197-202 - Hemşirelik Yüksekokulu

Konfor Kuramı
Ükke KARABACAK *, Rengin ACAROĞLU**
ÖZET
Bireye özgü, bütüncül ve sağlık bakımı uygulamalarında oldukça önemli bir kavram olan “konfor”
Katharine Kolcaba tarafından analiz edilmiştir. Kolcaba konfor kavramını tanımlama sonrası
sürdürdüğü çalışmaların ardından orta düzey Konfor Kuramını 1994 yılında geliştirmiştir. Kuramda
konfor, “bireyin gereksinimleri ile ilgili yardım, huzur sağlama ve sorunların üstesinden gelebilmeye
ilişkin fiziksel, psikospritüel, sosyal ve çevresel bütünlük içerisinde karmaşık yapıya sahip beklenen bir
sonuç” olarak açıklanmaktadır.
Bu makalede, Katharine Kolcaba’nın, hemşireliğin yardım etme amaçları arasında yer alan
rahatlatma işlevi üzerine temellendirdiği konfor kavramı ve bu kavramı odak noktasına alarak
geliştirdiği, orta düzey bir kuram olan Konfor Kuramı incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Hemşirelik, Konfor, Kuram, Konfor Kuramı
ABSTRACT
Theory of Comfort
Comfort which is individualistic, holistic and rather important concept for the health care
implications, analized by the Katharine Kolcaba. After the analysis of comfort Kocaba contextualized
the concept in a middle range theory which is named "Theory of Comfort" in 1994. In the theory,
comfort is defined as the desired outcome of being strengthened by having needs for relief, ease and
transcendence met in physical, psycho spiritual, social and environmental context. In this article,
comfort which has the core value in the nursing care and the middle range theory of comfort which
was developed by the Katharine Kolcaba was investigated.
Key Words: Nursing, Comfort, Theory, Theory of Comfort
GİRİŞ
Hemşirelik kuramları, hemşireliğin temel kavramlarına ve aralarındaki ilişkiye tanımlama, açıklama
ve öngörüde bulunma yoluyla sistematik bir görüş kazandıran, uygulamaları destekleyen, kolaylaştıran
ve rehberlik eden hemşirelik bilimsel bilgisinin zihinsel formlarıdır (Perry 2009; Velioğlu 1999)
Hemşirelikte en önemli adımlardan biri 1955-1960 yılları arasında ivme kazanan bilimselleşme
çabalarıdır ve bu çabaların bir ürünü olarak hemşirelik model ve kuramları geliştirilmeye başlanmıştır.
1990’lı yıllara gelindiğinde ise orta düzeydeki birçok hemşirelik kuramının uygulamaya geçirildiği
görülmektedir (Meleis 2007). Orta düzey hemşirelik kuramlarının (Middle Range Theory) daha az alt
kavram içerdikleri, uygulamada yaygın olarak kullanılabildikleri, pek çok kaynaktan yararlanılarak
geliştirilebilecekleri ve test edilebilecek kadar da somut oldukları konusunda görüş birliği vardır
(Kolcaba 2003; McEwen 2002). Orta düzey kuramlar, hemşirelik bilimini geliştirmeye katkı
sağlayan araştırma çalışmaları için kuramsal bir temel oluştururlar ve uygulama alanlarında da
kolaylıkla kullanılabilirler.
*Yrd.Doç. Dr. Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü
**Doç. Dr İstanbul Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Şişli-İstanbul
.
198 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:4,Sayı:1. 2011
Bu makalede, Katharine Kolcaba’nın, hemşireliğin yardım etme amaçları arasında yer alan rahatlatma
işlevi üzerine temellendirdiği konfor kavramı ve bu kavramı odak noktasına alarak geliştirdiği, orta
düzey bir kuram olan Konfor Kuramı (Kolcaba 1994; Kolcaba 2001; Kolcaba 2003) incelenecektir.
KONFOR KAVRAMI
Kolcaba (1991), bütüncül görüşle açıkladığı konfor kavramını, ferahlama, huzura
kavuşma ve sorunların üstesinden gelebilmek için temel insan gereksinimlerini
karşılamanın o andaki deneyimi olarak ifade eder. Kavramın taksonomik yapısını iki
aşamada inceleyen Kolcaba (2003), birinci aşama da; tarihi ve çağdaş hemşirelik
literatürünü analiz ederek bireysel konfor gereksinimlerinin karşılanma yoğunluğuna
göre konfor düzeylerini belirlemiştir. Bu düzeyler;
Ferahlama (Relief); bireyin konfor gereksinimleri karşılanmaya başladığında sıkıntıdan kurtulması ile
hissettiği durum.
Rahatlama (Ease); sakinlik hoşnutluk durumu, huzur ya da rahatlık.
Üstünlük (transcendence); bireyin sorunlarının üstesinden gelebilmesidir.
İkinci aşamada ise bütüncül görüşe temellendirdiği konfor boyutlarını oluşturmuştur. Bu boyutlar;
Fiziksel Konfor: Bedensel duyularla ilgilidir. Bireyin fiziksel durumunu etkileyen dinlenme ve
gevşeme, hastalığa karşı yanıtları, beslenme ve hidrasyon düzeyi ile atıkların elimine edilmesi gibi
fizyolojik faktörleri içermektedir. Kolcaba (2003) uyaran oluştursun ya da oluşturmasın fiziksel
konforun bireyin hastalığa karşı yanıtlarından kaynaklandığını belirtir. Bu anlamda fiziksel konfor için
gerekli fizyolojik göstergeler; sıvı elektrolit dengesi, düzenli ve dengeli kan biyokimyası, yeterli
oksijen saturasyonu vb. metabolik fonksiyonları içeren sağlık göstergeleridir. Kolcaba (2003), bu
fizyolojik göstergelerin birinde var olan anormalliğin konforu da etkileyeceğini vurgular.
Psikospritüel Konfor: Akılsal, duygusal ve ruhsal bileşenlerden oluşmaktadır. Bireyin yaşamına
anlam veren; öz-saygı, benlik kavramı, cinsellik ve kendinin farkında olma ile ilgili duyguları kapsar
(Kolcaba 1991; Kolcaba 2003 )
Çevresel Konfor: Hastaneye yatırılan bireylerin fiziksel ve bilişsel fonksiyonlarını destekleyen
çevresel konfor, anahtar boyut olarak ele alınır. Çevresel konforun tanımı dış etkenler, durumlar ve
bunların insan üzerindeki etkilerini kapsar. Bu kapsamda aydınlık, gürültü, renk, ısı, pencerelerden
görülen manzara vb. gibi insanın dış ortamı ile ilgili kavramlara yer verilir ( Kolcaba 2003).
Sosyokültürel Konfor: Kolcaba (2003),’ya göre hemşireler, diğer sağlık ekibi üyeleri, aile ya da
evdeki diğer kişiler bilinçli, becerili ve duyarlı davranarak sosyal konforu destekleyebilirler. Finansal
destek sistemlerinden yararlanma, bilgi ve danışmanlık verme ile taburculuğun planlanması sosyal
konfor kapsamındadır. Bu boyutun tanımında kişiler arası, aile ve sosyal ilişkiler ağırlık kazanır.
Kolcaba (kaynak tarihi), daha sonra sosyal boyuta aile hikayesi, gelenekler, giyinme biçimi vb.
özellikleri içeren kültürel boyutu da eklemiştir.
Konfor Kuramı….199
Şekil1: Konfor Kavramının Taksonomik Yapısı
Düzeyleri
Konfor
Boyutları
Ferahlama
Rahatlama
Üstünlük
Fiziksel
Psikospritüel
Çevresel
Sosyokültürel
Kolcaba K. Comfort theory and practice: a vision for holistic health care and research,
Springer Publishing Co, New York, 2003; 15
Çalışmaları sonucu konfor kavramını üç düzey ve dört boyutta açıklayan Kolcaba (2003), sağlıklı
/hasta bireyin konfor gereksinimlerinin belirlenmesi ve bu gereksinimleri karşılamaya yönelik
girişimler sonrası konforun değerlendirilmesinde somut bir gösterge olarak kullanılmak üzere Genel
Konfor Ölçeğini geliştirmiştir. Nitekim son yıllarda hemşirelik bakımının birey üzerindeki etkilerini
değerlendirmede NOC (Nursing Outcome Classification / beklenen hemşirelik sonucunu) ve benzeri
araçların kullanılmasının yararı üzerinde durulmaktadır (Johnson &Maas 1997)
KONFOR KURAMI
Katharine Kolcaba (2003) konfor kavramını tanımlama sonrası sürdürdüğü çalışmaların ardından orta
düzey Konfor Kuramını 1994 yılında geliştirmiştir. Kuramda konfor, “bireyin gereksinimleri ile ilgili
yardım, huzur sağlama ve sorunların üstesinden gelebilmeye ilişkin fiziksel, psikospritüel, sosyal ve
çevresel bütünlük içerisinde karmaşık yapıya sahip beklenen bir sonuç” olarak açıklanmaktadır
(Kolcaba 1992; Kolcaba 1994; Kolcaba 2001; Kolcaba 2003).
Kolcaba (2003), Konfor Kuramı’nın gelişim aşamalarında dört temel felsefi bakış açısının etkisi
olduğunu belirtir. Yapının en üstünde kuramın çatısını oluşturan bakış açısı kaynağını holizmden
alırken, bir sonraki aşama insan gereksinimleri, diğer aşama Murray’ın İnsanda Baskı Kuramı (1938),
son aşama ise farklı hemşirelerin (Orlando, Henderson ve Paterson) geliştirmiş olduğu üç orta düzey
kuramdan yararlanılarak geliştirilmiştir. Kolcaba (2003 ) Bu dört felsefi bakış açısını ilişkilendirerek
kuramını ve alt kavramlarını oluşturmuştur.
Holizm (Bütüncülük) Kavramı
Kolcaba (2003) bütüncülük kavramını , bireyin bir bütün olarak fiziksel yapısı ile iç içe olan mental,
spritüel ve emosyonel yaşantılardan oluştuğunu, yaşamını sürdürebilmesi için şartları oluşturan sosyal
ve çevresel ekolojiler içerisinde yer aldığını, insanların bu etkileri eş zamanlı olarak algıladıklarını ve
hemen içe ve / veya dışa dönük yanıt verdiklerini kabul etmektedir (Kolcaba 1991; Kolcaba 1992;
Kolcaba 2003). Kolcaba’ya (2003) göre birey temelli bütüncül bakışta insan, karmaşık uyaranlara bir
bütün olarak yanıt verir. Bütüncül yanıt, bölümlere ayrılmış yanıt ve etkilerinin değerlendirilmesinden
daha değerlidir. Bütüncül olarak değerlendirilen bireyler, herhangi bir daha büyük bütünde ortaya
çıkmazlar.
200 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:4,Sayı:1. 2011
İnsan Gereksinimleri
Kuramın oluşumunda yer alan bir diğer bakış açısı temel insan gereksinimleridir. Kolcaba (2003),
sağlık bakımı ortamında, bireyin temel gereksinimlerinin karşılanmasına yönelik yardımın
hedeflendiği bu aşamada, özellikle beklentilerinin sağlanmasında bireysellik ve kültürel özellikleri
doğrultusunda bütüncül bakımın sürdürülmesinin önemi üzerinde durmuştur. Bireyin temel
gereksinimleri, bulunduğu ortamda sürdürmeyi ya da yeniden kazanmayı istediği her türlü
gereksinimi ifade eder. Sosyal destek almak, anlaşılmak, barınmak, ekonomik güvence ve
fonksiyonel sağlığı sürdürmek gibi gereksinimler fiziksel, psikospritüel, sosyokültürel ve çevresel
gereksinimleri ifade eden bütüncül konforun yapısını oluşturur (Kolcaba 1991; Kolcaba 1992;
Kolcaba 2003).
İnsanda Baskı
Konfor kuramının etkilendiği üçüncü görüş İnsanda Baskı Kuramıdır. Psikolog olan Murray ve
arkadaşları (Kolcaba 2003; Dowd 2006) kişilik kuramlarının temel bileşenlerini analiz eden
çalışmaları sonucunda İnsanda Baskı Kuramını (1938) geliştirmişlerdir. Bu kurama göre, insanda
baskı oluşturan uyaranlar alfa ve beta baskıları olarak ele alınır. Alfa baskısı negatif güçler
(zorlayıcı), pozitif güçler (kolaylaştırıcı) ve etkileşim içinde olan güçlerden oluşurken, beta baskısı
alfa baskısında yer alan güçlerin toplam etkisinin birey tarafından algılanması olarak açıklanır. Birey
tarafından yapılan öz değerlendirmede sonucun olumlu algılanması, diğer durumların da olumlu
sonuçlanacağı beklentisini güçlendirir. Üniter yön olarak ifade edilen bu beklenti, önceden yaşanan
deneyimlere göre olumlu ya da olumsuz olabilir (Kolcaba 2003).
Stresli bakım ortamında bulunma nedeni ile baskı oluşturan bir çok uyaran ile karşı karşıya kalan
bireylere Murray’ın kuramı uyarlanabilir. İnsanda Baskı Kuramında uyaran durumu insanların yaşam
dönemlerine özgü herhangi bir durumda katıldıkları ve tepki gösterdikleri tüm çevredir. İnsan gelişimi
pozitif ya da negatif olsun karşılaştığı durum süresince bireyin başarı ya da yetersizliğinin toplam
baskısı olarak belirlenmiştir (Kolcaba 2003).
Kolcaba (2003), Konfor Kuramında alfa baskısını oluşturan negatif güçleri sağlık bakımı
gereksinimleri, pozitif güçleri hemşirelik girişimleri olarak ele alırken, etkileşim içinde olan güçleri
hem bireyin gereksinimlerini hem de bakım gereksinimlerini etkileyen yaş, cinsiyet, medeni durum vb
değişkenler olarak tanımlar. Beta baskısını ise, sağlık bakımı ortamında hastanın konforunu
sağlayacak, sağlık bakım gereksinimlerini ve bunların karşılanmasına yönelik uygulanan hemşirelik
girişimlerini algılaması olarak tanımlar. Artan konfor algısı bireyi olumsuz etkileyen gerginliğin
azalmasına, yaşama amacı ve yaşam aktivitelerinin yeniden güçlenmesine yol açar. Bireyin kazandığı
bu gücün bundan sonraki aktivitelerini yönlendiren davranışları olumlu yönde etkilemesi beklenir.
Kolcaba (2003) bu durumu sağlığa yönelim olarak adlandırmış ve hasta bireyin sağlığını geliştirecek
davranışlara genel uyumu olarak tanımamıştır.
Sağlığı geliştirmeye yönelik davranışlar kavramı ilk kez Rozella Schlotfeldt (Kolcaba 2003; Dowd
2006) tarafından kullanılarak içsel, dışsal davranışlar ve huzurlu ölüm olarak kavramsallaştırılmıştır.
İçsel davranışlar iyileşme ya da immun fonksiyon gibi hücresel ve organsal düzeyde oluşmaktadır.
Dışsal davranışlar ise öz bakım aktivitelerini gerçekleştirme ve rehabilitasyon gibi gözlenebilir
davranışlardır. Sağlığa yönelim davranışlarına, hastanede kalış süresinde azalma, fonksiyonel durumda
artma, tedaviye yanıt verme, hasta memnuniyetinde artma örnek olarak verilebilir.
Kolcaba (2003), sağlığa yönelim davranış uyumu ile konfor arasında karşılıklı ilişkinin var olduğunu
ve konforun sağlığı geliştirmeye yönelik davranışlara uyumu arttırdığını ifade eder. Huzurlu ölümü
ise, bireyin çatışmalarının çözümlenmesi, semptomlarının iyi yönetilmesi, hasta ve ailesinin
desteklenmesi olarak açıklar (Kolcaba 1994; Kolcaba 2001; Kolcaba 2003).
Kuramın Gelişmesinde Yararlandığı Hemşire Kuramcılar
Kolcaba (2003), Konfor Kuramında çatıyı oluştururken Orlando, Henderson ve Paterson gibi hemşire
kuramcıların kuramlarından yararlandığını bildirmektedir.
Konfor Kuramı….201
Orlando, etkileşim kuramında, hastayı gereksinimleri olan ve bu gereksinimler karşılanmadığı zaman
sıkıntı yaşayan bir birey, hemşireyi de bu gereksinimleri değerlendirip hastanın sıkıntısını giderme
yeteneği olan kişi olarak tanımlamaktadır. Bu tanımdan yola çıkan Kolcaba (2003), gereksinimleri
karşılanan hastanın yaşadığı duyguyu konforun ilk boyutunu oluşturan ve sıkıntıdan kurtulmayı ifade
eden ferahlama olarak açıklamıştır. Henderson, insan varlığının dengesini sürdürmesi için
karşılanması gereken 14 temel fizyolojik ve psikolojik bileşen tanımlamıştır. Bunlar; normal solunum,
yeterli beslenme, boşaltım, hareket ve pozisyon verme, dinlenme ve uyku,uygun giyim, beden ısısını
normal düzeyde tutma, deri hijyeni ve bütünlüğünü sağlama, çevrede tehlikelerden ve diğer
inciticilerden kaçınma, iletişim kurma, inanışa göre ibadet etme, çalışma, eğlence ve normal gelişme
sağlık ve sağlıkla ilgili bilgilerin kullanımına olanak sağlamak üzere öğrenme, keşfetme ve merakını
gidermedir.
Kolcaba (2003) bu bileşenlerde dengenin sağlanması ve sürdürülmesinin, sakinlik, hoşnutluk ile
huzuru içeren ve konforun ikinci düzeyini ifade eden rahatlama aşamasında gerçekleşeceğini savunur.
Paterson konforun, büyüme, sağlık, özgürlük ve açık olmak gibi kavramları altında barındıran bir
şemsiye olduğuna inanır. Paterson konforu, hastanın potansiyeline göre belli zaman ve belli durumda
kendi kaderini kontrol etme ve planlamada özgür olmasını amaçlayan bir durum olarak tanımlar .
Kolcaba (2003) Paterson’un bu tanımından yola çıkarak, konfor gereksinimleri tam olarak karşılanan
bireylerin konforun üstünlük derecesini gösteren sorunların üstesinden gelebilme düzeyine
ulaşabileceklerini vurgular.
KONFOR KURAMI VE TEMEL HEMŞİRELİK KAVRAMLARI
Kolcaba’nın (2003) kuramında hemşireliğin temel kavramları;
Hemşirelik; hasta, aile ya da toplumun konfor gereksinimlerinin tanılanması; konfor gereksinimlerine
yönelik konfor önlemleri oluşturulması, temel konfor düzeyi ile uygulama sonrası konfor düzeyinin
değerlendirilmesi,
İnsan; primer, tersiyer ya da koruyucu düzeyde sağlık bakım gereksinimi olan birey, aile ya da
toplum,
Çevre; birey, aile, ve toplumu çevreleyen, konforu etkileyebilen ve konforu arttırmak için
değiştirilebilen ya da yönlendirilebilen durum,
Sağlık; konforun arttırılması ile birey, aile ve toplumun optimum düzeyde fonksiyonlarının
kolaylaştırılması olarak tanımlanır. Kuramda, hastalık tanımı yapılmamıştır.
Kolcaba’nın Konfor Kuramı Özetlendiğinde;
 Öncelikle hasta bireyin var olan destek sistemleri ile karşılanamayan konfor gereksinimleri
belirlenir,
 Belirlenen gereksinimleri karşılamak üzere girişimler planlanır,
 Girişimlerin başarıya ulaşmasını etkileyen değişkenler dikkate alınır,
 Girişimler değerlendirilir, beklenen sonuç konforda artmadır.
Bu süreç içinde birey ve ailenin katılımı ile belirlenen uygun ve gerçekçi hedefler doğrultusunda,
bireyin konforunda artma sağlandığında, sağlığı geliştirmeye yönelik davranışlara uyum da
güçlenecektir. (Kolcaba 1991; Kolcaba 1992; Kolcaba 1994; Kolcaba1995; Kolcaba 2001; Kolcaba
2003; Karabacak 2004; Dowd 2006) .
Konfor sağlamaya yönelik hemşirelik bakımı vermenin yanı sıra beklenen konfor sonucunun
değerlendirilmesinin bakımın kalitesi, hasta memnuniyeti ve yaşam kalitesi üzerine etkili olduğu
çalışmalarda belirtilmektedir (Kolcaba 1992; Kolcaba 2003).
202 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:4,Sayı:1. 2011
Hemşirelik araştırmalarında, konfor kavramı geçmişte holistik bakışla beklenen sonuç değişkeni
olarak kullanılmamıştır. Kolcaba (1992) Konfor Kuramını geliştirdikten sonra kuramın taksonomik
yapısını oluşturan boyutların rehber olarak kullanımı ile konforun değerlendirildiği çalışmalar giderek
yaygınlaşmaya başlamıştır.
KAYNAKLAR
Dowd T (2006). Katharine Kolcaba 1944-present Theory of Comfort. In. Nursing Theorists and Their
Work. (Ed) AM Tomey, Aligood MR. Mosby,Inc; ss 726-742
Johnson M, Maas M (1997) IOWA Outcomes Project Nursing Outcome Classification (NOC). Mosby,
45
Karabacak Ü (2004). Meme kanserli hastalarda konforu destekleyecek hemşirelik bakımının ve
eğitimin radyoterapi uygulaması ile etkileşimi. Hemşirelik AD Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Enstitüsü. İstanbul.
Kolcaba K. A (1991) Taxonomik Structure for the Concept Comfort. IMAGE: Journal of Nursing
Scholarship; 23 (4): 237-240. 53
Kolcaba K (1992). Holistic Comfort : Operationalizing the construct as a nurse -sensitive
Advances in Nursing Science, 15(1):1-10. 54
outcome,
Kolcaba K (1994). A theory of holistic comfort for nursing . Journal of Advanced Nursing. 19: 11781184. 55
Kolcaba K (1995) The art of comfort care. İmage J. Nurs. Sch; 27 (4): 287-289. 56
Kolcaba K (2001). Evolution of the Mid Range Theory of comfort for outcomes research. Nurs
Outlook;49 : 86-92. 57
Kolcaba K (2003). Comfort Theory and Practice: a vision for holistic health care and research.
Springer Publishing Co, New York. 58
McEwen, M (2002). Middle-Range Nursing Theories. In Theoretical Basis for Nursing. (Eds) M. Mc
Ewen, E. M. Wills.Lippincot Williams&Wilkins Co,Philadelphia,ss.204-205.
Meleis A.I (2007).Theoretical Nursing: Development &Progress. Lippincot Williams&Wilkins Co,
Philadelphia
Perry AG (2009).Theoretical Foundations in Nursing Practice. In Fundamentals of Nursing. (Eds) P.A.
Potter, A.G. Perry. Elsevier,St Louis Missouri,ss.44-46 .
Velioğlu P (1999).Hemşirelikte Kavram ve Kuramlar. Alaş Ofset, İstanbul. 87
İletişim adresi:
Yrd.Doç. Dr Ükke KARABACAK
Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü Gülsuyu Mah. Fevzi Çakmak
Cad. Divan Sok. No: 1 Maltepe/İSTANBUL
E-mail: [email protected]