bölüm ı fire ve zayiat oranları

BÖLÜM I FİRE VE ZAYİAT ORANLARI
1 ­ A ­ AMBALAJ MALZEMESİ : A­ Oluklu Mukavva ve Oluklu Mukavvadan Kutu İmali : 1­ Alış safha sında ( Hazırlık safhasında ) 533. Kg. lık 72 cm. genişliğinde bobin çapı 80 cm.olan kağıdın sargılık ambalaj ve mihver boru aksamından ötürü % 1 ( yüzde bir ) fire verdiği. 2­ Alınan kağıttaki rutubet ve işleme sokulması sırasındaki ( işleme girmiş halde ) meydana gelen kopmalardan ve mihver borusu ile makinaya verilen kağıtların eklem yerlerindeki arızalardan ötürü toplam %1.9 fire ( yüzde birondadokuz ) verdiği. 3­ Yapıştırma makinasının çalışma alanında çıkan kartonun iki yanında yapılan traşlamadan ( temizlemeden ) ( yaklaşık 3’ er cm. ) meydana gelen fire nisbetinde % 2.3 ( yüzde ikiondaüç ) olduğu. Böylece karton elde edene kadar yukarıdaki işlemlerden ötürü %1 + % 1.9 + % 2.3 olmak üzere toplam % 5.2 ( yüzde beşondaiki ) fire verdiği. B­ Karton kutu yapımında ; 1­ Baskı makinalarında ; % 3.7 ( yüzde üçondayedi ) 2­ Açma makinalarında ; % 3.1 ( yüzde üçondabir ) Toplam : % 6.8 ( yüzde altıondasekiz ) fire meydana geldiği. C­ Sonuç olarak ; a­ Kağıdın hazırlanmasından ( karton haline gelmesi ) b­ Karton kutu yapımından % 6.8 olmak üzere ; Kağıdın oluklu mukavva kutu haline dönüşmesine kadar toplam % 12 ( yüzde oniki ) fire vereceği kararlaştırılmıştır. AMBALAJ KAĞITLARININ BASKISI FİRE NİSBETLERİ : 1­ Brüt – net farkından dolayı % 2.5 ( 200 kg. lık bir bobinden 195 kg. net kağıt alınmaktadır. ) 2­ İmalat anında % 2.5 – 3.5 arasında kullanma firesi alınmaktadır. ( zayiat ) Bu kağıdın katlanması, kopması, baskı hatası, kesmelerden ileri gelmektedir. MUMLU KAĞIT İMALİ : 1­ Brüt­net farkı % 2.5 2­ İmalat anındaki kayıp % 3.5 olduğu tespit olunmuştur. Buradaki tespitler normal kağıt kalitesi üzerinden yapılmıştır. ( 5 Mayıs 1972 Tarihli Meclis Kararı ) NAYLON TORBA :
2 Naylon torba imalindeki nakliyeden imalat sonuna kadar polietilen hammadesinde yüzde 5 ile 7 arasında bir firenin doğabileceği kanısına varılmıştır. AKARYAKIT : Akaryakıt türlerinin dağıtım şirketi depolarından alınış, nakliye , boşaltımı ve perakende müşterilerine satış süresince bir takım kayıplar meydana gelmektedir. 1­ Akaryakıt, dağıtıcı firma depolarından litre esasına göre alınmakta olup alınan litreler 15 derece sıcaklığına göre tekrar hesaplandıktan sonra fatura edilmektedir. dağıtım şirketleri sıcaklığı doluma başlanmadan sabahleyin ölçmekte ve bütün gün içerisinde sabah ölçülen sıcaklık ile satışlar ve hesap yapılmaktadır. Aynı dağıtım şirketlerinin değişik rampalardan yapılan akaryakıt alımlarında bile aynı tankerin seviyeleri birbirini tutmamaktadır. Yanı fatura edilen akaryakıt hiçbir zaman fatura değeri kadar olmamaktadır. Bütün dünyada dağıtım şirketleri tankları yer üstünde olup, akaryakıt istasyon tankları ise yer altındadır. 2­ Tankerler statik elektriğe sebep olmamak için genellikle tam dolu yüklenirler, tam yüklü tankerlerin trafik ve yol şartlarında meydana gelen sarsıntılardan ve yol meyil farklarından taşma ve sızıntı yapmaları doğaldır. 3­ Tankerlerin boşaltma yerlerine vardığında ve istasyondaki zayiatlar. a­ Her tanker boşaltmadan önce dip tortusunu atmak için bir miktar tahliye edebilir. b­hortum bağlantı yerlerinde meydana gelen sızıntılar. c­sayaç vana kaçakları. d­ yer altı tankları dibinde oluşan tortuların (su,çamur) ve pasın temizlenmesi amacıyla tank dibindeki birikintinin boşaltılması esnasında ki zayiat. e­ ölçü ve tartı aletlerinden olan akaryakıt satış pompaları+/­ %0,5 (binde beş)toleransla çalışmaktadır. Zaman içerisinde pompalarda bu toleransı tutturabilmek hayli zordur. Akaryakıt pompalarındaki bradi (malı ölçüveren parça)arızalarında, arızalar genellikle aşınma olduğu için daima müşteri lehine sonuçlanır. 4­ Depolara alınan akaryakıtın aynı gün satılmaması ve belirli bir stok tutma zorunluluğundan dolayı tanklarda beklemektedir. Beklemeden dolayı buharlaşma sebebiyle yine bir miktar kayıp söz konusu olmaktadır. Bu kayıp özellikle yaz aylarında daha da artmaktadır. 5­ Siyah mal diye tabir edilen fuel­oil cinslerinde alım kg esasına göre yapılmakta olup nakliyelerde 2. maddedeki sebepler geçerli olup, satışta genellikle kantarla yapıldığı için kantarlar arasındaki farktan dolayı kayıp olmaktadır. 6­ Açık yağ satışı yapılan iş yerlerinde tahliye sırasında kayıplar meydana gelmektedir. Yukarıda zikredilen maddeler ışığında değerlendirilmeleri yapılan akaryakıt türlerinin fire ve zayiat oranları aşağıdaki değerlerle tespit edilmiştir. CİNSİ YÜKLEME VE NAKLİYE BOŞALTMA VE BEKLEME TOPLAM ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ Kur şunsuz benzin Süper benzin Nor mal benzin Gaz yağı Motor in Fuel­oil Makine yağlar ı % 0.10 bindeon % 0.9 binde dokuz % 0.9 bindedokuz % 0.8 bindesekiz % 0.8 bindesekiz % 0.8 bindesekiz ­­­­­­­­­­ % 0.10 binde on % 0.9 bindedokuz % 0.11 bindeonbir % 0.8 bindesekiz % 0.8 bindesekiz % 0.8 bindesekiz % 0.4 bindedör t ( 23.02.2000 tarih ve 4 sayılı Meclis Kararı. )
3 % 0.20 binde yir mi % 0.18 bindeonsekiz % 0.20 binde yir mi % 0.16 bindeonaltı % 0.16 bindeonaltı % 0.16 bindeonaltı % 0.4 bindedör t AKARYAKIT PAYI ORANI Akaryakıt payı oranının tespiti; aracın güzergahının uzun veya kısa oluşu, şehir içi veya ring servisi yapışı, akaryakıt sarfiyatının az veya çok olması etkilemektedir. Bütün bunların ışığında sonuç itibarı ile bu tip araçların asgari akaryakıt sarfiyatı %35 Lt/Km. ( formül: Z=0.35 X F X M ) olabileceği tespit edilmiştir. 22. Meslek komitesi ve yönetim kurulu kararı 2002 AMONYUM SÜLFAT YÜKÜNDE NAKLİYEDEN DOLAYI FİRE PAYININ TESPİTİ : Amonyum sülfat yükünde nakliyeden dolayı % 2 ( yüzdeki ) fire payı olacağına, 08.05.2001 tarihi itibariyle piyasa değeri KDV dahil 130.000.TL/Kg. ve 11.500.TL/Kg. destek olmak üzere toplam 141.500. TL/Kg. olabileceğine karar verilmiştir. ( 30.05.2001 tarih ve 20 sayılı Meclis Kararı ) AYÇİÇEĞİ : Ayçiçeği tohumunda analiz % 3’ e kadar mütaamel dir. 3’ den 5’ e kadar zuhur eden fazla analiz için mal bedelinden ayrı nisbette tenzilat yapılır. Analizin 5’ den fazlası bu son miktarın iki misli nisbetinde tenzilata tabi olunur. Ayçiçeği yağı, rafine yağı, zeytinyağı, turyağ ve sade yağ fire vermez. ASFALT : 1­ Hammadde ertme kazanlarında çeparlarda oluşan yüksek ısı nedeniyle hammaddenin% 9’u karbonize olup kullanılmayacak hale gelmektedir. 2­ Hammadde içinde bulunan yağsı maddeler imalat artığı olmakta ve kullanılmamaktadır. Bu artığın tüm hammadde içindeki oranı % 3 dür. 3­ Oksidasyon kulelerinde hammaddenin peretrosyonu için yapılan işlemler sırasında hava ile birlikte hammadde içindeki gaz artıkları bacadan atılmaktadır. Burada % 2 bir kayıp sözkonusudur. 4­ İşletmenin yapısal durumu nedeniyle % 1 kayıp olacağı kanaatine varılmıştır. Böylece adı geçen işletmede % 15’ lik bir imalat kaybı olduğu tesbit edilmiştir. ( 25.09.1985 Tarih ve 18 sayılı Meclis Kararı )
4 ­ B ­ BAKLİYAT, HUBUBAT ELEME, TASNİF VE AMBALAJ LAMA SAFHASINDA OLUŞAN TOPLAM FİRE ORANI VE SUSAM KAVURMADA OLUŞAN FİRE ORANI : Bakliyatın üreticiden alınıp eleme, tasnif ve ambalajlama safhasında verebileceği fire oranının % 8 ( yüzdesekiz ) olarak tespitine karar verilmiştir. ( 29.05.2002 tarih ve 32 sayılı meclis Kararı ) BORU : 1­ Boyuna Kaynak Dikişli Boru ( DN 2440 ) a­ Bant dilme % 3 b­ Boru imalatı ( Boru kaynak makinasında ) % 2 c­ İkmal tesisleri % 5 Doğrultma, çapak alma, su presi, diş açma kalitesi. 2­ Özel Borular ( DN 2393 – DN 2394 ) a­ Normal çap b­ Hassas boru imalatı c­ Petrol boruları % 5 ­ 10 % 10 ­ 15 % 10 ( Toplam % 20 API standardında. ) PVC’ den Mamul Boru İmali : ­ Hammadde nakli sırasında ­ Miyer safhasında ­ İşleme safhasında ­ Kırma safhasında kararlaştırmıştır. % 1,5 % 1 % 1 % 1,5 olmak üzere toplam % 5 olduğunu BOYA : Toz Boya : Çuvallarda ve paketlerde tozuma, rutubet ve delinmeden dolayı % 1 fire verebilir. Kutu Boya : Gere fire ve zayiat olarak % 0,5 ( bindebeş ) dir. Uçucu Yağlar ve Boya Yağlar : Kristal suların kaybetme ve zamanla hava ile temaslarından doğan uçmalarından dolayı % 2 fire ve zayiat verebilir.
5 BUĞDAY : Buğdayın imalata kadar olan safhada fire oranı ; ­ Tahmil tahliye ­ Kantar farkı ­ Depolama fire verir. % 0,5 ( yüzde yarım ) % 0,5 ( yüzde yarım ) % 1 ( yüzde bir ) olmak üzere toplam % 2 ( yüzde iki ) Buğdayın un haline gelmesinde ( imalatta ) ; Yıkama : ( çöp, saman, taş v.s. ) % 2 ( yüzde iki ) İmalat ve depolama ; ( valslerde boru ve filtrelerdeki kaçmalar, çuvallama esnasında dökülmeler v.s. ) % 2.5 ( yüzde ikibuçuk ) olmak üzere % 4.5 ( yüzde dörtbuçuk ) fire verir. Netice olarak, yıkanmış ve temizlenmiş buğdayın ilk kırmaya gelinceye kadar ki kayıplar toplamı en çok % 6.5 ( altıbuçuk ) olması teamüldendir. Buna göre 100 kg. buğdaydan değirmenlerin yapılış ve diyagramlarına göre 101 kg. veya 102 kg. mamul madde alınabilir. Buğdayın nem oranı ; 0 ile 12 arasındadır. Buğday yazın toplandığı için nem oranı 0 ( sıfır ) olmaktadır. Aynı zamanda içinde kırıklar meydana gelmektedir. Bu kırıkların değerlendirilmesi amacı ile buğday yıkanarak nemlendirilir. Nemlendirme nedeni ile 100 kg. buğdaydan genelde 101 veya 102 kg. un elde edilir. Bu oran aynı olduğu gibi daha da asgari olabilmektedir. ( 99 kg. gibi ) a­ 72 / 74 randıman un imalinde ; 73 kg. 3 nolu un, 1,5 kg. rezmol, 19 kg. kepek, ceman 101,5 kg. mamul alınması teamüldendir. b­ 100 kg. buğdaydan 80 randımanlı un imalinde ; 80 kg. ekmeklik un, 1.5 kg. razmol, 20 kg. kepek alınması teamüldendir. 80 randımanlı 71.5 kg. undan fire nispetleri içinde 96 kg. pişmiş ekmek alınır. 68 / 70 ve daha aşağı randımanlı 71,5 kg. undan fire nispetleri içinde 92 kg. pişmiş ekmek alınır. ( 29.12.1993 Tarihli Meclis Kararı ) BULGUR : Bulgur, % 2 – 3 fire verir. C , Ç CANLI SIĞIR HAYVANI İTHALATINDA FİRE ORANI : Canlı hayvan ithalatında taşıma süresi içersinde meydana gelebilecek fire ; Besi hayvanlarında % 6 – 10 ( yüzdealtı – yüzdeon ) arasında, kesim hayvanlarında ise % 9 – 13 ( yüzdedokuz – yüzdeonüç ) arasında belirlenmiştir. ( 29.11.1995 tarih ve 45 sayılı Meclis Kararı )
6 CAM : 1­ Mübaya yerinden depoya ve depoda istif ve hareket anında vukuu bulacak maliyete intikal etmeyen fiili zayiatın % 2 olduğu. 2­ Mağazada perakende olarak satılan fabrikaca standart ölçüler dışında alıcıya istenilen ebadın satışından fabrikanın özel ebattaki siparişler ( standart ölçüler ) dışında satışı fabrikaca maliyete ilave edilen % 15 ölçü farkı ( standart ölçüler dışındaki zayiat ) alıcıdan tahsil edildiği ancak alıcıya verilen faturanın talep ettiği ebatların yazıldığı bu yüzden standart ebad dışındaki satışlar % 15 + % 2 = % 17 civarında ölçü zayiat olduğu. 3­ Camın özgül ağırlığı 2,4876 olduğundan her cam kalınlıklarında buna göre hesaplamak suretiyle her ebattaki kiloyla çıkarılabilir. 2mm. cam standart ölçüye göre ( 18 – 2,2 mm. ) arasında imal edildiği buna rağmen Türk Standartlar Enstitüsünün cam kalınlıkları ve özgül ağırlığı hesabıyla gerekli kilogram hesaplanacağından bunun dışında hesap yoktur. 4­ Kırık cam günün piyasasına göre satılmaktadır. V.U.K. gereğince satışı yapılan camın satış bedeli yıl içinde ve yıl sonunda envanterde gözüken kırık cam stoku bir evvelki satışlara göre değerleme yapmak suretiyle envanterdeki satışların ortalaması esas alınır, stok değerlenir. NOT : 1970 – 1971 yılında hurda camın satışı 5 kuruştur. ( kilosu ) ( 30.06.1972 tarihli Meclis Kararı ) ÇUVAL : Beheri takriben 800 gram sikletinde teslim edilmek şartı ile satın alınan 70 x 100 ebadındaki bir çuvalın vezni esnasında azami % 2 nisbetinde bir tolerans kabulü ticari teamüldendir. ÇELİK HALAT : Monotorun ( tek demetli ) çelik halat üretiminde fire oranlarının ; 1­ Kimyasal metodla yüzey temizleme ve patenleme % 15, 2­ Soğuk haddelemede % 0 0,5 3­ Sıcak doldurma yöntemiyle çinko galvaniz kaplamada % 1,0 4­ Sepetten üretim metrajına göre bobinlere aktarmada % 2,0 5­ Demetleme ( örme ) % 2,5 6­ Kalite kontrol nedeni ile uygun olmayan mamullerde % 0 0,5 olduğu, netice olarak da monotorun ( tek demetli ) çelik halat üretiminde % 10 fire oranı olduğu saptanmıştır. ÇİMENTO DA ZAYİAT ORANI Çimento alımı satımı yapan yükümlüce, çimentonun fabrikadan alınıp depoya konulması, depoda bir süre bekletilmesi (ortalama satış süresi kadar) ve satılması nedeniyle tekrar yüklenilmesi sırasında olabilecek zayiat % 2 (yüzde iki) oranın da zayiat verebileceğine karar verildi. Meclisin 25.06.1997 tarih ve 18 sayılı kararı
7 ­ D ­ DEMİR :
İnşaat Demiri : İnşaat demiri alım satımında fire olmayacağı ancak, kantar farkı olarak alım satımında % 0.3 ( bindeüç ) kadar fire doğabileceği kararlaştırıldı. ( 21.07.1975 tarihili Meclis Kararı ) Pik : Tahmil, tahliye, depolama, istiflemeden ve hava şartlarından ötürü pas tutma nedeniyle % 5 fire ve zayiat verir. Halita : Eski halitalara yeni maden ilavesiyle teşkil olunacak halitanın izabe esnasındaki fire nisbeti, izabenin fenni bir şekilde yapılıp yapılmadığı müberrer izabe ve tesfiye ameliyesi icap edip etmediği gibi faktörler fire nisbetine müessir olan amillerden bulunmasına binaen bu nisbet % 5­15 arasında tekalüf eder. Demir Çelik Mamuller i : 1­ Sıcak haddeleme yöntemi ile kütükten ilk imalat da ki tufal firesi. a) Yuvarlak demir ve filmaşin işlenmesinde ; 6 mm. ile 12 mm. için ortalama % 6 14 mm. ile 20 mm. için ortalama % 5 b) Lama ve profiller için ortalama % 6 2­ Değerlendirilir hadde bozuğu ve imalat artığı oranı % 6,5 – 7 İmalat ihracata yönelik olduğunda, daha hassas bir ölçü ve talep olacağından belirlenen bu oranda % 2 ( yüzdeiki ) oranında bir artış olacağı dikkate alınmalıdır. 3­ Kütük Demir ve Rulo saç’ da Hammadde Mamul Fire Oranı % ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ : ­­­­­­­­­­­­­­­­­: Kütük Demir Düz yuvarlak inşaat demiri 6 “ “ Nervürlü inşaat demiri 8 “ “ Köşebent 8 “ “ Profil 9 “ “ Lama 8 Rulo Saç( sıcak ) 1000 x 2000 paket halinde Levha saç 2 “ “ ( soğuk ) Levha saç, paket halinde 2 “ “ ( galvaniz ) Levha saç, paket halinde 2 ( 21.03.1985 tarihli Meclis Kararı ) DERİ :
8 Deriler in Ambalajlanması : Yaş­tuzlu inek ve öküz derilerinin ihracata hazır hale getirilirken ambalajlanmasında, derilerin üzerinde bulunan kulak, kuyruk kemiği ve tırnaklarının kesilmesi sırasında deride meydana gelebilecek fire oranı yüzde 15’ dir. Kösele : Tabanı tahta ve pencereleri açık olan anbara dik olarak konulan kösele, kanatların kurumasından dolayı % 2’ ye kadar fire verebileceği tespit edilmiştir. Zig Deri : Firenin ; her türlü kayıplar ile değerlendirilmesi mümkün olmayan artıklar. Zayiatın ise, değerlendirilebilen artıkları ifade etmek üzere ; İstanbul Ticaret Odası’ nın fire ve randıman oranları kitabının 32. sayfasındaki deri ile ilgili fire kararları da gözönüne alınarak ; Zig derinin mamul hale dönüştürülürken, işyeri satışları, malzeme kalitesi dikkate alınarak % 9­12 civarında fire verebileceği kabuledilmiştir. ( 29.03.1989 tarihli Meclis Kararı ) Konfeksiyon : 1­ Türkiye’ deki mezbahalarda kesilen sığır derileri kurutularak salamura edilir. Yini tuzlanan sığır derileri salamura edildikten sonra, deri sanayinde üretime başlanıncaya kadar genel olarak iki ile dört haftalık bir süre geçer. Bu süre içinde, derilerin ortalama fire oranı % 20 ± 5 ( yüzdeyirmi artı­eksi beş ) tolerans. 2­ Küçükbaş hayvan deriler indeki ; a) Yırtık, delik, çürük ve işe yaramaz kısımlarının atılmasından doğan ortalama zayiat miktarı % 5’ dir. b) Türk Hava Kurumunun kabul ettiği fire oranı % 30­ 40 arasıdır. c) Salamura edildikten sonra ham derinin zig deri haline getirilme safhalarında meydana gelen imalat firesi % 5 – 6’ dır. 3­ Dikimden önceki ve net mamul olarak ortalama ölçüleri ; 1­ Koyun 2­ Kuzu 3­ Toklu 4­ Keçi 5­ Oğlak 6­ Dana 65 dm² 40 dm² 50 dm² 60 dm² 36 dm² 150 – 200 dm² dir. 4­ Çeşitli konfeksiyon mamullerini elde etmek için deri miktar ları : a­ Palto, pardesü, manto b­ Kaban c­ Ceket, mont d­ Etek, pantolon 600 dm² 520 dm² 440 dm² 300 dm²
9 e­ Yelek vs. 1200 dm² dir. Bu mamullerin dikim esnasındaki fire ve zayiat oranı % 5 – 7 arasındadır. ( 21.02.1990 Tarih ve 2 sayılı Meclis Kararı ) DONDURMA : Yapılan inceleme sonucu hazır ambalajlı panda dondurmanın gerek nakliyesi, gerekse soğuk hava depolarında satıcılarına verilmesi esnasında zayiatının % 2 civarında olacağına karar verildi. ( 22.02.1989 tarihli Meclis Kararı ) DUVAR KAĞIDI : Duvar kağıtlarındaki fire ve zayiat oranları aşağıda belirtilmektedir. 1­ Duvar kağıdı üretimi yapan firmaların uyguladıkları teknoloji ve tesis farklılıkları nedeniyle zayiat oranları değişmektedir. 2­ Seka Müessesesinin ürettiği kağıt spesifikasyonunun zaman zaman teknik açıdan değişmesi zayiat oranlarını etkilemektedir. 3­ Duvar kağıdı üretiminde çalışanların yeterli düzeyde bilgi ve beceriye, sahip olup olmamaları halinde zayiat oranları değişmektedir. 4­ Üretim miktarlarının zayiat oranları ile yakın ilgili vardır. Şöyle ki ; üretim miktarı arttıkça, zayiat düşer. 5­ Yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı zayiat oranları aşağıdaki şekilde belirlenmiştir. Seka’ dan fabrikaya gelinceye kadar olan zayiat % 2,5 – 2,7 Üretimden gelen zayiat ; a) Fon çekme işleminden gelen zayiat b) Baskı işlemlerinden gelen zayiat c) Lak işlemlerinden gelen zayiat d) Rulo kesme makinesinden gelen zayiat e) Kenar kırpıntıları ve benzer zayiat ( 30.05.1984 tarihli Meclis Kararı )
10 % 2 – 2,5 % 6 – 6,5 % 2 – 2,5 % 1 – 1,5 % 16,5 – 19,5 ­ E ­ ECZAHANE : Söz konusu fire ve zayiatın ana depolardan tüketiciye intikal etmeyi kapsayan perakende ticaret süresince zayiat ve fire unsurları, bekleme, elde kalma, bozulma, yeni ilaç çıkma, kırılma ve dökülme, iklim şartları, zaman aşımı, reçete sahiplerinin siparişlerini almaması gibi nedenlerle yüzde 4­6 civarında fire ve zayiat verebilir. ( 24.03.1980 tarihli Meclis Kararı ) ECZA, TIBBİ VE ZIRAİ MALZEME DEPOLARININ FİRE VE ZAYİAT ORANLARI : Gerek ecza depolarının gerekse tıbbi ve zırai malzeme depolarının fire oranlarının %3 ile % 5 arasında olabileceğine karar verildi. Bu fire ve zayiat üreticiden depoya nakil, bekleme, elde kalma, bozulma, kırılma, dökülme, iklim ve ısı şartları, zaman aşımı gibi nedenlerden kaynaklanmaktadır. ( 24.4.1996 tarih ve 4 sayılı Meclis Kararı ) ERGİTME : A – Ergitme öncesi meydana gelen kayıplar : 1­ Genellikle satın alınmakta olan hurdalar, piyasadan hurdacılar kanalıyla temin edilmekte olduğundan, bu hurdaların hurdacılar tarafından toplanırken, bilahare stoklanmasına ve standardizasyonuna itina edilmediğinden hurda içine bir takım yabancı maddeler ( Glvanizli parçalar, tufal, ağaç, toprak, hafif metal parçalar, yağlı makine parçaları vb. gibi ) girmekte bu tip yabancı maddeler ise izabede ergitilebilme özelliği bulunmadığından daha ergitmeye geçilmeden hurdada belli ölçüde fireler meydana gelmektedir. 2­ Ferroalyaj malzemelerinde ise minimal de olsa kullanım süresince bazı malzemeler toz haline geldiğinden kullanılmamaktadır. B – Ergitme Kayıpları : 1­ Hurdanın ergitmedeki izabe firesi ; Bu tip fire ve kayıplar direkt olarak hurdanın kalite ve evsafına bağlı olup, çok temiz ve kalın etli hurdalarda % 10’ a kadar, ince, paslı hurdalarda ise % 22’ ye kadar çıkmakta, karbonlu veya halitalı çeliklerde bu oranlar değişmemektedir. 2­ Fer ro Alyaj Malzemelerin Firesi :
11 2.1. Karbonlu Çeliklerde : a) Karbonlu ( grafit ) fire ve zayiatı : Çeliğin bünyesine karbon vermek için kullanılan bu alyajlama elementi ithal grafitlerde ortalama % 15, yerli malı grafitti ise ortalama % 35’ e kadar çıkmaktadır. b) Fer ro Manganez Fire ve Zayiatı : Bu alyaj malzemesindeki fire ve zayiat oranı da ortalama % 25 mertebesinde bulunmaktadır. c) Fer ro Silisyum Fir e ve Zayiatı : Yüksek ısıda yanma kayıpları çok yüksek olan bu alyajlama elementindeki fire ve zayiat oranları ortalama % 30’ dur. c) Alüminyum fire zayiatı : Gaz alıcı olarak kullanılan bu elementte ise zayiat oranı, alüminyum ergime noktasının düşük olması sebebiyle % 35’ e kadar çıkmaktadır. 2.2. Halitalı Çeliklerde : Halitalı çeliklerin üretim teknolojisi daha yüksem hararetten döküm gerektirdiğinden, karbon, FeMn, FeSi ve Alüminyumda meydana gelen fire ve zayiatlar karbonlu çeliklere oranla bir miktar daha yüksek olmaktadır. Bunun haricinde yüksel halitalı çeliklerde başkaca alyajlama elementleri de kullanıldığından, bu malzemelerde meydana gelen fire ve zayiat oranları da aşağıya çıkarılmıştır. a) Nikel fire ve zayiatı : Halite cinsine bağlı olarak nikeldeki zayiat ortalama % 7 civarında bulunmaktadır. b) Fer romolibden fir e ve zayiatı : FeMo’ deki ortalama fire ve zayiat halita cinsine ve kullanım miktarına bağlı olarak % 12’ dir. c) Fer re – Krom fire ve zayiatı : Halita cinsine ve kullanım miktarına bağlı olarak ortalama fire ve zayiat oranı ortalama % 15’ dir. d) Fer ro Vanadyum ve Volfram Fir e ve Zayiatı : Halite cinsine ve kullanım miktarına bağlı olarak bu elementlerdeki ortalama zayiat % 12’ dir. C – Ergitme Sonrası Kayıpları : Ergitme sonrası kayıpları olarak nitelendirilen bu fire ve zayiatlar, ergitme işlemini takiben mamulün faturalamaya esas tartı işlemine kadar geçen üretim safhalarında oluşmakta ve aşağıda ana hatlarıyla verilmektedir. a) Potada curuf alma işleme esnasında meydana gelen fire ve zayiatlar. b) Döküm esnasında potadan eriyik madeni dereceye dökerken etrafa sıçrayan ve dağılan metal ve çapaklar. c) Döküm sonrası pota içinde kalan ve kullanılmayacak durumda olan pota artıkları sebebiyle meydana gelen fire ve zayiatlar. d) Oksijenle veya elektrodla kesim esnasında meydana gelen fire ve zayiatlar. e) Dereceler açıldıktan sonra çıkıcıların kırılması ve çapakların kırılması sebebiyle meydana gelen fire ve zayiatlar.
12 f) Kaba ve ince taşlama sebebiyle yolluk ve besleyici ağızlarından taşlanarak toz haline gelen metal sebebiyle meydana gelen fire ve zayiatlar. g) Isıl işlem safhasında oksitlenmenin ve tufallaşmanın meydana getirdiği fire ve zayiatlar. Yapılan tetkikler neticesinde bu tip fire ve zayiatların da % 307 arasında değiştiği anlaşılmıştır. NETİCE OLARAK : Ergitme öncesi, ergitme esnasında ve ergitme sonrası olarak nitelendirilerek 3 ana grupta toplanan fire ve kayıplar, parçanın şekli, ağırlığı, evsafı, verimliliği, evsaftaki elementlerin bileşim yüzdeleri, döküm ısılları, nihai ısıl işlem şekilleri ve daha birçok benzer etken faktöre bağlı olarak değişkenlik göstermekle beraber ortalama oranları incelendiğinde ; GİRDİ ­­­­­­­­­­­­ Hurda C FeMn FeSi Al Nikel KARBONLU ÇELİKLERDE FİRE VE ZAYİAT ORANI % ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ HALİTALI ÇELİKLERDE GİRDİ FİRE VE ZAYİAT ORANI % ­­­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 18 – 22 23 – 27 18 – 22 24 – 28 22 – 26 ­­­­ GİRDİ ­­­­­­­­­­­­ FeV FeW FeMo FeCr Hurda C FeMn FeSi Al Nikel KARBONLU ÇELİKLERDE FİRE VE ZAYİAT ORANI % ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ ­­­­ ­­­­ ­­­­ ­­­­ 18 ­ 22 25 ­ 29 22 ­ 26 28 ­ 32 26 ­ 30 5 – 7 HALİTALI ÇELİKLERDE GİRDİ FİRE VE ZAYİAT ORANI % ­­­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ FeV 10 ­ 12 FeW 9 ­ 11 FeMo 7 ­ 9 FeCr 12 ­ 15 olarak tespit edilmiştir. ( 25.11.1982 tarihli Meclis Kararı )
13 EKMEK : Son yıllarda ülkemizde hektar başına daha çok miktarda buğday alınması amaçlandığından buğday ıslahına yönelinmeyerek kalitesiz buğday üretilmektedir. Bu durumda ekmek imalatında yaş mayanın fazla kullanılmasına ve katkı maddeleri kullanımı zaruretini doğurmaktadır. Ayrıca, TSE. nin 4500 standardına göre ekmekte randıman konusunda değişiklik yapılarak Tip 1, 2, 3, 4, 5 getirilmiştir. Bundan dolayı, ekmek imalinde kullanılacak maya, katkı maddesi ve fire oranı aşağıdaki şekilde tesbit edilmiştir. 1­ 50 kg. lık bir çuval Tip 1 ve Tip 2 una kullanılan yaş maya miktarı 4 paket ( 2 kg. ) ile 6 paket ( 3 kg. ), Tip 3 ve Tip 4 una kullanılan yaş maya miktarı 5 paket ( 2,5 kg. ) ile 7 paket ( 3,5 kg. ) dır. Bu oranlar yaz ve kış aylarında değişir. 2­ 50 kg. lık bir çuval Tip 1 ve Tip 2 unlarda katkı maddesinin kullanımı 250 gr. ile 500 gr. arasında değişmektedir. 3­ Kullanılan maya, muhafaza şartları, kullanma koşulları yerine getirilmediği takdirde fire vermektedir. Bu miktar % 5 ile % 8 arasında değişmektedir. ( 24.4.1996 tarih ve 4 sayılı Meclis Kararı ) ET : 1­ Kesimi müteakip kasap dükkanında satışa arz edilen bir kuzu veya koyunun canlı kilolarından satılıncaya kadar % 60, sığır ve dana’ nın % 65 ortalama fire verdikleri, 2­ Kasap dükkanında azami bir hafta beklemekten ötürü et % 10 fire verebilir. ( 10.11.1965 tarihli meclis kararı ) Hayvan Kesiminde Fire : Mezbahadan tartılarak teslim edilen büyük ve küçük baş hayvan etlerinden satışa arzedilene kadar 1982­1983­1984­1985 yıllarında % 10,5 ( kemikli ), 1986­1987 yıllarında % 8,5 ( kemikli ) kemiksiz % 25 – 35 arasında fire vermektedir. 1982 – 1985 yıllarındaki kesimlerde mezbahada fire oranı düşülmediği için fire nisbeti % 10,5 idi. 1986 – 1987’ de mezbaha tarafından % 2 fire nisbeti kasaplara tanınmıştır. Bu nedenle bu yıllara ait fire oranı % 8,5 olarak belirlenmiştir. Büyük ve küçük hayvanlardan elde edilen sakatatlar daki fire oranı, kasaplarda bu fire oluşmamaktadır. Sadece sakatatçılarda % 20 – 25 arası fire oluşmaktadır. ( 25.03.1987 Tarih ve 13 Sayılı Meclis Kararı ) ­ F ­
14 FREON GAZI : Freon 12 – 22 – 502 gazının kilo ile perakende satışı sırasında aktarma nedeni ile, tamiri veya bakımı yapılan cihaza gaz verilirken, bekleme esnasında, dolu olarak alınan kaplarda kullanmadan sonra kabın dibinde kalmaktan dolayı % 2 fire verebilir. ( İstanbul Ticaret Odası’ nın fire ve randıman nisbetleri kitabının 1988 baskısının 42. sayfasındaki gaz ile ilgili kararı gözönüne alınmıştır. ) şeklinde komitece karara varılmıştır. ­ H ­ NAYLON AMBALAJ İÇERSİNDE TOPTOP ALINAN, YENİ İMAL, DUVARDAN DUVARA HALILARIN ; a) AMBALAJ LARDAN ÇIKARILDIĞINDA HAVA ALMAYA BAŞLADIKÇA, b) SİPARİŞLERİN KESİMİ ESNASINDA, c) TOPLARIN EN İÇİNDEKİ SARIMDA, m2 ÜZERİNDEN, d) AYRICA MALZEMENİN YERİNDE DÖŞENMESİ ESNASINDA KESİMDEN, KAYNAKLANAN, YİNE m2 ÜZERİNDEN VERDİĞİ FİRE VE ZAYİAT ORANLARI : a) Ambalajlardan çıkarıldığında hava almaya başladıkça, fire ve zayiat vermeyeceğinin; b) Siparişin kesimi esnasında, bıçak payına göre enden ve boydan 2,5’ er mm. olmak üzere toplam 5 mm. zayiat verileceği. c) Topların en içindeki sarımda, m2 üzerinden, herhangi bir fire ve zayiat verilmeyeceği, d) Döşeme işini üstlenen kişilerin hesap yetenekleri ve tecrübeleri döşeme sırasında ortaya çıkacak zayiat miktarını etkiler. Döşeme işini üstlenen kişiler ile halı siparişi verilmeden önce temas kurularak ölçü aldırtılması ve eğer mümkünse özel enlerde ve top boylarında halı siparişi verilmesi meydana gelecek zayiat miktarını azaltır. Bu nedenlerle halı döşeme işi ile ilgili standart bir zayiat oranı belirlemek mümkün değildir. Genel olarak büyük projelerde müşteriler “ yerinde ölçüm “ esasıyla halı satın almaktadır. Müşterinin özel istekleri ( eksiz döşeme vb. ) önceden yapılan bir yazılı anlaşma ve ekinde yer alan şartnamede kayıt altına alınmaktadır. Döşenen miktar iş bitiminde müşteri ve satıcı tarafından oluşturulan bir heyet tarafından ölçüm yapılarak belirlenmektedir. Küçük tutarlı projelerde ise önceden ölçü aldırılması esastır. Müşterinin zayiat miktarını inceleyerek alternatif döşeme planlarından birini seçmesinin uygun olacağına karar verilmiştir. ( 30.10.2002 tarih ve 37 sayılı Meclis Kararı ) HUBUBAT :
15 Buğday : 1­ Kaldırıcılar tarafından kaldırılmak üzere değirmenlere tevdi edilen buğdaylar analize tabidir. 2­ Analiz yani mevadi ( yabancı maddeler ) ecnebiye tenzil edildikten sonra bakiyesi üzerinden randıman hesabı yapılır. 3­ Unlarda kışın 16, yazın 14 rutubet kabul edilir. 4­ 56 litrelik buğdaydan analiz tenzil edildikten sonra kalan safi buğdayın 100 kilosunun derurunda ( içinde ) % 10 nisbetinde kepek bulunmak şartı ile 80 ile 85 kilo alınır. 5­ Buğdayın nere malı olduğu, cinsi ve istenilen birinci nevi evsafı malum olmadıkça safi buğdayın 100 kilosunun birinci nevinin kaç kilo olabileceği tayin edilemez. 6­ Glüten, buğdayın menşe ve cinsine göre değiştiğinden buğdayın cinsinin ve menşesini tayin icap eder. 7­ Fire mevadı ( yapısını meydana getiren şeyler ) ecnebiye manasında kullanılmaz. Fire bilhassa bitlenme ve ıslanma neticesinde filizlenmiş mallara tatbik olunur. Buğday normal şartlar altında ; 1­ Gerek karada tren, kamyon ve araba ile çuvallı, çuvalsız nakliyatta, 2­ Ve gerekse denizde vapur, mavna, motör vesaire küçük merakiple ( tekne ile ) vaki çuvallı, çuvalsız nakliyatta teamülen ( iş, muamele ) fire miktarı % 1’ i geçmez. Buğday normal şartlarda, istihsal ( üretim ) ve sevkedilmiş az rutubetli buğdayın muntazam depo ve silolarda bir sene müddet zarfında verebileceğe fire % 1’ i geçmez. 100 kg. buğdaydan 80 randıman üzerinde 80 kilo un 20 kilo kepek elde edilir. 100 kg. buğdayın un haline getirilmesi için 7 – 8 lira masraf olur. 100 kg. undan 45 gr. lık 300 adet ekmek elde edilir. 100 kg. unun imal fiatı 36 – 60 liradır. Buğday unundan nişasta ve kepek imal edilmesinde randıman oranlarının ; Nişasta İnce kepek Kepek % 78 % 7 – 8 arası. % 14 – 15 arası olacağı kararlaştırılmıştır. ­ I, İ ­ İNŞAAT MALZEMESİ : Tuğla – Kiremit : 1­ Tahmil, tahliye, nakliye esnasında kiremit, tuğla fabrikasyon % 4, tuğla ocak % 8 zayiat verebilir. 2­ Kamyon veya vagon seyrine ait anormal zayiat için ekspertiz tesbit edilmesi gerekmektedir. İPLİK :
16 Pamuk İpliği : Pamuk ipliğinden trikote edilen fanile kumaşın kumaş haline gelinceye kadar ipliğin ve trikote edilen kumaşın evsafına göre % 5’ kadar fire verebileceği, bu kumaştan konfeksiyone edilecek malın cinsine, formasına vesaireye nazaran yüzde zayiat nisbetlerinin ayrı ayrı olduğu neticesine varılmıştır. İp, Sicim, Kırnap : Tesbit edilen seraitle ( şartlarla ) mevzu bahis iplerin % 14 – 15 fire verebileceği tespit edilmiştir. İp, sicim, kırnap gibi kendi mamulatında umumiyet itibariyle fire miktarlarının bu maddelerin fabrika veya el sanayiinde imal edildiklerine ve rutubet, hava cereyanları bakımından meşru bulundukları mahallere, yöre el tezgahlarında nisbeti daha fazla olmak üzere % 5 – 10 arasında tekavvül eder. İPEK HALI : 8 – 10 numara Hereke İpek halısının m2 sinde ne kadar ipek kullanılması gerektiğinin ve bu kullanılan malzemelerde ( düğümlük, ince atkılık, kalın atkılık, çözgülük vs. ) ne kadar fire ve zayiat verebileceğinin tesbiti hakkında aşağıdaki kara alınmıştır. ( 19.2.1985 tarihli meclis kararı ) Cinsi : Harman : Sarfiyatlar : İplik Numaraları : Kompozisyonu Gr/m2 Çözgü Atkı İlmeli ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­ Boyalı, pişmiş Çözgü ipek 800 – 900 28 – 30 28 – 30 28 – 30 İpek Halı Atık ipek 500 – 600 denye denye denye İlmelik 4500 kat kat Pişmemiş boyasız ham ipek 8000 – 8600 Yün – ipek halı Çözgü ipek 800 28 – 30 28 – 30 Atık İpek 500 denye denye İlmelik ipek 3500 68 kat 14 – 24 kat Cm. de sıklık : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ İpek halı : 10 Yün – İpek halı Ağır lık ( gr/m2 ) : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 2000 – 2200 2000 – 2200 Fire ve Miktar ları ( gr/m2 ) : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ Kırkım 3000 Saçak 275 – 325 Hava filtresi 350 Kırkım 2000 Saçak 275 – 375 Hava filtresi 350 Pişmemiş, boyasız ham ipek halının m2. sinde bulunan 8000 – 8600 gr. sarfiyata ( ipek miktarında ) karşılık, meydana gelen fireler sonucu boyalı, pişmiş ipek halıda sarfiyat
17 m2’ de çözgü ipek olarak 800 gr. atkı ipek olarak 500 gr. ilmelik ( düğümlük ) ipek olarak 4500 gr. dır. Bitmiş ipek halının m2. ağırlığı ise, 2000 – 2200 gr. arasında değişmektedir. Yün İpliğin Depoda Saklanması : Halılarda kullanılan boyalı yün ipliğinin depoda 1 yıl saklanması sonucu meydana gelebilecek fire oranı azami % 3 ( yüzdeüç ) olarak belirlenmiştir. ( 26.09.1984 tarihli meclis kararı ) ­ K ­ KAHVE : Kahve : Brezilya ve Kenya kahve nevilerinin her çuvalda ; 1­ Brezilya nevileri ile Kenya kahvesinin fire alıp vermeleri hemen hemen birbirinin aynıdır. 2­ 60 kg. lık bir çuvalda kahvenin bir sene zarfında vereceği veya alacağı fire miktarı, bulundukları yerlerdeki muhtelif şartlara tabidir. 3­ Yaz mevsiminde üzeri kapalı depolarda ( gölgeli, zalul antrepolar hariç ) bir çuval kahve vasati 400 gr. ceryanlı havaya maruz kalırsa azami 1 kg. verir, yani eksilir. 4­ Kış mevsiminde bir çuval kahve ( üzerine yağmur yağmadığı, altından rutubet sızmadığı taktirde ) vasati 600 gr. azami 800 gr. artar. 5­ Brezilya’ nın yumşak ( safit ) kahveleri sert ( kart ) kahvelerinden daha fazla verilir. 6­ Sahildeki depolarda muhafaza edilen kahve çok defa miktarı aynen muhafaza eder, yani fire vermez. KAMYON KASASI : Dingilli, Dingilsiz Kamyon – Kamyonet Kasası : Dingilli kamyon kasası, dingilsiz normal kamyon kasası, kamyonet ( K bedford, 50 WC ) kasası imalinde kullanılan kereste miktarı ve fire oranı hakkında aşağıdaki karar alınmıştır. Kasa Tipi : Brüt Olarak Harcanabilir Kereste ( m3 ) : Fire Oranı : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­­­­­­ Dingilli Kamyon Kasası 4.052 m3 % 33 Dingilsiz Normal Kamyon Kasası 3.473 m3 % 33 Kamyonet ( K. Bedford 50 WC 2.601 m3 % 33 Kasası )
18 KERESTE Tomruk İşlemesinde Fir e Oranı : 1 m3 tomruktan kereste biçilmesi halinde elde edilen kereste miktarı, geriye kalan odun ve fire nisbetleri şöyledir. III. sınıf meşe tomruğunun metreküpü biçildiğinde 0,600 dm3 kereste alınır, bakiye odundur, % 10 fire verir. III. sınıf kayının metreküpü biçildiğinde aynı miktar kereste odun ve fire verir. III. sınıf kızılcığın 1 metreküpü biçildiğinde aynı miktar kereste, odun ve fire verir. III. sınıf sazlı meşenin 1 metreküpü biçildiğinde aynı miktar kereste odun fire verir. II. sınıf meşe tomruğunun 1 meşe tomruğunun 1 metreküpü biçildiğinde 0,650 dm3 kereste alınır, gerisi odundur, % 10 fire verir. Düşük evsaf meşe tomruğunun 1 metreküpünden 0,500 dm3 kereste alınır, gerisi odundur, % 10 fire verir. ( 30.7.1980 Tarihli Meclis Kararı ) Tomruktan kaplama ve kereste imalinde fire or anları ; ­ Kavak tomruğun metreküpü biçildiğinde 0.650 m3 kereste alınır, bakiye odundur. % 10 fire verir. ­ 1 m3 çeşitli tomruğun ortalama ağırlığı ; ­ Çam ­ İthal çam ­ İthal köknar ­ Meşe ­ Kestane ­ Okima ­ Kavak : 480 kg. : 480 kg. : 430 kg. : 690 kg. : 510 kg. : 620 kg. : 350 kg. Kaplama imalatında kullanılmak üzere, 1 m3 tomruktan elde edilen ker este ve fire miktarlar ı ; ­ 1 m3 kayın tomruktan, 0.600 – 0.700 m3 kaplamalık kereste alınır, bakiyesi öz kaplama artığıdır. ­ 1 m3 meşe tomruktan, 0.550 – 0.650 m3 kaplamalık kereste alınır, bakiyesi az kaplama artığıdır. ­ 1 m3 çam tomruktan, aynı miktarda kaplamalık kereste alınır, bakiyesi öz kaplama artığıdır. ­ 1 m3 dişbudak tomruktan, 0.550 – 0.700 m3 kaplamalık kereste alınır, bakiyesi az kaplama artığıdır. ­ 1 m3 okima tomruktan, 0.600 – 0.800 m3 kaplamalık kereste alınır, bakiyesi az kaplama artığıdır.
19 ­ 1 m3 ceviz tomruktan, 0.450 – 0.550 m3 kaplamalık kereste alınır, bakiyesi az kaplama artığıdır. 1 m3 tomruktan kereste biçilmesi halinde elde edilen kereste miktarı geriye kalan odun ve fire nispetleri ; ­ 1. sınıf meşe tomruğun m3’ ü biçildiğinde 0.800 m3 kereste alınır, bakiyesi odundur, yüzde 10 fire verir. ­ 1. sınıf kayın tomruğu m3’ ü biçildiğinde aynı miktar kereste, odun ve fire verir. ­ 2. sınıf kayın tomruğun m3’ ü biçildiğinde 0.650 m3 kereste alınır, bakiyesi odundur, % 10 fire verir. ­ 1. sınıf çam tomruğun m3’ ü biçildiğinde 0.850 m3 kereste alınır, bakiyesi odundur, % 10 fire verir. ­ 2. sınıf çam tomruğun m3’ ü biçildiğinde 0.800 m3 kereste alınır, bakiyesi odundur, % 10 fire verir. ­ 3. sınıf çam tomruğun m3’ ü biçildiğinde 0.700 m3 kereste alınır, bakiyesi odundur, % 10 fire verir. ­ 1. , 2. ve 3. sınıf köknar, ithal çam ve ithal köknar tomruğun m3’ ü biçildiğinde çam tomruk ile aynı miktar kereste, odun ve fire verir. ­ 1. sınıf kestane tomruğun m3’ ü biçildiğinde 0.800 m3 kereste alınır, bakiye odundur, yüzde 10 fire verir. ­ 2. sınıf kestane tomruğun m3’ ü biçildiğinde 0.700 m3 kereste alınır, bakiye odundur, % 10 fire verir. ­ 3. sınıf kestane tomruğun m3’ ü biçildiğinde 0.600 m3 kereste alınır, bakiye odundur, % 10 fire verir. ­ 1. sınıf okima tomruğun m3’ ü biçildiğinde 0.900 m3 kereste alınır, bakiye odundur, % 10 fire verir. ­ 2. sınıf okima tomruğun m3’ ü biçildiğinde 0.800 m3 kereste alınır, bakiye odundur, % 10 fire verir. ­ 3. sınıf okima tomruğun m3’ ü biçildiğinde 0.700 m3 kereste alınır, bakiyesi odundur, % 10 fire verir. 1 m3 çeşitli tomruğun ortama ağır lığı ; Cinsi : ­­­­­­­­­­­­­­­­­ Karaçam Köknar Kayın Karakavak Saplı meşe Söğüt Ceviz Açık havada kurumuşunun : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 560 kg. 430 kg. 660 kg. 450 kg. 690 kg. 560 kg. 680 kg.
20 LAMBİRİ VE DÖŞEMELİK TAHTA Mamul keresteden lambiri ve döşemelik tahta üretiminde % 5 (yüzdebeş) fire oranı kabul edilmiştir. Oda Meclisimizin 27.02.2008 tarih ve 36 sayılı kararına göre; KETEN TOHUMU : Keten tohumunun toptan alım ve satımı, stoklanması, tahmil, tahliye, nakliye sonucunda verebileceği fire miktarının en çok %2 olacağı kabul edilmiştir. ( 24.12.1979 tarihli meclis kararı ) KIRMIZI BİBERDE ( YAŞ ) SAPI VE KÜSPESİNİN ( TOHUMU ) AYRILMASI NEDENİYLE MEYDANA GELEN FİRE İLE ŞOKLAMA NEDENİYLE SU KAYBINDAN DOLAYI MEYDANA GELEN FİRE ORARI : Yaş kırmızı biberin, sapı ve tohumu ayrılması nedeniyle meydana gelen fire oranı % 25 ( yüzdeyirmibeş ), şoklama nedeni ile meydana gelen su kaybı ise % 6 ( yüzdealtı ) fire verir. ( 28.12.1994 tarih ve 34 sayılı Meclis Kararı ) KONVEYÖR BANT VE KAYIŞ İMALATI Konveyör bant ve kayış imalatında oluşan fire oranı %1 ile % 3 arasında belirlenmiştir. (Oda Meclisimiz’in 23.02.2011 tarih ve 24 sayılı kararı ) KÖMÜR : Odun Kömürü : Yalnız tozlukta bulunan kömürler % 2 – 3 fire verirler. Kok Kömürü : Ateş halinde çıkarılarak üzerine su dökülerek söndürülen ve hariçten getirilen kok kömürlerinin fabrika sikletleri üzerinden zayiat miktarlarını tayin etmek kabil olmayıp, mezkur kok kömürlerinin esasen vapurlara tahmili sırasında ton miktarlarının muayyen olması lazım geldiğinden işbu tahmil nisbetine nazaran İstanbul’ a kadar nakillerinde % 2 miktarında fire kabul edilmiştir. Kriple Kömür : Bir depodan diğer depoya bir ameliye görmek şartıyla nakledilen kriple kömürler esnayı naklide % 4 – 6 nisbetinde toz bırakırlar. KURU GIDA MADDELERİ :
21 Mercimek : Mercimek % 3 – 5 fire verir. Mercimeğin Kırılmasında ; Analiz % 5’ i geçmeyen iri taneli ve iyi Urfa mercimeğinin kırılmasında % 5 fire, % 5 kabuk ve % 5 taş ve % 15 kırıntı kabulü teamüldendir. Fasulye : Fasulye % 2 fire verir. Fasulyenin 7 – 8 ay beklendiği taktirde çuval başına vereceği fire, Karadeniz sahili yumuşak mallarında % 4 – 5, Anadolu sert mallarında % 1 nisbetinde. Nohut : Anadolu’ dan döküm halinde gelen nohut ve burçağın kantar ve fire farkı olarak azami % 1 zayiat verebilir. KUTU : İçine civciv koymak amacıyla imal edilen kutular taslayner ve saman frutting kağıdından imal edilmiş ise bu kağıtlar rutubet oranını fazla çektiğinden bu kutularda montaj sırasında meydana gelebilecek fire oranı % 7 civarında olabilir. Ancak, kraft layner kağıdından imal edildiği taktirde montaj esnasındaki fire oranı % 2’ yi geçmez. ( 25.11.1982 Tarihli Meclis Kararı ) KEMİK UNU İMALİ : 1­ Kasaplardan ve kesimhanelerden veya tüccarlardan doğrudan doğruya satın alınan taze kemiklerde yabancı madde ve buna benzer fire ve zayiat oranının yaklaşık % 6 – 8 arasında değiştiği, 2­ Toplayıcılardan ( çöplüklerden ) toplanıp satışa sunulan kemiklerdeki fire ve zayiat oranı ise % 10 – 13 olduğu belirlenmiştir. ( 31.5.1989 Tarih ve 21 Sayılı Meclis Kararı ) KOLONYA : Kolonya, losyon, auede touler parfüm imalatı, doldurma, nakliyat – sevkiyat ve alım – satım aşamalarında meydana gelebilecek fire ve zayiat nisbetleri ; a) Gerek Tekel İdaresinin alkol alımı esnasında, gerekse satın alınan bu alkolün firmaya nakliyesi % 3’ e kadar, b) İmalat safhasında % 5’ e kadar, c) Cam ve plastik şişelerde doldurulmasında % 2,5 kadar, d) Mamul malın sevkiyatı sırasında % 2’ ye kadar, e) Ayrıca cam ve plastik şişelerin kırık ve kusurlu çıkma sebeplerinden % 3’ e kadar, f) İmalat safhasında esans zayiatı % 2’ ye kadar. ( 26.11.1986 Tarih ve 9 sayılı Meclis Kararı )
22 ­ L ­ LASTİK KAPLAMASINDA TEMEL MADDE OLARAK KULLANILAN SIRT KAUÇUĞUNUN KÜÇÜK, ORTA VE BÜYÜK BOY LASTİK KAPLAMASINDA KULLANILMASI SIRASINDA HER BOY LASTİKTE OLUŞABİLECEK FİRE ORANI : Her boy lastikte fire oranı % 7 ( yüzdeyedi ) olarak tesbit edilmiştir. ( 27.3.1996 tarih ve 3 sayılı Meclis Kararı ) ­ M – MATBACILIKTA : Matbaacılıkta muhtelif imalat aşamalarında (basma,kesme,paketleme) kağıt ve karton firesi ,yapılacak baskının adeti baskıyı yapan makinanın cinsi (pedal,el pedalı,tipo, ofset, granür, flexo, vs.) işçinin becerisi gibi çeşitli faktörlerden etkilendiği bir gerçek olup,tüm matbaacılık için geçerli bir fire tesbiti mümkün değildir. Ancak yukarıdaki faktörlere göre matbaacılıkta fire yüzde 5’den aşağıya düşmediği ve faktörlerin etki ve özelliğine göre daha yüksek nispetlere ulaşacağı düşünülmektedir. MAKARNA : % 1,5 ile % 2 fire verir. MANTAR VE KOMPOST ÜRETİMDEKİ FİRE ORANI : Taze mantar %18 Kurutulmuş mantar % 2­3 Konserve mantar % 16 Kompost % 19 olarak tespit edilmiştir. Meclisin 28.03.2001 tarih ve 18 sayılı kararı BLOK MERMER, LEVHA MERMER VE FAYANS MERMERİN ÜRETİMDEKİ FİRE ORANI İLE FAYANSIN VE YER SERAMİĞİNİN SATIŞTAKİ ZAYİAT ORANLARI : Blok mermer üretimindeki fire oranı % 10­15 Levha mermerin üretiminde fire oranı % 15­20 Fayans mermerin üretimindeki fire oranı %15­20 Fayansın satıştaki zayiat oranı % 1­2 Yer seramiğinin satıştaki zayiat oranı % 1­2 olarak tespitine karar verilmiştir. ( 28.02.2001 tarih ve 17 sayılı Meclis Kararı. )
23 MEŞRUBAT : ŞİŞE VE KUTU MEŞRUBAT İLE İÇKİ ÜRÜNLERİNİN SATIŞTAKİ ZAYİAT ORANLARI : Şişe ve kutu meşrubat ile içki ürünlerinin yükleme ve dağıtım sırasında, dolu şişelerin ve kutuların patlaması ve kırılmasından ayrıca bayi ye tevzi edilmiş olanların zamanında satılmayıp uzun müddet beklemesi neticesinde zayiat oranının % 3 (yüzde üç) olarak belirlenmiştir. ( 28.03.2001 tarih ve 18 sayılı Meclis Kararı. ) MISIR : Bölgemiz mısırlarının 3 aylık bekleme süresinde verebileceği zayiat oranı % 2,5 – 3 arasındadır. ( 22.04.1987 Tarih ve 14 Sayılı Meclis Kararı ) ­ O, Ö ­ ODUN : Odun alım satımı tüccarlarda kabul görmüş bir fire payı mevcuttur. Bu fire payı mevsimine ve odunun kuru ve yaş oluşuna göre ; a) Yaş odunda fire payı % 20 – 30, b) Kuru odunda fire payı % 10 – 15’ dir. Bir ton odunun biçilmesinde doğan talaş ve kabuk payı gibi zayiat % 2’ dir. Ancak odunun biçilmesinden yan ürün elde edilemiyeceği saptanmıştır. OKUL KIRTASİYE ÇEŞİTLERİ : Defter, selobant, keçeli kalem, faks kağıda,bilgisayar kağıdı, karbon kağıdı, hesap makineleri, dosya çeşitlerinde % 2 , kalem silgi, sulu boya, cetvel, kalem kutusu,pergel,tükenmez kalem, büro malzemeleri, ithal kırtasiye çeşidi, fabrika hatası mallarda % 1 fire verebileceği tespit edildi. Meclisin 26.04.1995 tarih ve 38 sayılı kararıdır. OT BALYALARI : Ot balyaları araba veya mekani hayvanatı ile tahmil ve naklinde % 2 ile % 3 derecesinde fire verebilir. OTOGAZ İSTASYONLARINDAKİ FİRE ORANI :
24 1­ Oto gaz istasyonlarında aşağıda belirtilen sebeplerle, istasyonların aleyhine % 0.12 (bin de on iki) dolaylarında fire oluşturduğu anlaşılmıştır. ­ Sıcaklık değişimlerinden LPG nin etkilenmesi (özellikle toprak üstü tanklarda) ­ Dispensarların çoğunlukla ATC (otomatik sıcaklık ayarı sistemine sahip olmaması), ­ Kamyon tanker sayaç kalibrasyonlarının zamanla bozulmasından kaynaklanan farklar, ­ Dispensar ölçümlerinden kaynaklanan ölçüm hataları, ­ LPG nın rafineriden alındıktan sonra hacim ve kütle dönüşümleri sırasında oluşan hesaplaşma farklılaşmaları ; ­ Dispensarların doğru ölçüm yapabilecekleri ölçüm ağırlığının dışında çalışmaya zorlaması. ( 27.06.2001 tarih ve 21 sayılı Meclis Kararıdır.) 1 LİTRE OTO GAZIN KAÇ LİTREYE EŞİT OLDUĞU 1 Ton oto gazın mevsimsel şartlara göre değişim gösterdiğinden uygulamada 1.700­ 1.750 litre arasında değişebileceğine karar verilmiştir. 17.07.2001 tarih ve 86 sayılı yönetim kurulu kararıdır OTO LASTİK KAPLAMADA FİRE ORANI Her boy lastik kaplamasında fire oranı % 7 (yüzde yedi) olarak tespit edilmiştir. Meclisin 27.03.1996 tarih ve 3 sayılı kararıdır ­ P ­ BEYAZ PEYNİR DE FİRE 18 kg lık tenekelerde alınıp yine teneke hesabı ile satılan beyaz peynirin soğuk hava deposunda kısa süreli olarak depolanması ve nakliyesi nedeniyle teneke adedi olarak fire vermeyeceğine karar verildi. Meclisin 22.05.1996 tarih ve 5 sayılı kararıdır PARAFİN : Sulp Parafin : Parafin mumu depo şeraitinde ( şartlarına ) göre tekalüf ( değişir ) eder. Normal olarak senede %1 – 2’ ye kadar fire verir. Fazla sıcak iklimlerde fire pek az olabilir. PİRİNÇ : Pirinç % 1 – 3 fire verir.
25 NAYLON POŞET VE DİĞER AMBALAJ MALZEMESİ : Granül maldan naylon poşet ve diğer ambalaj malzemelerinin imalatı sırasında ve sonrasındaki fire miktarı ; Polietilen torba ve poşet imalatında ; 1­ İmalat öncesi ; Hammadde taşıma ve depolama esnasında, yırtık, patlak ve dökülmeden % 1, 2­ İmalat esnasında ; Ekstrudere film çekilmesi esnasında ; kemikleşen kopmalar ve ayrılmalar sırasında % 1,5, Baskılı torbalarda matbaada ; Ayar ve baskı esnasında % 1,5 civarında fire olur. Ayrıca ekstrudere ve matbaa makinelerinde sık sık elektrik kesilmelerinde makinelerin duruş ve tekrar çalışmaya başlamasından mütevellit fire de % 2 kadar artış olabilir. 3­ İmalat Sonrasında ; Fire söz konusu değildir. Ancak mamul malın imalatçı firma tarafından müşteriye intikali söz konusu ise ( tahmil, tahliye, nakliye, depolama ) bu aşamada % 2 nispetinde fire ve zayiat vermesi normaldir. ( 28.07.1993 Tarihli Meclis Kararı ) PLASTİK HURDALARDAN GRANÜL İMALATINDA : Hurdaların Değerlendirilmesinde : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ a) Temiz sanayi artıkları granüle edilirken b) Çöp artıkları, eski gübre torbaları seralık artıkları granüle edilirken. Fire : ­­­­­­­­­­ % 10 % 8 ( 23.01.1985 Tarihli Meclis Kararı ) PİŞMANİYE FİRE ORANI : TSE. nın 19.02.1991 tarihli pişmaniye standart tasarısı doğrultusunda yapılan çalışmada ; pişmaniye ve saray helvasının çekimi esnasında iklim koşullarından, piyasadan alınan şekerin kalitesinden ve mamulün ambalajlanması sırasında % 3­% 5 (yüzde üç­yüzde beş) arasında kullanılan girdi malların evsafına göre fire verebileceği tespit olundu. ( 22.05.1996 tarih ve 5 sayılı Meclis Kararı. ) PVC LATEKS HURDA VE PVC HAVUZ ARTIĞI ALIM SATIMINDA YÜKLEME, BOŞALTMA, DEPOLAMA VE BEKLEME SIRASINDA MEYDANA GELEBİLECEK FİRE ORANI İLE PETKİM YARIMCA’ DAN SATIN ALINAN
26 SÖZKONUSU MALLARDA ALIŞ SATIŞ ESNASINDA NEMLİLİK NEDENİYLE HERHANGİBİR KAYIP OLUP OLMADIĞININ TESBİTİ : a) Pvc lateks hurdanın alım ve satımında yükleme, boşaltma, depolama ve bekleme sırasında % 15 (yüzde on beş ) fire meydana gelebileceği, b) Pvc havuz artığının alım satımında yükleme, boşaltma, depolama ve bekleme sırasında % 30­35 (yüzde otuz/yüzde otuz beş) arasında fire verebileceği tespit olundu. ( 27.11.1996 tarih ve 11 sayılı Meclis Kararı. ) POLİSTİREN LEVHA VE TABAK AMBALAJ MALZEMESİNİN ÜRETİM SAFHASINDA MEYDANA GELEN FİRE ORANI : Polistiren levha ve tabak ambalaj malzemesinin üretimi esnasında meydana gelen fire oranı % 5 ( yüzdebeş ) olarak tespitine karar verilmiştir. ( 27.06.2001 tarih ve 21 sayılı Meclis Kararı ) PLASTİK TELLİ DOSYA İMALATINDAKİ FİRE ORANI Plastik telli dosya imalatında 120 metrelik bir bobinde, % 5 (Beş) fire oranı kabul edilmiştir. Oda Meclisimizin 26.12.2007 tarih ve 34 sayılı kararı. PATATES FİRE ORANI Patates için üreticiden alınıp kamyonlara yüklenerek işletmeye gelen patatesin ilk temizleme sonrasında % 2 (yüzdeiki) depolama koşularında mevsimsel saklama koşulları baz alınarak % 10­15 (yüzdeon­onbeş) fire oranı kabul edilmiştir. Oda Meclisimizin 26.03.2008 tarih ve 37 sayılı kararı ­ S, Ş ­ SEBZE VE MEYVELERİN NORMAL ŞARTLARDA VE MARKETÇİLİK SİSTEMİNDEKİ ZAYİAT ORANLARI : A : Normal Şartlarda ( Hava şartlarından çok sıcak, çok soğuk gibi ) verdiği zayiat oranları. Ürünün Adı : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ DOMATES SİVRİ BİBER ÇARLİSTON BİBER SALATALIK Zayiat Oranı ( A ) : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ % 2 % 3 – 5 % 3 – 5 % 6
27 YEMEK KABAĞI PATLICAN BAMYA Ürünün Adı : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ BAKLA KEREVİZ KARNABAHAR BRÜKSEL LAHANASI BROKOLİ YERELMASI STARKİNG ELMA GOLDEN ELMA EKŞİ ELMA GRANİSİNİT ELMA AMASYA ELMA PIRASA KİRAZ ERİK ŞEFTALİ KIVIRCIK SALATA ATOM SALATA AYVA KIRMIZI TURP BEYAZ TURP SİYAH TURP ISPANAK TAZE SOĞAN DEREOTU MAYDANOZ ÇİLEK VİŞNE PORTAKAL MANDALİNA KAYISI MISIR GREYFURT PATATES SOĞAN SARIMSAK KARA LAHANA BEYAZ LAHANA KIRMIZI LAHANA ANKARA ARMUT DEVECİ ARMUT MARGARİN ARMUT SIKMALIK PORTAKAL HAVUÇ PANCAR % 4 % 6 % 8 Zayiat Oranı ( A ) : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ % 10 % 2 % 5 % 2 % 3 ­­­ % 1 % 1 % 1 % 1 % 1 % 2 % 2 % 1 % 1 % 1 % 1 % 1 ­­­ ­­­ ­­­ % 3 – 5 % 1 % 1 % 1 % 1 ­­­ % 1 % 1 ­­­ ­­­ ­­­ ­­­ ­­­ % 2 % 1 % 1 % 2 ­­­ ­­­ ­­­ ­­­ % 1 % 1
28 SODYUM SİLİKAT ( CAM SUYU ) : Yapıştırma mukavva imalinde tutkal olarak kullanılan likit 38 – 40 Bome sodyum silikat ( cam suyu ) ‘ nun nakliye, depolama ve yapıştırma aşamasında yüzde 75 – 78 arasında fire verir. ( 26.12.1979 Tarihli Meclis Kararı ) SOĞAN (İLK MAHSÜL) : Müstahsilden tarlada sökülmeden alınan ve alıcı tarafından sökülen, kesilen, çuvallanan depolardan günlük sevk edilip satılan soğanlar, henüz taze olduğu için suyunu çekmesi dolayısıyla % 4 kantar farkı ve nakliye firesi olarak da % 1 toplam % 5 dır. SOĞAN (DEPOLAMA İÇİN) : Birinci 3 aylık : % 10 İkinci 3 aylık : % 7 Üçüncü 3 aylık: % 5 Dördüncü üç aylık : % 6 Nakliye firesi : % 2 Toplam fire : % 30 SOĞAN TOHUMU (ARPACIK) : Günlük alım satım firesi % 1 DEPOLAMA Birinci 3 aylık : % 9 İkinci 3 aylık : % 5 Üçüncü 3 aylık: % 15 Nakliye firesi : % 1 Toplam fire : % 30 SOĞAN YENİ Soğan için üreticiden alınıp çuvallara yüklenerek işletmeye gelen soğanın ilk temizleme sırasında % 2 (yüzdeiki) depolama koşularında mevsimsel saklama koşullar ı baz alınarak % 10­15 (yüzdeon­onbeş) fire oranı kabul edilmiştir. Oda Meclisimizin 26.03.2008 tarih ve 37 sayılı kararı
29 SARIMSAK (İLK MAHSÜL) : Müstahsilden tarlada sökülmeden alınan ve alıcı tarafından sökülen, kesilen, çuvallanan depolardan günlük sevk edilip satılan sarımsak , henüz taze olduğu için suyunu çekmesi dolayısıyla % 4 kantar farkı ve nakliye firesi olarak da % 1 toplam % 5 dır. SARIMSAK (DEPOLAMA İÇİN) : Birinci üç aylık : %10 İkinci üç aylık : % 7 Üçüncü üç aylık : % 5 Dördüncü üç aylık : % 6 Nakliye firesi : % 2 Toplam fire : % 30 dur. ŞEKER : Fire vermez. ŞEHRİYE : % 1,5 ile % 2 fire verir. TATLI KABAĞINDAKİ FİRE ORANI : Tarladan depoya gelen kabak % 10 – 12 depoda ilk 2 ay için kalitesine göre % 15 – 20, 2 aydan sonra yine kalitesine göre % 20 – 25 arası olmamak üzere depolamada toplam fire oranı % 35 – 45 arası değişebilir. ( 22.2.1995 tarih ve 36 sayılı Meclis Kararı ) ŞİŞE : Süt ve Ayran Şişeler inde : ½ ve ¼ litrelik süt ve ayran şişelerinin imalatçı kuruluşlardan dağıtıcı ve satıcı firmalara iletilmesinde yükleme, nakliye ve boşaltılmasından ve tekrar kuruluşa iadesine kadar geçen işlem sırasında % 3’ e kadar kırılma, patlamalardan ötürü fire verebileceği kararına varılmıştır. Meşrubat Şişelerinin Firesi : Meşrubat şişelerinin fabrikasından bayilik deposunda istifi, bu istiften sonra da bayilere araba ile nakil ve bayilerden boş şişelerin araba ile toplanıp tekrar merkez bayilik
30 deposunda toplanan boş şişelerin fabrikaya teslimi için nakil esnasında verebileceği fire ve zayiat nisbeti % 2 –3 arasında olduğuna karar verilmiştir. ŞİŞE VE KUTU MEŞRUBAT İLE İÇKİ ÜRÜLERİNİN ZAYİAT ORANLARI Şişe ve kutu meşrubat ile içki ürünlerinin yükleme ve dağıtım sırasında, dolu şişelerin ve kutuların patlaması ve kırılmasından ayrıca bayi ye tevzi edilmiş olanların zamanında satılmayıp uzun müddet beklemesi neticesinde zayiat oranının % 3 (yüzde üç) olarak belirlenmiştir. Meclisin 28.03.2001 tarih ve 18 sayılı kararı ­ T ­ TAVUK : CANLI TAVUK KESİMİNDE VE TAVUK ETİ ÜRÜNLERİNİN ÜRETİMİNDEKİ FİRE VE RANDIMAN ORANLARI İLE YUMURTANIN ZAYİAT ORANI : Canlı tavuk kesiminden sonra iç organlarının kullanılmayan kısımlarının atılmasından dolayı randıman oranı % 70 – % 75 (yüzde yetmiş ve yüzde yetmiş beş) olarak gerçekleşmekte, tavuk eti ürünlerinin sulu kesim yapılmasından dolayı etin olduğu yerde suyunu bıraktığı için % 3 (yüzde üç) oranında fire verdiğine karar verilmiştir. TEMİZLİK MALZEMESİ : Sabun : Kaynamış sabunlar çuval durumunda azami % 5’ e kadar fire verirler. Kaynamış soğuk su sabunları % 5 ile 25 fire verir. Açık havaya maruz bırakılırsa fire miktarı tezayüd ( artma, çoğalma ) eder. TENEKE : Konserve Tenekesi : 1­ Sebze, balık vesaire gibi konserve imalinde kullanılan maddelerde fire miktarı piyasada müteamel olmadığı, 2­ Konserve ve kutularının imalinde kullanılan tenekelerdeki fire nisbetlerinin % 16 – 20 arasında tekavvül edeceği kabul edilmiştir. TERMOSİFON : Termosifon İmalinde Kullanılan Saç : Termosifon imalinde kullanılan saçta kantar farkı nedeniyle binde 3 oranında kaybın söz konusu olabileceği, bunun yanında saç malzemesinin ebatlarında meydana gelen
31 değişiklikler nedeniyle zayiat miktarının yüzde 25’ e kadar olabileceği, ancak hurda malzemesinin imalatın bölümlerinde değerlendirme olanağı bulunduğundan sonuç olarak, termosifon imalinde yüzde 10 ile 20 arasında saç zayiatının doğabileceği kararına varılmıştır. ( 30.1.1980 Tarihli Meclis Kararı ) TESTERE İLE KESİM : Dolu Malzemenin : “ Dolu malzemenin testere ile kesimi hakkında fire ve zayiat oranı kararı “ Yuvarlak veya diğer kesit şekillerindeki dolu malzemenin testere ile kesilip, parçalanması sırasında testere talaşı biçiminde oluşan firenin testere kalınlığı ve birim boyunun ( pratikte 4 m. ) daha küçük parçalara ayrılma miktarı göz önüne alınarak yaklaşık yüzde 1 ( % 1 ) olur. ( 24.3.1983 tarihli Meclis Kararı ) Plaka Halinde Mer mer Kesimi : Atölyelere 1 m3 blok halinde gelen mermerden 32 adet 2 cm. lik levha çıktığı tesbit edilmiştir. İç piyasa tüketiminin % 80, % 90’ ı 2 cm. lik mermer kullanılmaktadır. Halen kullanılmakta olan katrak makinelerinde 5 mm. kalınlıkta sokentli testere kullanılmakta, kumla kesmede ortalama 2 mm. fire daha girmektedir. Ayrıca blok mermerlerin yan yüzleri düzgün olmadığından katrağa girerken 5’ er cm. fire hesaba dahil edilmektedir. Mermer bloklarının bünyelerinden meydana gelen ve gözle tesbit edilemeyen arızalardan dolayı plakaların kırılması veya dağılması bu zayiata dahil değildir. Bu hesaba göre 2 cm. kalınlıkta mermer levha imalinde ortalama fire % 32 kabul edilebilir. ( 26.9.1984 Tarihli Meclis Kararı ) TUZ, SODA : Kışın % 5 fazlalaştığı, yazın % 5 eksildiği kabul edilir. TİNER Tiner çeşitlerinin üretimi esnasındaki fire oranları ; sentetik tiner(% 3­5) selülozik tiner (% 5­6) sentetik neft (%3) yavaş kuruyan tiner, hızlı kuruyan tiner akrilik tiner ve poliüretan tiner (%3) olarak kabul edilmiştir. (27.02.2008) ­ U, Ü –
32 UN, NİŞASTA, PURDA ŞEKERİ VE PİRİNÇ UNUNUN PAKETLENMESİ SIRASINDA MEYDANA GELEBİLECEK FİRE : Un, nişasta, pudra şekeri ve pirinç ununun paketlenmesi sırasında % 1 ­ % 2 oranında fire olabileceğine karar verildi. ( 22.2.1995 tarih ve 36 sayılı Meclis Kararı ) ­ V, Y ­ VELEKS : İzmir’ de çift çuvallar derurunda herhangi bir limana kadar sevk olunan veleks adiyen % 1 miktarında fire verebilir. Yassı Mamulün oksi – asetilen şalümosu ile par zalanması : Yassı mamulün ( platine, saç ) oksi – asetilen şalümosu ile parçalanması halinde söz konusu olan zayiatı iki ayrı kısımda mütalaa etmek gerekir. 1­ Geriye dönüşü olmayan zayiat : ( Bu şalümonun ağzından curuf olarak akan ve hurda olarak dahi değerlendirilmeyen zayiattır. ) 10 mm. ile 100 mm. arası malzeme arası kalınlıklarında değişik flanş çapları için % 4 ( yüzde 4 ) olarak tesbit edilmiştir. Otomatik makineler için % 3’ lük bir şalümo kaybı uygun görülmüştür. 2­ Geriye dönüşü olan kayıplar : Bu kayıplar özellikle şalümo ile yuvarlak kesme ( flanş çıkarma ) ve benzer biçimde değişken şekilli makine parçalarının keza şalümo ile kesilip çıkarılması sırasında ana malzemeden ayrılan ve küçüklükleri ( geometrik boyut ufaklığı ) nedeniyle hurda olarak imalatta kullanılmayan, ancak değerlendirilebilen kısımlardır. Bu tip zayiatı “ geriye dönüş olan fire “ olarak niteliyoruz. Yapılan hesaplar flanş tarzındaki kesmeler için zayiatın % 21,5 civarında olduğunu ortaya koymuştur. İşçi hatalarının kaçınılmazlığı gibi hususlar göz önünde bulundurularak ortalama % 25 kabul edilmiştir. YOĞURT : Bölgemizde vakum cihazları ile imal edilen yoğurtlarda, imalat esnasında meydana gelen fire % 40 olmaktadır. Buna bağlı olarak da % 3 – 5 civarında dökülmeler, akmalar vesair zayiat sebepleri de eklendiğinde, toplam vakumlu yoğurt imalinde fire % 43 – 45’ dir. Kuruluk miktarları da kaynamamış sütte % 8, kaynamış sütte % 10, vakuma edilmiş yoğurtta ise % 21’ dir. ( 24.11.1983 Tarihli Meclis Kararı ) YTONG :
33 Ytong tuğlasının imal yerinden depoya nakli, istifi, tahmil ve tahliyesi sırasında kullanılmayacak derecede ufalan ve alıcıya teslim anında sayım hatasını da kapsayacak şekilde firenin %1 olacağına karar verilmiştir. YUMURTA : Yumurta firesi iki aşamada tesbit edilmektedir. 1. Aşama ( İşletmede ) ; a) Standart dışı yumurtalar ( piyasa talebinin dışında ) fire oranı % 1 b) Kirli yumurta ve çatlak yumurta ( depolama süresi kısa olan yumurta ) 1­ Kirli yumurta ( yer tavukçuluğu ) fire oranı % 4 2­ Çatlak yumurta ( kafes tavukçuluğu ) fire oranı % 3 a) Ambalajlamada veya depolamada fire, 1­ Piyasaya verilecek yumurta fire oranı % 1 2­ Depolama amacı ile ambalajlama fire oranı % 1 İşletmedeki toplam fire oranı %5 ile % 6 oranındadır. 2. Aşama ; İşletmeden tüketiciye intikal edinceye kadar olan fire Kocaeli için % 1 ile % 2 arasında saptanmıştır.
34 BÖLÜM II ÖRF, ADET VE TEAMÜL KARARLARI
35 ­ A ­ ­ Ardiyelerin bedelatı icaresi hakkında : Hususi ardiyelerde ektia sahibi ile ardiyeci beyninde bir mukavelei mahsusa mevcut ise, mezkur mukavelenameye göre hareket olunur. Eğer bir mukavelei mahsusa mevcut değilse ardiye sahibinin her ay ücreti, emtia sahibinden talep ve istifaya selahiyeti teamülü ticaridendir. ­ İstanbul’ da afyon masrafı : Afyon işinde İstanbul’ da yapılan masrafın depodan mağazaya elli kuruşa olduğu ve kantariye resminin müşteri tarafından tediyesinin müteammel bulunduğuna karar verilmiştir. ­ Gaz ve benzin kantariye resmi hakkında : Örf’ en ölçü tartı ile satılması müteamel olmayan ve teneke ile satılan gazlarla gaz tenekelerinin ve şeker sandıklarının ve çuvallarının haricinde kalan eşyanın toptan satışında vezin mecburidir. Binanaleyh şehremanetince resmen kabul edilen ve şimdiye kadar aksi suretinde bir teamülü ticari tesbit olunmayan iş bu kaziye mucibince teneke sandık, bomba dahilinde bulunan gaz ve benzinlerin bila vezin satılması ve alınması mütaamel bulunmaktadır. ­ Acenteler e katalog fiyatı üzerinden iskonto icrası : Acentelere katalog fiyatı üzerinden muhtelif iskonto icrası teamülü ticaridendir. ­ Arpa kır macılarının kırdıkları arpaların hesabına aldıkları paraya mukabil fatura itasının örfi ticariden olup olmadığı hakkında : Arpa kırmacısı diye belli başlı bir kırmacı yoktur. Kırma motörleri olan arpacıların ise eshabından aldıkları para için fatura vermeleri lazım gelirse de fiiliyatta ancak eshabı işlediği zaman fatura vermekte olduklarından bu hususta fatura verilmesi müteamel değildir. ­ Ambalaj tabirinin köylü tarafından isticarında bulunan tütünlerin istif veya rumelikarı denklerin alt ve üst sırtlarının sarıldığı çuvallarda şamil olup olmayacağı hakkında : Ambalaj tabirinin köylü tarafından rumelikarı denklerde alt ve üst sırtların sarıldığı dar ve uzun çuvallarda da şamil olduğu teamüldendir. ­ B ­ ­ Buğday ardiye ücretleri hakkında : Buğdaylar değirmenlerde nadiren çuvallar derununda ve alelekser dökme olarak tevdi ve hafıza olunur. Dökme olduğuna göre hesapları da ton üzerinden yapılır. Değirmenlere tevdi olunan bir mal tevdi tarihinden itibaren bir iki gün teahhürla öğüdülse bile bu müddet için ardiye vermek lazım değildir. Şayet o değirmende öğütülmekten vazgeçilirse bila ücret bir mal hıfa edilmeyeceğine nazaran ardiye vermek icab edebilir. Miktarı da rıza ve muvafakati tarafıyle ve mevcut ise mukaveleye nazaran tayin ve tesbit olunur. Bir değirmene giren zahire, ancak o değirmende kırdırılmak mecburiyeti hasıl olduğu için bu babda ardiye ücretine ait olarak bir teamül mevcut değildir.
36 ­ Un fabrikalarında buğday verip un alma işlerinde teamül : Değirmen ile müstahsil arasında buğday verilerek un ve kepek alış verişi olmaktadır. Değirmenci buğdayı un ve kepek yapmak için müstahsilden kırma ücreti olarak para, buğday veya un ve kepek almaktadır. Değirmenci kırma ücretinin karşılığını buğday veya un olarak alır ise müstahsilden tahsil ettiği miktar kadar müstahsil fişi alır. Müstahsil değirmenci arasındaki bu alış verişte bu evrakların dışında herhangi bir evrak veya sözleşme tanzim edilmez sadece söz ve güvene dayalı bir akittir. Bu hususlarda teamül halini almıştır. ( 23.02.2000 tarih ve 4 sayılı Meclis Kararı. ) ­ Bisküvi teneke kutularının dara ile mi yoksa darasız mı satılacağı hakkında : Bir kiloya kadar olan küçük bisküvi kutularının adet itibariyle darasız olarak ve bundan büyük olan kutuların siklet üzerinden dara düşürülmek suretiyle satılması teamülü ticaridendir. ­ Fıçı ile satılan biraların satışında veznini mütaammel olup olmadığı hakkında : Bira fıçıları muayyen hacmi istiabilerde olup, bunların kaç desimetre mık’ abı hacmi istiabisinde olduğu bira fabrikalarında inhisar memurlarının kontrolu tahtında hususi bir alet ile fıçılar boş iken tayin edilir. Bu suretle beher desimetre mik’ abı tesbit edilerek fıçıların üzerine damga ile işaret edilir ve hacmen ölçülmüş olan mezkur fıçılar bade imla tartı ve ölçüye tabi olmaksızın piyasada satılır. ­ Bankalarca komisyon alınıp alınmadığı hakkında : Bankalarca hesabı cari üzerine ita olunan avanslardan komisyon namiyle bir meblağ ahzı müteamel ve müteareftir. ­ Amerikan bezinin kaput bezi olup olmadığı : Kaput bezi bir tabiri umumi olup mezkur bezler Amerikan bezidir. ­ Vazih bir ardese istinat etmiyen bonoların kıymet tedavüliyeleri : Adres bulunmaksızın imzayı muktevi olan bonalar imza sahibi olan borçluyu ilzam etmek itibariyle hukuken ve kanunen müteberdir. Bu suretle adres bulunmaksızın maruf imzaları mutevi bulunan bonolar bu barufiyet hesabı ile ticarette tedavül kıymetini haiz olup, maruf olmayan kimselerin adresi bulunmaksızın imza ettikleri bonoların ticarette kıymeti tedavüliyeleri yoktur. Bu gibi bonoların bankalarca iskonto edilebilmesi için imzanın kime ait olduğunun usulü dairesinde tevsiki bankalarca talep edilir. ­ Bankaların kombino alırken borsa fiyatlarından fazlasına satmak mutad olup olmadığı ve bu nisbetin derecesinin ne olduğu ve hesabı cari mukavelesine müstenit muamelatta ecnebi paralarının Tür k parasına tahvilinde borsa fiyatının aynen ve tamamen mi esas tutulması mutad olup olmadığı hakkında : 1. Bankalarca kombinoların noksan alınıp fazlaya satılması mutaddır. 2. Elyevm bu farkın nisbeti hilafına mukavele olmadıkça borsa nakti kıyası olan Fransız frankı için kanunen tesbit edilmiş olup azami binde ikidir.
37 Diğer ecnebi paraları için Paris borsalarındaki fiyatlara göre alınacak paranın arzettiği tehlike nisbeti ( riski ) nazarı dikkate alınarak tesbit edilir ve banka alım satıma ait olan bu muameleyi yaptıktan sonra borsaya kayd ettirmeye mecbur olup bankanın borsaya kayıt ettireceği bu fiyat o anda borsanın fiyatını teşkil eder. 3. Hesabı cari mukavelesine müstenit muamelata aynı şekle tabidir. Yani bu muamelelerin banka gişelerinde alel’ ade yapılan muamelelerden hiçbir farkı yoktur. ­ C ­ ­ C.I.F. satışlarda teamülü ticari : C.I.F. satışlarda mevki teşkil eden emtianın beyin esnayi akdinde cinsine müteallik evsafına beyanı suretiyle tayin ve tahsisi teamülü ticaridendir. ­ C.I.F. satışlar hakkındaki teamül : Avrupa’ dan Türkiye’ ye celbedilen ( C.I.F. İstanbul ) veya ( C.I.F. Haydarpaşa ) mübayaa edilen bir mala ait menşe şahadetnamesinin tasdik harcı – hilafında şeraiti hususiye mevcut değilse – satıcıya aittir. Çünkü C.I.F. satışlarda satıcı, malın muntazam cirolu konşimentosu ile beraber, emtianın vasıf ve veznini müzbit şahadetname ve mevrit gümrüğünce talep edildiği taktirde menşe şahadetnamesini bittanzim vekilmal alıcıya isal etmeye ve bu evraka ait masrafı doruhteye mecburdur. ­ İstirye cam satışında fiyat ve eb’ ada dair : Fabrikalar ancak muayyen eb’ atta mal çıkarmakta ve fiyat için muayyen ve matbu tarifeler bulunmaktadır. İşbu tarifelere nazaran istirye cam eb’ adının ( tul ve arz rakamları mecmunun ) üç ile kabili taksim olması lazımdır. Mesela 40 x 180 eb’ adda istirye cama ihtiyaç hasıl oldukça fabrika bu eb’ adda mal çıkarmadığı cihetle alıcı bu eb’ adı temin için bittabi 39 x 180 değil, biraz daha büyük 42 x 180 mal alır ve sonra kestirir ve bundan dolayı da 42 x 180 parasını tediye eder. ­ C.İ.F. İstanbul olarak sipariş edilen mala ait menşe şahadetnamesinin mahalli konsoloslukça tasdik masrafının C.İ.F. faturaya dahil olup olmadığı hakkında : Menşe şahadetnamesi harcı hilafında şeraiti hususiye mevcut değilse satıcıya aittir. ­ Çimento satışlarında bunların çuvalla mı yoksa çuval sikleti ayrı muhteviyatı ayrı olarak mı satılacağı ve bedeller inin faturalarda ne şekilde gösterileceği hakkında : Çimento ticaretinde cari usule göre faturalarda çimento bedelleri ile çuval bedellerinin ayrı ayrı gösterilmesi teamüldendir. ­ C.I.F. mübayaalarında menşe şahadetnamesi ve tasdik harçları masr aflarının kime ait olduğu hakkında :
38 C.I.F. alımlarda hilafına şart olmadığı taktirde yabancı memleketlerden yapılan C.I.F. alımlarda taraflar arasında kilafına tekarrür etmiş hususi şartlar bulunmadığı takdirde menşe şahadetnamesi ve tasdik harcı masrafları müşteriye aittir. ­ D ­ ­ Ufak bacak deriler inin salamuraları hakkında : Ufak bacak tabir olunan derilerin salamuraları adet üzerine satılır. ­ Av derilerinde iskonto miktarı hakkında : Tavşan derilerinde yüzde beş miktarında iskonto yapılmak teamülü ticaridendir. Porsuk derilerinde yüzde on miktarında iskonto yapılmak teamülü ticaridendir. Diğer derilerinde evsafına göre alıcı ve satıcı arasında tekerrür eden miktar ve esas üzerine iskonto yapılır. Mukaveleye tabi olup bu hususta ticari bir teamül yoktur. ­ Satın alınan dövizler in ödeme müddeti ve hesabı cari hakkında : 1­ Döviz iştirasının serbest olduğu senelerde, yani döviz takyidatı vaaz edilmeden evvel hilafına şart konulmadığı taktirde satın alınan dövizin bedelinin 24 saat zarfında bankaya yatırılması ve dövizin tesellüm edilmesi memleketimizde teamülü ticaridendir. Halen 19.06.1929 tarih ve 8172 numaralı kararnameye merbut nizamnamenin 38. nci maddesi emri ve tefrikası memleketimizde ( kambiyo ve nakit işleri peşin olarak yapılır. Bu işler üzerine rapor ve depor yapılmaz. Peşin olarak alınıp satılan kambiyo ve nukutun teslim ve tesellümü akit gününden nihayet ferdası akşamına kadar ifa ve ikmal olunur. Bu müddet bittikten sonra neticelendirilmiş olan işler için Borsa Komiserliğine üç gün içinde müracaatla icra muamelesi yapılarak neticesi kaydedilir. ) 2­ Şu halde şimdilik bu hususta teamül mevzuu bahis olmayıp nizamname hükmü caridir. 3­ Memleketimizde hesap sahiplerine gönderilen hesap hülasalarına mutabakat mektuplarına muayyen bir müddet zarfında müşteri tarafından bir itiraz vuku bulmadığı takdirde bu hesapların kabul edilmiş sayılması teamüldür. Bu itiraz müddeti her Bankanın nizamnamesi ile tesbit edilmiş bulunmakta olduğundan bu müddetin azami, asgari olarak da tesbitine imkan yoktur. Bununla beraber bu müddetin Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasından 10 gün, Ziraat Bankasında bir hafta, Osmanlı Bankasının muhtelif şubelerinde bir ay ile iki ay arasındadır. ­ Tür kiye’ de dana, inek ve öküz derilerinin üzerinde, mezbahalardan çıkışından fabrikaların alışına kadar olan kısmından baş derisi ( boynuz hariç ) kuyruk ve koçanı, bileğe kadar kol ve ayak derisi bulunduğu ayrıca hayvanın üzerine yapışmış olarak bir miktar dışkı ve kan pıhtısının da bulunabileceğine karar verilmiştir.
39 ­ E, F ­ ­ Elektrik Hakkında : “ Elektrik yapım işlerinin taahhüt gerektiren işlerden olduğundan, iş piyasasında peşin para ile çalışıldığı gibi, karşılıklı güven çerçevesinde senet düzenlemenin ticari adetten olduğu belirlenmiştir. ( 23.11.1988 Tarihli Meclis Kararı ) Emlak Alım Satımlarında ve Kiralamada taraflar Arasında, Yazılı bir Anlaşma olmadığı taktirde, Emlak Komisyoncular ının aldıkları Komisyon Ücretleri konusunda Usul veya Teamül : Emlak alım satımında ; emlak alım satım işlerinde alıcıdan % 3 + KDV, satıcıdan % 3 + KDV komisyon ücreti alınması teamüldendir. Emlak kiralamada ; kiracı ve kiralayan için uygulanan komisyon oranı bir yıllık bedel üzerinden olup, kiralayandan % 6 + KDV, kiracıdan % 6 + KDV komisyon alınması teamüldendir. Meclisin 26.04.1995 tarih ve 38 sayılı kararıdır. ­ Değişik Randımanlı bir çuval undan ne kadar ekmek imal edileceği hakkında : Randıman düştükçe elde edilen ekmek miktarlarında azalma olur. Buna göre ; 71,5 kg. lık 80 randımanlı undan 96 kg. 71,5 kg. lık 70 randımanlı undan 85,5 kg. 71,5 kg. lık 60 – 65 randımanlı undan 94 – 95 kg. ekmek elde edilir. Bir çuval una ( 71,5 lik ) 2 kg. tuz, 3 – 5 paket maya konulur. Ekmek piştiğinde % 37 oranında rutubet bırakacak şekilde su konulur. ( % 80 randımanlı un için ) 70 randımanlı un için % 34 oranında rutubet bırakacak şekilde su konulur. Su miktarı unun rutubet durumuna göre değişmektedir. ­ Müstamel elbiselerden alınan gümrük muamele ücreti : Müstamel elbise üzerine yapılan gümrük muamelatı pazarlıkla olup ücreti de kilosuna bir buçuk kuruştan, üç buçuk kuruşa kadar tehalüf eder.
40 ­ Fındık satışında vezin usulü : Alalumum mahreçlerinde vapurlara tahmilen Avrupa’ ya, gerek doğrudan doğruya ve gerekse transit sureti ile sevk ve ihraç olunan iç fındıklar mahallinde ( 80 ) kilo olarak çuvallara doldurulmakta ve ( 125 ) çuval ise bir vagon adledilmektedir. Beher vagon onarbin kilo olduğuna nazaran Avrupa’ daki satışlar ( 100 ) kilo üzerinden yapılmaktadır. İstanbul tarikile Avrupa’ ya gönderilen fındık içleri için İstanbul’da konşimentolar üzerinden alım ve satım yapılır. Bu da aynı muameleye tabi ise de alıcı malı mavnada görmek ve kilosunu tetkik etmek isterse, kanaat hasıl eylemek üzere fındık çuvallarının yüzde on miktarı tarttırılır ve bu tartılar çuvalların sikleti vasatiyeleri alınmak sureti ile vezne mutabakatı tesbit olunur. ­ Levant Fındıkları Tabiri Hakkında : Levant tabiri “ Giresun “ dan gayri bütün Karadeniz sahilinde istihsal olunan fındıkları teşmil ve Giresun fındıkları evsafı ve kıymet itibarı ile levant fındıkları tercih olunur. ­ F.O.B. Satışları Hakkındaki Teamül : 1­ F.O.B. satışlarından emtianın satıcı deposundan vapur bordasına kadar nakli masrafı, ihracat rüsumu ve buna mümasil tekalifin tediyesi, ticaretle mutad olan konşmentonun tedariki ve mürsil limanında ( konşmento şeraitine tevfikan ) tahmil masrafı bayie aittir. 2­ Tahmil Limanından tahliye limanına kadar nakil masrafı ( navlun ) ve ( sigorta ) ücreti, muvasalat ettiği limanda ( konşimento şeraitine tevfikan ) tahliyesi, mavna veya rıhtıma vaz’ ı gümrük resmi ve emtiaya ait diğer resimler müşteriye aittir. ­ Bedelli alınmamış mallar için ne yolda fatura verilmesine bu faturalara 5 kuruşluk pul yapıştırılması ve imza akite edilmesinin ticari teamülden olup olmadığı hakkında : 1­ Satılan malın cinsini, miktarını gösterip malın hesabını bildiren faturalara yalnız 2 kuruşluk pul yapıştırılır. 2­ Bedeli alınmamış faturalara 5 kuruşluk pul yapıştırılarak imza akide edilmesi piyasa teamülüne uygun değildir. ­ Faturalarda neto peşindir. Kaydının fatura bedelinin tesviye olduğuna delalet edip etmediği peşin alınan faturalarda ( Bedeli tesviye olunmamıştır ) işaretinin kaydı icap edip etmediği hakkında : Neto peşindir cümlesi yazılı faturalarda bu tabirin fatura bedelinin iskontasız ve peşin tediye edileceğini ifade edip, fatura bedelinin peşin alınmış olduğunu ifade etmez.
41 ­ Fatura Hakkında : ( 28.10.1987 Teamül Kararı ) “ 1984 yılında Odamız tarafından kabul edilen ve şu anda uygulanmakta olan ticari teamüle göre, faturalardaki bilgilerin altının kaşelenmesi ve imzalanmasıyle düzenlenmesi kapalı faturadır. Kapalı fatura ile bedelinin tahsil edilmiş olduğu teamüldendir. Açık fatura, faturanın üst kısmı kaşelenmesi ve imzalanması ile düzenlenir ve bedelinin tahsil edilmediği durumlarda uygulanması ticari teamüldendir. ­ G ­ ­ Gümrük ordinolarının cirosu : Ordinoların, gümrük muamelesini ifa ve intaç eylemek üzere yapılmakta olan ciroların mahiyeti ticariyesi sahibi emtia olan müessesesi ticariye namına meskün gümrük muamelatının ifasına tahsil zımmında bir diğer zatın vekil ittihaz edilmiş olması teamül bulunduğuna karar verilmiştir. ­ Garajlarda icar mukavelesi aktedilip edilmediği hakkında : Otomobiller, garajlarda kira ile bulunduğu zaman icar ve isticar keyfiyetinin kırıturatoya raptı usulden değildir. Ancak otomobillerin garajlarda bulundukları müddet zarfında mahiye ücret verilmesi müteammeldir. ­ Gazoz şişelerinin misliyat veya kıyemiyattan olup olmadığı : Gazoz şişeleri sırf gazoz imal eden fabrikalar tarafından istimal olunup mevkur fabrikalar kendi numunelerine göre Avrupa’ ya sipariş vermekte ve fabrikalar, şişeleri iade olunmak üzere bayilere mal tevzi etmektedir. İade olunanlar arasındaki sakat veya bilyaları noksan olan şişeler ise eski şişecilere satılmaktadır. Şu halde gazoz şişeleri piyasada derhal bulunan bir mal olmayıp, sırf bir nevi mamulata kıyemiyat idadına dahil olan bir meta’ dır. ­ Gümrükten mal çıkar mak esasına müstenit bir mukavelede mevcut ( aynı vapurda ve bir parti olarak ) gelmek tabirinden ne anlaşılabilir ? 1­ Gümrükten mal çıkarmak esası üzerine manahit bir mukavelenamede aynı vapurda ve bir parti olarak geleceği yazılı olan muhtelif malları ayrı ayrı vapurlarda gelseler mukavelenamede muharrer şart ahkamına muhalif olunur. 2­ Bu muhtelif mallar hep bir arada ve aynı vapurla gelseler dahi bir parti olarak gelmiş telakki edilmeleri için bir konşimento ile gelmeleri lazım değildir. Konşimentoların taahhüdü bir parti addedilmeğe mani olamaz. 3­ Bir parti olarak gelmek şartı malların mürselünileyh tarafından bir defada tesallümü kabil olabilecek suret ve şerait altında gelmesi hükmünü ifa eder.
42 ­ Götürü olarak yaptırılan apartman inşaatında mukavele tanzimi hakkında : Götürü olarak yaptırılan apartman inşaat taahhüdatında inşaatın şeraitine malzemeye müdden inşaiyeye ve tediyeye müteallik olmak üzere mukavele tanzimi teamülü ticarindendir. ­ H ­ HAZIR MUTFAK DOLABINDA TEAMÜL a) Hazır mutfak satışlarında satıcı firma sipariş aldığında tüketici ile sözleşme imzalayabildiği gibi, karşılıklı güven çerçevesinde de hareket edilebilmektedir. b) Mutfak dolabının takılması nedeniyle çıkacak eski dolabın söktürülmesi, nakliyesi, fayans yapımı , elektrik bakım işleri boya, asp borusu, plaspen plastik doğrama, kapı sökme, takma,yapma ve bunun gibi işler, genelde karşılıklı sözlü anlaşmalarla yapılmaktadır. c) Önceden sözleşme yapılmış olsa dahi, mutfak dolabının takılması esnasında ortaya çıkan (b) bendinde yazılı benzeri işler sözleşme dışında kalmış ise işin yürümesi bakımından sözlü anlaşma ile firma tarafından yapılabilmektedir. Yukarıda yazılı işlerin, sözleşme yapılmadan yapılması teamül haline gelmiştir. Bu hususlar zaman içerisinde herkesçe uygulanmak suretiyle, kararlı bir nitelik kazanmıştır. Aynı zamanda kamuoyu tarafından da bu şekilde bilinmekte ve uygulanmaktadır. Meclisin 28.05.1997 tarih ve 17 sayılı kararı ­ Har flerden ibaret rumuzat hakkında : Parafların hiçbir kıymeti ticariyesi bulunmadığı gibi herhangi bir şirket veya müessesenin sirkülerindeki imzaya salahiyettar olan zat veya zavatın imzası bulunmadığı taktirde evrakın ziyanından mezkur şirket veya müessese hiçbir vakit mes’ ul tutulamaz. Ancak rümuzatı vazeden zat bunu kabul ediyorsa şahsen mes’ ul olur. ­ 1.4.1928 tarihinden evvelki hayvan satışları hakkında : Hayvan borsası ahkamının mebdei tatbiki olan 1 Nisan 1928 tarihine kadar teamülen masbuk olan hayvan alım ve satımlarında, görülmeden ve çeşni almadan yapılan pazarlıklardan rücu daima vaki olmakta ve Tarafeyne hiçbir tazminat itasiyle mükellef bulunmamakta idi. ­ K ­ ­ Kilişeler Hakkında : Kilişenin imali ve tebriri zımmında bir tabi müessesesiyle yapılan muamelelerde hilafına sarahat olmadığı taktirde kilişenin müşteriye ait olması icap eder. Esasen kilişenin imal ve tabriri bedeli müşteri tarafından tediye edilen meblağda dahil olmaktadır. Bu husustaki teamül bundan ibarettir.
43 ­ Naşirin basacağı kitaptan müellife verebileceği nüsha miktarı hakkında : Naşir olan bir kitapçı ile bir müellif arasında tabolunan kitaptan müellife verilecek nüsha hakkında tarafenyn beyninde mukavele akdedilmemiş ise eserin adedi tab’ ına ve kitabın kıymetine ve müellifin marifetine göre beher basılışında asgari onbeş ve azami yirmibeş nüshasının naşirler müelliflere verilmesi kitapçılık ticareti teamülündendir. ­ Kavun karpuz ticaretinde kabzımallar tarafından alınmakta olan ücret hakkında : Şehrimizde toptan kavun, karpuz ticaretinde kabzımallar tarafından alınan, alınmakta olan kabzımallık ücretleri beveçhiatidir. Toptan kavunlardan : 40 ve 50 para. ( Avans almayan tüccarlardan 40 ve avans alan tüccardan 50 para ) Zünadan mutad dan fazma avans para talebinde bulunanlardan, kabzımalların beyinlerinde tayin ve tesbit ettikleri nisbette, kabzımallık ücreti alınır. Kabzımallardan kayıkta veya vagonda satıldığı taktirde yüzdeüç, ardiyede satıldığı taktirde yüzdebeş ile sekiz gibi muhtelif nisbette kabzımallık ücreti alınmaktadır. ­ Depoya vazolunan kömür ler hakkında : Beher tavası için bir miktarı muayyen ücretle ve birkaç gün sonra kaldırılmak şartıyla depoya vazolunan kömürlerin bir ay içinde kaldırılması halinde takdir olunan ücret bir aya maruf olamaz. Birkaç gün takdiri umumiyede onbeş günden ziyade bir müddet ifade edemez. Zira bu müddet onbeş günü tecavüz ettiği takdirde otuz günde veyahut bir ay zarfında kaldırılacak tabirleri istimal olunmaktadır. Zevali edecek günler için ecrimisil tahakkuk etmektedir. Ecrimisilin tayininde depo sahibinin bu işgal dolayısıyla deposunun istimalde maruz kalacağı müşkülat ve dücan olması melbuz zarar ve ziyan nazarı itibare alınmamalıdır. Şehrimizde vasati olarak mevzu kömürler depo sahibinin muamelatını sokteden ve kendisini ısrar etmemiş ise beher ton için mahiye otuz kuruş ücret alınmaktadır. ­ Komisyon ve Simsariye hakkında : 1­ Komisyon suretiyle satılan emvalde satış bedellerin komisyoncunun yüzde birden ikiye kadar komisyon alması teamülü ticaridendir. 2­ Keşide edilen çeklerin ödenmesinden dolayı ayrıca komisyon ücreti tediyesi teamülü ticariden değildir. 3­ Bir komisyoncu komisyon sureti ile satacağı emvalde ayrıca bir simsara müracaat etmiş olursa veyahut kendi hususi simsarını istihdam eylerse bu simsarlar için Ticaret ve Sanayi Odaları nizamnamesine merbut tarifesi veçhile ayrıca simsarlık ücreti alması teamülü ticaridendir. Bu surette simsar kullanmamış olursa komisyon ücretinden maada ayrıca simsar ücreti tediyesi lazım gelmez. ­ Vagon ve ray gibi emtiada fabrika komisyoncularına ne kadar komisyon verilmesi müteamel olduğu hakkında : Şimendifer levazımatı için verilen komisyonun cins ve miktara göre tekalüf eylemekte olduğu ve mamafih ticaret borsalarında muamele gören demir ve pirinç malzeme için yüzde yarımdan bire kadar, ray ve travers gibi mamul çelik malzemede yüzde birden üçe kadar, makas için yüzbe ikiden üçe kadar, pirinç makinaları için yüzde üçten beşe kadar komisyon
44 verilmesi müteammeldir. Azami bin lirayı tecavüz etmeyen işlerde işbu komisyon miktarı yüzde yedi buçuğa kadar çıkarılabilir. ­ Kredi dötret muamelesiyle kr edi dökümanter muamelesinin fark ve mahiyetleri : Kredi dökümanter muamelesi, sigorta evrakı, konşimento senedi gibi vesaiki ticariyeye müstenid kredi muamelesi ise sadece bir poliçe üzerine ifa kılınan kredi olduğu ve mamafih bu son nevi muamelenin memleketimizde pek çok müteamel bulunmadığı hususuna karar verilmiştir. ­ Komisyoncular hakkında : Komisyoncuların mesuliyeti hukukiyeye tabi olduklarını teamülü ticariden olduğuna karar verilmiştir. ­ Kantariye resminin kime ait olacağı hakkında : Bayi ile müşteri arasında aksi bir mukavele ve şart mevcut olmadığı taktirde kantariye resminin tediyesi teamülen müşteriye ait olur. ­ Kurşun kalem satışlarında komisyon ücreti hakkında : Mal doğrudan doğruya hariçten gelirken vaki olan satış nazarı itibare alındığı takdirde bu noktada fabrikanın kendi komisyoncusuna ( reprazanten ) ita edeceği komisyon ücreti mevzu bahis olurki bu takdirde komisyon orijinal faturadaki satış yekünu üzerinden tefrik edilir. Gümrük resmi ayrıca bu yeküna ithal edilmez. ­ Beynettüccar peşin veya veresiye alışverişlerde müşteri lehine komisyon itas hakkında : Beynettüccar peşin veya veresiye alış verişlerde müşterilerine komisyon itas hakkında piyasamızda bir örfi ticari mevcut değildir. ­ Gümrük komisyoncularına muameleyi takip için mal sahibi tarafından verilen konşimentolar mukabilinde makbuz almaları müteamel olmayıp bu muameleler itimat esnasında müstenittir. ­ Komisyoncuların kendiler ine gönderilen mallar ın terhinine selahiyettar olup olmadıkları hakkında : Komisyoncuların kendilerine satılmak üzere gönderilen mal, mal sahibinin tahriri veya zımmı muvafakatı ve bu meyanda komisyoncudan avans istemesi şartı ile telkin etmeleri teamüldendir. ­ Kömür toptancıları tarafından perakendeci esnafına satılan muayyen miktar kömür lerin evvelce iki taraf arasında bir müddet tayin edilmiş değilse bu miktarın ne müddet zarfında çekilmesi icap edeceği hakkında : Bu babta piyasada bir teamül mevcut değildir.
45 ­ Komisyon delaletiyle ecnebi firmalara verilen siparişlerin komisyoncu namına gümrüğe vürudunda bu babtaki for malitelerin kime teveccüh edeceği hakkında : Alıcı tarafından mutavassıt delaletile ecnebi memleketlerindeki müesseselere verilen C.İ.F. teslim esnasında müstenit siparişlerde müesseselerce sipariş veren firma hesabına ve fakat mutavassıt tarafından müşteriye cirosundan sonra gümrük muamelelerinin ifası ve rüsumunun tediyesi suretiyle gümrükten çıkarılması müşteriye aittir. ­ Bir müesseseye ait emtianın bir acenta tavassutu ile satılması halinde acentaya verilecek komisyon miktarı ayrıca müessese namına mal mübayaatta bulunursa bu iş için komisyon almamasına müteamel olup olmadığı hakkında : Herhangi fabrikanın mamulatını satmaya ve fabrikaya lazım olan iptidai maddeleri satın almaya tavassut etmek başka başka muamelei ticariye icrası demektir. Bu itibarla komisyoncunun hem satış hemde alış işinden ayrı ayrı komisyon alması teamüldendir. Ecnebi firma reprezanton ve acentaları fabrikasının usulüne ve muamelatının cirosuna göre bu iş için kendi sermayesini kullanmış ise % 2 – 5 kadar komisyon alması teamüldür. Yerli fabrikaların alım satım işlerinde verdikleri komisyon miktarı % 1 – 2 arasında tekalüf eder. ­ Kira bedelleri hakkında : 1. Tacirler arasında kira bedellerinin ödenmesi sırasında para alışverişi sözkonusu olduğundan makbuzla belgelemenin hem muhasebe defterlerinde masraf olarak işlenmesi, hemde ödemede bulunan kişinin vermiş olduğu paranın inkar edilmesi açısından gerekli ve adetlerden olduğu. 2. Kamyon şoförünün yapmış olduğu tamirat giderinin aracın gelirinden ödenmesi halinde senet tanzim edilmeyeceği, her türlü kaza tazminatlarının ve vasıta masraflarının mal sahibine ait olduğuna bu konuda senet alınmasının örf ve adetlerden olduğuna karar verilmiştir. ( 26.6.1985 tarih ve 15 sayılı meclis kararı ) ­ M ­ ­ Satılan bir motorun bir veya iki sene için satıcı tarafından tamirinin beynettüccar müteamel olup olmadığı : Motor satışlarında fabrika ve malzeme hususunda tevellüt edecek olan arızalar için bayilerce müşterilere altı ay bir sene ve bazen iki sene gibi müddetlerle garanti verilmekte isede bayiler tarafından bu sebepler haricinde umumiyetle tamiratın bir veya iki sene müddetle teahhüd edilmesi müteamel değildir. Böyle bir mecburiyet ancak mukaveleyi muhsusa müstenit olması lazımdır. ­ Mısırlar ın tartılması hakkında : İstanbul piyasasında alınan mısırların hini istirda tartılıp tartılmaması hakkındaki örf ve teamül ticari berveçhiatidir. 1. Haydarpaşa’ ya gelen 15 tonluk vagonlarda alıcı kampanya çekisinden ( 150 ) kilo tenzili ile elde edilen miktar üzerinden tesellüm etmek mecburiyettendir.
46 ­ Muşamba icar ve isticarı hakkında : Muşamba icar ve isticari hakkında vaki ukudatın senedata raptı, küçük ve münferit mahiyette bulunan kiralar için müteamel değildir. Bazı büyük kampanyalarla muşamba kiralayan erbabı ticaret beyninde bir taraftan kampanyanın tekmil tahliye edeceği eşya örtülerinin aynı şahıstan alınması ve diğer taraftan da muşamba icar eden kimsenin bu gibi eşyanın muayyen veya gayri mahdut bir miktarda vürut etsede açıkta bırakılmasının temini ve bu yüzden vukua gelecek her türlü zarar ve ziyanın tanzimini taahhüt ederek mütakabilen senedata raptedildiği de vakidir. ­ Muhtelif emtianın asgari toptan miktarı hakkında : Cinsi Eşya : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ Toptan asgari miktarı : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ Mezbuh hayvan etleri Envai balıklar kiloda olabilir. Sardalya, vesaire Her nevi havyar Her nevi peynirler Madeni yağlar Nebati yağlar Hayvani yağlar Her nevi mum Kuru ve yaş meyveler Bir adet Yevmi balık istihsalatına göre teayyün edin miktar ve Kuru ve yaş sebzeler Hububat Sebze ve meyve konserveleri Her nevi turşular Her nevi şekerler Her nevi kahve Her nevi pirinç Afyon Yapağı Deri ( kuzu ) Deri ( oğlak ) Deri ( sığır ) Deri ( koyun ) Deri ( keçi ) Deri ( manda ) Tiftik Maden kömürü Her nevi gaz Baküra mazot Katran Bir sandık, dört kasa, yüz kutu Seksen kiloluk fıçı Bir tekerlek, bir teneke Beşyüz kiloya kadar Teneke, fıçı Teneke, fıçı Sandık Yaş için ( Kafes, küfe, sandık ) Kuru için ( kutu, sandık, torba ) Kafes, küfe, sepet, çuval Çuval Elli kutu, bir sandık Beş kiloluk kutular Sandık, çuval Çuval Çuval 50 – 60 kiloluk bir sandık On balya 150 adet 200 adet 6 – 20 adet 80 adet 80 adet 4 adet – balya 40 – 50 okkaya kadar 100 ton Bir duba, yirmibeş okkaya kadar. Yüz kiloluk fıçı 100 kilo
47 Cinsi Eşya : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ Odun kömürü İpek Koza Zeytinyağı Sabun Her nevi iplik Bakır Demir Bilvezin tartılan madeniyat Manifatura Yoğurt Sair kantariye eşyası Toptan asgari miktarı : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ Vagon, kayık Bir okka ham olarak Elli okkalık 130 – 160 kg. lık fıçı teneke 60 okkalık çuval 4 ½ kiloluk paket 100 okka 10 ton Demirden mada 100 kilo Bir okkadan bir balyaya kadar. Teneke Bir çuvala kadardır. Farikasyon olarak yapılan mobilya imalatı sürecinde möblede kumaş sarfiyatı koltuğun modeline, kumaşın enine ve desen durumuna, yapıcının maharetine ve imal edilen miktara göre değişir. Buna göre ; 1­ 3’ lü – 2’ li ve 2 tekli ( 7 kişilik ) koltuk takımına asgari 16, azami 20 metre kumaş sarf edilir. 2­ 3’ lü – 2’ li ve 2 tekli ( 7 kişilik ) koltuk takımına ilave suretiyle asgari ve azami olarak 9 kişilik koltuk takımına 20 – 24 metre, 10 kişilik koltuk takımına 22 – 26 metre ve 12 kişilik koltuk takımına 27 – 31 metre sarf edilir. 3­ 1 ve 2 nci maddelerde sözü edilen koltuk takımlarının mobilya kısımlarında görülmeyecek şekilde kumaş kaplandığında asgari ve azami olarak ; 7 kişilik koltuk takımında 24 – 30 m. 9 “ “ “ 30 – 36 m. 10 “ “ “ 33 – 39 m. 12 “ “ “ 40 – 46 m. 4­ 6 kişilik yemek odası takımı için : 1.80 – 3.60 m. 8 “ “ “ “ “ : 2.40 – 5.50 m. 12 “ “ “ “ “ : 3.50 – 7.50 m. kumaş sarf edilir. 5­ Yatak Odası takımlarında, özel siparişler hariç yalnızca tuvalet pufuna kumaş harcanır. Bir pufun modeline göre asgari 0.60 m. , azami 1.60 m. kumaş sarfedilir. 6­ Yatağın başucuna kumaş kaplanması halinde asgari azami 3 – 8 m. kumaş sarf edilir. Yukarıdaki miktarlara çok özel desen kullanıldığında % 10 – 15 m. fire miktarı gözönüne alınmıştır. İşbu kara 29.8.1978 tarih ve 11 sayılı İzmit Ticaret ve Sanayi Odası Meclisince alınmıştır.
48 Mutfak dolabı, aksesuar ve fayans satışı için anlaşma yapılmışken, eve gidildiğinde eski dolabın söktürülmesi ve nakliyesi, fayans yapımı, elektrik bakım işleri, boya işi, asp borusu, plaspen plastik doğrama, kapı sökme, takma ve yapma işlerinde, sözleşmenin senede bağlanmasının adet haline gelip gelmediği, bu hususların zaman içer sinde her kese uygulanmak suretiyle karar lı bir nitelik kazanıp kazanmadığı ve aynı zamanda kamuoyu tarafından belirtilen teamüle inanılıp inanılmadığı hakkında : a) Hazır mutfak satışlarında satıcı firma sipariş aldığında tüketici ile sözleşme imzalayabildiği gibi, karşılıklı güven çerçevesinde de hareket edilebilmektedir. b) Mutfak dolabının takılması nedeniyle çıkacak eski dolabın söktürülmesi, nakliyesi, fayans yapımı, elektrik bakım işleri, boya işi, asp borusu, plaspen plastik doğrama, kapı sökme, takma yapma ve bunun gibi işler, genelde karşılıklı sözlü anlaşmalarla yapılmaktadır. c) Önceden sözleşme yapılmış olsa dahi, mutfak dolabının takılması esnasında ortaya çıkan ( b ) bendinde yazılı benzeri işler sözleşme dışında kalmış ise işin yürümesi bakımından sözlü anlaşma ile firma tarafından yapılabilmektedir. Yukarıda yazılı işlerin, sözleşme yapılmadan yapılması teamül haline gelmiştir. Bu hususlar zaman içersinde herkesçe uygulanmak suretiyle, kararlı bir nitelik kazanmıştır. Aynı zamanda kamuoyu tarafından da bu şekilde bilinmekte ve uygulanmaktadır. ( 28.05.1997 tarih ve 17 sayılı Meclis Kararı ) ­ N ­ ­ Bir nakliyecinin naklettiği malın bedelini alır ken komisyonundan başka bir ücret alınmasından teamül olup olmadığı hakkında : Bir nakliyecinin naklettiği malın bedelini mürselünileyh den tahsil etmesi halinde nakliye komisyonundan başka mürselünileyhin bulunduğu mahalde banka şubesi bulunup bulunmadığına göre % 0.25 ­ % 1 nisbetine kadar değişen bir ücret olması teamüldendir. ­ Ağır eşyaya ait ücreti nakliye far kının kimin tarafından verileceği hakkında : Ağır eşya ile hafif eşyanın nakliye ücretleri arasında bir fark vaz’ ı müteammeldir. Ne siklette eşyanın ağır ve hangilerinin hafif addedileceğini her kumpanya ayrı ayrı tesbit eder. Ağır eşyaya ait ücreti nakliye farkı nakil ile mal sahibi arasındaki şeraite taii olup bu babta mukavelede sarahat olmadığı takdirde asıl ücreti nakliye kimin tarafından tediye ediliyorsa onun tarafından verilmesi lazım gelir. ­ Nakliye şir ketlerinin teamülü : İstanbul’ da mevcut nakliye şirketlerinin eşyayı ticariyeyinini tesellümlerinde sandık ve balyaları ayrı ayrı muayene ve tesellüm etmelerinin müteamel olduğuna karar verilmiştir. ­ Nakliyat komisyoncularının emtiayı ticariye’ yi teslim ve sevkleri : Şehrimizden taşraya mal satan veya oradaki şubelerine mal irsal eden ticarethaneler sevk
49 edilecek emtianın cins ve miktarını mübeyyin imzalı bir pusula ile nakliye şirketlerine müracaat ederler. Tüccar bu emtiayı doğrudan nakliye şirketine gönderebildiği gibi nakliyecinin bizzat tüccarın mağazasına giderek veya adamını göndererek malı tesellüm etmesi de vakidir. Sureti umumiye de büyük nakliye şirketleri malları kendi depolarına teslim şartı ile kabul ederler. Taşrada bulunan tüccar ise tahriren nakliye şirketine mürücaatta filan mağazada mevcut emtiasının irsalini talep ve aynı zamanda malı satan tacire de bu suretle tebligatta bulunabilirse de bu şekil muamele piyasamızda az tatbik olunmaktadır. Taşradan gelecek bizzat mübayaatını yapan tüccarın iştira ettiği emtiayı nakliye komisyoncularına kendisi teslim ettiği de vakidir. Bu suretle bir balya derununda Anadolu’ ya sevk olunan eşya alalekser aynı cins ve neviden olmaz. Manifatura, tuhafiye, züccaciye... ilah gibi muhtelif ticarethanelerden ayrı ayrı istira olunan muhtelif ül cins anın aynı sandık derununda ambalajı yapıldığı da vakidir. Bu ambalajı ekseri defa tüccarın fazla mübayaata bulunduğu mağazalar yaparlar ve tacir tarafından diğer ticaret hanelerden mübayaa edilip gönderilen muhtelif eşyayı da kendi emtialarıyle birlikte ambalaj ederler. Müteakiben mal tüccarın arzu ettiği komisyoncuya teslim edilir. Nakliye komisyoncuları her şekilde de malları haricen tesellüm ederler. Esnayı tesellümde vezin, marka ve numarası kayd olunur. Komisyoncuların emtiayı ticariyeyi küşat etmeleri mütaammel değildir. Tüccarın nakliyeciye verdiği faturadaki eşya nakliyecinin defterine cinsi eşya hanesine “ Sahibinin ifadesine nazaran “ kaydıyle aynen dere olunur. Bu malumata göre komisyoncu gümrük ticareti dahiliye beyannamesini imla ve imza eder. Transit emtiada nakliye komisyoncuları gümrük muayene heyeti huzurunda nakliye komisyoncuları gümrük muayene heyeti huzurunda malı tetkike selahiyattadırlar. Bunun haricinde malları yalnız başına küşat ve muayene edemezler. Meğerki sahipsiz veya müruru zamana uğrayan emtia ola. Mal tesselüm edildikten sonra komisyoncular mezkur malı ya emtiacılara veyahut doğrudan doğruya sahibi eşya namına irsol eder. Sahibi eşya malını şimendifer kampanyasından teslim alırsa kampanya defterine imza eder. Vapurdan teslim alırsa vapurun konşimentosu ile tesellüm eder. Komisyoncunun acentası vasıtası ile alırsa bir makbuz ita eder. ­ O ­ ­ Otomobiller ve emsalinin peşin satışlarda teslim müddeti : Otomobil ve emsali ambalajlarında kullanılmış olan tahtaların bedeli peşin olarak yapılmış olan satışlarında faturalarında zamanı teslim muharrer bulunmazsa mallar vürut etmiş ve ambalaj tahtaları da sökülerek ayrılmış bulunduğu taktirde nihayet bir hafta zarfında alıcıya teslim edilmesi teamülü ticaridendir. ­ Oksijen satışları hakkında : Oksijen satışları İstanbul piyasasında metreküp hesabıyla cereyan eder. ­ Kampanyalarca verilen ordinolar hakkında : Gelen bir malın muamelesi teslimiyesi, konşimento mukabilinde nakliye şirketlerinden ita kılınan ve müşterilerin arzusuna göre malın tamamına veya kısmına ait olabilen ordinolar üzerine gümrük idarelerinde muayene ve tediye rüsumundan sonra icra edilmekte olduğuna nazaran gümrük muamelesi henüz yapılmamış bir mal hakkında müşteri tarafından vapurda
50 ita kılınan ve malın miktarını muhtevi bulunan varakanın tesellüm makbuzu mahiyetinde ad ve itibarına imkan bulunmaz. Bu varaka gümrük muamelesine esas olan ordinoların sureti tanzimine müetallik müşterinin emir ve arzusunu muhtevi addolunur. ­ P ­ PİLİÇ ALIM SATIMINDA TEAMÜL Piliç alım satımında bedelin ödenmesinin gecikilmesi halinde kanuni faiz, reeskont faizi, ticari faiz dışında gecikme bedeli alınması konusunda bir teamül bulunmadığına karar verilmiştir. Meclisin 24.04.1996 tarih ve 4 sayılı kararıdır. ­ Peştemallık ve hava parası hakkında : Şehrimizde peştemallık ve hava parası namı ile beynetüccar bey’ ki şira muamelatı cari ve Müteammeldir. ­ Kaşar ve teleme beyaz peynir lerin satışında iskonto icra hakkında : Kaşar ve teleme beyaz peynir satışında yüzde bir iskonto yapılması teamülü ticaridendir. ­ Piliç alım satımında ; bedelin ödenmesinin gecikmesi halinde kanuni faiz, reeskont faizi, ticari faiz dışında gecikme faizi alınması konusunda teamül : Piliç alım satımında bedelin ödenmesinin gecikilmesi halinde kanuni faiz, reeskont faizi, ticari faiz dışında gecikme bedeli alınması konusunda bir teamül bulunmadığına karar verildi. ( 24.04.1996 tarih ve 4 sayılı Meclis Kararı ) ­ Portakal ve palamut satışlarında komisyon miktarı hakkında : Portakal satışlarında yüzde beş komisyon verilmesi ve palamut satışlarında da bedeli bin liradan fazla partiler için yüzde üç ve bin liradan noksan miktar için yüzde beş komisyon itası teamülü ticaridendir. ­ S ­ ­ Tablakar lara verilen simitler hakkındaki örf ve teamüle dair : Fırın sahiplerinin hariçte satılmak üzere tablakarlara verdikleri simitlerin sureti furuhta üç şekilde devam eder. 1­ Fırınların müşterisi mahiyetinde olan gayri muayyen tablakarlara veresiye olarak verilmesi, hini tevdide fırıncı ile tablakar arasında evvelce tekerrür ettirilen alış fiyatı ile satış fiyatı arasındaki fark tablakara ait olmak üzere satacağı miktar tablakara teslim edilir.
51 Tablakarın satamadığı simitler kırık ve çamurlu dahi olsa akşam üzeri fırına iade edilir. İşbu bayat ve sakat simitler fırında teraküm eder. Ertesi günü tablakar yine taze simit alır. Fırıncılar işbu tablakara akşam yemeklerini dahi temin ederler. Bu şekil muamele tablakarların % 90’ ı hakkında caridir. 2­ Fırınlarda müstahdem ve mukim olan tablakarlar fırıncı nam ve hesabına yine aynı şerait altında yani farkı fiyat tablakara ait olmak üzere satılmak şeklidir. Bu tablakarların iaşe ve ibatesi fırıncıya ait olduğundan ancak müstahdem oldukları fırının simitlerini satarlar. Bunların nisbeti % 5 derecesindedir. 3­ Acaze bikes kadın ve çocuklar tarafından fırınlardan pazarlık sureti ile ve bedeli peşin vermek şartıyla simit furuhta şeklidir. Bunların satamadıkları simitler fırına iade edilmez. Kar ve zarar kendilerine racidir. Birinci ikinci şekilde fırına iade olunan kırık simitlerin parçaları tamam olarak teslim edilmek lazımdır. Tabakalardan teminat alınmaz. ­ Stok kelimesinin tarif ve şumulü : Aslı İngilizce olan bu kelime sermaye, müddehar malı, bir mağazada veya bir piyasada bey veya sarfa hazır ve müheyya bulunan kıyem ve eşyaya ıtlak olunur. İşbu mevcudun ecnas ve mukabil kıymetleri stok sahibince mamul ve muayyendir. Senebaşı hesabatında tacir bilançosunu tanzim ettiği anda stokunu da ayrıca tesbit ve kıymetlendirir. Şu itibarla bir tacir filan maldan stokunu müşteriye arz eder. Talep kabul ettiği takdirde akit tamam ve muteber olup müşteri tavsif ve tesbit olunan malları kabule mecburdur. Şu kadar ki müşteri evsaf ve ecnas tayin etmiyerek piyasada filan mal stokunun mübayasını emreylediği takdirde artık vasıf kaydı muteber olmaz. Binanaleyh stok hakkında vasıf kaydının muteber olabilmesi için sipariş veya mübaya emrinde şeraitini tasrih edilmiş olması lazım edendir. Şu kadar ki stok tabiri mutlak olduğu takdirde dahi teslim olunan malın kabulü furuth yani sebat ve piyasada o malın umumu için ayıp farz olunan avarizden hali olması şarttır. ­ Sevk fişi uygulamasının teamülden olup olmadığı : Söz konusu yükleme sevk fişinin, taraflar arasında yeterli olamayacağı, nakliye anlaşması olabilmesi için tarafların ya kendi aralarında karşılıklı bir sözleşme imzalamaları ya da noter kanalı ile hazırlanacak bir sözleşmenin olması gerektiğinden, yükleme sevk fişi uygulamasının teamülden olmadığına karar verilmiştir ( 25.03.1998 tarih ve 27 sayılı Meclis Kararı. ) ­ Kontr Turisk tabiri ile sigorta edilen malların yağmur ve tatlı sudan mütevellit haşarata kar şı sigorta edilmiş addolunup olunmayacağı : “ Contre tons Ris ques “ tabiri ile sigorta edilen ve bütün muhatazalara karşı demek olan sigorta ücreti alel umum diğer sigorta ücretlerine nazaran yüksek bulunan bu nevi sigortalamada tatlı su ve yağmurdan mütevellit zararlara karşı sigorta edilmiş addedilmektedir.
52 ­ Sabun satışından komisyon miktarı : Sabun satışında komisyon miktarı % 2 ve azami % 3’ tür. ­ Hayat sigortasının muamelesinin tekamülü ve komisyona istihkak kesbi hakkında : Sigorta akteden kampanya müemessilleri müstahsiller ve acentaları bulundukları müşteriye şirketin matbu teklif varakalarını doldurup imzalattıktan sonra sigorta edilmek isteyen şahsı sigorta doktorunun muayenesine sevk ederler. Ve bu muamele ile beraber kendisinden bir kapora akçesi alırlar. Ve mukabilinde şirketinden resmi makbuzunu verirler. Teklif sahibi doktor muayenesinden sonra şirketçe kabul edilen iki nüsha mukavele tanzim edilerek berayi imza sigortalıya verilir. Bu surette kaparo akçesi prime mahsup olunur. Şayet teklif sahibi sigortaları rücu ederse akçesi kendisine iade olunmaz. Mukavelenin nüshai saniyesi sigortalı tarafından imza edilerek ilk senenin komisyona istihkak kesbeder. Çünkü sigorta akdi ancak ilk senenin primini tesviyesi ve poliçenin imzasıyle tekamül eder. ­ İşçilere vaki olan tediyatın defter e imza veya senede raptedilmesi teamülden değildir. İşçilere vaki olan tediyatta kazanç vergisi konunun dördüncü maddesinin sarahi veçhile bordro tanzim olunarak maliye şubelerine tevdii lazım gelmekte ise de bu tediyatın bordro suretine veyahut diğer bir deftere imza ettirilmesi veya senede raptı teamülü ticariden değildir. ­ Sabun imalatında her kazan kaynatılışta kazana konulan iptidai maddeler için sarf listesi tanziminin adet ve zaruri olup olmadığı hakkında : Sabun imalinde her kazan kaynatılışta kazana konulan iptidai maddeler için sarfiyat listesi tutulmayıp fiyatlarda büyük bir tekavvül olmadıkça esasen haddi istiabisi malum olan kazanlarda muayyen miktarda sarfiyatta bulunulmakta olduğu ve mamafi mevadı iptidaiye sarfiyatının umumiyet itibariyle defterlerde mazbut ve mukayyet bulunduğu ve bu suretle her kazan kaynatılışta iptidai maddeler için bir sarf listesi tanzim edilmesi adet ve zaruri değildir. ­ Sigorta mukavelelerinin hini aktinde sigorta şir ketleri tarafından sigorta edilecek emvali ticariyenin muayene edilmesinin teamülü mutad olup olmadığı hakkında : Umumiyetle sigorta muamelatı sigortalıların beyanına itiraz etmekte olup aktin hini icrasında sigorta edilerek emvali ticariyenin muayenesi teamülen mutad değildir. ­ Ş ­ ­ Şir ket yetkilisi olarak satış mukavelesi ve sözleşme imzalayan davacının kendi adına ek iş yapma yetkisinin bulunup bumlunmadığı bunun ticari ahlaka ve teamüle uyma durumu :
Ticari hayatta sözleşme dışında kalan ve işin yürümesi için yapılması gereken işler, sözlü anlaşmalarla firma tarafından yerine getirilebilmektedir. Sözleşmeyi imzalayan kişi,
53 firma adına sözleşmeyi imzaladığından ek bir işin yapılması söz konusu olduğunda kendi adına iş yapması ticari ahlaka uymamakta ve teamülden de değildir. ( 29.12.1997 tarih ve 24 sayılı Meclis Kararı. ) ­ Bulgaristan ve Romanya’ dan : Bulgaristan’ dan gelen küp şekerlerin küçük sandıkları 24 ½ kilo üzerine ihzar olunmaktadır. Gelen şeker sandıklarının kaç kilo itibari ile muamele gördüğü ; Romanya’ dan gelen tek çuvallı toz şekerleri orijinal faturalarında beher çuval yüz, safi 99 kilo itibar ve 100 çuvallı on ton üzerinden bedeli tediye edilmekte, küp şekerin büyük sandıkları safi elli, küçük sandıkları safi yirmibeş kilo üzerinden alınıp satılmaktadır. ­ T ­ ­ Taksitli satışlar hakkında meslek heyetinin kar arı : 1­ Taksitli satışların tahsil imkanlarının geliştirilmesi ile ekonomimiz için yararlı bir uygulama olduğu, 2­ Taksitli satışlarda aylık % 2 ( yüzde iki’ den fazla faiz uygulanamayacağı. ) Ancak bazı emtianın alım satımı Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının kontrolüne ve fiat tasdikine bağlı olduğundan ortalama kar haddi uygulanmamaktadır. Örneğin ; otomobil alım – satımı ilimiz için % 10 ortalama kar haddine tabi olduğu halde yapmış olduğumuz tetkikde, Renault arabalarının ortalama kar haddi % 4 – 5 civarındadır. Model : ­­­­­­­­­ TL TS Station Alış : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 79.500.­ 83.900.­ 84.900.­ Satış : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­ 83.000.­ 87.500.­ 88.500.­ ( % ) ­­­­­­­ 4,4 4,2 4,2 Bunun gibi alım – satımı tasdikli fiatla belli olan emtea ticaretiyle iştigal eden firmalardan ortalama kar haddi uygulanmaması, durumun Maliye Bakanlığına yazılmasına ve Meclise arzına. ­ Tüp bayilerinin dolu tüpleri, tüp satıcılarına satmak üzer e tesliminde bu alış verişin senetsiz yapılması konusunda teamül : Tüp bayilerini dolu tüpleri, tüp satıcılarına satmak üzere tesliminde bu alış verişin senetsiz yapılması konusunda teamül bulunmamaktadır. ­ Tütün satışlarında kullanılan ambalajların iadesi hakkında : Yaprak tütün satışlarında ambalaj olarak kullanılan çul, dayak ve iplerin satıcıya aynen
54 iadesi veya bedelinin tesviyesi şart olarak tesbit addedilmedikçe bunlar gayri safi sikletten tenzil dahi edilseler şehrimizdeki örf ve teamülü ticariyeye göre alıcıya aittir. ­ Tütün fiyatlarının ( geçmiş zamana ait ) tesbiti hakkında : Evvelce alım ve satımı yapılıp aradan zaman geçtikten sonra herhangi bir sebeple fiyatı üzerinden ihtilafı edilen tütünler için fiyat tesbitinde diğer emtiada olduğu gibi bilcümle evsafını malum olup olmadığına bakılması ve evsafı malum ise bu evsafa tekabül eden tütünlerin o sene zarfındaki şartlarına asgari ve azami fiyatlarının vasatisinin alınması ve evsafı malum olmadığı takdirde ise tütünlerin fiyatı istenilen senedeki satışlarının azami ve asgarilerinin vasati olan kabul edilmesi teamülü ticaridendir. ­ Tuğla alım ve satımı hakkında : Hükümet ve devlet müesseseleriyle yapılan tuğla alım ve satımlarının kısmı azamında tahriri mukaveleler yapıldığı erbaş ve müessesatı hususiyeye ait ve birkaç yüzbin miktarını müteallik satışlarda tarafeyn fiyatça mutabık kaldıktan sonra teslimat ve tevdiat şeraitini havi bir sipariş mektubunun kafi bulunduğu ve ufak satışlarda tahriri mukaveleye ihtiyaç görülmediği ve şekli teslime gelince satışlarda malın nevinin ve kırık miktar ve nisbetinin ve teslim mahallinin zikri lazım olup teslimin depoda veya harmanda veya inşaat mahallinde tuğlaların tadat olunmasının cari bir usul olduğu tesbit edilmiştir. ­ “ Tütün Dengi “ neye tabir olunur : Tütün dengi tabiri yalnız yaprak halinde kanaviçe ve çuvala veya dayak tabiri olunan çomaklar veya iplere serilmiş tütünlere ait bulunup kıyılmış tütün veya sigara sandıklarına şumulü yoktur. ­ Müskirat satışında bayiye beyannamesi ile nakliye teskeresinin kime ait olacağı hakkında : Müskirat satışlarında bayiye beyannamesini idarece inhisariyeye vermek satıcıya, nakliye teskeresi almak alıcıya aittir. C.I.F. satışlarında nakliye teskeresi almak dahi bayie aittir. ­ Tütün alım ve satımında simsariye hakkında : Tütün alım satımında simsariye satıcıya aittir. Muamelata tavassut edenin simsariye hakkı ancak pazarlığı bitirerek muameleyi ıntaç etmesi şıkında sabit olur. Yoksa müzakeratı iptidaiyede bulunmak yahut müşteriye gösterilmek üzere tütün kalitelerini nüş’ ir listesini almak gibi muamelenin safahatı iptidaiyesi simsariye hak bahşetmez. ­ Bir tacirin telgrafta satma selahiyeti verip ver mediği hakkında : Bir tacir başka bir mahalde bulunan bir tacire kendi hesabına satılmak üzere bir miktar
55 kumaş göndermekle beraber metre’ sinin üstüste kendi taktir ettiği muayyen bir fiyat üzerinden satılmasını ve noksanına satılmak lazım geldiği takdirde reyine müracaat edilmesini mübeyyin bir mektup gönderdikten sonra ayni tacire “ Kumaşları tutmayıp satsın “ ibaresini havi bir telgraf gönderdiği takdirde bu telgraf üzerine o günkü piyasaya uygun olmak üzere satmak satmak selahiyeti ita edimiş olur. ­ Toptoncı mefhumunun derecesi Şumulü : Hariçten mal celb eden veya dahildeki istihsalatı büyük miktarlarda iddihar edip aynı şekilde yarım toptancılara devreden tacire toptancı denir. Toptancı tüccardan mal alıp hem perakendecilere ve hem müstehlike devredenlere yarım toptancı denir. Tüccarlardan aldığı malları yalnız müstehlike satanlara perakendeci itlak olunur. ­ Ticari mektupların mukavelename addolunacağı : Alemi ticarette teati mektupların katibi adillerce musaddak olmasa dahi mukavelename hüküm ve mahiyetinde addolunması teamülü ticaridendir. ­ U ­ UN FABRİKALARINDA BUĞDAY VERİP UN ALMA İŞLERİNDE TEAMÜL Değirmen ile müstahsil arasında buğday verilerek un ve kepek alış verişi olmaktadır. Değirmenci buğdayı un ve kepek yapmak için müstahsilden kırma ücreti olarak para, buğday veya un ve kepek almaktadır. Değirmenci kırma ücretinin karşılığını buğday veya un olarak alır ise müstahsilden tahsil ettiği miktar kadar müstahsil fişi alır. Müstahsil değirmenci arasındaki bu alış verişte bu evrakların dışında herhangi bir evrak veya sözleşme tanzim edilmez sadece söz ve güvene dayalı bir akittir. Bu hususlarda teamül halini almıştır. Meclisin 23.02.2000 tarih ve 4 sayılı kararı ­ Unların çuvalla satılması hakkında : Unların tartılmayarak çuvalla satılmasını teamülü ticariden olduğuna karar verilmiştir. ­ Unların satış tar zı hakkında : Çuval derununda satılan unlar ; 63 ve 72 kiloluk paket olarak muayyen kiloda çuvalı ile satılması teamülü ticaridendir. ­ Fırıncıların çıkardıkları günlük ekmek unu hakkında : Umumiyetle fırıncıların hergün 24 saat için çıkaracakları ekmeğin ununu bir defada harman etmeleri müteamel olduğuna ancak unların tecrübe evsafını anlayacak lüzumuna göre tadil ve ıslah eylemek üzere aynı harmanlarla bir iki ağız ekmeğinde çıkarılabilmesi ve
56 sermayesi az veya harman yeri küçük olan fırıncıların günlük harmanlarını birkaç defa yapabilmelerinin vaki bulunduğu tesbit edilmiştir. ­ Zahire satışlarında hesabı cari mukavelelerinin sur eti teşekkülü ve bu mukaveleden çıkan ithilafların mercii hakkında : Bu hususta teamül mevcut değildir. ­ Değir menlerden ordino ile un alanların ordinoyu ita eden kimseye kar şı mesuliyetleri hakkında : 1­ Ordinolar satılan unların teslimi hakkında hayilerin değirmenlere gönderdiği ita emirleri mahiyetinde ve müşterisinin namına veyahut furunun hesabına muharrek olmak üzere tanzim edilmektedir. 2­ Ordinolar kimin namına veya hangi furunun hesabına maharrer ise değirmenlerin karşı o zat borçlu addedilmektedir. 3­ Bazen ordinoyu kendi namına alan zatın ahare ciro ettiği vaki isede bu taktirde dahi unların bedelinden yine kendisi mesul addedilmektedir. 4­ Ordinoların müşterinin adamları dahi bayiinden alabilirler ise de asıl müşterinin veya ordinonun tanzimini emreden kimsenin bayie karşı mesuliyeti bakidir. 5­ Ordino muhteviyatı değirmenlerden ya bizzat müşterileri veyahut müşteri namına malı sevk edecek nakliyesi tarafından kabz edilmekte olması ve bu takdirde ya müşteri tarafından veyahut adam tarafından ambara imza verilmesi ve bu imzaların ordino da ismi muharrer zat namına keyfiyetini natık addedilmesidir. ­ Bir çuval undan ne kadar ekmek imal edildiği : a) Bir çuval un 50 kg. dır. b) Bir çuval undan takribi 66 – 67 kg. ekmek elde edilir. c) Bir ton fuel – oil’ den yaklaşık 12.829 kg. ekmek elde edilir. ­ Y ­ ­ Rafine salat tabirinin hangi cins yağlara itlak olunduğu hakkında : Rafine salat tabiri evvelce Amerika’ dan gelen tasfiye edilmiş pamuk yağlarında kullanılırken bilahare Adana ve Mersin taraflarında pamuk çekirdeğinden istihsal olunan yağlara alem olmuş olup umumiyetle ( Rafine salat ) tabiri pamuk yağlarında kullanılmakta ve zeytin yağları ile diğer nebati yağlarda bir Ticaret teamülüne esas olarak derecede istimal edilmektedir.
57 ­ Z ­ ­ Salamura zeytinin durmasının kıymet yükselmesine faydası olup olmadığının veya çürümesi ihtimalinin olup olmadığı hakkında : 1­ Salamura zeytinin kıymet yükselmesi veya alçalması piyasaya tabidir. 2­ Salamura içinde bulunan zeytinin bozulması ihtimali yoktur. ­ İcarelerde dellaliye ücretinin miktarı : Eğer icar mukavelenamesinde bir sene nihayetinde hakkı hiyar muharrer ise bir senelik üzerinden ve eğer böyle muhayyerlik musarrah değil ise mecmu seneler üzerinden ücreti dellaliye alınacağının teamülü ticariden olduğuna kara verilmiştir. ­ Kontr koneşman mubayaa edilen manifatura emtiası hakkında : Kontr koneşman iştiralarda konşimentoların gerek banka gerekse komisyoncu vasıtasiyle vurutlarında bir fark almadığı ve her iki surette dahi bu konşimentoların nakden bedeli veya senet mukabilinde tesellümün asıl olduğu ve mamafih bazı komisyoncuların emniyet ettikleri müşterilerine bila bedel ve bila senet konşimentoları teslim ederek bilahare mal esmanını payderpey tahsil ve istifa etmekte olduklarına vaki ise de bunun müşteri ile komisyoncu arasındaki hususiyet ve müsaedattan ibaret bulunup bir teamülü ticari mahiyetini iktisap edemeyeceği neticesine varılmıştır. ­ Ehlihibere ve mümeyiz ücretleri : Odalar nizamnamesinin yüzondokuzuncu maddesi mücibirer ehlihibre ve mümeyyiz olan zevata verilen beş ila onbeş liranın gün üzerine olması teamüldendir. ­ Sandık ve çuval gibi muayyen zuruf içinde bulunan şeker, petrol ve benzin gibi eşyanın alım ve satımında tarttırılıp tarttırılmamaları hakkında : Sandık, çuval ve tenekeler gibi muayyen zuruf dahilinde bulunan şeker, petrol ve benzinin bey’ u sırasında vezn edilmeyip zuruf ile satışların cereyan etmesi teamülatı ticariyedendir. Yalnız zurufun mazbut olması, çuvallarda yırtık, sökük ve sandıklarda kırıklık bulunmaması lazımdır. Kırık sandıklar ve yatık çuvallar vezne tabi tutulur. ­ Mal şehre girdikten sonraki zamanlarda ve şehir dahilinde beynettüccar vaki olan alım ve satımlarda ita edilecek tellaliye ve simsariye ( ücreti tevassut ) ise malın satış tutarı ve yekunu üzerinden hesap edilir. ­ Bir alet vasıtası ile vaz olunan imzalar hakkında :
58 Müşteriler bankaca maruf olup imza vaz’ ına kadir değillerse, mühürleri kabul olunur. Müşteriler maruf değilse mühürü zati ile birlikte mahalle ilmühaberi katibi adil tasdiki veya bankalarca maruf diğer bir iki müşterinin imzaları talep olunur. Bankalarca hesabı carisi olan bir müşterinin bankada mahfuz tatbik mühürü o müşterinin muamelatında ve bankadan olan makbuzatında esas teşkil eder. ­ Borsa beyannamesindeki kayıtlar : Borsa beyannamesindeki vapura teslim kaydı var ise bayi eşyayı vapura kadar göndermek mecburiyetindedir. ­ Adres Tebdillerinin vaziyeti ticareyede bir tebeddülü icap ettirilip ettir miyeceği : Dükkan ve mağaza icaresinin tabeddülünü mucip olmayan adres tebeddülleri vaziyeti ticariyede bir tebeddülü icap ettirmez. ­ Memleketimizde safineye tahmil olunan eşyayı ticariyenin sahibine veya komisyoncusuna ne veçhile ve ne mukabilinde teslim olunabileceği ve konşimentoların zahrına vaz olunan imzanın neye delalet edeceği hakkında : Vapura tahmil olunan eşyayı mukabilinde mürsile ita edilmiş olan konşimento vapurun ihraç limanına muvasalatında mürsolunileyh tarafından sefire kaptanına veya acentasına ibraz ve zahrı imza olunur. Bu imzaya açık olarak veyahut konşimento hukukunun şahsı aharaka devir ve havalesini muntazamammı bir ibare altına vazedilir. Açık imzayı havi konşimento muhteviyatı ya doğrudan doğruya mürselünileyhe teslim edilir, bu takdirde imza ibrazı tazammüm eder yahut işbu konşimento mukabilinde aynı kıymeti hukukiyeyi haiz ordino verilir ve mürselünileyh ordino ile gümrüğe veyahut sefineye müracaatla listeye göre malını tahliye ettirir. Ve ordinoyu imza ederek iade eder ve bu takdirde ordinonun imzayı ibrazı tazammüm eder. ­ Memaliki Ecnebiyedeki bir fabrikaya sipariş edilen malın gümrük resmi hakkında : ( Siparişinizi fabrikaya tevdi etmenizi rica ederim ) kaydıyla memaliki ecnebiyedeki bir fabrikaya verdirilen siparişin gümrük resminin müşteriye ait olması teamülü ticaridendir. ­ Levazımı Bahriye satan tacir lerin emtia bedelleri üzerinde % 5 tenzilat yapmaları teamülü ticariden olup olmadığı hakkında : Bu bapta müstemiren bir teamül yoktur. ­ Colla boraleur kelimesinin ne mana ifade ettiği hakkında : Collaboraleur kelimesinin bir işte beraber çalışan kimselere muzaf bir tabir olduğu şerik olan kimse için associelenilmek icap edeceği ve bu kelimeye Collaboraleur kelimesi de ilave olunarak Collaboraleur associe denilebileceği ve Collaboraleur kelimesi yalnız olarak kullanılırsa herhangi bir amirin veya iş sahibinin işteki mesai refiki namına gelir.
59 ­ Borsada muamele gör en bazı mevaddın teslim muamelesi masraflarının kime ait olacağı : 1­ Yerli buğdaylarda Anadolu’ dan gelen mallar Haydarpaşa da teslim şartı ile satılır. bundan sonraki masraf alıcıya aittir. 2­ Trakya’ dan gelen mallar kısmen Sirkeci’ de teslim satılır ve kısmen alıcının fabrikasına teslim edilir. 3­ Arpalar kısmen istasyonda satılır, kısmen alıcının mağazasına teslim satılır. İstasyonda satılanların istasyondan sonraki masrafı alıcıya aittir. 4­ Hububat ya mağazada teslim, yahut iskelede mavnada teslim satılır. Ondan sonraki masraflar alıcıya aittir. 5­ Fındıklar, F.O.B. vapur satılmış ise vapura kadar masraf satıcıya aittir. C.İ.F. satılan malların iki yevmiye mavna ücreti satıcıya, bakiyesi alıcıya aittir. 6­ Yapağı, tiftik, afyon mağazada teslim satılır. ­ Sous – Plan Teslim maksat : Ticaret Kanunumuzun 724. maddesinde mevzuu bahsolan Sous – Plan tesliminden maksat malın gemide vapurun bordası hizasında olarak mav veya rıhtıma indirilmeğe amade bir vaziyette teslim edilmesi demek olup limanımızdaki örf ve teamülü ticari bu suretlidir. ­ Kontr turisk tabirinin şümul ve manası hakkında : Kontr turisk tabirinin lugat manasının hatıra getirilebileceği veçhile malüm veya vukuu mümkün olan bir türlü tehlikelerin sigortalarını şamil olmayıp tabirin kullanıldığı tarihte nakliyat işlerinde sigorta edilmeleri müteammel olan tehlikeleri tahtı şümulüne aldığı cihetle bu bakımdan Odamız ilk kararını bugünkü tarih ve yağmurdan mütevellit hasaratın sigortasının müteammel olduğu vaziyete göre vermiş ve sonraki müracaatlarda meseleyi 1920 – 1921 seneleri içinde tetkik eyleyerek mezkur tarihlerde akdedilen nakliyat sigortalarında ( kontr turisk ) tabirinin su ve yağmurdan mütevellit hasarlara şamil olmadığı tesbit olunmuştur. ­ J apon mallarının peşin para ile satılması örfü ticari icabatından olup olmadığı hakkında : Japon mallarının ithalat tacirlerine olan ilk satışlarının peşin para ile olması piyasamızda bir teamül olduğuna ve ithalat tacirleri tarafından Japon mallarının burada diğer tacirlere yapılan satışlarına gelince, bu satışlarında alalekser peşin parayla yapıldığı ve bunun bir teamülü ticari halinde olmayıp satıcı ve alıcı arasındaki satış şeraitine göre vadeli olarak da icra edilmek olduğu neticesine varılmıştır. ­ Peşin ile veresiye satış fiyatlar ı arasında ne nisbette far k olacağı hakkında : Veresiye esası üzerinden muamele yapmakta olan bir müessesenin müşterilerine veresiye sattığı malların fiyatlarına kendisinin o mal için Banka ve müesseselerden almış olduğu kredi miktarının faizi ve veresiye satılan bu mal bedelinin tahsil edilmemesi ihtimali nisbetinde zam icra edilebilir.
60 ­ Emniyet Sandığı tarafından alınan komisyon Resül malı zammından sonra sene nihayetinde tekrar komisyondan komisyon alınması örfü ihtiva edip etmediği hakkında: Alınan borç vadesinde ödenmiş olduğu takdirde ilk komisyon ile resül malın yekunu yeni bir resülmal teşkil edeceğinden komisyonun bu yekun üzerinden hesap edilmekte olduğundan bu suretle teamülen komisyon üzerine komisyon alınmaktadır. ­ Ordino ile konşimentonun tebdilinde ücretin kime ait olduğu hakkında : Konşimentonun ordino ile tebdilinde ücretin teamülen müşteriye ait olduğu tesbit edilmiştir. ­ Avrupa’ dan getirilen mücellit bezleri için beynetüccar toler ans kabul edilip edilmediği, edildi ise de ne miktar olduğu hakkında : Avrupa’ dan celp edilmekte olan mücellit bezleri için örfi ticari olarak kabul edilen tolerans miktarı : Ende : Sur komand siparişlerinde en aşağı % 5 mevcut mal üzerine siparişlerde % 2’ den 4’ e kadardır. Mevcut stok üzerinden siparişlerde hiçbir tolerans kabul edilmez. Boyda : % 10 kadardır. Mühim siparişlerde bu miktar % 5’ dir. Kalınlıkta : % 3’ ten 5’ e kadardır. ­ ( İr revocable ) tediye emri hakkında : Bankaya verilen birinci emrin vusulundan evvel daha seri bir vasıta ile gelen ve birinciye tadil eden ikinci emri, vekil olan bankaların nazarı itibara alınması ve ona göre hareket etmesi icap eder. ­ Azami, asgari hadler dahilinde teslimi tayin edilen mala ait hakkı Hiyarın kime ait olduğu hakkında : Teslim edilecek miktarın asgari ve azami hadleri tayin edilerek yapılan bir malın alım satımı halinde asgari miktarın teslimi hususunda hakkı hiyar satıcıya ait olup satıcı taahhüt ettiği miktarın azamisini teslime amade bulunmadıkça alıcının bu miktarı kabul ve tesellüm etmesi mecburidir. ­ Herhangi bir tacirin tahtı isticarında bulunan bir depoya ticaret emtiasını koymak üzer e hara icar eylediğinde bunun kontraya raptının müteamel olup olmadığı hakkında: Herhangi bir ticarethane veya ambar tahtı isticarında bulunan bir depoya ticaret emtiasını koymak üzere icar eylediğinde ( ahara ) bunun mukaveleye bağlanması müteameldir. ­ Muayyen ay zar fında tahmili mukar r er ticari emtianın mürselünileyhe ihbarı hakkında : Muayyen ay zarfında tahmili mukarrer olan ticari emtiada bayi mebiin tahmil tarihini ve tahmil olunan vagon numarasını veya vapur ismini müşteriye bildirmesi tüccar arasında
61 usulden olduğu ancak hamule senedi ve vagon kortelası veya konşimentonun hamiline tanzim edilmiş olupta mürselanileyh namına mukarrer bulunması halinde bu vesaikin mürselünileyh tarafından alınması da müşteriye malın gönderilmiş olduğunu ihbar mahiyetinde telaki olunacağı. ­ Müstahsile avans verilmesi hakkında : ( 19.4.1967 tarihli meclis kararı ile ) İstihsal bölgelerindeki müstahsil ve tüccarlara, bahçelerle önceden temas kurabilmeleri ve piyasaya zamanında ve mevsimine göre sebze ve meyve göndermelerini temin maksadıyla sebze ve meyve komisyoncuları önceden bir avansı P.T.T. veya bankalar veya makbuz mukabili elden vermeleri ticari teamüldendir. ­ Hallerdeki yerlerin m2 fiyatları hakkında : ( 19.9.1967 tarihli meclis kararı ) Sebze ve meyve komisyoncularının belediyelere ödemekte oldukları yer işgaliye rüsumu miktarı m2 üzerinden amme mülkleri aylık kira miktarı günlük nisbetinden fazla olmamak üzere günlük olarak tesbit olunduğu ticari teamüldendir. ­ 19.1.1982 tarih ve 4 No’ lu Meslek Komite kararı ile belir lenmiş bulunan “ Toptan satışı yapılmış zirai ürünlerin parça parça tesliminde, her teslimde belge düzenlenmeyip güvene dayalı teslimat yapılmasının 1979 yılında örf ve adetten olduğuna karar verilmiştir. SİMSARİYE CETVELİ Ticaret ve Sanayi Odaları nizamnamesinin 124. maddesine istinaden Oda Meclisinin 10.4.1929 tarihli beşinci içtimaın kabul ve tasdik olunmuştur. MALIN İSMİ : SİMSARİYE MİKTARI : KİME AİT OLDUĞU : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ Zahire ve hububat 1 Yarıyarıya alıcıya ve satıcıya Kahve ½ Satıcıya Çay 1 Satıcıya Şeker ¼ Satıcıya Pirinç ½ Satıcıya Karabiber 1 Satıcıya Salep 1 Satıcıya Kitle 1 Satıcıya Cehri 1 Satıcıya Çören 1 Satıcıya Kösele ve deri 1 Satıcıya Ham deri 2 Alıcıya ve satıcıya yarıyarıya Sade yağ ve tereyağ 1 Satıcıya Kundura levazımı 1 Satıcıya Manifatura 1 Satıcıya Pamuk 1 Satıcıya Zamk 1 Satıcıya
62 MALIN İSMİ : SİMSARİYE MİKTARI : KİME AİT OLDUĞU : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ Un ½ Satıcıya Kepek, paspal nazmol 1 Satıcıya Halı 1 Satıcıya İran ipeği 1 Satıcıya İpek ve koza 1 Satıcıya Afyon,tiftik yağı ve av derileri 1 Alıcıya ve satıcıya yarıyarıya. Tütün 1 Satıcıya Emlak Fruht ve İcarı 4 Alıcı ve satıcıya yarıyarıya Balmumu 1 Satıcıya Bakır, kalay ve nişadır 1 Satıcıya Petrol ve benzin ½ Satıcıya Müstamel Çuval ½ Satıcıya Peynir ½ Satıcıya Patates 1 Satıcıya Soğan ve sarımsak 1 Satıcıya Palamut 1 Satıcıya Nalbur,demir ve çelik çinko ems. 1 Satıcıya Hırdavat eşyası 2 Satıcıya Kendir 1 Satıcıya Zeytinyağı 1 Satıcıya Sabun 1 Satıcıya Zeytin Kişi başına 20 dara Satıcıya Limon ve portakal 1 Satıcıya Mum 1 Satıcıya Pamuk İpliği 1 Satıcıya Malzeme­i inşaiye 1 Satıcıya Kuru meyveler 1 Satıcıya Bal ve pekmez 1 Satıcıya Kuru sebzeler 1 Satıcıya Yumurta 1 Satıcıya Tuhafiye eşyası 1 Satıcıya İtriyat 1 Satıcıya Alet ve edevatı tıbbiye,kimyevi 5 Satıcıya Eczai tıbbiye ve kimyevi 2 Satıcıya Aleti ziraiye 2 Satıcıya Çuha ve mesaliye 1 Satıcıya Şapka ve vesaire 1 Satıcıya Mücevherat 1 Satıcıya Kağıt 1 Satıcıya Kırtasiye eşyası 1 Satıcıya Elektrik,telefon ve radyo eşyası 2 Satıcıya Saraç eşyası 2 Satıcıya Gramafon 2 Satıcıya Gramafon plakları 2 Satıcıya Fotoğraf eşyası 2 Satıcıya Sinema filmi 2 Satıcıya
63 MALIN İSMİ : SİMSARİYE MİKTARI : KİME AİT OLDUĞU : ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ Lastik Kundura Meşrubat Meşrubat Küuliye Rom, konyak Rakı Şarap şişeli Şarap şişesiz Şekerlemeler Hayvan Kristal eşya Bağırsak acemmalı Bağırsak yerle malı Tuzlu balıklar Odun kayıkle Odun depoda Odun kömürü Maden Kömürü Fındık içi 1 2 ½ 5 2 5 2 1 2 1 2 2 1 2 3 3 1 1 64 Satıcıya Satıcıya Satıcıya Satıcıya Satıcıya Satıcıya Satıcıya Satıcıya Satıcıya Satıcıya Alıcı ve satıcıya yarıyarıya Alıcı ve satıcıya yarıyarıya Satıcıya Satıcıya Alıcıya Alıcıya Alıcıya Alıcı ve satıcıya yarıyarıya
65
66