docHacc ve Umre Günlüğü
download 
Şikayet Transkript
Hacc ve Umre Günlüğü
Hacc ve Umre Günlüğü VE KAHİRE İZLENİMLERİ Osman Gerçek 2011 1 2 Takdim Mübarek topraklara Hacc ve Umre maksadıyla yapmış olduğum ibadi ziyaretlerde almış olduğum notlar, okuduğum ve dinlediğim anekdotlar çerçevesinde bu küçük çalışmaya muvaffak kılan Rabbime sonsuz şükürler olsun. Günü birlik notlardan ziyade, eşimle beraber gittiğimiz 2004 yılındaki umre, 2005 yılındaki Hacc ve komple ailemiz ve annemle beraber 2011 yılındaki Mısır üzerinden Umre ziyaretlerimizde, Mekke, Medine ve Kahire ilaveli aktüel notlardan oluşmaktadır, bu günlük. Bu çalışmada Hacc ve Umre’nin fıkhi kuralları ve içerik anlamından daha ziyede, aktüel fotoğraf ve bunlardan zihne yansıyanlar üzerinde durulmuştur. Bu anlamıyla bu günlükte Mekke ve Medine’nin ibadi değeri, genel tarihi, coğrafik ve mimari özellikleri ve aktüel yaşam biçiminin nasıl şekillendiğinin ipuçlarını bulabileceksiniz. Gidecek olanlar için aynı zamanda bir rehberlik bilgisi, gitmiş ve gönlünü orada bırakarak gelmiş olanlar içinse ömrün en güzel anlarının geçtiği mekanlarla ilgili hafıza canlandırıcı bilgiler içeren bu günlüğün sonunda Mısır ve Kahire ile ilgili izlenimlere de yer verilmiştir. Allah Teala, tüm Müslümanlara bilinç ve şuurla Hacc ve Umre İbadetini yerine getirip, ömrünün son anına kadar bu gönül ateşiyle gereğince yaşamayı nasib etsin… Osman Gerçek Kayseri/2011 3 İÇİNDEKİLER NİYET ve RUHİ HAZIRLIK/5 YOLCULUK/7 YEŞİL HALI / 57 İHRAM/9 UHUD ŞEHİDLİĞİ / 58 TAVAF / 11 CENNET-İ BAKİ / 60 SA’Y /14 DİĞER MESCİDLER / 61 ARAFAT / 16 NÜFUS YAPISI / 63 MEŞ’AR-İ HARAM / 19 KIYAFET / 64 Müzdelife, Mina ve Cemerat / 19 ALIŞ VERİŞ VE PARA / 66 KURBAN / 23 BİLGİ VE BİLİNÇ / 68 SAÇ TRAŞI / 27 HAREM’DE NAMAZ / 69 MEKKE / 29 ÜMMET BİLİNCİ / 71 KABE / 32 SAĞLIK HİZMETLERİ / 73 KABE’NİN TARİHİ / 33 OTELLER VE MESAFELER / 74 KABE’NİN ÖRTÜSÜ / 36 YEMEK / 75 KABE’NİN İÇİ / 37 GERİLİMLİ HACILAR / 76 MAKAM-I İBRAHİM / 38 FOTOĞRAF ÇEKİMİ / 77 HACER’ÜL ESVED / 39 GÖRMELER / 78 MÜLTEZEM / 41 TUVALETLER /78 HİCR-İ İSMAİL / 42 SON SOZ / 79 RÜKN’Ü YEMANİ / 43 HAREM-İ ŞERİF / 43 KAHİRE GEZİ GÜNCESİ / 81 MİNARELERİ / 46 SUSUZ MEDENİYET / 88 NUR DAĞI – HİRA MAĞR. / 47 HİCAPLI TOPLUM / 89 SEVR DAĞI / 48 İNGİLİZCE BİLMEYEN YOK / 90 HUDEYBİYE / 48 SECDE İZLİ ALINLAR / 90 ZEMZEM TOWER / 49 IŞIKSIZ TRAFİK / 91 MEDİNE YOLLARINDA / 51 PİRAMDLER / 93 RAVZA-İ MUTAHHARA / 54 CAMİ VE TÜRBELER / 96 MESCİDİN KAPILARI/57 PAPİRUS / 103 MESCİDİN MİNARELERİ / 57 TAHRİR MEYDANI / 104 4 NİYET ve RUHİ HAZIRLIK Her ibadette olduğu gibi Hacc ve Umre yolculuğuna çıkmadan önce niyetlenmek ve bir kısım ruhi hazırlıklar yapmak gerekiyor. İbadi bir yolculuk için ruhi istek ve heves oluştuktan sonra, mübarek beldelere ‘yol bulabilmek’ için bir cehd ve arayış içine nasıl ve hangi yolla, ne kadarlık bir maliyetle bu ibadetin gerçekleşeceğinin hesapları yapılırken, belki de en önemlisi ‘çağrılmak’ gerekiyor. Çağrılmak tabiri ile daha çok ‘Allah’ın kısmet etmesi’ anlatılmak isteniyor. Çünkü tatlı telaş ve araştırmalar yapılırken, acaba kısmet olabilecek mi, acaba bir engel çıkar mı tereddüdü, boyunda sürekli asılı bir yol azığı. Bu tereddüt ve endişeleri en aza indirgemenin yolu da kişinin bu süreçte hal ve hareketlerine daha çok özen göstermesi, sözlerine, yaşayışına alabildiğince çeki düzen vermesi, ‘kusursuz bir kul olma’ maratonuna kendini hazır hissetmesi gerekiyor. Biliyor ki bu süreçte yapacağı bir hata veya kusur, çağrıya engel olabilecek, çağrıyı zorlaştırabilecektir. 5 Hacc ve Umreye bu hazırlık aşamasında bilgi donanımı bakımından katkılar da yapmak gerekiyor aynı zamanda. Bu ibadetlerin ne demek olduğu, gerekleri ve fıkhi bütünlük içinde gerçekleştirilebilmesi ile ilgili icapları konusunda bilgi sahibi olmak, bu konularla ilgili kitaplar okuyup, çağrılan yerin tarihi özellikleriyle ilgili bilgiler edinmek gerekiyor. Ne yeneceği, ne içileceği, hangi eşyaların ve ilaçların beraberinde götürüleceği konusunda belki de en önemli danışmanlar, daha önce bu ibadeti gerçekleştirmiş olanlar. Onun için bunlarla mutlaka görüşülmeli, fikirlerine başvurulmalı, bunların dışında eş, dost, akraba ve tanıdık arkadaşlarla helalleşilmeli, onların istek ve dua taleplerini, rastgele bir talep gibi kulak ardı etmeden, gerekiyorsa küçük notlarla hafızaya kaydederek emaneti makamına ulaştırmak gerekiyor. Yıllarca beklemiş olmak, kontenjanlar, kur’alar ve sıralamalar sonucunda milyonların içinden süzülerek, dahası seçilip çağrılarak çıkacağı bu yolculukta hiçbir hazırlıktan geri kalmamak için tatlı bir telaş ve heyecanlı bir bekleyişle gideceği tarihe kadar, yeni bir onarım ve kırılma sürecine tevbe ve istiğfarlarla, iyilik, doğruluk ve güzellik eksenli bir yaşantı ile kendini hazırlıyor, kendindeki bu değişiklik ve hafiflemişlik etrafındakiler tarafından da kolayca fark edilebiliyor. Ağaç kesmek üzere baltasıyla ormana giden ve günde ancak beş ağaç deviren ormancı gibi değil, ağaç kesmeden önce birkaç gün baltasını keskinletmek için uğraşan ve günde keskin baltasıyla on ağaç deviren ormancı gibi hazırlık yapmalıyız. Eğer donanım ve hazırlık konusunda kendimizi hazırlamaz isek, gördüğümüz yerlerin neresi olduğunu, yaptığımız eylemlerin ne anlama 6 geldiğini idrak etme şansımız da olmaz. Hayatımızda dört dörtlük bir onarım gerçekleştirmek istiyorsak, dört dörtlük bir donanımla techiz olmamız gerekiyor. YOLCULUK Ülkemizden Hac ve Umre için yapılan yolculuk büyük bir ekseriyetle hava yolu ile gerçekleştirilmekte. Yeni yeni kara yolu ile gitme teşebbüsleri başlasa da henüz bu yol tam olarak açılabilmiş değil. Yüzyıl öncesinden Haydarpaşa’dan Medine’ye kadar demiryolları ile bu ibadi yolculuğu gerçekleştirmek mümkün iken İslam Coğrafyasına çizilen sınırlar dikilen ulusal bayraklar sayesinde bu yol tamamen kapanmış, ümmetin kalbine yapılan yolculuk için inşa edilen demirden damarlar İngiliz ajanlarınca sökülüp atılarak can evimizle olan bağlantı koparılmıştır. Ülkemizin Mersin ve İskenderun limanlarından denizyolu ile Suveyş Kanalından Kızıldeniz’e geçilerek Cidde Limanına kadar niçin gerçekleştirilemediği ise hep kafama takılmıştır. 7 Grup ve kafile organizasyonu olduğu için Hac ve Umre yolculuklarında kafilelerin en az 2,5-3 saat öncesinde havaalanında toplanması istenir. Bu süre uzun gibi gözükse de grup faaliyetlerinde erken davranmanın, işi son ana bırakmamanın faydası daha çoktur. Mevsim sıcak olsa dahi, uçak ile yapılacak yolculuklar ve klimalı havaalanlarında soğuk iklimlendirmeden etkilenmemek için el çantalarımızda mutlaka bir hafif kazağın, şalın veya battaniyenin bulunmasında yarar vardır. Yolculuğumuz esnasında en çok dikkat edeceğimiz şeylerden biri de soğuk hava akımında kalmamaktır. Eğer yolculuğumuz Cidde Havaalanı inişli Mekkei Mükerreme’ye ise, ülkemiz hava alanında veya uçakta mutlaka ihram’a girmek gerekiyor. Direk Medine-i Münevvere’ye uçacaklar içinse böyle bir durum söz konusu değildir. 8 İHRAM İhram denilince, ilk önceleri kaput, etamin, kumaş gibi sonraları da daha emici ve yünlü havlu kalınlığında iki parça halindeki dikişsiz örtü anlaşılsa da, ihram bir kısım yasaklardan kaçınmak, bir kısım yasaklara riayet etmek anlamına geliyor. Bu örtülere bürünmekle ihrama girilmiş olunmaz. İhrama girmek için, niyet ve telbiye getirmek gerekir. Niyet yapılırken Hacc’ın şekli de göz önünde bulundurulmalı temettü hacc’ı için niyet edilmişse, umre için niyet almak gerekir: ‘Allah’ım umre (veya Hacc) yapmak istiyorum. Bunu bana kolaylaştır ve kabul eyle!’ Hacc veya umre niyeti için ‘Bunu bana kolaylaştır’ diye dua ederken daha şimdiden bizleri ne gibi zorlukların çepeçevre kuşattığını ve ne gibi çetin bir mücadeleye hazırlıklı olmamız gerekliliğini idrak etmemiz lazım. Şeytan ve dostlarının inzibat gibi tepemizde dikildiklerini ve boşluk veya gafletimizi kolladıklarını bir an olsun aklımızdan çıkarmamız gerekiyor. İki rekat namaz kılınıp, niyet edildikten ve ‘Lebbeyk Allahümme lebbeyk, lebbeyke lâ şerike 9 leke lebbeyk, innel hamde ve’n-ni’mete leke ve’l mülk lâ şerike lek’ "Allah’ım! Davetine icabet ediyorum. Emrine boyun eğiyorum. Bütün varlığımla sana teslim oldum. Senin hiçbir ortağın yoktur. Tekrar tekrar davetine icabet ediyorum. Şüphesiz hamd Sana mahsustur. Nimet senindir mülk de senin. Senin hiçbir ortağın yoktur" diyerek telbiye getirildikten sonra ihrama girilmiş olur. Erkekler izar ve rida adı verilen iki parça ihram örtüsünün altına hiçbir iç çamaşırı giymezler. Kadınlar ise yüzü açık normal kıyafetlerini giyerler. Öncesinde güsledip temizlenerek ihrama hazırlık yapmak gerekir. İhrama girmeyle beraber tabiat ve toplum içinde uyumlu, tabiatta bulunan bitki ve hayvanlara ve toplumuna karşı tahripkar tutumdan uzak, yeryüzünü ortak kullanan bir obje olarak paylaşımcı bir kişilikle hareket etmesi, hem kendi cinslerine karşı, hem de nebatat ve hayvanat alemine karşı sorumlu davranması gerekiyor. Kendi hemcinsleri içinde herhangi bir dünyevi farklılık ve farkındalık oluşturabilecek, koku, giysi, takı, etiket, alamet, aksesuar bulundurmadan baş açık, yalın ayak ile tüm dünyevi değerleri 10 hiçe sayıp bunlardan sıyrılarak, insan ve kul olma bilincine yönelik bir teşebbüstür, aynı zamanda ihrama girmek. Kendi vücudumuza bir tüy koparmak şeklinde zarar vermek de dahil, söz ve davranışlarımız ile hem kendimizle, hem de dışımızdakilerle sulh ve sukuneti muhafaze etmek, onlara karşı rencide edici bir tutum içine girmemek gerekiyor. Tüm kainattaki varlıklar içinde, salt bir varlık olarak çıkılan bu kozmik yolculuk denge ve uyum üzerine kuruludur. Kainatta, uyumu ve dengeyi korumak üzere verilen bu uğraşın henüz başlangıç noktası, ihram. Müslüman bilinci canlı ve dinamik tutmak için, yabani yaşam tarzına alternatif olarak, ilk insan soyu Adem a.s.’ın ortaya çıktığı ve ilk yurtandıkları mekanda, her türlü dünyevi ayrımı bir tarafa bırakarak, beyaz kefenlerine bürünerek, ilk doğal hallerine dönüp, tam bir eşitlik içinde insanlık gösterisi yapar hacılar. 11 TAVAF İhramlı için ilk hedef yıllardır özlemini duyduğu Mekke-i Mükerreme’de bulunan Beyt’ül Haram’ın içindeki Kabe’ye bir an önce kavuşmak. Yolculuğun verdiği tüm yorgunluk ve sıkıntıları bir anda unutup bir an önce Kabe’yi görebilmek için sabırsızlansa da grubuyla beraber hareket etmenin zorunluluğunu sanki ayağında bir bağ gibi hisseder hacı. Mescid-i Haram’ın görkemli mermer duvarlı ve heybetli minareleri arasından bulabildiği en yakın kapıdan, sanki onca kalabalık yokmuş, sadece kendisi varmışcasına kararlı adımlarını seyrederek yürür mescidin serin mermerleri üzerinde. Etrafında kenetlenmiş adeta kendisini bekleyen hınca hınç kalabalık da hiç umurunda değildir, tek arzusu biran önce Kabe’sine kavuşmaktır. Grubuyla beraber yarıp kalabalıkları son ravakların altındaki Kabe’ye inen basamakların ilkine vardığında gözlerini adımlarından ayırıp, adeta çiviler karşısında heybet, haşmet, görkem ve sadeliğiyle kendisini karşılayan Kabe’sine. İlk anda nutku tutulmuş vaziyette gözlerini kırpmadan seyreder karşısındaki pastel siyahi rengi ve ana kucağı sıcak12 lığındaki Kabe’yi, edeceği duaları hatırlamaya çalışarak. Hamd ve şükürle hatırlayabildiği ve lisan-ı aklı ile bir araya getirebildiği dualarını yaparken, en sonuna da ekler: ‘Rabbim bundan sonra edeceğim tüm hayırlı dualarımı kabul eyle!’ Adeta kendinden geçmiş, sayısız kalabalığın etrafında pervane olarak omuzları üzerinde yükselttiği Kabe’nin etrafında tavaf etme arzusuyla kalabalığın içinde bir an önce kaybolmak için sabırsızlanmaktadır. Hacer’ül esved’in hizasına geldiğinde iki elini kaldırıp selamlayarak ‘Bismillahu Allahu Ekber’ ta’zimiyle başlar tavafına. Olabildiğince Kabe’ye yakın olmak, sol yanındaki yüreğini, Kabe’nin sıcaklığıyla ısıtabilmek için arada nefes alınacak bir boşluk dahi bırakmadan, yaklaşabildiği kadar yaklaşmak arzusuyla serinletmek ister gönlünü. 13 Hacer’ül Esved’e dukunan bir el, öpen bir dudak, Mültezem’deki Kabe’nin eşiğine tutunan bir el, Kabe’nin örtüsüne sarılan bir yürek olarak hıçkırıklarla ağlamak, gözyaşlarıyla ıslanmak gelse de içinden, Makam-ı İbrahim’e, Hicr-i İsmail’e, Rükn-ü Yemaniye kavuşmak arzusuyla tamamlar tavaf’ın birinci şavt’ını. Her şavt’ta kendi ile Beyt’ullah arasındaki mesafe azalmış, yok olma noktasına gelmiştir. ‘Subhanallahi ve bihamdihi, subhanallahi’l azim’ tazim ve takdisiyle, bu beyt’in Rabbi olan Yüce Yaradanımızın engin rahmetine kendimizi adamışlığın göstergesi olarak teslimiyet içinde bırakıverip kalabalığın akışına devam ederken tavafımız, aklımızda, fikrimizde O’ndan başka bir şey yoktur artık. Dünya ve dünyevi değerler ve bunların getirdiği payeler buharlaşıp gitmiştir. O’nun yarattığı kozmik alemde bir zerrecik olarak var olma, teslim olma ve kul olma uğraşı ve tevekkülü ile dualarımız, niyazımızla sonsuza giden bir yolculuğun başındaymışız gibi bir izlenim olsa da son şavt’tan sonra Makam-ı İbrahim’e en yakın yerde 2 rekat tavaf namazı kılmak üzere karşımıza alırız Kabe’mizi. 14 Allah’ın sınırsız gücü etrafında uyum ile dönen evren’in bir mensubu olarak, bu kozmolojiye sosyolojik bir katkıdır, tavaf. Tavaf Namazı sonrası Zemzem ile serinledikten ve hafifledikten sonra Safa ile Merve arasında sa’y etmek üzere Hacer’ül Esved hizasının karşısına geçmek gerkiyor. Tavaf ve sa’y esnasında, arkadan gelen, hasta ve özürlülerin bindirildikleri tekerlekli sandayeli araçlara da dikkat etmek gerekiyor. Aksi halde topuklarımız yaralanabilir. SA’Y Çalışma, gayret sarfetme, koşma, yürüme; Hac veya umre ibadeti esnasında Harem-i Şerif'in yanında bulunan Safa ile Merve tepeleri arasında dört gidiş üç dönüş olmak üzere yedi defa gidip gelmeyi ifade eden bir fıkıh terimi. Sa'y'ın temeli, İsmail (a.s)'ın annesi Hz. Hacer'in su bulmak amacıyla bu iki tepe arasında koşuşturmasına dayanmaktadır. İbrahim (a.s), Allah Teâlâ'nın emriyle Hz. Hacer'i henüz bir bebek olan İsmail (a.s) ile birlikte suyun ve hiç bir insanın 15 bulunmadığı bugünkü Harem'in yanına bıraktı. Yanlarında bir kırba su ve bir miktar da yiyecek vardı. Bir müddet sonra kırbadaki su ve yanlarındaki erzak tükendi. Çocuk susuzluktan çırpınmaya başladı. Hz. Hacer, birilerini görebilmek için biraz ileride bulunan Safa tepesine çıktı, etrafa bakındı; ancak kimseyi göremedi. Buradan aşağıya doğru inerek karşı taraftaki Merve tepesine doğru yürüdü. Merve tepesinden de kimseyi görmesi mümkün olmamıştı. Bunun üzerine tekrar Safa tepesine geri döndü ve bu gidiş gelişi yedi defa tekrarladı. O iki tepe arasındaki çukur yere indiği zaman eteğini toplayarak koşuyordu. Çünkü buradan çocuğu bıraktığı yer görülmüyordu: Sonuçta ümidini yitiren Hz. Hacer, İsmail (a.s)'ın yanına döndü ve orada bir su kaynağının akmakta olduğunu gördü (Buhârî, Enbiya, 9). Allah Teâlâ, onları Zemzem'le rızıklandırmış ve böylece onları, Beyt-i Atik (eski beyt, Kâbe)'in bulunduğu yerin mamur hale getirilmesine sebep kılmıştır. Daha sonra tekrar buraya gelen İbrahim (a.s), Allah Teâlâ'nın emriyle İsmail (a.s) ile birlikte Beytullah'ı inşa etmişti. Cebrail (a.s), ona gelerek haccın ne şekilde yapılacağını öğretmişti. Böylece Sa'y, haccın bir parçası olarak devam edegelmiştir. ‘Allah Teala’nın şiarlarından olan Safa ve Merve’ arasındaki bu yürüyüş, arayış, koşuşturma, bu tarihi işaretlerin üzerine inşa olmuş bir semboller manzumesidir. Hac’da yapılan ibadi gerekliliklerin neredeyse tamamı bu tarz tarihi, şiar, sembol, işaret üzerine kurulmuştur. Hz. İbrahim a.s. merkezli tarihi gerçeklikler üzerine kurulan bu ibadi şiarları merkeze alarak emredilmiş bir ibadet, Hac ibadeti. Onun için Hz. İbrahim a.s.’ın hayatı ve misyonunu iyi öğrendiğimiz ve anladığımız takdirde bu ibadetin gereklilikleri daha bir yerine oturacaktır. Buradaki şiar ve işaretler 16 İbrahim a.s’ın oğlu İshak eksenli değil, Hz. Hacer’den olma Hz. İsmail eksenlidir. Yani bu şiarlar İshaki koldan değil, İsmaili koldan kaynaklanmaktadır. Hz.İbrahim, Hz. İsmail ve Hz. Hacer biyografisi çerçevesinde, Kabe, Zemzem, Makam-ı İbrahim, Hacer’ül Esved, Tavaf, Say, Safa, Merve, Arafat, Vakfe, Cemerat gibi mekansal ibadi ritüellerin, vahyi doğrultuda son Peygamber Hz. Muhammed a.s.’ın çeki düzen verip son şekline kavuşturmasıyla, Hac ibadeti kemalata ermiş oldu. Allah’a kayıtsız ve şartsız teslimiyetle, hiçbir sorgulama ve pazarlığa girmeden, ıssız dağlık ve kurak çöl ortasında arayışını gerçekleştirirken insan, neyi niçin aradığını bilirse Allah’ın rahmeti ile zemzem ile serinleyebilecektir. Mescid-i Haram’ın hemen yanı başında bulunan Safa ve Merve tepeleri kapalı mekan içerisine alınmış olup, üst üste paralel beş kat üzerine sa’y etmek mümkün oluyor. ARAFAT Zilhicce ayının dokuzuncu, yani Kurban Bayramın arefe günü güneşin zeval vaktinden, en az gün batımına kadar sınırları belirlenmiş Arafat bölgesinde bulunmak, burada vakfe yapmak gerekiyor. 17 Arafat âdem ve Havva’nın buluşma mekânıdır. Bu mekandaki haramlardan sakınma ve uzaklaşma eylemini hayatın tüm boyutlarına yaymak ve alışkanlık haline gelmiş haramlardan sakınarak, duruşumuzu sabitlemek korumak durumundayız. Hepimiz beni âdemiz, şeytanın çocuğu olmayalım. Bizim süsümüz ihramımızdır, bu beyaz, temiz yalın sade elbise olan ihrama bürünerek, yaşantımızda bu sadeliği taşıyacağımızın sözünü veririz Arafat da, beyazlar içinde vakfede dururken. Rabbimiz, bu ihram sadeliğine, eşitliğine, yalınlığına ziynetlerimiz diyor. Bizleri bu sadeliğe, sade temiz gösterişsiz yaşama davet ediyor. Ashab-ı Araftan bahsedilen yerdeyiz. Ashab-ı Araf, Ashab-ı Cenne ve Ashab-ı Nar düzleminde Araf kalıcı bir yer değildir. Oradan geçiş ya nara, ya da cennetedir. Birini korku ile birini de ümitle bekleyen adem evlatlarını görürüz. Bizler de birinde olmayı uman, diğerinden korkan insanlarız. Dünya hayatında araftayız, bu hayatın Ashab-ı Araflarıyız. Arafat’ta da kabrimizden kalkışı yaşarız. Yeni başlama, yeniden başlama. Araf’ta bekleyenlerin dünyadaki arafı Arafat’tır. Arafat duruşu, arafta 18 dönüşü olmayanın Arafat’ta dönüş bulabilme şansıdır. Her günümüzü Arafat’ta gibi yaşamaya söz veririz ve yaşamaya çalışabiliriz. Ashab-ı araf olabilmek bütün zamanlarda ‘arif insan’ olabilmektir. Yeryüzünde fırkalara ayrılmak Arafat meydanında yok olur. Onlar artık hacıdır ve bir etni siteye dahil değillerdir. Onlar Araflıdırlar. Millet-i Araftırlar. Cennet halkı da budur; artık bütün ayrılıklar bitiyor, herkes farklı elbiselerden sıyrılıyor. İşte cennet ehlinde de kin yok olur, birbirlerini besleyen kötülük, ifsat edeci unsurlar ortadan kalkar. Orada yaşam yeniden biçimlendirilir. İnsan fıtratı değişir ve hayvani hasletlerimizden arınırız. Tüm hacıların aynı anda aynı mekanda bulunmak zorunda olduğu tek yer, Arafat. Dünyanın neredeyse tüm ülkelerinden gelen hacılar aynı anda aynı mekanda bulunmak ve öğle ile ikindiyi cem ederek burada kılmak durumunda. Sınırları belirli geniş bir düzlük olan Arafat çölünün orta yerinde, Hz. Adem ve Havva’nın yeryüzünde buluştuğu yer olan küçük bir tepecik olan Cebel-i Rahme tepesi bulunuyor. Resulullah s.a.v. Efendimiz Veda Hutbesini yüzbini aşkın bir kalabalığa bu tepenin eteklerinde irad buyurmuş. Tüm hacılar bu tepeye yakın olmak ve orada bulunmayı arzu etseler de çok az bir kısmı vakfesini burada yapabiliyor. Tüm hacıların aynı mekan içinde kaynaşıp herc-ü merc olması gerekirken Arafat’ta, ulus ve ulusal sınırlar takıntısı yüzünden her ülke vatandaşı kendi için ayrılmış bölgeye oturmak ve o bölgeyi sınırlayan demir kafesleri aşmamak zorunda. Duruş ve dua ile geçirilen Arafat vakfesi öncesinden birkaç gün önce tüm hacılar bu bölgeye taşınıyorlar. 19 Dil, ırk, renk, mezhep, meşrep, bayrak, flama, makam, mevki, statü hiçbir ayrımın gözetilmediği ve geçerliliğine kaybettiği Arafat’ta aynı anda bulunmuş olmanın getirdiği yakınlık ve dostluk bir ömür sürecek bir bağı da beraberinde getiriyor. Refik veya refika olmak, Arafat’ta aynı anda bulunmuş olmanın getirdiği kopmak bilmeyen bir dostluk bağı. Bu dostluğun tanıkları her karşılaştıklarında orada yaşamışlıklarının, bulunmuşluklarının hatırına, her türlü farklılıklarını ve birbirinin eksiklerini görmezlikten gelir bu dostluğa toz kondurmak istemezler. Hatta orada karşılaşılıp birkaç dakika görüşülen bir dostun hatırı bile hiçbir şeye değişilmez. Bir ömür süren bu dostluklar Arafat’tan başka nerede kazanılabilir ki? Ülkelerin, ulusların beraberliğinin Arafat’ta bu tarz dostluğa dönüşmesinin önündeki dil ve ulusal taassup engelinin aşıldığında, ortaya nasıl bir ümmetin çıkacağını, Arafat toplumunun dünyanın akışını nasıl değiştireceğini varın siz hesap edin. Tüm dünyevi ayrım ve farklılıkları hiçe sayarak, milyonlar mesabesindeki mahşeri bir kalabalığın, 20 adeta mahşer provası yapmak üzere aynı anda bir arada bulunmasının getirdiği muhteşem vakfeyi tüm dünya taaccüp ve hayretle seyrederken, acaba küresel şeytanların hali nice olur? MEŞ’AR-İ HARAM Müzdelife, Mina ve Cemerat Gün batımına kadar Arafat’ta vakfeye duran sessiz kalabalık, karanlık çökmeden önce burayı terk edip Meş’ar-i Haram’a doğru hareket eder. Arafat’taki sessiz bekleyiş ve duruş artık yerini uzun bir yürüyüşe bırakmıştır. Duruş, yerini hareketliliğe, kükremeye, çağlayan bir ırmak gibi yürüyüşe bırakmıştır. Aynı yöne aynı hedefe yönelik bu yürüyüş, gecenin sessizliğine doğru sonsuzluğa yelken açmışken, adeta milyonlar içinde yapayalnız zifiri gök kubbe altında devam etmektedir. Müzdelife’ye kadar olan yolculuk büyük ölçüde otobüslerle gerçekleşse de bu mesafeyi yürüyerek kat’etmeye çalışanlarda yok değildir. Hınca hınç dolu araçların içi kadar bir kalabalığı üst tavanlarında taşıyarak götürenler bile vardır, bu yolculukta. Ma’şeri bir kalabalığın ayrılmasıyla derin bir sessizliğe ve kimsesizliğe bürünen Arafat’ı geride bırakarak, Mekke istikametinde bulunan Müzdelife’ye ulaşıldığında geçici bir konaklama için durulur. Uzun süreli 21 olamayan bu duruş, bir iskan ve dinlenme maksatlı değildir. Her şey yarınki savaş ve karşılaşma için strateji geliştirme, durup mühimmat toplamak içindir. Akşam ve yatsı namazının cem edilerek kılındığı Müzdelife’deki bu vakfede, büyük bir titizlik ve stratejiyle nohut büyüklüğünde yetmiş adet taş toplanır. Her bir taş için ayrı bir ilgi ve özen gösterilerek toplanan bu taşlar yarın ve yarından sonra görevlendirilecek olan taşlardır. Gecenin dinginliği ve sessizliği içinde kişinin tek başına Rabbi ile dertleşmesi, kendini Rabb’ine açması, dua ve niyazda bulunması için oldukça iyi bir fırsattır. Onun için her saniyesini dolu dolu geçirmek gereken bu geçici konaklama uzun süreli değildir. Mühimmat yüklenildikten sonra gün ağarmadan Mina’da olmak üzere Meş’ar-i Haram’dan kalkış ve gecenin sonsuzluğuna olan yolculuk yeniden başlar. Bu yolculuk için hareket eden oluk oluk kalabalık geniş yolları doldurmuşken, her hangi bir vasıta ile burayı gitmenin imkanı yoktur. On kilometreye yakın bir mesafe yürüyerek tamamlanacaktır. 22 Bu yürüyüşte sadece insanlara tahsis edilmiş birçok tünel aşılacaktır. Bu tünellerde yapay hava sirkülasyonu üreten havalandırma motorlarının akımına karşı da dikkatli ve tedbirli olmak gerekir. Açık alanlarda ise motorlu taşıtların da olmayışının da sessizliği ile Mina’da tamamlanan bu sessiz yürüyüşte, yorgunluk ve bitkinlik emaresinden çok sonuca ve amaca yaklaşılmış olmanın memnuniyeti hakimdir. Bir müddet Mina’da konaklayıp, gün doğumuyla beraber cemerat’ta şeytanla yüzleşme ve onu recmetme görevi başlayacaktır. Mina’da bulunulan, durulan ve dinlenilen her bir dakika ve saat bir günlük uykunun verdiği dinginlik ve dinlenmişlikten çok fazladır. Burada bayramın 23 birinci ve ikinci günü kalmak gerekse de Mekke’ye gidiş dönüş yaparak görevi tamam-layanlar daha çoğunluktadır. Çünkü beş milyonu aşan bir kalabalığı ağırlayacak teknik donanım ve geniş alanı yoktur. Karanlığın, yerini alaca karanlığa bırakıp, gün doğumunun ilk işaretlerini vermeye başlamasıyla heyecan dalgası daha da bir yoğunlaşarak adeta verilecek ‘vur emri’ne kulaklar kilitlenmiş durumdadır. Yeryüzünde kötülüğün odağı olan Şeytan’a karşı mücadele başlayacak, Allah’a düşmanlık eden tüm odaklar yerle bir edilecektir. Şeytan’a karşı olan kin ve düşmanlık doruk noktasına çıkmıştır. Mücadele ölüm – kalım savaşıdır. Hücum başladığında, temkini ve stratejiyi elden bırakmamak, birbirine yüzer metre mesafede sıra ile dizilmiş gördüğün ilk şeytanla karşı karşıya gelindiğinde kini muhafaza ederek es geçmek, bunu ikincisinin yanından geçerken de devam ettirmek durumundayız. Ama sonuncusu olan üçüncüsü ile karşı karşıya gelindiğinde, biriktirdiğimiz kin ve husumetle, özenle hazırladığımız mühimmatlarla öldürücü darbeyi birer birer indirmeliyiz kafasına şeytanın. Sakın şeytana olan hıncımızla gereğinden fazla mühimmatımızı harcamayalım, başkaca daha büyük mühimmat arayışına girişmeyelim ve isabeti şaşırmayalım. Geniş tek yönlü yollarla, beş katlı olarak yeniden inşa edilen bu mahalde, karmaşaya ve karışıklığa neden olmadan şeytan taşlamak mümkün olmaktadır. Bizi sırat-el müstakim olan dosdoğru yoldan saptırmak için, önümüzden arkamızdan, sağımızdan solumuzdan etki altına almak isteyen, peşimizi hiç bırakmayan, Allah’ın ölçü, değer, kanun ve nizamından uzaklaştırmak için gece 24 gündüz uğraşan, mal, mülk, servet, şöhret ve karşı cinsin cazibesi ile bizi yoldan çıkarmaya çalışan, çağına göre türlü türlü heva - heves ve ego gibi sayısız putların cazibesiyle aklımızı çelmeye çalışan, lanetli şeytan’a, küresel şeytan’a ve bunların dostlarına karşı olan mücadeleden başarıyla çıkıp İman ve İslam zaferini, kurbanımızı kesip, ihramdan çıkıp saçımızı tıraş ederek kutlayabiliriz. KURBAN Müslümanlar, her yıl mütemadiyen, kendi özünü, doğuş ve ayağa kalkış yerini hatırlatan, Allah’ın ve Adem’in evine doğru binek be yaya ile akın ederler. Dünyanın dört bir yanından gelen milyonlar bu evin etrafında kenetlenirler. Yer yüzünün dört bir köşesine dağılmış bir ümmeti, diriltmek ve birlik ülküsü ile tek bir noktaya yönlendirmenin alıştırmasını yapmak üzere yapılan bir talimdir bu. İbrahim’in çağrısına kulak vererek, bu büyük ülküye, derin bir inanç ve sarsılmaz bir umutla bağlananların günüdür, bu 25 gün. İşte asıl bayram budur. Kurban ise bu bayramın sadece bir ayrıntısıdır. Bu bayramın mekanı ise Arafat’tır, Kabe’dir, takva örtüsünü giymiş gönüllerdir. Hacc ve Kurban, iç içe geçmiş, birbiriyle direkt irtibatlı iki ibadet olarak algılanıp yaşandığında, ancak gereği vechi ile idrak edilmiş olur. Her iki ibadet de İbrahimi gelenek içinde, emin belde Mekke coğrafyası içinde, aynı zaman diliminde, ortak semboller ve şiarlar etrafında şekillenmişlerdir. İlk insan Adem a.s’ın eşi Havva ile buluştuğu bu coğrafya, aynı zamanda İbrahim, Hacer, İsmail a.s’ın buraya intikalleriyle tarih sahnesinde, ‘çekim merkezi’ olma özelliğini başlatmış oluyor. O beldeye gidenler için orası, bu çekim merkezi olma özelliğinden dolayı, namazın kısaltıldığı bir ‘gurbet’ değil, ana kucağı ve baba ocağı bağlamında ‘ana vatan’, ‘sıla’ oluveriyor. İnsanlığın kalbinin attığı o özel beldeye girerken ve çıkarken de rastgelelikten uzak belli kurallara tabii ve teslim olmak gerekiyor, aynı zamanda. 26 Her ne maksatla olursa olsun, o mübarek beldeyi ziyaret ederken, daha girişte yasakları korunma sözü ve göstergesi olarak, iki parçadan oluşan bir bezle vücudun belli bölümleri sarılarak ‘tabiiyet’ sözü veriliyor. Tabiiyet’in de gereği olarak, insan ve ot da dahil hiçbir canlı varlığa eza, cefa, ta’ciz, ta’zir ve eziyet de vermemek gerekiyor. Kozmik alemdeki gibi kendi yörüngesinde, benliğinde, milyonlarca gezegenin kendi yörüngesinde hareket ettiği gibi, kendinde yoğunlaşmak ve öylece hareket etmek gerekiyor. Kurban, kendi orada bulunmasa bile memleketinden insanlığın kalbinin attığı yere gönderdirdiği elçileri vasıtasıyla Hacc atmosferini yaşayanların bayramıdır. İki parça beyaz bezle şekli tabiiyet nişanesine büründükten sonra Arafat’ta gündüzünü vakfeyle geçirip, Meş’ar’e doğru akan insan seline katılıp, Müzdelife’de geceleyen hacılar, ertesi sabah şeytan taşlayıp kurbanını kestikten sonra tıraş olur ve ihramdan çıkarak haccı tamamlamış olurlar. 27 Arafat’ta yaşadığı Rabbiyle tanış olma sınavından geçen, Meş’ar’de gece boyu kendi içine dönüp şuurlanma sınavı veren hacı, artık bayram sabahına tıpkı Ramazan Bayramı sabahı yaşadığımız gibi bir tür çözülme ya da serbestleşme ile girer. İhramda iken tek bir kıl ve tek bir yeşil yaprağı bile koparması yasakken, bayram sabahı bir hayvanı boğazlamak ve akabinde saçını traş etmek üzerine vacip olmuştur. Hacının ihramı, bu anlamda Ramazanın orucuna benzer. Oruçlu Ramazan Bayramına dili çözülmüş olarak girer, hacı ise Kurban Bayramına eli çözülmüş olarak girer. Hacı, tüm bunları gerçekleştirirken yalnız ve tek başına değildir. Dünyanın dört bir yanından, geldiği ülkelerden getirmiş olduğu binlerce yüreği, yine burada buluşan milyonların yürekleriyle harman etmek ve insanlığın kalbi olan o beldede, her yıl yenilenen devasa bir kalp vasıtasıyla tüm coğrafyalara o ilahi soluğu ulaştırmak ve pompalamakla sorumludur. Aslında, İbrahimi gelenek içinde kendi bulunduğumuz yerlerde kesmiş olduğumuz kurbanlarla, 28 İslam ümmetinin her yıl gerçek-leştirdiği büyük hac kongresinde kesilen kurbanlara oluşturduğu devasa kalbe kan takviyesinde bulunmuş oluyoruz. Toplar damarlar vasıtasıyla ümmetin merkezi kongresine toplanan kan/can, yine atar damarlar vasıtasıyla Müslüman ümmetin her bir ferdinin yüreğine pompalanmış oluyor. O mübarek beldeyi ziyaret eden hacılar vasıtasıyla, her yıl mütemadiyen anjiyo olup açılan ve yenilenen bu damarları açık tutmanın yolu, diyetten yani Müslüman tabiiyet ve teslimiyet kurallarına dikkat etmekten geçiyor. Kurban, bir Allah’a yakınlaşma sevdasıdır, Allah’ın mümin kullarına yakınlaşma vesilesidir, ırki ve coğrafi farklılıkları bir yana iterek, mümin yüreklerle beraber, ‘şehirlerin anası’nın yüreğine iltica etme, yakınlaşma tutkusudur. ‘Kurbanlarınızın ne etleri ne kanları Allah’a ulaşır. Ancak sizin takvanız (yakınlaşmanız) Allah’a ulaşır’ (Ayet-i Kerime) Kesilen kurbanların neredeyse tamamına yakını, herkesin kurbanının başına gidip beklemesi ve kesildiğine nezaret etmesi mümkün olmadığından, vekalet usulü ile kesilmekte ve hacılara ulaştırılan toplu haberle ihramdan çıkılmaktadır. Arefe günü sabah namazıyla başlayan teşrik tekbirlerini de unutmamak gerekiyor. Bayramın ikinci ve üçüncü günü cemeratta şeytana yeni hücümlar devam eder. Bu kez üç şeytan, üç put arasında ayrım yapmaksızın sıra ile taşlanır, son öldürücü darbelerle kökü ve etkisi kazınmaya çalışılır. 29 SAÇ TIRAŞI İhramdan çıkılırken yapılması gereken son bir iş daha vardır, o da saç tıraşı. ‘Lebbeyk Allahümme Lebbeyk!’ denilerek ve her şeyi feda edeceğini ilanla çıkılan bu meşakkatli yolculuk, iş saç traşına gelince birden milimetrik hesaplamalarla, Allah için başını feda etmeye hazır ve fakat saçını heba etmeye gelince kolay fetva arayışlarıyla saçı birkaç telle kurtarma girişimine dönüşüyor. Çoğu mezhebin saçın kökten traşıyla ilgili ittifakına rağmen, saçını en zor feda edenler nedense Türkler ve İranlılar oluyor. Hacı olmuşluğun, umre yapmışlığın en önemli ve nihayi nişanesi olan saç traşını yaptıran milyonların içinden bu iki milleti ayırt etmek zor olmuyor. Saçın birkaç teline, dörtte birine veya tamamına kadar düşürülen tıraş ile günah kirlerinden tamamen arınıp hafifleyen hacılar için zorlu maraton bundan sonra başlıyor, haccı muhafaza etmek… 30 Tıraş olup ihramdan çıktıktan sonra Kabe’yi ziyaret tavafı ve Safa ve Merve arasında sa’y ile hac ibadeti tamamlanmış oluyor. 31 MEKKE Arabistan Yarımadasının batısında bulunan Mekke, etrafı dağlık alanla çevrili bir bölge. Bu dağlık alanlar bizim ülkemizde olduğu gibi toprak karışımlı veya ormanlık şeklinde değil, yekpare kütlesel sert kaya tabakası şeklindedir. Doğal yapısı itibarıyla Mescid-i Haram’ın bir bölümü dışında komple etrafı bu kütlesel dağlarla çevrilidir. Bu dağlık ve hiçbir yaşam şartları bakımından elverişli olmayan bu bölge, Hz. İbrahim a.s.’ın Hz. İsmail ve Hz.Hacer’i getirip bir miktar su ve yiyecekle bu dağlık bölgenin çukurunda bulunan küçük bir çöle bırakması ve dokunduğu yere hayat veren vahyi dokunuş ile, dünyanın gözbebeği, Müslümanların can evi Mekke oluverdi. 32 Hz. Hacer ve İsmail’in zemzem rahmeti ile ödüllendirilmesiyle yaşam umudu beliren bu bölge, Şam’dan gelen ticaret kervanının dikkatini çekip Cürhüm’lü birkaç ailenin buraya yerleşmesiyle toplumsal yaşam alanına dönüştü. Hz. İsmail’in bunların dilleri olan Arapça’yı öğrenip, büyüyünce bunlardan bir kızla evlenmesiyle, bu bölgede toplumsal akrabalık bağları kuvvetlendi. Allahu Teala, Hz. İbrahim a.s.’a burada evini inşa edip insanları buraya davet etmesini emredince, bu bölgede Kabe’nin temelleri yükseltildi. Bu çağrıya kulak veren mü’minler tarafından burası ziyaret edilmeye başlanılınca burada yerleşme maksadıyla gelenlerin sayısı da arttı. İlk zamanlarda Allah’ın Beyt’i olarak yapılan bu yapının bakım ve gelen ziyaretçilerin ağırlanması işini Hz. İsmail a.s. yürüttü, sonra da çocukları. Daha sonra Cürhümlülere geçen bu idare, M.S. 3. Asırdan sonra Huza Kabilesine geçti. Bu kabile İbrahim a.s. saf Hanif dinini zaman içinde değiştirip, buraya bir kısım putları yerleştirerek, Allah’ın Beyti’nin çevresini puthaneye çevirdi. Bu 33 geleneği Kureyş de devam ettirdi. Kabe’nin yönetiminin Abdumuttalip’te olduğu dönemde, yozlaştırlmış olsa da dini, sosyal ve ticari merkez oluşunu engelleme maksatlı Ebrehe ve Ordusunun taarruzu, Allah Teala tarafından engellendi. Aynı yıl Alemlerin Efendisi Peygamber s.a.v. dünyaya geldi. Allah Resulü’nün 53 yıl yaşadığı Mekke’de, bi’set’ten sonraki son onüç yılda, tebliğe gayret ettiği Tevhid dinine, Mekke’lilerin karşı koyması ile Müslüman olanların yaşam alanı kısıtlandı. Müslümanlar mal ve mülklerini burada bırakarak Medine’ye Hicret ettiler. Resulullah s.a.v. Medine’de bulunduğu on yıllık dönemde Mekke’li müşriklerle, Bedir, Uhut, Hendek savaşlarını yaptı. Medine Devletinin güçlenmesiyle 630 yılında Mekke-i Mükerreme fethedilerek putlardan ve şirk düzeninin tasallutundan arındırıldı. Taşıyla toprağıyla, vahyin şekillendirdiği Mekke ve Medine’de Kur’an-ı Kerim 23 yılda nazil oldu. Dört Halife döneminden sonra, Emeviler, Abbasiler, Memlükler, Osmanlılar ve sonrasında Haşimi ve Suud hanedanlığının egemenliği altın34 da kalan Mekke, oldukça çalkantılı dönemlere tanıklık etmiştir. En geniş çaplı mimari değişim ve dönüşümleri Suudi döneminde yaşayan Mekke’de açılan tüneller, genişletilen yollar ve Mescid-i Haram’ın büyütülmesi gibi projeler gerçekleştirilmiştir. Yaklaşık dört milyon nüfusuyla Mekke, Suudi Arabistan’ın en kalabalık şehridir. Umre ve Hac dolayısıyla buraya akın eden milyonlarca insanı da hesap edersek, dünyanın en kalabalık değişken nüfusu da buradadır. Yaz aylarında 45 dereceye kadar çıkan sıcaklığın, kış aylarında 15 dereceye kadar düştüğü görülür. Kur’an-ı Kerim’de Mekke-i Mükerreme, Mekke (Fetih:24), Beke (Al-i İmran:96), Beled (İbrahim:35), Emin Belde (Tin:3), Belde (Neml:91), Ümmül Kura (şehirlerin anası) (En’am:92), Mead (varılacak yer) (Kasas:85), Mescid-i Haram (Fetih:27) isimleriyle tavsif edilmiştir. Mekke-i Mükerreme, Müslümanların kıblesi ve gücü yeten için mutlaka haccedilmesi gereken yer olması dışında, Mescid-i Haram’da kılınan namazın yüz bin kat daha faziletli olması, emniyetli olması, orada rızkın çok bol olması, deccalden korunmuş olması, müşrik ve kafirlerin bu şehre girememesi gibi faziletli özelliklere de sahiptir. Bu şehrin harem sınırları belirlenmiş olup, sınırları geçip ziyaret edecekler için bu şehre ta’zim ve hürmeten bazı giriş kuralları vardır ki o da ihram’a girmek ve gereklerini yerine getirmektir. Girişin belli kuralları olduğu gibi ayrılışın da kuralları vardır. O da veda tavafıdır. 35 KABE Mescid-i Haram içinde bulunan Kabe olarak isimlendirdiğimiz kübik yapı, Beytullah, Beyt-i Atik ve Kıble olarak da bilinmekte. Kabe, Allah’ın sembolik evidir. Yeryüzünde inşa edilen bu ilk eve ‘Allah’ın evi’ denmesinin nedeni, Allah ile insanın ontolojik buluşmasını sembolize etmesindendir. Allah’ın bütün varlığı ihata eden, sevgi ve merhametini kendi vicdanımızda bulup yakaladığımız an, Allah ile buluşmuş oluruz. Yeryüzünde eve dayalı yaşam bu Ev ile başladı. Kabe’yi ziyaret (Hacca gitmek) bir tapınak ziyareti değildir. Ev’e yönelmek, ilk Ev’i ziyaret, insanca hayatın nerede ve nasıl başladığını gidip yerinde görmek demektir. Ev’in etrafında dönüş yani tavaf, Ev’e dayalı yaşamı, evcil hayatı yüceltmek, onun etrafında durmak, ona sarılmak, ondan ayrılmamak demektir. Ev’e yöneliş (Kıbleye dönmek), yüzünü Ev’e dönmek; evle temsil edilen aileye, medenî hayata dönmek, ev hayatını benimsemek, evi, aileyi, 36 anneyi, babayı, çocukları, komşuluğu değerli bilmek, bu kavram ve mefhumları yaşamak, yaşatmak demektir. Vahşi hayattan uzaklaşmak, barbarlığı ve yamyamlığı sona erdirmek demektir. Allah Teala’nın harem kıldığı Kabe’nin kendine özgü ibadeti tavaftır. Yeryüzünde tavaf edilerek ibadet edilen başka hiçbir mescid ve mekan yoktur. Kabe’de bulunmanın ve orayı tavaf etmenin fazileti oldukça yüksektir. Orada Kur’an okumak, namaz kılmak ve Kabe’yi seyretmenin de sevap olmasına rağmen, Kabe’nin asli ibadeti tavaftır. Mütemadiyen tavafın devam ettiği Kabe’de tavaf’ın olmadığı bir zaman dilimi yoktur. Ve günün her saniyesinde mütemadiyen yüz binlerin yönelerek namaz kıldığı en faziletli mekandır. Bugünkü haliyle, 14 metre yüksekliğinde olan Kabe’nin her cephesinin genişliği farklı olup 9.9 metreden 12.4 metreye kadar farklı ölçülerdedir. Kabe’nin oturumu ise 145 metrekaredir. 37 Kabe’nin Tarihi: Kureyş'in inşası (M.605) Hz. İbrahim ve İsmail a.s. İnşası Abdullah b. Zubeyr'in İnşası 690 Haccac b. Yusuf İnşası (M.693) Tarihi kaynaklarda, Kabe’yi ilk inşa edenlerin melekler olduğu ve henüz yeryüzü yaratılmadan Adem a.s. taraSultan IV.Murat İnşası (M.1417) fından inşa edildiğinden bahsedilmektedir. Tarih içinde birçok defa yenile-nerek yeniden inşa edilmiştir. Bunlar; İbrahim ve İsmail a.s.’ın inşası, Ku-reyş’in inşası, Abdul-lah bin Zubeyr’in inşası, Haccac bin Yusuf el Sakafi’nin inşası ve Osmanlı Padişahı Sultan IV.Murat Han’ın inşasıdır. Allah Teala’nın vahyi doğrultusunda, İbrahim a.s., Kabe’yi, 4.5 metre yüksekliğinde, yaklaşık 10 x 16 metre genişliğinde dikdörtgen şeklinde, üstü açık ve mevcut kapının tam karşılığında iki kapılı olarak inşa etmiş ve Cebrail a.s.’ın getirdiği Hacer’ül esved’i yerine yerleştirmiştir. Zaman içinde sel sularının ve Kabe’de çıkan bir yangının verdiği tahribat neticesinde Kureyş Kabe’yi yeniden inşa etme kararı alır. Kesinlikle 38 helal olmayan kazancın inşasında kullanılmayacağına karar verilerek yeniden inşa edilir. Yüksekliği iki katına çıkarılıp 9 metreye yükseltilir. Kuzey duvarı üç metre öne çekilerek kare bir yapı biçimine kavuşturulup, Hicr olarak bilinen diğer üç metrelik bölüm yarım daire şeklinde göğüs hizasında taşlarla örülür. Kapısı teke düşürülen ve biraz da yükseltilen Kabe’nin üst bölümü de ağaçlarla kapatılıp ahşab bir olukla yağmur sularının akması sağlanır. İlahi İrade, nübüvvet öncesinde Resulullah a.s.’ı Kabe’nin köşesine Hacer’ül Esved’i koymaya memur kılarak, Kureyş içinde çıkması muhtemel büyük bir savaşa engel olmuştu. Zalim Yezid, komutanı Husayn bin Numey’i Kabe’de bulunan Abdullah bin Zubeyr r.a.’ı öldürmek üzere görevlendirir. Abdullah bin Zubeyr, 27 gün Yezid’in ölüm haberi gelinceye kadar Kabe’yi savunur ve Yezid’in ordusuna Kabe’yi teslim etmez ve ordu geri dönmek zorunda kalır. Bu hain saldırıda ağır mancılıklarla hedef haline getirilen Kabe’nin duvarları oldukça büyük hasarlar alır (H.64). Bir kısmı yıkılıp harabeye dönen Kabe’nin yeniden inşasının gündeme gelmesiyle Abdullah Bin Zubeyr, halası Hz. Aişe’den duyduğu Resulullah’ın şu hadisine uygun inşayı başlatır: ‘Ya Ayşe, kavmimin cahiliye zamanındaki davranışlarına dönme-yeceğini 39 bilsem, Kabe’nin yıkılmasını emre-der, ondan eksiltileni tamamlar, onu yere bitiştirir, doğudan ve batıdan birer kapı açar, Kabe’yi Hz. İbrahim a.s.’ın temelleri üzerine oturturdum.’ Abdullah bin Zubeyr’in inşa ettiği ve aynı zamanda yüksekliğini 13 metreye çıkardığı Kabe, Abdulmelik bin Mervan’ı rahatsız etti. O da zalim komutanı Haccac bin Yusuf’u Kabe’yi yıkmaya memur etti. Zalim Haccac büyük bir orduyla Mekke’yi kuşatıp, Abdullah bin Zubeyr’i şehid ettikten sonra Kabe’yi yıktırıp, yüksekliğini muhafaza ederek, Kureyş’in inşa ettiği eski şekline göre inşa ettirdi. Daha sonra Hz. Aişe’nin rivayet ettiği hadisi duyup yaptığına ve döktüğü kana da pişman olduğu söylenir. Osmanlı zamanında Kabe’nin duvarlarının sel sularıyla tahrip olup yıpranması yeniden inşasını zorunlu kılmıştı. 1630 Yılında Sultan IV.Murat bugünkü şekliyle Kabe’yi yeniden inşa ettirdi. Bu inşa edilen yapı üzerinde Suud döneminde taşlarının cilalanması, tavanının değiştirilmesi ve ufak onarımlar da gerçekleştirildi. Kabe’nin kapısının tam arka simetriğinde taşla örülen eski kapının yeri muhafaza edilmektedir. 40 Kabe’nin Örtüsü: İlk inşasından beri Kabe’nin değişik örtülerle örtülmesi geleneği devam etmektedir. Önceki zamanlarda yıprandıkça değişen ve İslam coğrafyasının değişik merkezlerinde dokunan örtü getirilerek örtülürdü. Çağının en kıymetli malzemesinden dokunmasına özen gösterilirdi. Sadece Kabe’nin örtüsünü dokumak üzere Suud’un bir fabrika kurmasıyla, her yıl Kurban Bayramı arifesinde yani Zilhicce’nin dokuzunda bu örtü yenisiyle değiştirilmektedir. Siyaha boyanmış saf ipekten ve gümüş ve altın karışımlı iplikten dokunan bu örtü üzerinde Allah’ın isimleri, tesbihat ve Kur’an’dan bazı ayetler bulunmaktadır. Pastel siyahi zemin üzerinde daha parlak iplikle dokunmuş, ancak yakınından görülebilen simetrik yazılar bulunmaktadır. 14.5 x 47 metre uzunluğunda tek parça olarak dokunan bu örtünün altında daha sade ve beyaz ikinci bir örtü daha bulunmaktadır. Önceki yılların Kabe örtüleri müzelerde sergilenmekte veya küçük parçalara ayrılarak devlet konuklarına ikram edilmektedir. 41 Kabe’nin İçi: Kabe’nin içindeki boş alanın tabanı beyaz, duvarları yarıya kadar gül renkli mermerlerle kaplıdır. Duvara döşenen mermerler asıl duvara değmeyecek şekilde, araya boşluk bırakılarak üst üste döşenmiştir. Ahşap tavanı tutan 9 metre yüksekliğinde 45 cm çapındaki üç adet ahşap sütunun arası 2.35 metredir. Giriş kapısının sağında dama çıkılan camdan bir merdiven ve Kabe’de bulunan değerli eşyaların konduğu bir sanduka bulunmaktadır. Ayrıca namaz kılmak için ayrılan bir bölüm de mevcuttur. Kabe’nin en sakin olduğu, insanların Arafat’ta olduğu gün, Kral veya yabancı devlet erkanı buraya girerek namaz kılarlar. 42 MAKAM-I İBRAHİM Makam-ı İbrahim olarak bilinen 40 x 40 cm olan bu taş, İbrahim a.s. Kabe’yi inşa edip tamamladıktan sonra son taşı yerine yerleştirmek üzere üzerine bastığı, Cibril a.s. tarafından Cennetten getirilen bir taştır. İbrahim a.s. son taşı bunu üzerine çıkıp korken, ayakları taşa 10 cm kadar gömülmüş ve aynı taşın üzerine çıkarak insanları Hacc’a davet etmiştir. 50 santim kalınlığındaki taş üzerinde, İbrahim a.s.’ın iki ayağının izi bulunmaktadır ki her birinin ölçüsü 11 x 22 cm kadardır. Kabe duvarının 14.5 metre uzağında olan bu taş için altından özel camlı bir muhafaza yapılmıştır. Kur’an-ı Kerim’de bu makam ile ilgili ‘Makam-ı İbrahim’i namazgah edinin (namaz kılın)’ (Bakara 125) ve ‘ Orada apaçık nişaneler ve (ayrıca) 43 İbrahim Makamı vardır. Oraya giren emniyette olur’ (Ali İmran 97) buyurulmaktadır. Kabe çevresinde tavaf esnasında Hacer’ül Esved ve Hicr-i İsmail’den sonra en çok izdihamın olduğu mevkii burasıdır. Özellikle buranın yakınında namaz kılmanın faziletine binaen namaz kılan Müslümanlar tavaf akışına engel olmaktadırlar. HACER’ÜL ESVED Cennet’ten Cebrail a.s.’ın getirdiği, geldiğinde beyaz olan ve ‘Hacer’ül Es’ed’ (Mutluluk taşı) iken günahkar insanların dokunuşlarıyla siyahlaşan taş, Hacer’ül Esved. Hz. İbrahim a.s.’ın Kabe’yi inşasından sonra köşesine yerleştirdiği tek parça olan taş, tarih içinde yıpranması ve bir keresinde de çalınıp götürülmesiyle, en büyüğü hurma büyüklüğünde sekiz parçaya ayrılmış olarak geri getirilir ve yerine yerleştirilir. Kabe’nin köşesine, 110 cm yüksekliğe yerleştirilen bu taş için saf gümüşten özel bir muhafaza yapılmış ve bu sekiz küçük parçacık büyükçe bir taş içine gömülerek üzeri şeffaf vernik benzeri bir madde ile kaplanmıştır. 44 Tavaf esnasında başında biriken kalabalıktan görmenin dahi mümkün olmadığı Hacer’ül Esved Tavaf’ın başlangıç noktası olup, her şaft da mutlaka öpülmesi ve iltizam edilmesi veyahut ta uzaktan selamlanılması gerekir. Hacer’ül Esved, Müslümanlar için Kabe yörüngesinde, hedef ve istikamet belirtme ve Allah ile ahid yenileme, O’na bağlılığını ve O’ndanlığı ifade etme çizgisidir. Hacer’ül Esved ile aramızada hiçbir boşluk ve mesafe bırakmadan selamlamamız, kendimizi O’nun yörüngesine bırakmamız gerekiyor. Ayakların yerden kesildiği ve adeta savuran bir dalga ile Hacer’ül Esved’le karşı karşıya geldiğimizde hınca hınç kalabalık içinde sanki kimse yokmuşcasına onu öperek ve tazimde bulunarak ahdimizi yenilemek için izdiham içinde etten bir kütle ve tek vucut, tek yürek olmak gerekiyor belki de. Bu kütle içinde kaybolmak, erimek ve yalnızlaşarak ahdini yenilemek gayreti içinde olan kalabalığı her daim Hecer’ül Esved’in başında görmek mümkün. 45 MÜLTEZEM Sıkı sıkıya yapışılan yer anlamına gelen Mültezem, Hacer’ül Esved ile Kabe’nin kapısı arasındaki yerdir. Resulullah a.s.’ın tavaf sonrası ellerini yana bırakarak buraya göğsünü dayayıp dua ettiği rivayet edilir. Kabe çevresinde en kalabalık izdihamın yaşandığı ve gözyaşlarından dolayı nemi kurumayan bir yerdir. İki metre yükseklikteki Kabe’nin kapı eşiğine tutunan Müslümanlar burada gözyaşları içinde dua ederler. 46 HİCR-İ İSMAİL Kabe’nin Kuzey tarafındaki Rükn’ü Iraki ve Rükn’ü Şami Köşelerine yarım daire şeklinde mermerden yapılan Hicr’in yüksekliği 130 cm, genişliği de 150 cm’dir. Kabe duvarına uzaklığı ise en uzak noktasında 8.5 metredir. Buraya Kabe’ye birleşen iki köşesinden girilebilen giriş vardır. Hz. İbrahim a.s.’ın Hz. İsmail ve Hz. Hacer için yaptığı çardak olup, daha sonra Hz. Hacer ve İsmail’in mezarları da burası olduğu rivayet edilir. Yapı olarak bu bölge aslında dikdörtgen olan Kabe’nin alanı içerisindedir. Tavaf’a mutlaka buranın dışından dönülür. Buranın içinde kılınan namaz, Kabe’nin içinde kılınan namaz kadar efdaldir. Hicr-i İsmail içinde namaz vakitleri dışında yoğun bir kalabalığa her daim rastlamak mümkündür. 47 RÜKN-Ü YEMANİ Kabe’nin güneyde bulunan Yemen’e bakan köşesidir. Bu köşe İbrahim a.s.’ın temellerini üzerinde yükselttiği köşedir. Resullullah a.s. tavaf’ın her şaft’ında bu köşeyi selamlardı. Kabe’nin örtüsü Rükn-ü Yemani köşesinde dairesel olarak, köşe duvar taşları gözükecek şekilde açık bırakılmıştır. Bu köşeye selamlama, dokunma ve öpme maksadıyla yığılmış izdihamlı bir kalabalığı günün her saatinde görmek mümkündür. HAREM-İ ŞERİF Resulullah a.s. ve dört halife döneminde zemini toprak olan tavaf alanı, Emevi Halifesi Abdulmelik zamanında Hicri 91 yılında mermerlerle kaplandı. Tavaf alanı içinde ve tavaf yörüngesinde, Makam-ı İbrahim dışında, zemzem girişi, minber, dört mezhep için ayrı ayrı mihrap gibi yapılar bulunuyordu. Son asır içinde tavaf alanı içinde bulunan bu yapıların çoğu yıkılarak ve yeniden düzenlenerek tavaf alanı genişletilip daha çok insanın tavaf yapabileceği şekle 48 getirildi. Şu anda tavaf yapılan, etrafı Osmanlı ravaklarıyla çevrili, mermer zeminli mekan 17 bin metrekaredir. Peygamber Efendimiz zamanında 1500-2000 metrekarelik bir avlu ortasında bulunan Kabe’nin etrafında evler ve bu evler arasından Kabe’ye çıkan yollar bulunuyordu. Tavaf edenlerin sayısı her geçen gün arttıkça, bu tavaf alanı, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Kabe’yi Resulullah’ın tarif ettiği gibi yeniden inşa eden Hz. Abdullah bin Zubeyr dönemlerinde kademe kademe etrafındaki evler yıkılarak genişletildi. Tavaf alanının genişletilme işlemleri, Emeviler ve Abbasiler döneminde de devam etti. 1571’de Yavuz Sultan Selim mevcut tavaf alanının etrafındaki tüm binaları yıktırarak, Kabe’nin etrafına bugün Osmanlı Ravakları olarak bildiğimiz tol ve üstü küçük kubbeli kemerler yaptırdı. Günümüze kadar korunan bu yapı etrafında birçok genişletmeler yapıldı. 1956’dan sonraki Suud döneminde en köklü genişletme ve yapılar yapılmaya başlandı. Daha önce çarşı içinde bir koridor şeklindeki sa’y alanı 49 kapalı bir bina içine alınarak, üç katlı binalar inşa edildi. 1989’da Kral Fahd, Herem-i Şerif’in batısına zemin, birinci kat ve üst açık sağanlık inşa ettirerek, ilave 152 bin kişinin daha namaz kılacağı bir şekle getirip, bu yapının damına üç kubbe ve köşelerine iki minare ilave ettirdi. 2007 yılında Kral Abdullah zamanında da sa’y binası doğu tarafına doğru 20 metre daha genişletilerek kat ilavesi yapıldı ve damıyla beraber dört sa’ylık geniş alan oluşturuldu. Safa ve Merve’nin kubbelerinin yenilenmesi ve yukarı katlara çıkış için çok sayıda asansör ve yürüyen merdiven yapılması da bu döneme rastlar. Günümüzde 360 bin metrekarelik alanında 1 milyon kişinin namaz kıldığı Harem-i Şerif’in etrafını genişletme çalışmaları son hızla devam etmektedir. Mescid- Haram etrafında, doğu tarafı hariç yıkım ve genişletme faaliyetleri devam etmekte olup, yakın bir zamanda Kralın sarayının da yıkılarak bu tarafının da genişletileceği söyleniyor. Ayrıca Harem-i Şerif’in çevreyle bağlantısını sağlayan toplam 36 km uzunluğunda 60 tünel bulunmakta olup bu tünellerden on tanesi sadece yaya trafiği için kullanılmaktadır. 50 MİNARELERİ Kabe etrafındaki yapılaşmada ilk Minareyi Hicri 139 yılında Abbasi halifesi Ebu Cafer el Mansur yaptırmış. Dönemsel olarak yapılan bu minarelerin Osmanlı Dönemine kadar sayısı altıya ulaşmış. Altı minareli Sultan Ahmet Camiinden minare sayısı fazla olsun için, Yavuz Sultan Selim yedinci minareyi inşa ettirmiş. Suud döneminde ise bu yapılan tüm minareler genişletmeler esnasında yıkılarak yerine 89 metre yüksekliğindeki görkemli mimari özellikleri olan yeni yedi minare yapılmış. Günümüzde Kuzey doğu tarafına yapılan iki yeni minarenin inşaatı devam etmekte olup, minare sayısı dokuza çıkacaktır. Kapalı mekanın tamamında iklimlendirme ve vantilatör sisteminin olduğu Harem-i Şerif’de 139 giriş kapısı bulunmaktadır. 51 NUR DAĞI - HİRA MAĞARASI Resulullah a.s.’a ilk Kur’an vahyinin nurlandırdığı, Hira Mağarasının bulunduğu Nur Dağı Mekke’nin kuzeydoğusunda ve 4 kilometre uzaktadır. Yüksekliği 281 metre olan Nur Dağı, geriden bakıldığında secdeye varmış bir insan sülieti şeklindedir. Hira mağarası yaklaşık 3 metre uzunluğunda, 1.5-2 metre yüksekliğindedir. Beş yıl öncesine kadar mağaranın girişinden Mekke istikametine bakıldığında Mescid-i Haram görünürken, artık sadece dev saat kulesi ve tower denilen çok katlı beton yığını oteller görünüyor. Bu dağa çıkmak için kendine güvenenler genellikle sabah namazı sonrası serinliğini tercih ederken, gece gündüz günün her saatinde ziyaretçiler buraya gelmekteler. En az 3-4 saatlik bir zaman ayırmayla çıkılabilen dağda, Hira Mağarasının giriş bölümü, Hacer’ül Esved izdihamı gibi bir yoğunlukta olduğundan, yaşlı ve çocukların dikkatli olmaları gerekir. Bakımsız patika yollardan çıkarken etrafa rastgele atılan çöplere gelen çöl maymunlarına karşı da tedbirli olmak gerekir. 52 SEVR DAĞI Resulullah a.s.’ın Mekke’den Medine’ye hicret esnasında Hz. Ebubekir’le birlikte 3 gün gizlendikleri Sevr Mağarası’nın bulunduğu bu dağın yüksekliği 458 metredir. Sevr dağındaki bu mağara 2 metrekarelik küçük bir mağara. Sevr dağı Mescid-i haram’ın güneyinde ve 4 kilometre mesafededir. Mahalle arasından geçilerek çıkılabilen Sevr Dağı’na çıkış ve iniş yaklaşık 4 saat sürmektedir. HUDEYBİYE Mescid-i Haram’a yaklaşık 20 kilometre uzaklıktaki Hudeybiye Bölgesi’de 628 yılında Mekkeli müşrikler ile Medineli Müslümanlar arasında Hudeybiye Barışı imzalanmıştı. Bu bölgede 19 gün konaklayan Medineli Müslümanlar, canları pahasına Resulullah’a bey’at ettikleri için ‘Beyat-ı Rıdvan’ ve beyatın gerçekleştiği ağaca da ‘Seceretü’n Rıdvan’ (rızalık ağacı) adı verilir. Gerçekleşmesinin Müslüman-larda büyük bir hayal kırıklığı ve burukluk oluşturmasına 53 rağmen sonuçları bakımından Fethin habercisi olmuş, önemli tarihsel bir dönüm noktasıdır. Bu bölgeye Osmanlıların yapmış olduğu mescidin sadece duvarlarının kalıntıları vardır. Bu kalıntıların önüne yol üzerine biraz daha büyük bir mescid yapılmıştır. Hudeybiye, aynı zamanda ihrama girilen mik’at mahallerinden birisidir. Harem işareti olan dikili taşların olduğu yerde bir de kullanılmayan tarihi su kuyusu vardır. Çölün ortasındaki bu bölge güzergahında çok sayıda deve çiftliği vardır. Uğranıldığında yeni sağılmış taze deve sütü içme imkanı da bulunmaktadır. Ayrıca aynı güzergah üzerinde Rabıta teşkilatının binasını, üniversiteleri ve Kabe’nin örtüsünün dokunduğu fabrikaları görme imkanı bulunmaktadır. ZEMZEM TOWER Kabe ve çevresindeki yapıların dışında Kuzeybatı tarafında geniş mermer avlu bitişiğine yapılan devasa Zemzem Tower binası’nın Mescid-i Haram ve Kabe’yi gölgeleyen bir tarzda inşasına müsaade edilmiş olması son dönemin sorgulanan 54 ve kafalarda istifham bırakan mimari faaliyetlerinden. Tamamlandığında yedi gökdelen blok olan Kabe’yi gölgeleyen bu Tower’lerin ortasında bulunan ana blok 400 metreye yükseltilerek dünyanın en büyük saat kulesi inşa edilmiş. 30 Kilometreden rahatlıkla görünebilen ve sadece 17 metre uzunluğunda yelkovanı olan saat bölümü yaklaşık 40 metre olan bu kulenin, tepe noktasında bulunan hilal şeklindeki alemi içinde bile odacıklar bulunuyor. Yüksek bina yapmakta yarışan Krallığın uygulamaya koyduğu yeni proje ile Harem-i Şerif’in etrafına 22 tane daha dev gökdelen yapılacak. Kapitalist dünyanın çokuluslu birçok markasının bulunduğu yüzlerce işyerinin olduğu bu yapının giriş katlarının üst katları otel ve restaurant olarak hizmet veriyor. Harem’in hemen bitişiğinde Kabe’nin üzerine çöreklenmiş, kapitalist çağrışımlı bu konformist yapının Harem-i Pak üzerindeki olumsuz tesiri belki asırlarca hafızalardan silinmeyecek. 55 MEDİNE YOLLARINDA Koşturmaca ve ibadi tempo içinde zamanın nasıl geçtiğini bile anlamdan Can Evimiz, baba ocağımız, ana kucağımız Mekke’den ayrılma vaktinin burukluğu, Medine’de Resulullah a.s.’a kavuşmanın özlem ve heyecanı ile başlar Medine’ye yolculuk. Hacıların bir kısmı Mekke öncesi Medine’yi ziyaret etmişken, bir kısmı da Mekke’den karayolu ile Medine’ye giderler. Resulullah’ın 53 yıl yaşadığı Mekke’nin tüm unsurlarına sinmiş izini takip uğraşı ile hicret yolundan 10 yıl yaşadığı ve orada vefat ettiği Medine’ye olan yolculuk toplam beş saat sürüyor. O’nun getirdiği ve iki dudağı arasından aktardığı vahiyle şekillenen ruhların, O’na özlem ve kavuşma hayaliyle geçirdiği günlerin son bulup, vuslat anının gerçekleşeceği Medine’de bulunan Mescid-i Nebevi ve Ravza-i Mutahhara’ya salat ve selamlar ile yaklaşmış olmanın heyecanıyla dört yüz kilometreye yakın mesafenin nasıl kat’edildiğini fark bile edemezler, hacılar. 56 Dağların, sarp kayaların arasında bulunan Kabe’nin aksine, Medine Mescidi, etrafı sıra dağlarla çevrili uçsuz bucaksız düz bir ova ortasının ortasında bulunuyor. Bu düz alan, imar ve çevre düzenlemeleri bakımından yapılaşmalara daha fazla imkan tanıyor. Geniş ve düz yolları, binaların dizilişindeki düzen ve intizam alabildiğine sukunetli bir şehir haline getirmiş, Medine-i Münevvere’yi. Vahyin dokunup ıslah ettiği ve nurlandırdığı Münevver Medine, memleketini terk edip buraya hicret eden muhacir topluluğuna kucak açmış ve Resulullah a.s.’a 10 yıl ev sahipliği yapmış. Otobüslerle Medine’ye ulaşılıp, gece veya gündüz bütün görkemiyle Medine Mescidi’nin minareleri görünmeye başladığında, tüm gözler yeşil kubbeyi aramaya koyulur. İlk ‘işte!’ diyenin işaret ettiği yöne kilitlenir tüm gözler salavatlar eşliğinde. Ve sanki sevgiliyi temaşa etmişcesine heyecanlanan yürekler, sarılıp kucaklamak üzere araçtan atlayacak kadar acele ederler. Otele girip eşyaları bırakır bırakmaz bir an önce en Sevgili’ye 57 kavuşmak üzere, Peygamber Mescidi’nin yolunu tutar herkes. Herkesin gözünün odak noktası görkemli minareler arasında zor seçilebilen pastel yeşili sivri kubbededir. Mescidin avlusuna gelindiğinde, sanki ağır konuklarını uzun yıllardır bekleyen birini fazla bekletmeme telaş ve aceleciliği ile Ravza-ı Mutahhara’nın en yakınına varılır. Etrafta olan bitenler ve onca kalabalık kimsenin umurunda değildir. O esnada bir ben, bir de beni karşılayan vardır. En sevgiliye bu denli yakın olabilme fırsatını elde etmiş olmanın memnuniyeti ile salat ve selam’ı kabul edenin huzurunda durulur. Gönüllerde tek bir istek vardır: ‘Es selatu ves selam! Ya Rasulallah!’ Allah’a hamd ve şükür ile huzurunda bulunulandan şefaat talebi sanki şifai olarak gerçekleşir. 1500 yıldır Kur’an nuru ile insanları aydınlatan, en güzel örnek, en merhametli önder, insanların en hayırlısı ve alemlerin Efendisi a.s.’a bu kadar yakın olma vuslatına ermiş olarak Selam Kapısından girilip Ravza’sının önünden geçerek Kabr-i Tayyibelerinde selat ve selam getirip, en yakın dostları Ebubekir ve Ömer r.a.’a da selam ettikten sonra başlar Medine misafirliğimiz. Medine’de misafir olmak demek, Resulullah a.s.’ın misafiri olmak anlamına geliyor aynı zamanda. Medine’yi ziyaret etmek demek salt bir görsel ziyaret değil, Alemlerin Efendisi ile hem hal olmak, O’nunla dertleşmek, konuşmak, danışmak anlamına geliyor aynı zamanda. Günah kirleriyle kirlenmiş hasta ruhlarımız için tedavi olacağımız bir Gönül Tabibi’dir aynı zamanda O. ‘Vefatımdan sonra beni ziyaret eden, hayatımda ziyaret etmiş gibidir, Beni ziyaret edene Kıyamet günü şefaatım hak olur’ buyuran Resulullah ile hasbihal edilecek bir mekandır orası. 58 RAVZA-İ MUTAHHARA Resulullah a.s. Medine’ye hicret ettiklerinde devesinin çöktüğü yere bir mescid yapılmasını istemiş ve kendisi de Mescid yerinin bitişiğinde bulunan Eyüp el Ensari’nin evinde misafir olarak kalmıştı. Yaklaşık 1000 metrekarelik kare bir alan etrafı çamur ve kerpiçten duvarlarla çevrilerek, mescid’in güneydoğu köşesine Resullullah a.s. için 3,5x5 metre büyüklüğünde bir hane-i saadet yapılmıştı. Odaların üstü ve mescidin bir bölümü hurma dallarıyla örtülerek gölgelik yapılmıştı. Resullullah a.s., Hz. Aişe’nin odası olarak bilinen bu yerde dar-ı beka’ya irtihal etmiş ve Kabri Şerifeleri buraya yapılmıştır. Hz Aişe hayatı boyunca kabirle arasına bir perde gererek, burada yaşamış ve vefatından sonra da Cennet-i Baki’ye defnedilmiştir. 59 Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer de vefatlarından sonra Resulullah’ın kademeli olarak bel hizasının altına gelecek şekilde defnedilmişlerdir. Bugünkü yeşil kubbe bu Kabr-i Şerifelerinin tam üzerinde bulunmaktadır. Yeşil kubbenin biraz önündeki gümüş kubbe de Eyyüp el Ensari’nin evinin üzerine gelecek şekilde yapılmıştır. Bu hane-i saadetleri ile 20 metre ilerisindeki minberi arasındaki yaklaşık 200 metrekarelik alanı Resullullah a.s., ‘Ravza-i Mutahhara’ yani Cennet Bahçesi olarak vasıflandırmıştı. Minberle hane-i saadetlerinin arasında ise Mihrab-ı Nebi bulunmaktadır. Mihrabın gerisinde ise aralıklarla bazı direkler bulunmaktadır ki bunlar ilk zamandaki hurma direklere izafeten yapılmıştır. Bu direklerin görev ve tarihi özelliklerine göre isimleri vardır. Bunlar, Hz. Aişe direği, Heyetler direği, Tevbe direği, Muhallaka direği, Sedir direği, Haras (bekçi) direği ve Merbaat-u Kabr direğidir. Medine denilince göz önünde canlanan ilk manzaradır 'Kubbe-i Harda / Yeşil Kubbe'. Dünyanın en bahtiyar taşlarıyla, en bahtiyar harcıyla örülmüş bu kubbe, Memlük Sultanı Melik Eşref Kayıtbay tarafından yaptırıldığı günden beri tam 551 yıldır Âlemler Sultanı Hz. Muhammed'in (sas) kabrini muhafazaya hizmet ediyor. Kubbe-i Hadra, Kayıtbay'ın 881 hicri yılında (M. 1476-77) Peygamber'in kabr-i saadetlerinde yaptırdığı tamirat sırasında inşa edilmiş. Birkaç yıl sonra çıkan yangında Mescid-i Nebevi yanmasına rağmen kubbe zarar görmemiş. 1800'lü yıllara kadar kurşun renginde kalmış ve 'Kubbe-i Zerka / 60 Mavi Kubbe' adıyla anılmış. II. Mahmud'un emriyle yenilenmiş ve yeşile boyanmış. Mescid-i Nebi olarak adlandırılan bu mescid’in doğu bölümlerine zaman içinde küçük odacıklar şeklinde ‘hucurat’lar ilave edilmişti. Bu odacıkların bir çoğunun girişi mescide açılıyordu ve bazı odalara kapı vazifesi gören bir perdeden geçilebiliyordu. Resullullah a.s. bir müddet sonra kendi hane-i saadetinin hemen bitişiğine kızı Hz. Fatıma için de bir odacık yaptırmış, Hz. Ali ve çocuklarıyla beraber burada yaşıyorlardı. Hz. Hasan ve Hüseyin’in uyku dışında tüm vakitleri mescide geçiyordu. Burası onlar için aynı zamanda bir oyun alanıydı. Bu odanın kuzey bölümü de Resullullah’ın teheccüd namazını kıldığı mekandı ki burası hala ‘teheccüt makamı’ olarak bilinmekte ve zeminden bir karış yükseklikte küçük bir bölüm olarak Kabr-i Şerifelerin tam arkasında bulunmaktadır. Teheccüt Makamı, solundaki Cibril Kapısı ile aynı hizada olup, bu makamın beş metre gerisinde de Suffa Ashabı’nın kaldığı mekan bulunmaktadır. Burası da bugün zeminden yarım metre yükseklikte yaklaşık 30 metrekarelik bir alan olarak kullanılmaktadır. Hicretin yedinci senesinde Resulullah a.s., kuzeye doğru mescidi genişletti ve camii alanı 2475 metrekareye ulaştı. Bu genişletme çabalarına Hz. Ömer r.a. 1100 metre, Hz. Osman r.a. 475 metrekare katkı sağlayarak cami alanını genişlettiler. Şu anda imamın namaz kıldırdığı Hz. Osman Mihrabı, Mihrab-ı Nebi’nin önünde bulunmaktadır. Hutbe verilen yerin sağında Kanunis Sultan Süleyman tarafından yapılan Mihrab-ı Süleyman bulunmaktadır. Emevi, Abbasi, Memlük ve Osmanlı dönemlerinde de kademeli genişletmeler 61 yapıldı. 1950’lerden sonra Suud tarafından yapılan genişletme ve yenileme çalışmalarıyla günümüzde 400 bin metrekarelik alanda bir milyon kişinin namaz kılabileceği görkemli ve ferah bir mekan oldu. Mescid’in Kapıları: Babü’s Selam, Babü’r Rahme, Babü Cibril, Babu Nisa, Babu Abdülmecid ve sonraki genişletmelerde Ömer b. Hattap Kapısı, Osman Kapısı, Ebu bekr Sıddık Kapısı, Suud ve Abdülaziz Kapısı ilave edilmiştir. Minareleri: Mescid-i Nebevi’de 104 metre yüksekliğinde 10 adet minare bulunmaktadır. Minarelerin tepesinde bulunan hilal 4200 kg. 14 ayar altından yapılmıştır. Yeşil Halı (Ravza): Günümüzde zemini ayırıcı olsun diye yeşil halılarla döşenmiş bulunan Ravza-i Mutahhara’da namaz kılabilmek için hınca hınç kalabalık içinde sırasını bekleyip fırsatını kollayarak beklemek gerekiyor. Günün her saatinde yoğun bir izdihamın yaşandığı Ravza’nın küçük bir bölümü ise günde 3 kez farklı zamanlarda bayanların ziyaretine açılıyor. Bayanların ülke sıralarına göre içeri alındığı zaman dilimlerinde Hacer’ül Esved izdihamına benzer bir izdihamla ziyaretleri mümkün olabiliyor. 62 MEDİNE’DE ZİYARET YERLERİ: UHUD ŞEHİDLİĞİ Uhud Savaşının meydana geldiği, Kuzeyinde 8 kilometre uzunluğunda Uhud sıra dağı bulunan düz ova ortasında Okçular Tepesi olarak bilinen Ayneyn Tepesi önemli ziyaret yerlerinde. Bedir’de büyük bir hezimet yaşayan müşrik ordusunun 3000 kişilik bir kuvvetle Bedir’in intikamını almak üzere geldikleri Uhud’da kendilerini 700 kişilik İslam Ordusu karşılar. Savaşın akışında İslam Ordusunun başlangıçtaki zaferi Okçular Tepesinin terk edilmesi sonucu dağınıklığa neden olmuş, Resulullah a.s.’a çok benzeyen Musab Bin Umeyr şehid edilmesiyle ‘Resullullah’ın öldüğü’ şayiası çıkarılmış, Müslümanların morali daha da bozulmuştur. Resullullah’ın dişi ve yanağı yaralanmış, Uhud Dağı’da bulunan kaya yarığı bir mağaraya çekilmek zorunda kalmıştı. Bu mağara, günümüzde ziyaret programında olmamasına rağmen, çoğunluğu Türk olan birçok Hacı tarafından ziyaret edilmekte. 63 Resulullah a.s.’ın 50 okçuyu yerleştirdiği bu stratejik tepenin savaşın kazanıldığı kanaatiyle terk edilmesi sonucu 70 sahabenin şehid edildiği bu ovanın ortasında etrafı duvarlarla çevrili giriş tarafı demir kafes içinde bir şehidlik bulunuyor. Hz. Hamza ve Musab bin Umeyr’in şehid edildiği bu savaşın, toprağına sinmiş kılıç şakırtıları ve hüznüne burada tanık olmak mümkün olabiliyor. Savaş ile ilgili neredeyse bütün ayrıntıları, Medine aşığı, Bilal-i Habeşi Cami müezzini Mihr Ali Süleyman Hoca’dan dinlemek ve Medine Davudiye Vakfı’nda oluşturmuş olduğu dev maket üzerinden bu savaşa tanık olmak, Medine ziyaretçileri için kaçırılmayacak bir fırsat. 64 CENNET-İ BAKİ KABRİSTANLIĞI Mescid-i Nebevi’nin güney doğusunda bulunan bu kabristanlığın girişi Resullullah’ın Kabr-i Şerif’leriyle aynı hizada ve Mescid’in avlusunun bitişiğindedir. Merdivenler ve meyilli çıkışıyla biraz yukarıda bulunan giriş kapısından günün bazı saatlarında girmek mümkün olabiliyor. Sabah ve ikindi namazından sonra ziyarete açılan kabristanlık hali hazırda cenazelerin defnedildiği bir şehir mezarlığı. Onbinden fazla sahabenin metfun olduğu mezarlıkta, Hz. Hatice ve Meymune hariç, Peygamber Efendimizin eşleri olan annelerimiz, Peygamberimizin oğlu İbrahim ve torunu Hasan bin Ali, kızı Hz. Fatımat’üz Zehra, Hz. Osman’la beraber onbinlerce müslüman bulunmakta. Yüzyıl öncesinde bazı kabirlerin üstünde buluna türbe tarzı yapıların tamamı Vahhabiler tarafından yıkılarak, bugünkü haliyle, dümdüz toprak üzerinde iki yumruk büyüklüğünde taş koymak suretiyle sade bir mezar şekline dönüştürülmüştür. Hz. Fatıma, Resulullahın eşleri, Hz. 65 Hasan ve oğlu İbrahim’in mezarlarının kenarı taş döşenerek diğerlerinden ayrılmıştır. Günün her namaz vaktinde birkaç kişinin cenazesinin defnedildiği Baki Kabristanlığına cenazeler bizde olduğu gibi törensel bir hava içerisinde değil, süratle toprağa kavuşturma aceleciği içinde defnedilmektedir. Yoğun bir güvercinin bulunduğu kabristanlıkta, ziyaretleri esnasında özellikle İranlı Hacıların dua ve gözyaşları hüzünlü bir atmosfer oluşturmaktadır. DİĞER MESCİDLER Resulullah a.s. Medine’ye hicretinde ilk yaptığı cami olan Küba Mescidi ve 900 metre ilerisinde ilk kez Cuma Namazını kıldığı Cuma Mescidi ve kıblenin Mescid-i Haram’a tahvilinin gerçekleştiği iki kıbleli olarak bilinen Kıbleteyn Mescidi dışında, Mescid-i Nebevi’nin güneybatı tarafı civarıda bulunan Hz.Ebubekr, Hz.Ömer, Hz.Osman, Hz.Ali Mescidleri bulunmaktadır. Hulefa-i Raşidin’e izafeten ve onların vefatından sonra yapılan bu mescidler Osmanlı’nın son döneminde restore edilmiştir. Mescid-i Nebevi’ye yakınlığından dolayı bu mescidlerde namaz kılınmamakta ezan okunmamaktadır. Yine Mescid-i Nebevi’nin güneybatısında bulunan Gamame Mescidi ve Osmanlı yapısı tren İstasyonun sol karşısında bulunan Sultan Abdulhamid’in yaptırdığı Hamidiye Camii önemli mescidlerden. Ayrıca Medine’nin 15 kilometre güneyinde Mekke Harem sınırlarına giren Zulhuleyfe Mescidinde İhrama girilmektedir. 66 Ayrıca Hendek Savaşının cereyan ettiği ve hendek kazılan bölgeye yapılan Fetih Mescidleri de ziyaret yerlerindendir. Yedi Mescidler olarak bilinen bu bölgede, birbirine çok yakın mesafede Ebubekr Sıddık Mescidi, Ömer b. Hattab Mescidi, Ali bin Ei Talip Mescidi, Sa’d bin Muaz Mescidi (Fatımatü’z Zehra olarak da bilinir) ve Resulullah’ın çadırını kurduğu yüksek yere yapılan Fetih Mescidi bulunmaktadır. 67 NÜFUS YAPISI Gidenin kalmak, dönenin yeniden gitmek istediği ve oraya vuslat arzusunun hiçbir zaman dinmediği iki şehir: Mekke ve Medine. Bu iki şehir de de bir milyonu aşkın insan yaşıyor. Ziyaretçi yoğun bir şehir olduklarından, kalıcı yerel nüfusun sayısının tespiti de oldukça zor. Hac zamanında dünyanın birçok ülkesinden Mekke ve Medine’ye akın eden hacıların en yoğun geldiği ülkeler: Endenozya, İran, Türkiye, Pakistan, Mısır Bangladeş, Hindistan, Afrika ülkeleri. Umre’de ise İranlı hacıların sayısal bir yoğunluğu dikkat çekmekte. Yine umreye gelen Zenci ziyaretçiler, Hacc mevsimine göre ise nerdeyse yok gibi. Burada yaşayan insanların kat kat fazlası dışarıdan ziyaretçi alan bu Mübarek beldelerde, yerli halkı ayırmak oldukça güç. Arabistan’ın büyük ticaretle uğraşan varlıklı kesiminin sayısı oldukça düşük. Küçük ticari işletmeler ve pazar esnafının tamamı, daha sonra 68 gelerek buraya yerleşen yabancılardan oluşuyor. Otel sahipleri yerli halktan olsa da, otel hizmetlerinde çalışanların neredeyse tamamı da Bangladeş, Pakistan ve Hindistan’dan gelen ucuz işgücünden oluşuyor. Bulundukları yerde ev sahibi gibi davranan ve daha çok grup ziyaretleriyle dikkat çeken İranlı Hacıların aksine, Türkler daha tedirgin ve ürkek davranıyorlar, Harameyn’de. KIYAFET Suud ve diğer Arap ülkelerinde erkeklerin tercih ettikleri beyaz entari ve baş örtüsü dışında batı tesirindeki seküler kıyafeti tercih edenlerin sayısı günden güne artmakta. Kadınlar ise daha çok siyah renkli cilbab ve abiye türü bol kıyafetleri tercih etmekteler. Ülkemizde olduğu gibi rengarenk başörtülü ve pardesü tarzı giyinenler neredeyse yok gibi. Erkek olsun, bayan olsun, İslam coğrafyalarında yaşayan ümmetin kıyafet kreasyonunun en iyi gözlenebileceği yer de Harameyn. İranlı kadınlar, çador ismini verdikleri siyah tek parça çarşaf dışında gri benekli ve ihramda iken 69 beyaz çarşaf giymekteler. Erkekleri ise kemerli, koyu renk kumaş pantolon ve üzerine açık renkli gömlek tercih ediyorlar. İranlı erkeklerden tişört ve kot pantolon giyen neredeyse yok gibi. Mollaların kendine özgü sarık, beyaz entari ve üzeri transparan siyah veya kahverengi pelerinli kıyafet giymelerine rağmen, İranlı halkın bu ‘din adamı’ kıyafetini giymeyip, batı tarzı seküler kıyafet giyinmeleri de bir başka çelişki. Malezya ve Endenozya’dan gelen erkekler daha çok pantolon üzeri desenli uzun olmayan renkli mont tarzı gömlek giyerken kadınları kendilerine özgü boyundan sıkma beyaz baş örtüsü ve beyaza yakın kıyafetler tercih etmekteler. Afgani ve Pakistani erkekler, başlarında takke veya geniş sarık ve Afgani denilen açık renkli kısa entari ve bol pantolon giyerken, özellikle Hindistanlı kadınlar, rengarenk fosforik renklerde rahat baş örtüleri ve yine rengarenk etek ve pantolonlarıyla dikkat çekmekteler. Afrika’nın değişik ülkelerinden gelen erkekler, ülkelerine özgü renk tonları olan daha çok açık renk entari tarzı kıyafeti tercih ederken, bayan70 larının ise bir kısma siyah cilbab diğer bir kısmı da rengarenk tülbent tarzı başörtüleriyle başlarını örtmekteler. Rengarenk örtünen bu kadınlar, Hindistan ve Pakistanlı kadınlarda olduğu gibi saç ve kolları örtme konusunda daha rahat davranıyorlar. Ülkemizden giden erkekler, daha çok açık renk pantolon ve tişört tarzı seküler kıyafetleri tercih etseler de son zamanlarda Araplara özgü beyaz entari ve takke giyenlerin sayısı da günden güne artmakta. Diyanetle giden erkek ve bayanlar özel kumaştan dikilmiş tekdüze milli kıyafetleri ile hemen dikkat çekmektedirler. Türkiyeli genç bayanlar da ise siyah abiye tarzı giyenler azımsanmayacak kadar çok. Grup birbirini tanısın, kaybolmasın ve kolay bulunsun için ortak kıyafet ve aynı renk başörtüsü veya üzerine özel kurdele bağlayıp işaretler koyanlar da 23 nisan çocukları gibi özel kıyafetleriyle kolayca dikkatleri üzerlerine çekmekteler. ALIŞ VERİŞ ve PARA Bir kısım Türk ve Endenozya tekstil ürünleri bulunabilse de hediyelik eşya olarak satılanların 71 neredeyse tamamı Çin malı. Mekke ve Medine’ye özgü bir çok hediyelik eşya bile maalesef Çin malı. Allah’ın harem kıldığı bu mübarek topraklarda, Müslümanlar tarafından üretilmiş özel ve özgün hediyelik eşyalar olması gerekirken, Çin’e olan teslimiyeti anlamak oldukça güç. Çin istilası altındaki alış veriş piyasasında alış veriş yaparken pazarlık etmeye ‘sünnet’ gözüyle bakılıyor ve mutlaka pazarlık etmek gerekiyor. Satıcı Müslüman esnafta, müşteriyi kandırmak veya aldatmak gibi en ufak bir temayül bile kesinlikle yok. Son zamanlarda özellikle Türk ve İranlı Umre ziyaretçilerinin sayısının kat kat artmasından dolayı, satıcı esnaf bu ülkelerin dillerini öğrendiği için kesinlikle dil problemi yaşanmıyor. Hacılar alış verişte daha sağlıklı iletişim kurabiliyorlar. Özellikle son zamanlardaki ekonomik istikrardan dolayı kıymetlenen ülkemizin parası, Harameyn de en geçerli paralardan. Dolar ve Euro gibi ecnebi paralarını çevirmek ve yanında taşımaya hiç gerek yok. Türk parası her yerde çevrilebiliyor ve ödemeler Türk parası olarak yapılabiliyor. 72 Cezası çok ağır olsa da hırsızlık olayına çok nadiren rastlanabiliyor. Bu denli yoğun ve yabancı nüfusun bulunduğu bir yere, hırsızlık maksadıyla sızmış olabilecekler mutlaka bulunabilir. Herkesin cebine, cüzdanına ve parasına dikkat etmesi gerekiyor. BİLGİ ve BİLİNÇ Hac ve Umreyi sağlıklı bir şekilde tamamlayabilmek için, ziya-retçilerin bilgi dona-nımı bakımından yeterliliği önemlidir. Her hacı, rehber ve hocaların telkin ve klavuzluğunu daha önce okuyarak edin-miş olduğu bilgisiyle birleştirip, kendi başına hareket edecek yeterliliğe ulaşmalıdır. İlgi ve yoğunluğunu, ibadet ve taate vermek yerine alışveriş, memleket hasreti veya memleket gündemi ile ilgili mevzulara vermek, haccın manevi hazını azaltacaktır. Orada geçirilecek her anın kıymetini bilip vakti dolu dolu geçirmek gerekir. Tüm proğram ve gezileri, Kabe ve Mescid-i Nebevi’de cemaatle kılınacak vakit namazlarına göre ayarlamak, hiçbir vakti heba etmemek gerekir. Mübarek topraklardan dönüldükten sonra en hayıflanılan şeylerin başında Harem’de kılınamayan namazlar gelir. Harameyn’i görüp yaşayınca da istisnasız herkesin hayıflandığı tek bir tek konu vardır: ‘Keşke daha önce gelseydim, keşke daha gençken gelseydim, keşke bu kadar geciktirmeseydim…’ 73 HAREM’DE NAMAZ Her vakit için okunan ezandan yaklaşık onbeş dakika sonra namaza durulmakta. Birçok mezhebi uygulamalara göre kılınan namazlara ve onların namaz kılış şekillerine takılmadan İmam’a uymak gerekir. Beş vakit olarak ülkemizde cemaatle kılınan namazlardan pek farkı olmayan namazlardan açıktan okunanlarda en bariz fark, Fatiha sonunda yüksek sesle ve uzunca çekilen ‘amiin’ sesleri. İmam selam verdikten sonra toplu tesbihat gibi bir uygulamada söz konusu değil. Kalabalık ve yoğunluktan dolayı namaza duranın önünden geçmek de bizdeki kadar kötü karşılanmıyor. Mescid’in iç bölümlerinde Cuma namazını kılabilmek için saatler önce hareket etmek gerekiyor. Cuma hutbeleri de bizim ülkemizde okunan hutbelere göre daha uzun. İmam hutbeye çıkmadan uzunca bir kılıç biri tarafından minberin en yüksek basamağına dik vaziyette yerleştiriliyor. Ülkemizden giden bayan hacıların bir çoğu belki de ilk defa Cuma Namazı kılacaklarından bu namazla ilgili bilgi sahibi olmaları gerekiyor. 4 Rekat olarak kılınan ilk sünnet sonrası İmam tarafından verilen hutbe 74 sonrası 2 rekat kıratı açıktan okunarak kılınan bir namaz. Neredeyse Hacc kadar kalabalık olan Ramazan Umresi boyunca hatimle kılınan teravih namazlarında, secde ayeti geçtiğinde kıyamın ortasında secdeye varıldıktan sonra namaza devam ediliyor. Neredeyse her vakit namazı sonrası farzdan üçbeş dakika sonra müezzinin ‘es-selatü’l alel mevt …’ ile başlayan çağrısı ile İmam cenaze namazı kıldırıyor. Cenaze namazı aşinalığı olmayan ülkemiz kadınlarının taacübü ile kılınan bu namazda daha çok başkalarını yaptığı gibi yaparak, ne namazı kıldığını bilmeden geçiştiriliyor. Ayakta ve dört tekbirle eller bağlı olarak kılınan cenaze namazının son tekbirinden sonra selam veriliyor. Namaz sonrası cenaze, kalabalığı yararak daha az sayıda bir insanla sürat ve aceleyle taşınıyor. Çok nadiren de olsa bazen imam sabah namazının son rekatında rükudan 75 doğrulduktan sonra, ‘dua’ (kunut) okuyor ki bu uygulamaya ülkemizde pek rastlanmaz. İranlı Caferi hacılar, Malikiler gibi namazda ellerini bağlamayıp yana salıverirler ve selamı sağa sola değil karşıya verirler. İran Devrimi öncesi Şia, Harameyn imamlarının arkasında namaz kılmayıp kendi imamları arkasında ayrıca kılarlarmış. İmam Humeyni, Şia’nın dört mezhep imamları arkasında namaz kılabilecekleri fetvasını verdikten sonra imama uymaya başlamışlar. ÜMMET BİLİNCİ Ümmetin ana merkezi olan Mübarek topraklarda, ırkçılığı, mezhebciliği, hizipçiliği körükleyecek değerlendirmeler yapmak, kendini diğerlerinden farklı ve büyük görmek, memleket ve mezhep yarıştırmak, kendi dışındakilerin hal, hareket ve uygulamalarından hoşnut olmamak gibi davranışlar Hacc’ın temel ruhuna taban tabana zıt, ümmetin kongresinde ümmet bilincini tahrip eden uygulamalardandır. Ümmetin genel kongresinde, birleşmek, kaynaşmak, dayanışmak, kim ve nereden gelmiş olursa olsun, diğer 76 ülkelerden gelen kardeşleriyle aynı ailenin ferdi olmak, hacının temel felsefesi olmalıdır. Kendi kılık kıyafet ve yaşam biçimini ideal olarak kabul edip, diğerlerini dışlayan, küçük gören, tahkir eden, diğerlerinin varlığından rahatsızlık duyan bir anlayış Hacının anlayışı olamaz. Bu anlayıştakiler de Hacı olamazlar ve memleketlerine Hacc’ı idrak etmiş olarak dönemezler. Empati, hoşgörü ve tolerans’ın kendisine en çok yakıştığı topraklar burasıdır. Taliban’ın elinde esirken Müslüman olan İngiliz kadın gazeteci Yuanne Diddle’nin ümmet algısını ve 2005 yılında gittiğinde, Kabe hatırasını kendisinden dinleyelim: ‘Evet, çok şanslıydım. Orası harikaydı, inanılmaz güzeldi. İnsanlar orada en çok neyden etkilendiğimi sordular. Kâbe’yi ilk kez görmek mi, neydi? Düşündüm. Bir gün namaza geç kalmıştım. Mekke sokaklarında rüzgâr gibi koşuyordum. Haremüşşerif’in kapılarından birinin önüne geldim. Önümde on binlerce hacı vardı ve tam bir kaos yaşanıyordu. Hepimiz camiye girmeye çalışıyorduk, geç kalmıştık. Herkes birbirini itiyordu. Kadın-erkek, uzun-kısa, zayıfşişman, her çeşit, her renkte, belki 30-40 farklı 77 milletten insan camiye girmeye çabalıyorduk. Ve birden namaz başladı. Birkaç saniye içinde bütün herkes şeritler halinde sıraya dizildi. Ben de dışarıda seccademi yere sermiş, ayakta bekliyordum. Yanıma baktım, cizgi kusursuzdu. Onun önündeki de, onun bir önündeki de. Ve düşündüm, bu ordu kadar hızlı hazır ol pozisyonuna girebilecek başka bir ordu yoktur dünyada. Kendi kendime, ‘işte benim ailem bu’ dedim.’ SAĞLIK HİZMETLERİ Medine’de Cennet-i Baki Mezarlığının altında, Mekke’de de değişik yerlerdeki hastane ve polikliniklerde gelen hacılara ücretsiz sağlık hizmeti verilmektedir. Ayrıca paralı özel hastaneler de faaliyet yürütmektedir. Yataklı hastalar için teşekküllü hastaneler de bulunmak-tadır. Genel şikayetlerle ilgili, doktorlarla dil problemi yaşanmamaktadır. Veya hasta hangi ülkedense o ülkenin kartında yazan şikayetlerini işaretleyip o şekilde de durumunu ifade edebilmektedir. Doktorların yazmış olduğu ilaçlar aynı hastanenin eczanesinden ücretsiz tedarik edilebilmek-tedir. Verilen ilaçlar daha çok hızlı iyileştiren etkin ilaçlar olduğu için küçük adetlerde verilebilmektedir. Hava değişimi, beslenme alışkanlığının değişimi, güneş çarpması ve klimalardan dolayı üşütme gibi nedenlerden herhangi birinden dolayı neredeyse her hacı mutlaka hastalıkla bir imtihan olur. Hastane hizmetleri seri olarak verildiğinden uzun süreli beklemeler de yaşanmamaktadır. Arafat’ta da sağlık ocaklarından yaygın bir muayene hizmeti verilmektedir. Sağlıkla ibadet yapabilmek için, ‘nasıl olsa geçer’ demeden bir an önce doktora başvurulmalı ve ilaçlar kullanılarak hastalık süresi azaltılmalıdır. 78 OTELLER ve MESAFE Mekke’de olsun, Medine’de olsun, kalınan otellerin Harem’e yakınlığının avantajı oldukça yüksek olsa da, mesafenin ekonomik değerinden dolayı, hacıların büyük bölümü uzak mesafelerden, ya yürüyerek ya da servis araçlarıyla gelmek durumundalar. Kabe’nin yakınındaki birçok otel yıkıldığından, daha çok uzak mesafelerde bulunuyor oteller. Geliş gidiş zaman kaybını en aza indirgemek için günde mümkünse bir, değilse iki gidiş dönüş yapmak en iyisi. Üç beş kilometre mesafedeki otellere gitmek için, servislere kadar yürümek, aracı beklemek ve gitmek için neredeyse yürüyerek gidilme süresi hatta daha fazla bir zaman gerekebilir. Hac zamanında bayram ve bayram öncesi 4-5 gün zaten Mescid-i Haram’a araçla gidebilme imkanı olmadığından hacılar daha çok yürüyerek gitme durumunda kalmaktadırlar. Yakın otellerde kalanlar daha az yorulmaktalar. Medine’de ise oteller nispeten Harem’e daha yakın bölgelerde olduğundan yürüyerek gidilip gelinmektedir. Mescid-i Nebevi’nin yakınındaki otellerden Mescid’in çevre duvarından içeri girilse de, 79 özellikle hanımlar için giriş kapısı yakın değilse 1 kilometre kadar yürümek durumunda kalabiliyorlar. YEMEK Son yıllarda Diyanet’in organizesi ve ihalesiyle Mekke’de ve Medine’de yemek hazırlama ve servis işleri özel şirketlere verilmektedir. Daha çok Türk aşçılar ve Türk damak zevkine uygun olarak hazırlanan yemekler, Diyanet olsun, özel şirketler olsun, talep eden tüm otellere sabah ve akşam iki öğün olarak ulaştırılmakta ve oradan servis edilmektedir. İki öğünde de paket demleme çay içme imkanı vardır. Sıra ile ve tabloid usulü servis edilen yemeklerin kalori değeri ve lezzet kalitesi her geçen gün daha da artmaktadır. Öğle yemeğine ihtiyaç duyan hacılar ise daha çok hurma, meyve veya aparatif türü atıştırmalarla öğünü geçirmektedirler. Hiçbir hacının eskiden olduğu gibi yanında yemek götürmesine, yemek malzemesi götürmesine gerek kalmamış, yemek işi çok güzel bir şekilde çözülmüştür. Arafat gününde ise öğüne göre tabloid paket aparatif yemekler verilmektedir. 80 GERİLİMLİ HACILAR Teslim oluşun ve kendini Rabbine teslim etmiş olmanın hafifliği, dinginliği ve sukuneti, zaman zaman lanetli şeytanın telkini ile bozulabilmektedir. Defalarca recmedilen şeytanın bitmek bilmez takibinde, her zaman boş anı ve fırsatı kollamak üzere hazır kıta beklediği unutulmamalıdır. Hacıların yaşam geleneğinin değişmesi, izdiham ve yorgunlukla birleşince zaman zaman gerilimli anlar yaşanabilmektedir. Öfke, nizah ve cidal’in kesinkes yasaklandığı harem bölgede, en ufak bir şeyden gerilim üretenler, ailesinden boşanmak için şeriat mahkemesinin kapısından dönenler yok değildir. Her hacının bir şekilde şeytanın te’siriyle sınandığı bir imtihan sahasıdır, burası aynı zamanda. Kişinin her olumsuzluk karşısında kendini korumak için sık sık yapacağı telkin ‘hacı sabır’ sözü olmalıdır. İzdiham ve gerilim anlarında diğer milletler Türklerden daha sakin ve sabırlılar. Hatta bazen en ufak bir şeyden gerilim üretmek için fırsat kollayan ‘Çılgın Türkler’e bile rastlamak mümkün. Özellikle Araplar zaman zaman karşılaştıkla rı gerilimli hacılara ‘Hace Hacc!’ diye telkinatta bulunurlar. ‘Ey Hacı, hacılığını muhafaza et, koru ve hatırla! Sabırlı ol!’ anlamında. 81 Kitlesel organizasyonlarda, zamanlamadan, şirketten, ulaşımdan, yemekten, görevliden, hocadan, oda arkadaşından veya değer arkadaşlardan kaynaklanan sayısız sorunlarla karşılaşılabilir. Bunlara karşı empati yaparak, tahammüllü davranarak sabretmek gerekir. Pimi çekilmiş bomba gibi bir hacı portresi, kendi hacılığına zarar verir. FOTOĞRAF ÇEKİMİ Son zamanlarda, Harameyn’de Mübarek Mescidlerde fotoğraf çekme yasağını ikaz etmekten usanan ve ‘hacı haram’ diyen görevliler, teknolojik çeşitlilik karşısında mağlup olmuş ve serbest bırakmışlardır. Haremin manevi atmosferine ve diğer insanların huşuuna zarar vermeden, işi şova dönüştürmeden itidalli hatıra çekimleri yapılabilir. Fakat dikkat çekici bir 82 boyutta işi artistliğe vardıracak şekilde yapılan fotoğraf, video ve cep telefonu çekimleri ve canlı 3G görüşmeleri, bazen ‘hacı haram’ diyen görevlileri haklı çıkaracak boyutta cereyan etmektedir. GÖRMELER Onca kalabalığın ve izdihamın içinde bazen hiç aklınıza gelmeyen bir dostunuzu görebilir veya gördüğünüz şahsı ona benzetebilirsiniz. Aynı şekilde rüyalarınızda, eş dost, komşu, akraba ve ahbaplarınızı görebilirsiniz. Her iki şekilde de bu tanıdıklarınızın sizden özel bir ricası varmış gibi sorumluluk üstlenip, onlar için dua etmenin emanetini yerine getirmeniz gerekir. Hayırlı yoldan döndükten sonra ‘seni orda gördüm’ diye anlatılan görümler, bir ömür boyu akıldan çıkmayan görmelerdir. TUVALETLER Her iki mescidin yakın çevresinde de çok sayıda tuvalet bulunmaktadır. Abdest ve duş imkanı da bulunan bu tuvaletler, onca kalabalığa rağmen, sanki hiç kimse tarafından kullanılmamış gibi temiz ve nezih. Birçoğu yer altına yürüyen merdivenle inilen tuvaletlerdeki görevliler çok sık temizlemekte ve çok güzel bir havalandırma sistemi bulunmakta. Ülkemizdeki umumi tuvaletlerle mukayese kabul etmeyecek nezafette bu mekanlar, Arapların temizliğini tescil eden bir gösterge. Ayrıca Mescidlerin her yanı gece gündüz mütemadiyen programlı şekilde temizlik görevlileri tarafından pırıl pırıl temizlenmektedir. Milyonlarca kalabalığın dolup boşaldığı mekanlarda küçük bir çöp dahi görmek mümkün değildir. Medine mescidinde bayanlar tuvaletinin, erkek tuvaleti kadar sık ve ara ara olmaması, kadınlar 83 için bir sıkıntı olsa da erkekler tuvaleti daha çok sayıdadır. İki mescid’de de içilen suyun zemzem olması ve daha çok terle dışarı atılmasından dolayı fazlaca bir tuvalet ihtiyacı olmasa da bir kez de olsa mutlaka görmek için gidilmeli. SON SÖZ Gidip görmeyenler ve Hacc’ı yaşamayanlar için ‘Allah kısmet etsin’ dua ve temennisi ile gönül istiyor ki orayı mutlaka herkes görsün ve görmeliler de. Burada anlatılanlar zihnimize yansıyan birkaç fotoğraf karesi hükmünde. Yaşananlar birer ‘yürek ameli’ olduğu için, akılla idrak edilmesi, dille ifade ve izahı zaten mümkün değil. Oranın anlam ve değeri, görmüş olanların yüreğine düşen bir kor sevdada hissedebilir ancak. Gitmeyenler için, orayı görenlerin neden defalarca gitmek istediği sırrı, orada vuslata erip orada kalma ve oradan ayrılmama arzusunda gizlidir. Görenlerin gözlerindeki Kabe siyahı gözbebeklerinde orayı görmek mümkün, dikkatli bakılırsa. Yeter ki o karartı bir ömür boyu devam etsin gözbebeklerimizde. Halimiz, hareketlerimiz, yaşantımız, kulluğumuz, arınmışlığımıza delalet ediyorsa, bu sevda ve bu ışık hiç kaybolmaz gözlerimizden. Öncelikli duamız, ‘Allah, gitmeyenlere tez zamanda nasib etsin oraları görmeyi’, sonra da ‘Umreye gidenlere haccetmeyi’, daha sonra da herkese ‘tekrarını’ nasib etsin İnşa’allah’ (amin). 84 KAHİRE GEZİ GÜNCESİ Peygamber a.s.’ın torunlarından Seyyid Burhaneddin’in diyarı Kayseri’den, Peygamber Sahabesi ve ev sahibi Eyyup el Ensari diyarı İstanbul üzerinden İkram Turizm kafilesiyle Kahire’ye ulaştık. Havaalanına inişte uçsuz bucaksız çöl üzerinde birbirleri üzerine kütlesel olarak kümelenmiş çöl kumu sıcaklığındaki konutların rengiyle, su ve yeşil araziden yoksun haliyle, ürpertici ikindi sıcağı sessizliği ile karşıladı Kahire bizi. Mısır’ın başkenti olan Kahire’ye bu ikinci ziyaretimizdi. 2004 yılında, Kahire, İskenderiye ve Şarm el Şeyh’i, 8 günlük bir gezi ile görme imkanımız olmuştu. Kuzey Afrika direnişlerinden başarıya ulaşmış olan önemli bir merkezi ve bu geçen 7 sene zarfında nelerin değiştiğini gözlemlemek için iyi bir fırsattı. Kadim İslam Medeniyetinin önemli merkezlerinden olan Mısır’ın nüfusu, İran’ın olduğu gibi 85 Ülkemize çok yakın özelliklerde. Mısır’ın toplam nüfusu 77 milyon, Kahire’nin ki de 20 milyona yakın. Yani Tahran ve İstanbul gibi. Kahire bu nüfus yoğunluğu ile İslam dünyası’nın en kalabalık başkenti olma özelliğine de sahip. Türkiye ve İran’dan en önemli farkı, uzun süre İngilizlerin sömürgesi altında kalması ve nüfusunun yüzde 20’ye yakınının Hristiyanlardan oluşması. Kahire havaalanı yeni yapılmış modernize yapısı ve aşırı serinletici iklimlendirmesiyle, Kıt’anın en büyük havaalanlarından biri. Egypt hava yolları da dünyanın en geniş uçak filolarından birisi. Havaalanından giriş ve çıkışlar eskiye nazaran daha düzenli ve seri hale getirilmiş. Eskiden olduğu gibi uzun süreli beklemelerin ve tahkikatların önü alınmış. Sadece giriş ve çıkışlarda pasaport dışında, uçakta dağıtılan diğer bir kart doldurulması uygulamasından hala vazgeçmemişler. Otobüsümüze yerleşip şehir merkezine doğru yol alırken, binaların kirli krem rengi, çoğunun penceresine güneşten korunma maksatlı yapılan ahşap lambrilerin düzensizliği, terletici ikliminden dolayı evlerin balkonlarına kuruması için asılmış çamaşırlarının yoğunluğunun verdiği görsel düzensizlik, yollarda biriken ve rastgele 86 atılan dağınık çöp yığınları ile de birleşince, ülkemiz cadde ve sokaklarının 30 – 40 yıl öncesini hatırlatıyor adeta. Pramitlerin bulunduğu Giza bölgesinde bir otele yerleştik. Mısır ve Kahire denince akla 4000-5000 yıl öncesinin Firavunları için yapılan mezar niteliğindeki yapılar olan piramitler akla gelse de görmeye değer çok önemli İslam Mimarisi eserleri de bulunuyor Kahire’de. Özellikle piramitleri görmek için dünyanın birçok ülkesinden milyonlarca turist ziyaret ediyorken, buradaki siyasi istikrarsızlıklar nedeniyle bu sayı oldukça düşmüş. Ülkenin en önemli birinci gelir kaynağı Süveyş Kanalı’ndan elde ettiği gelir, ikincisi de turizm geliriyken, bu gelirin düşmesi fakir olan halkı daha da fakirleştirmiş. Geçici olarak seçimlere kadar ülke idaresini ele alan ordunun beceriksizliği ve tecrübesizliği ile turizm dışında birçok sektör de zarar görmüş ve ülkede bir kısım fabrikalar toplu olarak işçilerini çıkarmak durumunda kalmış. Zaten 50 ile 150 dolar arasında maaşla çalışan kesim bu maaştan da olunca bir kısım halk daha da fakirleşmiş, seyyar satıcılık tarzı günü birlik karnını 87 doyurabileceği işlere yönelmiş. Kahire’nin cadde ve sokaklarının temizliğini üstlenen şirket de çalışanlarının maaşlarını veremeyince işçilerin birçoğu işi bırakmak durumunda kalmış. Böyle olunca da güzelim başkentin cadde ve sokakları kütlesel çöp yığınlarıyla bezenivermiş. Bu duruma çözüm olmak isteyen gönüllü gençlerin gayretiyle çöp toplama ve nakil işlemleri yapılmaya çalışılsa da tam bir çözüm olamamış. Mısır’a hayat veren dünyanın en uzun nehri olan Nil Nehri’nin Akdeniz’e beş koldan akan deltasının batı tarafına yapılan piramitlerin bu bölgeye yapılmış olmalarının nedeni, öldükten sonra güneş tanrısı Ra’ya daha yakın olma arzusuymuş. Firavun Hanedanlığının yaşam alanı Nil’in doğusu, öldükten sonra gömüldükleri veya üzerlerine görkemli piramitlerin yapıldığı yer ise Nil’in Batısı oluyor. Bu batı bölge aynı zamanda Eski Kahire veya Batı Kahire olarak da adlandırılıyor. Nil’in doğusunda mı Batısında mı yaşadığı ölçütü, bir insan için sosyal ve ekonomik statü göstergesi aynı zamanda. Nil kıyısına yapılmış görkemli otelleri, plazaları, İngiliz mimarisiyle yapılmış iş merkezleri dışında, 88 bu bölgenin en önemli özelliklerinden biri uçsuz bucaksız alanlara inşa edilmiş, 3-5 katlı sıvasız tuğladan yapılmış binaları ve mezar evler şeklinde inşa edilmiş çok sayıda geniş alanlara kurulu mezarlıkları. Bu sıvasız tuğla evlerin bu şekilde bırakılarak kullanılmalarının nedeni, sıvandığı andan itibaren devletin talep ettiği, fakir halkın da altından kalkamadığı mesken ve tapu harçlarından dolayı imiş. 20 – 30 yıldır aileler, bu sıvasız, iğreti kapı ve pencereli, yaşam koşulları, su ve elektriği yasal olmayan evlerde yaşamaya adeta mahkum edilmiş. Bu yapılarda inşaatının devam ettiği görüntüsünün devam etmesi gerekiyor, çünkü tamamlasalar devlet tepelerine çöküyor ve ağır vergiler talep ediyormuş. Gelelim Batı Kahire’nin en önemli görselliklerinden biri olan mezar evlere. Tarih içinde, ölüler ve ölsüne tutulmuşların yaşam alanı olan bu bölge içerisinde farklı farklı yerlerde, mahalle aralarında uçsuz bucaksız mezar evler bulunuyor. Belki biraz da 2500 yıl sürmüş Firavun Hanedanlığının ölü üzerine görkemli yapı yapma geleneğinin tesiriyle, hali ve vakti yerinde 89 olanların zaman içinde ölüleri için yaptıkları, yaklaşık 3 metre yüksekliğindeki, iki-üç avlu şeklinde 10-15 metrekarelik üstü açık muhkem duvarlar içine yapılmış bulunan mezarların mimari yapıları çok farklılıklar arzetmekte. Kemerli, tollu, pencereli, sütunlu, kubbeli, birbirine bitişik sayısız mezar evler içindeki birkaç odanın üstü iğreti bir şeyle örtülmek suretiyle fakir halk tarafından barınak olarak kullanılmakta. Kaldığı mezar evin bakımcısı gibi görünerek, ailesiyle burada yaşayan 2 milyon insanın varlığından bahsedilmekte. Sedat ve Na-mübarek zevat zamanında burada yaşamak durumunda olan fakir halkın yaşam şartlarının iyileştirilmesi şöyle dursun, her geçen gün yokluk ve yoksulluk içinde halkın durumu daha da kötüleştirilmiş, adeta toplama kampı statüsündeki bu yerlerde halk, çaresizlikten ve çözümsüzlükten yaşamaya mahkum edilmiştir. Nil’in doğusu ise ekonomik ve sosyal olarak, üst sınıfın yaşadığı bir bölge. Dev gökdelen ve iş merkezleri dışında İstanbul’un en lüks semtlerini andıran konfor ve düzenle inşa edilmiş, yeşil alanlarının hayli fazla olduğu, birçok uluslar arası 90 markanın pazar bulduğu, geniş ve temiz caddeleri olan bir bölge. Halkın, kıyafet olarak, daha Avrupai ve seküler kıyafetleri tercih ettiği bu bölge, şehrin batısıyla uzaktan yakından alakası olmayan bir konfor ve estetiğin yaşandığı bir bölge. Nehrin batısında bulunan, kaportasına adeta çekiç vurulmadık yeri kalmamış alalade bakımsız otomobillerin aksine, görkemli jeep ve pahalı araçlarla farklılığını hissettiren bir bölge, şehrin doğusu. Arasında üç beş kilometre mesafe bulunan başkentin bu iki yakasında sosyal makas alabildiğine açılmış. Bu sosyal makasın kapanmak şöyle dursun, her geçen gün zalim diktatörler tarafından daha da açılıyor olması, gece gündüz demeden altı aydır Tahrir Meydanını dolduran kalabalığın beslendiği en önemli ruh. Mısır’ın na-mübarek diktatörünü deviren bu gayrı adil uygulama ve icraatlar, gelecekte ne kadar telafi edilir bilinmez ama, Müslüman Mısır halkı için çok dua etmemiz lazım. Allah yardımcıları olsun. 91 SUSUZ MEDENİYET Mısır’ın yegane memba-ı hayatı olan Nil Nehri, büyük Akdeniz’e akan ana delta kolları dışında küçük kanallarla yapay olarak taşınarak özellikle tarımsal sulamada kullanılmakta. Islah edilmiş tarımsal arazilerden bu şekilde yılda birkaç mahsul alınabilmekte. İçme suyu ihtiyacı şişe sularıyla karşılanırken, diğer kullanımlar için kullanılan sular da oldukça kıt. İçme ve kullanma suyunun bu kadar kıt olması, birçok Afrika ülkesinde oluğu gibi burada da ‘susuz bir medeniyet’ inşasını zorunlu kılmış. Bazı bölgelerde teyemmüm’ün rutinliğinin getirdiği yaşama biçimini, sınırsız bir şekilde su kullanımının olduğu ülkemizden bakarak anlamak oldukça zor. Hijyen ve temizlik noktasında su kullanımının kıtlığı, ilk bakışta temizlikten uzaklaşma şeklinde anlaşılsa da, o bölge konjonktüründe düşünüldüğünde anormal karşılanmaması gereken bir şey. En hijyen ve steril yaşam biçimi olduğunu düşündüğümüz ülkemizin, görkemli stadyumlarında maç sonrası görülen pislik ve mezbelelik 92 görüntüler, istenmese de zuhur edebiliyorsa, Kahire’nin Batısındaki bu pislik ve karmaşaya da takılmamak gerekiyor. Suyun yaygın kullanılamaması, aşırı sıcakların verdiği rehavet ve ulu orta yere çöp atmama geleneğinin yerleşmemesi, çevreyi kirletenlerin ardında yaygın bir temizlik görevlinsin olmaması gibi nedenlerle ortaya çıkan görüntü bozukluklarına 20 – 30 sene öncesine kadar ülkemizin birçok yerinde tanık olabiliyorduk. Şu anki bulunduğumuz yerden böyle bir mukayese yaparsak yanılmış oluruz. HİCAPLI TOPLUM Aşırı sıcaklardan kaynaklanan bir ton koyu ten rengini hesaba katmazsak, Mısırlılar tipolojik olarak Türklere çok benziyorlar. Ortalama olarak özellikle bayanların giymiş oldukları kıyafetlerde tesettür ve hicaba çok önem veriyorlar. Yüzde doksan dokuzu Müslüman olan ülkemizde abiye ve tesettürlü kıyafet giyen bayanların dışında, cari olan ortalama bayan kıyafetlerindeki kolların, bacakların teşhir edilmesi, dar, streç ve kot pantolon gibi vücut hatlarını ön plana çıkaran 93 kıyafet tarzlarına Mısır’da rastlamak pek mümkün değil. Müslüman halkın dışındaki yüzde yirmilik Hristiyanlar veya dışarıdan gelen turistler tarafından bu tarz kıyafetler tercih edilebilmekte. Yaklaşık 50 yıllık sömürge ve en çok yabancı turist gelen bir yer olmasına rağmen, özellikle bayanlar için, İslami ölçülere uygun kıyafet tarzına sıkı sıkıya olan bağlılık, Mısır halkının inancı konusunda bir kısım fikir vermeye yeter sanırım. Başı açık bir bayanın bile giymiş olduğu kıyafet ile hicabını hissettirdiği bir ülke, Mısır. Ayrıca Mısırlı bayanlar açık veya kapalı olsun, kesinlikle konuşurken, karşısındaki erkekle göz teması kurmaktan kaçınırlar. İNGİLİZCE BİLMEYEN YOK Halkının büyük bir bölümü ana dili olan Arapça dışında İngilizce’yi de ana dili gibi konuşabilmekteler. Tabi bunda, Hindistan, Pakistan, Bangladeş örneğinde olduğu gibi İngiliz sömürgesi altında yaşamış olmalarının da payı büyük. SECDE İZLİ ALINLAR Mısır halkı genel olarak çok Kur’an okuyan ve aynı zaman da çok namaz kılan bir toplum. Okudukları Kur’an’ı anlıyor olmalarının avantajını dini değerlere bağlılık olarak yansıtmayı başarabilmişler. Yetişkin erkeklerden azımsanmayacak bir oranının alnında bulunan secde izinden de bunu anlamak mümkün. Eser-i Sücud (secde izi) görüntülü alınlardan, hiçbir Müslüman ülkede bu kadar sıklıkla rastlamak mümkün değil. Çok namaz kılıyorlar, secdede uzun duruyorlar. 94 IŞIKSIZ TRAFİK 20 milyon nüfuslu Kahire’de trafik oldukça yoğun ve araç sayısı da oldukça fazla. Geniş üç dört şeritli yolları ve neredeyse her kavşak noktasına yapılan çok katlı viyadükleri ile duraksamadan akan bir trafik söz konusu. Hiçbir kavşakta trafik ışığı olmamasına rağmen trafik çok hızla akıyor. Bazı yerlerde asma köprü şeklindeki yollardan 10-15 kilometre gitmek mümkün olabiliyor. Bu kadar kalabalık olmasına rağmen bu kadar aracın trafikte süratle aktığına tanık olmak, benzeri hiçbir başkentte mümkün değil. Kahire trafiğini düzene koymak için gelen Japon uzmanlar, uzun araştırmaları sonucunda şaşkınlığını gizleyememişler. En iyisi trafiğin bu şekilde devam etmesiymiş. Çünkü akan trafik içinde güvenli bir şekilde dilediniz yere çok kısa süre içinde gidebiliyorsunuz. Tıkanan ve aksayan bir yol durumuna rastlamak da pek mümkün değilmiş. Kahire trafiğinde bir başka dikkat çekici özellikse araçların çok sıklıkla korna ve klaksiyon kullanmaları. Lüzumlu - lüzumsuz, gerekligereksiz, bir alışkanlık gereği şoförün sol eli 95 sürekli korna üzerinde, gece – gündüz fark etmeden kornaya basıyorlar. Trafiğin çok rahat olduğu ve rahat aktığı bir yolda, çok farklı enstrumanlarda korna sesleriyle, trafik adeta ülkemizdeki düğün konvoylarını andıran şenlik havasında seyrediyor. Bu kadar yoğun araç trafiğine rağmen trafik kazası sayısı da oldukça az. Çoğu aracın ise vuruşmadık, hasar almadık hiçbir yeri kalmamış. Küçük kazalarda ise tüm Arap ülkelerinde olduğu gibi kazanın tarafları inip kucaklaşarak, Allah bizi korudu, şükürler olsun, cana gelecek mala gelsin, diyerek helalleşip ayrılıyorlar. Ülkemizde olduğu gibi şoförlerin koltuk altında levye veya sopa taşıması veyahut da kaza sonrası ‘Allah ya sana, ya bana’ ilkel kavgasını görmek mümkün. Küçük kazalar sonrası çıkan derin kavgalar ve cinayetler ülkemizin şahsına mahsus özel farikalardan. Ağız kavgası ve bağırışmaların sonucunda tarafların birbirini darbedip yaralamadan ayrılmaları ise tüm Arap ülkelerinde adeta bir gelenek. 96 PİRAMİTLER Mısır’ı ve Kahire’yi dünya turizminin odağı haline getiren en önemli yapılardan sayılan piramitlerden ülke genelinde 109 tane bulunuyor. Bunların en yüksek ve meşhurlar ise Kahire, Giza’da bulunan Keops, Kefren ve Mikerinos’tur. Baba, oğul ve torun adına yapılan bu üç piramitten, Keops’un yüksekliği 147, diğerlerininki 137 ve 136 metredir. En yüksek olan Keops piramitinin altından yapıldığı iddia edilen tepesi ve piramitlerin yüzeyini kaplayan sıvalar büyük ölçüde zaman içinde sökülerek yok edilmiştir. Bu üç büyük piramitten çok önce yapılan piramitlerin yükseklikleri ise bunlardan daha küçük olduğu için, bunlar kadar meşhur olamamışlar. Yaklaşık 4500 yıl önce yapılan Keops piramitinde iki buçuk milyon düzleştirilmiş toprak, kireç ve Güney Mısır’dan 900 km mesafe yoldan getirilen granit taşı kullanılmıştır. Yaşamlarını sürdürdükleri ev ve saraylarına fazla önem vermedikleri için, kumdan yaptıkları taşlarla yapıldığından, bunların ömrü o kadar uzun olmuyordu. 97 Dünyanın yedi harikasından biri olan bu piramitler, aynı zamanda yeryüzünde varlığını sürdüren tek inşai yapıttır. Firavunlar adına anıt mezar olarak yapılan bu görkemli yapıtların geometrik olarak incelerek sonsuzluğa ulaşıp güneş tanrısına yani babasına çekileceğine inanılıyormuş. Firavunlar’ın Güneş Tanrısı Ra’nın oğlu olduğuna inanılıyor, Tanrının hoşnutluğunu kazanmanın yolu Firavunlara kayıtsız şartsız itaatten geçiyormuş. İsrailoğullarının bu anlamsız itaat’ine son vermek ve itaat mercii ile mücadele etmek ve insanları Alemlerin Rabbi’ne kulluğa davet etmek üzere Musa a.s. risaletle görevlendirilmişti. Tespit edilebildiği kadarıyla, biri daha sonra açılan iki kapısı bulunan, 80 metrelik dar koridorlardan girilen piramitlerin içinde üç küçük odacık bulunuyor. Bu odacıklarda firavunların mumyalanmış cesedi ile bir kısım eşyaları bulunuyormuş. Piramit, mezar üzerine yapılan yapı, yani türbe anlamına geliyor. Taşların nerelerden nasıl kesilip burara taşındığı, nasıl bir yöntemle üst üste dizildiği gizemini korusa da, yüzbinlerce insanın onlarca yıl, cebren veya köle olarak veyahut ta Güneş Tanrısı Ra’nın hoşnutluğunu kazanmak için bu yapılara emek verdiği bir gerçek. Kefren Piramidi bitişiğindeki Kralın gücünü ve otoritesini temsil eden oturan aslan figürlü heykel ise içi dolgulu olarak granit malzemeden yapılmış olup, 70 metre uzunlukta, 22 metre yüksekliktedir. İslam Ordusu burayı fethettiğinde aslan figürünün bazı uzuvları eksiltme yoluna gidilmiştir. 98 Kral, hükümdar, padişah anlamına gelen Firavun namı, Kur’an’da Musa a.s. ile ilgili kıssada çokca geçmektedir. Musa a.s.’ın mücadele ettiği Firavun bir ihtimal II.Ramses’tir. Yine gelen Peygamberleri yalanlayan kavimlerden ‘Kazıklar sahibi Firvun’a’ (Fecr Suresi/10) piramitler sahibi Firavun hanedanlığı olarak dikkat çekilmekte. Yine Filistin yakınlarında bir bölgede kuyudan çıkarıldıktan sonra Mısır’ın güneyine Luxor’a getirilen ve burada yaşayan Yusuf a.s.’ın yaşam alanı da bu bölge. Tek Tanrı inancı uğruna yaptığı mücadelesinde başarılı olmuş ve bu bölgede uzun yıllar adaleti tesis etmişti. Yusuf a.s. daha sonra babası ve kardeşlerini de bu bölgeye getirtmiş, Yakup a.s.’ın çocukları yani Beni-israil 400 yıl kadar burada yaşamışlardır. Musa a.s.’da bu soydan gelmektedir, Harun a.s. da. Musa a.s., Firavun zulmü altındaki İsrailoğullarını Mısır’dan Kızıldeniz üzerinden geçirmiş, Firavun ve ordusu Kızıldeniz’de boğulmuştu. Daha sonra da Özgürlüğünü elde eden İsrailoğulları, Filistin’e geçinceye kadar kırk yıl Sina çölünde yaşam mücadelesi vermişlerdi. 99 Mısır’da Hz. Yusuf a.s. döneminden sonra piramit yapımına son verilmiş, daha mütevazi küçük yapılara dönülmüştür. Firavun hanedanlığı dönemini günümüze taşıyan eserlere bakıldığında, farklı bir kreografik Tanrı portresi oluşturulsa bile, Tek Tanrı inancının temel dini dinamikleri olan, ahiret, melek, hesap, mizan, sırat, cennet ve cehennem gibi ögeleri de görmek mümkün. Cami ve Türbeler Kahire’nin genel panoramik görüntüsü içinde Camii Mimarisi, belirgin bir şekilde öne çıkıyor. Ülkemizde olduğu gibi daha çok yuvarlak ve ince minareli camiler yerine Arap Mimarisi’nin en güzel örneklerinden olan birçok dörtgen, altıgen, sekizgen düz ve özenle işlenmiş taşlardan birçok değişik minareye rastlamak mümkün. Camii veya mimari kubbeler ise ülkemizdeki yarım daire kubbelerin daha basık ve soğan kubbe diyebileceğimiz mimari özelliklerde. Amr İbnü’l As Camii: Peygamber a.s’ın sahabelerinden Amr İbnü’l As’ın 641’de Mısır’a gelmesinden sonra yoğunlaşan 100 Müslümanlaşma hareketiyle beraber, daha çok Medine’de olduğu gibi hurma kütüğü sütunlarla inşa edilen bu cami sonraki restorasyon çalışmalarıyla oldukça genişletilip, taş sütunlar üzerine inşa edilmiş. Buranın fethinde Kilise ve Sinegog’un hemen yanı başına daha görkemli olarak yapılan bu camii Afrika’nın ilk camilerinden olup, özellikle ramazan aylarında en çok tercih edilen camilerden. Kavalalı Mehmet Ali Paşa Camii: Kahire’yi yukarıdan seyreden bir tepe üzerine inşa edilen Osmanlı’nın son dönem eserlerinden olan bu camii, gerek minareleri ve de gerekse yapısal olarak Osmanlı Mim arisiyle yapılmış. Aynı zamanda bu tepeyi kademeli olarak kuşatan Selahaddin-i Eyyubi zamanında yapılmış olan kale ve surlarda görkemiyle hala varlığını devam ettirmekte. İmam Şafii Mescid ve Türbesi: Şehrin fakir kenar semtleri içinde mezar evler arasında bulunan İmam Şafii Türbesi, İmam Şafii’nin yaşamış olduğu aynı semte yapılmış. Etrafı ve içinin bakımsızlığı, dilencilerle çepeçevre kuşatılmış olması gibi özellikleri ziyaretçileri ağırlıyor. 101 Sultan Hasan ve er-Rufai Camii ve Medresesi: Birbirine bitişik sadece bir yol ile ayrılan bu iki cami de kale duvarı gibi yüksek ve görkemli duvarları, kabartma taş işçilikli heybetli minaresi ile çok dikkat çekici görmeye değer eserlerden. 1356-1361 yıllarında yapılan bir Memluk dönemi yapısı olan Sultan Hasan Cami, asla tamamen bitirilememiş olsa da, İslam dünyasının en büyük mimari anıtlarından biridir. Çocuk yaşta tahta geçen Sultan Hasan, önemli Mısır yöneticilerinden sayılmamaktadır. Tahta çıkışından kısa bir süre sonra öldürülen sultanın cesedi saklanmış, asla bulunamamıştır. Bu nedenle adına yaptırılan Kahire’nin en büyük türbesi, Mısır emirlerinden biri gömülünceye dek, bir asrı aşkın boş kalmıştır. Sultan Hasan Camisi, geniş avluya bakan dört büyük eyvanında aynı zamanda dört mezhebe yönelik eğitim verilen bir medreseydi ve ayrıca Kahire’nin içinde cuma namazı kılınan ilk medresesi statüsündeydi. 400 öğrenci için barınma mekanları içeren yapı, Kahire camilerinin mimari oranları bağlamında 102 en büyüklerindendir. Yüksek maliyeti nedeniyle Sultan Hasan’ın caminin tamamını inşa etmekten vazgeçmeyi düşündüğü, inşaatı bir süre durdurduğu, fakat camiyi bitiremediği söylentilerinin çıkmasından çekinerek yapıma yeniden başladığı söylenmektedir. Er-Rufai Camii de 1569’da Kavalalı zamanında yapılmış medreseli camilerden. Görkem ve büyüklüğü ile Sultan Hasan Camii ile yarışan bu yapı içerisindeki bir bölümde Kral Faruk ve yakınları için yapılan bir mezar ve lahit de bulunuyor. Pehlevi Şahlığına gelin olan Kral Faruk’un kardeşinin de metfun olduğu bu mezar bölümünün görkemli süslemeleri İran şahı tarafından yapılmış. İlk Rufai dergahının da bu camide kurumsallaşmaya başlandığı söyleniyor. 103 Ezher ve Hüseyni Camii, Han Halil Çarşısı: Bu üç yapıda da Fatımı, Osmanlı ve Arap mimari etkisini görmek mümkün. Bu dönemlerde farklı uygulama ve genişletmeler yapılmış. Ezher, İslam coğrafyasındaki Dini Bilimler üzerine eğitim veren ilk ilahiyat fakültesi. Kız ve erkek ayrı eğitim görmekte. Hüseyni Camii’de Kerbelada şehid olan Hz. Hüseyn’in mübarek başının cenazesinin metfun olduğu söyleniyor. 104 Hüseyni Camiinin hemen bitişiğindeki Şeyh Şaban Kafe’nin arka taraflarında açık veya tol olarak kapalı olmak suretiyle yapılmış geniş bir çarşı bulunuyor. Burada, turistik eşyaların yanı sıra, özgün el işçiliği eserler ve çin malı hediyelik eşyalar satılmakta. Şeyh Şaban Kafe’nin bulunduğu blokun hemen arkasında ise Merhum Mehmet Akif Ersoy’un sıklıkla ziyaret ettiği Elfişafi Kafe bulunmakta. 105 Seyyide Nefise Türbe ve Camii: Peygamber torunlarından Seyyide Nefise’nin medfun olduğu yere bir türbe ve camii inşa edilerek, burası halk tarafından ziyaretgah edinilmiş. 106 PAPİRUS: Mısır’ın bitki mamülü özgün yazım malzemesi. İçi lifli üçgen kamış şeklindeki bitkilerin yeşil kabuğu alındıktan sonra iç lifleri ince şeritler halinde kesilerek suda ve preste bekletilip birbirinin üzerine doksan derece gelecek şekilde çaprazlama konulup sıkıştırılarak üretiliyor. Kuruyan papiruslar üzerine geçmişte olduğu gibi günümüzde de yazı ve resimler çizilerek hediyelik eşya olarak güncellini hala korumakta. Kahire merkezinde 10 civarında devlet tarafından işletilen Papirus atölyesi bulunuyor muş. Papirus atelyeleri dışında Kahire’de birçok doğal koku ve esans üreten yerler de bulunuyor. 107 TAHRİR MEYDANI İlk kez Tahrir Meydanı, 25 Ocak 2011’de Mısır diktatoryasına karşı eylem ve gösterilere ev sahipliği yaptığında duyurdu adını bütün dünyaya. Duraksamadan geceli gündüzlü süren gösterileri ile günümüze değin de güncelliğini korudu Tahrir meydanı. Milyonluk Cuma Namazları ve mütemadiyen 100 binlerce kişinin azimli ve kararlı bir şekilde bir araya gelmesiyle, 30 yıllık Mübarek rejimi ancak 9 Şubat’a kadar dayanabildi ve istifa etmek zorunda kaldı. Şimdilerde hasta olarak ömrünün son günlerini Şarm el Şeyh’de geçirdiği söylense de, Tahrir’deki kalabalığın öfkesi parti binası yakılsa da Mübarek’in boynuna ipi geçirmeden dineceğe benzemiyor. Ülkedeki diktatörlerin kurduğu korku imparatorluğu düzeninde, halka karşı, yıldırma, korkutma, sindirme politikaları ile yok edilen muhalif duruş, adeta Tahrir’de kendini ifadelendiriyor şu günlerde. Ortaya çıkan bu muhalif duruş’u kimin hangi yöne çevireceği ise hala belirsizliğini koruyor. 108 Eylül’de yapılacak seçimlere hazırlıkların ve propaganda faaliyetlerinin devam ettiği Mısır’da, birçok şeyin seçim sonrasında düzeleceğine inanılıyor. İktidarı seçimle belirleme geleneğine alışkın olmayan Mısırlılar için geleceğin belirsizliğine umutla bakmaktan başka çare yok. Geçici olarak yönetimi üstlenen ordu ise Tahrir’deki kalabalığın taleplerine zaman zaman karşı çıkıp kalabalığı püskürtse de özellikle Cuma günleri bir araya gelen yüzbinleri karşısına da almak istemiyor. Yarım asra yakın bir zamandır Arapçadan tercüme edilerek ülkemizde okunan birçok rejim muhalifi Müslüman Mısırlı yazarın telif eserleri, ülkemizde bilinç inşasına katkı sağlasa da kendi ülkesine neler kattığını hesap etmek oldukça zor. Bu yazarların adını anmak, eserlini okumak ve bulundurmanın çok ağır bir ceza ile cezalandırıldığı dönemleri yaşamış bulunan Mısırlı Müslüman halkın geleceğini belirlemede ne kadar söz sahibi olabileceğini de zaman gösterecek. 109 110
