: 125
Rapor No: 23
Temmuz 2012
Rusya’nın Ortadoğu Politikası
(Tr)
ORSAM Rapor No: 126
Temmuz 2012
Yeni Çerçeve Su Kanunu’na
Doğru: Su Kanunu Taslağı
Üzerine Notlar
(Tr)
ORSAM Rapor No: 127
Ağustos 2012
Suriye’de Kürt Hareketleri
(Tr)
ORSAM Rapor No: 128
Rapor No: 24
Eylül 2012
Günümüz Şartlarında Türkiye
- Belarus Ekonomik Münasebetlerinin Gelişimi
(Tr - Rus - Eng)
ORSAM Rapor No: 129
Rapor No: 25
Eylül 2012
Belarus-Türkiye: Devletlerarası
İşbirliğinin Pozitif Dinamikleri
(Tr - Rus - Eng)
ORSAM Rapor No: 130
Kasım 2012
Suriye Çerkesleri
(Tr)
ORSAM Rapor No: 131
Rapor No: 26
Kasım 2012
“The Third Wave”: Geopolitics of
Postmodernism
(Eng)
ORSAM Rapor No: 132
Kasım 2012
Dışişleri Bakanı Ahmet
Davutoğlu’nun
Kerkük Ziyareti
(Tr)
ORSAM
AKADEMİK KADRO
Hasan Kanbolat Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık
Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Doç. Dr. Tarık Oğuzlu Doç. Dr. Harun Öztürkler Doç. Dr. Mehmet Şahin Doç. Dr. Özlem Tür Doç. Dr. İlyas Kemaloğlu (Kamalov) Habib Hürmüzlü Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen Yrd. Doç. Dr. Bayram Sinkaya Doç. Dr. Canat Mominkulov Dr. Abdullah Alshamri Dr. Neslihan Kevser Çevik Elmira Cheremisova Dr. Didem Danış Dr. Jale Nur Ece Dr. Yaşar Sarı Dr. Süreyya Yiğit Av. Aslıhan Erbaş Açıkel Pınar Arıkan Volkan Çakır Bilgay Duman Noyan Gürel Selen Tonkuş Oytun Orhan Sercan Doğan Nebahat Tanriverdi Uğur Çil Leyla Melike Koçgündüz Ufuk Döngel Göknil Erbaş Aslı Değirmenci Jubjana Vila Mavjuda Akramova ORSAM Başkanı
ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü
ORSAM Danışmanı, The Black Sea International Koordinatörü - Bilkent Üniversitesi
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Uluslararası Antalya Üniversitesi
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu Ekonomileri - Afyon Kocatepe Üniversitesi
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ODTÜ
ORSAM Danışmanı, Avrasya
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Ahi Evran Üniversitesi
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü
ORSAM Uzmanı, Avrasya, El Farabi Kazak Milli Üniversitesi
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ORSAM Riyad Temsilcisi
ORSAM Ortadoğu Danışmanı, St. Petersburg Üniversitesi
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Galatasaray Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü
ORSAM Danışmanı, Deniz Emniyeti ve Güvenliği
ORSAM Danışmanı, Avrasya - ORSAM Bişkek Temsilcisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv. Ögretim Üyesi
ORSAM Danışmanı, Enerji - Deniz Hukuku
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü
ORSAM Danışmanı, Afrika - ORSAM Antananarivo (Madagaskar) Temsilcisi
ORSAM Uzmanı, Ortadoğu
ORSAM İzmir Temsilcisi
ORSAM Erbil (Irak) Temsilcisi
ORSAM Uzmanı, Ortadoğu
ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu
ORSAM Uzman Yardımcısı, Ortadoğu
ORSAM, Ortadoğu
ORSAM, Ortadoğu & Projeler
ORSAM, Ortadoğu
ORSAM, Karadeniz
ORSAM, Ortadoğu
ORSAM, Ortadoğu
ORSAM, Ortadoğu
ORSAM Su Araştırmaları Programı
Dr. Tuğba Evrim Maden Dr. Seyfi Kılıç Kamil Erdem Güler Çağlayan Arslan ORSAM Su Araştırmaları Programı Hidropolitik Uzmanı
ORSAM Su Araştırmaları Programı Hidropolitik Uzmanı
ORSAM DANIŞMA KURULU
Dr. İsmet Abdülmecid Prof. Dr. Hayati Aktaş Prof. Dr. Ramazan Daurov Prof. Dr. Vitaly Naumkin Dr. Abdullah Alshamri Hasan Alsancak Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık Prof. Dr. Ahat Andican Prof. Dr. Dorayd A. Noori Prof. Dr. Tayyar Arı Prof. Dr. Ali Arslan Büyükelçi Shaban Murati Başar Ay Hediye Levent Prof. Dr. Mustafa Aydın Doç. Dr. Ersel Aydınlı Yaşar Yakış Patrick Seale Prof. Dr. Hüseyin Bağcı Prof. Aftab Kamal Pasha Itır Bağdadi Prof. Dr. İdris Bal
Yrd. Doç. Dr. Ersan Başar Dr. Sami Al Taqi Kemal Beyatlı Barbaros Binicioğlu Safarov Sayfullo Sadullaevich Irak Danıştayı Eski Başkanı
ORSAM Trabzon Temsilcisi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Rusya Bilimler Akademisi Doğu Çalışmaları Enstitüsü, Direktör Yardımcısı
Rusya Bilimler Akademisi Doğu Çalışmaları Enstitüsü Direktörü
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - ORSAM Riyad Temsilcisi
BP & BTC Türkiye, Enerji Güvenligi Direktörü
ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü
Devlet Eski Bakanı, İstanbul Üniversitesi
Irak’ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı Yardımcısı
Uludağ Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
İstanbul Üniversitesi, Tarih Bölümü
Arnavutluk Uluslararası Çalışmalar Enstitüsü
Türkiye Tekstil Sanayii İşveren Sendikası Genel Sekreteri
Gazeteci (Suriye)
Kadir Has Üniversitesi Rektörü
Bilkent Üniversitesi Rektör Yardımcısı & Fulbright Genel Sekreteri
Büyükelçi, Dışişleri Eski Bakanı
Ortadoğu ve Suriye Uzmanı
ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Hindistan Batı Asya Araştırmaları Merkezi Başkanı
İzmir Ekonomi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler ve Avrupa Birliği Bölümü
TBMM 24. Dönem Milletvekili
Karadeniz Teknik Üniversitesi, Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği Bölüm Başkanı
Orient Research Center Başkanı
Irak Türkmen Basın Konseyi Başkanı
Ortadoğu Danışmanı
Tacikistan Cumhurbaşkanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkan Yardımcısı
ORSAM
29
ORSAM
Prof. Dr. Ali Birinci Doç. Dr. Mustafa Budak Dr. Hasan Canpolat E. Hava Orgeral Ergin Celasin Volkan Çakır Doç. Dr. Mitat Çelikpala Çetiner Çetin Prof. Dr. Gökhan Çetinsaya Dr. Didem Danış Prof. Dr. Volkan Ediger Prof. Dr. Cezmi Eraslan Prof. Dr. Çağrı Erhan Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen Dr. Amer Hasan Fayyadh Dr. Farhan Ahmad Nizami Av. Aslıhan Erbaş Açıkel Cevat Gök Mete Göknel Osman Göksel Timur Göksel Prof. Dr. Muhamad Al Hamdani Numan Hazar Habib Hürmüzlü Doç. Dr. Pınar İpek Dr. Tuğrul İsmail Prof. Dr. Alexandr Koleşnikov Doç. Dr. İlyas Kemaloğlu (Kamalov) Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Doç. Dr. Şenol Kantarcı Selçuk Karaçay Doç. Dr. Nilüfer Karacasulu İsmet Karalar Prof. Dr. M. Lütfullah Karaman Yrd. Doç. Dr. Şaban Kardaş Doç Dr. Elif Hatun Kılıçbeyli Prof. Dr. Aleksandr Knyazev Prof. Dr. Erol Kurubaş Prof. Dr. Talip Küçükcan Arslan Kaya Dr. Hicran Kazancı İzzettin Kerküklü Prof. Dr. Mustafa Kibaroğlu Av. Tuncay Kılıç Dr. Max Georg Meier Prof. Dr. Mosa Aziz Al Mosawa Prof. Dr. Mahir Nakip Doç. Dr. Tarık Oğuzlu Prof. Dr. Çınar Özen Murat Özçelik Muhammed Nurettin Doç. Dr. Harun Öztürkler Dr. Bahadır Pehlivantürk Prof. Dr. Victor Panin Doç. Dr. Fırat Purtaş Prof. Dr. Suphi Saatçi Dr. Yaşar Sarı Ersan Sarıkaya Yrd. Doç. Dr. Bayram Sinkaya Doç. Dr. İbrahim Sirkeci Dr. Aleksandr Sotnichenko Zaher Sultan Dr. Irina Svistunova Doç. Dr. Mehmet Şahin Prof. Dr. Türel Yılmaz Şahin Mehmet Şüküroğlu Doç. Dr. Oktay Tanrısever Prof. Dr. Erol Taymaz Prof. Dr. Sabri Tekir Dr. Gönül Tol Doç. Dr. Özlem Tür M. Ragıp Vural Dr. Ermanno Visintainer Dr. Umut Uzer Prof. Dr. Vatanyar Yagya Dr. Süreyya Yiğit Osman Göksel
30
ORSAM
Polis Akademisi
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdür Yardımcısı
İçişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı
23. Hava Kuvvetleri Komutanı
ORSAM Danışmanı, Afrika
Kadir Has Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Gazeteci (Orta Doğu)
YÖK Başkanı
ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Galatasaray Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü
İzmir Ekonomi Üniversitesi, Ekonomi Bölümü
Başbakanlık Atatürk Araştırma Merkezi Başkanı
Ankara Üniversitesi, Avrupa Toplulukları Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü
ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Bağdat Üniversitesi, Siyaset Bilimi Fakültesi Dekanı
Oxford Üniversitesi İslami Çalışmalar Merkezi Yöneticisi
ORSAM Danışmanı, Enerji - Deniz Hukuku
Irak El Fırat TV Türkiye Müdürü
BOTAŞ Eski Genel Müdürü
BTC ve NABUCCO Koordinatörü
Beyrut Amerikan Üniversitesi Öğretim Üyesi
Irak’ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı
Emekli Büyükelçi
Bilkent Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü
TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü
Diplomat
ORSAM Danışmanı, The Black Sea International Koordinatörü - Bilkent Üniversitesi
Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü
Vodofone Genel Müdür Yardımcısı
Dokuz Eylül Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü
Edremit Belediye Başkanı Danışmanı
Fatih Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Çukurova Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Rus-Slav Üniversitesi (Bişkek)
Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Marmara Üniversitesi, Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Müdürü
KPMG ,Yeminli Mali Müşavir
Irak Türkmen Cephesi Türkiye Temsilcisi
Kerkük Vakfı Başkanı
Okan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Edremit Belediye Başkanı
Hanns Seidel Vakfı Proje Müdürü (Bişkek)
Bağdat Üniversitesi Rektörü
Erciyes Üniversitesi İİBF Öğretim Üyesi
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Uluslararası Antalya Üniversitesi
Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümü
Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarı
Beyrut Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı
ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Afyon Kocatepe Üniversitesi
Pyatigorsk Üniversitesi (Pyatigorsk, Rusya Federasyonu)
Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü, TÜRKSOY Genel Sekreter Yardımcısı
Kerkük Vakfı Genel Sekreteri
ORSAM Danışmanı, Avrasya - ORSAM Bişkek Temsilcisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv. Ögretim Üyesi
Türkmeneli TV (Kerkük,Irak)
ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Uluslararası İlşkiler Bölümü
Regent’s College (Londra, Birleşik Krallık)
St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu)
Lübnan Türk Cemiyeti Başkanı
Rusya Strateji Araştırmaları Merkezi, Türkiye-Ortadoğu Araştırmaları Masası Uzmanı
ORSAM Ortadoğu Danışmanı,Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü
Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü
Enerji Uzmanı
ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölümü
ODTÜ, Kuzey Kıbrıs Kampusü Rektör Yardımcısı
İzmir Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dekanı
Middle East Institute Türkiye Çalışmaları Direktörü
ORSAM Ortadoğu Danışmanı, ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölümü
2023 Dergisi Yayın Koordinatörü
Vox Populi Direktörü (Roma,İtalya)
İstanbul Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri
St. Petersburg Şehir Parlamentosu Milletvekili, St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu)
ORSAM Avrasya Danışmanı
BTC ve NABUCCO Koordinatörü
Timur Göksel Prof. Dr. Muhamad Al Hamdani
Habib Hürmüzlü Numan Hazar Doç. Dr. Pınar İpek Dr. Tuğrul İsmail Doç. Dr. İlyas Kemaloğlu (Kamalov) Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Doç. Dr. Şenol Kantarcı Selçuk Karaçay Doç. Dr. Nilüfer Karacasulu Prof. Dr. M. Lütfullah Karaman Yrd. Doç. Dr. Şaban Kardaş Doç Dr. Elif Hatun Kılıçbeyli
Prof. Dr. Aleksandr Knyazev
Prof. Dr. Erol Kurubaş Prof. Dr. Talip Küçükcan Arslan Kaya Dr. Hicran Kazancı
İzzettin Kerküklü Prof. Dr. Mustafa Kibaroğlu Prof. Dr. Mosa Aziz Al Mosawa
Prof. Dr. Mahir Nakip Doç. Dr. Tarık Oğuzlu
Prof. Dr. Çınar Özen Murat Özçelik Doç. Dr. Harun Öztürkler Dr. Bahadır Pehlivantürk Prof. Dr. Victor Panin Doç. Dr. Fırat Purtaş
Prof. Dr. Suphi Saatçi Dr. Yaşar Sarı
Ersan Sarıkaya Dr. Bayram Sinkaya Doç. Dr. İbrahim Sirkeci Dr. Aleksandr Sotnichenko Zaher Sultan
Dr. Irina Svistunova Doç. Dr. Mehmet Şahin Prof. Dr. Türel Yılmaz Şahin Mehmet Şüküroğlu Doç. Dr. Oktay Tanrısever Prof. Dr. Erol Taymaz Prof. Dr. Sabri Tekir Dr. Gönül Tol Doç. Dr. Özlem Tür M. Ragıp Vural Dr. Ermanno Visintainer Dr. Umut Uzer Prof. Dr. Vatanyar Yagya Dr. Süreyya Yiğit ORSAM
Beyrut Amerikan Üniversitesi Öğretim Üyesi
Irak’ın Ankara Büyükelçiliği Kültür Müsteşarı
ORSAM Ortadoğu Danışmanı
Emekli Büyükelçi
Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü
Vodafone Genel Müdür Yardımcısı (Türkiye)
Dokuz Eylül Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü
Fatih Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Çukurova Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Rus-Slav Üniversitesi (Bişkek, Kırgızistan)
Kırıkkale Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Marmara Üniversitesi, Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü Müdürü
KPMG, Yeminli Mali Müşavir
Irak Türkmen Cephesi Türkiye Temsilcisi
Kerkük Vakfı Başkanı
Okan Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
Bağdat Üniversitesi Rektörü
Erciyes Üniversitesi İİBF Öğretim Üyesi
ORSAM Danışmanı, Ortadoğu - Bilkent Üniversitesi
Ankara Üniversitesi, SBF Uluslararası İlişkiler Bölümü
Türkiye Cumhuriyeti Bağdat Büyükelçisi
ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisat Bölümü
Pyatigorsk Üniversitesi (Pyatigorsk, Rusya)
Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü, TÜRKSOY Genel Sekreter Yardımcısı
Kerkük Vakfı Genel Sekreteri
ORSAM Danışmanı, Avrasya – ORSAM Bişkek Temsilcisi, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniv.
Türkmeneli TV - (Kerkük, Irak)
ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Atatürk Üniversitesi
Regent’s College (Londra, Birleşik Krallık)
St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu)
Lübnan Türk Cemiyeti Başkanı
Rusya Strateji Araştırmaları Merkezi, Türkiye-Ortadoğu Araştırmaları Masası Uzmanı
ORSAM Ortadoğu Danışmanı, Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü
Gazi Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölümü
Enerji Uzmanı
ODTÜ, Uluslararası İlişkiler Bölümü
ODTÜ, Kuzey Kıbrıs Kampusü Rektör Yardımcısı (KKTC)
İzmir Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dekanı
Middle East Institute Türkiye Çalışmaları Direktörü (ABD)
ORSAM Ortadoğu Danışmanı, ODTÜ Uluslararası İlişkiler Bölümü
2023 Dergisi Yayın Koordinatörü
Vox Populi Direktörü (Roma-İtalya)
İstanbul Teknik Üniversitesi, İnsan ve Toplum Bilimleri
St. Petersburg Şehir Parlamentosu Milletvekili, St. Petersburg Üniversitesi (Rusya Federasyonu)
ORSAM Avrasya Danışmanı
ORTADOĞU ETÜTLERİ YAYIN KURULU
Meliha Benli Altunışık Bülent Aras Tayyar Arı İlker Aytürk Recep Boztemur Katerina Dalacoura F. Gregory Gause Fawaz Gerges Ahmet K. Han Raymond Hinnebusch Rosemary Hollis Bahgat Korany Peter Mandaville Emma Murphy ODTÜ
Dışişleri Bakanlığı Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanı
Uludağ Üniversitesi
Bilkent Üniversitesi
ODTÜ
Londra Ekonomi Üniversitesi (Birleşik Krallık)
Vermont Üniversitesi (ABD)
Londra Ekonomi Üniversitesi (Birleşik Krallık)
Kadir Has Üniversitesi
St. Andrews Üniversitesi (Birleşik Krallık)
City Üniversitesi (Birleşik Krallık)
Durham Üniversitesi (Birleşik Krallık)
George Mason Üniversitesi (ABD)
Durham Üniversitesi (Birleşik Krallık)
ORTADOĞU ANALİZ YAYIN KURULU
Prof. Dr. Meliha Benli Altunışık Hasan Kanbolat Doç. Dr. Hasan Ali Karasar Yrd. Doç. Dr. Serhat Erkmen ODTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü
ORSAM Başkanı
ORSAM Danışmanı, Ahi Evran Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler Bölüm Başkanı
ORSAM
31

Irak K rdistan B lgesi`nde Muhalefetin Do u u ve Gelece i

Transkript

Benzer belgeler

PDF ( 2 )

ORSAM Y netici zeti 24 ubat – 02 Mart 2014 SAYI 26

KLOPİDOGREL

Güney Kürdistan`ı Đşgal etme Provası sonrası Gündeme

Rizgarî`nin Sosyalist Hareket ve Kürdistan Ulusal Kurtulus

RiPACS Merkezi Radyoloji Bilgi Yönetim Sistemi

tkep yılları 4 - Engin Erkiner

Raporlama Sistemi Yardım Dökümanı e