Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı

Transkript

TÜRKİYE CUMHURİYETİ
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ
ULUSAL EYLEM PLANI
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
TÜRKİYE CUMHURİYETİ
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI
2011–2020
Temmuz 2011, Ankara
2011-2020
Koordinatör
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü
İklim Değişikliği Dairesi Başkanlığı
Yayına Hazırlayanlar
İDEP Projesi Ekibi
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü,
İklim Değişikliği Dairesi Başkanlığı, Politika ve Strateji Geliştirme Şube Müdürlüğü
Tasarım
İris İletişim Çözümleri Ltd. Şti., Ankara
Baskı
Odak Ofset, Ankara
© Her hakkı saklıdır. Kaynak belirtilmesi kaydıyla alıntılara izin verilir.
Kaynakça bilgisi: İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı 2011-2020, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,
Temmuz 2011, Ankara.
ISBN: 978-605-393-096-9
TEŞEKKÜR
Bu değerli çalışmanın, ülkemiz geleceğine
kazandırılmasında emeği geçen ve katkı sağlayan
Birleşmiş
Milletler
Kalkınma
Programı
çalışanlarına, İngiltere Büyükelçiliği’ne ve
söz konusu proje kapsamında zamanlarını ve
enerjilerini ayıran tüm kamu kurum ve kuruluşları
ile üniversite, özel sektör ve sivil toplum kuruluşları
temsilcilerine teşekkürlerimizi sunarız.
Temmuz 2011
Ankara
iii
iv
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ
i
TEŞEKKÜR
iii
İÇİNDEKİLER
v
TABLOLAR
vi
ŞEKİLLER
vii
KISALTMALAR
viii
İDEP TABLOLARINDA KULLANILAN SEKTÖR KODLARI xiii
1.
GİRİŞ
1-4
1.1. İDEP’İN DAYANAKLARI
2
1.2. İDEP’İN KAPSAMI
2
1.3. İDEP HAZIRLIK SÜRECi
3
2.
MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ
5-64
2.1. GENEL DURUM 5
2.2. ENERJİ SEKTÖRÜ
13
2.3. BİNA SEKTÖRÜ
20
2.4. SANAYİ SEKTÖRÜ
23
2.5. ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ
28
2.6. ATIK SEKTÖRÜ
34
2.7. TARIM SEKTÖRÜ
40
2.8. ARAZİ KULLANIMI VE ORMANCILIK SEKTÖRÜ
48
2.9. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM 55
3. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI
65-172
3.1. VİZYON 65
3.2. STRATEJİK HEDEFLER 65
3.3. İDEP’İN AMAÇLARI VE HEDEFLERİ 66
3.4. SERA GAZI EMİSYON KONTROLÜ EYLEM PLANI
74
3.5. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM EYLEM PLANI
4. 146
İZLEME VE DEĞERLENDİRME 173
KAYNAKÇA 174
v
TABLOLAR
vi
Tablo 1
2008 Yılı İçin Türkiye, OECD Ülkeleri ve Dünya Geneline İlişkin Sosyo-Ekonomik, Enerji ve
Karbon Verilerinin Karşılaştırılması
Tablo 2
Türkiye’nin Sosyo-Ekonomik, Enerji ve Karbon Verilerinin 1990-2008 Yılları Arasında Karşılaştırılması
6
Tablo 3
Türkiye'nin 1990-2009 Yılları Arası Sektörlere Göre Toplam Sera Gazı Emisyonları
Tablo 4
Gönüllü Karbon Piyasalarında Türkiye’nin Profili
11
Tablo 5
Enerji ve Elektrik Sektörü Kaynaklı Sera Gazı Emisyonları
13
Tablo 6
Nihai Enerji Tüketimi ve Elektrik Kullanımı
15
Tablo 7
Türkiye’de Atık Sektörü Kaynaklı Metan Gazı Emisyonları 34
Tablo 8
2008 Yılı Ambalaj ve Ambalaj Atıkları İstatistikî Sonuçları
35
Tablo 9
AB Atık Mevzuatı ve Türkiye’de Mevcut Atık Yönetiminin Hukuki Çerçevesi
36
6
7
Tablo 10 Depo Gazından Enerji Üretim Tesislerinin Kurulu Güç ve Mevcut Kapasiteleri
38
Tablo 11 Gönüllü Karbon Piyasalarında Değerlendirilebilecek Türkiye’deki Başlıca Alanlar
42
Tablo 12 Toplulaştırma ile Meydana Gelen Enerji Kazanımları
44
Tablo 13 İklim Değişikliğinin Etkileri ve Türkiye’de Etkilenebilirlik Arz Eden Sektörler/Bölgeler
59
Tablo 14 İklim Değişikliğine Uyum Konusuyla Doğrudan İlgili Yasal Mevzuat
61
Tablo 15 İklim Değişikliğine Uyum Konusuyla İkinci Derecede İlgili Yasal Mevzuat
62
ŞEKİLLER
Şekil 1. İDEP’in Yapısı
3
Şekil 2. 1990-2009 Yılları Arasında Sektörler Bazında Sera Gazı Emisyonları
8
Şekil 3. Sektörlere Göre 2009 Yılı Toplam Sera Gazı Emisyonları
8
Şekil 4. 2009 Yılında Yakıtların Yanmasından Kaynaklanan Sera Gazı Emisyonlarının Alt-Sektörlere
Göre Dağılımı
9
Şekil 5. Türkiye GKP Projelerinin Türleri, Sayıları ve Yüzde Dağılımları
11
Şekil 6. Türkiye’de 1990-2009 Yılları Arasında Sera Gazı Emisyonlarının Gelişimi ve Enerji Sektörü
13
Şekil 7. Türkiye’de 2009 Yılı Yenilenebilir Enerji Arzının Kaynaklara Göre Dağılımı
14
Şekil 8. 2009 Yılı Birincil Enerji Arzının Kaynaklara Göre Dağılımı
15
Şekil 9
16
2000-2009 Yılları Arası Türkiye Elektrik Üretimi Kurulu Gücünün Kaynaklara Göre Dağılımları
Şekil 10. 2009 Yılı Nihai Enerji Tüketiminin Sektörel Dağılımı
17
Şekil 11. 2000-2008 Yılları Arasında Bina Sayıları ve Alanlarına Göre Bina Sektörünün Gelişimi
20
Şekil 12. Enerji Türlerine Göre 2009 Yılı Bina Sektörü Enerji Tüketimi
21
Şekil 13. Sanayi Sektörünün 2009 Yılı Toplam Sera Gazı Emisyonundaki Payı
23
Şekil 14. Türkiye’de Yük Taşımacılığı
28
Şekil 15. Türkiye’de Yolcu Taşımacılığı
29
Şekil 16. Türkiye’de 1990-2009 Arasında Ulaştırma Alt-Sektörlerinde CO2 Emisyon Miktarları
29
Şekil 17a Türkiye Orman Alanlarının Zaman İçindeki Değişimi (ha)
49
Şekil 17b Ağaç Servetinin Zaman İçindeki Değişimi
50
Şekil 17c Hacim Artımının Zaman İçindeki Değişimi
50
Şekil 18 Türkiye Ormanlarında 1990-2009 Yılları Arasındaki Karbon Stok Değişimi ve CO2 Eşdeğerinin
Yıllara Göre Durumu
51
Şekil 19. Doğu Akdeniz’de ECHAM5 ve CCSM3 Modellerinin A2 Simülasyonu Uyarınca Kış (Aralık
Ocak-Şubat) Yağışları Değişimi (%) Öngörüsü
56
Şekil 20. Doğu Akdeniz’de ECHAM5 ve CCSM3 Modellerinin A2 Simülasyonu Uyarınca Yaz (Haziran-
Temmuz-Ağustos) Sıcaklıkları (oC) Değişimi Öngörüsü
56
Şekil 21. ECHAM5 ve CCSM3 Modellerinin A2 Simülasyonu Uyarınca 2011-2099 Arasında 30’ar Yıllık Dönemler İçin Çok Sıcak Yaz Günleri (SU35) Sayısındaki Değişim Öngörüsü
57
Şekil 22. ECHAM5 ve CCSM3 Modellerinin A2 Simülasyonu Uyarınca 2011-2099 Arasında 30’ar Yıllık Dönemler İçin Yıllık Aşırı Yağışlı (RR10) Gün Sayısındaki Değişim Öngörüsü
57
vii
KISALTMALAR
viii
AB
Avrupa Birliği
ABB
Avrupa Birliği Bakanlığı
ADDY
Atıkların Düzenli Depolamasına Dair Yönetmelik
AFAD
Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı
AFD
Fransız Kalkınma Ajansı (Agence Française de Développement)
AKAKDO
Arazi Kullanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve Ormancılık
AE
Araştırma Enstitüleri
APTS
Arazi Parseli Tanımlama Sistemi (Land Parsel Identification System-LPIS)
Ar-Ge
Araştırma-Geliştirme
AT
Arazi Toplulaştırması
AYB
Atık Yönetim Birlikleri
BB
Büyükşehir Belediyeleri
BEP
Binalarda enerji performansı
BİB
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı
Bk.
Bakanlığı
BM
Birleşmiş Milletler
BMİDÇS
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi
BMBÇS
Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi
BMÇMS
Birleşmiş Milletler Çölleşmeyle Mücadele Sözleşmesi
BREEAM
BRE Çevresel Değerlendirme Yöntemi (BRE Environmental Assessment Method)
BSTB
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
BTYK
Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu
CORINE
Çevresel Verilerin Koordinasyonu Projesi (Coordination of Information on the
Environment Project)
CBS
Coğrafi Bilgi Sistemi
CO2e
Karbondioksit Eşdeğeri
ÇATAK
Çevre Amaçlı Tarım Alanlarının Korunması
ÇBS
Çevre Bilgi Sistemi
ÇED
Çevresel Etki Değerlendirmesi
ÇOB
Çevre ve Orman Bakanlığı
ÇŞB
ÇTV
Çevre Temizlik Vergisi
DB
Dışişleri Bakanlığı
DM
Denizcilik Müsteşarlığı
DHMİ
Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü
DKMP
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü
DLH
Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü
DMİ
Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü
DPT
Devlet Planlama Teşkilatı
DSİ
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
DTÖ
Dünya Ticaret Örgütü
EAF
Elektrik Ark Fırınları
EAYP
Entegre Atık Yönetim Planları
EB
Ekonomi Bakanlığı
EBRD
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (European Bank for Reconstruction and Development)
EHCIP
Türkiye için Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması (Environmental Heavy-Cost
Investment Planning)
EIB
Avrupa Yatırım Bankası (European Investment Bank)
EİE
Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü
EİGM
Enerji İşleri Genel Müdürlüğü
EGM
Emniyet Genel Müdürlüğü
EGO
EGO Genel Müdürlüğü
EKB
Enerji kimlik belgesi
EMO
Elektrik Mühendisleri Odası
ENAR
Enerji Sektörü Araştırma-Geliştirme Projeleri Destekleme Programı
ENVER
Enerji Verimliliği
EPDK
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
EPK
Enerji Performans Kontratı
ETKB
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
EÜAŞ
Elektrik Üretim A.Ş.
EV
Enerji verimliliği
EVD
Enerji verimlilik danışmanlığı
EVKK
Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu
FAO
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (UN Food and Agriculture Organization)
FDI
Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımı (Foreign Direct Investment)
GAP
Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi
GEF
Küresel Çevre Fonu (Global Environment Facility)
GKP
Gönüllü Karbon Piyasası
GSMH
Gayrisafi milli hasıla
GSYİH
Gayrisafi yurtiçi hasıla
GTB
Gümrük ve Ticaret Bakanlığı
GTHB
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
HES
Hidroelektrik Santrali
ICCAP
Kurak Alanlarda Tarımsal Üretim Sistemlerine İklim Değişikliğinin Etkisi Projesi
(Impact of Climate Change on Agricultural Production in Arid Areas)
ICP Forests
Hava Kirliliğinin Ormanlar Üzerine Etkilerinin İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Uluslararası
İşbirliği Programı (International Co-operative Programme on Assessment and Monitoring
of Air Pollution Effects on Forests)
IEA
Uluslararası Enerji Ajansı (International Energy Agency)
IPCC
Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (Intergovernmental Panel on Climate Change)
ix
KISALTMALAR
x
IPPC
Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrolü (Integrated Pollution Prevention and Control)
ISP
Entegre Çelik Tesisleri (Integrated Steel Plants)
İB
İçişleri Bakanlığı
İDEP
İklim Değişikliği Eylem Planı
İDES
İklim Değişikliği Strateji Belgesi
İDKK
İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu
İLEMOD
İl Envanterleri Modernizasyonu
İl Md.
İl Müdürlükleri
İMKB
İstanbul Menkul Kıymetler Borsası
İMO
İnşaat Mühendisleri Odası
İÖİ
İl Özel İdareleri
JBIC
Japon Uluslararası İşbirliği Bankası (Japan Bank for International Cooperation)
KA
Kalkınma Ajansları
KAAP
Katı Atık Ana Planı
KAMAG
Kamu Araştırmaları Destek Grubu
KB
Kalkınma Bakanlığı
KGM
Karayolları Genel Müdürlüğü
KİK
Kamu İhale Kurumu
KOBİ
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler
KORBİS
Konumsal Ormancılık Bilgi Sistemleri
KOSGEB
Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Destekleme ve Geliştirme İdaresi Başkanlığı
KTB
Kültür ve Turizm Bakanlığı
KUGM
Kara Ulaştırması Genel Müdürlüğü
KFW
Alman Kalkınma Bankası (Kreditanstalt Für Wiederaufbau)
LEED
Enerji ve Çevre Tasarımında Liderlik (Leadership in Energy and Environmental Design)
MB
Maliye Bakanlığı
MDD
Mevcut Durum Değerlendirmesi
MEB
Milli Eğitim Bakanlığı
MERBİS
Mera Bilgi Sistemi
MİGEM
Maden İşleri Genel Müdürlüğü
MMO
Makine Mühendisleri Odası
MPM
Milli Prodüktivite Merkezi
MRV
Ölçülebilir-raporlanabilir-doğrulanabilir (Measurable-reportable-verifiable)
MSB
Milli Savunma Bakanlığı
MTA
Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü
MTEP
milyon ton eşdeğer petrol
Mton
Milyon ton
NAMA
Ulusal Programlara Uygun Azaltım Eylemi (Nationally Appropriate Mitigation Action)
ODTÜ
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
OECD
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (Organisation for Economic Co-operation and
Development)
OGM
Orman Genel Müdürlüğü
OR-KOOP
Orman Kooperatifleri Merkez Birliği
OSİB
Orman ve Su İşleri Bakanlığı
ÖÇKK
Özel Çevre Koruma Kurumu
ÖİB
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı
ORBİS
Ormancılık Bilgi Sistemleri
ÖTV
Özel Tüketim Vergisi
REC
Bölgesel Çevre Merkezi (Regional Environmental Center)
REDD+
Gelişmekte Olan Ülkelerde Ormansızlaşma ve Orman Bozulmasından Kaynaklanan
Emisyonların Azaltılması (Reducing Emissions from Deforestation in Developing
Countries)
RIO-TRIO
Rio Sözleşmeleri Kapsamında Türkiye’nin Kapasitesi’nin Değerlendirilmesi Projesi
SB
Sağlık Bakanlığı
SHGM
Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü
SMM
Serbest Mühendislik Müşavirlik
SOY
Sürdürülebilir Orman Yönetimi
SPK
Sermaye Piyasası Kurulu
STATİP
Sorunlu Tarım Arazilerinin Tespiti ve İyileştirilmesi Projesi
STK
Sivil Toplum Kuruluşu
TAEK
Türkiye Atom Enerjisi Kurumu
TAKEP
Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Stratejisi ve Eylem Planı
TARMAK BİR
Türk Tarım Alet ve Makinaları İmalatçıları Birliği
TBB
Türkiye Belediyeler Birliği
TCDD
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları
TEDAŞ
Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş.
TEİAŞ
Türkiye Elektrik İletim A.Ş.
TEIEN
Türkiye Çevresel Bilgi Değişim Ağı (Technical Assistance for the Establishment of a
Turkish Environmental Information Exchange Network)
TEMSAN
Türkiye Elektromekanik Sanayi A.Ş.
TEP
Ton eşdeğer petrol
TETAŞ
Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.Ş.
TEYDEB
Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı
TINA
Türkiye Ulaşım Alt Yapısının İyileştirilmesi İçin Teknik Yardım Projesi
TKDK
Tarımsal ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu
TKGM
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü
TKİ
Türkiye Kömür İşletmeleri
TMMOB
Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği
TNA
Teknoloji İhtiyaç Değerlendirmesi (Technology Needs Assesment)
TOBB
Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
TOKİ
Toplu Konut İdaresi Başkanlığı
TRGM
Tarım Reformu Genel Müdürlüğü
TRT
Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu
xi
KISALTMALAR
xii
TRUP
Tarım Reformu Uygulama Projesi
TSE
Türk Standartları Enstitüsü
TSKB
Türkiye Sınai Kalkınma Bankası
TŞFAŞ
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.
TTGV
Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı
TTK
Türkiye Taşkömürü Kurumu
TÜİK
Türkiye İstatistik Kurumu
TUOP
Türkiye Ulusal Ormancılık Programı
TÜBA
Türkiye Bilimler Akademisi
TÜBİTAK
Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu
TÜBİTAK MAM
TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi
TÜRKAK
Türk Akreditasyon Kurumu
TÜRKLİM
Türkiye Liman İşletmecileri Derneği
TÜSİAD
Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği
UBAK
Ulaştırma Bakanlığı
UÇES
AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi
UEA
Uluslararası Enerji Ajansı
UKTI
İngiltere Ticaret ve Yatırım Kurumu (United Kingdom Trade and Investment)
UNDP
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (United Nations Development Programme)
UNEP
Birleşmiş Milletler Çevre Programı (United Nations Environment Programme)
UNIDO
Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Teşkilatı (United Nations Industrial Development
Organization)
Ünv.ler
Üniversiteler
VAP
Verimlilik Arttırıcı Proje
VCM
Gönüllü Karbon Piyasası (Voluntary Carbon Market)
VOB
Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası
YD
Yapı Denetim
YE
Yenilenebilir enerji
YEK
Yenilenebilir Enerji Kaynakları
YİGM
Yapı İşleri Genel Müdürlüğü
YÖK
Yükseköğretim Kurulu
YY
Yerel Yönetimler
ZMO
Ziraat Mühendisleri Odası
İDEP TABLOLARINDA KULLANILAN SEKTÖR KODLARI
A
Atık Sektörü
B
Bina Sektörü
E
Enerji Sektörü
O
Arazi Kullanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve Ormancılık Sektörü
S
Sanayi Sektörü
T
Tarım Sektörü
U
Ulaştırma Sektörü
Y
Sektörler Arası Ortak Konular
UY
İklim Değişikliğine Uyum
xiii
xiv
1. GİRİŞ
Türkiye, ekonomisi hızla büyüyen, nüfusunun
yaklaşık yarısı otuz yaşın altında, dinamik ve
gelişmekte olan bir ülkedir. Türkiye, enerji
kaynakları açısından büyük oranda dışa
bağımlıdır. Bu nedenle enerji politikalarında temel
yaklaşım arz güvenliğini sağlamaktır. Türkiye,
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD)
üyesidir ve Avrupa Birliği’ne (AB) aday ülke
konumundadır. Bununla birlikte, Birleşmiş Milletler
İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (BMİDÇS)
kapsamında 2001 yılında alınan 26/CP.7 sayılı
karar ile Taraflar, Türkiye’nin Sözleşme’nin EkI’inde bulunan diğer ülkelerden farklı bir konumda
olduğunu tanımaya davet edilmiş ve Türkiye’nin
Sözleşme’nin
Ek-II
listesinden
çıkarılması
kararlaştırılmıştır. Bu kararı müteakiben Türkiye
2004 yılında Sözleşme’ye taraf olmuştur. 2009
yılında taraf olduğu Kyoto Protokolü çerçevesinde
ise Ek B listesinde yer almadığı için sera gazı
emisyonu azaltımına yönelik sayısal bir hedefi
bulunmamaktadır.
Türkiye’nin iklim değişikliğiyle küresel mücadele
kapsamında temel amacı, küresel çabalara,
sürdürülebilir kalkınma politikalarına uygun
olarak, ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluklar
prensibi ve Türkiye’nin özel şartları çerçevesinde
katılmaktır. Türkiye, yüksek yaşam kalitesiyle refahı
tüm vatandaşlarına düşük karbon yoğunluğu ile
sunabilen bir ülke olmak için enerji verimliliğini
yaygınlaştırmayı; temiz ve yenilenebilir enerji
kaynaklarının kullanımını arttırmayı ve iklim
değişikliği politikalarını kalkınma politikalarıyla
entegre etmeyi hedeflemektedir. Ulusal İklim
Değişikliği Eylem Planı (İDEP) bu temel yaklaşım
ışığında, 2010 yılında Yüksek Planlama Kurulu
tarafından onaylanan Ulusal İklim Değişikliği
Strateji Belgesi’nin uygulamasına yönelik olarak
hazırlanmıştır.
İDEP, 2009–2011 yılları arasında Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı1 koordinasyonunda ve
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)
Türkiye Ofisi aracılığıyla yürütülen Türkiye’nin
İklim Değişikliği Ulusal Eylem Planı’nın
Geliştirilmesi Projesi kapsamında geniş bir
paydaş grubuyla birlikte katılımcı bir süreçle
hazırlanmıştır.
İDEP hazırlanırken, doğal kaynakları doğrudan
ve olumsuz biçimde etkileyen iklim değişikliğinin
doğal kaynak kullanımının (su, gıda vb.) temel
özneleri olan kadınları daha fazla etkilediği
gerçeğinden hareketle, iklim değişikliği ile
mücadele etmeye yönelik politika, strateji, plan ve
programların toplumsal cinsiyete ilişkin hususlar
ile bütünleştirilmesine önem verilmiştir.
Bilindiği üzere, ulusal ölçekli plan ve programların
yerel düzeyde etkinlikle uygulanması ve sonuçların
takip edilmesi önemli olup, bu konuda yerel
yönetimlere büyük sorumluluklar düşmektedir.
Bu nedenle, İDEP’in hazırlanması sürecinde
yerel yönetimlerle etkin işbirliği kurulmasına özen
gösterilmiştir. Bazı eylemlerin uygulanmasında
1
2011 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı, Bayındırlık ve İskan
Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret
Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı, Dış Ticaret Müsteşarlığı,
Orman Genel Müdürlüğü’nün yeniden yapılandırılması
sonucunda; 635 sayılı KHK ile Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakanlığı, 637 sayılı KHK ile Ekonomi Bakanlığı, 639 sayılı
KHK ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 640 sayılı KHK
ile Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, 641 sayılı KHK ile Kalkınma
Bakanlığı, 644 sayılı KHK ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,
645 sayılı KHK ile Orman ve Su İşleri Bakanlığı kurulmuştur.
Kamu kurumlarının yeniden yapılandırılması nedeniyle, metin
içinde ilgili kurumlara yapılan atıflarda genellikle kurumların
yeni isimleri kullanılmış; KHK’ların yayımlandığı tarihten
önce oluşturulan kurullara, yapılan kurumlararası protokol,
anlaşma vs. ile yayınlanan basılı kaynaklara atıf yapılırken
kurumların eski isimleri kullanılmıştır.
1
yerel yönetimler sorumlu kurum/kuruluş olarak
tanımlanmış, birçoğunda ise ilgili kurum/kuruluş
olarak nitelendirilmiştir. Ancak, yerel düzeyde
iklim değişikliği ile daha etkin olarak mücadele
etmek ve uyum kapasitesini güçlendirmek
için yerel yönetimlerin kendi stratejik plan ve
programlarına bu konuyu entegre etmeleri ve
İklim Değişikliği Yerel Eylem Planları hazırlamaları
önem arz etmektedir.
İDEP’te yer alan eylemlerin, gerek ulusal yatırım
programlarına dahil edilmesi gerekse dış
finansman olanaklarından faydalanılabilmesine
yönelik olarak, söz konusu eylemlerin maliyetlerinin
ve azaltım potansiyellerinin tespit edilmesi ve
iç/dış finansman olanaklarının araştırılmasına
ilişkin detaylı çalışmaların ivedilikle başlatılması
gerekmektedir.
Diğer taraftan, İDEP kapsamında yer alan ilgili
eylemlerin uygulamaya konulması aşamasında,
6015 sayılı Devlet Desteklerinin İzlenmesi ve
Denetlenmesi Hakkında Kanun kapsamında
“devlet desteği” niteliği taşıyan mevcut
tedbirlerin veya ihdası öngörülen tedbirlerin
bahse konu Kanun’un uygun devlet desteğine
ilişkin hükümlerin belirtildiği üçüncü maddesi
çerçevesinde,
yönetmeliklerin
yürürlüğe
konulmasına ilişkin Geçici birinci ve mevcut devlet
desteklerine ilişkin Geçici üçüncü maddelerindeki
usul ve esaslar göz önünde bulundurulmalıdır.
1.1.
İDEP’İN DAYANAKLARI
Türkiye’nin Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı’nın
hazırlanması, Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda yer
alan “ülkemiz şartları çerçevesinde ilgili tarafların
katılımıyla sera gazı emisyonları azaltımı politika
ve tedbirlerini ortaya koyan bir Ulusal Eylem Planı
hazırlanarak, BMİDÇS’ye ilişkin yükümlülüklerin
yerine getirileceği” politikasına dayanmaktadır
(D, 2006, s.75).
Dokuzuncu Kalkınma Planı’ndaki önlem sadece
“sera gazı emisyonları azaltımı politika ve
tedbirlerini ortaya koyan bir Ulusal Eylem Planı”
hazırlanması şeklinde belirtilmiş olsa da, iklim
değişikliği konusunu bütüncül bir bakış açısıyla
ele almak amacıyla uyum konusuna da eylem
planında yer verilmiştir.
2
İDEP’e rehberlik eden belgeler ve süreçler
aşağıda yer almaktadır:
 İklim Değişikliği Strateji Belgesi
 Dokuzuncu Kalkınma Planı’nın ekonomik ve
sosyal gelişme eksenleri:
• Rekabet Gücünün Artırılması
• İstihdamın Artırılması
• Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışmanın
Güçlendirilmesi
• Bölgesel Gelişmenin Sağlanması
• Kamu Hizmetlerinde Kalite ve Etkinliğin
Artırılması
 İklim değişikliği ile ilgili uluslararası belgeler
• BMİDÇS
• Kyoto Protokolü
• Bali Eylem Planı
• Cancun Anlaşmaları
 Birleşmiş Milletler Binyıl Kalkınma Hedefleri
 AB’nin
ilgili
müktesebatı
sektörel
politikaları
ve
1.2.
İDEP’İN KAPSAMI
İDEP’in Sera Gazı Emisyon Kontrolü bölümü,
Kyoto Protokolü’nün Ek A’sında yer alan sektörler
ile BMİDÇS’nin İklim Değişikliği Ulusal Bildirimi
ve Sera Gazı Envanteri raporlama formatlarında
istenen sektörler esas alınarak; enerji, binalar,
ulaştırma, sanayi, atık, tarım, arazi kullanımı,
arazi kullanım değişikliği ve ormancılık başlıkları
altında oluşturulmuştur.
Ayrıca, bütün sektörleri ilgilendiren ortak eylemler,
“Sektörler Arası Ortak Konular” başlığı altında ele
alınmıştır.
İklim Değişikliğine Uyum bölümü, BMİDÇS’de
de
yer
alan
uyum
ve
etkilenebilirlik
değerlendirmelerinin yapılmasını, bu bağlamda
uyuma yönelik plan ve düzenlemelerin
geliştirilmesi ve uygulanmasını temel almış olup
öncelikli eylem alanları olarak su kaynaklarının
yönetimi, tarım sektörü ve gıda güvencesi,
ekosistem hizmetleri, biyolojik çeşitlilik ve
ormancılık, doğal afet risk yönetimi ile insan
sağlığı konuları çalışılmıştır.
1.3.
Şekil 1: İDEP’in Yapısı
İDEP HAZIRLIK SÜRECİ
SERA GAZI EMİSYON
KONTROLÜ
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE
UYUM
Enerji
Su
Kaynakları
Yönetimi
Sanayi
Tarım
ve Gıda
Güvenliği
Ulaştırma
Binalar
Atık
Ekosistem
Hizmetleri,
Biyolojik
Çeşitlilik ve
Ormancılık
Doğal
Afet Risk
Yönetimi
İDEP’in
hazırlanması
gerçekleştirilmiştir:
üç
ana
safhada
 Paydaş Analizi;
 Mevcut Durum Değerlendirmesi ve İhtiyaçların
Belirlenmesi;
 İDEP’in Amaç,
Belirlenmesi.
Hedef
ve
Eylemlerinin
1.3.1. Paydaş Analizi
Projenin ilk aşamasında, iklim değişikliği ile
mücadele konusunda geliştirilecek politikaları ve
alınacak tedbirleri etkileyebilecek ve bunlardan
etkilenebilecek paydaşların, sektörel bazda
yapılan paydaş analizi ile belirlenmesinden sonra
tüm proje sürecine aktif katılımları sağlanmıştır.
İnsan
Sağlığı
Tarım
Arazi
Kullanımı ve
Ormancılık
İklim
Değişikliğine
Uyumda
Sektörler Arası
Ortak Konular
SG Emisyonu
Kontrolünde
Sektörler Arası
Ortak Konular
1.3.2. Mevcut Durum Değerlendirmesi ve
İhtiyaçların Belirlenmesi
Projenin ikinci aşamasında, iklim değişikliği ile
mücadele bağlamında ülkenin mevcut durumu
aşağıdaki iki ana eksende incelenmiştir:
 Doğrudan ya da dolaylı olarak sera gazı
emisyonu
kontrolüne
yönelik
mevcut
politikalar, uygulamalar ve ihtiyaçlar,
 Doğrudan ya da dolaylı olarak iklim
değişikliğine uyuma yönelik mevcut politikalar,
uygulamalar ve ihtiyaçlar.
* Bu başlıklar altında kurumsal yapılanma ve politika oluşturma,
teknoloji geliştirme ve transferi, finansman ve ekonomik
araçlar, veri ve bilgi sistemleri, eğitim ve kapasite artırımı
alanları ile İDEP izleme ve değerlendirme mekanizmaları ile
ilgili eylemler bir araya getirilmiştir.
Türkiye’nin sera gazı emisyonlarının kontrolüne
ilişkin mevcut politikaları, uygulama araçları ve
uygulamaları ile devam eden diğer çalışmalar
sektörel bir yaklaşımla incelenmiştir. Bu
çerçevede enerji, sanayi, binalar, ulaştırma, atık,
tarım, arazi kullanımı ve ormancılık sektörlerinde
ve iklim değişikliği ile mücadeleye yönelik
politika ve uygulamalardaki olumlu gelişmeler
ile iyileştirilmesi, geliştirilmesi gereken yönler
farklı paydaş gruplarından oluşan geniş bir
katılımcı kitlesi ile saptanarak mevcut durum
değerlendirilmiştir. Ayrıca Türkiye’nin iklim
değişikliği ile mücadele ile ilgili şemsiye politikaları
ve uygulamaları da bu katılımcı çalışmada ele
alınmıştır. Mevcut durum, her bir sektör için dokuz
3
başlık altında incelenmiştir:
1) Strateji, Politika ve Planlar
2) Hukuki Çerçeve
3) Kurumsal Yapı
4) Finansman
5) Ekonomik Araçlar
6) Fiziki Yatırımlar ve Uygulamalar
7) Araştırma - Geliştirme
8) Veri ve Bilgi Sistemleri
9) Eğitim, Bilinçlendirme ve Kapasite Geliştirme
İklim değişikliğine uyuma yönelik olarak da
mevcut politika ve uygulamalar ile ihtiyaçlar
ortaya koyularak ve ulusal mevzuatta iklim
değişikliğine uyum analizleri yapılarak mevcut
durum değerlendirmesi yapılmıştır. Mevcut
durum değerlendirmesi çalışmalarına ve pilot
uygulamalara paralel olarak Türkiye’nin çeşitli
bölgelerinde Katılımcı Etkilenebilirlik Analizi
gerçekleştirilmiştir.
Katılımcı
Etkilenebilirlik
Analizleri sonucunda, su kaynaklarının yönetimi,
tarım sektörü ve gıda güvencesi, ekosistem
hizmetleri, biyolojik çeşitlilik ve ormancılık, doğal
afet risk yönetimi, ekosistem hizmetleri, biyolojik
çeşitlilik ve ormancılık ile insan sağlığı olmak
üzere Türkiye için temelde beş etkilenebilirlik
alanı öne çıkmıştır.
1.3.3. İDEP’in Amaç, Hedef ve Eylemlerinin
Belirlenmesi
Projenin üçüncü aşamasında, yine katılımcı bir
yöntemle, sektörler bazında öngörülen amaçlar
ve hedefler doğrultusunda ele alınacak eylemler
belirlenmiştir. İklim Değişikliği Eylem Planı,
sektör uzmanlarının literatür çalışmalarına,
ilgili paydaşlarla yüz yüze görüşmelere, odak
4
gruplarla yapılan çalışmalara, geniş sektörel
paydaş gruplarıyla gerçekleştirilen çalıştaylara ve
resmi yazışmalarla alınan görüşlere dayanılarak
hazırlanmıştır.
2. MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ
2.1.
GENEL DURUM
Küresel iklim değişikliği ile mücadele konusundaki
en önemli yasal düzenlemeler, BMİDÇS ve Kyoto
Protokolü’dür. 2005 yılında yürürlüğe giren Kyoto
Protokolü, içerdiği esneklik mekanizmalarıyla
bir yandan küresel sera gazı emisyonlarının
azaltılmasını hedeflerken, diğer yandan teknoloji
transferini ve küresel sermaye hareketlerini
tetiklemekte ve dolayısıyla başta yenilenebilir enerji
kaynakları olmak üzere birçok alanda yeni istihdam
olanakları sağlamaktadır. Bununla birlikte, 2012
yılının sonunda Kyoto Protokolü’nün uygulama
dönemi sona ermektedir. 2012 sonrasına ilişkin
uluslararası rejimin oluşturulmasına yönelik
olarak 2007 yılında gerçekleştirilen 13. Taraflar
Konferansı’nda BMİDÇS’ye taraf ülkelerce
Bali Eylem Planı kabul edilmiştir. 2012 sonrası
uluslararası iklim değişikliği rejimi için önemli
bir zemin teşkil eden ve 2010 yılında Meksika’da
gerçekleştirilen 16. Taraflar Konferansı’nın çıktısı
olan Cancun Anlaşmaları (1/CP.16 sayılı Karar),
Bali Eylem Planı paralelinde bir dizi politik kararı
içermektedir. Bu kapsamda önemli kararlardan
biri de Tarafların iklim değişikliği ile mücadelenin,
önemli fırsatlar getiren, sürekli yüksek gelişme
ve sürdürülebilir kalkınmayı sağlayan düşük
karbonlu toplumun inşasına doğru bir paradigma
değişimini gerektirdiğini kabul etmeleridir
(BMİDÇS TK16, 2011, s:4).
Türkiye, BMİDÇS’ye 2004, Kyoto Protokolü’ne
2009 yılında taraf olmuştur. 16. Taraflar
Konferansı’nda
özgün
konumuna
atıfla,
Türkiye’nin BMİDÇS’nin yükümlülüklerini daha iyi
uygulayabilmesi amacıyla finansman, teknoloji
ve kapasite geliştirme imkânlarına erişiminin
arttırılması hususları müzakereler kapsamında
görüşülmeye devam etmektedir.
2.1.1. Temel Göstergeler
Türkiye’nin ekonomik, sosyal ve sera gazı
emisyonlarına ilişkin göstergelerine bakıldığında
(bkz.Tablo 1), gerek ekonomik kalkınmışlık
düzeyi, gerekse sera gazı emisyonları açısından
BMİDÇS’nin Ek-I’inde yer alan gelişmiş ülkelerle
benzer
durumda
olmadığı
görülmektedir.
Türkiye’nin kişi başı elektrik tüketimi ve kişi
başı sera gazı emisyonları, OECD ülkelerinin
yaklaşık üçte biri oranındadır. Diğer taraftan,
Türkiye’de ekonominin enerji yoğunluğu, OECD
ülkelerindekinden yaklaşık üçte bir oranında
daha fazladır.
Türkiye’de Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYİH), 1990
ile 2008 yılları arasında %171 oranında artarken,
toplam sera gazı emisyonlarının sadece %96
oranında artması, ekonominin gelişiminin giderek
daha az sera gazı emisyonu yaratacak faaliyetlere
dayandırılması bakımından olumlu bir eğilime
işaret etmektedir (Bkz. Tablo 2). Diğer taraftan,
ekonominin enerji yoğunluğundaki düşüş 19902008 yılları arasında %30 olurken, aynı yıllar
arasında ekonominin karbon yoğunluğunun
sadece %28 oranında düşmesi, enerji arzındaki
karbon yoğunluğunun ise %16 oranında
5
Tablo 1: 2008 Yılı İçin Türkiye, OECD Ülkeleri ve Dünya Geneline İlişkin Sosyo-
Ekonomik, Enerji ve Karbon Verilerinin Karşılaştırılması
GÖSTERGELER
SOSYOEKONOMİK
GSYİH (milyar 2000 ABD$)
Nüfus (milyon kişi)
376
30.504
40.482
71
1.190
6.688
25,63
6,05
98,50
5.422,00
12.267,00
170,60
10.097
18.603
Kişi Başı Birincil Enerji Arzı (TEP/kişi)
1,39
4,56
1,83
Kişi Başı Elektrik Tüketimi (kWh/kişi)
2.400
8.486
2.782
0,26
0,18
0,30
Toplam Elektrik Tüketimi (milyar kWh)
Ekonominin Enerji Yoğunluğu (TEP/bin
2000 ABD$)
KARBON
DÜNYA
5,29
Kişi başı GSYİH (bin 2000 ABD$/kişi)
Toplam Birincil Enerji Arzı (MTEP)
ENERJİ
OECD
ÜLKELERİ
TÜRKİYE
Toplam CO2 Emisyonları* (Mton CO2)
264
12.630
29.381**
Kişi Başı CO2 Emisyonları (ton CO2/kişi)
3,71
10,61
4,39
CO2/GSYİH (ton CO2/bin 2000 ABD$)
0,70
0,41
0,73
Enerji Arzının Karbon Yoğunluğu (ton
CO2/TEP)
2,68
2,33
2,40
* Sadece yakıtların yakılmasından kaynaklanan CO2 emisyonlarını içermektedir.
** Dünya geneli için verilen sera gazı emisyonları, uluslararası havacılık ve uluslararası deniz taşımacılığından kaynaklanan sera gazı emisyonlarını da içermektedir.
Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı, 2010
Tablo 2: Türkiye’nin Sosyo-Ekonomik, Enerji ve Karbon Verilerinin 1990-2008 Yılları Arasında Karşılaştırılması
GÖSTERGELER
SOSYOEKONOMİK
ENERJİ
2008
306,90
831,16
170,82
Nüfus (milyon kişi)
56,20
71,08
26,48
Kişi başı GSYİH (SGP) (2000 ABD $/kişi)
5.466
11.693
113,92
Toplam Birincil Enerji Arzı (MTEP)
53,00
98,50
85,85
Toplam Elektrik Üretimi (milyar kWh)
57,50
198,40
245,04
Kişi Başı Birincil Enerji Arzı (TEP/kişi)
0,94
1,39
47,87
Kişi Başı Elektrik Üretimi (kWh/kişi)
1.020
2.791
173,63
Kişi Başı Elektrik Tüketimi (kWh/kişi)
1.024
2.400
134,38
0,17
0,12
-29,41
Toplam Sera Gazı Emisyonları (Mton CO2e)
187,03
366,50
95,96
Yakıtların Yanmasından Kaynaklı CO2
Emisyonları (Mton)
126,70
271,11
113,98
44,87
80,58
79,59
Kişi Başı Sera Gazı Emisyonları (ton CO2e/kişi)
3,33
5,16
54,95
Ekonominin Karbon Yoğunluğu (ton CO2e/2000
ABD$-SGP)
0,61
0,44
-27, 87
Enerji Arzının Karbon Yoğunluğu (ton CO2e/TEP)
2,4
2,8
16,7
GSYİH (SGP)* (milyar 2000 ABD $)
Ekonominin Enerji Yoğunluğu (TEP/bin 2000
ABD$-SGP)
KARBON
Toplam yutaklar ** (Mton CO2e)
* SGP: Satınalma gücü paritesi
** AKAKDO dâhil değildir.
6
1990-2008
(% değişim)
1990
Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı, 2010; Türkiye İstatistik Kurumu, 2011; Bölgesel Çevre Merkezi Türkiye, 2008
artması, enerji arzından kaynaklanan sera gazı
emisyonlarının azaltılması konusunda hala
yapılması gerekenler olduğuna işaret etmektedir.
Bununla birlikte, 1990-2008 yılları arasında toplam
yutak alanında %80 oranında artış olması oldukça
önemli bir gelişmedir.
2.1.2. Türkiye’nin Sera Gazı Emisyonları
Eğilimi
Türkiye’nin Sera Gazı Envanteri (1990-2009) Nisan
2011’de BMİDÇS Sekretaryası’na sunulmuştur.
Envantere göre Türkiye’nin 1990-2009 yılları
arası toplam sera gazı emisyonu ve emisyonların
sektörlere göre dağılımı Tablo 3’te verilmektedir.
Tablo 3: Türkiye'nin 1990-2009 Yılları Arası Sektörlere Göre Toplam Sera Gazı Emisyonları
Toplam Sera Gazı Emisyonları (Mton CO2e)
Yıllar
Sektörler
1990
1995
2000
2005
2006
2007
2008
2009
Enerji
132,13
160,79
212,55
241,75
258,56
288,69
276,71
278,33
Endüstriyel
Süreçler
15,44
24,21
24,37
28,78
30,70
29,26
29,83
31,69
Tarımsal
Faaliyetler
29,78
29,68
27,37
25,84
26,50
26,31
25,04
25,70
Atık
9,68
23,83
32,72
33,52
33,88
35,71
33,92
33,93
TOPLAM
187,03
239,17
297,01
329,56
349,64
379,98
366,49
369,65
Not: Arazi kullanımı ve arazi kullanım değişimlerinden kaynaklanan emisyonlar tabloya dâhil edilmemiştir. Türkiye’de solvent ve
diğer ürünlerin kullanımından kaynaklanan sera gazı emisyonlarının miktarı hesaplanmadığı için tabloya dâhil edilmemiştir.
Kaynak: Türkiye İstatistik Kurumu, 2011
7
Sera Gazı Emisyonları - CO2 eşdeğeri (Gg)
Şekil 2: 1990-2009 Yılları Arasında Sektörler Bazında Sera Gazı Emisyonları
Sera gazı emisyonlarının sektörel bazda yıllar
itibariyle gelişimine bakıldığında (bkz. Şekil 2)
2001 yılındaki ekonomik kriz dönemi dışında
2007 yılına kadar sürekli artış göstermiş olduğu
görülmektedir. 2008 ve 2009 yıllarında yaşanan
küresel ekonomik krizin de yine sera gazı
emisyonları açısından olumlu bir sonuç yarattığı
söylenebilir. Sektörler arası bir karşılaştırma
yapıldığında ise 2005 yılından itibaren tarımsal
faaliyetler ve atıklardan kaynaklanan sera gazı
emisyonlarının hemen hemen sabit kaldığı;
toplam emisyonlardaki artışın büyük oranda enerji
üretim ve tüketiminden ve endüstriyel süreçlerden
kaynaklandığı görülmektedir.
Sera gazı emisyonlarının 2009 yılı sektörel dağılımı
Şekil 3’te verilmektedir. Toplam emisyonlar içinde en
büyük payı %75 ile enerji sektörü almaktadır. Enerji
sektörü kapsamında enerji üretimi, sanayi, ulaştırma
ve diğer sektörlerde (binalar, tarım, ormancılık
ve balıkçılık faaliyetlerinde) yakılan yakıtlardan
kaynaklanan emisyonlar yer almaktadır. Enerji
sektörünü %9’luk paylarla atık ve sanayi sektörleri,
%7 pay ile tarım sektörü takip etmektedir.
2009
Envanteri’de
yakıtların
yanmasından
kaynaklanan sera gazı emisyonları “Enerji”
başlığı altındaki emisyon miktarının %99,3’ünü
oluşturmaktadır. Bu başlık altında geri kalan %0,07’lik
emisyon miktarının kaynağı ise fosil yakıtlardan
8
Şekil 3: Sektörlere Göre 2009 Yılı Toplam Sera Gazı Emisyonları
Tarım
25,7 Mton
CO2e;
%7
Atıklar
33,9 Mton
CO2e;
%9
Endüstriyel
süreçler
31,7 Mton
CO2e;
%9
Enerji
278,3 Mton
CO2e;
%75
kaynaklanan uçuculardır. Şekil 4’te de görüldüğü
gibi yakıtların yanmasından kaynaklanan sera
gazı emisyonlarında en büyük payı %37 ile enerji
endüstrisinde yakılan fosil yakıtlardan kaynaklanan
emisyonlar oluşturmaktadır.
Şekil 4:2009 Yılında Yakıtların Yanmasından Kaynaklanan Sera Gazı Emisyonlarının Alt-Sektörlere Göre Dağılımı
Diğer sektörler
70,7 Mton
CO2e;
%26
Enerji
endüstrisi
102,8 Mton
CO2e;
%37
2.1.4. Hukuki Çerçeve ve Kurumsal Yapı
Türkiye’de, BMİDÇS’ye taraf olunmadan önce 2001
yılında kurumsal yapılanmaya gidilmiş ve 2001/2
sayılı Başbakanlık Genelgesi’yle İklim Değişikliği
Koordinasyon Kurulu (İDKK) oluşturulmuştur.
Türkiye’nin 2004 yılında BMİDÇS’ye taraf olması
ile birlikte İDKK yeniden yapılandırılmış2, 2010
yılında ise yeni üyelerin katılımıyla genişletilmiştir.3
İDKK üyesi kurumlar4;
 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (koordinatör),
 Dışişleri Bakanlığı,
 Maliye Bakanlığı,
İmalat sanayii
ve inşaat
sektörü
55,4 Mton
CO2e;
%20
 Orman ve Su İşleri Bakanlığı,
 Sağlık Bakanlığı,
 Ulaştırma Bakanlığı,
 Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı,
2.1.3. Strateji, Politika ve Planlar
 Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı,
Türkiye bir yandan BMİDÇS kapsamında
küresel ölçekteki müzakerelere katılmakta, diğer
yandan AB’ye üyelik için müzakere süreçlerini
yürütmektedir. Bu süreçlerin, Türkiye için hem
bazı tehditler, hem de bazı fırsatlar yaratabileceği;
ancak uygun bir müzakere stratejisi ile tehditlerin
fırsata dönüştürülebileceği; küresel fonlardan
yararlanılabileceği; ülkenin teknoloji geliştirme
ve teknoloji transferi konusunda atacağı stratejik
adımlarla küresel bir aktör olma yolunda
ilerleyebileceği; bu sürecin ülkenin sürdürülebilir
kalkınmasına önemli bir ivme sağlayabileceği
öngörülebilir.
 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,
İklim değişikliğine yönelik olarak hazırlanan
en temel belge, iklim değişikliği ile mücadele
kapsamında ilgili sektörlerde öncelikli olarak
yapılması gereken çalışmaları ve iklim değişikliğine
uyuma yönelik önlemleri tanımlayan ve 3 Mayıs
2010 tarihinde Yüksek Planlama Kurulu tarafından
onaylanan “Ulusal İklim Değişikliği Stratejisi
(2010-2020)”dir.
 İklim Değişikliğinin Etkilerinin Araştırılması
(Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü)
Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda doğrudan Ulusal
İklim Değişikliği Eylem Planı’nın hazırlanması
gündeme getirilmektedir. Ayrıca, uluslararası
yükümlülüklerin karşılanmasının, sürdürülebilir
kalkınma ve ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluk
ilkeleri
çerçevesinde
yerine
getirileceği
belirtilmektedir.
 Kalkınma Bakanlığı,
 Hazine Müsteşarlığı,
 Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB),
 Türk Sanayici
(TÜSİAD)’dır.
ve
İşadamları
Derneği
İDKK bünyesinde 11 çalışma grubu oluşturulmuş
olup koordinatör kurumlar ile birlikte bu çalışma
grupları şunlardır:
 Sera Gazları Emisyon Envanteri (Türkiye
İstatistik Kurumu),
 Sanayi, Konut, Atık Yönetimi ve Hizmet
Sektörlerinde Sera Gazı Azaltımı (Enerji ve
Tabii Kaynaklar Bakanlığı)
2
3
4
2004/13 sayılı Başbakanlık Genelgesi
2010/18 sayılı Başbakanlık Genelgesi
2010/18 sayılı Başbakanlık Genelgesi’nde yer alan İDKK üyesi
kurumların adları, kamu kurumlarını yeniden yapılandıran 635, 639,
641, 644 ve 645 sayılı KHK’lar esas alınarak değiştirilmiştir.
9
 Enerji Sektöründe Sera Gazı Azaltımı (Enerji
ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı),
 Ulaştırma Sektöründe Sera Gazı Azaltımı
(Ulaştırma Bakanlığı),
 Arazi Kullanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve
Ormancılık (Orman Genel Müdürlüğü)
 Politika ve Strateji Geliştirme (Çevre ve
Şehircilik Bakanlığı),
 Eğitim ve Kamuoyunu Bilinçlendirme (Çevre
ve Şehircilik Bakanlığı),
 İklim Değişikliğine Uyum (Devlet Su İşleri
Genel Müdürlüğü),
 Finansman ve Teknoloji Transferi (Kalkınma
Bakanlığı)
 Karbon Piyasaları
Bakanlığı)
(Çevre
ve
Şehircilik
İDKK’nın yanı sıra, 2010 yılında Çevre ve Orman
Bakanlığı bünyesinde İklim Değişikliği Dairesi
Başkanlığı kurulmuştur. Bununla birlikte, iklim
değişikliği konusunda görev ve sorumluluk
üstlenmesi gereken kamu kuruluşlarının kuruluş
kanunlarında gerekli düzenlemelerin yapılması,
yasal alt yapının oluşturulması ve kurumsal
yapılanma açısından oldukça önemli bir gelişme
olacaktır.
2.1.5. Veri ve Bilgi Sistemleri
BMİDÇS’nin yükümlülüklerinden biri olan sera gazı
emisyonları ve yutaklarına ilişkin Ulusal Envanter’in
hazırlanmasından ve raporlanmasından sorumlu
olan Türkiye İstatistik Kurumu, her yıl Nisan
ayında Ulusal Envanteri BMİDÇS Sekretaryası’na
sunmaktadır.
Ancak, sera gazı emisyon hesapları genellikle
Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC)
Rehberlerinde kullanılan uluslararası emisyon
faktörlerine dayandırılarak Tier-1 yöntemiyle
yapılmaktadır. Sektörler bazında daha hassas
yöntemlerle hesaplama yapılması, Türkiye’ye özgü
emisyon faktörlerinin tam olarak belirlenmesine
bağlıdır. Bu durum, Türkiye’deki sera gazı
emisyonu verilerinin net biçimde belirlenmesi
bakımından da oldukça önemlidir.
BMİDÇS’ye taraf ülkelerin yükümlülüklerinden
10
olan Ulusal Bildirim’in birincisi, Türkiye tarafından
2007 yılında Sekretarya’ya sunulmuştur. Rapor,
kapsamında hem ülkenin sera gazı emisyon
envanteri ve projeksiyonları, hem de mevcut ve
planlanan politikaların ayrıntılı bir dökümünü
kapsayan ve uluslararası platforma sunulan ilk
belge olması nedeniyle önemlidir. İkinci Ulusal
Bildirim için çalışmalara 2010 yılı itibariyle
başlanmıştır.
2.1.6. Bilim ve Teknoloji
Bilim ve teknoloji alanındaki çalışmaların
arttırılması için ulusal hedeflerden biri araştırma ve
geliştirme (Ar-Ge) harcamalarının GSYİH içindeki
payının 2013’e kadar %2’ye ulaştırılmasıdır. Bir
diğer hedef, 2013 yılında tam zamanlı eşdeğer
Ar-Ge personeli sayının 150.000’e ulaştırılmasıdır
(TÜBİTAK, 2010).
5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin
Desteklenmesi Hakkında Kanun ile Ar-Ge
faaliyetleri için yeni teşvik ve destekler getirilmiştir
ve ayrıca kurumlar vergisindeki Ar-Ge indirimi
%100 oranına çıkarılmıştır. Küçük ve Orta Ölçekli
İşletmelerin (KOBİ) ağırlıklı olarak proje bazında,
büyük ölçekli firmaların ise bünyelerindeki ArGe merkezi faaliyetleri bazında desteklenmesi
öngörülmektedir. Ayrıca kamu kurum ve
kuruluşları tarafından desteklenmiş olan Ar-Ge
projelerinde geliştirilen özgün ürün veya süreçlerin
uygulamaya aktarılmasının vergi indirimleri ile
özendirilmesi amaçlanmaktadır.
Bu
kanunun
yayımlanmasını
müteakiben
faaliyetlerde artış gözlenmiştir. Geçen yıla
kadar büyük ölçekte üniversite, devlet ve
(TÜBİTAK) döngüsünde gerçekleşen faaliyetlerde
artık özel sektör daha fazla rol almaya başlamıştır.
Enerji alanındaki Ar-Ge yatırımlarının ise büyük bir
kısmını enerji verimliliği ve yerli yenilenebilir enerji
teknolojilerin geliştirilmesine yönelik araştırmalar
oluşturmaktadır.
Bilim ve teknoloji alanında gerçekleştirilen
çalışmaların planlanması, koordine edilmesi
ve yürütülmesi alanında odak noktası olan
TÜBİTAK’ın Ar-Ge faaliyetlerini desteklemek
üzere oluşturduğu birçok program bulunmaktadır.
İklim
değişikliği
alanında
etkisi
yüksek
projelerin öncelikle destekleneceği hükmü, tüm
programların kriterleri içerisinde yer almaktadır.
TÜBİTAK’ın koordinatörlüğünde hazırlanmakta
olan Ulusal Enerji, Su ve Gıda Ar-Ge ve Yenilik
Stratejileri’nde de iklim değişikliği ile mücadeleye
ilişkin stratejilere yer verilmesi beklenmektedir.
2.1.7. Finansman
İklim değişikliği ile mücadeleye yönelik olarak
kullanılabilecek mali kaynaklara bakıldığında,
ulusal düzeyde Kalkınma Bakanlığı tarafından
koordine edilen genel bütçe ve yerel ölçekte
Kalkınma Ajansları tarafından sürdürülebilir
kalkınmayı destekleme amacıyla kullandırılan
fonlar aracılığı ile dolaylı olarak ilgili olsa da
iklim değişikliğine yönelik olarak mali kaynaklar
sağlanmaktadır. Banka kredilerinin bu alana
yönlendirilmesi
ve
uluslararası
fonlardan
yararlanılması amacı ile Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ekonomi
Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı,
Hazine Müsteşarlığı, Elektrik İşleri Etüt İdaresi
Genel Müdürlüğü, Küçük ve Orta Ölçekli
İşletmeleri Destekleme ve Geliştirme İdaresi
Başkanlığı (KOSGEB) ile Türkiye Kalkınma
Bankası ve Türkiye Sınai Kalkınma Bankası
bünyesinde çeşitli çalışmalar yürütülmektedir.
Ulusal kaynakların yanında, AB ve Küresel
Çevre Fonu (GEF) fonları da dahil, mevcut
birçok uluslararası ve ikili anlaşmalarla oluşan
kaynakların bulunduğu görülmektedir. Uluslararası
fonlar arasında Dünya Bankası, Avrupa İmar
ve Kalkınma Bankası, Fransız Kalkınma Ajansı,
Alman Kalkınma Bankası, İngiltere Ticaret ve
Yatırım Kurumu, Japon Uluslararası İşbirliği
Bankası sayılabilir. Çok taraflı iki fondan oluşan
İklim Yatırım Fonları6 kapsamında yer alan Temiz
Teknoloji Fonu7’ndan Türkiye’nin önemli bir pay
alması iklim değişikliği ile mücadele ve uyuma
yönelik politikaların finansmanı açısından önemli
bir gelişmedir.
Kyoto Protokolü’nün esneklik mekanizmalarından
yararlanamayan Türkiye’nin önündeki benzer
bir seçenek, gönüllü karbon piyasalarıdır.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nca gönüllü karbon
piyasalarının daha etkin işlemesi ve proje
geliştiricilere yol göstermesi amacıyla Sera Gazı
Emisyon Azaltımı Sağlayan Projelere İlişkin Sicil
İşlemleri Tebliği 07.08.2010 tarih ve 27665 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Sicile kaydı yapılacak projeler aracılığıyla,
Türkiye’de
üretilen
karbon
sertifikalarının
güvenirliğinin artırılması amaçlanmaktadır.
Türkiye’nin gönüllü karbon piyasalarındaki profili
Tablo 4’te ve Şekil 5’te görülmektedir.
BMİDÇS kapsamında Türkiye’nin özgün konumu
ve uluslararası iklim rejimindeki belirsizliklere
rağmen, ülkemiz gönüllü karbon piyasasında
önemli ölçüde ilerleme kaydetmiştir. Projelerin
Tablo 4: Gönüllü Karbon Piyasalarında Türkiye’nin Profili
Türkiye’nin Gönüllü Karbon Piyasası (GKP) Profili
(1 Mart 2011 tarihi itibariyle)
Bugüne kadar kayıt olmuş GKP Projesi
(Kamuya açık kayıtlardaki bilgilerle sınırlı)
Tahmini yıllık emisyon azaltımı
(Başvuruda bulunmuş tüm projeler)
151 adet
- 10 Mt
CO2e
Kaynak: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2011
Şekil 5: Türkiye GKP Projelerinin Türleri, Sayıları ve Yüzde Dağılımları
Tüm sektörlerde sera gazı emisyonlarının
kontrolüne ilişkin teknik ve teknolojik seçenekler,
bunların sera gazı azaltım potansiyelleri ve
maliyetleri
konusunda
analitik
çalışmalar
devam etmektedir ve söz konusu çalışmaların
tamamlanmasını müteakip yatırımların finansman
ihtiyacı belirlenebilecektir.
6
Climate Investment Funds (CIF): http://www.climateinvestmentfunds.org/cif/
7
Clean Technology Fund (CTF): http://www.climateinvestmentfunds.
org/cif/node/2
11
çoğunluğu hidroelektrik, rüzgâr ve jeotermal gibi
yenilenebilir enerji alanında olup, atıktan enerji
üretimi ve biyokütle alanında projeler de mevcuttur.
Mart 2011 tarihli verilere göre Türkiye’de toplam 151
proje geliştirilmiş olup, bunların 84’ü hidroelektrik,
55’i rüzgâr, 4’ü jeotermal, 7’si atıktan enerji üretimi
ve 1 tanesi de biyokütle enerjisi projeleridir.
2.1.8. Eğitim ve Kapasite Geliştirme
Kurumsal anlamda BMİDÇS’nin altıncı maddesinin
öngördüğü iklim değişikliği alanında eğitim ve
farkındalık yaratma konusunda Bölgesel Çevre
Merkezi (REC) Türkiye, 2005-2008 yılları arasında
Ulusal Odak Noktası olarak görevlendirilmiştir.
REC Türkiye bu alanda rehberlik sağlayacak çok
sayıda çalışma yürütmüştür.
2008 yılı itibariyle bu alanda odak noktası olarak
görevlendirilen Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ana
hizmet birimi Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü,
Bakanlığın Eğitim ve Yayın Dairesi Başkanlığı ile
koordineli olarak bu alanda çalışmaktadır. Eğitim
ve Yayın Dairesi Başkanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı
ve medya ile çevre ve iklim değişikliği eğitimi ve
programları için çalışmalar yapmakta olup bugüne
kadar, Ankara’da 360, ülke çapında 2400 ilköğretim
kuruluşuna ulaşan Çevre Eğitimi Projesi adlı bir
projeyi yürütmüştür.
Son yıllarda iklim değişikliği konusunda kapasite
geliştirmeye yönelik yapılan çalışmalarda ciddi
bir artış görülmektedir. Bunun nedeni Türkiye’nin
iklim değişikliği süreçlerine aktif katılımı ve küresel
ısınmanın olumsuz etkilerinin ulusal medyada
yoğun bir şekilde tartışılmasıdır. Bu kapsamda kilit
paydaşların (kamu kurumları, özel sektör, yerel
yönetimler ve sivil toplum kuruluşlarının) teknik
kapasitelerinin geliştirilmesine yönelik, özellikle
uluslararası kuruluşlarla ortak sürdürülen bir dizi
proje mevcuttur. Kapasite geliştirme projeleri genel
nitelikteki değerlendirmelerden ziyade uyum,
müzakerelere katılım, karbon piyasaları gibi iklim
değişikliğinin alt konularına yönelik daha verimli
değerlendirmeleri içerecek şekilde oluşturulmuştur.
Yüksek öğretim düzeyinde ise iklim değişikliği
ve sera gazı emisyonlarının azaltılmasına yönelik
eğitim veren ilgili fakültelerde anabilim dalları
bulunmamakta, çevre mühendisliği gibi ilgili
bölümlerde iklim değişikliği ve sera gazı azaltımı
konularına ayrılan süre ve insan kaynakları yetersiz
kalmaktadır.
12
Farkındalık yaratma bağlamında, sınırlı sayıda Sivil
Toplum Kuruluşlarının (STK) ve iklim değişikliği
konularına yönelik özel olarak program yapan
bazı medya organlarının etkinliklerinin olduğu
söylenebilir.
UNDP, Türkiye’de iklim değişikliği konusunda ilgili
tarafların kapasitesini arttırmak ve BMİDÇS’nin etkin
uygulanması kapsamında destek vermek üzere,
son yıllarda başta Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
olmak üzere ulusal kurum ve kuruluşlarla ortak
birçok proje yürütmektedir.
Tamamlanmış ve hâlihazırda devam eden bazı
önemli projeler ve uygulayıcıları aşağıda yer
almaktadır:
 Türkiye’nin İklim Değişikliği Eylem Planı’nın
Geliştirilmesi Projesi (Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı ve UNDP Türkiye)
 Türkiye’nin
İklim
Değişikliğine
Uyum
Kapasitesinin Geliştirilmesi Ortak Programı
(Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve UNDP Türkiye,
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü-FAO,
Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma TeşkilatıUNIDO, Birleşmiş Milletler Çevre ProgramıUNEP)
 Küresel Çevre Anlaşmalarının Yönetiminde
Ulusal Kapasitenin Değerlendirilmesi Projesi
(Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve GEF)
 Türkiye’nin Uluslararası İklim Değişikliği
Müzakerelerine Etkin Katılımı ve Gönüllü Karbon
Piyasalarına Yönelik Kapasitesinin Geliştirilmesi
Projesi (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Kalkınma
Bakanlığı ve UNDP Türkiye)
 Birinci ve İkinci Ulusal Bildirim Projeleri (Çevre
ve Şehircilik Bakanlığı ve UNDP Türkiye)
 Türkiye’de İklim Değişikliği Politikalarının
Tanıtılması Projesi (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
ve REC Türkiye) İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ULUSAL EYLEM PLANI
2.2.
ENERJİ
Uluslararası Enerji Ajansı tarafından yayınlanan
2008 yılı enerji göstergelerine bakıldığında, kişi
başına birincil enerji tüketimi dünya ortalaması
değeri 1,83 TEP, OECD ortalaması ise 4,56
TEP’tir. Türkiye’nin kişi başı birincil enerji tüketimi
1,39 TEP olup, dünya ve OECD ortalamalarının
altındadır (IEA, 2010). Diğer taraftan, Türkiye’nin
enerji tüketimi 1990-2009 yılları arasında yaklaşık
%100 (1990’da 41.611 bin TEP; 2009’da 80.574
bin TEP) oranında artış göstermiştir.
Artan enerji talebi ile birlikte düşünüldüğünde,
enerji arz sisteminin gittikçe artan ithal fosil yakıt
bağımlılığı, ülke enerji politikalarında çözülmesi
gereken bir sorundur. Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı’nın politika belgelerine bakıldığında
da, yukarıdaki resme uyumlu olarak Türkiye’nin
enerji politikasının arz güvenliği ekseninde
yapılandırıldığı görülmektedir.
Diğer taraftan Nisan 2011’de BMİDÇS’ye sunulan
Türkiye’nin Ulusal Envanteri’ne göre, 2009 yılında
enerji sektörünün toplam emisyon miktarındaki
payı %75,3 oranında gerçekleşmiştir. Ulusal
Envanter Raporu’nda görüleceği gibi, 19902009 yılları arasında ülkemizin toplam sera gazı
emisyonları %97,6 oranında artarken, enerji
sektörü CO2 emisyonlarındaki artış ise %114
olarak gerçekleşmiştir (TÜİK, 2011). Elektrik
sektörü emisyonları ise enerji sektörü emisyonları
içinde en fazla paya sahip olmakla birlikte 2007
yılından başlayarak azalma eğilimindedir. Ancak
2009 yılı kriz yılı olması nedeniyle üretimdeki
düşüş dikkate alınmalıdır.
mümkün olmadığı, iklim değişikliği ile mücadele
çerçevesinde
emisyon
artışından
azaltım
yapmanın,
yani
emisyon
sınırlandırma
politikasının en öne çıkan seçenek olduğu
belirtilmektedir.
Tablo 5: Enerji ve Elektrik Sektörü Kaynaklı Sera Gazı Emisyonları
Sektör
2007 yılı için
Toplam CO2
(Bin Ton)
2008 yılı için 2009 yılı için
Toplam CO2 Toplam CO2
(Bin Ton)
(Bin Ton)
Enerji
282.833
270.862
271.109
Elektrik
106.602
105.940
96.286
Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 2011
Şekil 6: Türkiye’de 1990-2009 Yılları Arasında Sera Gazı Emisyonlarının Gelişimi ve Enerji Sektörü
Yukarıda özetlenen mevcut şartlar ve eğilimler
altında Türkiye için emisyon azaltımının
13
Birincil Enerji Arzı
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın 2009
yılı verilerine göre, Türkiye’de birincil enerji
arzının %91’i fosil yakıtlardan, %9’u hidrolik ve
yenilenebilir kaynaklardan elde edilmektedir
(ETKB, 2011).
Yine 2009 rakamlarına göre, Türkiye birincil
enerji arzının %77,4’ünü ithal etmiştir (%70.9 dışa
bağımlılık oranıdır). Toplam birincil enerji arzının
sırasıyla %29 ve %31’ini teşkil eden petrol ve
doğalgazda, yerli üretim payının sırasıyla %7,7
ve %1,9 oranında olması, enerji arzının önemli
bir darboğazıdır. Türkiye’de 2009 yılında üretilen
birincil enerjinin %57’si (17.402 Bin TEP) ise yerli
kömürden karşılanmaktadır. Ancak yerli kömürün
(linyitin) birincil enerji arzındaki payı, doğalgaza
verilen ağırlık nedeniyle, 2000 yılında %15,5 iken;
2007 yılında %13,6 seviyesine gerilemiş, 2009’da
ise %14,7 olmuştur.
Enerji arzında kömür (yerli ve ithal kaynaklar
toplamı) %31 gibi önemli bir paya sahiptir. Taş
kömürü ithalatı 1990’da 5,6 milyon ton iken 2009
yılında dört misline yakın artarak 20,4 milyon
tona ulaşmıştır. Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumu’ndan lisans alan yeni ithal taş kömür
yakıtlı santrallerin kurulu gücünün 7.470 MW
olduğu göz önüne alındığında önümüzdeki
yıllarda taş kömürü ithalatının daha fazla artacağı
görülmektedir (MMO, 2010).
2009 yılında Türkiye’de toplam birincil enerji
arzının %9’u (9,949 MTEP’i) yenilenebilir
enerji
kaynaklarından
karşılanmıştır.
Şekil
7’de görüleceği üzere, 2009 yılı sonu itibariyle
Türkiye’de yenilenebilir enerji arzının %47’si
biyokütle
kaynaklarından,
%31’i
hidrolik
kaynaklardan, %17’si jeotermal kaynaklardan
(ısı ve elektrik olarak), % 1’i rüzgârdan (elektrik
üretimi olarak), %4’ü ise güneşten (ısı enerjisi
olarak) elde edilmiştir.
Türkiye'de 1987 yılından beri uygulanan şehir
ölçeğinde jeotermal merkezi ısıtma ve kaplıca
kullanımı her geçen yıl yaygınlaşmaktadır.
Jeotermal Derneği’nin yaptığı çalışmaya göre,
2007 yılında 117.000 konut eşdeğeri (983
MWt) şehir, konut, termal tesis, sera vb. ısıtma
kullanımı, 215 kaplıca kullanımı (402 MWt; yılda
yaklaşık 10 milyon kişi) olmak üzere toplam 1385
MWt jeotermal ısı kullanımı gerçekleşmiştir. Bu
kullanımla, 2007 rakamları itibariyle 1 milyon ton/
14
Şekil 7: Türkiye’de 2009 Yılı Yenilenebilir Enerji Arzının Kaynaklara Göre Dağılımı
yıl petrol (kalorifer yakıtı) karşılığı 1,4 Milyar TL/yıl
tasarruf sağlanmıştır.
Türkiye, coğrafi konumu itibariyle “güneş kuşağı”
olarak adlandırılan ve güneş enerjisinden en iyi
faydalanabilen bölgelerden birinde bulunmaktadır.
Türkiye’de güneş enerjisi kullanılarak su ısıtılması,
sera ısıtılması ve tarımsal ürünlerin kurutulması
yaygın olarak görülen uygulamalardır. Ülkede
büyük çoğunluğu Akdeniz, Ege ve Güneydoğu
Anadolu bölgelerinde olmak üzere, 3-3,5
milyon konutta güneş kolektörü bulunmaktadır.
Uluslararası Güneş Enerjisi Topluluğu - Türkiye
Bölümü’nden alınan bilgilere göre, 2008 yılı sonu
itibariyle ülkemizde kurulu olan güneş kolektörü
miktarı toplam olarak 11,5 milyon m2’dir ve bu
kollektörlerin yıllık ürettiği enerji miktarının 1
MTEP’in üzerinde olduğu tahmin edilmektedir.
Diğer taraftan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
bu değeri 2009 yılında 429.000 TEP olarak
açıklamıştır (ETKB, 2011).
Ülkede
çoğunlukla
geleneksel
yöntemler
kullanılarak enerjiye dönüştürülen orman, bitki ve
hayvan atıklarından oluşan biyokütle kaynakları
ise yıllık birincil enerji arzının %4,5’ini oluşturmakta
ve biyokütle kullanımı dünyadaki eğilimin aksine
giderek azalmaktadır (ETKB, 2011).
Genel enerji dengesine göre enerji kaynakları
içinde elektriğin payı 1990’da %9 iken, 2009
yılına gelindiğinde bu oranın %17’ye yükseldiği
görülmektedir.
Şekil 8: 2009 Yılı Birincil Enerji Arzının Kaynaklara Göre Dağılımı
* Biyokütle: Odun, hayvan ve bitki artıklarını ve sıvı biyoyakıtları (etanol ve biyodizeli) kapsamaktadır.
Tablo 6: Nihai Enerji Tüketimi ve Elektrik Kullanımı
Sektör
1990 (Bin TEP)
2009 (Bin TEP)
41.611
80.574
3.928
13.395
Nihai Enerji Tüketimi
Elektrik
Bu durum, ülkenin hem üretim hem de tüketim
yapısında gerçekleşen değişikliklerin sonucudur.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı verilerine göre
Türkiye enerji sektöründe 2010 yılı sonu itibariyle
50.000 MW kurulu güce erişen çok sayıda elektrik
enerjisi tesisi bulunmaktadır. 2010 yılında sisteme
4.762,9 MW güç ilavesi olup Türkiye kurulu gücü
49.524,1 MW olmuştur. Bu kurulu gücün 32.372,7
MW’ı termik (biogaz, jeotermal dahil), 15.831,2
MW’ı hidrolik, 1.320,2 MW’ı rüzgar santrallarından
oluşmaktadır. Bu yatırımların %65’i fosil yakıt
bazlıdır ve bunların emre amadeliği yüksek
olduğu için enerji üretimine toplam katkıları
%83’tür. Bugün yenilenebilir enerji kaynakları
olan jeotermal, rüzgâr ve biyokütle santralleri
sayısının hızla artmasına rağmen toplam kurulu
güçteki payları sınırlı kalmaktadır. 2009 yılı sonu
itibariyle rüzgâr ve jeotermal santralleri, kurulu
gücün ancak %2’sine yaklaşmıştır.
Elektrik üretiminin kaynaklara göre dağılımına
bakıldığında ise; doğalgazın elektrik üretiminin
yarısını karşıladığı görülmektedir. Bunu ithal ve
yerli kömür santralleri toplam %29 pay ile takip
etmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken
önemli bir nokta, ülkedeki termik santrallerin
kurulum yıllarının ortalama 25-30 yıl öncesine
dayanmasıdır. Hatta bir kısmı 50 yaşında olan
mevcut santrallerin iyileştirme yatırımlarına ihtiyacı
bulunmaktadır. Diğer taraftan, bu santrallerin çoğu
özelleştirme kapsamına alınmıştır ve özelleştirme
süreci uzadıkça bu iyileştirme yatırımları da
askıda kalmaktadır. İthalat bağımlılığını azaltacak
olan hidrolik ve diğer yenilenebilir enerji
kaynaklarından (biyokütle hariç) yapılan üretim,
2009 yılındaki yerli üretimin %17,4’ünü ve toplam
enerji talebinin ise ancak %5’ini karşılamaktadır.
Rüzgâr ve jeotermal kaynaklı elektrik üretimi ise
2009 yılındaki toplam arz içinde %1 oranında pay
almıştır (ETKB, 2011).
15
Şekil 9: 2000-2009 Yılları Arası Türkiye Elektrik Üretimi Kurulu Gücünün Kaynaklara Göre Dağılımları
Not: TEİAŞ Elektrik İstatistiklerinde “yenilenebilir ve atık” olarak adlandırılan kaynak türü organik atık ve diğer biyokütle kaynaklarını içermektedir.
Kaynak: Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi, 2011
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü 2009 Faaliyet
Raporu’nda açıklanan verilere göre, Türkiye’nin
hidroelektrik potansiyelinin 140 GWh’lik bölümü
ekonomik olarak değerlendirilebilir durumdadır.
Ancak Türkiye, bu teknik ve ekonomik HES
potansiyelinin ancak %37 civarındaki bir kısmını
geliştirmiş bulunmaktadır. Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı tarafından hazırlanan ve 2009 yılında
onaylanan Elektrik Arzı Strateji Belgesi’ne göre
2023 yılında tüm kapasitenin değerlendirileceği
hesaplanmaktadır.
16
Jeotermal santrallerden üretilen elektrik enerjisi
de artmaktadır (ETKB, 2011). Halen toplam
kurulu gücü 89,5 MW olan üç santralin inşası da
sürmektedir.
tarafından geliştirilen Güneş Enerjisi Potansiyel
Atlası’nda yıllık güneş enerjisi elektrik üretimi
teknik potansiyeli 380 milyar kWh olarak
belirtilmiştir. Bu potansiyel güneş radyasyonu yıllık
metrekare başına 1650 kWh’den fazla olan 4.600
km2 kullanılabilir alan alınarak hesaplanmıştır.
Bunun değerlendirilmesi için kapsamlı teşvik
programlarına ihtiyaç duyulmaktadır.
Bütün dünyada olduğu gibi Türkiye’de de rüzgâr
enerjisi potansiyeline sahip bölgeler olması
nedeniyle son 5-6 yılda rüzgâr, en popüler
yenilenebilir enerji kaynağı olmuştur. 2006
yılında Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü
tarafından yayınlanan Türkiye Rüzgâr Atlası
verilerine göre 7 m/s’den büyük rüzgâr hızları
göz önüne alındığında Türkiye’nin rüzgâr enerjisi
potansiyeli 48.000 MW olarak belirlenmiştir.
Türkiye’de şebekeye bağlı rüzgâr enerjisi ile
elektrik üretim kapasitesi her yıl yüzde yüzün
üzerinde artış göstererek 2010 sonu itibariyle
1329 MW değerine ulaşmıştır (GWEC, 2011).
Enerji Tüketimi
Jeotermal santrallerin kurulu gücü ise son birkaç
yıldır kısa sürede artış göstererek 2008 yılı
sonunda 29,8 MW, 2009 yılı sonu itibariyle yüzde
yüzün üzerinde artarak 77,2 MW'a ulaşmıştır.
Küresel ekonomik krizle birlikte, 2008 yılının ikinci
yarısında ve 2009 yılında, ülkenin enerji arzındaki
artış eğilimi tersine dönmüş; 2008’de 106,4
MTEP’ten 2009’da 106,1 MTEP’e düşmüştür.
Biyokütleden elde edilen yenilenebilir enerjiye
bakıldığında, Türkiye’deki yenilenebilir ve atık
santrallerinin kurulu gücünün Nisan 2010’da 86,6
MW, bu santrallerden üretilen elektrik enerjisinin
ise 2199 GWh/yıl olduğu görülmektedir (TEİAŞ,
2011). Türkiye’de biyoyakıt üretim miktarı ise
resmi rakamlara göre 2009 yılında 10.000 ton
olarak gerçekleşmiştir (ETKB, 2011).
Ancak, 2010 yılında, 2008’de başlayan düşüş
eğiliminin gerilediği gözlenmiştir.
2009 yılında 80,6 MTEP olan nihai enerji tüketimi
içinde sanayi sektörü %32 ve binalar sektörü %37
oranında pay almıştır. Türkiye’de uzun yıllardır
sanayi sektörü nihai tüketimde en büyük paya
sahipken, küresel ekonomik krize bağlı olarak
üretimin düşmesi nedeniyle tüketim paylarında
2008 yılından başlayarak bu eğilimin aksine bir
değişim yaşanmıştır. Binalar sektörünün ise krize
rağmen enerji tüketimindeki normal yıllık artış
devam etmiştir (ETKB, 2011).
mevcuttur. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel
Müdürlüğü tarafından açıklanan Türkiye’de Enerji
Verimliliği, Durum ve Gelecek Planlaması (Kasım
2009) belgesinde:
“Sanayimizde en az %15, binalarımızda en
az %35 ve ulaşımımızda en az %15 tasarruf
potansiyellerine sahibiz. Bu potansiyelleri geri
kazandığımızdaki enerji değeri yenilenebilir
enerji
kaynaklarımızdan
üretebileceğimiz
enerjiden daha fazladır. Enerji verimliliğinde
kararlı ve başarılı adımlar atabilirsek, 2020
yılı talep tahminimizi en az %20 (45 milyon
ton petrol eşdeğeri enerji) azaltabiliriz.
Bu miktar, yerli ve temiz kaynaklarımızdan
üretebileceğimiz elektrik enerjisinin 2,5 katı ve
30 milyon ortalama konutun yıllık enerji ihtiyacı
demektir”
Şekil 10: 2009 Yılı Nihai Enerji Tüketiminin Sektörel Dağılımı
tespiti yapılmıştır.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından
hazırlanan ve 2004 yılında Yüksek Planlama
Kurulu tarafından onaylanarak yürürlüğe giren
Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme
Strateji Belgesi ile elektrik enerjisinde kaynakların
çeşitlendirilmesi istenmekte; hidrolik, rüzgâr,
güneş, jeotermal, biyokütle, biyogaz gibi
yenilenebilir
enerji
kaynaklarına
yönelik
yatırımların arttırılması hedeflenmektedir.
Türkiye’de enerji politikalarının sürdürülebilirliğine
yönelik en öne çıkan önlem enerji verimliliğidir.
2004 yılında yayınlanan Ulusal Enerji Verimliliği
Strateji Belgesi uyarınca 2007 yılında yayımlanan
5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu ile sanayide,
binalarda, ulaşımda ve enerji sektöründe,
yükümlülükler, destekler ve bilinçlendirme
etkinlikleri ile AB’nin ilgili direktiflerine de uyum
sağlanmasını amaçlanmakta ve bu Kanun
Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu’nun
oluşturulmasına temel teşkil etmektedir.
Türkiye’de enerji yoğunluğunun azaltılmasında
ve arz-talep zincirinin tüm aşamalarında enerji
verimliliğinin artırılmasında ciddi bir potansiyel
Yüksek Planlama Kurulu’nun kararı ile 2009
yılında yürürlüğe giren Elektrik Enerjisi Piyasası
ve Arz Güvenliği Strateji Belgesinde8 2023 yılına
yönelik hedefler ile bugünkü üretim yapısının da
önemli oranda değiştirilmesi öngörülmektedir.
Belgeye göre, bugün için kurulu gücün %34’ü ile
elektrik üretiminin yarısını karşılayan doğalgaz
payının %30’a çekilmesi; rüzgâr payının ise
20.000 MW’a çıkartılması hedeflenmektedir. Yerli
ve yenilenebilir kaynaklar alanında ise Türkiye
yenilenebilir ve yerli enerji potansiyelini ekonomik
bir şekilde geliştirmeyi hedeflemektedir. Ayrıca
2010 Nisan ayında açıklanan Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanlığı Stratejik Planı (2010-2014) ile
enerji sektöründeki stratejik hedefler ve amaçlar
ortaya konmuştur. Belgede enerji verimliliğinin
arttırılması için, yine hedef belirtilmeden enerji
yoğunluğunun azaltılması öngörülmektedir. Aynı
Stratejik Plan’da yenilenebilir enerji için çok
önemli stratejik hedefler ortaya konmuştur.
8
Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi, Yüksek
Planlama Kurulu 18.5.2009 tarih ve 2009/11 sayılı kararı.
17
Ancak, Türkiye Elektrik İletim A.Ş. tarafından
hazırlanan ve 2009–2018 dönemini kapsayan
Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite
Projeksiyonu çalışması, yenilenebilir enerjiye
dayalı üretim yatırımlarının diğer kaynaklara oranla
daha düşük kapasitede tesisini öngörmektedir.
Türkiye’de enerji sektörü, aşağıda listesi
verilen kanunlar ve bu kanunların çok sayıdaki
yönetmelikleri ile düzenlenmektedir.
 Elektrik Piyasası Kanunu, Kanun No: 4628,
RG: 03.03.2001/24335
 Doğal Gaz Piyasası Kanunu, Kanun No: 4646,
RG: 02.05.2001/24390
 Petrol Piyasası Kanunu, Kanun No: 5015, RG:
20.12.2003/25322
 Sıvılaştırılmış
Petrol
Gazları
(LPG)
Piyasası Kanunu, Kanun No: 5307, RG:
13.03.2005/27754
 Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik
Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun,
Kanun No: 5346, RG: 18.05.2005/25819
 Enerji Verimliliği Kanunu, Kanun No: 5627,
RG: 02.05.2007/26510
 Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli
Sular Kanunu, Kanun No: 5686, RG:
13.06.2007/26551
 Nükleer Güç Santrallerinin Kurulması ve
İşletilmesi ile Enerji Satışına İlişkin Kanun,
Kanun No: 5710, RG: 21.11.2007/26707
5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının
Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin
Kanun (Yenilenebilir Enerji Kanunu) ile 5627
sayılı Enerji Verimliliği Kanunu bu alandaki yasal
düzenlemelerin en önemlilerindendir.
2005 yılında yayımlanan Yenilenebilir Enerji
Kanunu ve ilgili yönetmelikler, sektörün belirli
bir seviyeye gelmesini sağlamıştır. Yenilenebilir
Enerji Kanunu’nda yeni tarifeleri içerecek şekilde
yapılan değişiklikler 2011 yılının Ocak ayında
yürürlüğe girmiştir. Yenilenebilir enerji politikaları
ve mevzuatın uygulanmasında Enerji Piyasası
Düzenleme Kurumu, Elektrik İşleri Etüt İdaresi
Genel Müdürlüğü, Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanlığı ve bağlı kuruluşlar ve birçok sektörel
kuruluş da katkıda bulunmaktadır.
18
Enerji Verimliliği Kanunu’nun uygulanması ile ilgili
olarak ana sorumlu kuruluş olarak görevlendirilen
Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü,
sanayi, konut ve hizmet sektörlerinde enerji verimli
faaliyetlerin geliştirilmesi ve uygulanmasından
ve yenilenebilir enerji kaynaklarına ilişkin etüt
ve araştırmalardan sorumludur. Sera gazı
emisyonları azaltım politikaları ve mevzuatının
uygulanmasında enerji verimliliği alanında
Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu ve
odak noktası olarak görev yapmakta, KOSGEB,
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TÜBİTAK
gibi kurumlar kendi alanlarındaki faaliyetlerini
sürdürmektedir. Hâlihazırda Elektrik İşleri Etüt
İdaresi Genel Müdürlüğü’nün kurum içi ve
yaklaşık 15 enerji verimliliği danışmanlık (EVD)
şirketi bünyesindeki uzmanlara ilave olarak belli
sayıda akademisyenden oluşan uzman havuzu
bulunmaktadır.
Enerji verimliliği politikalarının uygulanmasına
örnek oluşturulması hedeflenerek, Başbakanlığın
2008 yılı başında yayımladığı genelge ile kamu
kuruluşlarında alınması gereken önlemler
belirlenmiş; Ulusal Enerji Verimliliği Hareketi
başlatılmış ve 2008 yılı “enerji verimliliği yılı”
olarak ilan edilmiştir. Enerji verimliliği alanında
ISO 50001 Enerji Yönetimi standardı oluşturma
çalışmaları 2010 yılı içerisinde tamamlanmış
olup, uygulamaların yakın zamanda başlaması
beklenmektedir.
2.2.3. Finansman
Enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji projelerine
uluslararası fonlardan sağlanan kaynaklar iki
başlık altında değerlendirilebilir:
i) Doğrudan
kaynak
aktarımı;
sektörün
oluşturduğu projeler için düşük faizli krediler
yolu ile doğrudan finansmana ulaşmasıdır.
Burada aracı kurumların başında Türkiye Sınai
Kalkınma Bankası, Türkiye Kalkınma Bankası,
Türkiye Ekonomi Bankası gibi bankalar ile
Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı gibi STK’lar
gelmektedir.
ii) Dolaylı kaynak aktarımı; Türkiye’nin üyesi
olduğu GEF ve aday ülke olarak yararlandığı
AB fonları gibi kaynaklardan kurumların
oluşturduğu projeler yolu ile aktarılan
finansmanın kullanılması olarak tanımlanabilir.
Bu durumda Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Elektrik
İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü, KOSGEB
gibi kamu kurumları başta olmak üzere
fondan yararlanma hakkına sahip kuruluşların
yürütücülüğünde
oluşturulan
projeler
kapsamında eğitim, uzmanlık altyapısı,
teknoloji transferleri ve benzeri çalışmalar için
finansman desteği sağlanmaktadır.
geliştirme projelerinin desteklenmesine ilişkin
usul ve esasları düzenlemektedir. Yönetmeliğin
kapsamına yenilenebilir enerji teknolojileri, temiz
enerji teknolojileri, enerji verimliliği teknolojileri
ve zararlı emisyonları azaltma teknolojileri de
girmektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı söz
konusu yönetmelik çerçevesinde uygun görülen
projelere nakdi mali destek sağlamaktadır.
Türkiye’de enerji sektörüne fon sağlamak üzere
harekete geçmiş veya hazırlıklarını, incelemelerini
sürdüren birçok uluslararası finansman kuruluşu
ve kalkınma ve işbirliği ajansı bulunmaktadır
(Örn. Dünya Bankası, Avrupa Yatırım Bankası,
Alman Kalkınma Bankası, Fransız Kalkınma
Ajansı, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası, Japon
Uluslararası İşbirliği Bankası vs.). Bu kuruluşların
fonlarının hükümet garantisi veya başka
garantilerle ve çoğunlukla Türkiye Kalkınma
Bankası ve Türkiye Sınai Kalkınma Bankası
aracılığıyla iklim dostu uygulamalar ve yatırımlar
için kredi olarak dağıtılması söz konusudur.
Ayrıca, Ar-Ge’ye ayrılan kaynakların arttırılması
ihtiyacına
cevaben,
enerji
verimliliğinin
artırılması ve yenilenebilir enerji kaynaklarından
yararlanılmasına yönelik uygulamalı Ar-Ge
projelerinin, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın
yayınlayacağı Ar-Ge Master Planı doğrultusunda
TÜBİTAK tarafından öncelikle desteklenmesine
karar verilmiştir.
2.2.4. Ekonomik Araçlar
Türkiye’de mevcut mevzuat çerçevesinde
yenilenebilir enerji kaynakları için verilen
teşviklerin yanı sıra, enerji verimliliği çalışmaları
ve projeleri için de Enerji Verimliliği Kanunu ile
birlikte bazı destekler verilmeye başlanmıştır.
İklim değişikliği ile mücadele alanındaki
ekonomik araçlardan biri 2005 yılında yayımlanan
Yenilenebilir Enerji Kanunu kapsamındaki alım
garantisidir. 8 Ocak 2011 tarihinde mevcut
kanunda değişiklik yapılarak, yenilenebilir enerji
kaynaklarına göre farklılaşan ve 2005’e kıyasla
daha yüksek alım tarifeleri ile yerli üreticiye teşvik
getiren bazı hükümler eklenmiştir. Yenilenebilir
Enerji Kanunu kapsamında 2010 yılı sonu
itibariyle 853 işletmeye (736 hidrolik, 91 rüzgâr,
11 jeotermal, 4 çöp gazı, 4 biyokütle, 7 biyogaz
işletmesine) lisans verilmiştir (EPDK, 2011).
2.2.5. Araştırma-Geliştirme
8 Haziran 2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanan Enerji Sektörü AraştırmaGeliştirme Projeleri Destekleme Programı’na
Dair Yönetmelik, enerji politikalarına, arz
güvenliğine,
yerli
enerji
teknolojileri
ve
sanayisine hizmet edecek araştırma ve teknoloji
Enerji sektörü ile ilgili kurumların sera gazı emisyon
sınırlandırma politikalarının ve mevzuatının
uygulanmasında gereken veri ve bilgi toplama
sistemleri, veri tabanları, izleme ve raporlama
sistemlerinde eksiklikler bulunmakta olup, detaylı
analizler ve projeksiyonlar için daha fazla veriye
ihtiyaç duyulmaktadır. Diğer taraftan, son yıllarda
kurumlar BMİDÇS’ye yapılan Ulusal Bildirimin
hazırlanması süreci ile birlikte veri ve bilgi derleme
konusunda ilerleme kaydetmişlerdir.
2.2.7. Eğitim ve Kapasite Geliştirme
2004 yılında açılan 10.000 m2 üzerine kurulu
Enerji Parkı’nda enerji alanında aktif öğrenme
becerilerinin geliştirilmesine yönelik imkânlar
bulunmaktadır.
Ayrıca, Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel
Müdürlüğü bünyesinde 1997 yılından bu yana
enerji yoğun endüstriyel işletmelerdeki enerji
yöneticilerine yönelik kurslar düzenlenmektedir.
2007 yılına kadar sanayi sektöründe oluşturulan
enerji yönetimi uygulamaları kapsamında enerji
yöneticilerinin sertifikalandırılmasına yönelik
yürütülen enerji verimliliği eğitimlerinin kapsamı,
bina ve hizmetler sektörünü ve enerji verimliliği
danışmanlık şirketlerini de içerecek şekilde
genişletilmiştir. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel
Müdürlüğü dışında, 17 yetkili EVD şirketi ve
Makine Mühendisleri Odası da yurt çapında
eğitimler düzenlemektedir.
19
2.3.
BİNALAR
Bina sektörü, önemli ölçüde enerji tüketen
sektör olması nedeniyle enerji verimliliğinin
artırılmasında ve iklim değişikliğine yönelik
politika ve programlarda öncelikli çalışma alanı
olarak değerlendirilmektedir. AB ve tüm gelişmiş
ülkelerde sera gazı emisyon azaltımı ile ilgili
eylemlerin başında binalarda enerji verimliliğinin
arttırılması gelmektedir.
Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, Türkiye
genelinde bina sayısı 1984 yılında 4,3 milyon
iken, 2000 yılında %78 artışla 7,8 milyona, konut
sayısı ise aynı yılların verilerine göre %129 artışla
16,2 milyona ulaşmıştır. 2000-2008 yılları arasında
alınan inşaat izinlerine göre konutlar, ticari binalar
ve kamu binaları kapladığı alan bakımından %56
oranında artarak 1,524 milyon m2‘ye ulaşırken,
sayı bakımından ise %7 oranında artarak 8,35
milyona ulaşmıştır. Bu talep artışı, binalarda
enerji verimliliği önlemlerinin ivedilikle alınması
gerektiğini göstermektedir.
Bina sektörü, ülkemizde 2009 yılında 53,4 Mton
CO2 emisyonuna sebep olmuştur. Sektörün 2009
yılında 29,5 milyon TEP olan enerji tüketiminin
2020 yılında 47,5 milyon TEP’e ulaşacağı
tahmin edilmektedir (ETKB, 2010). Bu da CO2
emisyonunun 2009 yılı değerlerine oranla yaklaşık
iki misline ulaşacağına işaret etmektedir.
Şekil 11: 2000-2008 Yılları Arasında Bina Sayıları ve Alanlarına Göre Bina Sektörünün Gelişimi
20
Türkiye’de son beş yıldır bina sektöründe
en önemli gelişmeler Toplu Konut İdaresi
Başkanlığı’nın yurt çapındaki toplu konut
yatırımları ve hızla büyüyen perakende sektörünün
alışveriş merkezleridir. Alışveriş Merkezleri ve
Perakendeciler Derneği verilerine göre yıllık
cirosu 200 milyar dolar (60 milyar doları alışveriş
merkezlerinin olmak üzere) civarında olan
perakende sektörü, bugün 17,5 milyon m2 alan
kaplamaktadır.
Şekil 12: Enerji Türlerine Göre 2009 Yılı Bina Sektörü Enerji Tüketimi
alınabilecek en önemli önlem, binaların soğuk
bölgelerde ısı kaybına, sıcak bölgelerde de ısı
kazancına karşı güçlendirilmesi yani ısı yalıtımıdır.
Özellikle birinci derece gün bölgesinde yer alan
şehirlerimizde yaz aylarında dış sıcaklıklar 40~45
0C mertebesine ulaşmaktadır. Soğutma işlemi,
ısıtma işlemine kıyasla üç ile altı kat daha fazla
maliyete sahiptir. Son yıllarda, yaz aylarında
sıcaklıkların artmaya başlaması ile özellikle
güney bölgelerde pencere tipi klima satışlarında
büyük artış olmuştur. Isıtma Soğutma Klima
İmalatçıları Derneği’nden alınan verilere9 göre
2010 yılında klima satışı 1,4 milyon adet olarak
gerçekleşmiştir ve bu satışların %69’u A sınıfıdır.
Bu oran, 2007-2010 yılları arasında yüzde yüzlük
bir artış göstermiştir.
Isı yalıtımının uygulanması için ülkemizde etkin bir
ısı yalıtım pazarı ve hizmet sektörü bulunmaktadır.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun 1998 hane halkı
enerji tüketim araştırmasına göre, mevcut
binaların %84’ü tek camlıdır ve yalnızca %16’sı
çatı yalıtımına sahiptir. İZODER Algı Araştırması
verilerine göre ise tüketicilerin yalnızca %9’u
ikamet ettikleri binalara yalıtım yaptırmıştır. Kişi
başı yalıtım malzemesi tüketiminin Avrupa’nın
onda biri kadar olması binalarımızdaki enerji
kaybının nedenini daha iyi açıklamaktadır.
Ülkemizde 2009 yılında ısınma amaçlı kömür
kullanımı yaklaşık 14 milyon ton civarında
gerçekleşmiştir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
verilerine bakıldığında, bina sektöründe kömür
(%27) ve doğal gaz (%24) kullanım oranının
birbirine çok yakın olduğu görülmektedir (ETKB,
2011). 2009 yılı sonu itibarıyla, doğal gaz arzı
sağlanan il sayısı 66’ya ulaşmıştır. 2012 yılından
itibaren hemen hemen bütün illerimizde doğal
gaz kullanımının başlaması planı göz önüne
alındığında, fiyatı uygun olması halinde ısınmada
doğal gazın yaygınlaşması beklenebilir.
Bina sektöründe enerji tüketiminin %24’ü
elektrikten, %21’i ise güneş, jeotermal, odun,
bitki-hayvan artıklarından oluşan yenilenebilir
enerji kaynaklarından karşılanmaktadır.
Türkiye’de kullanılan enerjinin üçte birinden fazlası
ısıtma ve soğutma amacıyla harcanmaktadır. Bu
enerji tüketimini düşürebilmek üzere binalarda
2000 yılından önce yapılmış bina stoku,
sadece geçerli inşaat standartları açısından
karşılaştırıldığında bile bugünkü yönetmeliğe
göre en az iki misli enerji harcamaktadır. Elektrik
İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü, binalardaki
enerji verimliliği potansiyelini yaklaşık %35 olarak
açıklarken, 2023 yılına kadar 10 milyon konutta ısı
yalıtımı ile 2400 GWh soğutma ve 2,3 milyon TEP
yakıt tasarrufu sağlanacağını tahmin etmektedir.
Binalarda ısıtma ve soğutma amaçlı enerji
tüketiminin azaltılması için en etkin önlem olan ısı
yalıtımı açısından yeni inşa edilecek ya da büyük
ölçüde tadilat yapılacak konut ve ticari binalarda
uygulanacak ısı yalıtımı kuralları, TS 825 Binalarda
Isı Yalıtım Kuralları standardı ile düzenlenmiştir.
Bakanlık tarafından, standardın, 14 Haziran 2000
tarihinden sonra yapılacak tüm yeni binalarda
uygulanması zorunlu hale getirilmiştir.
9
http://www.iskid.org.tr/bilgi_bankasi/istatistikler
21
Binaların ısı enerjisi kayıpları bakımından
sertifikasyonunu düzenlemek üzere 5 Aralık
2008’de yayımlanan, 5 Aralık 2009’da yürürlüğe
giren ve 1 Nisan 2010’da revize edilen Binalarda
Enerji
Performansı
Yönetmeliği,
getirdiği
düzenlemelerle binalarda enerji verimliliğinin
arttırılması için ciddi bir adım olmuştur. Bu
Yönetmelik ile yeni yapılan binalarda toplam
kullanım alanının 2.000 m²’den büyük olması
halinde merkezi ısıtma sisteminin kullanılması
zorunlu hale getirilmiş; özellikle 20.000 m²’nin
üzerindeki binalarda yenilenebilir enerjinin
ve kojenerasyonun daha fazla kullanımı için
tanımlamalar yapılmıştır.
Hâlihazırda bina sektöründe enerji verimliliğinin
teşvik edilmesine yönelik teşvik mekanizmaları
bulunmamaktadır.
Mevcut
bina
stokuna
yönelik yalıtım uygulamasını özendirmek ve
yaygınlaştırmak amacıyla, teşvik ve yaptırım
unsurlarını
içerecek
mevzuat
altyapısının
oluşturulmasından, bilgi ve bilinç düzeyinin
geliştirilmesine kadar çok yönlü eylemleri içine
alacak bir hareketin başlatılmasına ihtiyaç
duyulmaktadır.
2.3.3. Fiziki Yatırımlar ve Uygulamalar
Ülkemizdeki beyaz eşya piyasasının A ve üstü
enerji etiketli cihazlara dönüşümü özellikle
buzdolaplarında sağlanmak üzeredir. Bu süreci
desteklemek üzere Türkiye’de Enerji Verimli
Elektrikli Ev Aletlerinin Piyasa Dönüşümü Projesi
2011 yılı başında başlatılmıştır.
Benzer şekilde, UNDP ve GEF desteği ile hayata
geçen ve 2011 yılında başlatılan Binalarda Enerji
Verimliliğinin Artırılması Projesi ile Entegre Bina
Tasarım Konsepti’nin Türkiye’de tanıtılması,
uygulanması ve ilgili tarafların bu alanda eğitilmesi
hedeflenmektedir.
Türkiye’de ısı yalıtımının uygulanmasındaki en
önemli sorunlar, özellikle uygulayıcı olan ara
elemanlarda bilgi ve eğitim eksikliği ile uygulamanın
denetimindeki eksikliklerdir. Tüketicilerin özellikle
konutlara yönelik kalite bilincinin yeterli seviyede
olmaması ve yapı denetim kuruluşlarının beklenen
denetim standardını yakalayamayan uygulamaları
22
bu sonuçta etkili olmuştur. Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı’nın Yapı Denetim Sistemi’nin yurt çapına
yaygınlaştırılması ve sistemin etkinliğine yönelik
yeni düzenlemeler, geçtiğimiz yılda bu yöndeki
olumlu gelişmeler arasındadır.
2.3.4. Eğitim, Bilinçlendirme ve Kapasite
Geliştirme
2006 yılında Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel
Müdürlüğü bünyesinde bina sektörüne yönelik
olarak başlatılan eğitimler devam etmektedir.
Bunun yanı sıra, iklim değişikliği ile mücadeleye
yönelik projeler kapsamında gerçekleştirilen
faaliyetler ile binalarda enerji verimliliği
konusunda eğitim, bilinçlendirme ve farkındalık
yaratma hizmetleri de verilmektedir. Bu projelerin
en önemlileri, ENERTEACH, Leonardo Da Vinci
Programı Yenilik Transferi Projesi kapsamında
destek bulan Binalarda Enerji Verimliliği ve
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanılması
Alanlarında İleri Eğitim Modüllerinin Geliştirilmesi
Projesi ve AB tarafından desteklenen Binalarda
Enerji Verimliliğine Yönelik Toplum Bilincinin
Artırılması Projesi’dir.
Ayrıca,
Binalarda
Enerji
Performansı
Yönetmeliği’nin
yayımlanması
sonrasında
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından bina
enerji verimliliği alanında çıkarılan mevzuatın
tanıtılması, uygulamanın etkin hale getirilmesi,
toplumda bilinç düzeyinin ve farkındalığın
artırılması amacıyla yerel yönetimler ve il
müdürlüklerinin ilgili personeli ile yapı denetim
şirketleri çalışanlarına yönelik olarak binalarda
enerji verimliliği konusunda eğitim programları
düzenlenmektedir.
2.4.
SANAYİ
Türkiye sanayisinin GSYİH içerisindeki payı %20
-25 arasındadır ve ekonomik büyüme oranlarına
büyük ölçüde etkisi olmaktadır. Türk sanayisi, farklı
özelliklere sahip birçok alt sektörden oluşmaktadır.
Üretim payı açısından incelendiğinde, gıda
sektörü %18,8 ve tekstil sektörü %16,3 pay ile en
önde yer almaktadır. Bu sektörleri, sırası ile petrol
ürünleri sektörü %8,8, demir-çelik sektörü %6,2,
otomotiv sektörü %5,8 ve kimya sektörü %5 ile
takip etmektedir. Sektörlerin ihracat içerisindeki
paylarına bakıldığında ise otomotiv sektörü
%13,5 ile ilk sırayı alırken; demir-çelik sektörü
%12,8, giyim %10,3 ile otomotiv sektörünü takip
etmektedir.10 Sanayi sektörünün toplam kuruluş
sayısının %99’unun küçük ve orta büyüklükteki
işletmelerden
(KOBİ’lerden)
oluştuğu
görülmektedir. Sektördeki toplam istihdamın
%56’sı ve üretilen katma değerin %24,2’si KOBİ’ler
tarafından gerçekleştirilmektedir.11
Sanayi sektöründe gerçekleşen faaliyetlerin
sonucu olarak ortaya çıkan sera gazı emisyonları
üretim kaynaklı ve enerji kaynaklı olarak iki başlık
altında incelenebilir. Türkiye’nin 2009 itibari ile
80.574 MTEP civarında gerçekleşen nihai enerji
tüketiminde sanayi sektörünün payı 25.966 MTEP
ile yaklaşık %32’dir. Bunun yanında 2009 yılında
gerçekleşen 155.751 GWh mertebesindeki
nihai elektrik enerjisi tüketiminin %44,5’i sanayi
sektöründe gerçekleşmiştir (ETKB, 2011). 2008
yılında ise, 79.559 MTEP düzeyinde gerçekleşen
nihai elektrik tüketiminin %45,5’i (72.881 GWh)
sanayi tarafından tüketilmiştir (ETKB, 2010).
Sanayide elektrik enerjisi kullanımında uzun yıllar
boyunca devam eden artış eğiliminin 2009 yılında
ters yönde geliştiği görülmektedir. Bu değişim,
küresel ekonomik krizin 2009 yılında imalat
sanayi üzerindeki etkilerini görmek açısından ve
bu yıla ait verilerin değerlendirilmesinde krizin
önemli bir etmen olduğunun göstergesi olarak
nitelendirilebilir.
Türkiye İstatistik Kurumu istatistiklerinden
yararlanarak büyümenin enerji tüketimine etkisi
incelendiğinde 1999-2008 döneminde; sabit
fiyatlarla %51,1‘lik GSYİH artışına (yıllık ortalama
%4,2) karşılık elektrik tüketimleri, meskenlerde
%75 (yıllık ortalama %5,8), ticaret sektöründe
%190 (yıllık ortalama %6,6), sanayide %65,6
(yıllık ortalama %5,2) artmıştır. 2004 – 2008
döneminde; sanayi üretim endeksi %14,5
artarken; sanayi elektriği tüketim artışı %30 olarak
gerçekleşmiştir.
Şekil 13: Sanayi Sektörünün 2009 Yılı Toplam Sera Gazı Emisyonundaki Payı
10 Ekonomi Bakanlığı verilerine göre sanayi sektörünün toplam ihracat
içindeki payı 2008 yılı içerisinde %80 düzeyindedir. Demir-çelik sektörüne ait ihracatta artış görülürken, tekstil sektörünün ihracatında
azalma görülmektedir.
11 KOBİ’ler 250 çalışanın ve 25 Milyon TL yıllık ciro sınırının altındaki
firmalar olarak tanımlanmakta ve mikro, küçük ve orta büyüklükte
KOBİ’ler olarak sınıflandırılmaktadır. KOSGEB istatistiklerine göre
sanayi sektöründe yer alan KOBİ’lerin %85’lik kısmı yani yaklaşık
240.000 adedi 1-9 çalışana sahip mikro işletmelerdir.
23
Endüstriyel işlemler sonucunda atmosfere
bırakılan sera gazı emisyonları 1990-2009
döneminde %142 artışla 13,1 Mton’dan 31,7
Mton düzeyine ulaşmıştır (TÜİK, 2011). Sanayi
sektöründe işlemlerden kaynaklanan emisyonların
başlıca çıkış noktaları, çimento, şeker, gübre,
demir-çelik ve çeşitli kimyasalların üretimi olarak
tanımlanmaktadır.
Türkiye İstatistik Kurumu tarafından Nisan 2011’de
yayınlanan 2009 yılı Sera Gazı Envanteri’ne göre
enerji sektörü sera gazı emisyon toplamı 278,33
Mton CO2 eşdeğeri mertebesindedir. Sanayi
sektörü, faaliyetleri ile bu toplam içerisinde
“sanayide yakıt yanması” başlığı altında yaklaşık
55,4 Mton CO2 eşdeğeri ile birlikte, elektrik
üretiminden son kullanıcı nedeni ile takribi 45,2
Mton CO2 eşdeğeri olmak üzere toplam 100,6
Mton CO2 eşdeğeri civarında, ayrıca proses
kaynaklı 31,7 Mton CO2 eşdeğeri olmak üzere
sera gazı emisyonu kaynağı olarak yer almaktadır.
Dolayısıyla, sanayi sektörünün faaliyetlerinden
kaynaklanan sera gazı emisyonları yaklaşık
132,3 Mton CO2 eşdeğeri ile toplam sera gazı
emisyonunun ortalama %38’ini oluşturmaktadır.
Çelik
üretimi
iki
farklı
proses
ile
gerçekleştirilmektedir: Entegre çelik tesisleri
(integrated steel plants-ISP) ve elektrik ark
fırınları (EAF). ISP’lerde temel hammaddeler
(demir filizleri, kömür, kireçtaşı vb.) kullanılarak
çelik üretilirken, EAF’larda üretim hurda metal
kullanılarak yapılmaktadır. Türkiye’de, 3 ISP ve 21
EAF tesisi bulunmaktadır. ISP tesislerinde yakıt
kullanımı 19,4 GJ/ton, çelik ve elektrik kullanımı
0,35 GJ/ton mertebesinde iken, EAF tesislerinde
yakıt kullanımı 1 GJ/ton, çelik ve elektrik kullanımı
1,5 GJ/ton mertebesindedir. Önümüzdeki yıllarda
demir-çelik üretiminin ilave yatırımlar ile artması
beklenmektedir. 2005 yılında 18 Mton civarında
gerçekleşen üretimin 2013 yılında 33 Mton’a
ulaşması öngörülmektedir (TÜSİAD, 2007).
Demir-çelik sektöründe enerji kullanımı ile ilgili
uluslararası karşılaştırmalar iyi uygulamalarda ton
çelik başına 0,33 TEP gösterirken, Türkiye’deki
tesislerde 0,51 TEP/ton çelik ile ortalamalara
yakın bir mertebe gerçekleştirilmektedir (IEA,
2007).
Türkiye’de, hâlihazırda 48 adet entegre
çimento tesisi ve 19 adet çimento öğütme tesisi
bulunmaktadır. Bu tesislerde 2006 yılı itibariyle
44 Mton olarak gerçekleşen çimento üretim
miktarı, 2009 yılı itibari ile 60 Mton mertebesine
24
yükselmiştir. Bu sektörde 2020 yılına dek yeni tesis
yatırımları ile mevcut kapasitelerin arttırılacağı
öngörülmektedir. Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel
Müdürlüğü’nün verdiği bilgilere göre, Türkiye’de
bulunan çimento fabrikalarında ton çimento
başına enerji tüketimi 0,083 ile 0,109 TEP arasında
değişirken; AB’den en iyi uygulamalarda 0,075
TEP civarında gerçekleşmektedir12. Diğer ülkeler
ile karşılaştırıldığında, Türkiye çimento sanayisinin
sera gazı verimliliğinin oldukça başarılı yönetildiği
görülmektedir.
Özellikle demir-çelik, çimento ve rafineri
sektöründe sürekli devam eden enerji verimliliği
yatırımları ile önemli mesafeler kaydedilmiştir.
Türkiye’de 2009 sonu itibari ile 38 kâğıt ve karton
üretim tesisi bulunmaktadır. Tesislerin büyük
kısmı kâğıt hamurundan üretim yapmakla birlikte;
iki tesis selülozdan kâğıt elde etmektedir. Sektör,
gerçekleştirilen enerji verimliliği çalışmaları ile
enerji yoğunluğunda AB ortalamasının altında
değerlere ulaşmıştır.
Tekstil sektörü, son yıllarda rekabet gücünü bir
miktar yitirse de, Türkiye'nin ihracatında oldukça
önemli bir paya sahiptir. Tekstil Araştırma Merkezi
tarafından 12 farklı firmada gerçekleştirilen enerji
taramasında dikkate değer kazanım potansiyelleri
tespit edilmiştir (UNDP ve UNIDO, 2010). Tekstil
sektörünün, KOBİ ölçeğinde firmalardan oluşması
ve sektörün finansman ve uzmanlık ihtiyacının
karşılanmasındaki zorluklar, enerji tasarrufu
çalışmalarının yaygınlaşmasının önünde engel
olarak görülmektedir.
Enerji yoğun sektör olarak cam sektöründe,
işletme maliyetinin %15–20 civarında bir kısmını
enerji maliyeti oluşturmaktadır. Türkiye’de
uluslararası rekabet gereklilikleri çerçevesinde
oldukça başarılı çalışmalar yürütülerek, 0,30 TEP/
ton gibi rakip ülkelerin değerlerine yakın tüketim
değerlerine ulaşılmıştır (IEA, 2009).
Seramik sektörü, Avrupa’nın toplam seramik
üretiminin %11’ini oluşturmaktadır. Sanayideki
enerji tüketiminin %1’i seramik sektörüne aittir.
Seramik sektöründe yapılan enerji etütleri
ışığında enerji verimliliği potansiyelinin olduğu
görülmüştür (IEA, 2009; EİE, 2008).
Farklı alt kollara ayrılan kimya sektörü, sanayide
enerji tüketiminin %11’ine sahiptir. Yakın tarihte
12 EİE tarafından İDEP Projesi kapsamında resmi görüş olarak
paylaşılmıştır.
tarafından
gerçekleştirilen
çalışmalara
göre sektörde enerji kazanımı potansiyeli
bulunmaktadır (IEA, 2009; EİE, 2008).
Türkiye’de halen 15 milyon adedin üzerinde
motorun kullanıldığı, her yıl en az 1 milyon adet
üç fazlı asenkron motor ile birlikte yaklaşık 0,7
milyon adet tek fazlı motor satıldığı, her yıl satışa
sunulan motorların kurulu gücünün yaklaşık 7.000
MW olduğu ve bunların en az üçte ikisinin düşük
verimli olduğu tahmin edilmektedir (EİE, 2008).
Enerji
yoğun
sektörler
listesi
içerisinde
bulunmamasına rağmen gıda sektörü, önemli bir
sera gazı emisyon kaynağı durumundadır. Elektrik
İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü’nden alınan
bilgiye göre, sanayideki toplam enerji tüketiminin
%6’sını bu sektördeki tüketimler oluşturmakta
olup, önemli miktarda enerji tasarrufu potansiyeli
bulunmaktadır.
Sanayi sektöründe iklim değişikliği çalışmaları
genelde iki başlık altında yürütülmektedir:
i) endüstriyel işlemlerde enerjinin etkin kullanımı
ve dolayısı ile sera gazı emisyon azaltım hedefini
amaçlayan enerji verimliliği çalışmaları;
sanayi sektörlerinde enerji etütleri zorunlu hale
getirilmiştir. Etütlerin sonucu elde edilen tasarruf
potansiyelleri ve uygulanabilecek önlemler TOBB
ve EVD şirketleri işbirliği ile Elektrik İşleri Etüt
İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından 2011 yılı
sonuna kadar belirlenecektir. Enerji etütlerinin ve
taramalarının sonuçları, sanayide enerji tasarrufu
potansiyelinin en az %20 düzeyinde olduğunu
belirtmektedir. Enerjiyi verimsiz kullanan ürünlerin
satışının sınırlandırılması Enerji Verimliliği Kanunu
ile hükme bağlanmıştır. Bu yönde BTSB’nin,
AB’nin “Eko-tasarım Direktifi” doğrultusunda
hazırladığı, Enerji ile İlgili Ürünlerin Çevreye
Duyarlı Tasarımına İlişkin Yönetmelik, 7 Ekim
2010 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak
yürürlüğe girmiştir.
Diğer taraftan, ulusal mevzuat, Yeni Tip Binek
Otomobillerinin Satışı Esnasında Karbondioksit
Emisyonu ve Yakıt Tüketimi Konusunda Tüketici
Bilgilerinin Hazır Bulundurulması ile İlgili
Direktif (1999/94/EC) uyumlaştırılmıştır. Bu direktif
01.01.2009 tarihinde uygulamaya konulmuştur.
AB’ye uyum süreci çerçevesinde oluşturulan,
sanayi ve iklim değişikliğini yakından ilgilendiren
yönetmelikler aşağıda yer almaktadır:
ii)sanayinin yapısının, yüksek sera gazı emisyonuna
neden olduğu teknolojilerden temiz teknolojilere
geçişin hedeflendiği düşük karbon ekonomisi
çalışmaları.
 26 Ağustos 2006 tarih ve 26271 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanan Motorlu Araçların
Karbon Dioksit Emisyonları ve Yakıt Tüketimi
ile İlgili Tip Onayı Yönetmeliğinde Değişiklik
Yapılmasına Dair Yönetmelik
 21 Nisan 2009 tarih ve 27207 sayılı Resmi
Gazetede yayımlanan Hafif Yolcu ve Ticari
Araçlardan Çıkan Emisyonlar (Euro 5 ve
Euro 6) Bakımından ve Araç Tamir ve Bakım
Bilgilerine Erişim Konusunda Motorlu Araçların
Tip Onayı Yönetmeliği
Yüksek Planlama Kurulu tarafından 7 Aralık 2010
tarihinde onaylanan “Türkiye Sanayi Strateji
Belgesi”nde, düşük karbon ekonomisine ve
düşük fosil ekonomisine vurgu yapılmakta; temiz
enerji üretimi, enerji verimliliği ve temiz üretim
teknolojilerinin yüksek önem arz etmekte olduğu
belirtilmektedir. Ayrıca, Ulusal İklim Değişikliği
Strateji Belgesi (2010-2020), AB Entegre Çevre
Uyum Stratejisi 2007-2023 (UÇES) , Çölleşme ile
Mücadele Türkiye Ulusal Eylem Programı ve Ulusal
Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi belgeleri ile uyumlu
sanayi politikaları yürütülmesi öngörülmektedir.
 24 Ekim 2007 tarih ve 26680 sayılı Resmi
Gazetede yayımlanan Ağır Hizmet Araçları ve
Motorlarının Emisyonları (Euro IV ve Euro V)
İle İlgili Tip Onayı Yönetmeliği
 1 Nisan 2002 tarih ve 24713 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanan Gaz Yakan Cihazlara
Dair Yönetmelik
2.4.3. Finansman
Enerji Verimliliği Kanunu çerçevesinde 2008
yılında yayımlanan Enerji Kaynaklarının ve
Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına
Dair Yönetmelik ile enerjiyi yoğun kullanan ağır
Enerji Verimliliği Kanunu ile KOBİ’lerde
yapılacak çalışmaların KOSGEB tarafından
yönlendirilmesi, bütçesi 1 milyon TL’ye kadar
olan projelerin finansal mekanizmalarının Elektrik
25
İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından,
bütçesi 1 milyon TL üstü olan projelerin finansal
mekanizmalarının ise Hazine Müsteşarlığı
tarafından oluşturulması hükme bağlanmıştır.
Enerji verimliliği ile ilgili çeşitli teşvik mevzuatı
Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü (orta
ve büyük sanayi) ve KOSGEB (KOBİ’ler) tarafından
2009 yılı itibariyle yürürlüğe konmuştur. Enerji
Verimliliği Kanunu kapsamında sanayide verimlilik
artırıcı projelere ve enerji yoğunluğunu azaltmayı
taahhüt eden gönüllü anlaşmalara Elektrik
İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından
mali destek sağlanmaktadır. Verimlilik artırıcı
projelerini tamamlayan kuruluşlar hazırladıkları
raporların kabul edilmesini takiben 500 bin
TL’ye kadar olan projelerinde %20’ye kadar hibe
desteği alabilmektedir. Ayrıca gönüllü anlaşmalar
ile endüstriyel işletmeler üç yıl içerisinde enerji
yoğunluğunu ortalama olarak en az %10 oranında
azaltmayı taahhüt ederek anlaşma yaptıkları yıla
ait enerji giderlerinin %20’sini (en çok 100 bin TL)
hibe olarak almaktadır.
Enerjiyi yoğun kullanan ağır sanayi sektörlerinde
önlem belirleme çalışmaları yoğunlaştırılmış
olup;
çimento,
demir-çelik,
seramik
ve
tekstil
sektörlerindeki
periyodik
taramalar
sürdürülmektedir. Bu sektörlerdeki verimlilik
artırıcı projelerin Dünya Bankası tarafından Türkiye
Sınai Kalkınma Bankası ve Türkiye Kalkınma
Bankası üzerinden desteklenmesine 2009 yılında
başlanmıştır.
2.4.5. Araştırma – Geliştirme
5 Temmuz 2007 tarih ve 26573 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi
ve Ticaret Bakanlığı Sanayi Tezleri Projelerinin
Desteklenmesine İlişkin Yönetmelik kapsamında
yürütülen Sanayi Tezleri (San-Tez) Programı,
üniversite ve sanayi işbirliğinin geliştirilmesi
esasına dayanmaktadır. Program, yürütülen
bilimsel çalışmaların sonuçlarından ülkemize
katma değer yaratacak, uluslararası pazarlardaki
rekabet gücünün artırılmasına katkı sağlayacak
yeni ürün ve/veya üretim yöntemleri geliştirilmesini
amaçlamaktadır. Desteklenmesine karar verilen
San-Tez projelerinin toplam bütçesinin %75’i
Bakanlık tarafından hibe olarak karşılanmaktadır.
Ayrıca, 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme
Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunun
teşvik mekanizmalarından olan teknogirişim
sermayesi desteği ile yenilikçi ve teknoloji tabanlı
iş fikirlere sahip olan gençler desteklenmektedir.
Sağlanan destek ve programlar kapsamında
iklim dostu teknolojilerin desteklenmesi için
özel bir öncelik söz konusu değildir. Endüstriyel
araştırma ve teknolojiyi geliştirmek ve yenilikçiliği
desteklemek, özendirmek, izlemek ve üniversitesanayi ilişkilerini gerçekleştirmek amacıyla
kurulan TÜBİTAK Teknoloji ve Yenilik Destek
Programları Başkanlığı (TEYDEB) aracılığıyla
aşağıda belirtilen programlar kapsamında
destekler sağlamaktadır:
 Sanayi Ar-Ge Proje Destekleme Programı
2.4.4. Fiziki Yatırımlar/Uygulamalar
Türkiye'nin
İklim
Değişikliğine
Uyum
Kapasitesinin Geliştirilmesi Ortak Programı
kapsamında, sanayinin iklim değişikliği risklerine
adaptasyonunu içeren Eko Verimlilik (Temiz
Üretim) Programı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakanlığı koordinasyonunda, UNIDO aracılığıyla,
Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı ve Orta Doğu
Teknik Üniversitesi işbirliği ile yürütülmektedir.
Milli Prodüktivite Merkezi tarafından yürütülen,
Endüstriyel Verimlilik ve Çevresel Performansın
KOBİ’ler Düzeyinde Paralel Olarak Geliştirilmesi
Projesinde, il, işletme veya sektör bazında
devam eden yerel uygulamalardan elde edilecek
çıktılar ışığında Türkiye genelinde bir ekoverimlilik programı uygulanması ve Ulusal Ekoverimlilik Merkezi kurulmasına ilişkin çalışmalar
sürdürülmektedir.
26
 Proje Pazarları Destekleme Programı
 KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı
 Teknoloji ve Yenilik
Destekleme Programı
Odaklı
Girişimleri
Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı, sanayi
sektörüne teknoloji geliştirme projeleri, teknolojik
girişimcilik, çevre projeleri için destekler
vermektedir.
tarafından hazırlanan enerji verimliliği, ENVER
Portalı’nda13 imalat sanayi enerji tüketimlerinin
ölçülmesi ve değerlendirilerek sonuçların kullanıma
sunulması amaçlanmaktadır. Bu çerçevede enerji
yoğun sektörler portala eklenmiştir.
KOSGEB tarafından oluşturulan KOBİ’lere ait
veritabanı E-KOBİ14 oldukça geniş bir kesim
hakkında detaylı bilgiler elde edilmesine
olanak sağlamaktadır. Bu veritabanının enerji
verimliliği ve sera gazı emisyonu açısından
bilgilerin de değerlendirilmesine uygun olacak
biçimde geliştirilmesine yönelik çalışmalar çeşitli
uluslararası projeler kapsamına dâhil edilerek
KOSGEB tarafından sürdürülmektedir.
oluşturulmuştur.
Platform
ile
Türkiye’nin
uluslararası iklim değişikliği müzakerelerine etkin
katılımının sağlanması çerçevesinde özel sektörkamu diyaloğunun geliştirilmesi ve müzakerelere
hazırlık aşamasında iki sektör arasındaki işbirliğini
güçlendirilmesi hedeflenmiştir.
Geliştirme
Enerji verimliliği alanında sanayinin ihtiyaç
duyduğu uzman personelin eğitilmesi amacı ile
Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü, enerji
yöneticisi eğitimleri düzenlemektedir. 2007’den
itibaren sektörde orta ve büyük ölçekli işletmeler
için enerji yöneticisi bulundurma zorunluluğu
nedeni ile bu eğitimlere olan ilgi oldukça artmıştır.
Bu kapsamda yetkilendirilen EVD şirketleri ve
TMMOB Makine Mühendisleri Odası da enerji
yöneticisi eğitimleri düzenlemeye başlamıştır.
Sanayi sektöründe yaklaşık 2500 enerji yöneticisi,
büyük kuruluşlarda görev yapmaktadır. Orta
ve büyük ölçekli sanayi işletmelerinde enerji
yöneticiliklerinin
organizasyon
içerisinde
oluşturulması büyük oranda tamamlanmıştır.
Bu şirketlerin sayısının 6000 civarında olduğu
tahmin edilmektedir. Ancak potansiyelin büyük
bir kısmının KOBİ’lerde olması beklenmektedir.
REC Türkiye, iklim değişikliği ile mücadelede
özel sektör için çeşitli yaklaşım ve stratejilerin
tanıtıldığı ve tartışıldığı, sanayicilere ve kamuya
yönelik, eğitim ve kapasite geliştirme faaliyetleri
yürütmektedir. Ayrıca TÜSİAD ve REC Türkiye
girişimiyle kurulan İklim Platformu, iklim değişikliği
ile mücadele ve düşük karbon ekonomisine
geçiş yolunda, iş dünyasında yürütülen
çalışmalara destek sağlamak amacıyla etkinlikler
yürütmektedir.
Çevre ve Orman Bakanlığı ile UNDP Türkiye
ortaklığında,
2009-2010
yılları
arasında
yürütülmüş olan, Türkiye’de İklim Değişikliği
ile Mücadelenin Yönetimi için Kapasitelerin
Artırılması Projesi kapsamında, sanayici ve kamu
kurumları arasında diyalog ve işbirliği platformu
13 http://enver.eie.gov.tr/ENVER.portal
14 http://destek.kosgeb.gov.tr/
27
2.5.
ULAŞTIRMA
Ulaştırma konusunu kendi içinde iki alt başlıkta
ele almak gerekir. Birincisi, şehirlerarası, ulusal ve
uluslararası ulaştırmadır. Bu kapsamda karayolu,
demiryolu, denizyolu ve havayolu taşımacılığı
başlıca alt sektörlerdir. İkinci başlık ise, kent içi
ulaşımdır. Kent içi ulaşımın altında da temel türler
(modlar) olarak toplu taşıma, özel araçlı ulaşım
ve motorsuz ulaşım olarak tanımlanan bisiklet ve
yaya ulaşımı yer almaktadır.
Türkiye’de ulaştırma sektöründen kaynaklı
sera gazı emisyonlarının toplamı CO2 eşdeğeri
cinsinden hesaplandığında, toplam emisyon
miktarının %17’si oranında olduğu görülmektedir
(TÜİK, 2011). Bu oranın gelişmiş ülkelerdeki
orandan düşük olmasının başlıca iki sebebi
bulunmaktadır. Birincisi, emisyon yaratan diğer
sektörlerde enerji verimliliğini gelişmiş ülkeler
arttırmışken, Türkiye’de henüz bu sektörlerdeki
verimin düşük olması; başka bir deyişle bu
sektörlerde de yüksek CO2 emisyonu olması
nedeniyle ulaştırma sektöründeki emisyonun
payının toplam emisyonlar içinde göreceli olarak
az kalmasıdır. İkincisi ise, gelişmiş ülkelerde
hareketlilik, yani kişi başına yapılan yolculuk
sayısı ve yolculuğun uzunluğu daha fazlayken;
Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde hareketlilik
görece daha azdır.
Türkiye’de 1990-2008 arasında gelir düzeyindeki
büyümeyle beraber yük ve yolcu taşımasında
büyük bir artış olmuş (Şekil 14 ve Şekil 15), hatta
taşımadaki bu artış gelir düzeyindeki büyümenin
neredeyse iki katı oranında gerçekleşmiştir
(OECD, 2008, s.49). Dolayısıyla, ulaştırmadan
kaynaklı emisyon miktarı göreceli olarak düşük
olsa da, emisyonlardaki artış hızı yüksektir. 19902009 arasındaki 19 yıllık dönemde ulaştırma
sektöründen kaynaklı CO2 eşdeğeri sera gazı
emisyonu dünya genelinde %44 oranında
Şekil 14: Türkiye’de Yük Taşımacılığı
Not: Ulaştırma verisinde taşınan ton-km değerinin 1990 yılından itibaren değişimi alınmıştır. GSYİH için 2000 yılı fiyatları ve satın alma gücü paritesi kullanılarak 1990 yılından itibaren değişimi alınmıştır.
Kaynak: Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı, 2008; Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları, 2010
28
Şekil 15: Türkiye’de Yolcu Taşımacılığı
Not: Ulaştırma verisinde taşınan yolcu-km değerinin 1990 yılından itibaren değişimi alınmıştır. GSYİH için 2000 yılı fiyatları ve satın alma gücü paritesi kullanılarak 1990 yılından itibaren değişimi alınmıştır.
Kaynak: Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı, 2008
artış göstermişken; Türkiye’de aynı dönemde
ulaştırmadan kaynaklı CO2 eşdeğeri sera gazı
emisyonu %78 oranında artmıştır (ITF, 2008).
Yıllık artış olarak ele alındığında, belirtilen 19
yıllık dönemde CO2 emisyonunda yaşanan yıllık
artış OECD ülkelerinde ortalama %1,37, dünya
genelinde %2,05, Türkiye’de ise %3,26 oranında
gerçekleşmiştir (ITF, 2008).
Şekil
16’da
görüldüğü
gibi,
karayolu
taşımacılığından kaynaklı CO2 emisyonları
1990-2007 yılları arasında 24 Mton’dan 42,9
Mton’a yükselerek %79 oranında artmış; hava
ve deniz taşımacılığında ise özellikle uluslararası
taşımacılıktaki artışla beraber CO2 emisyonlarının
artış oranı yükselmiştir. Bilindiği gibi ulaştırma
sektöründe en fazla sera gazı emisyonuna yol açan
iki alt sektör karayolu ve havayolu taşımacılığıdır.
Demiryolu ise taşımacılık etkinliği yüksek olan
ve bu nedenle en az sera gazı emisyonuna yol
açan ulaştırma türüdür. Demiryolundaki temel
enerji kaynağı olan elektrik enerjisinin üretiminin
de CO2 emisyonunda önemli rolü olduğunu
vurgulamak gerekir. Ancak gerek yolcu gerek
yük taşımacılığında taşınan birim başına yaratılan
emisyonlar dikkate alındığında, demiryollarının
daha çevre dostu, daha az kirleten, daha
sürdürülebilir bir ulaşım türü olduğu evrensel
bir kabuldür. Geçtiğimiz yüzyılın ikinci yarısında
demiryolları altyapısına neredeyse hiç yatırım
yapmayan Türkiye’de, 1950 yılında 7.671 km olan
demiryolu (anahat) altyapısı uzunluğu 60 yıl sonra
2010 yılında 9.594 km (tali hatlarla 11.940 km)
olmuştur (TCDD, 2010, s.23). Bunun ise henüz
sadece 3.161 km uzunluğundaki bölümünde
elektrifikasyon yapılmıştır (TCDD, 2010, s.42).
Dolayısıyla, 60 yılda demiryolu altyapısı %25
oranında artmıştır. 1.000 km2’ye düşen demiryolu
uzunluğu 11,6 km, 10.000 nüfusa düşen demiryolu
uzunluğu 1,3 km olan Türkiye, bu değerler ile
demiryolu yoğunluğu en düşük Avrupa ülkesidir
(TCDD, 2010, s.128).
Şekil 16: Türkiye’de 1990-2009 Arasında Ulaştırma Alt-Sektörlerinde CO2 Emisyon Miktarları
Sivil Havacılık
Karayolu
Demiryolu
Denizyolu
Toplam CO2
29
Taşımacılığın en ağırlıklı olarak gerçekleştiği tür
olarak karayolları, ulaştırma sektöründen kaynaklı
CO2 emisyonlarında en yüksek paya sahiptir. Diğer
taraftan Türkiye’de taşıt kilometre başına üretilen
CO2 emisyonlarında 1990-2004 yılları arasında
%8,7 oranında bir azalma gerçekleşmiştir. Bunun
başlıca nedenleri yeni araç ve motor teknolojileri,
alternatif yakıt kullanımında az da olsa görülen
artış ve 2003-2004 yılları arasında yaklaşık
320.000 eski aracın vergi indirimleri sağlanarak
trafikten çekilmiş olmasıdır. Bu iki yıl içinde
CO2 emisyonlarında %4,9 oranında azaltım
sağlanmıştır (ÇOB, 2007: 69).
Kent içi ulaşımın da sera gazı emisyonlarında
önemli payı vardır. Kentlerimizde emisyonlara
ilişkin veri ve istatistikler sınırlı olmakla beraber,
ulaştırmadan
kaynaklanan
karbondioksit
emisyonları açısından İstanbul ve Ankara’nın
ilk sıraları aldığı bilinmektedir (BİB, 2009).
İstanbul’da karayolu ulaşımından kaynaklanan
CO2 emisyonlarının 1990-2007 yılları arasında
%37 artarak 6,5 Mton/yıl’dan 8,9 Mton/yıl’a çıktığı
hesaplanmıştır (Gerçek ve Demir, 2008). Kent içi
ulaşımda sera gazı emisyonlarının artmasına yol
açan başlıca gelişme eğilimlerinden biri özel araç
yani otomobil sahipliğinin artması ve buna koşut
olarak kent içi ulaşımda otomobilli yolculukların
oranının artmasıdır. 1990’lı yıllarda İstanbul ve
Ankara’da toplam motorlu taşıt yolculuklarının
içinde otomobil ile yapılan yolculuklar %17-20
arasındayken; 2000’li yılların sonunda bu oran
İstanbul’da %35, Ankara’da ise %28 düzeyine
çıkmıştır
(İnşaat
Mühendisleri
Odası-İMO,
2009; EGO Genel Müdürlüğü, 2008). Otomobil,
kilometrede taşıdığı yolcu başına, otobüse göre
125 kat fazla hava kirliliği yaratmakta, yolcu/km
başına enerji tüketimine bakıldığında, otobüs
ve metroya göre beş kat daha fazla enerji
tüketmektedir (Elker, 1999). Kent içi ulaşımda
sera gazı emisyonunu arttıran bir diğer gelişme
eğilimi, kentlerin mekansal açıdan büyümesi,
kentsel kullanımların dağınık biçimde yer
seçmesi, kent çeperlerinde düşük yoğunluklu
konut alanları geliştirilmesi ve tüm bu eğilimler
sonucunda kişi başına yapılan yolculukların
ortalama uzunluğunun artmasıdır.
2007-2013
yıllarını
kapsayan
Dokuzuncu
Kalkınma Planı’nda “ulaştırma türlerinin teknik ve
30
ekonomik açıdan en uygun yerlerde kullanıldığı
dengeli, akılcı ve etkin bir ulaştırma altyapısının
oluşturulmasında, sistem bütüncül bir yaklaşımla
ele alınacak; yük taşımalarının demiryollarına
kaydırılmasını,
önemli
limanların
lojistik
merkezler olarak geliştirilmesini sağlayan, taşıma
modlarında güvenliği öne çıkaran politikalar
izlenecektir” denilmektedir. Yük taşımalarının
özellikle
demiryolu
ağırlıklı
yapılmasının
ulaştırma sektöründe stratejik bir amaç olduğu
belirtilmekte; 2007-2013 döneminde yurtiçi
demiryolu yük taşımalarında yıllık ortalama
%12’lik artış; uluslararası demiryolu taşımalarında
ise yıllık ortalama %25’lik bir artış sağlanması
öngörülmektedir.
Planın kentiçi ulaşıma ilişkin de kapsamlı politika
önerileri vardır. Enerji, çevre, ekonomi, konut,
arsa ve arazi politikaları ile tutarlı; sürdürülebilir,
kamu kesimini bağlayıcı, özel sektörü yönlendirici
geniş kapsamlı bir ulusal kentiçi ulaşım stratejisi
oluşturulması öngörülmüş; toplumun tüm
kesimlerine eşit fırsatlar sunan, katılımcı, kamu
yararını gözeten, yurtiçi kaynakların kullanımına
özen göstererek dışa bağımlılığı en aza indiren,
çevreye duyarlı, ekonomik açıdan verimli, güvenli
ve sürekli yaya hareketinin sağlanmasını esas alan
kentiçi ulaşım planlaması yapılacağı belirtilmiştir.
Sürdürülebilir bir kentiçi ulaşım sistemi
oluşturmaya yönelik olarak yaya ve bisiklet ulaşımı
ile toplu taşımaya öncelik verileceği ve bu türlerin
kullanımının özendirileceği vurgulanmıştır.
Diğer taraftan, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı
(2001–2005) döneminde hazırlanması öngörülen
Ulaştırma Ana Planı’na yönelik olarak da,
Ulaştırma Ana Plan Stratejisi belgesi üretilmiştir.
2007 yılında çıkartılan 5627 sayılı Enerji Verimliliği
Kanunu’na istinaden Ulaştırma Bakanlığı’nca
hazırlanan
Ulaşımda
Enerji
Verimliliğinin
Artırılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında
Yönetmelik, 09.06.2008 tarih ve 26901 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Yönetmelik, “ulaşımda enerji verimliliğinin
artırılması amacıyla; motorlu araçların birim yakıt
tüketimlerinin düşürülmesine, araçlarda verimlilik
standartlarının yükseltilmesine, toplu taşımacılığın
yaygınlaştırılmasına, trafik akımının arttırılmasına
yönelik sistemlerin kurulmasına ilişkin usul ve
esasları” kapsamaktadır. Diğer taraftan, yaya
ulaşımına ilişkin tedbirlerin bulunmaması önemli
bir eksikliktir.
06.10.2009 tarih ve 27368 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe giren Bazı Akaryakıt
Türlerindeki Kükürt Oranının Azaltılmasına İlişkin
Yönetmelik, ulaştırma sektöründen kaynaklı
emisyonların azaltılmasına katkı sağlayacak bir
düzenlemedir.
yayımlanarak yürürlüğe giren Araç Muayene
İstasyonlarının Açılması, İşletilmesi ve Araç
Muayenesi Hakkında Yönetmeliğin amacı,
karayolunda seyreden motorlu ve motorsuz
araçların teknik muayenelerini daha etkin ve
sağlıklı bir şekilde yapmak olup; Yönetmelik
kapsamında muayene istasyonları hizmetinin
özelleştirilmesine ilişkin düzenleme de yer
almaktadır.
yayımlanarak yürürlüğe giren Yeni Binek
Otomobillerin Yakıt Ekonomisi ve CO2 Emisyonu
Konusunda
Tüketicilerin
Bilgilendirilmesine
İlişkin Yönetmelik, tüketicilerin bilinçli seçim
yapabilmesine imkân vermek için, piyasada satışa
veya kiraya sunulan yeni binek otomobillerinin
CO2 emisyonu ve yakıt ekonomisi ile ilgili bilgi
edinilmesini sağlamayı amaçlamaktadır. Bu
kapsamda Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
tarafından başlatılan yeni bir uygulama ile otomobil
satın almak isteyen tüketicilerin, Türkiye’de satılan
tüm otomobillere ait yakıt tüketimi ve emisyon
değerlerini BTSB’nin internet sitesinde bulmaları
sağlanacaktır.
Ulaştırma sektöründe denizyoluna ilişkin bir
düzenleme, kabotaj taşımacılığında 2004 yılında
başlatılan Özel Tüketim Vergisi (ÖTV) muafiyeti
uygulamasıdır. ÖTV’siz yakıt uygulamasına koşut
olarak deniz ulaşımında bir artış görülmüştür.
Ayrıca
Gümrük
Yönetmeliği’nde
yapılan
değişiklik ile kabotaj yükleri ile transit yüklerin
beraber taşınmasına olanak verilmiş olup,
bunun da kabotaj taşımacılığını canlandırması
beklenmektedir.
Henüz yürürlüğe girmemiş olan Genel Demiryolu
Kanunu Tasarısı, demiryollarının diğer ulaşım
türleri karşısında geliştirilmesi ve iyileştirilmesini
öngörürken; “demiryolu hizmetlerinin rekabete
dayalı esaslar çerçevesinde kaliteli, sürekli,
emniyetli ve uygun ücretle kullanıcılara
sunulmasını; sektörün serbestleştirilerek güçlü,
istikrarlı ve şeffaf bir yapının oluşturulmasını ve
bağımsız düzenleme ve denetim yapılmasını”
sağlamayı amaçlamaktadır.
2.5.3. Finansman
Kent içi ulaşımda merkezi yönetimden kaynak
katkısı gerektiren projeler, özellikle kent içi raylı
sistem projeleri Kalkınma Bakanlığı tarafından
değerlendirilmekte; Ulaştırma Bakanlığı birimi
Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı
Genel Müdürlüğü tarafından teknik özellikleri
açısından incelenmekte, dış kredi söz konusu ise
Hazine Müsteşarlığı’nın izni gerekmektedir (BİB,
2009).
Ülke genelinde görece sürdürülebilir, enerji
etkin ve çevre dostu ulaştırma türleri olarak
denizyolu ve özellikle demiryolu altyapısının
geliştirilmesi ve iyileştirilmesi devlet bütçesinden
ayrılan kaynaklarla yürütülebilmektedir. Kalkınma
Bakanlığı, kalkınma planları doğrultusunda
hazırlanan yıllık yatırım programlarında bütçeden
alt türlere paylar ayırarak fon sağlamaktadır.
AB tarafından Katılım Öncesi Mali Yardım
adıyla, birliğe aday ülkelerin AB uyum sürecine
katkı
yapabilecek
projelerine
finansman
sağlanmaktadır. Örneğin Ulaştırma Bakanlığı’nın
Türk
Demiryolu
Sektörünün
Yeniden
Yapılandırılması ve Güçlendirilmesi Projesi ve
Türkiye’deki Karayolu Taşımacılığı Sektörünün
AB Müktesebatı ile Uyumlu Hale Getirilmesi İçin
Destek Sağlanması gibi projelerine bu kalemden
mali destek sağlanmıştır. Deniz Taşımacılığı
Güvenliğinin Arttırılmasının Desteklenmesi Projesi
de bu fondan yardım sağlanan bir diğer ulaştırma
projesidir.
Ulaştırma Bakanlığı’nın döner sermayesi de mali
kaynaklar arasında sayılabilmekle beraber, bu
kapsamda finansmanı sağlanabilecek etkinlikler
eğitim amaçlı kurs, sınav ve benzeri hizmetler,
ulaştırma sektörünün gelişmesine katkıda
bulunmak üzere gerçekleştirilen seminer, eğitim,
toplantı, şura, sempozyum ve konferanslar ve
sektöre ilişkin araştırma, etüt, plan, master plan
ve projeleri içermektedir.
31
Ülkemizde yakıtlara %5 oranına kadar biyoyakıt
eklenmesine olanak tanınmakta olup; biyodizelin
benzinle harmanlanan %2’lik dilimi ÖTV’den
muaftır. Ancak, taşıt yakıtlarında biyodizel
kullanım zorunluluğu bulunmamaktadır. Bununla
birlikte biyodizel gibi yenilenebilir yakıtların
teşvikine ilişkin alınacak kararlarda, örneğin tarım
sektöründe gıda güvenliği gibi diğer sektörler
üzerindeki etkilerinin analiz edilmesinde yarar
görülmektedir.
Ulaştırma
altyapısının
kullanımına
ilişkin
fiyatlandırma da sürdürülebilir ve çevre dostu
türlere yönlenmeyi sağlayarak; daha fazla sera
gazı emisyonu yaratan türlere talebi azaltabilecek
biçimde kurgulanabilir. Oysa son yıllarda
Türkiye’de havayolu ulaşımının işleyişine ilişkin
düzenlemeler havayolunda bilet fiyatlarının
büyük ölçüde düşmesine yol açmış, buna koşut
olarak hava yolculuğuna talep artmış ve uçak
servisleri sıklaşmış ve havayolu ulaşımında büyük
artış yaşanmıştır. Bu durum havayolu sektörü
ve kullanıcıların bakış açısından daha fazla
hareketlilik, erişim ve servis düzeyinde iyileşme
olarak algılanmakta olsa da en kirletici tür olan
havayolu trafiğinde artış yaratmakta, sera gazı
emisyonunu arttırmaktadır.
Otoyol ve köprü geçiş ücretleri uygulaması da
önemli bir ekonomik araçtır. Türkiye’de mevcut
durumda sadece kullanan öder ilkesine göre
çalıştırılmakta; kirleten öder veya kirlettiği
oranda daha fazla öde ilkesi fiyatlandırmada
uygulanmamaktadır.
Son yıllarda demiryolu altyapısının iyileştirilmesi,
yenilenmesi ve yeni hatlar inşa edilerek
geliştirilmesi yönündeki yatırımlar artmıştır.
Demiryollarında elektrifikasyon çalışmaları da
aynı kapsamda önemli projelerdir. Hızlı tren
projeleri ile İstanbul Boğazı’nda raylı tüp geçişini
sağlayacak olan Marmaray projesi de devam
etmekte olan olumlu yatırımlardır. Altyapının yanı
sıra demiryolunda çeken ve çekilen araçların
yenilenmesine yönelik çalışmalar da devam
etmektedir.
Denizyolu ulaşımının geliştirilmesi ve özellikle
yük taşımacılığındaki payının arttırılması amacıyla
32
liman yapımı ve modernizasyonu ile limanların
demiryolu bağlantılarının güçlendirilmesine ilişkin
projeler devam etmekte olup, limanların diğer
ulaşım türleriyle entegrasyonu, lojistik merkezler
ve köyler gibi projeler bu alandaki önemli
gelişmelerdir.
Havayolu ulaşımına ilişkin olarak uçuş rotası
kısaltma çalışmaları devam etmektedir. Ayrıca
havayolu trafik sistemini modernize etmeyi
amaçlayan Türkiye'deki Hava Trafik Yönetimi
Sistemlerinin
Sistematik
Modernizasyonu
(SMART) projesi kapsamında da enerji verimliliği
sağlanması amaçlanmakta olup, çalışmalar
devam etmektedir.
Kent içi ulaşım alanında toplu taşıma sistemlerinin
geliştirilmesine
yönelik
önemli
yatırımlar
bulunmaktadır. Ankara, İstanbul, İzmir, Bursa,
Antalya, Eskişehir, Konya ve Kayseri kentlerinde
kent içi raylı sistemler (metro, hafif raylı sistem
ve sokak tramvayları) hizmete açılmış olup, pek
çok başka kentte bu yönde yatırımlar yapılması
için planlama çalışmaları yürütülmektedir. 2006
yılında İstanbul’da metrobüs uygulaması ile
öncelikli otobüs yolu yatırımı başlatılarak raylı
sistem düzeyinde yolcu taşıyabilen etkili bir
sistem oluşturulmuştur. Toplu taşımada otobüs
sistemlerine yönelik bir diğer önemli uygulama
otobüs filolarının doğalgaz ile çalışan araç
alımlarıyla yenilenmesidir. Ankara ve İstanbul’da
bu yönde alımlar yapılmıştır. Bunlar, kentlerdeki
hava kalitesine önemli ölçüde olumlu etkileri olan
ve sera gazı sınırlandırma stratejisini destekleyen
uygulamalardır.
Bazı kentlerin merkezi alanlarında trafik sıkışıklığını
azaltmak için yeşil dalga uygulamasının hayata
geçirilmesi sera gazlarının azaltımı açısından
olumludur.
Diğer taraftan havataksi ve deniztaksi uygulamaları
toplu taşımayı değil, bireysel ulaşımı destekleyen,
taşınan kişi başına kullandığı enerji ve yarattığı
emisyonlar açısından olumsuz etkileri olabilecek
ve dolayısıyla dikkatle izlenmesi gereken
uygulamalardır.
Bireysel ulaşımı ve özellikle otomobil kullanımını
kentlerde özendiren ve arttıran bir diğer uygulama,
kentlerin merkezi alanlarında yapılan katlı
kavşaklar ve araç yolu genişletme çalışmalarıdır.
Sera gazı emisyonlarına olumlu etki yapabilecek
ulaştırma yatırımları kapsamında, Kara Ulaştırması
Genel Müdürlüğü tarafından 1972 model yılından
daha eski olan ticari araçların trafikten çekilmesi
çalışması sayılabilir.
TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi (MAM)
bünyesinde 2006-2009 yılları arasında yürütülmüş
olan Ulaştırma Sektöründe Sera Gazı Azaltımı
Projesi bu konudaki başlıca çalışmalardandır.
TÜBİTAK MAM ve DPT (Kalkınma Bakanlığı)
ortaklığıyla 2005-2006 yıllarında yürütülen bir diğer
proje, Yenilenebilir Alternatif Motor Yakıtı: Biyodizel
projesidir. Yine DPT ile yürütülen İleri Batarya
Üretim Teknolojisinin Geliştirilmesi projesinde,
batarya üretim teknolojisi konusunda Ar-Ge ve
test altyapısının kurulması, prototip bataryalar
üretilmesi amaçlanmış; proje sonunda TÜBİTAK
MAM Enerji Enstitüsü Batarya Laboratuarı altyapısı
kurulmuş ve Ar-Ge çalışmaları başlatılmıştır.
Elektrikli araç teknolojilerinin geliştirilmesi ve
araç üretimi konusunda da Kalkınma Bakanlığı ile
TÜBİTAK MAM’ın ortak projeleri bulunmaktadır.
Ayrıca hibrid elektrikli araç prototipi geliştirilmiş;
Hafif Ticari Hibrid Elektrikli Araç Geliştirilmesi
ve Prototip Üretim projesi kapsamında ise,
bir araç üzerinde paralel hibrid elektrikli araç
konfigürasyonu denenmiş, hibrid elektrikli araç
prototipi oluşturulmuştur.
Otomotiv sanayisi tarafından “çevre dostu araç”
üretim çalışmaları sürdürülmektedir. Otomotiv
Sanayi Derneği tarafından da enerji verimliliği
yüksek ve çevreci araç teknolojilerine yönelik
araştırmalar ve uygulamalar desteklenmektedir.
Raylı sistem araçlarının ülkemizde üretilmesine
ilişkin çalışmalar sınırlı olmakla birlikte, İstanbul
Ulaşım A.Ş. tarafından yürütülen çalışmalar
oldukça önemlidir. İzmir’de ise Seferihisar ilçesi,
sürdürülebilir ulaşım türlerini destekleyerek
hızlı otomobil kullanımını değil en çevreci türler
olan yürüme ve bisikletli ulaşımı temel alan
kentleşme politikası çerçevesinde ülkemizdeki
ilk “yavaş şehir” sertifikasına sahip olmuş, bu
kapsamda “güneş enerjisi ile çalışan motosiklet”
uygulamasını geliştirmiştir. Bu uygulamanın
yaygınlaştırılması için çalışmalar sürmektedir.
Yol kaplama malzemelerinin sera gazı emisyonları
açısından incelenmesi konusu da ülkemizde
yürütülmekte olan başlıca çalışmalar arasındadır.
Türkiye’de ulaştırma sektöründe yolcu ve
yük taşımacılığına ilişkin en kapsamlı ve
karşılaştırılabilir bilgiler Kalkınma Bakanlığı,
Türkiye İstatistik Kurumu ve Ulaştırma Bakanlığı
bünyesinde yer alan farklı ulaşım türlerinin
planlanması ve geliştirilmesinden sorumlu olan
Karayolları Genel Müdürlüğü, Kara Ulaştırması
Genel Müdürlüğü ve TCDD gibi kurumlarca
toplanmakta ve yayınlanmaktadır. Karayollarındaki
trafik hacim haritaları her yıl yayınlanmaktadır.
Araç tescil sisteminin çevrimiçi hale getirilmesi
projesi ise devam etmekte olan önemli bir
çalışmadır. Bu sistemin gelişmesinin veri kaydı,
paylaşımı ve izlenmesi açısından da olumlu
etkileri olması beklenmektedir.
Avrupa Komisyonu tarafından finanse edilen ve
Türkiye’de çok modlu taşımacılığın geliştirilmesi
ve buna uygun ulaştırma ağının oluşturulmasını
amaçlayan
Türkiye
Ulaşım
Altyapısının
İyileştirilmesi İçin Teknik Yardım Projesi (TINA)
kapsamında coğrafi bilgi sistemi yardımıyla
bir ulaştırma veri tabanının kurulması yönünde
çalışmalar devam etmektedir.
Emisyon ölçümü konusunda İstanbul kentinde
yürütülen “ulaşımdan kaynaklı emisyon envanteri”
(ELTIS, 2009a) projesi önemli bir çalışmadır.
Geliştirme
Gaziantep Büyükşehir Belediyesi’nin başka
ülkelerdeki kentlerle beraber katılım sağladığı
bir AB Projesi olan Akdeniz’de Sürdürülebilir
Ulaşımın Planlanması Projesi kapasite geliştirme
açısından olumlu bir gelişmedir. Sürdürülebilir
ulaşım konusunda “Konya Bisiklet Festivali”,
Bursa Nilüfer Belediyesi “Yeşil Nilüfer Haftası”
kutlamaları
ile
STK-üniversite
işbirliğiyle
başlatılmış olan ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi
tarafından da desteklenen “Ayda Bir Gün Sokak
Bizim” Kampanyası15 önemli projelerdir.
Ulusal veya uluslararası taşımacılık yapan
sürücüler için mesleki yeterlilik belgesi eğitimi
kapsamında “eko-sürüş teknikleri” eğitiminin
verilmesi olumlu bir gelişmedir.
2009 yılında gerçekleştirilen Kentleşme Şurası ve
Ulaştırma Şurası, bilgilendirme ve bilinçlendirme
açısından önemli etkinlikler olmuştur.
15 http://www.sokakbizim.org/
33
2.6.
ATIK
Atık sektörü, başlıca sera gazları olan metan (CH4)
ve karbondioksit (CO2) gazlarının emisyonuna yol
açan ana sektörlerden biri olarak iklim değişikliği
ve küresel ısınmada önemli rol oynamaktadır.
Belediyelerden toplanan atığın %46’sı düzenli
depolama ve kompostlaştırma gibi atık yönetimi
mevzuatına
uygun
yöntemlerle
bertaraf
edilmektedir. Belediye nüfusunun yaklaşık %46’sı
bu tür tesislerden yararlanmakta, %54’ünün
atıkları ise düzensiz (kontrolsüz) depolama ve
diğer yöntemlerle uzaklaştırılmaktadır.
Mevcut durumda atık sektörü sera gazı
emisyonlarının kaynakları düzenli ve kontrolsüz
(düzensiz)
depolama
alanlarından
açığa
çıkan depo gazı (~%50-55 CH4 içerikli) olup,
Türkiye’deki 1990-2009 dönemindeki CH4
emisyonu durumu Tablo 7’de verilmiştir.
Kentsel
katı
atıkların
ağırlıkça
yaklaşık
%30’unu, hacimce yaklaşık %50’sini ambalaj
atıkları oluşturmaktadır. Ambalaj atıkları, geri
dönüştürülebilir atıklar olup; bu tür atıkların deponi
alanına gönderilmesi, bazı materyallerin yaşam
döngüsünün kısaltılması, bu materyallerin yeniden
çıkarılıp, işlenip, tüketicilere sunulması için enerji
harcanması ve tabii sera gazı emisyonlarının da
arttırılması anlamına gelmektedir. Bu nedenle,
iklim değişikliği ile mücadele bakımından
uygun, sürdürülebilir bir atık yönetim sistemi,
ambalaj atıklarının diğer atıklarla karışmadan
kaynağında ayrı toplanmasını ve organize bir
2009 yılı itibarı ile toplam sera gazı emisyonu
içindeki payı 33,93 milyon ton CO2 eşdeğeri/yıl
(~%9,18) olan atık sektörü, enerji sektöründen
sonra ikinci sırada yer almaktadır. Türkiye İstatistik
Kurumu verilerine göre Türkiye’de 2008 yılı itibarı
ile toplanan kentsel katı atık miktarı 24.360.863
ton/yıl (1,15 kg/kişi.gün, 420 kg/kişi.yıl) olup ülke
nüfusunun %82’si, belediye nüfusunun ise %99’u
atık toplama hizmetinden yararlanmaktadır.
Tablo 7: Türkiye'de Atık Sektörü Kaynaklı Metan Gazı Emisyonları
CH4 KAYNAKLARI
1995
2000
2005
2007
2009
(1000 ton)
Atık (Toplam)
395,01
1065,54
1483,25
1.516,66
1618,97
1.532,39
Katı Atık Bertarafı
304,12
967,32
1.382,98
1.416,78
1.516,65
1.436,66
1. Düzenli Depolama
0,00
111,18
548,83
545,02
725,73
842,95
2. Atıkların Kontrolsüz Depolanması
304,12
856,14
834,15
871,76
790,93
593,70
92,89
98,21
100,27
95,73
102,32
95,73
92,89
98,21
100,27
95,73
102,32
95,73
Atıksu Bertarafı
Evsel ve Ticari Atıksu
34
1990
Tablo 8: 2008 Yılı Ambalaj ve Ambalaj Atıkları İstatistikî Sonuçları
Üretilen
Ambalaj
Miktarı(ton)
Piyasaya
Sürülen
Ambalaj
Miktarı(ton)
Geri
Kazanım
Oranları (%)
Geri
Kazanılması
Gereken
Miktar(ton)
Geri Kazanılan
Miktar(ton)
Gerçekleşen Geri
Kazanım Oranı (%)
Plastik
624.692
495.346
35
225.064
195.263
39
Metal
223.507
116.863
35
38.507
71.018
61
1.584.043
667.672
35
224.727
1.923.575
288
354.453
418.979
35
134.448
112.436
27
Kompozit
76.179
58.983
35
19.856
16.152
27
TOPLAM
2.862.874
1.757.843
642.602
2.318.444
131
Ambalaj Cinsi
Kağıt/ Karton
Cam
yapılanma (ikili toplama) kapsamında geri
kazanımını gerektirmektedir. Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı Ambalaj Atıkları Şube Müdürlüğü
Ambalaj Bülteni kayıtlarına göre 2008 yılı itibarı
ile Türkiye genelinde 2,32 milyon ton ambalaj
atığı geri kazanımı sağlanmıştır. Bu değer, Türkiye
İstatistik Kurumu’nun belediye atık istatistiklerine
göre16 2008 yılında 24,36 milyon ton olarak
gerçekleşen kentsel atık üretiminin %9,5’ine
karşılık gelmektedir. Ambalaj türlerine göre 2008
yılı ambalaj ve ambalaj atıkları istatistikleri Tablo
8’de verilmiştir.
Tablodaki veriler ambalaj veri kayıt sistemine
kayıtlı olan işletmelerin verileri esas alınarak
oluşturulmuştur. Ancak, ambalaj üreticisi ve
ürünlerini ambalajlı olarak piyasaya süren
işletmelerin kaydının tamamlanmamış olması
nedeniyle; tabloda kağıt/karton için gerçekleşen
%288’lik geri kazanım oranının beklenen geri
kazanım oranının üzerine çıktığı görülmektedir.
Atık yönetimine ilişkin politikalar, Sekizinci
ve Dokuzuncu Kalkınma Planları’nda yer
almıştır. Ambalaj atıklarının geri dönüşümünün
sağlanması, atıkların entegre yönetimi, büyükşehir
belediyelerinde, atık yönetim hizmetinin tek elden
planlanması ve uygulanması, Çevre Temizlik
Vergisi’nin (ÇTV) hizmetin gerçek maliyetini
yansıtacak şekilde tespiti ve tahsili, İller Bankası
Genel
Müdürlüğü’nün
mali
kapasitesinin
arttırılması gibi politikalar Sekizinci Kalkınma
Planı’nın konusu olurken; 2007-2013 dönemini
kapsayan Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda, mahalli
idare birlikleri (atık yönetim birlikleri) kurulması,
atık yönetiminin entegre yönetim çerçevesinde
planlanarak ülke şartlarına en uygun arıtma/
bertaraf teknolojilerinin uygulanması, belediyelerin
çevresel altyapı hizmetlerinin planlanması, yapımı
ve işletimine ilişkin kapasitelerinin arttırılması ve
çevre yatırımlarının finansmanında özel sektör
katılımını da içeren yeni finansman modellerinin
geliştirilmesine yönelik politikalar yer almıştır.
Türkiye’de katı atık yönetiminin mevcut
durumunu belirlemek ve AB mevzuatı ile uyumlu
şekilde planlanmasını sağlamak üzere 20032005 yılları arasında AB mali desteği ile Çevre ve
Orman Bakanlığı koordinasyonunda Türkiye için
Yüksek Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması
(EHCIP)17 Projesi yapılmıştır. Proje kapsamında,
Türkiye’de katı atık sektörünün mevcut durumu
belirlenmiş ve AB Düzenli Depolama Direktifi (AB,
1999) ile Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Direktifi’ne
(AB, 1994) uyum için gerekli finansman ihtiyacı
analizi (etki analizi) yapılmıştır (ENVEST, 2005).
EHCIP Projesi kapsamında hazırlanan Türkiye’nin
AB ile Uyumlu Entegre Katı Atık Yönetim
Planında, Türkiye’nin belli bölgelere ayrılması
ve atık birlikleri (atık havzaları) esaslı yönetim
öngörülmüştür. Mevcut düzensiz depolama
alanlarının ıslahı veya Düzenli Depolama Direktifi
gerekleriyle uyumlu yeni düzenli depolama
tesislerinin oluşturulması için gereken mali
kaynak ihtiyacı göz önünde bulundurularak 2023
yılı hedef yıl olarak programlanmış ve dokuz yıllık
bir geçiş dönemi öngörülmüştür.
16 http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=10&ust_id=3
17 Technical Assistance for Environmental Heavy Cost Investment
Planning, Turkey
35
AB Düzenli Depolama Direktifi, 1995 yılında oluşan
biyolojik olarak ayrışabilir atıkların 2006 yılı için
%75’inin, 2009 yılı için %50’sinin ve 2016 için ise
%35’inin düzenli depolamaya kabul edilmesini
öngörmektedir. Türkiye’nin 2015 yılında %75’lik
hedefe ulaşması beklenirken, %50’lik hedefe
en erken 2018 yılında ulaşılabileceği tahmin
edilmektedir.
EHCIP Projesi kapsamında hazırlanan atık
sektörüne özgü yatırım planına göre, AB ile uyumlu
entegre atık yönetimi çerçevesinde, düzensiz
depolama alanlarının kapatılması konusunda
Türkiye’nin AB atık yönetimi mevzuatına, 2015 ve
2023 yıllarında sırası ile %50 ve %100 oranında
uyum sağlaması hedeflenmektedir. Bu kapsamda
gerek ambalaj atıkları geri dönüşümü ve gerekse
biyobozunur atıkların düzenli depolama alanlarına
kabulünün çok sıkı kurallara bağlanması,
dolayısıyla özellikle 2015 sonrası dönemde atık
sektörü sera gazı emisyonlarında büyük azalma
beklenmektedir.
Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 2006
yılında hazırlanan Katı Atık Ana Planı kapsamında
büyükşehirler dışındaki belediyeler için AB
direktifleri ile uyumlu atık yönetim planı, yerel
şartlar daha ayrıntılı olarak gözetilerek yeniden
oluşturulmuştur.
Çevre
ve
Orman
Bakanlığı
tarafından
hazırlanan Atık Yönetimi Eylem Planı (20082012), Türkiye’nin AB ile uyumlu atık yönetimi
planlamasına ilişkin EHCIP ve Katı Atık Ana Planı
projeleri ile AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi
(2007-2023) (UÇES) çıktılarına dayanmakta olup
(ÇOB, 2008.b) Plan kapsamında bölgesel ve
ulusal atık planı oluşturulması, atık envanterinin
oluşturulması, atık oluşumunu minimize eden
teknolojilerin kullanılması, atıkların uluslararası
ticaretinin AB kriterleriyle uyumlaştırılması, atık
üreticilerinin ve kamunun bilinçlendirilmesi ile
kurumsal yapının ve kapasitenin güçlendirilmesi
gibi hedefler bulunmaktadır.
Türkiye’nin AB üyelik görüşmeleri sürecinde atık
sektörü mevzuat uyumu kapsamında yürürlüğe
giren ve aynı zamanda sera gazı emisyonu
azaltımını da destekleyen temel direktif ve
yönetmelikler Tablo 9’da verilmiştir. AB’nin ve
Türkiye’nin atık yönetimi mevzuatı arasındaki
önemli bir fark, Düzenli Depolama Yönetmeliği’nde
atık kotalarının tanımlanmasındaki baz yılın 1995
yerine 2005 alınmış olmasıdır.
Tablo 9: AB Atık Mevzuatı ve Türkiye’de Mevcut Atık Yönetiminin Hukuki Çerçevesi
Ulusal Mevzuat
AB Mevzuatı
Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik
(RG: 05.07.08/26927)
Atık Çerçeve Direktifi (75/442/EEC)
Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik
(RG: 06.10.2010/27721)
Atık Yakma Direktifi (2000/76/EC)
Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
(RG: 14.03.2005/25755) (RG: 06.10.2010/27721)
Tehlikeli Atıklara İlişkin Direktif (91/689/EC)
Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair
Arıtma Çamuru Direktifi (86-278-EEC)
Yönetmelik (RG. 04.08.2010/27661)
36
Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik
(RG: 26.03.10/27533)
Düzenli Depolama Direktifi (1999/31/EC)
Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
(RG: 30.07.2008/26952)
Atık Yağların Bertarafına İlişkin Direktif
EEC)
Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği
(RG: 25.06.2007/26562)
Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Direktifi (94/62/EC)
Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği
(RG: 25.11.2006/26357)
Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
(RG: 22.07.2005/25883)
Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
(RG: 19.04.2005/25791)
Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
(RG: 14.03.1991/20814)
Düzenli Depolama Direktifi (1999/31/EC)
(75-439-
Böylece
AB’ye
uyum
dolayısıyla
gerek
yüksek oranlarda (≥%60) ambalaj atıkları geri
dönüşümünün sağlanması gerek biyobozunur
atıkların düzenli depolama tesislerine kabulünün
sınırlandırılması gerekse düzensiz (kontrolsüz)
depolama alanlarının ıslah edilerek depo
gazının meşalelerde yakılması ve/veya gazdan
yenilenebilir enerji geri kazanımı sağlanması
sonucu, özellikle 2010 sonrası dönemde atık
sektörü sera gazı emisyonunun hızla azaltılmasını
mümkün kılacak yasal altyapı tamamlanmıştır.
Türkiye’de atık yönetimi ile ilgili mevcut kurumsal
yapılanmadaki uygulayıcı kurumlar belediyelerdir.
Belediyeler eliyle yürütülen atık yönetimi
hizmetleri, büyükşehir belediyeleri ve diğer
belediyelerce olmak üzere iki farklı yapılanma ile
gerçekleştirilmektedir. Büyükşehir belediyeleri
hizmet alanı dışında kalan beldiyeler ile diğer
illerdeki belediyelerde, ölçek ekonomisinin
sağlayacağı maddi faydalar da gözetilerek,
gerekli mühendislik çalışmaları ile oluşturulan
atık yönetim birlikleri modeli ile atık toplama
ve bertaraf hizmetlerinin belediyeler arasında
ortaklaşa yürütülmesi teşvik edilmektedir. Türkiye
genelinde büyükşehir belediyeleri hizmet alanı
dışında kalan ilçe/belde belediyelerinin atık
yönetim birlikleri oluşturmalarını kolaylaştırmak
üzere 2006 yılında bir master plan olan Katı
Atık Ana Planı hazırlanmıştır. Plan çerçevesinde
belirlenen birlik yapıları, 2010 yılı itibari ile tekrar
gözden geçirilerek yeni düzenlemeler yapılmasına
karar verilmiştir. Bu kapsamda çalışmalar devam
etmektedir.
2.6.3. Finansman
Katı Atık Ana Planı’na uygun şekilde atık yönetim
birliği kuran belediyelere Bakanlık hibe fonundan
proje ve düzenli depolama tesisi yapımı için mali
destek sağlanmaktadır.
Çevre hizmetleri için ücret alınması, yatırımlar
için ihtiyaç duyulan finansmanın karşılanması
amacıyla hazırlanan finansman stratejisinin
önemli bir bileşeni olması yanı sıra, “kirleten
öder” prensibiyle uyumlu olmak açısından da
gereklidir. Ancak, kullanıcılardan alınan ücretlerin,
yerel yönetimler tarafından verilen hizmetleri
karşılayabilir düzeyde olması gerekmektedir.
Çevresel yatırımlara finansman sağlanmasında
önemli kaynaklardan biri olan tarifeler, hizmetin
sürdürülebilirliği açısından büyük önem arz
etmektedir. Tarifeler belirlenirken tüketicilerin
ödeme gücünün ve yapılan yatırımların maliyetinin
dikkate alınması önem arz etmektedir.
UÇES’e göre, katı atık hizmetinin yerel olması
ve kirleten öder prensibi nedeniyle hizmetin
finansmanından yerel idareler sorumludur (ÇOB,
2006). Merkezi idarece mali katkıda bulunulacak
projeler, dışsal faydası yüksek olan ve merkezi
hükümet tarafından korumaya alınan alanlarda
(özel çevre koruma alanları) uygulanan projelerle
sınırlı olacaktır. Çevreye ayrılan AB fonlarının
%30'u katı atık projelerinde kullanılacaktır.
AB fonlarının kullanımında gerekli olacak eşfinansman yerel yönetimlerce karşılanacaktır. Eşfinansman sağlanmasında İller Bankası kredileri
ve uygun koşullu dış krediler de kullanılabilecektir.
İller Bankası kredilerinin %20’si, dış kredilerin de
%40’ı katı atık projelerinde kullanılacaktır. Yerel
yönetimler, öz kaynaklarının %22’sini katı atık
projelerinde kullanacaktır. Buna göre, merkezi
idareler (Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü,
Özel Çevre Koruma Kurumu, GAP İdaresi gibi
kamu kuruluşları) tarafından çevre yatırımlarının
%13’ünün sağlanması öngörülmektedir. Çevre
yatırımlarına
yerel
idarelerce
sağlanması
beklenen
kaynakların
ise
%12’si
İller
Bankası kaynaklarından, %22’si belediye öz
kaynaklarından, %2’si yurt dışından temin edilen
kredilerden, %1’i ise kamu-özel sektör işbirliği
aracılığı ile temin edilen kaynaklardan olmak
üzere çevre yatırımlarının toplam %37’sine tekabül
etmesi beklenmektedir (ÇOB, 2006).
Atık sektörü finansman ihtiyacını karşılayacak en
temel gelir ÇTV’dir. Su faturalarına bağlı olarak
tahsil edilen ÇTV, atık yönetimi hizmetlerinin
gerektirdiği düzeyde olmayıp, AB ile uyumlu
atık yönetimi tarifelerinin ancak %20-30’unu
karşılamaktadır. Ayrıca, su ücretlerinin etkin
biçimde
faturalandırılıp
tahsil
edilmediği
durumlarda ÇTV tahsilatı da aynı derecede
güçleşmektedir. Evsel katı atık bertaraf tesislerinin
kurulması, bakımı, onarımı, işletilmesi, kapatılması
ve izlenmesi, bu tesislerle ilgili olarak verilen
tüm hizmetleri karşılayabilecek tam maliyet
esaslı tarifelerin, atıksu altyapı yönetimleri,
büyükşehir belediyeleri ve belediyeler tarafından
belirlenmesi ve uygulanması yoluyla çevresel
altyapı hizmetlerinin sürdürülebilirliğini sağlamak
amacıyla Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık
Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde
Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik,
37
yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Atık Borsası,
işletmelerde üretim sonucu ortaya çıkan atıkların
geri kazanılmasını ve daha fazla ikincil hammadde
olarak değerlendirilmesini; nihai bertaraf edilecek
atıkların miktarını azaltarak, daha pahalı bertaraf
giderlerinden tasarruf edilmesini sağlayan bir
aracılık sistemi olup (TOBB, 2007) yeterince
etkin olmamakla birlikte ülkemizde de faaliyette
bulunmaktadır.
Ülkemizde, 2011 yılının ilk yarısı itibarı ile 59 adet
düzenli depolama tesisi bulunmaktadır ve Çevre
ve Şehircilik Bakanlığı verilerine göre toplanan
atıkların %46’sı düzenli depolama yöntemi
kullanılarak bertaraf edilmektedir. Oluşan atığın
299.250 tonu ise toplam 599.750 ton/yıl kapasiteye
sahip dört adet kompost tesisinde işlenmektedir
(TÜİK, 2010). Türkiye’de katı atık sektörü için
2007–2023 dönemi AB ile uyumlu yönetim sistemi
toplam maliyeti yaklaşık 9,6 milyar Avro olarak
tahmin edilmektedir (ENVEST, 2005). Ayrıca, Atık
Yönetimi Eylem Planı'nda atık sektörü yatırım
ihtiyacı, 2007-2012 dönemi için, toplam yaklaşık
2,1 milyar Avro olarak öngörülmektedir (ÇOB,
2008.b). Bu miktarın 1,9 milyar Avro’luk kısmının
düzenli depolama, kalan 205 milyon Avro’nun ise
ambalaj atıkları tesislerine tahsisi planlanmıştır.
Türkiye’deki mevcut kontrolsüz (düzensiz) atık
depolama sahalarının sayısı 2000’i küçük, 50’si
ise büyük ölçekli olmak üzere 2050 olarak tahmin
edilmektedir (ÇOB, 2006). Düzensiz depolama
alanları ile ilgili doğru ve güncel bir envanterin
bulunmayışı önemli bir eksikliktir. Katı Atık Ana
Planı (2006) kapsamında yürütülen bir anket/
envanter çalışmasında bu sayı yaklaşık 1400
olarak tahmin edilmiştir. Düzensiz depolama
alanlarının ıslahı ve kapatılması için gerekli takribi
yatırım ihtiyacı 350 milyon Avro olarak tahmin
edilmektedir (ENVEST, 2005).
Mevzuata göre, ambalaj atıklarını geri kazanmak
isteyen gerçek ve tüzel kişiler İl Çevre ve Şehircilik
Müdürlükleri’nden lisans almak zorundadırlar.
Lisans, “toplama-ayırma tesisi lisansı” ve “geri
dönüşüm tesisi lisansı” olmak üzere iki türde
verilmektedir. 2003 yılında 28 olan lisanslı tesis
sayısı, 2011 yılı itibariyle 382’e yükselmiştir.
Türkiye’de düzenli depolama sahalarında açığa
çıkan depo gazının değerlendirilmesi ile ilgili
olarak Ankara, İstanbul ve Bursa’da uygulamalar
bulunmaktadır. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi
de bu hususta çalışma başlatmıştır (ÇOB, 2009).
Tesislerin toplu haldeki kurulu güç ve mevcut
kapasite verileri Tablo 10’da yer almaktadır.
Atık yönetimi planlama ve politikalarının
oluşturulması ile uygulamaların izlenmesinde
kullanmak üzere ihtiyaç duyulan veriye erişebilmek
amacıyla Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nca yapılan
başarılı uygulamalarından biri “Atık Ambalaj
Yazılımı”dır. Bu yazılımla ambalaj üreticisi ve
piyasaya süren işletmeler çevrimiçi olarak kayıt
olabilmektedir. Böylece ambalaj atıkları arzı ve
Tablo 10: Depo Gazından Enerji Üretim Tesislerinin Kurulu Güç ve Mevcut Kapasiteleri
Tesisler
Ankara Mamak Biyogaz Enerji Üretim Tesisi
Hasdal (İstanbul) Biyogaz Enerji Üretim Tesisi
Odayeri (İstanbul) Biyogaz Enerji Üretim Tesisi
Kömürcüoda (İstanbul) Biyogaz Enerji Üretim Tesisi
Bursa Demirtaş Biyogaz Enerji Üretim Tesisi
Gaziantep Biyogaz Enerji Üretim Tesisi
Kurulu Güç
Mevcut Kapasite
22,6 MW
22,6 MW
4 MW
8000000 kWh
17 MW (1. Proje Safhası)
28 MW (Proje Sonu)
7 MW
7 MW
3,45 MW
1,4 kWh
3,939 MW
Samsun Düzenli Depolama Sahası
Konya Düzensiz Depolama Sahası
Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı, 2010.a
38
1,13 MW
Çalışmalar devam etmektedir.
4,2 MW (Henüz
tamamlanmamıştır, çalışmalar
devam etmektedir)
geri dönüşümü kolayca takip edilebilmektedir.
Atık depolama alanlarına ve kompostlama
tesislerine giden atık akışlarını izlemek ve bunlara
dayanarak sera gazı emisyonlarını hesaplamak
üzere Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın teknik
desteği ile Türkiye İstatistik Kurumu tarafından
1992’den beri yürütülen atık üretimi ve atık
sektörü sera gazı emisyonu veri tabanı/envanteri
bulunmaktadır.
TÜBİTAK, ağırlıklı olarak 1007 ve 1001 kodlu ArGe destek programları ile projelere finansman
desteği sağlamaktadır. TÜBİTAK 1007 Kamu
Kurumları Araştırma ve Geliştirme Projelerini
Destekleme Programı (KAMAG) kapsamında,
kamu kurumlarının sorunlarına Ar-Ge destekli
çözüm getirilmesine yönelik büyük bütçeli
projeler desteklenmektedir. TÜBİTAK 1001
Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini
Destekleme Programı ise daha ziyade akademik
Ar-Ge niteliğinde ve daha sınırlı bütçeli araştırma
projelerinin desteklenmesine yöneliktir. Son
yıllarda özellikle 1007 Programı kapsamında çeşitli
çevre projelerinin desteklendiği bilinmektedir.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanlığı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı ile belediyeler 1007 programından
en fazla proje desteği alan kamu kurumlarıdır.
Söz konusu program çerçevesinde yürütülen
ve entegre atık yönetimi ile sera gazı emisyonu
azaltımını da destekleyen bazı önemli 1007
projelerinin isimleri aşağıda verilmiştir:
Yakıt Olarak Kullanılabilirliğinin Araştırılması
Projesi (2010). Proje No: 105G108. Müşteri
Kurum/Yürütücüler: İstanbul BB./ İSTAÇ A.Ş.,
Akçansa, TÜBİTAK-MAM.
 Bitkisel ve Hayvansal Atıklardan Biyogaz
Üretimi ve Entegre Enerji Üretim Sisteminde
Kullanımı Projesi (devem ediyor). Müşteri
Kurum/Yürütücüler: Kocaeli BB./ TÜBİTAKMAM.
Geliştirme
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ile Milli Eğitim
Bakanlığı arasında imzalanan işbirliği protokolüne
bağlı olarak 1999 yılından beri öğrenciler arasında
çevre bilincinin artırılması, olumlu tüketim
alışkanlıkları kazanmaları, yeniden ağaçlandırma
konusuyla ilgili bilgilerinin artırılması, geri
dönüştürülebilen katı atıkların kaynağında ayrı
toplanması ve atıkların geri kazanımı amacıyla
birçok faaliyet yürütülmüştür.
 Evsel Atıksular ve Organik Katı Atıkların Birlikte
Arıtımı Yoluyla Yenilenebilir Enerji (Biyometan)
Geri Kazanım Teknolojilerinin Araştırılması
Projesi (2009). Proje No: 105G024. Müşteri
Kurum/Yürütücü:
ÇOB/
İ.T.Ü.
Çevre
Mühendisliği Bölümü.
 İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kemerburgaz
Kompost Tesisi’nde Üretilen Kompostun
Bitki Yetiştiriciliği ve Çim Sahalarda Gübre
Olarak Kullanılabilirliğinin Araştırılması Projesi
(2009). Proje No: 105G-148. Müşteri Kurum/
Yürütücüler: ÇOB/ İstanbul BB/Sabancı
Ünv., İTÜ, İSTAÇ, Selçuk Ünv., Bahri Dağdaş
Araştırma Enstitüsü.
 Geri Dönüşümlü Plastik Atıkların Granül Ürüne
Dönüştürülmesi ve Geri Dönüştürülemeyen
Diğer Atıkların Çimento Fabrikalarında Ek
39
2.7.
TARIM
Tarımcılık faaliyetleri nedeniyle sera gazı
emisyonuna neden olan tarım sektörü, toprak
ve biyokütleden dolayı karbon yutak alanı olarak
da nitelendirilmektedir. Ayrıca tarımsal ürünler,
alternatif yenilenebilir enerji kaynakları arasında
sayılmaktadır. Diğer taraftan, iklim değişikliğinin
hem nedeni hem de sonucu olan arazi kullanım
değişiklikleri,
tarım
sektörünü
doğrudan
etkilemektedir.
 Doğal orman ekosistemini; başta yangınlar ve
zararlılar olmak üzere çeşitli faktörlere karşı,
etkin şekilde korumak; koruma-kullanma
dengesi, biyolojik çeşitlilik, gen kaynakları,
orman sağlığı, odun dışı ürün ve hizmetler
ile ekoturizmin geliştirilmesi gözetilerek, çok
amaçlı ve verimli şekilde yönetilmesi,
 Gıda güvencesinin ve güvenliğinin sağlanması
ile doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı
gözetilerek, örgütlü ve rekabet gücü yüksek
bir tarımsal yapı oluşturulması,
 Tarımsal üretimin rekabet gücüne doğrudan
katkıda bulunacak şekilde yüksek üretim değeri
bulunan tarım ürünleri üretiminin artırılması
amacıyla maliyet etkin bir biçimde sulama
yatırımları ve tarım işletmelerinde gözlenen
arazi parçalılığı sorununun hafifletilmesine
yönelik olarak toplulaştırma yatırımlarının
yaygınlaştırılması
 Yüksek verimli tarım alanlarının tarımsal üretim
amacıyla kullanılması, tarım topraklarından,
tahlillerle
belirlenecek
kabiliyetleri
doğrultusunda ve doğru tarım teknikleri
ile faydalanılması; ayrıca, arazi kullanım
planlaması ve yaygın erozyonun önlenmesi
suretiyle toprak kaynaklarının etkin kullanımı
esas alınması,
 AB
Katılım
Öncesi
Yardımlardan
da
yararlanılarak, tarımsal işletmelerde ölçek
büyüklüğünün artırılması yanında, başta üretim
teknikleri ve üretim koşullarının iyileştirilmesi
olmak üzere, tarım ve gıda işletmelerinin
modernizasyon
çabaları,
belirlenecek
öncelikler çerçevesinde desteklenecek ve
tarım-sanayi entegrasyonunun özendirilmesi,
 Su kaynaklarının geliştirilmesine yönelik
çalışmaların, öncelikle havza temelinde
bütüncül bir yaklaşımla ve değişen tüketim
taleplerini karşılamakta esneklik sağlayan
bir şekilde planlamasını mümkün kılacak,
ilgili kurumlar arasında güçlü ve yapısal
bir eşgüdüm sağlayacak şekilde yeniden
düzenlenmiş
kapsamlı
bir
mekanizma
 Tarımsal kredi sübvansiyonları ile destekleme
ödemelerinin üreticilere çeşitli kanallardan
ulaştırılması sağlanarak tarım sektörüne
yönelik finansal hizmetlerin çeşitlendirilmesi.
2007-2013 dönemini kapsayan Dokuzuncu
Kalkınma Planı tarım sektörüne yönelik olarak;
40
çerçevesinde ve suyun tasarruflu kullanımı
sayesinde su kaynaklarının etkin kullanımına
önem ve öncelik verilmesi,
 Verimliliğin ve üretici gelirlerinin istikrarlı bir
şekilde artırılması amacıyla, çiftlikten sofraya
gıda güvenliğinin sağlanması yönünde tarımsal
üretim ve pazarlama aşamalarında başta
ilaç ve gübre ile nitelikli tohumluk kullanımı,
sulama, bitki ve hayvan sağlığı ile gıda hijyeni
olmak üzere çeşitli konularda eğitim ve yayım
hizmetlerinin artırılması,
 Söz konusu hizmetlerin genç ve kadın
çiftçileri de kapsayacak şekilde ve yapıları
güçlendirilmiş üretici örgütleri tarafından
yürütülmesine ağırlık verilmesi,
 Görece katma değeri yüksek ürünler elde
edilen hayvancılık faaliyetlerinde; hayvan
ıslahına, hayvan hastalık ve zararlılarıyla
mücadeleye, meraların ıslahının ve kullanımının
düzenlenmesine,
kaliteli
yem
bitkileri
üretiminin artırılmasına ve yayım hizmetlerine
ağırlık verilerek, AB’ye katılım öncesi rekabet
gücünün artırılması hedeflenmesi,
 Balıkçılık politikalarında, AB Müktesebatına
paralel şekilde, stok tespit çalışmalarının
yapılarak avcılık üretiminde kaynak kullanım
dengesinin oluşturulması, son dönemde
sağlanan destekler ve artan talebe paralel
olarak hızla gelişen yetiştiricilik faaliyetlerinde
çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması ile
idari yapının bu amaçlara uygun olarak
düzenlenmesi esas alınması
gibi hedefleri kapsamaktadır.
Ayrıca, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
Stratejik Planı’nda (2010-2014) da “Tarımda kırsal
kalkınma, insan sağlığı ve çevreye duyarlılık,
biyolojik çeşitlilik ve doğal kaynakların korunması
ve sürdürülebilir kullanımı, genetik kaynakların ve
ekosistemlerin korunması ve geliştirilmesi, enerji
tarımının oluşturulması, küresel ısınma tehdidi
karşısında gerekli önlemlerin alınması, ihraç
ürünlerinin çeşitlendirilmesi günümüzde ilk akla
gelen tarımsal kamu hizmetleridir” ifadesi yer
almaktadır.
Dokuzuncu Plan döneminde;
• Çevre Amaçlı Tarımsal Arazilerin Korunması
Programı (ÇATAK),
• Verimlilik ve etkinlik artışının sağlanması yanı
sıra ekolojik dengenin korunması suretiyle
tarım havzalarının, sürdürülebilir bir yapıda
havza bazlı uygulaması amacına yönelik olarak
belirlenmesi,
• Tarımın çevre üzerindeki olumsuz etkilerinin
azaltılması
yoluyla
doğal
kaynakların
sürdürülebilir kullanımını sağlamak amacıyla
organik tarımın geliştirilmesi,
doğrudan iklim değişikliğine uyum amacına
yönelik
politikaların
başında
gelmektedir.
Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Stratejisi de
doğrudan iklim değişikline uyum amacına yönelik
politika programlaması çabalarına örnek teşkil
etmektedir. Diğer taraftan, 2004 yılında Yüksek
Planlama Kurulu tarafından onaylanan ve 20062010 dönemini kapsayan Tarım Stratejisi Belgesi
ile sektöre stratejik bir bakış açısı getirilmiştir.
Türkiye’de tarımla ilgili olarak geliştirilen,
toprak ve su kaynaklarının yönetimi, sulamanın
modernizasyonu, bitkisel ürünlerin üretimine
yönelik destekleme politikaları, hayvancılık ve
yem bitkileri üretimini destekleyen politikalar ile
tarımsal altyapının iyileştirilmesi ve geliştirilmesine
yönelik destekleme politikaları, iklim değişikliği ile
mücadelede alınması gereken önlemlere örnek
oluşturmaktadır.
5488 sayılı Tarım Kanunu’na göre tarım sektörü
ile ilgili politikaların tespit edilmesi, plânlanması
ve koordinasyonu ile ilgili kurum ve kuruluşlarla
işbirliği yapılarak uygulanması hususlarında Gıda,
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı yetkili kılınmıştır.
5488 sayılı Kanun’da, tarım politikasının amaçları,
tarımsal üretimin iç ve dış talebe uygun bir şekilde
geliştirilmesi, doğal ve biyolojik kaynakların
korunması ve geliştirilmesi, verimliliğin artırılması,
gıda güvencesi ve güvenliğinin güçlendirilmesi,
üretici
örgütlerinin
geliştirilmesi,
tarımsal
piyasaların güçlendirilmesi, kırsal kalkınmanın
sağlanması suretiyle tarım sektöründeki refah
düzeyini yükseltmek şeklinde ifade edilmiştir.
Mevcut Tarım Kanunu, destek politikası da
dikkate alındığında doğal kaynakların korunması
ve geliştirilmesi, AB ve diğer uyum politikalarının
uygulanması konusunda yeterli yasal altyapıyı
oluşturmaktadır.
Diğer taraftan, 5403 sayılı Toprak Koruma ve
Arazi Kullanımı Kanunu da, toprakların korunması
ve sürdürülebilir kullanımı için önemli bir
düzenlemedir. Her ne kadar yasada iklim değişikliği
ile mücadele, sera gazı emisyonlarının azaltılması
veya yutak kapasitelerinin oluşturulması ile ilgili
doğrudan bir hüküm bulunmasa da yasada yer
alan görevler doğrudan iklim değişikliğine uyum
ve mücadele ile ilgilidir. Kanunda arazilerle
41
ilgili envanterlerin tamamlanmasına, tarım
arazilerinin tarım dışı amaçlar için kullanımının
engellenmesine, tarım arazilerinin korunması ve
sürdürülebilir kullanımı ile ilgili her türlü tedbirin
alınmasına yönelik hükümler yer almaktadır. 3083
sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine
Dair Tarım Reformu Kanunu’nda da benzer
düzenlemeler bulunmaktadır.
4342 sayılı Mera Kanunu da, mera, otlak ve
çayırların tespitine, tahsisine, sürdürülebilir olarak
kullanımına, verimliliklerinin artırılmasına ve
iyileştirilmesine, kullanımlarının denetlenmesine
yönelik düzenlemeler getirmekte; iklim değişikliği
ile mücadele ve uyum politikalarına büyük
paralellik göstermektedir.
08.09.2004 tarih ve 25577 sayılı Resmî
Gazete‘de
yayımlanarak
yürürlüğe
giren,
2005 ve 2006 yıllarında değiştirilen İyi Tarım
Uygulamalarına İlişkin Yönetmelik uyarınca
kontrol ve sertifikasyon faaliyetleri Gıda, Tarım
ve Hayvancılık Bakanlığı’nca yetkilendirilen özel
kuruluşlarca yürütülmektedir. Bu kapsamda 12
özel kuruluş, kontrol-sertifikasyon faaliyetinde
bulunmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiştir.
Ayrıca yetkilendirilen bu kuruluşların EN 45011
veya ISO/IEC Guide 65’e göre Türk veya yabancı
akreditasyon kurumlarından akredite olmaları
istenmektedir.
Diğer ilgili kanunlar aşağıda verilmektedir:
 Tarım
Kanunu,
RG:18.04.2006/26148
Kanun
No:5488
 Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme
Kurumu Kanunu, Kanun No: 5648, RG:
18.05.2007/26526
 Yeraltı Suları Hakkında Kanun, Kanun No: 167,
RG: 23.12.1960/10688
 Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Kanunu,
Kanun No: 6968, RG: 24.05.1957/9615
 Tabii Afetlerden Zarar Gören Çiftçilere
Yapılacak Yardımlar Hakkındaki Kanun, Kanun
No: 2090, RG: 05.07.1977/15987
 Su Ürünleri Kanunu, Kanun No: 1380, RG:
04.04.1971/13799
 Çevre Kanunu, Kanun
11.08.1983/18132
No:
2872,
RG:
 İl İdaresi Kanunu, Kanun No: 5442, RG:
18.06.1949/7236
42
 Köy
Hizmetleri
Genel
Müdürlüğünün
Kaldırılması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik
Yapılmasına Dair Kanun, Kanun No: 5286, RG:
28.01.2005/25710
 Tarım Sigortaları Kanunu, Kanun No: 5363,
RG: 21.06.2005/25852
 İl Özel İdaresi Kanunu, Kanun No: 5302, RG:
04.03.2005/25745
 Büyükşehir Belediyesi Kanunu, Kanun No:
5216, RG: 23.07.2004/25531
 Belediye Kanunu, Kanun No: 5393, RG:
13.07.2005/25874
 Biyogüvenlik Kanunu, Kanun No:5977 RG:
26.03.2010/27533
 Tohumculuk
Kanunu
RG:08.11.2006/26340
 Veteriner
Hizmetleri,
Gıda ve Yem Kanunu
RG:13.06.2010/27610
Kanun
Bitki
Kanun
No:5553
Sağlığı,
No:5996
2.7.3. Finansman
Dünyada
karbon
piyasaları
giderek
güçlenmektedir. Bu piyasalarda yer alabilmek
için Türkiye’de de altyapının oluşturulması
çalışmalarına başlanmıştır. Türkiye’de tarım
sektöründe gönüllü karbon ticaretine konu
olabilecek alanlar Tablo 11’de verilmiştir.
Özellikle toprak ve su kaynakları olmak üzere,
doğal kaynakların geliştirilmesine yönelik uzun
Tablo 11: Gönüllü Karbon Piyasalarında Değerlendirilebilecek Türkiye’deki Başlıca Alanlar
Türkiye’deki
Toplam
Alan(ha)
Türkiye
Alanı
İçerisindeki
Yüzdesi
(%)
231: Meralar
1.775.506
2,23
321: Doğal çayırlıklar
9.391.592
11,82
324: Bitki değişim
alanları
8.280.185
10,43
Toplam
19.447.283
24,48
Türkiye Genel Alanı
79.426.158
CORINE 2006
Adlandırması
Kaynak: Çevre ve Orman Bakanlığı, 2006
vadeli Dünya Bankası kredileri Avrupa Birliği
Fonları ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nca
yenilenebilir enerji temelli projelere verilen
kırsal kalkınma hibe destekleri en önemli finans
kaynaklarıdır. Tarım Reformu Uygulama Projesi
(Agricultural Refom Implementation ProjectARIP), Doğu Anadolu Su Havzaları Rehabilitasyon
Projesi gibi projeler Dünya Bankası kaynaklı
projelerdir.
Genel bütçeden sağlanan bazı tarımsal destekler
aşağıda verilmiştir:
A. Tarımsal
Destekleme
Bütçesi:
Gıda,
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından
gerçekleştirilen
tarımsal
destekleme
uygulamalarına ilişkin usul ve esaslar, her
yıl Tarımsal Destekleme ve Yönlendirme
Kurulunun teklifi üzerine Bakanlar Kurulu
tarafından belirlenmekte olup bu destekler
aşağıda sıralanmaktadır:
1. Alan Bazlı Destekler: Mazot, alternatif ürün,
organik tarım, iyi tarım, toprak analizi ve
bombus arısı kullanımı desteklerini kapsar.
2. Fark Ödemeleri: Üretim maliyetleri ile iç ve
dış fiyatlar dikkate alınarak yapılan destekleme
ödemeleridir.
3. Hayvancılık Destekleri: Hayvancılığının geliştirilmesi ve hayvansal üretimin artırılması
amacıyla, kaliteli kaba yem açığının kapatılması
için yem bitkileri ekilişlerinin, kültür ırkı ve
kültür ırkı melezi sığır, hastalıktan arî anaç sığır
yetiştiriciliği, damızlık koyun ve keçi, arı, su
ürünleri yetiştiriciliği, ipekböceği yetiştiriciliği
ile tiftik keçisi yetiştiriciliğinin teşvik edilmesi,
hayvan gen kaynaklarının yerinde korunması
ve geliştirilmesi, hayvan hastalıkları tazminat
desteği ve süt desteğinden oluşmaktadır.
4. Çevre Amaçlı Tarımsal Arazilerin Korunması
Programı Destekleri: Toprak ve su kalitesinin
korunması, yenilenebilir doğal kaynakların
sürdürülebilirliği, erozyonun önlenmesi ve
tarımın olumsuz etkilerinin azaltılması amacı
ile verilen desteklerdir.
5. Kırsal
Kalkınma
Destekleri:
Kırsal
alanda belirlenen bazı tarımsal makine ve
ekipman alımlarına yönelik olarak yapılacak
harcamaların belirli oranlarda hibe olarak
finansmanı sağlanmaktadır.
6. Ürün Sigortası Ödemeleri: Üreticilerin, üretim
materyallerini ve ürünlerini sigorta ettirmelerini
teşvik etmek üzere, sigorta prim bedellerinin
%50’si devlet tarafından karşılanmaktadır.
7. Telafi Edici Ödemeler: Bitkisel üretimi tehdit
eden zararlı organizmalara karşı önlem
olarak tavsiye edilen alternatif uygulamalar
desteklenmekte veya üreticilerin arz fazlası olan
ürünlerin üretiminden vazgeçerek alternatif
ürünlere yönelmeleri teşvik edilmektedir.
B. Diğer Tarımsal Amaçlı Destekler: Araştırma,
geliştirme faaliyetleri, tarımsal yayınlar,
pazarlama, özel depolama teknikleri, kalite
standartları, piyasa düzenlemeleri, organik
üretime, imha, ürün işleme, bazı girdiler ile tarım
havzalara yönelik desteklerden oluşmaktadır.
C.Faiz İndirimli Tarımsal Krediler: Tarımsal
üreticilerin finansman ihtiyaçlarının uygun
koşullarda karşılanması, tarımsal üretimin
geliştirilmesi, verimliliğin ve kalitenin artırılması
amacıyla gerçek ve tüzel kişilere (kamu kurum
ve kuruluşları hariç) T.C. Ziraat Bankası A.Ş. ve
Tarım Kredi Kooperatiflerince sağlanan düşük
faizli kredilerdir.
D. İthalat Politikası Araçları: Gümrük vergileri,
ithalatta gözetim ve korunma önlemleri, tarife
kontenjanları, tercihli ticaret uygulamaları,
askıya alma uygulamaları bu kapsamdadır.
Uygulamalar Ekonomi Bakanlığı tarafından
yürütülmektedir.
E. İhracat Politikası Araçları: Uluslararası
nitelikteki yurtiçi ihtisas fuarları yardımı, yurt
dışı fuar ve sergilere katılım yardımı, pazar
araştırması yardımı, eğitim yardımı, istihdam
yardımı, patent, faydalı model belgesi ve
endüstriyel tasarım tescil yardımı, Ar-Ge
yardımı, yurtdışında ofis, mağaza açma,
işletme ve marka tanıtım yardımı, çevre
maliyetlerinin desteklenmesi gibi yardımlar bu
gruba girmektedir.
F. Tarımsal altyapı yatırımları: Gıda, Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığı birimi Tarım Reformu
Genel Müdürlüğü ile Devlet Su İşleri Genel
Müdürlüğü ve İl Özel İdareleri Türkiye’de arazi
toplulaştırması, sulama, açık ve kapalı drenaj
projelerini yürütmektedirler.
43
Sera gazı emisyonlarının azaltımında iki tür
yatırımdan söz edilebilir. Birincisi, doğrudan
sera gazı emisyonlarını azaltmak veya yutak
kapasitelerini
arttırmak
amacıyla
yapılan
yatırımlardır.
Biyodizel
kullanımının
devlet
tarafından sübvanse edilmesi ile ekonomik
yetiştiricilik yapılamayacak alanlarda karbon
biriktirmek (tutmak) amacıyla ağaçlandırma
yapılması, bu yatırımlara örnek olarak verilebilir.
Türkiye’de çok yaygın olmayan bu yatırımlar, sera
gazı azaltımı bakımından etkin olmakla birlikte
oldukça pahalı yatırımlardır.
Tasarruf kaynağı
Miktar
Birim
Ulaşımdan dolayı
yakıt tasarrufu
25,0
litre/hektar
Makine iş
veriminden dolayı
yakıt tasarrufu
25,0
litre/hektar
Toplam yakıt
tasarrufu
50,0
litre/hektar
375,0
Bin Ton
Tarımda halen
kullanılan yakıt
1,5
milyon ton
Sağlanan yakıt
tasarrufu oranı
25,0
% (yüzde)
Yakıt tasarrufunun
ürün eşdeğeri
(buğday)
2,2
milyon ton
Türkiye’de iklim değişikliği ile mücadele ve uyuma
yönelik mevcut yatırımlar aşağıda verilmektedir:
Yakıt tasarrufunun
parasal karşılığı
1,1
milyar TL
Arazi Toplulaştırması: Arazi toplulaştırması
dar anlamda, parçalanmış mülklerin hiçbir
altyapı çalışmasına yer verilmeden birleştirilmesi
olarak tanımlanmakta; geniş anlamda ise
parçalanmış mülklerin birleştirilmesi yanında,
sulama, drenaj, ulaşım, toprak-su koruma
önlemleri ve kırsal yerleşimin gerektirdiği çeşitli
hizmetleri de kapsamaktadır. Ülkemizde halen
arazi toplulaştırması dar anlamı ile algılanmakta
ve uygulanmaktadır. Son yıllarda yapılan
çalışmalarda Tarım Reformu Genel Müdürlüğü,
arazi toplulaştırmasının diğer kırsal problemlerin
de çözümünde kullanılan bir araç olması için
çalışmalar başlatmıştır. Türkiye’de bu çalışmalara
1961 yılında başlanmış ve 2008 yılı sonuna kadar
yaklaşık 1 milyon hektar arazide çalışmalar
tamamlanmıştır. GAP Eylem Planı çerçevesinde
2009–2010 yıllarında yaklaşık 2 milyon hektar
alanda başlatılan çalışmalar da halen devam
etmektedir. Aynı dönemde GAP alanı dışında
da yaklaşık 450.000 hektar alanda çalışmalara
başlanmıştır. Türkiye’de öncelikli olarak arazi
toplulaştırması uygulanacak alan yaklaşık 14
milyon hektar civarındadır. Devam eden projelerle
birlikte yaklaşık 3,5 milyon hektar sulanabilir alan
bulunmaktadır ki bu alanlar birinci derecede
öncelikli toplulaştırılması gereken alanlardır.
Kaynak: Küsek, 2010
İkinci tür yatırım ise kalkınma ve sürdürülebilirliği
sağlamak amacıyla dolaylı olarak sera gazı
emisyonlarını azaltmaya yönelik olarak kamu
kurum ve kuruluşları tarafından yapılan
yatırımlardır. Arazi toplulaştırması, sulama
sistemlerinin modernizasyonu, organik tarım ve
iyi tarım uygulamaları bu yatırımlara örnek olarak
verilebilir.
44
Tablo 12: Toplulaştırma ile Meydana Gelen Enerji Kazanımları
7,5 milyon hektar
tamamlandığında
toplam yakıt
tasarrufu
Bunun dışında sulamaya açılmış olan yaklaşık
5 milyon hektarlık alanın 1 milyon hektarında
arazi toplulaştırması hizmetleri tamamlanmış
olup, geriye kalan 4 milyon hektarda hizmetlerin
tamamlanması
gerekmektedir.
Kuru
tarım
yapılmakta olan yaklaşık 5,5 milyon hektarlık alan
ise üçüncü derecede öncelikli alanlardır. Bunların
dışında kalan alanlar, Karadeniz Bölgesindeki
dağlık ve çay gibi dikili tarım alanları ile Akdeniz
ve Ege Bölgelerindeki dikili alanlardır. Bu
alanlarda da arazi toplulaştırması ihtiyacı vardır;
ancak, uygulama zorluğu nedeni ile ileriki yıllara
bırakılmıştır. Yapılan hesaplamalara göre arazi
toplulaştırması çalışmalarının sonuçlandırılması
durumda kazanılan enerji miktarı Tablo 12’de
verilmiştir.
Türkiye Tarım Havzaları Projesi: Yöre halkının
katılımının sağlanması suretiyle üretim zinciri
boyunca çevreye zarar vermeyen tarımsal
projelerin geliştirilmesi ve uygulanması ile çok
yönlü tarımsal uygulamaların diğer sektörlerle
entegrasyonunun sağlanmasından hareketle,
toplam refahı maksimize etmek, tarımda
sürdürülebilirliği sağlamak, üreticilerin ticari fırsat
alanlarını genişletmek için kırsal ticaret kapasitesini
geliştirmek ve iklim değişikliğine karşı ürünlerin
verimliliklerini artırmak amacıyla başlatılan Proje
kapsamında, iklim, toprak ve topografya verilerine
göre oluşturulan ve 2009/15173 sayılı BKK ile
belirlenen 30 tarım havzasında ürünlerin ekolojik
isteklerine göre en uygun tarım havzasında ekimi
teşvik edilmektedir. Belirlenen tarım havzalarına
ilişkin veritabanı (tarım envanteri) oluşturulmuştur.
Bu çerçevede toplam 527.782.613 veri sisteme
kaydedilmiştir. Havza bazında ürün ekim
alanlarının, ürün destek miktarının ve tarımsal
ürün ithalat ve ihracat miktarlarının belirlenmesi
amacıyla optimizasyon teknikleri kullanılarak
çözüme ulaşılmasını sağlayan bir karar destek
sistemi kurulmuştur. Bu proje ile doğru ürün,
doğru yerde ve doğru miktarlarda yetiştirilecektir.
Böylelikle doğal kaynakların korunması ve tarımda
kullanılan enerjinin en aza indirilmesi sağlanarak
sera gazı emisyonları azaltılmış olacaktır.
incir, kuru kayısı, kuru üzüm, baklagiller, tıbbi
aromatik bitkiler, pamuk, üzümsü meyveler ile
yaş meyve ve sebzenin üretimi organik tarım
metotlarına uygun olarak yapılmaktadır.
İyi Tarım Uygulamaları: İyi tarım, tarımsal
üretim sisteminin sosyal açıdan yaşanabilir,
ekonomik açıdan kârlı ve verimli, insan sağlığını
koruyan, hayvan sağlığı ve refahını gözeten ve
çevreye önem veren tarımsal faaliyetler bütünü
olarak tanımlanmaktadır. Türkiye‘de iyi tarım
uygulamalarına ait sertifikalandırmalar, Eurepgap
Protokolü ile başlamıştır. 2003 yılından itibaren,
Avrupa ülkelerine yönelik olarak ihracat yapan yaş
meyve-sebze sektöründe, Eurepgap kriterlerine
göre iyi tarım uygulamaları yapılmaktadır.
Türkiye’deki Eurepgap sertifikasına sahip üretici
sayısı 2006 yılı itibariyle 3222‘ye, 2007 yılı sonu
itibariyle 6.905 üreticiye ulaşmıştır. Bu gelişmeler
ile 2004 yılına kadar Eurepgap (Globalgap)
kapsamında belgelendirme yapılan 41 ülke
arasında 31. sırada yer alan Türkiye, 2007 yılı sonu
itibariyle 85 ülke arasında 4. sıraya yükselmiştir.
 Kovada Gölü - Eğirdir/Isparta
Organik Tarım Uygulamaları: Yasal altyapısı
2004 yılında yürürlüğe giren 5262 sayılı Organik
Tarım Kanunu ile oluşturulan organik tarım üretimi
hızla artmaktadır. Bununla birlikte, Türkiye'de
organik tarım yapılan alanın toplam tarımsal alan
içerisindeki payı henüz %0,43 seviyesindedir.
Ancak, 1985 yılında yalnızca 8 ürüne yönelik olarak
yapılan organik tarımın günümüzde 247 ham ürün,
toplamda ise 385 ham ve işlenmiş ürüne yönelik
olarak yapılıyor olması sektörün hızla geliştiğini
göstermektedir. Fındık, ceviz, antepfıstığı, kuru
Çevre Amaçlı Tarımsal Arazilerin Korunması
Projesi (ÇATAK): 2005 yılı itibariyle Dünya
Bankası destekli Tarım Reformu Uygulama
Projesi’nin
(ARIP)
bir
bileşeni
olarak
uygulamaya geçirilen ÇATAK’ın amaçları; doğal
kaynaklarımızın sürdürülebilirliğinin sağlanması,
uygun toprak işleme, sulama ve benzeri kültürel
tedbirlerin yaygınlaştırılması, tarımın olumsuz
etkilerinin azaltılması; erozyonun önlenmesi
ve üreticilerin tarım-çevre ilişkileri hakkında
bilinçlendirilmesidir.
2006-2008
yıllarında
tarımsal faaliyetler nedeni ile çevre sorunları
bulunan yerlerde 9 milyon ABD Doları bütçeli
hibe programı, 5.000 hektar alanda pilot proje
olarak başlatılmıştır. “Uluslararası Öneme Sahip
Sulak Alanları” olarak nitelendirilen;
 Seyfe Gölü - Kırşehir
 Ereğli Sazlığı- Konya  Sultan Sazlığı- Kayseri
bölgelerini kapsayan Program çerçevesinde 130
çiftçiye, çok su tüketen şekerpancarı ekmemeleri
kaydı ile 3.634 dekar alanda, ekilecek ürüne göre
toprak analizi yaptırılmış, buna bağlı olarak gübre
alınıp, faturalandırılarak kontrollü ilaç-gübre ve
ahır gübresi kullanımı sağlanmıştır.
İşlemesiz veya Az İşlemeli Tarım Uygulamaları:
İşlemesiz tarım, toprağın sürülmeden veya
herhangi bir ön işlem yapılmadan, özel mibzerlerle
(tohum ekme makinesi) doğrudan ekilmesi
anlamına gelmektedir. Bu yöntemle tarım yapılması
durumunda, sürüm işlemleri azalacağından
tarımda kullanılacak enerji de azalacaktır. Diğer
taraftan, organik madde içeriğindeki artışa bağlı
olarak toprağın yutak kapasitesi de önemli ölçüde
artacaktır. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
tarafından değişik illerde, toplam 25.000 dekar
alanda, 3 yıl süreyle toprak işlemesiz tarıma 60
TL/da destekleme ödemesi yapılacaktır.
Kapalı Drenaj ve Arazi Islahı Çalışmaları:
Türkiye’de yaklaşık 3 milyon hektar alanda
bulunan drenaj sorunu, daha çok yanlış sulamadan
ve doğal sebeplerden kaynaklanmakta olup
yüksek taban suyu, tuzluluk-sodyumluluk gibi
çevresel sorunları da beraberinde getirmektir.
45
Türkiye’de, yaklaşık 1,5 milyon hektarda tuzluluk
ve sodyumluluk sorunu bulunmaktadır. Bu,
sulanan arazilerin yaklaşık %31’ine denktir.
Tarım Reformu Genel Müdürlüğü ve Özel İdare
Genel Sekreterliklerince Türkiye’de kapalı drenaj
çalışmaları yapılmaktadır. Yüksek taban suyu,
tuzluluk ve alkalilik problemlerinin en yoğun
yaşandığı yer olan Şanlıurfa Harran Ovası’nın
yaklaşık 70.000 hektarı sorunlu alandır ve bu
alanın yaklaşık 30.000 hektarında kapalı drenaj
sistemleri tamamlanmış olup, 40.000 hektarlık
bölümünde sürdürülen çalışmaların 2012 sonunda
tamamlanması hedeflenmektedir.
Ayrıca 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı
Kanunu ve 3083 sayılı Sulama Alanlarında
Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu
Kanunu uygulamaları, sulama sistemlerinin
modernizasyonu ve 4342 Sayılı Mera Kanunu ile
ilgili çalışmalar devam etmektedir.
Başta Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
bünyesinde olmak üzere tarım sektörü ile ilgili
kamu kurumlarının hizmet konuları kapsamında
coğrafi bilgi sistemleri ve veri tabanları oluşturma
çalışmaları devam etmektedir. Bu çalışmalardan
bazıları aşağıda verilmiştir.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı bünyesindeki
veri-bilgi yönetim sistemleri:
 Çiftçi Kayıt Sistemi
 Türkiye Tarım Havzaları Veri Tabanı
 Toprak Veri Tabanı
 Arazi Toplulaştırması
Veritabanı
ve
Kırsal
Altyapı
 Kırsal ve Tarımsal Altyapı Hizmetleri Veri
Tabanı: Köy Envanterleri ve Kırsal Ulaşım Veri
Tabanı
 Arazi Örtüsü ve Arazi Kullanımı Haritaları
(CORINE ve STATİP çalışmaları)
 MERA Bilgi Sistemi
 Hayvan Kayıt Sistemi
 İyi Tarım Uygulamaları Veritabanı
 Tarımsal kaynaklı nitrat kirliliğinin izlenmesi ile
ilgili veri tabanı (proje devam etmektedir)
46
Diğer kurumlar bünyesindeki tarım ile ilgili veribilgi yönetim sistemleri:
 Su Veri Tabanı, Devlet Su İşleri Genel
Müdürlüğü
 İklim Verileri, Devlet Meteoroloji İşleri Genel
Müdürlüğü
 Türkiye Çevresel Bilgi Değişim Ağı (TEIEN),
 İl Envanteri Sistemi’nin Geliştirilmesi ve Karar
Destek Sistemi (İLEMOD) Projesi, İçişleri
Bakanlığı (proje devam etmektedir)
2.7.7. Araştırma - Geliştirme
Ar-Ge çalışmalarını, iklim değişikliği ile doğrudan
ilişkili çalışmalar ve dolaylı ilişkili çalışmalar olarak
değerlendirmek gerekmektedir.
Doğrudan ilişkili en önemli Ar-Ge çalışmalarından
biri, Küresel İklim Değişikliğinin Kurak Alanlarda
Tarımsal Üretim Sistemlerine Etkisi (Impact of
Climatic Change on Agricultural Production in
Arid Areas-ICCAP) projesidir. Bunun dışında daha
küçük ölçekli projeler sürdürülmektedir. Kuraklıkla
mücadele konusunda Ar-Ge çalışmaları yapmak
amacı ile Konya'da Bahri Dağdaş Uluslararası
Tarımsal Araştırma Enstitüsü bünyesinde kurulan
dünyanın üçüncü, Türkiye'nin ise ilk Kuraklık
Test Merkezi’nde, küresel ısınma ile birlikte
artan kuraklık etkisinin araştırılması ve kuraklığa
dayanıklı ürün çeşitlerinin geliştirilmesi çalışmaları
yapılacaktır.
İklim değişikliği ile dolaylı olarak ilgili olan ArGe çalışmaları ise Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı bünyesinde yer alan 58 adet araştırma
enstitüsünde (bitkisel ve hayvansal üretim ile
toprak–su konularında araştırmalar yapan 8 adet
merkez, 17 adet havza ve 33 adet konu araştırma
merkezi)yapılmaktadır. Bu enstitülerde, tarımda
enerji kullanımının azaltılması, sürdürülebilir
kaynak kullanımı, sulama yöntem ve araçlarının
iyileştirilmesi, arazi işleme yöntem ve araçlarının
geliştirilmesi, bilinçli gübre kullanımı, hayvan
besleme, hayvansal gübrenin yönetimi ve anız
yakılmasının önlenmesi gibi iklim değişikliği ile
dolaylı ilişkili olan konularda Ar-Ge çalışmaları
sürdürülmektedir.
Geliştirme
Türkiye’de
tarımsal
eğitim
faaliyetleri,
üniversiteler, Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı ve TRT Genel Müdürlüğü gibi birçok
kurum ve kuruluş tarafından farklı alanlarda
sürdürülmekle birlikte tarımda iklim değişikliğinin
etkileri ve bunlarla mücadeleye yönelik eğitim,
bilinçlendirme ve kapasite geliştirme çalışmaları
henüz yeterli düzeyde değildir. Ancak tarımda
enerji kullanımının azaltılması, sürdürülebilir
kaynak kullanımı, sulama yöntem ve araçlarının
iyileştirilmesi, arazi işleme yöntem ve araçlarının
geliştirilmesi, bilinçli gübre kullanımı, hayvan
besleme, hayvansal gübrenin yönetimi, anız
yakılmasının önlenmesi gibi birçok konuda
yapılan tarımsal amaçlı eğitimler iklim değişikliği
çalışmaları ile dolaylı olarak da olsa yakından
ilgilidir.
Özellikle
2007
yılında
yaşanan
kuraklık sonucunda yapılan eğitim çalışmaları
farkındalığın geliştirilmesine hizmet etmiştir.
Bunun yanı sıra FAO ve Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı işbirliği ile iklim değişikliği bağlamında
farkındalığı geliştirme amacıyla Bakanlık merkez
ve taşra teşkilatı personelini de kapsayacak
şekilde eğitim programları düzenlenmiştir.
47
2.8.
ARAZİ KULLANIMI VE ORMANCILIK
BMİDÇS kapsamında sera gazı yutakları (ormanlar,
tarım arazileri vb.), arazi kullanım türleri ve arazi
kullanım değişikliklerinden kaynaklı sera gazı
emisyon değişiklikleri AKAKDO adı altında ayrıca
rapor edilmektedir. Orman Genel Müdürlüğü’nün
resmi internet sitesindeki tanımlamaya göre
"AKAKDO kavramı, arazi kullanımının ve
arazi kullanımında zaman içerisinde insan
müdahalesiyle yapılan değişikliklerin, sera gazı
emisyonları ve azaltımları üzerindeki etkisini
belirlemeyi hedefleyen bir bütündür.”
Avrupa Çevre Ajansı’nın beş yıllık dönemlerde
arazi kullanım değişikliklerini belirlemeye yönelik
kararının ardından, Çevre ve Orman Bakanlığı
tarafından 2006 görüntüleri kullanılarak Çevresel
Verilerin Koordinasyonu Projesi (Coordination of
Information on the Environment-CORINE) 2006
çalışması tamamlanmıştır. CORINE sistemine
göre kullanım türleri ikiye ayrılmaktadır. Bunlar:
 Arazi Örtüsü: Arazinin biyolojik veya fiziksel
öğelerle kaplanmış halini ifade etmektedir.
Örneğin, doğal makilik alanlar, doğal kayalıklar,
doğal çayırlıklar vb.
 Arazi Kullanımı: İnsan etkisi ile ortaya çıkan
arazi kullanımlarını ifade etmektedir. Örneğin
tarım alanları, biçilerek kullanılan çayır alanları,
golf sahaları vb.
CORINE’e göre belirlenen arazi kullanım türleri18
ise aşağıda verilmiştir:
1. Yapay alanlar (yüzeyler): Bu alanların
çoğu binalar ve ulaşım ağı ile kaplanmıştır
(örtülmüştür). Yapay alanların ülkemizin
yüzölçümü içerisindeki payı %1,58 civarındadır
(CORINE Türkiye, 2006).
1.1.Yerleşim alanları: Bu alanların, Türkiye
genel alanı içerisindeki payı %1,148’dir.
1.2.Endüstriyel, ticari ve taşımacılık
bölümleri: Bu bölümlerin, genel alan
içerisindeki payı %0,229’dur.
1.3.Maden, boşaltım sahaları ve inşaat
alanları: Bu alanlar da yukarıda yer alan alanlar
gibi emisyon kaynağı teşkil eden alanlardır.
Ülkemizin yüzölçümü içerisindeki oranı %0,141
olan söz konusu alanların, %0,091’i maden
çıkarım sahalarından; yaklaşık %0,003’ü atık
boşaltım sahalarından oluşmaktadır. İnşaat
alanları ise, toplam alan içerisinde çok düşük
bir paya sahip olmasına rağmen (%0,044)
emisyonlara etkisi yüksektir.
1.4. Tarımda kullanılmayan bitkisel alanlar
2. Tarım Alanları: Bu başlık altında hem işlemeli
tarım yapılan alanlar hem de mera alanları
yer almaktadır. Türkiye'de işlemeli tarım
yapılan alanlar yaklaşık 26 milyon hektardır.
Tarım alanlarının toplamı, güçlü ve biçilerek
faydalanılan meralar ve tarım alanları içerisinde
yer alan küçük doğal alanlar da dâhil 33 milyon
hektardır.
2.1. Sulanmayan ekilebilir alanlar ve sürekli
sulanan alanlar: Türkiye’de nadas alanları
hariç 12 milyon hektar kuru tarım yapılan alan
bulunmaktadır. Bu alanlarda yoğun olarak
buğdaygiller, tahıllar, ayçiçeği gibi bazı yağ
bitkileri, sebze; yağışın yeterli olduğu yerlerde
ise meyve ağaçları gibi ürünler yetiştirilmektedir.
Türkiye’de sulanan alan yaklaşık 5,1 milyon
hektardır. Günümüz teknolojileri ile ekonomik
18 http://sia.eionet.europa.eu/CLC2006/CLC_Legeng.pdf
48
olarak sulanabilir alan toplamı ise yaklaşık 8,5
milyon hektardır.
2.2. Çeltik üretimi yapılan alanlar: Türkiye’de
çeltik üretilen alanların toplamı 248.849
hektardır. Bu rakam ülkemizin yüzölçümünün
binde üçü, tarım alanlarının da binde 7,5’ine
denk gelmektedir ki hem yüzde hem de
toplam alan olarak çok büyük bir alan değildir.
Mevcut yetiştirme alanları genellikle Edirne ili
civarında yoğunlaşmıştır. Bilindiği gibi Edirne
ili yaz ayları ortalama sıcaklığı son derece
yüksek olan nemli bir iklime sahiptir. Bu iklim
şartları metan üretimini soğuk yerlere göre
daha da arttırmaktadır. Oysa Anadolu’nun
birçok bölgesinde çeltik yetiştirilebilmektedir.
Örneğin, Çorum, Amasya, Malatya, Diyarbakır
(Karacadağ) gibi nem oranının düşük olduğu
uygun alanlar mevcuttur.
2.3. Dikili tarım: Dikili tarım alanlarının toplamı
yaklaşık 1 milyon hektar civarındadır. Bu alanlar
işlemeli tarım yapılan alanlara göre daha iyi
durumdadır. Ancak iyi tarım uygulamaları ile
kapasite artırımı sağlanabilir.
2.4. Diğer tarım alanları: Bu alanlar genellikle
meyilli ve erozyona açık alanlardır. Bu nedenle
söz konusu alanların iyi tarım uygulamalarına
gereksinimleri fazladır.
3. Orman ve doğal alanlar: Maki, otsu bitkiler
ve bitki olmayan veya az bitkili açık alanlardan
oluşan bu ormanlar ülkemizin yüzölçümünün
%53’ünü kaplamaktadır. 2008 yılı itibariyle
Türkiye orman alanı toplam olarak 21.363
milyon hektardır. Yine bu başlık altında yer
alan doğal çayırlıklar ise genellikle tarımın
konusu olan zayıf meralardır. Türkiye’de
yaklaşık 9 milyon hektar doğal çayırlık ya da
mera bulunmaktadır. Bu meralar genellikle iyi
yönetilemeyen ve aşırı otlatma baskısı altında
olan zayıf meralardır. Halen zayıf durumda
olan bu alanlar iyi yönetilmeleri durumunda
çok önemli yutaklar haline getirilebilirler. Diğer
taraftan seyrek bitki alanı diye adlandırılan
ve yaklaşık 10 milyon hektarı kaplayan
alanlar orman mülkiyetinde veya orman
mülkiyeti dışında alanlardır. Bu alanlar da
boş olmaları nedeni ile doğal çayırlıklar gibi
değerlendirilebilir.
4. Sulak alanlar ve su kütleleri: Ülkemizin
yüzölçümünün %0,3’ünü kaplayan bataklıklar
sera gazı emisyonları açısından önem arz
etmektedir.
Bu raporda, orman alanları ve ormancılık sektörü
Bölüm 2.8’de ele alınırken, tarım alanları ve geri
kalan arazi kullanım türleri ile ilgili mevcut durum
Bölüm 2.7’de incelenmektedir.
Türkiye’nin Ormanları
2008 yılı itibariyle Türkiye orman alanı toplam
olarak 21.363 milyon hektardır. Orman alanları
üzerinde mevcut toplam ağaç serveti 1 milyar
368 milyon m3, bu servetin yıllık artışı 37.414
milyon m3 tür. Türkiye’de orman kaynaklarına
ilişkin ilk ulusal envanter sonuçları 1972 yılında
elde edilmiştir. İkinci envanter sonuçları ise
2004 yılında yenilenebilmiştir. 32 yıllık zaman
içinde orman alanlarındaki artışın %5, ağaç
servetindeki artışın %35, yıllık cari hacim artış
hızının %29 oranında gerçekleşmiştir. Bu
artışın nedenleri, kırsal alandan kente göçler,
Şekil 17a: Türkiye Orman Alanlarının Zaman İçindeki Değişimi
49
Şekil 17b: Ağaç Servetinin Zaman İçindeki Değişimi
Şekil 17c: Hacim Artımının Zaman İçindeki Değişimi
otlatma zararlarının azalması, sarp ve eğimli
alanlarda ağaç kesimlerine son verilmesi, orman
işletmeciliğinde sürdürülebilir orman yönetimi
kriter ve göstergelerinin uygulanmaya başlanması,
baltalıkların koruya çevrilmesi, çok bozuk ve açık
alanlarda yapılan ağaçlandırma çalışmaları ile
yaşlı ve seyrek ormanların gençleştirilerek artış ve
büyüme performansı yüksek genç meşcerelerin
elde edilmesi olarak sayılabilir (Asan, 2008).
Türkiye ormanları, 2000’li yılların başından
beri sürdürülebilir orman yönetimi kriter ve
göstergelerini dikkate alan ve çok amaçlı kullanımı
öngören bir anlayış ile işletilmektedir. Daha önce
50
sadece çeşitli çap ve kalitede yuvarlak odun
üretim amacıyla işletilen ormanların, günümüzde
odun üretimi yanında çeşitli koruma ve hizmet
fonksiyonlarından da yararlanılmaktadır.
Bununla birlikte, ülkemizin yüzölçümünün %27’sini
kaplayan ormanların neredeyse yarısı verimsizdir.
Bu alanlarda rehabilitasyon çalışmalarının ve
koruma faaliyetlerinin yapılması gereklidir. Türkiye
nüfusunun yaklaşık %15’i (yaklaşık 9,5 milyon)
ormanlık alanlarda ya da ormanlara komşu
köylerde yaşamaktadır. Bu yerel toplulukların
yaşam standartları ülkemiz ortalamasının bir hayli
altındadır ve orman kaynakları bu topluluklar
Şekil 18: Türkiye Ormanlarında 1990-2009 Yılları Arasındaki Karbon Stok Değişimi ve CO2 Eşdeğerinin Yıllara Göre Durumu (TÜİK, 2011)
Net Karbon Birikimi (milyon ton/yıl)
Net Birikimin CO2 Eşdeğeri (milyon ton/yıl)
için hayati öneme sahip bir geçim kaynağı teşkil
etmektedir (OGM, 2006).
Türkiye ormanlarının yıllık karbon tutma
potansiyeli düzenli bir artış göstermektedir (bkz.
Şekil 18). 1990 yılında 12.024 Mton/yıl olan net
stok artışının 2009 yılında 15.645 Mton /yıl’a çıktığı,
bu miktarlara eşdeğer olan CO2 alımlarının da
44.087 Mton/yıl’dan 57.365 Mton/yıl’a yükseldiği
görülmektedir.
Dokuzuncu Kalkınma Planı’nda doğal orman
ekosistemini, başta yangınlar ve zararlılar
olmak üzere çeşitli faktörlere karşı, etkin şekilde
korumak; koruma-kullanma dengesi, biyolojik
çeşitlilik, gen kaynakları, orman sağlığı, odun dışı
ürün ve hizmetler ile eko-turizmin geliştirilmesi
gözetilerek, çok amaçlı ve verimli şekilde
yönetilmesinin amaçlandığına vurgu yapıldıktan
sonra, öncelikle çölleşme ve toplum sağlığı
dikkate alınarak, havza bazında endüstriyel ve
toprak muhafaza ağaçlandırmaları, rehabilitasyon
çalışmaları, kent ormancılığı ve tarımsal ormancılık
yapılmasıyla arazilerin daha iyi değerlendirilmesi,
özel ağaçlandırmaların geliştirilmesi ve toplumun
bu konularda bilinçlendirilmesinin önemine işaret
edilmiştir (DPT, 2006:79).
Planda
ayrıca,
ormancılık
sektöründe
kaydedilen
gelişmelere
rağmen
sektörde
kadastro çalışmalarının ve yol altyapısının
tamamlanamadığı, milli park ve benzeri korunan
alanların istenen miktara çıkartılamadığı, odun dışı
ürün ve hizmetlere gereken önemin verilmediği,
orman bakım çalışmalarının yetersiz olduğu,
yıllık ağaçlandırmaların azlığı, ekosistem ağırlıklı
eğitimin noksanlığı, ormancılık sektörünün
sorunları olarak sıralanmıştır (DPT, 2006:32).
Kalkınma planlarında ormancılık sektörüne yer
verilmesinin yanında sektöre ilişkin uzun süreli
planlar da hazırlanmaktadır. Sektör, bu bağlamda
1973-1993 ve 1990-2009 yıllarını kapsayan
20’şer yıllık iki Ormancılık Planı’na sahiptir.
Ancak bu planların kapsamında sera gazları
azaltım politika ve eylemlerine ilişkin bilgi ve atıf
bulunmamaktadır.
Ormancılık sektöründe dikkat çeken sorunları
ele almak üzere Dünya Bankası’nın katkılarıyla
“Ormancılık Sektörü İncelemesi”19 yapılmıştır.
2001 yılında tamamlanmış olan bu incelemede,
Türkiye ormancılığı için uzun vadeli bir program
ortaya konmuştur.
Türkiye Ulusal Ormancılık Programı hazırlıkları
2001 yılında başlatılmış ve 2004 yılında
tamamlanmıştır. Program, FAO’nun katkıları
ve orman köylüleri, STK’lar, akademisyenler,
ormancılık sektörü, uzmanlar ve diğer hükümet
kuruluşlarının katılımı ile geliştirilmiştir (ÇOB,
2007). Türkiye Ulusal Ormancılık Programı
kapsamında doğrudan iklim değişikliği ve
ormancılığa ilişkin bir politika ve stratejiye yer
19 Çevre ve Orman Bakanlığı-Dünya Bankası (2001), Ormancılık Sektörü İncelemesi, Küresel Çevre Örtüşme Programı, Ankara.
51
verilmemiş olmakla birlikte orman alanlarının
genişletilmesine, biyolojik çeşitliliğin korunmasına
ve özellikle orman köylülerinin kalkındırılmasına
yönelik olarak belirlenen eylem ve stratejilerin
aynı zamanda ormancılık sektöründeki yutak
alanları arttıracağı ve orman içi ve civarındaki
halkın neden olduğu sera gazları emisyonlarını
azaltacağı öngörülebilir.
Çölleşme ile Mücadele Ulusal Eylem Programı,
çölleşme ve kuraklıkla doğrudan veya dolaylı
etkileşim halinde olan temel konular, sektörler
ve bunların çalışmalarına ilişkin temel politika ve
stratejiler ile ilgilidir.
Yukarıdaki politika belgelerinde çölleşme ve
erozyonla mücadele, orman alanlarının, su
kaynaklarının korunması ve sürdürülebilirliğin
sağlanması, orman köylülerinin ekonomik ve
sosyal yönden desteklenerek kalkındırılması, iklim
değişikliği konusunda halkın bilinçlendirilmesi,
fosil yakıt yerine yenilenebilir enerji kullanımı
ile özel ağaçlandırmanın teşviki konularında
politikalar mevcuttur.
Diğer taraftan fosil yakıt temelli enerji politikaları
ile turizm ve madencilik politikaları, mevcut
ormancılık politikaları ile örtüşmemektedir.
Turizm ve madencilik için tahsis edilen orman
alanlarında tamamen ya da kısmen yok edilen
biyokütle nedeniyle yutak alanların hem miktarı
daralmakta, hem de bu alanların karbon bağlama
performansı azalmaktadır.
Ulusal mevzuat çerçevesinde, iklim değişikliği ile
mücadele kapsamında sera gazlarını azaltma ile
doğrudan ve dolaylı olarak ilgisi bulunan mevcut
düzenlemeler, aşağıda belirtilen kanunlardır:
 1982 Anayasası: Ormanların Korunması ve
Geliştirilmesi (Madde 169), Orman Köylüsünün
Korunması (Madde 170)
 Çevre Kanunu, Kanun
11.08.1983/18132
No:
2872,
RG:
 Su Ürünleri Kanunu, Kanun No: 1380, RG:
04.04.1971/13799
 Mera Kanunu, Kanun
28.02.1998/23272
No:
4342,
RG:
 Milli Parklar Kanunu, Kanun No: 2873, RG:
11.08.1983/18132
52
 Kara Avcılığı Kanunu, Kanun No: 4915, RG:
11.07.2003/25165
 Orman Kanunu,
08.09.1956/9402
Kanun
No:
6831,
RG:
 Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu,
Kanun No: 2863, RG: 23.07.1983/18113
 Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü
Seferberlik Kanunu, Kanun No: 4122, RG:
26.07.1995/22355
 Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu,
Kanun No: 5403, RG: 19.07.2005/25880
Bu kanunlar ve bunların uygulama yönetmelikleri
ormancılık sektöründe sera gazı emisyonlarının
azaltılmasına yönelik olarak gerekli yasal altyapıyı
oluşturmaktadır. Uygulamada yaşanan sorunlar,
daha ziyade bu kanun ve yönetmeliklerdeki görev,
yetki ve sorumluluklara ilişkin bazı hükümlerin
muğlaklığından ve bunların birbirinden bağımsız
düzenlenmesinden kaynaklanmaktadır.
Türkiye’de
iklim
değişikliği
bağlamında
ormancılık ile doğrudan ve dolaylı olarak ilgili
olan kurum ve kuruluşların başında Orman
ve Su İşleri Bakanlığına’a bağlı Orman Genel
Müdürlüğü gelmektedir. Ormancılık sektörünün
iklim değişikliği kapsamındaki faaliyet alanının,
İDKK bünyesindeki AKAKDO çalışma grubunun
faaliyet alanı içinde yer aldığı görülür. Bu
grubun faaliyetlerini yürütmekle sorumlu tutulan
Orman Genel Müdürlüğü, bir taraftan ulusal
bildirimlerin AKAKDO bölümüne ilişkin yıllık
envanteri hazırlarken, diğer taraftan da ormancılık
sektöründe sera gazı emisyonlarının azaltımı
konusunda stratejilerin hayata geçirilmesi için
çaba harcamaktadır. Orman Genel Müdürlüğü, bu
konudaki çalışmalarını bünyesinde oluşturduğu
İklim Değişikliği ve Biyoenerji Çalışma Grubu
eli ile yürütmektedir. Bu grup, hem ulusal
bildirimlerin AKAKDO bölümünün öngördüğü
hesapları Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile
ortaklaşa yapmakta, hem de özellikle AKAKDO ve
REDD+ konularında uluslararası süreci izleyerek,
ormancılık sektörünün sera gazları azaltım
politikalarının şekillenmesine teknik açıdan
yardımcı olmaktadır.
2.8.3. Finansman
Ormancılık alanında iklim değişikliği ile mücadele
çalışmaları için yararlanılabilecek hâlihazırda
mevcut olan finansman kaynakları şunlardır:
 GEF, Dünya Bankası ya da AB fonlarından FAO,
UNDP gibi uluslararası kuruluşlar aracılığı ile
sağlanan kaynaklar
 Ülkelerle
gerçekleştirilen
anlaşmaları ve projeler
ikili
işbirliği
 Gönüllü karbon piyasaları
 2012-sonrası iklim rejimi müzakereleri sonucu
Türkiye’nin faydalanabileceği diğer uluslararası
finansal kaynaklar (ör. NAMAlar)20
Ağaçlandırma ve fidanlık projelerine verilecek
teşvikler ile vergi indirimleri konusundaki
çalışmalar halen devam etmektedir.
Anadolu Su Havzaları Projesi, Ağaçlandırma
ve Erozyon Kontrolü Seferberliği Eylem Planı,
özel ağaçlandırmaya yönelik çalışmalar, Orman
Genel Müdürlüğü’nün pelet üretimine yönelik
uygulamaları ve Orman Genel Müdürlüğü içindeki
İklim Değişikliği ve Biyoenerji Çalışma Grubu’nun
“alansal değişimlerin izlenmesi” amacıyla
hazırladığı ulusal ve uluslararası projeler, iklim
değişikliği, çölleşme ve biyolojik çeşitlilik eylem
planlarını uygulamaya dönük çalışmalar devam
etmektedir.
2004-2023 dönemini kapsayan Türkiye Ulusal
Ormancılık Programı kapsamında hazırlanıp
yürürlüğe konulan projelerin en önemlileri Ulusal
Ağaçlandırma ve Erozyon Seferberliği Eylem Planı
ve Hava Kirliliğinin Ormanlar Üzerine Etkilerinin
İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Uluslararası
İşbirliği Programı‘dır (ICP Forests) . Bahse konu
program çerçevesinde örnek alanların kurulma
aşaması 2009 yılında tamamlanmış ve her yıl
gerçekleştirilecek ölçme ve değerlendirme
aşamasına geçilmiştir.
20 Türkiye’nin Ek-1 ülkesi olmasından dolayı, 2012 sonrası iklim
rejiminde NAMA finansman mekanizmalarından yararlanması netlik
kazanmamıştır. Bu kapsamda Türkiye’nin müzakere süreci devam
etmektedir.
Verimli orman alanları bozuk orman alanlarına
göre yaklaşık beş kat daha fazla karbon
depolamaktadır. Ulusal Ağaçlandırma Eylem
Planı’nda öngörüldüğü üzere 2008 yılında
başlatılan Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü
Seferberliği ile 2012 yılına kadar 1.683.000 hektar
bozuk alanda rehabilitasyon çalışması yapılarak,
bozuk ormanlar verimli hale getirilecektir. Orman
Genel Müdürlüğü’nün yaptığı tahminlere göre,
yıllık 41 milyon ton karbon depolayan bozuk orman
alanları, rehabilitasyon çalışmaları sonucunda
verimli hale geldiğinde 222 milyon ton karbon
depolar hale gelecektir. Ulusal Ağaçlandırma
Eylem Planı sonunda Türkiye’nin karbon yutak
miktarı %10 artarak 2 milyar 181 milyon tona
yükselecektir (Asan, 2010b).
Türkiye ormanlarının yarısı bozuk orman
niteliğindedir. Bu alanların üçte birinin, ekolojik
koşullarından ve doğal nedenlerden ötürü
verimli ormana dönüştürülmesi mümkün değildir.
Yaklaşık 7 milyon bozuk orman alanı verimli
ormana dönüşmeyi beklemektedir. Orman içi
ve civarındaki halkın kente göçleri nedeniyle
bu dönüşüm belirli bölgelerde kendiliğinden
gerçekleşmekte ise de, yutak alanların birim alan
başına karbon bağlama performansını arttırmak
için, bu alanların süratle ağaçlandırılmaları
gerekmektedir.
Böyle
alanların
ormana
dönüştürülmesinde “Ulusal Ağaçlandırma Eylem
Planı” iyi bir uygulama olmakla birlikte, bu plan
mevcut alanın sadece üçte birini kapsamaktadır.
Bu durum, finansman açısından çok büyük bir
kaynağın gerekli olduğunu ortaya koymaktadır.
Ormancılık sektöründe sera gazı emisyonunu
ölçme, izleme ve raporlamaya dönük düzenli,
kaliteli, güvenilir veri ve bilgi toplama sistemleri
ile veri tabanları konusunda halen mevcut olan
kaynaklar sorumlu kurumlar ile birlikte aşağıda
belirtilmiştir:
 ENVANİS - Amenajman Planlarına Dayalı
Orman Envanteri Bilgi Sistemi (Orman Genel
Müdürlüğü)
 Sayısallaştırılmış Havza Islah
(Orman Genel Müdürlüğü)
Çalışmaları
 Ormancılık Bilgi Sistemleri - ORBİS (Orman
Genel Müdürlüğü)
53
 Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) Tabanlı Konumsal
ORBİS - KORBİS (Orman Genel Müdürlüğü)
 Biyolojik Çeşitlilik İzleme Amacıyla Hazırlanmış
Sayısal Haritalar (Orman ve Su İşleri
Bakanlığı)
 Tohum ve Gen Bankaları (Orman Genel
Müdürlüğü)
 Çevresel
Bilgilerin
Koordinasyonu
(Coordination
of
Information
on
the
Environment-CORINE)
Projesi
uygulama
sonuçları (Orman Genel Müdürlüğü)
 Sayısal Meşcere Haritaları ve Diğer İstatistik
Veriler (Orman Genel Müdürlüğü)
 Hava Kirliliğinin Ormanlar Üzerine Etkilerinin
İzlenmesi ve Değerlendirilmesi Uluslararası
İşbirliği Programı (ICP Forests) (Orman Genel
Müdürlüğü)
 Yangın Yönetim Bilgi Sistemi (Orman Genel
Müdürlüğü)
Ormancılık sektöründe sera gazı emisyonlarının
azaltımına yönelik bilimsel ve teknolojik Ar-Ge
çalışmalarını aşağıdaki biçimde gruplandırmak
mümkündür:
 Ormancılık Araştırma Enstitülerinin yürüttüğü
ağaç ıslahı ve ve böcek zararına karşı yürütülen
araştırma projeleri ile iklim değişikliği ile ilgili
diğer çeşitli projeler,
 Üniversitelerin
araştırmaları,
iklim
değişikliği
ile
ilgili
 STK’ların (Orman Mühendisleri Odası, Türkiye
Ormancılar Derneği, Orman Kooperatifleri
Merkez Birliği-OR-KOOP vb.) iklim değişikliği
ile ilgili yaptığı çalışmalar,
 Üniversitelerde
Müdürlükleri
laboratuarlar.
ve Ormancılık
bünyesinde
Araştırma
bulunan
Geliştirme
Üniversitelerdeki Orman Fakültelerinin, Orman
Genel Müdürlüğü’nün (Orman Harita ve
Fotogrametri Müdürlüğü) ve ormancılıkla ilgili
meslek odalarının düzenlediği panel, konferans,
54
çalıştay, sempozyum ve seminerlerde konu
gündeme getirilerek, eğitim, bilgilendirme ve
kapasite geliştirme alanında pek çok çalışma
yapılmıştır. Ayrıca, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı,
Orman ve Su İşleri Bakanlığı, FAO ve UNDP
işbirliği ile yapılan ortak projeler kapsamında,
eğitim ve kapasite geliştirme konusunda birçok
çalıştay düzenlenmektedir.
2.9
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM
2.9.1. Türkiye'de
Etkileri
İklim
Değişikliğinin
IPCC Dördüncü Değerlendirme Raporu’nda,
Akdeniz Havzası’nda genel sıcaklık artışının 1˚2˚C’ye ulaşacağı, kuraklığın geniş bölgelerde
hissedileceği ve özellikle iç kesimlerde sıcak
hava dalgalarının ve aşırı sıcak günlerin sayısının
artacağı ifade edilmektedir. Türkiye’de ise yıllık
ortalama sıcaklığın gelecek yıllarda 2,5°-4°C
artacağı, Ege ve Doğu Anadolu Bölgeleri’nde
4°C’yi, iç bölgelerinde ise bu artışın 5˚C’yi bulacağı
tahmin edilmektedir. Gerek IPCC raporu, gerekse
yürütülen bir dizi ulusal ve uluslararası bilimsel
model çalışmaları, Türkiye’nin yakın gelecekte
daha sıcak, daha kurak ve yağışlar açısından
daha belirsiz bir iklim yapısına sahip olacağını
ortaya koymuştur.
Türkiye’nin, iklim değişikliğinin özellikle su
kaynaklarının azalması, orman yangınları, kuraklık
ve çölleşme, bunlara bağlı ekolojik bozulmalar
gibi olumsuz etkilerinden önemli ölçüde
etkileneceği öngörülmektedir. Türkiye’nin İklim
Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi
Ortak Programı çerçevesinde gerçekleştirilen
iklim öngörüleri, diğer çalışmaları destekleyecek
şekilde sıcaklıklarda belirgin artışlar ile hemen
hemen bütün ekonomik sektörleri, yerleşimleri
ve iklime bağlı doğal afet risklerini temelden
etkileyecek biçimde yağış düzeninin, yani su
döngüsünün
değişeceğini
öngörmektedir.
Aşağıdaki şekillerde bu değişim öngörüleri
yağış ve sıcaklık parametreleri için özetlenmiş
ve ardışık çok sıcak gün sayısı ile ardışık aşırı
yağışlı gün sayılarındaki değişimler örnek olarak
verilmiştir. Bütün bu şekiller yorumlandığında,
ortalama sıcaklıklardaki ve yağıştaki değişimler,
bu parametrelerle sıkı sıkıya ilişki içerisindeki
su kaynakları, tarımsal üretim, halk sağlığı,
doğal afet riskleri ile ekonomik sektörler için
hammadde sağlayıp, su gibi üretim ve kentler
için temel girdiyi teşkil eden faktörlerin miktar
ve kalitesini düzenleyen ekosistem hizmetlerini
doğrudan etkilemektedir.
Su Kaynakları
2100 yılına kadar yapılan öngörülerde, sıcaklıkların
artışına da bağlı olarak kış yağışlarının daha çok
yağmur şeklinde düşmesi ve kar örtüsünün daha
hızlı bir şekilde eriyerek yüzeysel akışa katılması
söz konusudur. Aynı zamanda yağışların yıl
içerisindeki dağılımının yani şiddet ve sıklığının da
değişmesi veya kayması gözlenecektir. Yağışın kar
yerine daha çok yağmur şeklinde düşmesi ve kar
yükünün daha hızlı bir şekilde erimesi, özellikle
kentsel ve tarımsal su ihtiyaçları yıl boyunca
yüksek rakımlardaki kar yükü tarafından regüle
edilen bölgelerde suya en çok ihtiyaç duyulan
zamanlarda sıkıntı duyulmasına neden olacaktır.
Su döngüsündeki düzenin bu şekilde değişmesi,
su kaynaklarının kalitesinde ve temininde önemli
değişikliklere neden olacak ve suyun hayati
öneme sahip olduğu gıda üretimi dahil olmak
üzere, iklime bağımlı birçok sektörü etkileyecektir.
Türkiye’de iklim değişikliğinden kaynaklanan yaz
sıcaklıklarının artması, kış yağışlarının azalması
55
Şekil 19: Doğu Akdeniz’de ECHAM5 ve CCSM3 Modellerinin A2 Simülasyonu Uyarınca Kış (Aralık-Ocak-Şubat) Yağışları Değişimi (%) Öngörüsü
Şekil 20: Doğu Akdeniz’de ECHAM5 ve CCSM3 Modellerinin A2 Simülasyonu Uyarınca Yaz (Haziran-Temmuz-Ağustos) Sıcaklıkları (°C) Değişimi Öngörüsü
56
Şekil 21: ECHAM5 ve CCSM3 Modellerinin A2 Simülasyonu Uyarınca 2011-2099 Arasında 30’ar Yıllık Dönemler İçin Çok Sıcak Yaz Günleri (SU35) Sayısındaki Değişim Öngörüsü
Şekil 22: ECHAM5 ve CCSM3 Modellerinin A2 Simülasyonu Uyarınca 2011-2099 Arasında 30’ar Yıllık Dönemler İçin Yıllık Aşırı Yağışlı (RR10) Gün Sayısındaki Değişim Öngörüsü
Kaynak: Türkiye'nin İklim Değişikliğine Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi BM Ortak Programı, 2011
57
(özellikle batı illerinde), yüzey sularının kaybı,
kuraklıkların sıklaşması, toprağın bozulması,
kıyılarda erozyon ve su baskınları gibi etkiler
doğrudan su kaynaklarının varlığını tehdit
etmektedir.
Tarım Sektörü ve Gıda Güvencesi
İklim değişikliği nedeniyle su döngüsündeki ve
sıcaklıklardaki değişiklikler ile olası mevsimsel
kaymaların doğrudan bu sistemlerin kontrolünde
olan tarım sektörünü etkilemesi kaçınılmazdır.
Sıcaklık ve yağış düzenin değişimine bağlı olarak
tarımsal zararlıların yayılım alanları ve türlerinde
artışlar söz konusu olacaktır. Tarımda öngörülen
iklim değişiklikleri, üretimi, üretim yerlerini ve
hayvancılığı etkileyecek, aşırı hava olaylarının
şiddeti, sıklığı ve artma olasılığı tarımda rekoltenin
azalması riskini önemli ölçüde artıracaktır. Bu
durum doğrudan gıda güvencesi ile ilgilidir.
İklim değişikliğinin tarım sektörüne olan etkisi,
gıda güvencesi açısından esastır. Çünkü
Türkiye’de tarım, sosyo-ekonomik açıdan en
öncelikli sektördür ve ülke nüfusunun ihtiyaç
duyduğu gıda temininde başat konumdadır. İklim
değişikliğinden kaynaklanan etkilerle; tarımda
su mevcudiyetinin azalması, su kalitesinin
bozulması, biyolojik çeşitliliğin ve ekosistem
hizmetlerinin korunamaması, dolayısıyla tarım
ekosisteminin bozulması, sürdürülebilir tarımsal
üretim desenlerinin değişmesi, hayvancılığın
etkilenmesi, meraların bozulması, çiftçilerin iklim
değişikliğine uyum konusunda kapasitelerinin
yetersizliği gibi koşullar sonuçta gıda güvencesini
tehlikeye sokmaktadır.
Türkiye’de iklim değişikliğinin, gıda üretimi
ve güvencesi için elzem olan su ve toprak
kaynakları ve dolayısıyla kırsal kalkınma üzerinde
şiddeti giderek artan olumsuz etkiler yaratması
beklenmektedir. Örneğin, Türkiye’nin Ege
kıyılarında yer alan Gediz ve Büyük Menderes
Havzaları’nda bu yüzyılın sonunda yüzey sularının
%50’sinin kaybolacağı, tarımda, yerleşimlerde
ve sanayide aşırı su sıkıntısı yaşanacağı tahmin
edilmektedir. Turizm sektörünün de, azalan
su kaynakları ve Akdeniz Bölgesi’ndeki artan
sıcaklıklardan olumsuz etkilenmesi kaçınılmazdır.
İklim değişikliğinin uzun vadedeki etkileri bir
yana, Türkiye bugün itibariyle su kaynaklarının ve
kıyı bölgelerinin kırılganlıkları ile mücadele eden,
58
tarımsal faaliyetlerini mevcut iklimsel koşullara
adapte etmeye çalışan bir ülkedir.
Ekosistem Hizmetleri, Biyolojik Çeşitlilik
ve Ormancılık
İklim değişikliği, giderek artan şekilde karasal ve
denizel ekosistemlerin yanı sıra biyolojik çeşitliliğin
kaybına da neden olacaktır. Bu durum, türleri,
toplumun bağımlı olduğu ekosistemleri ve bunların
sağladığı hizmetleri önemli ölçüde etkileyecektir.
Ekosistemlerin, karbonu önemli ölçüde depolayan
humuslu alanların, sulak alanların ve derin
denizlerin iklimin düzenlenmesinde doğrudan rolü
bulunmaktadır. Tuzlu bataklık ekosistemlerinin ve
kum tepelerinin, fırtınalara karşı koruma sağladığı
da bilinmektedir.
İklim değişikliği, muhtemelen orman sağlığı
ve verimliliğindeki değişikliklerle birlikte belirli
ağaç türlerinin coğrafi dağılımında değişikliklere
de neden olmaktadır. İklim değişikliği, balıkçılık
ve su ürünleri sektörleri üzerindeki baskıyı
artırmaktadır. İklim değişikliği nedeni ile kıyılar
ve deniz ekosistemleri üzerinde de aşırı etkilerin
meydana gelmesi ve kıyı erozyonunun artması
söz konusudur.
Doğal Afet Risk Yönetimi
İklim değişikliğine bağlı olarak özellikle taşkın ve
kuraklık gibi su döngüsünün değişmesine duyarlı
doğal afetlerin sıklığı, şiddeti ve ülke çapındaki
mekansal dağılımlarında artışlar öngörülmektedir.
Yukarıda da bahsedildiği gibi örneğin kış aylarında
yüzeysel akışa geçen su miktarının artması,
taşkınlar konusunda ilave önlemlerin alınması ve
mevcut altyapının geliştirilmesini gerekli kılacaktır.
Benzer şekilde yağışların şiddetinin artacağı
öngörülen bölgeler vardır. Dolayısıyla bu tür
bölgelerde hem kırsal hem de kentsel alanlarda
taşkın riski ortaya çıkacak veya mevcut taşkın
riski artacaktır.
IPCC’ye göre, gelecekte gerçekleşebilecek bir
iklim değişikliğinin Türkiye’de; sıcak ve kurak
devrenin uzunluğundaki ve şiddetindeki artışa
bağlı olarak, orman yangınlarının sıklığını, etki
alanını ve süresini artırabileceği şeklindedir.
Orman yangınları için uyum eylemleri risklerin
belirlenmesine ve azalmasına yönelik doğrudan
hedefleri esas alacak şekilde tespit edilmiştir. İklim
değişikliğinin etkilerinin bir başka önemli boyutu
olan orman yangınları, Akdeniz Havzası’nda
özellikle güney bölgelerde yıl boyunca tehlike
olarak görülmekte ve orman yangınlarındaki bu
artışın, istilacı türlerin yayılmasına, dolayısıyla
orman yangınlarının daha geniş alanlara
sıçramasına neden olacağı öngörülmektedir.
İnsan Sağlığı
Değişen iklim koşullarının, ayrıca insan sağlığı
üzerinde önemli ölçüde etkiler yaratacağı, hatta
yaratmakta olduğu bilinmektedir. Aşırı iklim
olaylarının daha sıklaşması nedeniyle hava
koşulları ile bağlantılı ölümler ve hastalıklar
artabilir. Yukarıdaki şekillerde de görüldüğü gibi
örneğin ardışık çok sıcak günlerin sayısındaki
artış özellikle yaşlılar ve kronik kalp-damar veya
solunum hastalığı olanlarda akut sağlık sorunlarını
doğrudan etkileyecektir. İklim değişikliğine bağlı
olarak artacak taşkın riski de bulaşıcı hastalıkların
yayılma risklerini ve bu risklerin mekansal boyuttaki
dağılımlarını değiştirecektir. Artan göç ve turizm
gibi insan hareketlilikleri, bulaşıcı ve/veya yeni
hastalık yapıcı mikroorganizma veya vektörlerin
ortama girmeleri ve yeni yaşama ortamları
bulmaları beklenen ısınma karşısında muhtemel
olduğundan bir diğer risk alanını oluşturacaktır.
Ayrıca iklim değişikliği nedeniyle, zoonozlar21
gibi haşarat tarafından taşınan ciddi bulaşıcı
hastalıkların yayılması ihtimali bulunmaktadır.
Tablo 13’te belli başlı etki örnekleri ile etkilenebilir
sektörler ve bölgeler yer almakta olup, Türkiye’de
kuraklığa, sellere ve kendiliğinden çıkan
yangınlara neden olan iklimsel etkiler temelinde
göreceli olarak sektörlere ve bölgelere özel
etkilerin şiddeti değerlendirilmiştir.22
Türkiye’de iklim değişikliğinin etkilerinin ülkenin
ekonomik büyüme stratejilerinde ve ulusal
kalkınma politikalarında ele alınması yolundaki
çalışmalar
son
dönemde
hızlandırılmıştır.
Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013) ve planın
Yıllık Programları bazı sektörlere ilişkin prensipler,
hedefler ve tedbirler içermektedir.
21 Zoonozlar; hayvanlar ve insanlar arasında doğal olarak aktarılan
enfeksiyon ve hastalıklardır (WHO).
22 Türkiye İklim Değişikliği Birinci Ulusal Bildirimi ile Gıda, Tarım ve
Hayvancılık Bakanlığı’nın çalışmalarından yararlanılmıştır.
Tablo 13: İklim Değişikliğinin Etkileri ve Türkiye’de Etkilenebilirlik Arz Eden Sektörler/Bölgeler
Etkiler
Şiddet
Etkilenebilir bölgeler
Etkilenebilir Sektörler /Temalar
Nehir/havza rejimlerinin değişmesi
Düşük
Tüm bölgeler
Ekosistem hizmetleri ve biyolojik çeşitlilik
Azalan yüzey suları
Orta
Batı Anadolu Bölgesi
Tarım, su dağıtım şebeke altyapısı
Yüksek
İstanbul, Ankara, Aydın,
Nevşehir, Bursa
Kentsel alanlar
Orta
Afyon, İzmir, Kayseri,
Muğla, Manisa
Tarım, sanayi, enerji
Sel
Orta
Karadeniz ve Güneydoğu
Anadolu Bölgeleri
Tarım çiftçisinin ayakta kalması, insan sağlığı
Toprak kaybı/tuzluluk
Düşük
Akdeniz, Karadeniz ve Ege Turizm, ekosistem hizmetleri, biyolojik çeşitlilik,
Bölgesi
deniz ürünleri
Topraksızlaşma/toprağın niteliğini
kaybetmesi
Orta
Güney Batı Anadolu
Tarım çiftçisinin ayakta kalması, gıda güvencesi,
derin olmayan göller ve sulak alanlar
Kıyı erozyonu
Düşük
Karadeniz Bölgesi
Balıkçılık, işsizlik
Denizel ekosistemin bozulması
Düşük
Akdeniz, Ege, Karadeniz
Bölgeleri
Ekosistem hizmetleri ve biyolojik çeşitlilik
Orman yangınları
Orta
Batı Anadolu
Turizm, tarım
Türlerin yaşamak için başka
alanlara göç etmesi
Düşük
Akdeniz Bölgesi
Turizm, tarım, gıda güvencesi
Azalan tarımsal prodüktivite
Orta
Akdeniz ve Ege Kıyıları
Tarım (istihdam), gıda güvencesi
Azalan hidroenerji potansiyeli
Düşük
Akdeniz Bölgesi
Enerji, sanayi
Azalan deniz ürünleri üretimi
Düşük
Akdeniz Bölgesi
Tarım, gıda güvencesi, su dağıtım şebekesi
Artan kullanma suyu kıtlığı
59
Mevcut durumda, iklim değişikliğinin etkilerine
karşı uyum tedbirleri alınması gereken sektörlerle
ilgili (tarım, gıda, bitkisel üretim, hayvansal
üretim, ormancılık, enerji, sanayi, sağlık,
turizm vb.) stratejilerde ve politikalarda bu
yönde bazı eylemler bulunmaktadır. Özellikle
tarım sektöründe, etkilenebilir alanlar ile ilgili
uyum sağlamayı kolaylaştıracak politikalar,
yasal, kurumsal ve finansal uygulamalar
belirlenmiştir. Ancak, bu konular henüz
doğrudan iklim değişikliğinin etkilerine uyum ile
ilişkilendirilmemiştir.
Su kaynaklarının yönetimi konusunda var olan
ve farklı alanları/sektörleri içeren strateji, politika,
plan ve programlar doğrudan iklim değişikliğine
uyum hedeflerini içermemektedir. Bu bağlamda,
su kaynaklarının geleneksel olmayan kullanımına
yönelik tekniklerin geliştirilmesi, iklim değişikliğine
bağlı olarak su ihtiyacındaki tahmini artışın
sulama etkinliğinin artırılarak yönetilmesi için
araştırmaların çoğaltılması, düşük kaliteli suyla,
yüksek kalitede ürünler verebilecek bitki türlerinin
geliştirilmesi, kuraklık ve tuzluluğa dayanıklı yeni
bitki türlerinin geliştirilmesi ve yetiştirilmesi gibi
tedbirler alınmıştır.
Tarım sektöründe hedeflenen birçok politika
dolaylı olarak iklim değişikliğinin etkilerine
uyum sağlamayı destekleyici faaliyetler olarak
görülmektedir. Türkiye’de tarımda geleneksel
sulama yöntemlerinin yerine, su kaybının
en az olduğu modern sulama yöntemlerine
(yağmurlama ve damla sulama uygulamaları)
geçildiği görülmektedir. Bu yöntemleri kullanmak
isteyen üreticilere uygun finansman destekleri
konusundaki girişimler hızlandırılmıştır.
Ekosistem hizmetleri, biyolojik çeşitlilik ve
ormancılık alanında özellikle 2000’li yıllardan
sonra, uluslararası taahhütlerin de etkisi ile bir
dizi strateji belgesi, politika, program ve eylem
planı hazırlanmıştır. Bunların en önemlileri,
Çölleşmeyle Mücadele Eylem Planı, Biyolojik
Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı, Ağaçlandırma
ve Erozyon Kontrolü Seferberliği Eylem Planı ile
Orman Genel Müdürlüğü Stratejik Planı’dır.
İklim değişikliğinin insan sağlığı üzerine olumsuz
etkilerini en düşük seviyeye indirmek ve olası
etkilere karşı tedbir almak için, Dünya Sağlık
Örgütü’nün (WHO) desteği ile Sağlık Bakanlığı
tarafından bir eylem planı hazırlanmıştır.
Yakın dönemde Türkiye’de bir çok sektörün
60
gelişmesi için hazırlanan strateji belgeleri23, uzun
vadeli politika programları24 ve eylem planları25
çoğu zaman doğrudan belirtilmese de iklim
değişikliği ile mücadelede emisyon azaltımı
için olduğu kadar, iklim değişikliğinin etkilerine
uyum sağlama bakımından da çeşitli önlemler
içermektedir.
Küresel iklim değişikliğinin su havzaları
ölçeğindeki olası sonuçlarını araştırmak amacıyla,
Türkiye’nin sosyo-ekonomik açıdan önemli
havzalarında (Gediz, Büyük Menderes, Seyhan,
Konya Havzaları) sürmekte olan bir dizi faaliyet
bulunmakla birlikte, bu tür çalışmaların artırılması
ve yaygınlaştırılması önem arz etmektedir.
2.9.3. Hukuki Çerçeve
Türkiye’nin kapasitesini değerlendirmek ve
uyum karşısında olası zorlukları ortaya çıkarmak
amacıyla, uyuma dair ulusal mevzuat; anayasa,
kanun ve yönetmelikler gözden geçirilmiştir.
Türkiye’nin iklim değişikliğine uyum stratejisinin
yasal unsurları aşağıdaki başlıklar altında
incelenmiştir:
 Afet risk yönetimi
 Biyolojik çeşitliliğin korunması
 Su güvencesi ve güvenliği
 Gıda güvencesi ve güvenliği
İklim değişikliğine uyum konusuyla doğrudan
ilgili yasal mevzuat Tablo 14’te, dolaylı ve
ikinci derecede ilgili mevzuat ise Tablo 15’te
verilmiştir.
23 Tarım Stratejisi, Tarımsal Kuraklıkla Mücadele Stratejisi ve Eylem
Planı, Kırsal Kalkınma Stratejisi ve Eylem Planı, Enerji Verimliliği
Stratejisi vb.
24 Kırsal Kalkınma Programı (IPARD), Ulusal Bilim ve Teknoloji
Politikaları 2003-2023 Strateji Belgesi (Vizyon 2023), Ulusal
Ormancılık Programı vb.
25 Çölleşme ile Mücadele Ulusal Eylem Planı, Güneydoğu Anadolu
Projesi Eylem Planı, Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı,
Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberliği Eylem Planı, Atık
Yönetimi Eylem Planı, Atıksu Arıtımı Eylem Planı vb.
Tablo 14: İklim Değişikliğine Uyum Konusuyla Doğrudan İlgili Yasal Mevzuat
Kategori
Uyuma Dair Yasal Düzenlemeler
Afet Risk Yönetimi
 Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun (5902)
 Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun (7269)
 Kıyı Kanunu (3621)
Biyolojik Çeşitliliğin
Korunması
 Çevre Kanunu (2872)
 Orman Kanunu (6831), 6831 Sayılı Orman Kanununa Göre Orman Kadastrosunun Uygulanması
Hakkında Yönetmelik (15.07.2004) ve Turizmi Teşvik Kanunu (2634)
 Kara Avcılığı Kanunu (4915)
 Orman Amenajman Yönetmeliği (05.02.2008)
 Milli Parklar Kanunu (2873)
 Umumi Hayata Müessir Afetler Dolayısıyla Alınacak Tedbirlerle Yapılacak Yardımlara Dair Kanun (7269)
 Tarım Kanunu (5488)
 Mera Kanunu (4342)
 Tohumculuk Kanunu (5553)
Su Güvencesi ve
Güvenliği






Gıda Güvencesi ve
Güvenliği
Çevre Kanunu (2872)
Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Yönetmeliği
Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği (17.05.2005)
Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (31.12.2004)
İmar Kanunu (3194)
Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun (5346)
 Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek
Kabulü Hakkında Kanun (5179)
 Biyogüvenlik Kanunu (5977)
 Tarım Kanunu (5488) ve Tarım Havzaları Yönetmeliği (07.09.2010)
61
Tablo 15: İklim Değişikliğine Uyum Konusuyla İkinci Derecede İlgili Yasal Mevzuat
Kategori
Afet Risk Yönetimi
Yasal Düzenlemeler
 Afetlere İlişkin Acil Yardım Teşkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik (Bakanlar Kurulu:
88/12777 - 1.4.1988)
 İl Afet ve Acil Durum Müdürlükleri ile Sivil Savunma Arama ve Kurtarma Birlik Müdürlükleri Norm
Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik




Biyolojik Çeşitliliğin
Korunması
Su Güvencesi ve
Güvenliği
Gıda Güvencesi ve
Güvenliği
62















Anayasa
Orman ve Su İşleri Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname
Orman Genel Müdürlüğü Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek
Kabulü Hakkında Kanun
Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberlik Kanunu
Hayvanları Koruma Kanunu
6831 Sayılı Orman Kanununa Göre Orman Kadastrosunun Uygulanması Hakkında Yönetmelik
Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik
Ağaçlandırma Seferberliği ile İlgili 2007/ 28 sayılı Başbakanlık Genelgesi
Tabiatı ve Biyolojik Çeşitliliği Koruma Kanunu Tasarısı
Kadastro Kanunu
Bitki Sağlığı Önlemlerine Yönelik Ahşap Ambalaj Malzemelerinin İşaretlenmesi Hakkında Yönetmelik
Doğal Çiçek Soğanlarının Sökümü, Üretimi ve Ticaretine İlişkin Yönetmelik
Arıcılık Yönetmeliği
Su Ürünleri Kanunu
Su Ürünleri Yönetmeliği
Su Ürünleri Yetiştiriciliği Yönetmeliği
Balıkçı Barınakları Yönetmeliği
Devlet Orman İşletmesi ve Döner Sermayesi Yönetmeliği
 Anayasa
 Sıtmanın İmhası Hakkında Kanun
 Denizlerde Balık Çiftliklerinin Kurulamayacağı Hassas Alan Niteliğindeki Kapalı Koy ve Körfez
Alanlarının Belirlenmesine İlişkin Tebliğ
 Sulak Alanlar Tebliği


















Anayasa
Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu
Organik Tarım Kanunu
Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahçı Haklarının Korunmasına İlişkin Kanun
Hayvanları Koruma Kanunu
Tarım Sigortaları Kanunu
Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu
Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine Dair Tarım Reformu Kanunu
Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun
Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu
Yem Kanunu
Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu
Hayvan Islah Kanunu
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname
Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği
Gıda Güvenliği ve Kalitesinin Denetimi ve Kontrolüne Dair Yönetmelik
İyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmelik
Tabii Afetlerden Zarar Gören Çiftçilere Yapılacak Yardımlar Hakkında Kanun
2.9.4. Kurumsal Yapı
İklim değişikliğine uyum bağlamında doğrudan
ya da dolaylı ilgili kurumlar bulunmaktadır.
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, BMİDÇS’nin Ulusal
Odak Noktasıdır ve İDKK’nın Sekreteryası’ndan
sorumludur. İDKK’nın bir üyesi ve Türkiye’de
iklim değişikliğine uyum faaliyetlerinin koordinasyonunda ulusal odak noktası olan Devlet
Su İşleri Genel Müdürlüğü, iklim değişikliğine
uyum çerçevesinde temelde su kaynaklarının
yönetimi odaklı görev ve yetkilere sahip olup,
ilgili konularda araştırmalar yapmakta ve diğer
yetkili kuruluşlarla işbirliği ve eşgüdüm halinde
çalışmaktadır.
1. Su Kaynakları Yönetimi: Uyuma ve
sürdürülebilir su yönetimine (yüzey ve yeraltı
suları) yönelik stratejilerin geliştirilmesi; farklı
sektörlerdeki (içme suyu, sanayi, sulama)
ihtiyaçların belirlenerek gerçekçi arz/talep
dengelerinin sağlanması, su kaynaklarının
verimli bir şekilde kullanımının sağlanması ve
havza ölçeğindeki ani değişimlerin (kuraklık
ve taşkın) su kalitesi üzerinde oluşturacağı
baskıların minimum seviyelere indirilmesi,
barajların (içme suyu/sanayi su temini, sulama,
hidroelektrik enerji, taşkın kontrol barajları)
geliştirilmesi, sulama ve drenaj sistemlerinin
yapılması; su temini ve arıtma tesislerinin
geliştirilmesi.
2. Tarım ve Gıda Güvenliği: Havza ölçeğinde
toplanan tarımsal sulamalara temin edilen
suyun değerlendirilmesi (tarım sektöründe su
tasarrufu), iklim değişikliği çerçevesinde temin
edilmesi öngörülen tarımsal su kaynaklarının
belirlenmesi ve tarım ve gıda güvenliğinin bu
çerçevede ele alınması.
3. Doğal Afet Risk Yönetimi: Su kaynakları
yönetimi ve işletme politikalarının ve
planlamaların, afetlerin (taşkın kontrolü ve
geleceğe yönelik tahminler) ortaya çıkaracağı
risklerin optimal bir sistemle/mekanizmayla
dengelenmesini
sağlayacak
şekilde
hazırlanması.
4. Havza Yönetimi: Havza ölçeğinde su
kaynaklarının
yönetimi
için
yapılacak
değerlendirmelerin, mevcut ve planlanan
işletme politikalarının iklim değişikliğine uyum
sürecinde ulusal ve bölgesel politikalara
dahil edilmesi ve bu yönde karar verme
mekanizmalarının desteklenmesi.
5. Doğal Kaynak Yönetimi: Sulak alanları
besleyen su kaynaklarının tespit edilmesi ve
planlaması, sulak alanların ihtiyaç duyacağı
suyun
temini
kapsamında
önlemlerin
alınması (rezervuar yapıları vb.) yoluyla
ekosistem servislerinin verimli yönetiminin ve
sürdürülebilirliğinin sağlanması; erozyon ve
rüsubat kontrolü.
Orman
Genel
Müdürlüğü’nün
orman
ekosistemlerinin iklim değişikliğine karşı direncini
artırma yönündeki çalışmaları iklim değişikliğine
uyum bağlamında ele alınan çalışmalardır. Devlet
Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü ise iklim
değişikliğine uyum konusunda belirsizliklerin
ortadan kaldırılmasına katkı koymaktadır. Afet
ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın iklim
değişikliğine bağlı olarak artacak afet riskleri
bağlamında gerçekleştirdiği çalışmaların yanı
sıra sigorta hizmetlerinin geliştirilmesine yönelik
çalışmaları doğrudan uyum ile ilgilidir.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın
gerçekleştirdiği birçok faaliyet ve çalışma
iklim
değişikliğine
uyum
bağlamında
değerlendirilmektedir.
Gıda,
Tarım
ve
Hayvancılık Bakanlığı’nın bağlı kuruluşları
tarafından gerçekleştirilen toprak ve su
kaynakları araştırmaları, bitkisel, hayvansal ve
su ürünleri üretim kaynaklarının en iyi şekilde
kullanılmasına,
verimliliğinin
artırılmasına,
ürünlerin çeşitlendirilmesine yönelik çalışmalar,
tarım sigortaları, kuraklık eylem planları, gıda
güvenliği, bitki ve hayvan hastalık ve zararlıları
ile mücadele, kadın çiftçilerin desteklenmesi gibi
birçok faaliyet doğrudan ya da dolaylı olarak iklim
değişikliğine uyum ile ilgilidir.
2.9.5. Finansman
İklim değişikliğinin etkilerine uyum konusuna
özgü dolaylı finansman politikaları ve destek
mekanizmaları bulunmakla birlikte, İDEP’in etkin
bir şekilde hayata geçirilmesi için söz konusu
politika ve mekanizmaların geliştirilmesi önem
arz etmektedir.
Değişken ve belirsizlik içeren iklim koşulları,
yatırım risklerinden biri olan iklim değişikliğinin
etkilerinin değerlendirilmesini, hatta projelerin
fizibilite aşamasında bu etkilerin standart bir
faktör olarak ele alınmasını gerektirmektedir.
63
Yapılan çalışmalarda belirlenmiş olan ve iklim
değişikliğine uyum çabalarını şekillendiren beş
etkilenebilirlik alanındaki mevcut ve gelecekteki
yatırım planlamaları, teşvikler ve olası diğer
ekonomik araçlar doğrudan ya da dolaylı olarak
Türkiye’nin iklim değişikliğine uyumu için gerekli
zemini hazırlamaktadır. İklim Değişikliği Stratejisi
ve Eylem Planı’nın Onuncu Kalkınma Planı
çalışmalarında ana kaynaklardan birisi olması bu
süreci kuvvetlendirecektir.
2.9.7. Araştırma - Geliştirme
İklim değişikliğine uyum planlamasında alınması
gereken “yumuşak uyum” tedbirlerinin başında;
iklim değişikliğinin etkileri konusunda akademik
faaliyetlerin, araştırma ve geliştirme çalışmalarının
ve yenilikçi teknoloji arayışlarının artırılması
gelmektedir.
İklim konusunda etki değerlendirme ve uyum
çalışmalarına
altlık
oluşturması
gereken
bölgesel iklim projeksiyonlarının üretimine,
2005’te başlayan Türkiye’nin Birinci Ulusal
Bildirimi çalışmalarının da tetiklemesiyle ivme
kazandırılmıştır. Ağırlıklı olarak İTÜ Avrasya Yer
Bilimleri Enstitüsü’nde yürütülen bu çalışmalar
önce bir TÜBİTAK KAMAG projesi ile, daha
sonra da, “Türkiye’nin İklim Değişikliğine Uyum
Kapasitesinin Geliştirilmesi BM Ortak Programı”
kapsamında bir alt proje ile desteklenmiştir.
IPCC’nin Dördüncü Değerlendirme Raporu
kapsamında sonuçları incelenen küresel iklim
modellerinin çıktılarının bazıları bölgesel bir iklim
modelinden yararlanılarak detaylandırılmış, 150–
200 km ölçeğindeki küresel model çıktılarından
27 km ölçeğine inilmiştir. Sonuçlar, bir web ara
yüzü ile kullanıcılara sunulmaktadır (www.agora.
itu.edu.tr).
Yine aynı program kapsamında, Orman ve Su
İşleri Bakanlığı ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı koordinasyonunda, Orta Doğu Teknik
Üniversitesi ile birlikte kuraklık ve sel etkileri bilgi
yönetim sistemlerinin geliştirilmesi çalışmaları
Bu
bağlamda
yapılan
çalışmaların amacı gerçek zamanlı meteorolojik
veriye entegre bir sistemle ulaşmak; bu doğrultuda
gerekecek verileri toplamak, oluşturmak ve analiz
etmek için yazılım araçları geliştirmek; acil durum
uyarı sistemleri için yazılım ve metotlar tasarlamak
olarak özetlenebilir.
64
2.9.8. Eğitim ve Bilinçlendirme
İklim değişikliğinin etkileri ve uyum konusunda
kamuoyunun bilinçlendirilmesi ve farkındalık
yaratılmasında Milli Eğitim Bakanlığı’nın rolü
büyüktür.
Bazı sivil toplum kuruluşları tarafından iklim
değişikliğinin
su
kaynaklarına,
ekosistem
hizmetlerine ve tarıma etkileri ile ilgili önemli
projeler gerçekleştirilmiş olmasına ve çalışmaların
devam etmesine rağmen, Türkiye’de iklim
değişikliğine uyum için katılımcı süreçlerin
güçlendirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır.
Bu bağlamda Türkiye’nin İklim Değişikliğine
Uyum Kapasitesinin Geliştirilmesi Birleşmiş
Milletler Ortak Programı kapsamında üniversite
ve araştırma kuruluşları ile eğitim programları
geliştirilmiş ve uygulanmış, ilgili kamu kurumları
ve kamuoyunu hedef alan iklim değişikliğine
uyum konusunda farkındalık yaratma çalışmaları
3. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ
ULUSAL EYLEM PLANI
3.1.
VİZYON
3 Mayıs 2010 tarihinde Yüksek Planlama
Kurulu tarafından onaylanarak yürürlüğe giren
Türkiye’nin “Ulusal İklim Değişikliği Strateji
Belgesi”nde Ulusal Vizyon aşağıdaki gibi
tanımlanmıştır:
“Türkiye’nin iklim değişikliği kapsamındaki
ulusal vizyonu, iklim değişikliği politikalarını
kalkınma politikalarıyla entegre etmiş; enerji
verimliliğini yaygınlaştırmış; temiz ve yenilenebilir
enerji
kaynaklarının
kullanımını
arttırmış;
iklim değişikliğiyle mücadeleye özel şartları
çerçevesinde aktif katılım sağlayan ve yüksek
yaşam kalitesiyle refahı tüm vatandaşlarına
düşük karbon yoğunluğu ile sunabilen bir ülke
olmaktır”.
3.2.
STRATEJİK HEDEFLER
Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi’nin Temel
İlkeleri aşağıdaki gibi ifade edilmiştir:
“Türkiye’nin
iklim
değişikliğiyle
küresel
mücadele kapsamında temel amacı, insanlığın
ortak kaygısı olan iklim değişikliğini önlemeye
yönelik uluslararası taraflarla işbirliği içerisinde,
tarafsız ve bilimsel bulgular ışığında ortak akılla
belirlenmiş küresel çabalara, sürdürülebilir
kalkınma politikalarına uygun olarak, ortak
fakat farklılaştırılmış sorumluluklar prensibi ve
Türkiye’nin özel şartları çerçevesinde katılmaktır.”
Türkiye’nin temel ilkeler kapsamındaki Stratejik
Hedefleri ise Strateji Belgesi’nde aşağıdaki gibi
sıralanmıştır:
 BMİDÇS’nin “ortak fakat farklılaştırılmış
sorumluluklar” ilkesine uygun olarak ve özel
koşulları çerçevesinde; iklim değişikliğiyle
mücadele ve uyum politikaları ile önlemlerini,
ulusal kalkınma planlarına dâhil etmek,
 Sera gazı emisyonlarının azaltılması gayesiyle
geliştirilen küresel politikalar ve önlemlere
kendi imkânları ölçüsünde, sürdürülebilir
kalkınma ilkeleriyle uyumlaştırılmış kalkınma
programını sekteye uğratmadan, sera gazı
emisyon artış hızını sınırlayarak katkıda
bulunmak,
 Küresel iklim değişikliğinin olumsuz etkilerini
azaltma ve bu etkilere uyum sağlama
doğrultusunda, ulusal hazırlık seviyesi ve
kapasitesini artırmak; bu çabalarda elde
edeceği tecrübe ve kazanımlarını bölge ülkeleri
ile paylaşmak, azaltım ve uyuma yönelik
ikili ve çok taraflı ortak araştırma projeleri
geliştirmek,
 Azaltım, uyum, teknoloji transferi ve finansman
ana başlıklarındaki küresel stratejik amaçların,
tarafların
sorumlulukları
göz
önünde
bulundurulması sureti ile tasarlanması ve
yürütülmesine uyum sağlamak ve uluslararası
faaliyetlerde etkin rol oynamak,
 Azaltım ve uyum faaliyetlerini yürütebilmek
için ihtiyaç duyulan mali kaynaklara erişimi
artırmak,
65
 Mevcut teknolojik ve kalkınma düzeyimiz
göz önüne alınarak temiz üretim teknolojisi
araştırma-geliştirme ve inovasyon kapasitesini
geliştirmek ve bu alanda rekabet ve
üretimin artırılmasını sağlayacak ulusal ve
uluslararası finansman kaynaklarını ve teşvik
mekanizmalarını oluşturmak,
 İklim değişikliği ile mücadele ve uyum
kapsamındaki faaliyetleri etkin ve sürekli
eşgüdüm sağlayarak, şeffaf, katılımcı ve
bilimsel çalışmalara dayanan karar alma
süreçleri ile geliştirmek,
 Kamu, özel sektör, üniversite, sivil toplum
kuruluşları gibi tüm kesimlerin ortak çabaları
ile tüketim kalıplarının iklim dostu olacak
şekilde değiştirilebilmesi için kamuoyu bilincini
artırmak,
 Ulusal iklim değişikliği çalışmalarında, bilgi
akışını ve paylaşımını artırmak amacıyla
bütüncül
bir
bilgi
yönetim
sistemini
oluşturmaktır.
3.3.
İDEP’İN AMAÇLARI VE HEDEFLERİ
3.3.1 ENERJİ
AMAÇLAR
AMAÇ E1. Enerji yoğunluğunun düşürülmesi
HEDEFLER
HEDEF E1.1. Yürütülen ve planlanan çalışmalar kapsamında birincil enerji
yoğunluğunun, 2015 yılında 2008 yılına göre %10 oranında azaltılması
HEDEF E1.2. 2015 yılına kadar enerji verimliliğine yönelik kapasitenin geliştirilmesi
HEDEF E1.3. Enerji verimliliğine yönelik Ar-Ge çalışmalarının desteklenmesi
HEDEF E1.4. Enerji verimliliği uygulamaları için ETKB tarafından verilen teşvik
miktarını 2015 yılına kadar %100 artırılması
AMAÇ E2. Temiz enerjinin üretim ve
kullanımdaki payının artırılması
HEDEF E2.1. Yenilenebilir enerjinin elektrik üretimindeki payının artırılmasının
sağlanması
HEDEF E2.2 Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının artırılması için 2015
yılına kadar kapasitenin geliştirilmesi
HEDEF E2.3 Yenilenebilir enerji kaynaklarından üretim yapmak üzere 2023 yılına
kadar teknolojik gelişim sağlanması
66
AMAÇ E3. Temiz kömür teknolojileri ve
verimlilik artırıcı önlemler uygulanarak elektrik
üretiminde kömür kullanımından kaynaklanan
sera gazı emisyonunun sınırlandırılması
HEDEF E3.1. 2023 yılına kadar kömürle çalışan mevcut termik santrallerin ortalama
çevrim verimlerinin artırılması
AMAÇ E4. Elektrik dağıtımında kayıp ve
kaçakların azaltılması
HEDEF E4.1. 2023 yılına kadar ülke çapında elektrik dağıtım kayıplarının %8’e
indirilmesi
3.3.2 BİNALAR
AMAÇLAR
HEDEFLER
AMAÇ B1. Binalarda enerji verimliliğinin
arttırılması
HEDEF B1.1. 2023 yılında en az 1 milyon konut ile toplam kullanım alanı 10 bin
metrekarenin üzerindeki ticari ve kamu binalarında belirlenmiş standartları sağlayan
ısı yalıtımı ve enerji verimli sistemlerin oluşturulması
HEDEF B1.2. 2017 yılına kadar bütün binalarda, Binalarda Enerji Performansı (BEP)
Yönetmeliği ve diğer enerji verimliliği yönetmeliklerinin etkin olarak uygulanması
HEDEF B1.3. Binalarda 2013 yılı sonuna kadar enerji verimliliği, yenilenebilir enerji
ve BEP ile ilgili olarak gerekli finansal desteği sağlayacak araçların geliştirilmesi
HEDEF B1.4. 2017 yılına kadar tüm binalara “Enerji Kimlik Belgesi” verilmesi
HEDEF B1.5 Kamu kuruluşlarının bina ve tesislerinde, yıllık enerji tüketiminin 2015
yılına kadar %10 ve 2023 yılına kadar %20 azaltılması
AMAÇ B2. Binalarda yenilenebilir enerji
kullanımının artırılması
HEDEF B2. 1. 2017 yılından itibaren yeni binaların yıllık enerji ihtiyacının en az
%20’sinin yenilenebilir enerji kaynaklarından temin edilmesi
AMAÇ B3. Yerleşmelerden kaynaklanan sera
gazı emisyonlarının sınırlandırılması
HEDEF B3.1. 2023 yılına kadar yeni yerleşmelerde yerleşme ölçeğinde sera gazı
emisyonunun (pilot olarak seçilen ve sera gazı emisyon miktarı 2015 yılına kadar
belirlenen) mevcut yerleşmelere göre en az % 10 azaltılması
3.3.3 SANAYİ
AMAÇLAR
AMAÇ S1. Sanayi sektöründe enerji
verimliliğinin arttırılması
HEDEFLER
HEDEF S1.1. Sera gazı emisyonlarının sınırlandırılmasına ve enerji verimliliğine
yönelik yasal düzenlemelerin yapılması
HEDEF S1.2 Sanayi sektöründe enerji kullanımından (elektrik enerjisi payı dâhil)
kaynaklanan sera gazı emisyonlarının sınırlandırılması
AMAÇ S2. 2023 yılına kadar sanayi
sektöründe üretilen GSYİH başına eşdeğer
CO2 yoğunluğunun azaltılması
HEDEF S2.1. Sera gazı emisyonlarının sınırlandırılmasına yönelik mali ve teknik
altyapının geliştirilmesi
HEDEF S2.2. 2023 yılına kadar sanayi sektöründe sera gazı emisyonlarının
sınırlandırılmasına yönelik yeni teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanılması
AMAÇ S3. İklim değişikliği ile mücadeleye
yönelik olarak sanayi sektörü kapasitesinin
güçlendirilmesi
HEDEF S3.1. 2015 yılına kadar sanayi sektöründe sera gazı emisyonlarının
sınırlandırılmasına yönelik bilgi altyapısının oluşturulması
67
3.3.4 ULAŞTIRMA
AMAÇLAR
HEDEFLER
AMAÇ U1. İntermodal taşımacılık sistemi
geliştirilerek yük ve yolcu taşımacılığında
ulaşım türlerinin dengeli kullanımının
sağlanması
HEDEF U1.1. 2023 yılı itibariyle demiryollarının yük taşımacılığında (2009 yılında
%5 olan) payının %15’e, yolcu taşımacılığındaki (2009 yılında %2 olan) payının
%10’a çıkarılması
HEDEF U1.2. 2023 yılı itibariyle denizyollarının kabotaj yük taşımacılığındaki (2009
yılında ton-km olarak %2,66 olan) payının %10’a, yolcu taşımacılığındaki (2009
yılında yolcu-km olarak %0,37 olan) payının %4’e çıkarılması
HEDEF U1.3. 2023 yılı itibariyle karayollarının yük taşımacılığındaki (2009 yılında
ton-km olarak %80,63 olan) payının %60’ın altına, yolcu taşımacılığındaki (2009
yılında yolcu-km olarak %89,59 olan) payının %72’ye düşürülmesi
HEDEF U1.4. . 2023 yılına kadar “Ulaştırma Ana Planı”nın hazırlanması ve
uygulamaya konması
AMAÇ U2: Kentsel ulaşımın sürdürülebilir
ulaşım ilkeleri doğrultusunda yeniden
yapılandırılması
HEDEF U2.1. Kent içi ulaşımda, bireysel araç kullanımından kaynaklı emisyon artış
hızının sınırlandırılması
AMAÇ U3: Ulaşım sektöründe alternatif yakıt
ve temiz araç teknolojilerinin kullanımının
HEDEF U3.1. 2023 yılına kadar alternatif yakıt ve temiz araç kullanımını arttırmaya
yönelik yasal düzenlemelerin yapılması ve kapasitenin geliştirilmesi
HEDEF U2.2. Kentlerde sürdürülebilir ulaşım planlama yaklaşımlarının uygulanması
için 2023 yılı sonuna kadar kentsel ulaşıma ilişkin gerekli mevzuat, kurumsal yapı
ve rehber belgelerinin oluşturulması
HEDEF U3.2. 2023 yılına kadar kentsel ulaşımda alternatif yakıt ve temiz araç
kullanımını özendirici yerel tedbirlerin alınması
AMAÇ U4. Ulaştırma sektöründe enerji
tüketiminde verimliliğin arttırılması
HEDEF U4.1. 2023 yılına kadar ulaşımda kullanılan enerji tüketiminin
sınırlandırılması
AMAÇ U5. Ulaşım sektöründe bilgi altyapısının
geliştirilmesi
HEDEF U5.1. 2016 yılı sonuna kadar taşıma ve yolculuk verileri ile sera gazı
emisyon verilerini içeren düzenli, güvenilir ve sürdürülebilir bir bilgi altyapısının
oluşturulması
3.3.5 ATIK
AMAÇLAR
HEDEFLER
AMAÇ A1. Etkin Atık Yönetiminin sağlanması
HEDEF A1.1. 2005 yılı baz alınarak düzenli depolama tesislerine kabul edilecek
biyobozunur atık miktarının, 2015 yılına kadar ağırlıkça %75’ine, 2018 yılına kadar
%50’sine, 2025 yılına kadar %35’ine indirilmesi
HEDEF A1.2. 2023 yılı sonuna kadar ülke genelinde entegre katı atık bertaraf
tesislerinin kurulması ve belediye atıklarının %100’ünün bu tesislerde bertaraf
edilmesi
HEDEF A1.3. Ambalaj Atığı Yönetim Planlarının tamamlanması
HEDEF A1.4. AB ile uyumlu Entegre Atık Yönetimi anlayışı ile Katı Atık Ana Planı
(KAAP/2010) kapsamında öngörülen geri kazanım tesislerinin kurulması
HEDEF A1.5. 2023 yılına kadar vahşi depolama sahalarının %100’ünün kapatılması
68
3.3.6 TARIM
AMAÇLAR
HEDEFLER
AMAÇ T1. Tarım sektörünün yutak
kapasitesini arttırmak
HEDEF T1.1. Toprakta tutulan karbon stok miktarını belirlemek ve arttırmak
HEDEF T1.2. Toprak üstü ve toprak altı biyokütleyi belirlemek ve arttırmak
AMAÇ T2. Tarım sektöründen kaynaklanan
sera gazı emisyonlarını sınırlandırmak
HEDEF T2.1. Tarım sektöründen kaynaklanan sera gazı emisyon sınırlandırma
potansiyelini belirlemek
HEDEF T2.2. Bitkisel ve hayvansal üretimden kaynaklanan sera gazı emisyonlarının
artış hızını azaltmak
AMAÇ T3. Tarım sektöründe bilgi altyapısını
ve kapasiteyi geliştirmek
HEDEF T3.1. İklim değişikliği ile mücadele ve iklim değişikliğine uyumda tarım
sektörünün ihtiyaçlarını karşılayacak bilgi altyapısını oluşturmak
3.3.7 ARAZİ KULLANIMI VE ORMANCILIK
AMAÇLAR
HEDEFLER
AMAÇ O1. Orman alanlarında tutulan karbon
miktarını artırmak
HEDEF O1.1. Orman alanlarında tutulan karbon miktarını 2020 yılına kadar 2007 yılı
değerlerine göre %15 artırmak (2007’de 14.500 Gg, 2020’de 16.700 Gg)
AMAÇ O2. Ormansızlaşmayı ve orman
zararlarını azaltmak
HEDEF O2.1. Ormansızlaşma ve orman zararlarını 2020 yılına kadar 2007 yılı
değerlerine göre %20 azaltmak
AMAÇ O3. Orman, mera, tarım ve yerleşim
gibi arazi kullanımları ve değişimlerinin iklim
değişikliğini olumsuz yönde etkilemesini
sınırlandırmak
HEDEF O3.1. 2015 yılına kadar arazi kullanımında ve kullanım değişimlerinde iklim
değişikliği faktörünü yönetim stratejilerine entegre etmek
HEDEF O3.2. Tarımsal ormancılık faaliyetleri sayesinde tutulan karbon miktarını
2020 yılına kadar 2007 yılı değerinin %10 üzerine çıkarmak
HEDEF O3.3. 2012 yılında çayır ve mera alanlarında tutulan karbon miktarını tespit
etmek, 2020 yılına kadar bu değeri %3 artırmak
HEDEF O3.4. 2012 yılında sulak alanlarda tutulan karbon stoğunu tespit etmek ve
belirlenen seviyeyi 2020 yılına kadar korumak
HEDEF O3.5. 2012 yılında yerleşim alanlarında tutulan karbon miktarını tespit
etmek ve 2020 yılına kadar yeşil doku ile bu değeri %3 artırmak
AMAÇ O4. Arazi kullanımı ve ormancılık
konularında iklim değişikliği ile mücadeleye
yönelik yasal ve kurumsal yapıyı güçlendirmek
HEDEF O4.1. 2013 yılı sonuna kadar arazi kullanımı ve ormancılık konularında iklim
değişikliği ile mücadeleye yönelik gerekli yasal düzenlemeleri yapmak
HEDEF O4.2. 2014 yılına kadar arazi kullanımı ve ormancılık konularıyla ilgili
kurumlarda iklim değişikliği konusunda kurumsal kapasiteyi güçlendirmek
69
3.3.8 SEKTÖRLER ARASI ORTAK KONULAR
AMAÇLAR
HEDEFLER
AMAÇ Y1. Emisyon envanterinin daha sağlıklı
olarak hazırlanması için gerekli altyapının
kurulması
HEDEF Y1.1. 2016 yılı başı itibariyle anahtar kaynakların sera gazı emisyonlarının
en düşük Tier 2 yöntemine uygun şekilde izlenmesi ve raporlanması
AMAÇ Y2. Çevre koruma amaçlı politika
oluşturulması ve uygulama kapasitesinin,
sürdürülebilir kalkınma ilkeleri çerçevesinde
iklim değişikliğini dikkate alarak
güçlendirilmesi
HEDEF Y2.1. Sürdürülebilir kalkınma ilkelerine dayandırılarak düşük karbonlu
kalkınma için 2015 yılına kadar mevcut bilgi zemininin güçlendirilmesi
AMAÇ Y3. İklim değişikliği ile mücadele ve
uyum alanında finans kaynaklarının daha etkin
kullanılması
HEDEF Y3.1. İklim değişikliği ile mücadele ve uyum konusundaki eylemler için
finans kaynaklarına erişim kapasitesinin 2013 yılı sonuna kadar güçlendirilmesi,
2020 yılına kadar yeni finans kaynaklarının daha etkin kullanılması
AMAÇ Y4. Sera gazı emisyonlarının maliyet
etkin sınırlandırılmasına katkı sağlayan
emisyon ticareti mekanizmalarının optimum
seviyede kullanılması
HEDEF Y4.1. 2013 yılına kadar mevcut ve yeni küresel ve bölgesel karbon
pazarlarına Türkiye’nin en avantajlı şekilde katılımının sağlanmasına yönelik
müzakerelerin yürütülmesi
uyum faaliyetlerinde eşgüdümün sağlanması
ile etkinliğin arttırılması
HEDEF Y4.2. 2015 yılına kadar Türkiye’de karbon piyasasının kurulmasına yönelik
çalışmaların yapılması
HEDEF Y5.1. 2014 yılına kadar iklim değişikliği ile mücadele ve uyum konularında
yasal düzenlemelerin tamamlanması
HEDEF Y5.2. 2014 yılına kadar İDKK üyelerinin iklim değişikliği ile mücadele ve
uyuma yönelik kurumsal kapasitelerini güçlendirmek
AMAÇ Y6. Türkiye’nin bölgesel iklim modeli
çalışmalarının yapılması ve iklim değişikliği
etkilerinin analiz edilmesi
HEDEF Y6.1. 2016 yılına kadar ulusal iklim gözlem, tahmin, bölgesel iklim modeli
çalışması ile analiz ve etki değerlendirme kapasitesinin geliştirilmesi
uyum konularında ekoverimliliğe yönelik ArGe ve inovasyon kapasitesinin geliştirilmesi
HEDEF Y7.1. 2014 yılına kadar temiz üretime yönelik Ar-Ge ve inovasyon
kapasitesinin güçlendirilmesi
AMAÇ Y8. İklim değişikliği ile mücadele
ve uyum konusunda insan kaynaklarının
geliştirilmesi
HEDEF Y8.1. 2012 yılı sonu itibariyle üniversitelerde iklim değişikliği ile mücadele
ve uyum konularının akademik programlara dahil edilmesi
AMAÇ Y9. Tüketim kalıplarının iklim dostu
olacak şekilde değiştirilebilmesi için kamuoyu
bilincinin arttırılması
HEDEF Y9.1. Tüketim kalıplarının iklim dostu olacak şekilde geliştirilmesi için 2012
yılı sonuna kadar temel eğitim programlarında gerekli düzenlemelerin yapılması
HEDEF Y9.2. 2014 yılına kadar iklim değişikliği ile mücadele için kamuoyu
bilinçlendirme kampanyaları düzenlenmesi
70
3.3.9 UYUM
SU KAYNAKLARI YÖNETİMİ
AMAÇLAR
HEDEFLER
AMAÇ US1. İklim değişikliğinin etkilerine
uyum yaklaşımının su kaynaklarının yönetimi
politikalarına entegre edilmesi
HEDEF US1.1. İklim değişikliğine uyum konusunun mevcut strateji, plan ve
mevzuata entegrasyonunun sağlanması
AMAÇ US2. Su kaynakları yönetiminde iklim
değişikliğine uyum konusunda kapasitenin,
kurumlar arası işbirliği ve eşgüdümün
güçlendirilmesi
AMAÇ US3. Su kaynaklarının yönetiminde iklim
değişikliği etkilerine uyumun sağlanması için
Ar - Ge ve bilimsel çalışmaların geliştirilmesi ve
AMAÇ US4. iklim değişikliğine uyum için su
havzalarında su kaynaklarının bütüncül yönetimi
HEDEF US2.1.Su kaynaklarının yönetiminde yetkili ve ilgili olan kurum ve
kuruluşların kurumsal kapasitelerinin arttırılması
HEDEF US2.2. Finansman politikalarının ve uygulamaların geliştirilmesi
HEDEF US3.1. İklim değişikliğinin etkilerinin izlenmesi için mevcut sistemlerin
güçlendirilmesi ve yeni sistemlerin oluşturulması
HEDEF US3.2. Su kaynakları ve kıyı yönetiminin iklim değişikliğinden
etkilenebilirliklerinin belirlenmesi, uyum seçeneklerinin geliştirilmesi, izleme
sonuçlarına göre periyodik revizyonların yapılması
HEDEF US4.1. Su kaynaklarının havza temelinde geliştirilmesine yönelik
çalışmaların, bütüncül bir yaklaşımla ve değişen tüketim taleplerini karşılamakta
esneklik sağlayan bir şekilde planlanması
HEDEF US4.2. Kentlerin su yönetiminin iklim değişikliğine uyum bakış açısı ile
ele alınması
AMAÇ US5. Yenilenebilir enerji kaynaklarının
iklim değişikliğinin etkileri ve iklim değişikliğine
direnci artırıcı ekosistem hizmetlerinin
sürdürülebilirliği dikkate alınarak planlanması
HEDEF US5.1. Hidrolik ve jeotermal enerji kaynaklarının iklim değişikliğine uyum
bakış açısıyla planlanması
TARIM SEKTÖRÜ VE GIDA GÜVENCESİ
AMAÇ UT1. İklim değişikliğinin etkilerine uyum
yaklaşımının tarım sektörü ve gıda güvencesi
AMAÇ UT2. Tarımda iklim değişikliği etkilerinin
belirlenmesi ve iklim değişikliğine uyumun
sağlanması için Ar-Ge çalışmalarının ve bilimsel
çalışmaların geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması
HEDEF UT1.1. Mevcut strateji ve eylem planları ile yasal düzenlemelerin iklim
değişikliğine uyum bakımından gözden geçirilmesi
HEDEF UT1.2. Kurumlar arasında imzalanmış olan protokollerin iklim
değişikliğine uyum bakış açısıyla gözden geçirilmesi
HEDEF UT2.1. Ürün, toprak ve suyun etkin yönetimine ilişkin Ar-Ge faaliyetlerinin
geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması
HEDEF UT2.2. Ar-Ge ve bilimsel çalışma yapan kuruluşların kapasitelerinin ve
sayılarının arttırılması
HEDEF UT2.3. Toprak ve Arazi Veri Tabanı ile Arazi Bilgilendirme Sistemi’nin,
iklim değişikliğinin etkileri dikkate alınarak oluşturulması
HEDEF UT2.4. Tarımsal kuraklıklar için afet analizinin yapılması ve izlenmesi
Hedef UT2.5. İklim değişikliğinin tarım sektöründeki sosyo-ekonomik etkilerinin
belirlenmesi
71
AMAÇLAR
HEDEFLER
AMAÇ UT3. Tarımsal su kullanımının
sürdürülebilir bir şekilde planlaması
HEDEF UT3.1. Tarımda su yönetiminin etkinleştirilmesi
AMAÇ UT4. Toprak ve tarımsal biyoçeşitliliğin
iklim değişikliğinin etkilerine karşı korunması
HEDEF UT4.1. Toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik verimliliğinin iklim
değişikliği etkilerine karşı korunması
HEDEF UT4.2. İklim değişikliğinin etkilerine uyum için tarımsal biyolojik çeşitlilik
ve kaynakların korunması
HEDEF UT4.3. İklim değişikliğine uyum çalışmalarında tarımsal verimliliğin
artırılması amacıyla arazi toplulaştırması çalışmalarının tamamlanması
AMAÇ UT5. Tarımda uyum seçenekleri
konusunda Türkiye’de kurumsal kapasite ve
kurumlar arası işbirliğinin geliştirilmesi
HEDEF UT5.1. GTHB ile bağlı ve ilgili kuruluşlarının iklim değişikliği ile mücadele
ve uyum konularında kapasitelerinin geliştirilmesi ve kurumlar arası işbirliğinin
güçlendirilmesi
HEDEF UT5.2. Tarım sektörüne iklim değişikliğinin etkileri ve uyum yaklaşımları
konusunda sivil toplumun bilinçlendirilmesi
EKOSİSTEM HİZMETLERİ, BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK VE ORMANCILIK
AMAÇ UO1. İklim değişikliğine uyum
yaklaşımının ekosistem hizmetleri, biyolojik
çeşitlilik ve ormancılık politikalarına entegre
edilmesi
HEDEF UO1.1. Mevcut stratejilerin iklim değişikliği etkilerine uyum için gözden
geçirilmesi
AMAÇ UO2. İklim değişikliğinin biyolojik çeşitlilik
ve ekosistem hizmetleri üzerindeki etkilerinin
belirlenmesi ve izlenmesi
HEDEF UO2.1. İklim değişikliğinin orman alanlarındaki türler üzerine etkilerinin
tespiti ve izlenmesi
HEDEF UO2.2. Orman alanlarında iklim değişikliğinin etkilerinden kaynaklanan
arazi kullanım değişiminin tespit edilmesi
HEDEF UO2.3. Orman ekosistemlerinin sağlığının izlenmesi
HEDEF UO2.4. Korunan alanlarda iklim değişikliğinin etkilerini belirleme ve
izlemeye yönelik Ar-Ge çalışmalarının yapılması
HEDEF UO2.5. Orman köylülerinin sosyo-ekonomik kalkınmasında iklim uyum
faaliyetlerinin dikkate alınması ve bu yolla kırsal kalkınmaya destek olunması
HEDEF UO2.6. Dağ, step, iç su, deniz kıyı ekosistemlerinde ve sağladıkları
ekosistem hizmetlerinde iklim değişikliği etkilerinin belirlenmesi, izlenmesi, iklim
değişikliğine uyuma yönelik önlemlerin geliştirilmesi
HEDEF UO2.7. Deniz ve kıyı alanları yönetimi çerçevesine iklim değişikliğine
uyumun entegre edilmesi
HEDEF UO2.8. Ormanların yangınlara karşı korunması
72
DOĞAL AFET RİSK YÖNETİMİ
AMAÇLAR
HEDEFLER
AMAÇ UA1. İklim değişikliğine bağlı doğal
afetlerin yönetimi için tehdit ve risklerin
belirlenmesi
HEDEF UA1.1. İklim değişikliğine bağlı sel, taşkın, çığ, heyelan vb. doğal afet
risklerinin tespit edilmesi
AMAÇ UA2. İklim değişikliğine bağlı doğal
afetlere müdahale mekanizmalarının
güçlendirilmesi
HEDEF UA2.1. İklim değişikliğine bağlı doğal afetlere müdahalede taşra teşkilat
kapasitelerinin güçlendirilmesi ve tatbikat yapabilme düzeyine eriştirilmesi
HEDEF UA1.2. İklim değişikliğine bağlı doğal afetlerle ilgili mevzuatın gözden
geçirilmesi ve uygulama esaslarının belirlenmesi
HEDEF UA2.2. İklim değişikliğinin yaratabileceği afet riskleriyle mücadelede
toplum temelli afet yönetiminin oluşturulması
HEDEF UA2.3. İklim değişikliğinin yaratabileceği afet ve risk etkileri konusunda
toplumsal bilinci ve katılımı yükseltecek eğitim çalışmalarının sürdürülmesi
İNSAN SAĞLIĞI
AMAÇ UİS1. İklim değişikliğinin insan sağlığı
üzerinde mevcut ve gelecekteki etkilerinin ve
risklerin belirlenmesi
HEDEF UİS1.1. Aşırı hava olaylarının insan sağlığı üzerine etkilerinin araştırılması
HEDEF UİS1.2. İklim değişikliği, bulaşıcı hastalıklar ve sağlık riskleri arasındaki
bağın araştırılması, izlenmesi ve olası önlemlerin belirlenmesi
AMAÇ UİS2. Ulusal sağlık sisteminde iklim
değişikliği kaynaklı riskler ile mücadele
kapasitesinin geliştirilmesi
HEDEF UİS2.1. Riskli bölgelerde acil müdahale eylem planlarının oluşturulması
ve gerekli altyapının temini
HEDEF UİS2.2. İklim değişikliğine bağlı sağlık risklerine karşı sağlık sektörü
kuruluşlarının kapasitelerinin güçlendirilmesi
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM BAĞLAMINDA SEKTÖRLER ARASI ORTAK KONULAR
AMAÇ UYK1. Yatay kesen konularda iklim
değişikliği etkilerine uyumun sağlanması
HEDEF UYK1.1. İklim değişikliğine uyumun ulusal kalkınma plan, program ve
HEDEF UYK1.2. Karar verme süreçlerini destekleyici bilgi, izleme ve
değerlendirme sistem ve araçlarının geliştirilmesi ve uygulamaya konulması
HEDEF UYK1.3. İklim Değişikliği Ulusal Stratejisi’nin ulusal, bölgesel ve
yerel ölçekte uygulamaya geçmesi için gerekli finansal düzenlemelerin
gerçekleştirilmesi ve uygulamaya konulması
HEDEF UYK1.4. İklim değişikliği ile mücadele ve uyum kapasitesinin
geliştirilmesi için eğitim, bilinçlendirme, bilgilendirme ve kamuoyunda farkındalık
artırma faaliyetlerinin düzenlenmesi
HEDEF UYK1.5. İklim değişikliğine uyum konusunda Ar-Ge kapasitesini
geliştirmek
73
3.4.
SERA GAZI EMİSYON KONTROLÜ EYLEM
PLANI
74
ENERJİ SEKTÖRÜ
76
2012-2014
2012-2014
2012-2014
2011-2012
2012-2015
2012-2015
E1.1.2.1. Enerji sektöründe emisyon kontrolü
senaryolarının çalışılması
E1.1.2.2. Enerji sektöründe sera gazı emisyonunun
kontrolüne yönelik Teknoloji İhtiyaç Analizinin
(TNA) yapılması
E1.1.2.3. Alt sektörler bazında NAMA
potansiyelinin belirlenmesi ve ekonomik analizinin
yapılması
E1.1.2.4. Enerji Verimliliği Eylem Planı’nın
hazırlanarak yürürlüğe konulması
E1.1.2.5. Strateji belgelerinde belirtilen hedeflere
ulaşmak için Fayda/Maliyet ile emisyon etkisi
analizlerinin yapılması
E1.1.2.6. Enerji verimliliğini arttırmaya ve sera
gazı emisyonlarını azaltmaya yönelik ekonomik
araçların belirlenmesi ve pilot bazda uygulanması
2013-2016
E1.1.1.2. Ortaya çıkacak veriler doğrultusunda alt
sektörler bazında verimlilik açısından kıyaslama
göstergelerinin değerlendirilmesi ve yıllar bazında
enerji verimliliği hedeflerinin belirlenmesi
Eylem Alanı E1.1.2.
Enerji sektörü
için sera gazı
emisyonu Yönetim
Yaklaşımının
Uygulanması
2012-2013
E1.1.1.1. Alt sektörler bazında enerji
göstergelerinin hesaplanması, takibi için tüm
sektörleri ve kuruluşları kapsayan bir veri tabanı
oluşturulması, veri tabanının güncel tutulmasına
yönelik değerlendirme yapılması ve yol haritası
hazırlanması
Eylem Alanı E1.1.1.
Sektörel enerji
verilerinin
toplanması,
kıyaslama
göstergelerinin
belirlenmesi ve
değerlendirilmesi
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Kapasite gelişimi
Kapasite gelişimi,
Enerji ithalatında
azalma, rekabet
gücünde artış
Kapasite gelişimi
Karbon bilinçli
büyüme için
kapasite gelişimi,
Kapasite gelişimi,
Kapasite gelişimi,
Yan Faydalar
Belirlenecek bölge ve sektörlerde
pilot uygulamalar
Fayda/Maliyet analiz raporları
ETKB
ETKB
EİE
ETKB
Alt sektörlerde EV potansiyelinin
belirlenmesi,
NAMA’lar kapsamında başlanan
proje sayısı
Enerji Verimliliği Eylem Planı
ETKB
ETKB
EİE
EİE
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Araştırma raporları,
Fizibilite raporları
Fayda/ Maliyet analizleri,
optimum maliyetli düşük emisyon
senaryosunun ETKB tarafından
resmi olarak duyurulması
Kıyaslama göstergeleri,
Enerji verimliliği hedeleri
Düzenli olarak güncellenen enerji
veri tabanı,
Düzenli olarak yayınlanan
kıyaslama göstergeleri
Çıktılar ve Performans
Göstergeleri
KOSGEB, TTGV, Finans Kuruluşları,
Destek Programı Yürüten Tüm
Kuruluşlar
ETKB, MB, KB, EVKK Üyesi
Kuruluşlar, İlgili STK’lar
EVKK Üyesi Kuruluşlar ve Diğer
Tüm Kamu Kuruluşları, KOSGEB,
Özel Sektör STK’ları
ETKB, EVKK Üyesi Kuruluşlar, Özel
Sektör STK’ları, KOSGEB
ÇŞB, ETKB’nin Bağlı ve İlgili
Kuruluşları, KB, Sektör STK’ları ile
Meslek Odaları
ETKB ve Bağlı ve İlgili Kuruluşları,
EPDK, Ünv.ler, Lisans Sahibi Özel
Sektör Yatırımcıları, Meslek Odaları
ETKB, EVKK üyesi kuruluşlar,
KOSGEB, Ünv.ler, EVD’ler ve İlgili
Sektör Dernekleri
UBAK, EVKK üyesi kuruluşlar,
TÜİK, YİGM, KOSGEB Ünv.ler,
EVD’ler ve İlgili Sektör Dernekleri
İlgili Kuruluşlar
HEDEF E1.1. Yürütülen ve planlanan çalışmalar kapsamında birincil enerji yoğunluğunun, 2015 yılında 2008 yılına göre %10 oranında azaltılması
AMAÇ E1. ENERJİ YOĞUNLUĞUNUN DÜŞÜRÜLMESİ
2011- sürekli
E1.2.1.2. Bilinçlendirme faaliyetlerinin
“enerji verimliliği bilinç endeksi” yöntemi ile
değerlendirilmesi ve duyurulması
Eylem Alanı
E1.3.1.
Enerji verimliliği
konusunda Ar-Ge
için ayrılan mali
olanakların, 2015
yılına kadar 2009
yılına göre %100
artırılması
2011-2013
2012-2023
2013-2023
E1.3.1.1 Ar-Ge stratejisi oluşturulması ve
“Enerji Sektörü Araştırma Geliştirme Projeleri
Destekleme Programı” (ENAR) kılavuzlarının
hazırlanması
E1.3.1.2. Enerji verimliliğine yönelik ürün ve
hizmete dönüşmemiş teknolojiler için Ar-Ge ve
inovasyon desteğinin sağlanması
E1.3.1.3. Ar-Ge sonuçlarına dayanılarak
geliştirilen özgün ürün, yöntem veya tasarımlar
için pilot projelerin desteklenmesi
HEDEF E1.3. Enerji verimliliğine yönelik Ar-Ge çalışmalarının desteklenmesi
2011-2012
E1.2.1.1. Enerji verimliliği danışmanlık
şirketlerinin (EVD’ler) etkinliğinin artırılması
amacıyla mevcut mevzuatın gözden geçirilmesi,
EVD’lerin desteklenmesi ve sayısının artırılması
Eylem Alanı
E1.2.1.
Enerji verimliliği
konusunda eğitim
verilmesi ve
bilinçlendirme
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Desteklenen Ar-Ge ve inovasyon
projeleri sayısı,
Patent sayısı
Üretime aktarılmış özgün ürün,
yöntem veya tasarım sayısı
Teknolojik gelişim
Know-how,
Teknolojik gelişim,
Yeni girişim ve yeni
istihdam olanakları
Know-how,
istihdam olanakları
alanları
Bilinç endeksi çalışma sonuçları,
Tüketicilerde davranış değişikliği,
Enerji tüketiminde azalma
Çevre kirliliğinde
azalma,
Kamuoyu bilincinin
gelişmesi
Ar-Ge stratejisi, yeni stratejinin
BTYK’da onaylanması,
Her yıl desteklenen Ar-Ge
çalışmalarında YEK projelerine
verilen desteğin oranı,
ENAR kılavuzları
Enerji Verimliliği Yönetmeliği
değişikliği, yetkilendirilmiş EVD
şirketi sayısı
Göstergeleri
Kapasite gelişimi
Yan Faydalar
HEDEF E1.2. 2015 yılına kadar enerji verimliliğine yönelik kapasitenin geliştirilmesi
ETKB
ETKB
ETKB
EİE
EİE
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
BSTB, MB, EB, HM, EİE, TÜBİTAK,
KOSGEB, EÜAŞ, TEİAŞ, Dağıtım
Şirketleri, TŞFAŞ, TEMSAN,
Üniversite Enstitüleri, TOBB,
TMMOB, STK’lar
ETKB, MB, BSTB, BTYK, TUBİTAK,
KOSGEB, TUBİTAK Teknoloji
Platformları üyeleri, Ünv.ler, Özel
Sektör Araştırma Ekipleri, Özel
Sektör STK’ları
ETKB, MB, BSTB, BTYK, TUBİTAK,
KOSGEB, TUBİTAK Teknoloji
Platformları üyeleri, Ünv.ler, Özel
Sektör Araştırma Ekipleri, Özel
Sektör STK’ları
MEB, KA, Belediyeler, TMMOB’a
bağlı ilgili odalar, özel sektör
STK’ları
BSTB, ÇŞB, KOSGEB, ETKB,
STK’lar, Özel Sektör Kuruluşları,
TMMOB
İlgili Kuruluşlar
ENERJİ SEKTÖRÜ
77
78
2011-2013
2012-2013
E1.4.1.2. Mevcut enerji verimliliği desteklerinin
artırılması amacıyla çalışmaların yapılması
Süre
E1.4.1.1. Sektörlere enerji verimliliğini sağlamaya
yönelik mevcut finans mekanizmaları hakkında
bilgilendirme yapılması
Eylemler
Kapasite gelişimi
Kapasite gelişimi
Yan Faydalar
Eylem Alanı
E2.1.1.
Hidroelektrik
enerji
potansiyelinin
ve diğer
yenilenebilir enerji
kaynaklarının
değerlendirilmesi
2011-2023
2012-2015
2011-2014
E2.1.1.1. Hidroelektrik enerji teknik ve ekonomik
potansiyelinin tamamının, ekonomik, çevresel ve
sosyal koşullar göz önünde bulundurularak havza
bazında değerlendirilmesi
E2.1.1.2. Pompajlı HES teknolojilerine yönelik
pilot projelerin başlatılması
E2.1.1.3. Mevcut güneş kolektörlerinin
envanterinin çıkarılarak Fayda/Maliyet
analizlerinin yapılması ve çevresel faktörler
göz önünde bulundurularak güneş enerjisi
kullanımının yaygınlaştırılması amacıyla
yasal düzenlemeler yapılması ve uygulamaya
geçirilmesi
Yeni istihdam olanakları
Yeni istihdam olanakları,
arz güvenliği
Kapasite gelişimi,
etkin enerji ve kaynak
yönetimi
HEDEF E2.1. Yenilenebilir enerjinin elektrik üretimindeki payının artırılmasının sağlanması
AMAÇ E2. TEMİZ ENERJİNİN ÜRETİM VE KULLANIMDAKİ PAYININ ARTIRILMASI
Eylem Alanı
E1.4.1.
Enerji verimliliği
yatırımlarının
teşviki ve
özendirilmesi
Eylem Alanı
ÇŞB
ETKB
Yasal düzenleme, ilk pompajlı
HES santrali projesinin
geliştirilmesi ve uygulamaya
geçirilmesi
Türkiye güneş kolektörü
envanteri, Fayda/Maliyet analizleri,
kullanılan güneş kolektörü sayısı
DSİ
EİE
ETKB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
HES kaynaklı elektrik üretim
miktarındaki artış
Mevzuat değişikliği
Katalog, güncel internet sayfası
Göstergeleri
HEDEF E1.4. Enerji verimliliği uygulamaları için ETKB tarafından verilen teşvik miktarını 2015 yılına kadar %100 artırmak
ETKB, BSTB, TÜBİTAK, TSE, GAP
Başkanlığı, TOBB
DSİ, EİE, EÜAŞ, EPDK, Özel Sektör
Üreticileri
ETKB, ÇŞB, OSİB, GTHB, EPDK,
DMİ, TBB
ETKB, MB, EVKK Üyesi Kuruluşlar,
KOSGEB, EVD’ler, İlgili STK’lar
ETKB, MB, EB, HM, TTGV,
KOSGEB, TMMOB, TOBB, Finans
kuruluşları, Destek Programı
Yürüten Tüm Kuruluşlar, Tüketici
Dernekleri
İlgili Kuruluşlar
2011-2015
2011-2013
2011-2013
2011-2013
E2.1.1.6. Rüzgâr enerjisi ile ilgili olarak sistem
kapasitesini artırmak ve iyi yönetmek amacıyla
gerekli altyapının oluşturulması
E2.1.1.7. Jeotermal enerjinin kullanılmasına
yönelik yasal mevzuatın gözden geçirilmesi ve
finansal destek imkânlarının araştırılması
E2.1.1.8. Biyoyakıtlar için enerji katkısı göz önüne
alınarak yeni araştırmalara hız verilmesi
E2.1.1.9. Mevcut kömür santrallerinde, biyokütle
kaynaklarının kullanımının teknik ve ekonomik
fizibilitesinin araştırılması
2011-2012
2012-2015
E.2.1.1.4. Güneş Enerjisi yol haritasının Fayda/
Maliyet esaslı olarak hazırlanması
E.2.1.1.5. Denizlerde rüzgâr enerjisi konusunda
yol haritası hazırlanması ve finansman modelinin
geliştirilmesi
Süre
Eylemler
Fayda/Maliyet analizleri
Finansman Modelleri,
Araştırma sonuçları
Kapasite gelişimi,
Etkin enerji ve kaynak
yönetimi
kapasite gelişimi,
Etkin enerji ve kaynak
yönetimi
Biyokütle yol haritası
Fizibilite çalışması sonuç raporu
Teknolojik gelişim
teknolojik gelişim,
Kırsal kalkınma,
Hava kirliliğinde azalma
Gözden geçirilmiş yasal mevzuat
sayısı
Enerjinin kalitesinin bozulmaması,
daha fazla enerji transferi ve
kaynak kullanımı
Göstergeleri
Yan Faydalar
Eylem Alanı
E2.2.1.
Hedef grupların
YEK ve iklim
değişikliği
konusunda
bilinçlendirilmesi
ve bilgilendirilmesi
2011-2015
2011-2015
E2.2.1.1. YEK’e yönelik projeler geliştirmeleri
amacıyla STK’ların ve yerel yönetimlerin
desteklenmesi
E2.2.1.2. 500 kW’ın altındaki yenilenebilir enerji
üretim sistemlerinin sertifikalandırılması için
yasal düzenlemeler yapılması
Proje sonuç raporları,
YEK ‘e yönelik proje sayısı
Yasal düzenlemeler,
YEK etiketleri
Yerel çevre kirliliğinde
azalma,
Kamuoyu bilincinin
gelişmesi
kullanan ürün ve
hizmetlerde katma
değer artışı
HEDEF E2.2 Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının artırılması için 2015 yılına kadar kapasitenin geliştirilmesi
Eylem Alanı
EPDK
KA
EÜAŞ
GTHB
MTA
TEİAŞ
EİE
EİE
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
ETKB, Üreticiler
STK’lar, Belediyeler, Donör
Kuruluşlar
ETKB, GTHB, TÜBİTAK
ETKB, Ünv.ler, Yağlı Tohum
Üreticileri ve Kooperatifleri,
Biyoyakıt Üreticileri, Akaryakıt
Sektörü Şirketleri
ETKB, EB, HM, MİGEM, EİE, EPDK,
Belediyeler
ETKB, KB, EB, HM, EPDK
ETKB, DM, EÜAŞ, EPDK
ETKB
İlgili Kuruluşlar
ENERJİ SEKTÖRÜ
79
80
Eylem Alanı
E2.3.1.
kaynaklarına
yönelik Ar-Ge
faaliyetlerinin
geliştirilmesi ve
desteklenmesi
Eylem Alanı
2011-2014
2011-2020
2012-2016
2012-2014
2012-2015
2011-2014
2011-2016
E2.3.1.2. Ar-Ge sonuçlarının üretime aktarımında
ekonomik araçlarla özendirilmesi ve Fayda/
Maliyet analizlerinin yapılması
E2.3.1.3. Yenilenebilir enerji ve temiz teknolojiler
konusunda üniversitelerde ve teknoloji geliştirme
bölgelerinde yeni teknolojilerin kullanımına
yönelik olarak yürütülen araştırma ve ürün
projelerinin sayısının artırılması
E2.3.1.4. Ürün geliştirmede araştırma kuruluşları
arasında koordinasyonun artırılması, finansman
kolaylığı sağlanması, bu alanda rekabet öncesi
işbirliği çalışmalarının oluşturulması için yasal
düzenleme yapılması
E2.3.1.5. Yerli sanayiyi desteklemek üzere, özel
alanlarda YEK kuluçka ve teknoloji geliştirme
bölgelerinin ve projelerin destek sonrasında takip
edilmesini sağlayan Proje Sonrası Destek ve
Koordinasyon Biriminin oluşturulması
E2.3.1.6. 500 kW’ın altında güneş ve diğer
yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimi
yapan mini tesislerin kullanımını özendirici
ilave tedbirler alınması, bu konudaki mevzuat
çalışmalarının düzenlenmesi
E.2.3.1.7. Rüzgâr enerjisinin verimli kullanılması
için hibrit projeler yapılması
Süre
E2.3.1.1. Yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik
Teknolojik İhtiyaç Analizlerinin (Technology
Needs Assessment-TNA) yapılması
Eylemler
Kapasite gelişimi
Kapasite gelişimi
Yeni İstihdam
olanakları,
Know-how,
Teknoloji, yerli ekipman
Proje sonuçları
Ar-Ge sonuçları
Kamu-özel sektör işbirliği
girişimleri ve kuluçka merkezleri
Yasal düzenlemelerin Resmi
Gazete’de yayımlanması
YEK’e yönelik entegre proje ve
yerli ürün sayısı
Ar-Ge teşvikleri için Fayda/Maliyet
analiz raporları
istihdam olanakları alanı
Know-how,
İstihdam
Teknolojik İhtiyaç Analizi raporu
Göstergeleri
Teknolojik gelişim
Yan Faydalar
HEDEF E2.3. Yenilenebilir enerji kaynaklarından üretim yapmak üzere 2023 yılına kadar teknolojik gelişim sağlanması
EİE
ETKB
ETKB
ETKB
ETKB
ETKB
ETKB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
ETKB, Ünv.ler, AE
EPDK, AE, Özel Dağıtım Şirketleri
ve Girişimciler
BSTB, MB, KB, EÜAŞ, TÜBİTAK,
KOSGEB, TTGV, TŞFAŞ, TEMSAN,
KA, Üniversite Enstitüleri, TOBB,
Özel Sektör
BSTB, MB, KB, TÜBİTAK, KA,
Üniversite Enstitüleri, Teknoloji
Geliştirme Bölgeleri
BSTB, MB, KB, TÜBİTAK, KA,
Üniversite Enstitüleri, Teknoloji
Geliştirme Bölgeleri
BTYK, BSTB, MB, KOSGEB, TTGV,
Ünv.ler, Özel Sektör Araştırma
Ekipleri, TÜBİTAK Teknoloji
Platformları Üyeleri, Sektör
Dernekleri
BSTB, MB, EB, HM, EİE, TÜBİTAK,
KOSGEB, EÜAŞ, TEİAŞ, Dağıtım
Şirketleri, TŞFAŞ, TEMSAN,
Üniversite Enstitüleri, TTGV, TOBB,
TMMOB, STK’lar
İlgili Kuruluşlar
Eylem Alanı
E3.1.3.
Kojenerasyon
ve bölgesel
ısıtma sistemleri
kullanımının teşvik
edilmesi
2011-2014
2011-2015
2011-2015
E3.1.3.2. Yüksek verimli kojenerasyon/
trijenerasyon ve bölgesel ısıtma uygulamalarının
yaygınlaştırılması için verilen teşviklerin
tanıtılması
E3.1.3.3. Atık ısı kullanımının yaygınlaştırılmasına
yönelik mevzuat düzenlemeleri ve bilgilendirme
faaliyetleri yapılması
2011-2015
E3.1.2.2. Yeni kurulacak olan santrallerde yerli
linyitleri kullanacak temiz kömür teknolojileri
kriterlerinin belirlenmesi ve uygulamayı özendirici
tedbirlerin alınması
E3.1.3.1. AB kojenerasyon düzenlemeleri ile tam
uyumun sağlanması
2011-2023
E3.1.2.1. Küçük rezervli yerel santrallerde kömür
teknolojisinin kullanılması için yerel aktörlerin
sisteme dâhil edilmesi (üniversiteler, OSB,
Kalkınma Ajansları vs.)
2011-2014
E3.1.1.2. Mevcut santrallerde temiz teknoloji
kullanımı, maliyetler ve uygulama imkânlarının
araştırılması
Eylem Alanı
E3.1.2.
Yeni kömür yakıtlı
santrallerde
temiz kömür
teknolojilerinin
kullanılması
2011-2020
E3.1.1.1. Mevcut elektrik üretim santrallerinde
yeni teknolojiler kullanılarak verimi yükseltmek
ve üretim kapasitesini artırmak için bakım,
iyileştirme ve modernizasyon çalışmalarının
sürdürülmesi
Eylem Alanı
E3.1.1.
Mevcut linyit
santrallerinin
rehabilitasyonu
ve temiz kömür
teknolojilerinin
kullanımının
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Kapasite geliştirme
Kamuoyu bilgilendirme
AB’ye uyum
Çevre kirliliğinin
azaltılması, hava
kalitesinin yükseltilmesi
know-how, teknoloji
Arz güvenliği,
Kaliteli enerji,
İstihdam
Yan Faydalar
Atık ısı kullanımının artması
Tanıtım kılavuzu
Kojenerasyon Yönetmeliğinin
Resmi Gazete’de yayımlanması
Temiz kömür uygulaması
teknik kriterlerine yönelik yasal
düzenlemelerin yapılması
Bölgesel Kömür Araştırma
Merkezlerinin kurulması
Fayda/Maliyet analizlerini içeren
etki analizi
Santrallerdeki iyileştirme
çalışmalarının tamamlanması
Göstergeleri
HEDEF E3.1. 2023 yılına kadar kömürle çalışan mevcut termik santrallerin ortalama çevrim verimlerinin artırılması
ETKB
ETKB
ETKB
ETKB
ETKB
EÜAŞ
EÜAŞ
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
EPDK, TÜBİTAK, Belediyeler,
Sektör STK’ları, Özel Sektör
KB, EB, HM, TOKİ, EPDK,
Belediyeler, Sektör STK’ları, Özel
Sektör
EPDK, TÜBİTAK, ABB, Sektör
STK’ları, Özel Sektör
ÇŞB, TKİ, EPDK, TÜBİTAK, TTK,
MTA, TÜSİAD, STK’lar, Özel Sektör
MB, TKİ, EÜAŞ, TTK, MTA,
TÜBİTAK, Ünv.ler, Özel Sektör
Temsilcileri
ETKB, TKİ, TTK, TÜBİTAK,
ÖİB, Özel Termik Santraller,
Üniversiteler
ETKB, TKİ, TTK, MTA, TÜBİTAK,
ÖİB, Özel sektör Yatırımcısı, Ünv.
ler
İlgili Kuruluşlar
AMAÇ E3. TEMİZ KÖMÜR TEKNOLOJİLERİ VE VERİMLİLİK ARTIRICI ÖNLEMLER UYGULANARAK ELEKTRİK ÜRETİMİNDE KÖMÜR KULLANIMINDAN KAYNAKLANAN SERA GAZI
EMİSYONUNUN SINIRLANDIRILMASI
ENERJİ SEKTÖRÜ
81
82
Eylem Alanı
E4.1.1.
Teknik altyapının
iyileştirilmesi ve
kaçak kullanımın
engellenmesi
Eylem Alanı
Süre
2011-2016
2011-2016
Eylemler
E4.1.1.1. Dağıtım şebekelerinin rehabilite
edilmesi ve güçlendirilmesi ile “Akıllı Şebeke”
uygulamalarına yönlendirilmesi için gerekli
destekleyici tedbirlerin alınması
E4.1.1.2. Kaçak elektrik kullanımına yönelik
denetimlerin artırılması ve konuya ilişkin
çalışmalar yapılması
Kayıp/ kaçaktaki belirlenmiş
azaltım hedeflerinin tutturulması
Kaçak kullanımdaki azalma
miktarı
Kaynakların rasyonel
kullanımı,
Enerji tüketiminin kayıt
altına alınması
Göstergeleri
Kömür rezervlerinin
kullanım ömrünün
uzaması,
İthalatın azalması
Yan Faydalar
HEDEF E4.1. 2023 yılına kadar ülke çapında elektrik dağıtım kayıplarının %8’e indirilmesi
AMAÇ E4. ELEKTRİK DAĞITIMINDA KAYIP VE KAÇAKLARIN AZALTILMASI
ETKB, EPDK
ETKB, EPDK
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Elektrik Dağıtım Şirketleri
ETKB, TEDAŞ, ÖİB, YY, Özel
Dağıtım Şirketleri
İlgili Kuruluşlar
BİNA SEKTÖRÜ
84
2011-2014
2011-2017
2011-2018
2011-2014
2011-2014
2011-2014
2011-2014
B1.1.1.1. Bina alt sektörlerindeki enerji
tüketimi bilgilerini içeren veritabanının
hazırlanması ve kıyaslama göstergelerinin
geliştirilmesi
B1.1.1.2. Bina tipolojileri için oluşturulan
Model Binaların teknik özelliklerinin
belirlenmesi
B1.1.1.3. Mevcut binaların, Model Binalar
ile kıyaslanması sonucunda binalarda enerji
verimliliğinin sağlanmasına yönelik kısa, orta
ve uzun vadeli hedeflerin belirlenmesi
B1.1.1.4. Mevcut binalarda enerji
verimliliğinin artırılması için eylem planı
geliştirilmesi
B1.1.1.5. Enerji verimliliğini sağlamak
amacıyla alınan önlemlerin fayda-maliyet
analiz çalışmalarının tamamlanması
B1.1.1.6. Enerji verimliliği açısından
piyasadaki yapı malzeme ve teknolojilerinin
değerlendirilmesi
B1.1.1.7. Enerji verimliliğini artırmak
üzere yapı malzeme ve teknolojilerinin
geliştirilmesine yönelik Ar-Ge önceliklerinin
ve desteklenecek alanların belirlenmesi
Eylem Alanı
B1.1.1.
Binalarda ısı
yalıtımı sağlamak
ve enerji verimli
sistemler
oluşturmak için
enerji verimliliği
potansiyelinin ve
önceliklerin tespit
edilmesi
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Rekabet gücünde
artış
Kapasite gelişimi
Kapasite gelişimi
Kapasite gelişimi
Yan Faydalar
ÇŞB
ÇŞB
Ar-Ge ihtiyaç değerlendirme
raporu,
Teşvik edilecek enerji verimli
teknoloji ve ürün araştırma
alanlarının listesi
ÇŞB
ÇŞB
ÇŞB
ÇŞB
ETKB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Piyasa Analiz Raporu
Enerji Verimliliği Önlemleri FaydaMaliyet Analiz Raporu
Binalarda Enerji Verimliliği Eylem
Planı
Kıyaslama göstergeleri,
Binalarda enerji verimliliği
hedefleri raporu
Model Bina teknik özellikleri
Veritabanı,
Kıyaslama göstergeleri
Göstergeleri
ETKB, BSTB, GTB, KB,
TÜRKAK, TSE, TÜBİTAK, Ünv.
ler, ilgili dernekler, ilgili meslek
odaları, malzeme üreticisi ve
satıcısı özel sektör kuruluşları
ETKB, BSTB, GTB, TSE,
TÜRKAK, TÜBİTAK, Ünv.ler,
ilgili dernekler, ilgili meslek
odaları, malzeme üreticisi ve
satıcısı özel sektör kuruluşları
BSTB, GTB, ilgili dernekler,
ilgili meslek odaları, malzeme
üreticisi ve satıcısı özel sektör
kuruluşları
MB, İB, EİE, YY, TOKİ, STK’lar,
ilgili meslek odaları, özel sektör
kuruluşları
TOKİ, YY, STK’lar, Meslek
Odaları
ETKB, MB, İB, TÜİK, YY
ÇŞB, MB, İB, MEB, TÜİK, TOKİ,
İÖİ, Belediyeler
İlgili Kuruluşlar
HEDEF B1.1. 2023 yılında en az 1 milyon konut ile toplam kullanım alanı 10 bin metrekarenin üzerindeki ticari ve kamu binalarında standartları sağlayan ısı yalıtımı ve enerji
verimli sistemlerin oluşturulması
AMAÇ B1. BİNALARDA ENERJİ VERİMLİLİĞİNİN ARTTIRILMASI
Eylem Alanı
B1.2.1.
Binalarda ısı
yalıtımının ve
verimli enerji
sitemlerinin
kullanımının
sağlanması için
BEP Yönetmeliğinin
iyileştirilmesi ve
güçlendirilmesi
Eylem Alanı
2011 -2014
2011 -2014
2011 -Sürekli
2011 -Sürekli
2012-2015
B1.2.1.2. Mevcut binaların tadilatında
yapılacak iyileştirilme için BEP
Yönetmeliğindeki %25 eşiğinin analiz
edilmesi, mevcut bina iyileştirme şartları için
fayda/maliyet analizlerini içeren bir teknik
raporun hazırlanması
B1.2.1.3. BEP Yönetmeliğinin uygulanmasını
desteklemek üzere ilgili hukuki
düzenlemelerde (Kat Mülkiyeti, Belediyeler
Kanunu, Yapı Denetim Yönetmeliği vb.)
gerekli değişikliklerin belirlenmesi ve
yapılması
B1.2.1.4. Enerji Kimlik Belgesi (EKB)
sınıflandırma aralıklarının yukarı çekilmesi
(TS 825 – bina bileşenlerinin U değerlerinin
yıllar itibariyle düşürülmesi) için fayda/
maliyet analizlerini içeren bir teknik
değerlendirmenin yapılması ve BEP ve TS
825’in revize edilmesinde koordinasyonun
sağlanması
B1.2.1.5. “Entegre Bina Tasarımı Yaklaşımı”
ve “Sıfır Emisyonlu (Sürdürülebilir) Bina”
kriterlerinin oluşturulması, gerekli görülürse
BEP Yönetmeliğine entegre edilmesi
Süre
B1.2.1.1. BEP Yönetmeliğinde belirtilen
bina teknik sistemleri ile ilgili kriterlerin ve
minimum gereklerin gözden geçirilmesi,
gerekirse revize edilmesi
Eylemler
Yaşam kalitesinin
artması,
Hane başına
enerji tüketim
maliyetlerinde
azalma
Yan Faydalar
ÇŞB
ÇŞB
Entegre Bina Tasarımı Yaklaşımı
ve sürdürülebilir bina kriterlerini
içeren teknik rapor/kılavuz,
revize BEP Yönetmeliğinin Resmi
Gazetede yayımlanması
ÇŞB
ÇŞB
ÇŞB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Fayda/maliyet analizlerini de
içeren teknik rapor, revize BEP
Yönetmeliğinin Resmi Gazete’de
yayımlanması
Diğer Kanun ve Yönetmeliklerde
BEP Yönetmeliğine uyumlu olarak
yapılan değişikliklerin Resmi
Fayda/maliyet analizini de içeren
teknik rapor
Mevcut mevzuatta öngörülmüş
teknik bina sistemleri ve
kriterlerinin iyileştirilmesine
yönelik öneri paketi, önerilen
teknik sistem değişiklerinin fayda/
maliyet analiz raporları, gerekli
Yönetmelik değişikliğinin Resmi
Göstergeleri
ETKB, TSE, TÜBİTAK, Sektör
dernekleri, Meslek odaları
TSE, ETKB, TÜBİTAK,
Ünv.ler, Sektör dernekleri,
Meslek odaları
ETKB, MB, BSTB, GTB, İB,
TSE, Ünv.ler, Sektör dernekleri,
Meslek odaları
ETKB, İB, TSE, Ünv.ler, Sektör
ETKB, İB, TSE, Ünv.ler, Sektör
İlgili Kuruluşlar
HEDEF B1.2. 2017 yılına kadar bütün binalarda, Binalarda Enerji Performansı (BEP) Yönetmeliği ve diğer enerji verimliliği yönetmeliklerinin etkin olarak uygulanması
BİNA SEKTÖRÜ
85
86
2011-Sürekli
2011-Sürekli
2011-Sürekli
2011-2013
2011 -2015
B1.2.3.2. EVD’lerin yetkilendirilmesi, Enerji
Performans Kontratı (EPK) uygulamaları
ve bina enerji verimliliği etütleri konusunda
kapasitelerinin geliştirilmesi
B1.2.3.3. ÇŞB taşra teşkilatı, belediyeler, yapı
denetim şirketleri ve odaların yapı denetimindeki
yetkinliğinin arttırılması için periyodik eğitimler
düzenlenmesi
B1.2.3.4. Yapı denetim sisteminin
etkinleştirilebilmesi için gerekli görülürse
mevzuat değişikliği yapılması
B1.2.3.5. Binalarda Enerji Yönetimi sisteminin
standartlaştırılarak etkinleştirilmesi, ilgili
mevzuatın (EV Kanunu ve yönetmelikleri) Enerji
Yönetim Standardına (16001 EN-ISO 50001)
uyumlaştırılması ve ticari binalar ile kamu
binalarında uygulanması
2011-Sürekli
B1.2.2.3. Düzenlenen EKB’lerin denetimlerini
yürütmek üzere bir ekibin görevlendirilmesi ve
bu ekibin eğitilmesi
B1.2.3.1. BEP Yönetmeliğinin sektördeki
uygulayıcılarının eğitilmesi
2011-2012
B1.2.2.2. ÇŞB personelinin BEP yönetmelik
uygulamaları, binalarda enerji verimliliği
önlemleri ve ekipmanları konusunda uygulamacı
ve eğitimci olarak eğitilmesi
Eylem Alanı
B1.2.3.
İlgili diğer
kurumların
BEP ve diğer
enerji verimliliği
yönetmeliğinin
uygulanmasına
yönelik kapasitesinin
geliştirilmesi
2011-2012
B1.2.2.1. ÇŞB’nin kurumsal kapasitesinin
geliştirilmesi amacıyla ihtiyaç analizi yapılması
Eylem Alanı
B1.2.2.
Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı’nın BEP
Yönetmeliği ve diğer
enerji verimliliği
uygulanmalarına
artırılması
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
EV Yönetmeliğinin değiştirilerek
Resmi Gazetede yayımlanması,
16001 EN-ISO 50001 belgeli en az
100 ticari ve kamu binası
ETKB
ÇŞB
Etkin denetim sistemi,
Yapı Denetim Yönetmeliği ve ilgili
mevzuatın değiştirilerek Resmi
Yeşil istihdam
olanaklarında artış
ÇŞB
ÇŞB taşra teşkilatı, Belediyeler,
yapı denetim şirketleri ve Meslek
Odalarında yapı denetim işinde
görevlendirilen personel için
düzenlenen eğitim ve katılımcı
sayısı
Emlak piyasasında
EKB güvenilirliğinin
artması,
EV bina
dönüşümünün
hızlanması
ETKB
ÇŞB
ÇŞB
ÇŞB
ÇŞB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Yetkilendirilmiş EVD sayısı,
Binalardaki EPK sayısı
Eğitime katılan kişi sayısı
Oluşturulan teknik altyapı,
Eğitim sayısı,
Etüt uzmanı sayısı
ÇŞB personeline verilen eğitim
sayısı
Kurumsal kapasite ve ihtiyaç
raporu
Göstergeleri
Kapasite gelişimi
Kapasite gelişimi
Güçlü kamu
fonksiyonu,
Emlak piyasasında
EKB’ye ilişkin
güven artışı
Yan Faydalar
ÇŞB, TSE, TMMOB, EVD’ler
ETKB, TMMOB, Ünv.ler, Sektörel
STK’lar, İlgili sektör katılımcıları
ÇŞB, TMMOB, EVD’ler, EV hizmeti
için yetkilendirilmiş kuruluşlar
ETKB, YY, TBB, Ünv.ler, MMO,
Sektörel STK’lar, Meslek odaları,
SMM firmaları, Yapı denetim
firmaları, EVD firmaları
ETKB, TSE, TÜBİTAK, Ünv.ler, Sektör
ETKB, TÜBİTAK, Ünv.ler, Meslek
Odaları, Sektörel STK’lar, Uluslararası
kuruluşlar
İlgili Kuruluşlar
2011 -2015
B1.3.1.2. Binalarda enerji verimliliği
önlemleri için gerekli yatırımların yapılmasını
özendirici finans modellerinin araştırılması,
tanıtılması ve yaygınlaştırılması
EV ve YEK için
gelen uluslararası
fonların daha iyi
yönlendirilmesi
Yan Faydalar
Eylem Alanı
B1.4.1 .
Tüm binalara
“Enerji Kimlik
Belgesi”
verilmesi için
gerekli altyapının
güçlendirilmesi
2011 -2017
2011 -2017
B1.4.1.1. ÇŞB tarafından mevcut ve
yeni binalara verilecek olan sertifikaların
izlenmesi ve kaydedilmesi, rastgele
kontroller ile BEP yönetmeliği ve diğer enerji
verimliliği uygulamalarının denetlenmesi
B1.4.1.2. Binaların mekanik sistemlerinin
periyodik denetimi (merkezi ısıtma
sistemleri, HVAC sistemleri) için metot
oluşturulması, denetimler için yetkilendirme
yapılması ve denetimlerin uygulanması
HEDEF B1.4. 2017 yılına kadar tüm binalara “Enerji Kimlik Belgesi” verilmesi
2011 -Sürekli
B1.3.1.1. Ulusal ve uluslararası finans
kuruluşları ile diyalog ve işbirliğinin
geliştirilmesi için koordinasyonun
sağlanması
Eylem Alanı
B1.3.1.
Binalarda enerji
verimliliğinin
arttırılması için
enerji verimliliği,
ve BEP ile ilgili
olarak gerekli
finansmanın
sağlanması
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
ÇŞB
ÇŞB
İlgili Tebliğin Resmi Gazete’de
yayımlanması,
Yetkilendirilen denetim
firmalarının/denetçilerin sayısı,
Denetim sayısı
ETKB
EB, HM
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Kayıt altına alınan EKB sayısı,
Denetim sayısı
Finans modelleri, fonlar,
Fayda ve gereklerin duyurulması
için internet sayfası
Alternatif finans modelleri,
İşbirliği protokolleri
Göstergeleri
Meslek odaları, Özel denetim
firmaları, EVD’ler
ETKB, Meslek odaları, EVD’ler
MB, EB, HM, EİE, TBB, TMMOB,
Finans kuruluşları, Özel sektör
kuruluşları, EVD’ler, Tüketici
dernekleri
ÇŞB, ETKB, MB, KB, Finans
kuruluşları, Özel sektör
kuruluşları, EVD’ler
İlgili Kuruluşlar
HEDEF B1.3. Binalarda 2013 yılı sonuna kadar enerji verimliliği, yenilenebilir enerji ve BEP ile ilgili olarak gerekli finansal desteği sağlayacak araçların geliştirilmesi
BİNA SEKTÖRÜ
87
88
2011 - 2013
2011 - 2017
2011 -2018
2011 -2015
2011 -2012
2011 -2013
2011 -2011
B1.5.1.1. Kamu binaları için bir veri tabanı
oluşturulması, en fazla enerji tüketen binaların
belirlenmesi.
B1.5.1.2. Kademeli olarak tüm kamu binalarının
EKB’lerinin düzenlenmesi için koordinasyonun
sağlanması
B1.5.1.3. Eski ve yeni kamu binalarında EKB
için eşik değerlerin belirlenmesi ve bu EKB eşik
değerler baz alınarak kamu binalarında enerji
verimliliği iyileştirme stratejisinin belirlenmesi
ve gerekli tahsisatın sağlanması için Başbakanlık
Genelgesinin yayımlanması
B1.5.1.4. Kamu kuruluşlarınca enerji etütleri
yaptırılarak iyileştirmeler için gerekli bütçenin
belirlenmesi ve fizibilite raporlarının hazırlanarak
MB’ye ve KB’ye sunulması
B1.5.1.5. EVD’lerin Enerji Performans Kontratları
çerçevesinde kamu binalarının iyileştirilmesi için
Kamu İhale Kanunu’nda değişiklik yapılmasına
ilişkin ön hazırlıkların ve incelemelerin yapılması
B1.5.1.6. Kamu kurumlarında daha verimli
ekipman, taşıt ve binaların satın alınabilmesi için
Yeşil İhale Programının uygulanmasına ilişkin
hazırlık çalışmalarının yapılması
B1.5.1.7. Kamu binalarında enerji yönetimi
uygulamasının etkinleştirilmesi için 10 bin
m2 üzerindeki veya 250 tep ve üzerinde enerji
tüketen kamu binalarında enerji yöneticilerinin
atanması
Eylem Alanı
B1.5.1.
Kamu kuruluşlarının
bina ve tesislerinin
yıllık enerji
tüketiminin
azaltılması
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Atanmış Enerji Yöneticisi sayısı,
Enerji Yönetim Standardı Belgesi
almış kamu binası sayısı
Kamu İhale Kanununda değişiklik
yapılarak Resmi Gazete’de
yayımlanması
Kamu
harcamalarında
düşüş,
EV cihazlar için
piyasa dönüşümü
Kamu binalarında
işletme
harcamalarında
düşüş
Kamu İhale Kanunu’nda değişiklik
önerileri
Etüt raporları,
Kamu Binalarında EV İyileştirme
Stratejisi ve Planı,
Başbakanlık Genelgesi
En fazla enerji tüketen ilk yüz,
Bin ve on bin binanın kademeli
olarak EKB’lerinin düzenlenmesi
Kamu Binaları Yapı ve Enerji Veri
Tabanı
Göstergeleri
Kamu binalarının
işletme bütçesinden
tasarruf
Kamu bilgi
sisteminde iyileşme
Kamu bilgi
Kamu bilgi
Yan Faydalar
ETKB
MB
MB
Tüm kamu
kuruluşları
ÇŞB
ÇŞB
ETKB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
HEDEF B1.5. Kamu kuruluşlarının bina ve tesislerinde, yıllık enerji tüketiminin 2015 yılına kadar %10 ve 2023 yılına kadar %20 azaltılması
Kamu kurum ve kuruluşları, Meslek
odaları, EVD’ler
ETKB, İB, KİK, TOKİ, YY, Kamu
kurum ve kuruluşları
ETKB, ÇŞB, KİK
ETKB, ÇŞB, KB
İB, KB, TOKİ, YY, Kamu kurum ve
kuruluşları
ETKB, TOKİ, Kamu kurum ve
kuruluşları, EVD’ler
ÇŞB, İB, MB, TOKİ, TÜİK, YY, Kamu
kurum ve kuruluşları
İlgili Kuruluşlar
Eylem Alanı
B2.1.2.
Toplu konutlarda
yerinden enerji
üretiminin
Eylem Alanı
B2.1.1.
Binalarda
kullanımının teşvik
edilmesi
Eylem Alanı
2011 -2014
2011 -2015
B2.1.1.2. Binalarda YE kullanımının sağlanması
için aşağıdakileri de içerecek yeni düzenlemeler
yapılması:
 Binalara azami enerji ihtiyacı ve azami
karbondioksit emisyonu sınırlaması getirilmesi
ve bu kapsamda yenilenebilir enerji kaynaklarının
kullanımının özendirilmesi,
 Azami karbondioksit emisyonu değerlerini aşan
binalara idari yaptırım uygulanması,
 Isı yalıtımının ve verimli ekipman ve sistemlerin
kullanımının özendirilmesi,
 Kullanım alanı 10.000 m2’nin üzerinde olan ticari
binaların ve müstakil lüks konutların ve entegre
konutların (residence) ruhsatlandırılmasında
sürdürülebilirlik niteliği aranması ve
uygulamanın kademeli olarak diğer binalara da
yaygınlaştırılması,
 Yerinden üretimin özendirilmek suretiyle
yaygınlaştırılması; binalarda ısıtma, soğutma,
havalandırma, sıhhi sıcak su, elektrik ve
aydınlatma enerjisi ihtiyaçlarının tamamen veya
kısmen karşılanması amacıyla, yenilenebilir
enerji kaynakları kullanımının, hava, toprak
veya su kaynaklı ısı pompası, kojenerasyon ve
mikrokojenerasyon gibi sistemlerin kullanımının
özendirilmek suretiyle yaygınlaştırılması
B2.1.2.1. Binaların enerji ihtiyacının karşılanmasında
bölgesel ısıtma, kojenerasyon ve/veya mikrokojenerasyon uygulamalarının ısıtma, soğutma
ve diğer enerji amaçlı olarak yeni toplu konut
alanlarında uygulamaya konulması
2011 -2014
Süre
B2.1.1.1. Binalarda yenilenebilir enerjinin maliyet
etkinliğini değerlendirmek amacıyla bir fizibilite rapor
formatının geliştirilmesi
Eylemler
Yeni istihdam
olanakları,
Temiz çevre,
Enerji kaynaklarının
korunması,
Enerjide dışa
bağımlılığın
azalması
Yan Faydalar
Toplu konut alanlarında bölgesel
ısıtma ve kojenerasyon ve/veya
mikro-kojenerasyon uygulaması
Yeni yasal düzenlemelerin Resmi
Gazetede yayımlanması,
Enerji ihtiyaçlarının en az %20sini
YEK ile karşılayan bina sayısı
Fizibilite formatının uygulanması,
İlgili tebliğin Resmi gazetede
yayımlanması
Göstergeleri
TOKİ
ETKB
ETKB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
HEDEF B2.1. 2017 yılından itibaren yeni binaların yıllık enerji ihtiyacının en az %20’sinin yenilenebilir enerji kaynaklarından temin edilmesi
AMAÇ B2. BİNALARDA YENİLENEBİLİR ENERJİ KULLANIMININ ARTIRILMASI
ÇŞB, ETKB, BSTB, GTB, EPDK,
TÜBiTAK, TMMOB, Ünv.ler, Özel
sektör kuruluşları, Tasarım ve yapı
denetim şirketleri
ETKB, ÇŞB, EPDK, TEDAŞ ve Özel
dağıtım şirketleri, Sektör STK’ları
ÇŞB, ETKB, EPDK
İlgili Kuruluşlar
BİNA SEKTÖRÜ
89
90
2011-2014
2011-2014
2015-2016
2012-2014
2013-2015
B3.1.2.1. Farklı iklim bölgeleri için enerji etkin ve iklim
duyarlı planlama ve yerleşim ilkelerinin geliştirilmesi
ve kriterlerin oluşturulması, sürdürülebilir kentsel
yerleşim planlarının etkin uygulanması için bir rehber
hazırlanması
B3.1.2.2. Arazi kullanımı, ekoloji, ulaşım, su yönetimi,
gri su, yeşil/beyaz çatılar gibi sürdürülebilirlik
unsurlarını kapsayan kentsel yerleşim planlarının
yaşam döngüsü maliyeti değerlendirme yöntemleri
kullanılarak pilot projeler çerçevesinde geliştirilmesi
ve uygulanması
B3.1.2.3. Enerji-etkin, iklim-duyarlı, sürdürülebilir
kentsel yerleşim planlamasına yönelik usul ve
esasların belirlenmesi ve pilot proje sonuçları
kullanılarak sürdürülebilir kentsel planların
uygulamaya geçirilmesi için çıktıların imar mevzuatına
aktarılması
B3.1.2.4. Nüfus, ekonomik aktivite gibi özellikler ile
model olabilecek üç pilot belediye kapsamında iklim
değişikliğinden etkilenme potansiyeli de göz önüne
alınarak iklim değişikliği ile mücadele ve uyum eylem
planının hazırlanması ve diğer belediyelere tanıtılması
B3.1.2.5. Yerel yönetimlerce imar planlarının iklime
duyarlı yerleşim planları biçiminde hazırlanması
Eylem Alanı B3.1.2.
Enerji verimli ve iklim duyarlı
yerleşme/yapılaşma için politika
ve hukuki düzenlemelerin
geliştirilmesi ve pilot projeler ile
uygulamaya geçirilmesi
2011-2014
B3.1.1.1. Seçilecek pilot şehir/bölgelerde binalarda
enerji verimliliğini artırmaya yönelik ilgili sektörlerde
veri tabanları oluşturulması, bütünsel etkilerin tespit
edilmesi için analizler yapılması
Eylem Alanı B3.1.1.
Yerleşmeler ölçeğinde arazi
kullanımının sera gazı emisyon
miktarlarına etkisinin tespit
edilmesi (yerleşmeler ölçeğinde
ilgili tüm sektörlerin bütünsel
etkilerinin tespit edilmesi)
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Kamu kaynaklarının etkin
kullanımı (İlk yatırım ve
yatırım sonrası yanlış
planlamadan kaynaklanan
yıkım/yeniden inşa sayısında
azalma)
Malzeme, su, alan
kullanımında etkinlik, Sağlık
ve refah ve yaşam kalitesi
seviyesinde yükselme,
Sürdürülebilir yerleşimler
Sürdürülebilir yerleşimler,
Malzeme, su, alan, enerji
kullanımında etkinlik/verimlilik
sağlanması,
Yaşam kalitesinin yükselme
Kapasite gelişimi, yaşam
kalitesinin artırılması,
Sürdürülebilir yerleşimler,
İstihdam olanaklarında artış
Kamu yatırımlarının, enerji
ve su kaynaklarının etkin
kullanımı,
Kapsamlı idari sistem
Yan Faydalar
YY
Pilot
Belediyeler
3 pilot belediye kapsamında bütün
paydaşların katılımıyla hazırlanmış iklim
değişikliği ile mücadele ve uyum eylem planı,
Tüm büyükşehir ve merkez belediyeleri
için iklim değişikliği eylem planı tanıtım ve
hazırlama seminerleri
Sürdürülebilir yerleşim planı hazırlayan yerel
yönetimlerin sayısı
ÇŞB
ÇŞB
ÇŞB
ÇŞB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Sürdürülebilir kentsel yerleşime ilişkin hukuki
düzenlemenin Resmi Gazete’de yayımlanması
Pilot bölgeler için sürdürülebilir kentsel
yerleşim planları,
Ulusal ve uluslararası enerji verimliliği
yöntemleri kullanılarak oluşturulan /yapılan
yeni örnek yerleşim/mahalle/site/komşuluk
birimi yeri sayısı
Sürdürülebilir kentsel yerleşim rehberinin
yayınlanması ve belediyelere iletilmesi
Veri tabanı,
Analiz raporu
Çıktılar ve Performans Göstergeleri
ÇŞB, İller Bankası,
Ünv.ler, TMMOB’a
bağlı ilgili meslek
odaları
ÇŞB, TBB, Ünv.ler,
İlgili STK’lar
TBB, YY, Ünv.ler,
STK’lar, Meslek
odaları
TOKİ, TBB,
İller Bankası,
Belediyeler, Ünv.
ler, İlgili STK’lar,
Meslek odaları
UBAK, İB, KB, İller
Bankası, YY, Ünv.
ler, İlgili STK’lar
İB, UBAK, ETKB,
TÜİK, TOKİ, YY,
TBB, Ünv.ler, İlgili
STK’lar
İlgili Kuruluşlar
HEDEF B3.1. 2023 yılına kadar yeni yerleşmelerde yerleşme ölçeğinde sera gazı emisyonunun (pilot olarak seçilen ve sera gazı emisyon miktarı 2015 yılına kadar belirlenen)
mevcut yerleşmelere göre en az % 10 azaltılması
AMAÇ B3. YERLEŞMELERDEN KAYNAKLANAN SERA GAZI EMİSYONLARININ SINIRLANDIRILMASI
SANAYİ SEKTÖRÜ
92
2011–2016
S1.1.1.2. Sera gazı emisyonlarının
sınırlandırılmasına ve enerji verimliliğine yönelik
olarak yeni yasal düzenlemeler yapılması
AB’ye uyum
AB’ye uyum
Yan Faydalar
Yeni mevzuatın Resmi Gazete’de
yayımlanması
Revize mevzuatın Resmi
Göstergeleri
Eylem Alanı
S1.2.2.
KOBİ’lerde enerji
verimliliğinin
arttırılması
Eylem Alanı
S1.2.1.
Sanayi sektöründe
enerji verimliliği
yatırımlarının
teşvik edilmesi,
yaygınlaştırılması ve
kayıt altına alınması
2012–2023
2011–2023
S1.2.2.2. KOBİ’lere yönelik finansman modelleri
geliştirilerek enerji verimliliğine yönelik
uygulamaların desteklenmesi
S1.2.2.3. KOBİ’lere yönelik Verimlilik Arttırıcı
Projelerin ve gönüllü anlaşma desteklerinin
geliştirilmesi
2011–2023
S1.2.1.3. Enerji verimliliği projelerinin yatırıma
dönüştürülmesi için finansman modellerinin
araştırılması
2011–2016
2011–2016
S1.2.1.2. Enerji verimliliği ile ilgili gönüllü
işbirliklerinin geliştirilmesi
S1.2.2.1. KOBİ’lere yönelik olarak enerji
verimliliği ve sera gazı emisyonlarının
sınırlandırılması konularında bilgilendirme
yapılması, eğitim ve danışmanlık desteği
sağlanması
2011–2012
S1.2.1.1. Sanayi sektöründe Verimlilik Arttırıcı
Projelerin geliştirilmesi, yaygınlaştırılması ve
kayıt altına alınması
Kapasite gelişimi,
Rekabet gücünde artış
Kapasite gelişimi,
Desteklenen KOBİ sayısı
Yeni finansman modelleri,
Finansman imkanlarında artış
Eğitim materyalleri ve WEB sitesi,
Etüt rehberleri,
İyi uygulamalar rehberi,
Desteklenen KOBİ sayısı,
Faydalanıcı sayısı
Araştırma raporları
Deklarasyonlar,
İşbirliği anlaşmaları
Rekabet gücünde artış,
Uluslararası fonların
Enerjide dışa bağımlılığın
azalması,
Desteklenen proje sayısı
KOSGEB
KOSGEB
KOSGEB
EB, HM
EİE
ETKB
ÇŞB, EİE
ÇŞB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
HEDEF S1.2. Sanayi sektöründe enerji kullanımından (elektrik enerjisi payı dâhil) kaynaklanan sera gazı emisyonlarının sınırlandırılması
2011–2016
sınırlandırılmasına ve enerji verimliliğine yönelik
olarak farklı kurumlarca çıkarılmış olan mevzuat
arasında eşgüdümün sağlanması
Eylem Alanı
S1.1.1.
Mevcut mevzuatın
revize edilmesi
ve yeni yasal
düzenlemeler
yapılması
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
HEDEF S1.1. Sera gazı emisyonlarının sınırlandırılmasına ve enerji verimliliğine yönelik yasal düzenlemelerin yapılması
AMAÇ S1. SANAYİ SEKTÖRÜNDE ENERJİ VERİMLİLİĞİNİN ARTTIRILMASI
ETKB, BSTB, KB, MPM,
STK’lar
BSTB, ETKB, EB, HM,
Finans Kuruluşları
BSTB, ETKB, KB, TOBB,
STK’lar
ETKB, BSTB, KB, EVKK
Üyeleri, KOSGEB
ETKB, BSTB, MPM
BSTB, EVKK Üyeleri,
MPM, STK’lar
ETKB, BSTB, Sektör
Dernekleri, STK’lar
İDDK Üyeleri, Sektör
Dernekleri, STK’lar
İlgili Kuruluşlar
Eylem Alanı
S1.2.3.
Enerji yoğun
sektörlerde enerji
verimliliğinin
arttırılması
Eylem Alanı
2011–2014
2012–2016
2011–2016
2011–2016
2014–2016
S1.2.3.2. Yüksek enerji verimliliğine sahip demo
projelerin geliştirilerek uygulanması
S1.2.3.3. Enerji verimli teknoloji ve iyi
uygulamaların transferi alanında sanayi sektörleri
için rehber hazırlanması
S1.2.3.4. Enerji yoğun sektörlerde enerji tasarruf
potansiyelinin ve sektörel enerji verimliliği
hedeflerinin belirlenmesi
S1.2.3.5. Yüksek enerji tasarrufu potansiyeline
sahip yatırım projelerinin desteklenmesinin
kalkınma planlarına entegrasyonu
Süre
S1.2.3.1. Enerji etütlerinin gerçekleştirilerek
enerji verimliliğine yönelik ulusal ve uluslararası
karşılaştırmaların yapılması
Eylemler
Yan Faydalar
Piyasada mevcut finansman
olanakları
Enerji yoğun sektörlerde ortalama
spesifik enerji tüketimi
Teknoloji transferi rehberi
Demo projeler
Etüt raporları,
Karşılaştırma raporları
Göstergeleri
KB
ETKB
BSTB
Özel sektör
kuruluşları
ETKB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
ÇŞB, ETKB, TÜBİTAK,
TÜSİAD, TOBB, STK’lar,
Özel Sektör Kuruluşları
MB, BSTB, ÇŞB, KB,
TÜBİTAK, TOBB, TÜSİAD,
STK’lar, Özel Sektör
Kuruluşları
ÇŞB, ETKB, KB, KOSGEB,
TÜBİTAK, TOBB, TÜSİAD,
TMMOB, TTGV, STK’lar,
BSTB, ÇŞB, ETKB, KB,
MPM, KOSGEB, TÜSİAD,
TOBB, STK’lar
BSTB, ÇŞB, KB, MPM,
TÜSİAD, TOBB, TMMOB,
Kuruluşları
İlgili Kuruluşlar
SANAYİ SEKTÖRÜ
93
94
Eylem Alanı
S2.1.2.
Sanayi alt
sektörlerinde düşük
karbon yoğunluğuna
geçişin
desteklenmesi
Eylem Alanı
S2.1.1.
Sera gazı emisyon
yoğunluğunun
azaltılmasına
yönelik gönüllü
anlaşmaların
özendirilmesi
Eylem Alanı
2012–2014
2011–2013
S.2.1.2.2. Oluşturulan ve oluşturulacak olan
kuluçka ve teknoloji merkezlerinde sanayide
düşük karbon yoğunluğuna yönelik çalışmaların
yapılması
S2.1.2.3. Düşük karbonlu kalkınmaya geçiş için
finansman modellerinin geliştirilmesine ilişkin
etüt yapılması
2013–2018
S2.1.1.3. Gönüllü anlaşmalar kapsamında
teknolojik iyileştirmeler içeren projeler
geliştirilmesine destek olunması ve proje
sonuçlarının kamuoyu ile paylaşılması
2014–2016
2012–2014
sınırlandırılması için ihtiyaç duyulan finansal
araçlara erişimin araştırılması
S.2.1.2.1. Sektör strateji belgelerinde düşük
karbon yoğunluğuna geçişle ilgili konulara yer
verilmesi
2011–2014
Süre
S2.1.1.1. İlgili sektörlerle sera gazı emisyonlarının
sınırlandırılmasına yönelik gönüllü anlaşmaların
yapılması
Eylemler
Makro ekonomik istikrar,
BSTB
KB, EB, HM
Fayda/maliyet analizleri,
Finansal modeller için gerekli
düzenlemeler
BSTB
BSTB
EB, HM
ÇŞB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Teknoloji geliştirme bölgelerinde
faaliyette olan kuruluşların sayısı
ve yeni istihdam olanakları
Eylem planları
Seminerler, konferanslar
AB’ye uyum,
Bilgi toplumu,
Kapasite gelişimi,
AB’ye uyum
Fayda/maliyet analizleri,
Uygulama yöntemleri ve akış
şemaları,
Deklarasyonlar,
Göstergeleri
Kapasite gelişimi
AB’ye uyum
Yan Faydalar
HEDEF S2.1. Sera gazı emisyonlarının sınırlandırılmasına yönelik mali ve teknik altyapının geliştirilmesi
AMAÇ S2. 2023 YILINA KADAR SANAYİ SEKTÖRÜNDE ÜRETİLEN GSYİH BAŞINA EŞDEĞER CO2 YOĞUNLUĞUNUN AZALTILMASI
MB, BSTB, ÇŞB, ETKB,
GTHB, KOSGEB
TÜBİTAK, TÜSİAD, TOBB,
TMMOB, STK’lar, Özel
Sektör Kuruluşları
TSE, TÜSİAD, TOBB,
TMMOB, TTGV, STK’lar,
BSTB, ETKB, ÇŞB, KB,
KOSGEB
BSTB, ETKB, KB,
KOSGEB, TÜSİAD, TOBB,
İlgili Kuruluşlar
S2.1.3.1. Sanayi sektöründe faaliyet gösteren
işletmeler ve ürün bazında karbon ayak izinin
hesaplanması ve karbon ayak izinin azaltılmasına
yönelik eylem planı oluşturulması
Eylem Alanı
S2.1.3.
Sektörel işletmeler
ve ürün bazında
(Enerji Verimliliği
Kanunu’nun 7.
Maddesinde yer alan
cihazlar öncelikli
olarak) karbon ayak
izinin azaltılması
2011–2015
Süre
Kapasite gelişimi,
AB’ye uyum,
Politika oluşturma kapasitesi
Yan Faydalar
Karbon ayak izini hesaplayan
işletme sayısındaki artış,
Karbon ayak izi belirlenmiş ürün
sayısı
Göstergeleri
Özel Sektör
Kuruluşları
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Eylem Alanı
S2.2.1.
Sanayi sektöründe
düşük sera
gazı emisyonlu
teknolojilere
yönelik Ar-Ge ve
teknoloji transferi
çalışmalarının
desteklenmesi
2012–2014
2011–2014
2014–2018
S2.2.1.1. Sanayi sektöründe sera gazı
emisyonlarının sınırlandırılmasına yönelik
Teknoloji İhtiyaç Analizinin (Technology Needs
Assessment-TNA) yapılması
S2.2.1.2. BSTB’nin sanayi ile ilgili Ar-Ge
desteklerinde iklim değişikliğinin öncelikli
alanlar kapsamına alınması yönünde çalışmalar
yapılması
S2.2.1.3. Sanayi sektöründe düşük sera gazı
emisyonlu teknolojilere yönelik iyi uygulama
örneklerinin kamuoyu ile paylaşılması
Kapasite gelişimi
İyi uygulama örneği sayısında
artış,
Konferanslar, seminerler
İklim değişikliğine yönelik proje
sayısı ve destek büyüklükleri
Sektörel TNA raporları,
Çıktıların BMİDÇS altında
kullanılması
BSTB
BSTB
BSTB
HEDEF S2.2. 2023 yılına kadar sanayi sektöründe sera gazı emisyonlarının sınırlandırılmasına yönelik yeni teknolojilerin geliştirilmesi ve kullanılması
Eylemler
Eylem Alanı
TTGV, TMMOB, STK’lar,
ÇŞB, ETKB, BSTB,
KOSGEB, TSE, TÜSİAD,
TOBB, TMMOB, STK’lar
İlgili Kuruluşlar
SANAYİ SEKTÖRÜ
95
96
2011–2015
2012–2014
2012–2014
2013–2015
2011–2015
2013–2014
S3.1.2.1. ISO 50001/EN 16001 Enerji Yönetimi
standardı ile ilgili kılavuz dokümanların
hazırlanması ve eğitim seminerlerinin
düzenlenmesi
S3.1.2.2. Enerji yönetim sistemine yönelik
sektörel uzmanların eğitimi
S3.1.2.3. KOBİ’lere yönelik mevcut yönetmelik
kapsamında sağlanan desteklerin tanıtılarak
S3.1.2.4. Enerji yönetiminin sonuçlarının sera
gazı emisyonu sınırlandırılmasına etkisinin
raporlanması
S3.1.2.5. 1000 TEP üzeri işletmelerin tümünde
enerji yöneticisinin belirlenmesi
S3.1.2.6. Sanayi İklim Değişikliği Teknoloji
Platformu’nun oluşturulması
2011–2020
S3.1.1.2.Sanayi sektörlerine yönelik
bilgilendirmelerin yapılması
Eylem Alanı
S3.1.2.
Enerji yönetim
sistemlerinin
geliştirilmesine
yönelik kapasitenin
güçlendirilmesi
2014–2020
S3.1.1.1. Sanayi alt sektörlerinde iklim
değişikliği ile mücadeleye yönelik kılavuz
el kitaplarının oluşturulması, bilimsel ve
teknik kongre/seminer/çalıştayların/eğitim
programlarının düzenlenmesi
Eylem Alanı
S3.1.1.
Sektöre yenilenebilir
enerji, enerji
verimliliği,
temiz üretim ve
iklim değişikliği
ile mücadele
konularında teknik
destek sağlanması
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Kapasite gelişimi
Kapasite gelişimi
Kapasite gelişimi
Kapasite gelişimi
Yan Faydalar
Platformun oluşturulması
Enerji yöneticisi sayısındaki
artış
Yıllık Destek Miktarı
Eğitilen uzman sayısı
Seminer ve katılımcı sayısı,
Kılavuz dokümanlar
Etkinlik sayısı
Kılavuzlar, kongreler,
seminerler, çalıştaylar
Göstergeleri
TOBB
ETKB
ETKB
KOSGEB
ETKB
TSE
BSTB
BSTB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
HEDEF S3.1. 2015 yılına kadar sanayi sektöründe sera gazı emisyonlarının sınırlandırılmasına yönelik bilgi altyapısının oluşturulması
AMAÇ S3. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE MÜCADELEYE YÖNELİK OLARAK SANAYİ SEKTÖRÜ KAPASİTESİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ
ÇŞB, ETKB, BSTB, KB, TÜİK,
KOSGEB, TÜSİAD, TMMOB,
STK’lar, Özel Sektör Kuruluşları
BSTB, ÇŞB, ETKB, TMMOB,
BSTB, ÇŞB, KB, TÜİK, TSE,
KOSGEB, TÜSİAD, TOBB,
TMMOB, STK’lar, Özel Sektör
Kuruluşları
BSTB, ÇŞB, ETKB, KB, TSE, Özel
BSTB, ÇŞB, ETKB, KB, KOSGEB,
TÜİK, KA, TÜSİAD, TOBB,
Kuruluşları
BSTB, ÇŞB, ETKB, KB, KOSGEB,
TÜİK, KA, TÜSİAD, TOBB,
Kuruluşları
TÜSİAD, TOBB, TMMOB, STK’lar,
ÇŞB, ETKB, KB, KOSGEB, MPM,
TSE, TÜSİAD, TOBB, TMMOB,
İlgili Kuruluşlar
ULAŞTIRMA SEKTÖRÜ
98
2014-2023
2014-2023
U1.1.2.2. Demiryollarının limanlar ve Organize
Sanayi Bölgeleri (OSB) ile bağlantı ve
entegrasyonunun güçlendirilmesine yönelik
olarak iltisak hatlarının inşa edilmesi
U1.1.2.3 . Yeni demiryolu yatırım projelerinin;
havayolu, limanlar ve karayolları ile birbirlerini
tamamlayacak şekilde planlanması
2012-2023
U1.1.1.4. Mevcut çeken ve çekilen araç parkının
yenilenmesi
2011-2014
2012-2014
U1.1.1.3. TINA çalışmasında belirlenen çekirdek
ağ “uzantıları”na ilişkin fizibilite çalışmalarının
yapılması
U1.1.2.1. Lojistik merkez sayısının artırılması
2011-2023
U1.1.1.2. 2023 yılına kadar 10.000 km hızlı tren
demiryolu hattının ve 5.000 km konvansiyonel
demiryolu hattının inşa edilmesi
Eylem Alanı
U1.1.2.
Kombine
taşımacılık
geliştirilerek
demiryollarının
yolcu ve yük
taşımacılığındaki
rolünün
etkinleştirilmesi
2011-2023
U1.1.1.1. Mevcut demiryolu ağının yenilenerek
standartlarının yükseltilmesi, elektrifikasyon ve
sinyalizasyonunun yapılması
Eylem Alanı
U1.1.1.
Demiryolu
altyapısının ve
üst yapısının
geliştirilmesi
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Dış kaynaklara (petrole)
bağımlılığın azalması
Karayollarındaki trafik
yoğunluğunun azalması
Demiryolu kullanımının artması
Bağlantılar ve İltisak hatları
Lojistik merkez sayısı
Çeken ve çekilen yeni araçların
devreye girmesi
yoğunluğunun azalması,
Verimlilik ve güvenliğin
artması
Planlanan uzunlukta hattın
yapılması
bağımlılığın azalması,
Belirlenen yeni hat oranı
Göstergeleri
Yan Faydalar
UBAK
UBAK, TCDD
TCDD
TCDD
UBAK, TCDD
UBAK, TCDD
TCDD
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
UBAK, KB, EB, HM, DM,
DHMİ, TCDD, KGM,
SHGM
KB, EB, HM, DM
UBAK, KB, EB, HM
KB, EB, HM
KB
MB, KB, EB, HM
MB, UBAK, KB, EB, HM
İlgili Kuruluşlar
HEDEF U1.1. 2023 yılı itibariyle demiryollarının yük taşımacılığında (2009 yılında %5 olan) payının %15’e, yolcu taşımacılığındaki (2009 yılında %2 olan) payının %10’a
çıkarılması
AMAÇ U1. İNTERMODAL TAŞIMACILIK SİSTEMİ GELİŞTİRİLEREK YÜK VE YOLCU TAŞIMACILIĞINDA ULAŞIM TÜRLERİNİN DENGELİ KULLANIMININ SAĞLANMASI
99
100
2012-2016
2012-2014
2014-2023
U1.1.3.2. Tarife, zaman çizelgesi ve bilet satışına
ilişkin bilgilendirme ve internet üzerinden satın
alma hizmetlerinin geliştirilmesi
U1.1.3.3. Büyükşehirlerde demiryolu ana
istasyonlarına yolcu ulaşımını sağlayan alternatif
ulaşım hatlarının oluşturulması
Süre
U1.1.3.1. Yolculuk süresini kısaltan, konforlu ve
dakik bir hizmet verilmesini sağlayacak işletme
yaklaşımlarının uygulanması
Eylemler
Trafik yoğunluğunda azalma
yoğunluğunun azalması,
ekonomik kazançlar
Yan Faydalar
Alternatif ulaşım hatları için yatırımlar
ve düzenlemeler
Kullanıcı dostu internet sitesi,
bilgilendirme materyalleri ve
yöntemlerinde artış
İyi işletme uygulamaları için
rehberler, personele hizmet içi
eğitim, performans değerlendirme
rehberleri, yolcu sayısındaki artış
Belediyeler
TCDD
TCDD
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
KB
KB
UBAK, KB
İlgili Kuruluşlar
Eylem Alanı
U1.2.2.
Denizyolu
taşımacılığında
kullanılan filonun
yenilenmesi ve
geliştirilmesi
Eylem Alanı
U1.2.1.
Denizyolu ulaşım
altyapısının
geliştirilmesi
2014-2016
2014-2016
2014-2016
U1.2.2.2.Yük, yolcu ve araç taşımacılığında
kullanılmak üzere ihtiyaç duyulan hatlarda Ro-Ro
gemi sayısının arttırılması
U1.2.2.3. Limanlarda çağdaş işletim tekniklerinin
uygulanması
2014-2016
U1.2.1.2. Ulaştırma Kıyı Yapıları Master Plan
Çalışması esas alınarak, Ulaştırma Ana Planı
kapsamında yerleri belirlenen yeni limanların
yerlerinin yap-işlet-devret modeli ile hayata
geçirilmesi
U1.2.2.1. Deniz ticaret filosunun yeni gemilerle,
yeni makine ve ekipmanlarla güçlendirilmesi,
gemi sayısının arttırılması
2014-2016
U1.2.1.1. Mevcut limanlarda teknoloji, altyapı ve
standartların geliştirilmesi
Ro-Ro gemi sayısında artış, Deniz
taşımacılığında artış
Çağdaş işletme teknikleri konusunda
hizmet içi eğitimler, işletme
yönergeleri
Karayollarında taşınan
yolcu, yük ve araç
Deniz ticaret filosuna alınan yeni
gemiler, makinelerde yapılan
modifikasyon, gemi sayısında artış
Yeni liman yerlerini gösteren
haritalar,
Yatırımlarda özel sektör payının
arttırılması
Limanlarda ileri teknoloji ve altyapı
yatırımları
Karayollarında taşınan
yolcu, yük ve araç
DM
DM
DM
UBAK
DM
UBAK, GTB, TCDD,
TÜRKLİM
UBAK, KB
UBAK, KB
ÇŞB, KB, DM, ÖİB
ÇŞB, KB, DLH, TÜRKLİM
HEDEF U1.2. 2023 yılı itibariyle denizyollarının kabotaj yük taşımacılığındaki (2009 yılında ton-km olarak %2,66 olan) payının %10’a, yolcu taşımacılığındaki (2009 yılında
yolcu-km olarak %0,37 olan) payının %4’e çıkarılması
Eylem Alanı
U1.1.3.
Demiryollarında
yolcu taşıma
hizmet kalitesinin
yükseltilmesi
Eylem Alanı
U1.2.3.1. Kombine ve intermodal
taşımacılık altyapısının kurulması ve
modlar arası aktarma terminallerinin
oluşturulması
U1.2.4.1. Kabotaj taşımacılığının, vergi
teşvikleri geliştirilerek desteklenmesi
Eylem Alanı U1.2.3.
Kombine taşımacılık
anlayışı doğrultusunda
denizyolu altyapısının
geliştirilerek diğer
ulaşım türleriyle
entegre edilmesi
Denizyolu
taşımacılığının
desteklenmesi
2012-2014
2015-2023
Süre
Karayollarında taşınan yolcu,
yük ve araç yoğunluğunun
azalması
azalması
Yan Faydalar
Teşvik tedbirlerini içeren düzenlemeler
Bağlantılar ve yeni aktarma terminalleri
DM
UBAK
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
UBAK, MB
KB, EB, DM, TCDD,
KGM, SHGM, DHMİ
İlgili Kuruluşlar
Karayolu üzerindeki
yoğun yük ve yolcu
trafiğinin farklı ulaşım
türlerine kaydırılması
için uygun ekonomik
araçların belirlenmesi
Karayolu
planlamasında
intermodal koridor
yaklaşımının
benimsenmesi
2012-2023
2015-2016
U1.3.2.2. Yolcu ve yük taşımacılığında,
asgari taşıma fiyatları ve kapasite
üzeri yüklenme konusunda denetim ve
cezaların etkinleştirilmesi
2011-2023
U1.3.2.1. Vergi, fiyatlandırma, cezalar
konusunda talep esnekliği araştırmaları
yapılması
U1.3.1.1. Kombine taşımacılığı
desteklemek amacıyla entegre güzergah
planlarının çevresel, sosyal ve ekonomik
analizleri yapılarak hazırlanması
Sonuç raporları,
Fayda/maliyet analizleri
Cezaları belirleyen düzenleme,
Artan denetçi sayısı
azalması, dış kaynaklara
(petrole) bağımlılığın
azalması, AB’ye uyum
Entegre güzergâh planları, düzenlemeler,
rehberler, eğitimler
karayollarında taşınan yolcu,
azalması
UBAK
UBAK
UBAK
MB, İB, DM, SHGM,
KGM, Özel sektör
kuruluşları, STK’lar
İB, MB, KB, DM, KGM,
TCDD, TÜBİTAK,
Belediyeler, Ünv.ler,
Özel sektör kuruluşları,
STK’lar
KB, DM, KGM, TCDD
HEDEF U1.3. 2023 yılı itibariyle karayollarının yük taşımacılığındaki (2009 yılında ton-km olarak %80,63 olan) payının %60’ın altına, yolcu taşımacılığındaki (2009 yılında
yolcu-km olarak %89,59 olan) payının %72’ye düşürülmesi
Eylemler
Eylem Alanı
101
102
2012-2016
2014-2018
U1.3.3.2. Ana Trafik Yönetim Sistemi
Merkezi (ATYSM) kurulması
Süre
U1.3.3.1. Akıllı ulaşım sistemlerinin
geliştirilmesi için Ar-Ge çalışmaları
yapılması
Eylemler
Yeni teknolojilerin ticarileşmesi
Trafik kazalarında ve
trafikte kaybedilen zaman
maliyetlerinde azalma
“Ulaştırma
Ana Planı”nın
hazırlanmasına
yönelik çalışmaların
yürütülmesi
2011-2023
2013-2023
2013-2023
U1.4.1.1. Ulaştırma sektöründe sera
gazı emisyonlarının sınırlandırma
seçeneklerinin, azaltım potansiyellerinin
ve maliyetlerinin hesaplanması ile ileriye
yönelik projeksiyonların yapılması
U1.4.1.2. Düşük karbon ekonomisine
yönelik amaç ve hedeflerin Ulaştırma
Ana Planı’na entegre edilmesi
U1.4.1.3. “Ulaştırma Ana Planı”nın
hazırlanması
AB’ye uyum
Kapasite gelişimi
Düşük karbon odaklı büyüme
için kapasite gelişimi
YPK onaylı Ulaştırma Ana Planı, fayda/
maliyet analizleri
Entegre edilmiş Ulaştırma Ana Planı
Fayda/maliyet analiz sonuçları
Ar-Ge sonuç raporları
Ulusal sanayi ve teknoloji
kapasitesinin arttırılması
Yan Faydalar
HEDEF U1.4. 2023 yılına kadar “Ulaştırma Ana Planı”nın hazırlanması ve uygulamaya konması
Karayollarında
bilgi ve iletişim
teknolojilerindeki
gelişmelerden ve akıllı
ulaşım sistemlerinden
yararlanılması
Eylem Alanı
UBAK
UBAK
UBAK
UBAK
UBAK
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
MB, İB, MSB, BSTB,
GTB, KTB, GTHB, ETKB,
ÇŞB, KB, UBAK bağlı
ve ilgili kuruluşları,
Belediyeler, STK’lar,
Ünv.ler
KB, Özel Sektör
Kuruluşları, Ünv.ler
ÇŞB, UBAK bağlı ve ilgili
kuruluşları, Ünv.ler, Özel
Sektör
İB, İl Emniyet (Trafik)
Müdürlükleri, Belediyeler
KB, KGM, TÜBİTAK,
Ünv.ler, Özel sektör
kuruluşları
İlgili Kuruluşlar
2012-2016
2014-2016
2013-2016
2013-2016
2014-2016
U2.1.1.1. Hizmet kalitesinin arttırılması
için sektör çalışanlarına hizmet içi eğitim
verilmesi
U2.1.1.2. Kentsel karayolu, denizyolu,
demiryolu ve raylı sistem ulaşımı
için gerekli yatırımların ve işletme
düzenlemelerinin yapılması
U2.1.1.3. Toplu taşıma sistemlerinin
birbiriyle ve diğer kentsel ulaşım
türleriyle entegre edilmesi
U2.1.1.4. Toplu taşımada bilet
sisteminin kullanıcı sayısını arttıracak
şekilde düzenlenmesi
U2.1.1.5. Konut, çalışma alanı gibi her
tür yeni gelişme alanı önerisinin, etkili
bir toplu taşıma hizmeti sunulabilecek
konumda ana toplu taşıma güzergâhları
üzerinde olması
Toplu taşıma
hizmetinin
geliştirilmesi ve
iyileştirilmesi
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Erişim/ulaşım olanaklarının
toplumun her kesimi için
arttırılması
Rehberler
Belediyeler
Belediyeler
Fiyat düzenlemeleri için fayda/maliyet
analizi,
Ortak bilet ve kart uygulamaları,
Kamuoyuna yapılan bilgilendirmeler,
Yasal düzenlemeler
Trafik sıkışıklığında azalma
Belediyeler
Entegre toplu taşıma planı,
Toplu taşıma kullanımında artış,
Kamu hizmet düzeyinde
iyileşme,
arttırılması,
Trafik sıkışıklığında azalma
UBAK,
Belediyeler
Belediyeler
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Değerlendirilme raporu,
Fizibilite çalışmaları
Hizmet içi eğitimler, işletme rehberleri,
Müşteri memnuniyeti ölçüm ve izleme
sistemi
arttırılması
arttırılması
Yan Faydalar
HEDEF U2.1. Kentiçi ulaşımda, bireysel araç kullanımından kaynaklı emisyon artış hızının sınırlandırılması
AMAÇ U2. KENTSEL ULAŞIMIN SÜRDÜRÜLEBİLİR ULAŞIM İLKELERİ DOĞRULTUSUNDA YENİDEN YAPILANDIRILMASI
UBAK, ÇŞB, TOKİ
UBAK, KB, TCDD,
Tüketici Birlikleri
UBAK, KB, TCDD,
STK’lar, Özel Sektör,
Özürlüler İdaresi
Başkanlığı
KB, TCDD, STK’lar,
Özürlüler İdaresi
Başkanlığı
STK’lar,
Tüketici Birlikleri
İlgili Kuruluşlar
103
104
Trafikteki araç
yoğunluğunu azaltmak
için düzenlemelerin ve
denetimlerin yapılması
2013-2014
2013-2014
U2.1.4.1. Taksilerin sadece duraklarda
beklemelerinin sağlanması ve kent içi
trafikte boş durumda seyahat eden ticari
araçlara denetim ve yaptırım getirilmesi
U2.1.4.2. Kent içi lojistik kapsamında
ağır yük araçlarının sadece belli saatler
içinde kente girebilmesine yönelik
2015-2020
U2.1.3.2. Kent merkezlerine otomobil
girişini sınırlandırılmasına yönelik
uygulamalarının değerlendirilmesi
2014-2020
U2.1.2.4. “Yavaş Şehir” (Slowcity)
kavramının özendirilmesi; bu yönde
uygulamalar yapılması
2014-2020
2014-2016
U2.1.2.3. Yaya ve bisiklet yolculuklarını
cazip seçenekler haline getirmeye
yönelik kent planlama yaklaşımlarının
uygulanması
U2.1.3.1. Kent merkezlerinde yola taşıt
parkının etkin denetimi, mevcut otopark
kapasitesinin kısa süreli park amacıyla
kullanılması, caydırıcı fiyatlandırma
politikalarının uygulanması ve akıllı
otopark sistemlerinin oluşturulması
2014-2016
U2.1.2.2. Kent merkezlerinde
otomobillerden arındırılmış yaya yolları
ve alanların oluşturulması, yayaların
kentsel yol ağı içinde her yere ulaşımının
sağlanması
Kent merkezine
yapılan yolculuklarda
otomobil kullanımını
caydırıcı yolculuk talep
yönetimi tekniklerinin
uygulanması
2014-2016
U2.1.2.1. Kent bütününde bisiklet yol
ağları (bisiklet yolları veya şeritleri),
bisiklet park alanları, akıllı bisiklet /
bisiklet İstasyonlarının oluşturulması
Bisiklet ve yaya
ulaşımının
geliştirilmesi ve
iyileştirilmesi
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Trafikte kaybedilen zaman
maliyetinin azalması
Yerel yönetimlere ek gelir
Yasal düzenleme
Ticari araçlara denetim ve yaptırım
düzenlemesi
Değerlendirme raporu
Kent merkezindeki otoparkların işletme esas
ve usulleri yönergesi,
Kent merkezlerinde yol boyu araç parkına
ilişkin yeniden düzenleme,
Park fiyatlarında artış
“Yavaş Şehir” sertifikası alan kent sayısında
artış
Belediyeler
EGM
Belediyeler
Belediyeler
Belediyeler
Belediyeler
Planlama ve tasarımda toplu taşıma,
bisiklet ve yaya erişimi için standartlar
geliştirilmesi,
Rehberlerin oluşturulması
arttırılması,
AB’ye uyum
Sürdürülebilir kent kavramı
ve uygulamalarının hayata
geçirilmesi
Belediyeler
Belediyeler
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Kent merkezlerinde otomobillerden
arındırılmış yaya yolları ve alanları,
Yayalar için kolay kullanılabilir kentsel yol
ağı
Bisiklet yol ağı uzunluğunda artış,
Bisiklet park alanları kapasitesinde artış
arttırılması
arttırılması
Yan Faydalar
EGM
Belediyeler, STK’lar
STK’lar
ÇŞB, EGM, STK’lar
ÇŞB, STK’lar
ÇŞB, KB, Özürlüler
İdaresi Başkanlığı, Ünv.
ler, STK’lar
İB, Özürlüler İdaresi
Başkanlığı, STK’lar
STK’lar
İlgili Kuruluşlar
2012-2014
2012-2014
2012-2014
2012-2014
2011-2015
U2.2.1.1. Kentsel Ulaşım Yasası ve
yönetmeliklerinin hazırlanarak yürürlüğe
konması
U2.2.1.2. Kentiçi ulaşım planlarının her
ölçekteki imar planları ve çevre düzeni
planlarıyla bütünleşik olarak hazırlanması ve
onanmasını zorunlu kılacak yasal düzenleme
yapılması
U2.2.1.3. “Plan Değişikliğine Ait Esaslara
Dair Yönetmelik”te değişiklik yapılarak
her türlü plan değişikliğinde trafik etki
değerlendirmesini zorunlu kılacak yasal
düzenlemenin yapılması
U2.2.1.4. Ulaşım Ana Planı ile İmar Planları
kapsamında bisiklet yolu planı ve yaya
planının yapılmasına, ilgili yönetmeliklerde
değişiklik yapılarak yer verilmesi
U2.2.1.5. “Ulaşımda Enerji Verimliliğinin
Artırılmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında
Yönetmelik”in, yaya ulaşımına ilişkin tedbirleri
içerecek biçimde, trafik akışını hızlandırmayı
amaçlayan öneriler ile ulaşım ana planının
yapılabilirliği gözden geçirilerek revize
edilmesi
Mevcut mevzuatın
gözden geçirilmesi
ve yeniden
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Sürdürülebilir ulaşım
yaklaşımlarının kentlerde
uygulanması
İnsan sağlığına katkı
Trafik yoğunluğuna
bağlı gürültü ve hava
kirliliğinin önlenmesi
Yaşam kalitesinin
artması,
Kaynakların verimli
kullanılması
uygulanması
Yan Faydalar
Yönetmelik değişiklikleri
Yasal düzenleme
Yasal düzenleme
Yasal düzenleme
Yasal düzenleme
ÇŞB, EİE,
İB, KB, Belediyeler,
STK’lar
UBAK (Ulaşım
planına ilişkin
yönetmelikler),
ÇŞB (İmar
Planlarına ilişkin
yönetmelikler)
UBAK
UB, İB, KB, STK’lar,
Belediyeler
ÇŞB, KB, KA,
Valilikler,
UBAK (Ulaşım
planına ilişkin
yönetmelikler),
ÇŞB (İmar
Planlarına ilişkin
yönetmelikler)
ÇŞB
ÇŞB, KB, EGM,
İlgili Kuruluşlar
İB, UBAK
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
HEDEF U2.2. Kentlerde sürdürülebilir ulaşım planlama yaklaşımlarının uygulanması için 2023 yılı sonuna kadar kentsel ulaşıma ilişkin gerekli mevzuat, kurumsal yapı ve rehber belgelerinin
oluşturulması
105
106
U2.2.3.1. Ulaşım planlama, raylı sistem
yatırım planlama, yolculuk talep yönetimi,
yaya ulaşımına ilişkin engelsiz/evrensel
tasarım konularında tüm yerel idarelere
dağıtılacak kılavuzun hazırlanması
2013-2023
2013-2023
U2.2.2.2. Oluşturulan Kentsel Ulaşım
Birimi’nin, ilgili diğer kamu ve özel sektör
temsilcileri, yerel yönetimler, bilim insanları
ve konuyla ilgili uzmanlardan oluşan bağımsız
bir kurul ile birlikte ulusal düzeyde Kentsel
Ulaşım Stratejisini hazırlaması
Kentsel ulaşım
uygulamalarını
yönlendirecek
rehber belgelerin
oluşturulması
2012-2016
U2.2.2.1. Sürdürülebilir kentsel ulaşım
planlaması ve yönetimi için politika oluşturan,
yönlendiren ve denetleyen, ulusal düzeyde
sorumlu bir Kentsel Ulaşım Birimi’nin
kurulması
Kentsel ulaşıma
yönelik kurumsal
yeniden yapılandırma
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
yaklaşımlarının
kentlerde uygulanması,
Kamu kaynaklarının
verimli kullanımı
uygulanması
uygulanması
Yan Faydalar
Kılavuz belgeler
Kentsel Ulaşım Stratejisi Belgesi
Öngörülen kurumsal yapının
oluşturulması
UBAK
İB, ÇŞB
İB, ÇŞB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İB, ÇŞB, KB,
Belediyeler, STK’lar,
Ünv.ler
UBAK, KB, BB,
STK’lar, Ünv.ler
UBAK, KB, Belediyeler,
STK’lar, Ünv.ler
İlgili Kuruluşlar
Motorlu taşıtlarda sera
gazı emisyonlarını
sınırlandırmayı temel
alan bir vergilendirme
ve fiyatlandırma
sisteminin
oluşturulması
Yeni binek araçlarda,
yabancı bandralı yük
ve yolcu gemilerinde
CO2 emisyonunun
sınırlanmasına ilişkin
yasal düzenleme
yapılması
Eylem Alanı
2020-2023
2015-2020
2020-2023
2020-2023
U3.1.2.2. Motorlu araçlarda sera gazı emisyonu
azaltılması amacıyla vergilendirme sisteminde yapılacak
düzenlemelere ilişkin çalışmaların başlatılması
U3.1.2.3. Otoyol ve köprü geçiş ücretlerinde sera gazı
emisyonu düşük olan araçlara düşük ücretli geçiş
olanağı sağlanması
U3.1.2.4. Uygulanmakta olan ekonomik program ve
bütçe politikaları çerçevesinde vergi mevzuatında
alternatif yakıt ve temiz araç kullanımını teşvik edici
U3.1.2.5. Kamu kurum ve kuruluşları ile özel şirketlerin
temiz yakıt ve temiz araç teknolojisi içeren araç
filoları oluşturmalarına yönelik teşvik edici yöntem ve
mekanizmaların geliştirilmesi
2012-2014
U3.1.1.3. Limanlarımızı ziyaret eden yabancı bandralı
yük ve yolcu gemileri için düşük kükürtlü yakıt
kullanımını zorunlu kılacak yasal düzenlemenin
yapılması
2013-2014
2012-2014
U3.1.1.2. Toplu taşıma araçlarının alımında emisyon
miktarı en az olan ve enerji verimliliğini sağlayacak
araçların tercihine yönelik yaptırım getiren, AB’nin
2009/33/EC sayılı "Temiz ve Enerji Verimliliği Olan
Araçların Teşviki" direktifinin ülke mevzuatına
kazandırılması
U3.1.2.1. Düşük ücretli otomatik geçiş
uygulamalarına ilişkin örneklerin incelenip Türkiye’de
uygulanabilirliğinin etüt edilmesi
2012-2015
Süre
U3.1.1.1. AB’nin 443/2009/EC “Binek Araçlardan
Salınan CO2 Emisyonunun Azaltılması” direktifinin
ulusal mevzuata entegrasyonu
Eylemler
Sürdürülebilir kalkınma
hedeflerinin sağlanması,
İnsan sağlığına olumlu
etkiler
AB’ye uyum, ülkenin
yeni teknoloji
geliştirme kapasitesinin
desteklenmesi
Kapasite gelişimi
AB’ye uyum, deniz
kirliliğinin azaltılması
uygulanması
AB’ye uyum
Yan Faydalar
Alternatif yakıt ve temiz
araç kullanan araç
filosunun sayısının
artması
Yasal düzenleme
Farklı fiyatlandırma
uygulamaları
Yasal düzenleme
Etüt raporu
Yasal düzenleme
Yasal düzenlemeler
Yasal düzenleme
Göstergeleri
HEDEF U3.1. 2023 yılına kadar alternatif yakıt ve temiz araç kullanımını arttırmaya yönelik yasal düzenlemelerin yapılması ve kapasitenin geliştirilmesi
AMAÇ U3. ULAŞIM SEKTÖRÜNDE ALTERNATİF YAKIT VE TEMİZ ARAÇ TEKNOLOJİLERİNİN KULLANIMININ YAYGINLAŞTIRILMASI
UBAK, MB, BSTB,
GTB
MB
KGM
MB
KGM
DM
ÇŞB, İlgili
Kamu Kurum ve
Kuruluşları
BSTB, GTB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Araç filosuna sahip
tüm kamu ve özel
sektör kuruluşları
UBAK, BSTB, GTB,
KB, TÜBİTAK, Ünv.ler,
STK’lar, Özel sektör
kuruluşları
MB, UBAK, ÇŞB,
STK’lar
UBAK, BSTB, GTB,
STK’lar
UBAK, TÜBİTAK,
Ünv.ler
DB, MB, ÇŞB, UBAK
MB, UBAK, İB, BSTB,
GTB, KB, Belediyeler,
STK’lar
ÇŞB, MB, UBAK
İlgili Kuruluşlar
107
108
2012-2014
U3.1.4.2. Uluslararası taşımacılıktan kaynaklı emisyon
ticaretine yönelik Uluslararası Denizcilik Örgütü ve
Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü kapsamında oluşan
gelişmeler konusunda uluslar arası taşımacılık yapan
denizyolu ve havayolu şirketlerinin bilgilendirilmesi ve
hesaplama kapasitelerinin artırılması
Kapasite gelişimi,
Ekonomik kazanç
AB’ye uyum,
AB üyeliği durumunda
havayolları ve denizyolları
filolarının emisyon ticareti
sistemine hazırlıklı olması
Planlamada eşgüdümün
arttırılması
Yan Faydalar
Hesaplama rehberleri,
Eğitim seminerleri
Yasal düzenleme,
Sektör rapor ve hesaplamaları
Paydaşlar platformu protokolü
Göstergeleri
Kentsel ulaşımda özel
araç kullanıcıları ile
ticari araç filoları için
temiz yakıt ve temiz
araç teknolojilerinin
kullanımının
özendirilmesi
Toplu taşımada
alternatif yakıt ve
temiz araç teknolojileri
kullanımının
arttırılması
2015-2023
2015-2023
U3.2.2.2. Kent merkezlerinde temiz yakıt ve temiz araç
kullanıcılarına ücretsiz veya düşük ücretli park alanları
sağlanması
2015-2023
U3.2.1.2. Toplu taşıma araçlarında yaş sınırlaması
getirilmesine ilişkin stratejinin belirlenmesi, belirlenen
stratejinin uygulamaya geçirilmesi
U3.2.2.1. Kentlerde elektrikli otomobiller için dolum
istasyonları kurulması
2015-2023
U3.2.1.1. Otobüs ve minibüs araç filolarının düşük
karbon emisyonuna sahip araçlarla ilgili stratejisinin
belirlenmesi ve uygulamaya geçirilmesi
bağımlılığın azaltılması
bağımlılığın azaltılması
Hizmet kalitesinde artış
Yeni teknolojilerin
geliştirilmesi
Yasal düzenleme
Elektrikli otomobiller için dolum
istasyonları
Yaşlı araçların trafikten
çekilmesine yönelik yasal
düzenleme
Toplu taşıma otobüs ve minibüs
filolarında temiz yakıt kullanan
araçların oranında artış
HEDEF U3.2. 2023 yılına kadar kentsel ulaşımda alternatif yakıt ve temiz araç kullanımını özendirici yerel tedbirlerin alınması
2012-2014
2012-2013
Süre
U3.1.4.1. Uluslararası hava ve deniz taşımacılığından
kaynaklanan sera gazı emisyonlarının izlenmesi ve kayıt
sisteminin oluşturulmasına yönelik yasal düzenlemenin
oluşturulması, ilgili ve bağlı kuruluşlarda kapasitenin
artırılması
U3.1.3.1. Ulaştırma sektöründe sera gazı emisyonu
artışının sınırlandırılması ve iklim değişikliği etkilerine
ilişkin ulaşım altyapısının adaptasyonu ile ilgili sektör
paydaşlarının bir arada çalışabileceği bir platformun
kurulması
Ulaştırma sektörünün
ile mücadeleye
geliştirilmesi
Emisyon ticareti
konusunda uluslararası
havayollarımıza ve
denizyollarımıza
yönelik yasal
Eylemler
Eylem Alanı
Belediyeler
Belediyeler
Belediyeler
Belediyeler
UBAK
ÇŞB
UBAK
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
UBAK, ÇŞB, BSTB,
GTB, ETKB
UBAK
UBAK, ÇŞB, MB,
ETKB, KB, Özel
ÇŞB, SHGM, DM,
Deniz Ticaret Odası
ve ilgili sektör
temsilcileri
UBAK, SHGM,
DHMİ, DM
KB, tüm ilgili sektör
aktörleri
İlgili Kuruluşlar
Enerji verimliliği
yüksek ve iklime
duyarlı kentleşme ve
ulaşım stratejilerinin
geliştirilmesi ve
uygulanması
2013-2015
2014-2018
U4.1.3.2. “Akıllı Ulaşım Sistemleri” ve “Trafik
Yönetimi” uygulamalarına yönelik Ar-Ge çalışmalarının
desteklenmesi ve Akıllı Ulaşım Sistemi Merkezleri
kurulması
U4.1.3.3. Akıllı ulaşım, kent içi sanat yapıları, OGS,
OKS gibi sistemlerin sera gazı emisyonlarının
sınırlandırılmasına olan etkilerinin belirlenmesi
2014-2020
U4.1.2.3. Üniversitelerde “akıllı sınıf” uygulamalarıyla
uzaktan eğitim olanaklarının arttırılması için
bilgilendirme ve eğitim yapılması, öğretim üyelerinin
özendirilmesi
2013-2018
2013-2020
U4.1.2.2. Kurumların stratejik planlarında, kamu
işyerlerinde video-konferans vb. yöntemlerle toplantı
yapılmasına yönelik strateji ve hedeflere yer verilmesi
U4.1.3.1. Pilot kentler seçilerek enerji verimliliği
yüksek ve iklime duyarlı kentsel ulaşım stratejisinin
hazırlanması ve uygulanması
2012-2020
U4.1.2.1. Banka ödemeleri ile vergi, ceza vb. tüm
ödemelerin elektronik olarak yapılmasına ilişkin var
olan uygulamaların yaygınlaştırılması
2012-2023
U4.1.1.2 Enerji verimliliği yüksek olan kara, hava ve
deniz taşıtlarının üretiminde teşvik mekanizmalarının
oluşturulması, yatırımların desteklenmesi
Bilgi ve iletişim
teknolojilerinin yaygın
kullanımı ile kent
içi yolculuk yapma
ihtiyacının azaltılması
2012-2023
U4.1.1.1. Enerji verimliliği yüksek olan kara, hava
ve deniz taşıtlarının üretiminde temiz yakıt ve
araç teknolojilerine yönelik Ar-Ge çalışmalarının
desteklenmesi
Hava, kara, deniz
ulaşımında enerji
verimliliği yüksek
taşıtların kullanımının
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
HEDEF U4.1. 2023 yılına kadar ulaşımda enerji tüketiminin sınırlandırılması
Sektörün verimliliğinde
artış
uygulanması
Seyahat talebinin
azaltılması
Seyahat talebinin
azaltılması
Seyahat talebinin
azaltılması
İnovasyon ve rekabet gücü
İnovasyon ve rekabet gücü
Yan Faydalar
AMAÇ U4. ULAŞTIRMA SEKTÖRÜNDE ENERJİ TÜKETİMİNDE VERİMLİLİĞİN ARTTIRILMASI
Değerlendirme raporları
Ar-Ge sonuç raporları, akıllı
Ulaşım Sistemi kullanan ulaşım
koridorları
Pilot kentlerde örnek
uygulamaların hayata geçirilmesi,
sonuçların ülke çapında paylaşımı
UBAK,
Belediyeler
UBAK, KGM,
Belediyeler
UBAK, İB
Ünv.ler
İB, KGM, Mahalli
İdareler Gn. Md.,
Ünv.ler
TÜBİTAK, Ünv.ler,
STK’lar
ÇŞB, Belediyeler,
Ünv.ler, STK’lar
YÖK
Kamu
kuruluşları,
Özel sektör
kuruluşları
Revize stratejiler, videokonferanslar için teknik donanımın
temini
Değerlendirme ve ihtiyaç analizi
raporu
UBAK, ETKB
Başbakanlık
Kamu kurumları ve
özel sektör
BSTB, GTB, ETKB,
İlgili Kuruluşlar
UBAK, ETKB, Tüm
kamu kurumları,
Özel sektör
kuruluşları
UBAK, MB,
BSTB, GTB
UBAK
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Uygulamaların halka yaygın
tanıtımı
Yasal düzenlemeler
Ar-Ge projeleri sonuç raporları
Göstergeleri
109
110
2011-2014
2011-2016
2011-2016
2011-2016
2011-2016
2012-2016
U5.1.1.1. Kentsel ulaşımda yerel düzeyde ulaşım veri
tabanlarının oluşturulması amacıyla anket yapılması
ve karşılaştırılabilir verilerin toplanmasını sağlayacak
kodların geliştirilmesi
U5.1.1.2. Gerekli altyapı kurularak tüm alt sektörlerde
yolcu ve yük taşımacılığında gerçek ve güvenilir
taşıma verilerinin toplanması, elektronik ortama
aktarılması ve izleme-değerlendirmesinin yapılması
U5.1.1.3. Yolcu ve yük taşımacılığında alternatif
yakıtların kullanımına ilişkin araştırmaların yapılması
ve istatistikî verilerin oluşturulması
U5.1.1.4. Yol kaplamasında Bitümlü Sıcak Karışım
yerine Ilık Karışım Asfalt kullanılarak sera gazı
emisyonlarının sınırlandırılması
U5.1.1.5. Yolcu ve yük taşımacılığında kullanılan tüm
taşıtların emisyon veri ve istatistiklerinin tutulması,
emisyon sınırlandırılmasına yönelik stratejilerin
oluşturulması
U5.1.1.6. Tüm ulaşım hatlarının seragazı emisyonları
açısından incelenmesi ve Ölçülebilir-RaporlanabilirDoğrulanabilir (MRV) niteliğine uygun olarak kayıt
altına alınmasının sağlanması
Yük ve yolcu
taşımacılığına ilişkin
bilgi altyapısının
güçlendirilmesi
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Yan Faydalar
Periyodik yayınlanan istatistiki
raporlar,
Verinin MRV özelliğinde olması
Periyodik yayınlanan istatistiki
raporlar
UBAK
UBAK
UBAK, KGM,
Belediyeler
ETKB
Periyodik yayınlanan istatistiksel
raporlar, İzleme sistemi,
Periyodik yayınlanan istatistiksel
raporlar
Periyodik olarak güncellenen veri
tabanı
UBAK, ETKB,
DM, DHMİ
Yerel
Yönetimler
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Periyodik olarak güncellenen veri
tabanı
Ulaşım ve yolculuk anketi
sonuç raporu
Göstergeleri
HEDEF U5.1. 2016 yılı sonuna kadar taşıma ve yolculuk verileri ile sera gazı emisyon verilerini içeren düzenli, güvenilir ve sürdürülebilir bir bilgi altyapısının oluşturulması
AMAÇ U5. ULAŞIM SEKTÖRÜNDE BİLGİ ALTYAPISININ GELİŞTİRİLMESİ
BSTB, GTB, DM,
TCDD, DHMİ,
SHGM, KGM
BSTB, GTB, DM,
TCDD, DHMİ,
SHGM, KGM
ÇŞB, TÜBİTAK,
TÜİK, Ünv.ler
UBAK, TÜİK, EPDK
ÇŞB, UBAK bağlı
ve ilgili kuruluşları,
TÜİK, SHGM, KGM,
EPDK, Deniz Ticaret
Örgütü Havayolu
şirketleri, İlgili
Kuruluşları
TÜİK, İl Emniyet
Müdürlükleri, Özel
İlgili Kuruluşlar
ATIK SEKTÖRÜ
Eylem Alanı
A1.1.3.
EAYP
uygulamalarının
izlenmesine ve
denetlenmesine
yönelik kurumsal
kapasitenin
geliştirilmesi
2013–2016
2011–2016
2011–2020
A.1.1.3.2. Atıkların yönetimi için etkin bir izleme
ve denetim mekanizmasının kurulması
A1.1.3.3. Atık yönetimi faaliyetlerinin izlenmesi ve
denetlenmesi konusunda görevlendirilecek teknik
personel sayısının arttırılması ve kapasitesinin
geliştirilmesi
2011–2020
A1.1.2.2. EAYP’nin etkin uygulanması için teknik
kapasitenin (personel ve teknolojik altyapı)
güçlendirilmesine yönelik eğitim verilmesi ve
makine-ekipman alımı
A1.1.3.1. EAYP uygulamalarının etkin izlenmesi
ve denetiminin sağlanması için kurulacak veri
ve bilgi sisteminin Çevre Bilgi Sistemi (ÇBS)’ne
entegrasyonu
2011–2020
A1.1.2.1. EAYP’nin etkin uygulanması için yeterli
sayıda teknik personelin görevlendirilmesi
2013–2020
A1.1.1.2. Katı atık toplama, taşıma ve bertaraf
sisteminin en az mesafe kat edecek şekilde
optimizasyonunun yapılması ve atıkların bertaraf
tesisine taşıma mesafesi ve taşıma koşullarının
uygun olmadığı bölgelere aktarma istasyonlarının
kurularak EAYP’ye işlenmesi
Eylem Alanı
A1.1.2.
Atık Yönetim
Birliklerinin
kurumsal yapısının
güçlendirilmesi
2011–2020
A1.1.1.1. Park bahçe ve organik atıkların
envanterinin çıkarılması, geri kazanım
çalışmalarının yapılması ve bunların EAYP’ye
entegre edilmesi
Eylem Alanı
A1.1.1.
Belediyeler/Belediye
Birlikleri tarafından
Entegre Atık
Yönetim Planları’nın
(EAYP) hazırlanarak
uygulamaya
konulması
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Teknik personel sayısının ve
kapasitesinin artırılması
Etkin bir denetim mekanizmasının
kurulması,
Düzenli işleyen bir atık yönetim sistemi
Mevzuat uyumlaştırma çalışmalarının
etkin uygulanması
İzleme ve denetim raporları
AB’ye uyum
Yıllık faaliyet raporları sayısı,
Satın alınan makine ve ekipman,
Personele sağlanan eğitimler
Atık yönetiminde görevli personel
sayısı,
EAYP hedeflerine ulaşma oranı
Atık toplama ve nakliyesi
güzergah optimizasyon çalışması
sonuçları,
Aktarma istasyonu sayısı
Park bahçe ve organik atıkların
envanter raporu,
Park, bahçe ve organik atıkların
bertaraf raporu
Göstergeleri
Yazılım sisteminin oluşturulması,
ÇBS’nin sürdürülebilir şekilde
işletilmesi,
Doğrulanabilir verilerin 2018
yılı itibariyle düzenli olarak
raporlanması
Sürdürülebilirliğin sağlanması,
Doğal kaynakların korunması
İnsan sağlığı, istihdam,
Sürdürülebilirliğin sağlanması
İnsan sağlığı, ekonomiye katkı,
Doğal kaynakların korunması,
AB’ye uyum
Biyobozunur atık miktarının azaltılması,
AB’ye uyum
Yan Faydalar
ÇŞB
ÇŞB
ÇŞB
Belediyeler,
Belediye
Birlikleri
Belediyeler,
Belediye
Birlikleri
Belediyeler,
Belediye
Birlikleri
Belediyeler,
Belediye
Birlikleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Ünv.ler, Özel
sektör kuruluşları,
yetkilendirilmiş
kuruluşlar
Belediyeler, Belediye
Birlikleri, Özel
ÇŞB, Özel sektör
kuruluşları,
yetkilendirilmiş
kuruluşlar
İB
ÇŞB
ÇŞB
İlgili Kuruluşlar
HEDEF A1.1. 2005 yılı baz alınarak düzenli depolama tesislerine kabul edilecek biyobozunur atık miktarının, 2015 yılına kadar ağırlıkça %75’ine, 2018 yılına kadar %50’sine,
2025 yılına kadar %35’ine indirilmesi
AMAÇ A1. ETKİN ATIK YÖNETİMİNİN SAĞLANMASI
ATIK SEKTÖRÜ
113
114
Eylem Alanı
A1.2.2.
Düzenli depolama
sahalarında
oluşacak
depo gazının
değerlendirilmesi
Eylem Alanı
A1.2.1.
Ulusal mevzuat ve
AB müktesebatına
uygun atık yönetimi
ile katı atık bertaraf
tesislerinin
kapasitesinin
geliştirilmesi
Eylem Alanı
2011–2017
2013–2020
2015–2023
A1.2.2.2. Düzenli depolama sahalarındaki
kapatılan alanların uygun kısımlarında oluşan
depo gazının (biyogaz) toplanarak yakılması/
enerji üretiminde kullanımının sağlanması
A1.2.2.3. Büyükşehirlerde termal bertaraf
teknolojileri ve diğer bertaraf teknolojilerinin
sera gazı emisyonları açısından incelenerek
karşılaştırmaların yapılması ve fizibilite
raporlarında yer alması
2011–2020
A1.2.1.2. Düzenli depolama tesislerinde çalışan
teknik personele uygulamalı işletme eğitiminin
verilmesi
A1.2.2.1. Sahada oluşacak olan depo gazının
hesaplanması ve gerekli sistemlerin fizibilite
etüdünde değerlendirilmesi
2011–2017
Süre
A1.2.1.1. Düzenli depolama sahası işletme
planının, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair
Yönetmelik hükümlerine göre yapılması
Eylemler
Bertaraf yöntemlerine ilişkin sera
gazı emisyon mukayese raporları
Depolama alanlarında aktif gaz
toplama ve yakma sistemleri sayısı
İnsan sağlığının korunması,
Ekonomiye katkı,
AB’ye uyum
Ekonomiye katkı,
AB’ye uyum
Depo gazı yönetim planı,
Uygulama yatırımları
Eğitim sayısı,
Eğitim sertifikası olan personel
sayısı
Ekonomiye katkı,
AB’ye uyum
Ekonomiye katkı,
AB’ye uyum
Mevzuata uygun işletme planları
Ekonomiye katkı,
AB’ye uyum
Yan Faydalar
Büyükşehir
Belediyeleri
Belediyeler,
Belediye
Birlikleri
Belediyeler,
Belediye
Birlikleri
ÇŞB
Belediyeler,
Belediye
Birlikleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
ÇŞB
ÇŞB
ÇŞB
Belediyeler,
Belediye Birlikleri,
Ünv.ler, Özel sektör
kuruluşları
ÇŞB
İlgili Kuruluşlar
HEDEF A1.2. 2023 yılı sonuna kadar ülke genelinde entegre katı atık bertaraf tesislerinin kurulması ve belediye atıklarının %100’ünün bu tesislerde bertaraf edilmesi
2011–2023
2011–2020
2011–sürekli
A1.3.1.2. Kaynağında ayrı toplama konusuna
yönelik eğitim, tanıtım ve bilinçlendirme
faaliyetlerinin bir plan çerçevesinde
yürütülmesi
A1.3.1.3. Atıkların yönetimi için etkin
bir izleme ve denetim mekanizmasının
oluşturulması
Süre
A1.3.1.1. Atıkların kaynağında ayrı toplanması
uygulamalarına ilişkin Ar-Ge çalışmaları
yapılması
Eylemler
ÇŞB, Belediyeler,
Belediye
Birlikleri,
Yetkilendirilmiş
Kuruluşlar
ÇŞB
Eğitim materyalleri ve
eğitimler,
Tanıtım ve bilinçlendirme
kampanyaları,
Eğitimden yararlanan kişi
sayısı
İzleme ve denetim sistemi
için çalışma programı ve
raporlama kılavuzları,
İzleme ve denetim raporları,
Denetlenen ve izlenen firma
sayısı
Ekonomiye katkı,
AB’ye uyum
Kapasite gelişimi
ÇŞB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Ar-Ge raporları
Göstergeleri
Ekonomiye katkı,
AB’ye uyum
Yan Faydalar
Belediyeler, Yetkilendirilmiş
Kuruluşlar, Piyasaya Sürenler,
Lisanslı Ambalaj Atığı Toplama
Ayırma Tesisleri, Geri dönüşüm
tesisleri, STK’lar
Yetkilendirilmiş Kuruluşlar,
Piyasaya Sürenler, Lisanslı
Ambalaj Atığı Toplama Ayırma
Tesisleri, Geri dönüşüm tesisleri,
STKlar
Belediyeler, Yetkilendirilmiş
Kuruluşlar, Piyasaya Sürenler,
Lisanslı Ambalaj Atığı Toplama
Ayırma Tesisleri, Geri dönüşüm
tesisleri, STK’lar
İlgili Kuruluşlar
Eylem Alanı
A1.4.1.
Kompost ve
biyometanizasyon
tesislerinin
2013–2023
2011–2020
2013–2023
A1.4.1.1. Türkiye genelinde, organik atıklar
ile park, bahçe, pazaryeri atıkları, bitkisel ve
hayvansal atıklar gibi atıklar için kompost ve
biyometanizasyon tesislerinin kurulması
A1.4.1.2. Enerji değeri olan tüm atık
kaynaklarından (evsel atıklar ve diğer belediye
atıkları vb.) yenilenebilir enerji üretmeye
yönelik çalışmaların yapılması
A1.4.1.3. Atık yönetim sistemlerinin
uygulanmasına yönelik olarak yerel
yönetimlerin teşvikten yararlanması
Teknolojik gelişim
Depolanan biyobozunur atık
miktarındaki azalma
Teşvik alan belediye sayısı
Atıklardan enerji potansiyeli
analiz raporu
Kurulu tesis sayısı
Belediyeler,
Belediye Birlikleri
Belediyeler,
Belediye Birlikleri
Belediyeler,
Belediye
Birlikleri, İÖİ
ÇŞB
MB, ÇŞB, ETKB, GTHB
ÇŞB, GTHB, Atıkla İlgili Sektör,
STKlar
HEDEF A1.4. AB ile uyumlu Entegre Atık Yönetimi anlayışı ile Katı Atık Ana Planı (KAAP/2010) kapsamında öngörülen geri kazanım tesislerinin kurulması
Eylem Alanı
A1.3.1.
Atıklarının
kaynağında ayrı
toplanmasının etkin
uygulanması
Eylem Alanı
HEDEF A1.3. Ambalaj Atığı Yönetim Planlarının Tamamlanması
ATIK SEKTÖRÜ
115
116
2011–2014
2011–2020
A1.4.2.2. Kirleten öder prensibine dayalı
ekonomik araçların (evsel katı atık bertaraf
tarifelerinin ilgili yönetmeliğe uygun olarak
belirlenmesi) etkin hale getirilmesi
A1.4.2.3. Atık azaltımı ile ilgili olarak
kamuoyunun bilinçlendirilmesi çalışmalarının
yapılması ve kampanyalar düzenlenmesi
İnsan sağlığının korunması
Ekonomiye katkı,
İnsan sağlığı,
Ekonomiye katkı
İnsan sağlığı,
Ekonomiye katkı
Yan Faydalar
Eylem Alanı
A1.5.1.
Vahşi depolama
sahalarının
rehabilitasyonu
çalışmalarının
yapılması
2016–2023
2016–2020
A1.5.1.1. Rehabilitasyon uygulama
projelerinin (sızıntı suyu ve depo gazı
yönetimi, vb.) hazırlanması ve uygulanması
A1.5.1.2. Vahşi depolama sahalarının
rehabilitasyonu için etkin bir izleme ve
denetleme mekanizmasının kurulması
Kapasite gelişimi
Ekonomiye katkı,
AB’ye uyum
HEDEF A1.5. 2023 yılına kadar vahşi depolama sahalarının %100’ünün kapatılması
2011–2020
A1.4.2.1. Atık azaltılmasına yönelik geri
kazanım tesislerinin aktif olarak faaliyet
göstermesi ile ilgili düzenlemelerin yapılması
Eylem Alanı
A1.4.2.
Atık azaltım
politikasının
desteklenmesi
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Belediyeler,
Belediye Birlikleri
ÇŞB
İzleme ve denetim sistemi için
çalışma programı ve raporlama
kılavuzları,
İzleme ve denetim raporları,
Denetlenen ve izlenen vahşi
depolama alanı sayısı
Belediyeler,
STK’lar
Belediyeler,
Belediye Birlikleri
ÇŞB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Rehabilitasyon projeleri
Kampanya, seminer ve reklam
programlarının sayısı
Bertaraf ücretini tahsil eden
belediye sayısı
Yasal düzenlemeler
Göstergeleri
Valilikler, Belediyeler,
Belediye Birlikleri
ÇŞB
ÇŞB
MB, ÇŞB, Sayıştay
Birlikleri, STK’lar
İlgili Kuruluşlar
TARIM SEKTÖRÜ
118
Eylem Alanı
T1.1.1.
İklim değişikliğine
uyum sağlamayı
da dikkate alan
sürdürülebilir
tarım tekniklerinin
Eylem Alanı
2012–2014
2011–2014
2012–Sürekli
2012–Sürekli
2012–Sürekli
2011–Sürekli
T1.1.1.2. Arazi Parsel Tanımlama Sistemi’nin
oluşturulması
T1.1.1.3. Anız ve diğer ürün atıklarının
yakılmasının etkin bir şekilde denetimi,
önlenmesi ve anız üzerine sürüm tekniklerinin
teşvik edilmesi
T1.1.1.4. Bölgelere göre uygun ekim
münavebelerinin belirlenmesi ve çiftçilerin
eğitimi
T1.1.1.5. Organik ve yeşil gübre kullanımının
geliştirilmesi, bitkisel atıkların yeşil gübre olarak
değerlendirilme olanaklarının araştırılması ve
T1.1.1.6. Az işlemeli ve toprak işlemesiz tarımda
kullanılan teknik teçhizatın yaygınlaştırılması,
Ar-Ge çalışmalarının artırılması
Süre
T1.1.1.1. Toprakta tutulan karbon stok
miktarının örnekleme yöntemi ile belirlenmesi
Eylemler
HEDEF T1.1. Toprakta tutulan karbon stok miktarını belirlemek ve arttırmak
AMAÇ T1. TARIM SEKTÖRÜNÜN YUTAK KAPASİTESİNİ ARTTIRMAK
Doğal kaynak yönetiminde
iyileştirmeler,
Enerji tasarrufu
iyileştirmeler,
Sürdürülebilir gıda üretimi,
Ekonomik kazançlar
Ekonomik kazançlar,
Sağlıklı ve sürdürülebilir
gıda üretimi
iyileştirmeler,
Ekonomik kazançlar
iyileştirmeler
Doğal kaynakların yönetimi
ve korunması
Yan Faydalar
GTHB
GTHB
Organik gübre kullanımının
artması,
Değerlendirme ve araştırma
raporları
Toprağın organik madde
içeriğine ilişkin raporlar,
Enerji tasarrufu
GTHB
GTHB
GTHB
GTHB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Çiftçilere verilen eğitimler,
Toprakların organik madde
içeriklerinin artması
Anız yakma vakalarına ilişkin
raporlar ve yaptırımlar,
Anız yakılmasını önleyecek
hukuki düzenleme
Parsellerle ilgili CBS,
Veri tabanı
Toprakta tutulan karbon miktarı
haritaları
Göstergeleri
Valilikler, Ünv.ler, ZMO
Valilikler, ZMO, Su
Kullanıcı Teşkilatlar
Valilikler, ZMO, Su
İÖİ, Çiftçi Birlikleri
ÇŞB, TKGM, Valilikler
ÇŞB, OSİB
İlgili Kuruluşlar
2013–2018
2012–Sürekli
T1.1.3.2. Etkin bir mera yönetim sisteminin
kurulması
T1.1.3.3. Mera kapasitelerinin ve veriminin
izlenmesi, meralarda su dengesine yardımcı
olarak verimi arttıracak seçeneklerin
belirlenmesi ve uygulanması
2012–Sürekli
T1.1.2.4. Topraktaki kirliliğin ve arazi
bozulmalarının izlenmesi
2011–2018
2012–2014
T1.1.2.3. Türkiye kıyı alanları erozyon risk
haritası’nın hazırlanması, yayımlanması
T1.1.3.1. Mera Bilgi Sistemi’nin (MERBİS)
tamamlanması
2012–2014
T1.1.2.2. Türkiye erozyon risk haritasının
hazırlanması, yayımlanması
Eylem Alanı
T1.1.3.
Mera yönetiminin
etkinleştirilmesi
2012–2016
T1.1.2.1. Güncel toprak haritalarının
uluslararası standartlarda hazırlanması ve
kullanıcılara sunulması
Eylem Alanı
T1.1.2.
Toprak yönetiminin
etkinleştirilmesi
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Yayımlanan periyodik raporlar,
Geliştirilen verim artırıcı
seçenekler
GTHB
GTHB
İlgili hukuki düzenleme, orman
içi mera yönetim planlarıyla
entegre edilmiş mera yönetim
planları
Sürdürülebilir doğal kaynak
yönetimi,
Sağlıklı hayvansal gıda
üretimi
Doğal kaynakların
sürdürülebilir kullanımı,
üretimi
GTHB
GTHB
OSİB
GTHB
GTHB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Tamamlanmış MERBİS
Toprak sorunları envanteri,
Güncel toprak haritaları
Riskli bölgelere ilişkin haritalar
Erozyon risk haritası
Toprak veritabanı ve ilgili
haritalar
Göstergeleri
iyileştirmeler,
Sağlıklı ve sürdürülebilir
gıda üretimi
Toprak ve su kaynaklarının
korunması
korunması
korunması
iyileştirmeler,
Ekonomik kazançlar
Yan Faydalar
OSİB, Valilikler
OSİB, OGM, Valilikler,
ZMO, Çiftçiler
OSİB, Valilikler
OSİB, TÜİK, Valilikler,
Ünv.ler
ÇŞB, GTHB, İÖİ, Ünv.ler
OSİB, Valilikler, Ünv.ler
ÇŞB, OSİB, Valilikler,
Ünv.ler
İlgili Kuruluşlar
TARIM SEKTÖRÜ
119
120
2013–2015
2012–2020
T1.2.1.7. Kapalı boru sistemlerine geçiş
çalışmalarının tamamlanması
T1.2.2.3. Tarım arazileri bankacılık sisteminin
kurulması
2012–2020
T1.2.1.6. GTHB bünyesinde, basınçlı sulamanın
yaygınlaştırılmasına yönelik hizmetlerin
yürütülebileceği bir yapının oluşturulması
2012–2023
2012–Sürekli
T1.2.1.5. Basınçlı sulama sisteminin
yaygınlaştırılması için sulama birlikleri ve
sulama kooperatifi üyelerinin eğitilmesi ve
finansman kaynaklarının arttırılması
T1.2.2.2. Tarla içi geliştirme hizmetlerinin
tamamlanması
2012–Sürekli
T1.2.1.4. Su ücretlerinin alan bazında değil
kullanılan su miktarına göre alınması için
gerekli hukuki ve teknik düzenlemelerin
yapılması
2012–2020
2011–2015
T1.2.1.3. "Tarla İçi Sulama Sistemlerinin
Modernizasyonu" için tarımsal destek
programının genişletilmesi
T1.2.2.1. Arazi toplulaştırma çalışmalarının
tamamlanması ve tarım arazilerinin
parçalanmasının önlenmesi amacıyla mevzuat
düzenlemelerinin yapılması
2012–2020
T1.2.1.2. Ekonomik olarak sulanabilir alanların
mevcut ekosistemle uyumlu şekilde sulamaya
açılması
Eylem Alanı
T1.2.2.
Tarımsal altyapının
iyileştirilmesi
2011–2013
T1.2.1.1. Dikili tarım arazilerinin, dikili ağaçların
yaş ve çeşitleri dikkate alınarak, haritalanması
ile toprak üstü ve toprak altı biyokütlenin
belirlenmesi
Eylem Alanı
T1.2.1.
Sulama altyapısının
tamamlanması
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
HEDEF T1.2. Toprak üstü ve toprak altı biyokütleyi belirlemek ve arttırmak
Eğitim seminerleri
Oluşturulan birimin çalışmaya
başlaması
Kapalı boru sistemleri
iyileştirmeler,
Enerji tasarrufu
sürdürülebilir,
Çevre ile uyumlu kullanımı
Ekonomik kazanımlar,
GTHB
GTHB
GTHB
Toprak verimliliğinde artış,
Arazi toplulaştırmalarına ilişkin
kayıtlar
Arazi bankacılık sisteminin
kurulması,
İşletme büyüklüklerinde artış
Ekonomik kazanımlar
Enerji tasarrufu
GTHB
GTHB
GTHB
DSİ
GTHB
DSİ
GTHB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Ortalama parsel büyüklüklerinin
artması
Tarımsal alt yapıda iyileşme,
Enerji tasarrufu,
Ekonomik kazanımlar
Hukuki düzenlemenin Resmi
Gazete’de yayımlanması,
Teknik kılavuzlar
Tarla içi sulamalarında basınçlı
sulama sistemleri yatırımları,
Parsel içi erozyonda azalma
Sulanan alanlardaki artış
Dikili tarım ürünleri haritaları
sürdürülebilir kullanımı
sürdürülebilir kullanımı,
Suyolları ve sulak alanların korunması
Tarımsal üretim potansiyelinin
artması
Bilgiye dayalı karar alma
Yan Faydalar
MB, KB, DSİ, BDDK,
Valilikler
DSİ, Valilikler
MB, DSİ, Valilikler
DSİ, Valilikler
DSİ, Valilikler, Su
GTHB, İÖİ, Su Kullanıcı
Teşkilatlar, Ziraat
Bankası, Kooperatifler
OGM, DSİ, Valilikler,
Su Kullanıcı Teşkilatlar,
Ziraat Bankası
GTHB, Valilikler, Su
OSİB, Valilikler, ZMO
İlgili Kuruluşlar
Eylem Alanı
T1.2.3.
Bitkisel üretimde
yönetimin
etkinleştirilmesi
Eylem Alanı
2011–Sürekli
2012–Sürekli
2011–Sürekli
2011–Sürekli
2013–Sürekli
2012–2020
T1.2.3.2. Yerel Organik Tohum Bankası’nın
oluşturulması
T 1.2.3.3. Uygun ve gerekli olan yerlerde
çok yıllık bitki yetiştiriciliğinin artırılması,
yaygınlaştırılması ve korunması için gereken
destekleme, izleme ve değerlendirme
çalışmalarının yapılması
T1.2.3.4. Hastalık ve zararlılarla mücadelede
çevre dostu yöntemlerin geliştirilmesi
ve kullanımlarının yaygınlaştırılması için
çiftçilerin eğitilmesi
T1.2.3.5. Doğal çayırlıkların ve diğer
kullanım dışı alanların yönetimi için yasal
ve kurumsal yapının oluşturulması ve bu
alanların bitkilendirilmesi için eylem planları
hazırlanması
T1.2.3.6. Hassas tarım tekniklerinin
Süre
T1.2.3.1. Tarım havzaları bazında tarımsal
üretimin planlanması ve tarımsal desteklerin
bu planlar doğrultusunda yönlendirilmesi
Eylemler
İlgili hukuki düzenleme,
Eylem planları
Çiftçilere yönelik seminerler
Sürdürülebilir doğal kaynak
kullanımı,
Tarımsal girdilerin azalması,
Enerji tasarrufu
Sağlanan eğitim ve eğitilen çiftçi
sayısı
Doğal kaynakların geliştirilmesi,
Ekonomik kazançlar
Doğal kaynakların etkin kullanımı,
Çevre kirliliğinin önlenmesi,
Ekonomik kazançlar
Çok yıllık ağaçların dikildiği
alanların haritalanması,
İzleme sistemi
Yerel Organik Tohum Bankası
Ekonomik kazançlar
Ekonomik kazançlar
Tarımsal üretim planları,
İlgili hukuki düzenleme
Göstergeleri
Ekonomik kazançlar
Yan Faydalar
GTHB
GTHB
GTHB
GTHB
GTHB
GTHB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
OSİB, OGM, Valilikler,
Ünv.ler
KB
KB
OSİB, Valilikler, ZMO
MB, KB, EB, HM, OGM
MB, KB, EB, HM, DSİ,
Valilikler
İlgili Kuruluşlar
TARIM SEKTÖRÜ
121
122
2012–2014
2012–2015
T2.1.1.2. Tarım sektöründe emisyon
sınırlandırma seçeneklerinin belirlenmesi,
maliyetlerinin hesaplanması
Süre
T2.1.1.1. Tarım sektöründe emisyon
kaynakları ile yutak kapasitelerinin
belirlenmesi
Eylemler
Bilgiye dayalı karar alma
Kapasite gelişimi,
Yan Faydalar
Eylem Alanı
T2.2.1.
Bitkisel üretim
kaynaklı sera gazı
emisyonlarının
2013-Sürekli
2013-Sürekli
2013-Sürekli
2013-Sürekli
T2.2.1.1. Türkiye gübre tüketim envanterinin
hazırlanması, analize dayalı gübre
kullanımının yaygınlaştırılması
T2.2.1.2. Toprak ve Gübre Analiz Laboratuar
altyapısının güçlendirilmesi
T2.2.1.3. Hayvansal gübre kullanımının
arttırılması ve çiftçilerin bu konuda eğitimi
T2.2.1.4. Çeltik üretim alanlarına ilişkin
“Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve
Destekleme Projesi” ile entegre planlama
yapılması ve uygulanması için destek
mekanizmaları oluşturulması
Çevresel kazanımlar
Uygun çeltik alanlarına
kaydırılmış çeltik ekimleri,
Verilen eğitimler,
Eğitim materyalleri
Gübre kullanımına ilişkin çiftçi
eğitimleri
Tarımda enerji kullanımının
azalması,
Daha sağlıklı gıda üretimi
GTHB
GTHB
GTHB
Teknik elemanlara verilen
eğitimler,
Yeni laboratuvar ekipmanları
Analizlerde etkinliğin arttırılması,
GTHB
GTHB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
GTHB
Emisyon sınırlandırma
potansiyeli ve maliyeti
Periyodik değerlendirme
raporları
Göstergeleri
Gübre tüketim envanteri,
İhtiyaç analizi raporu,
Teknik elemanlara verilen
eğitimler,
Yeni laboratuvar ekipmanları
Tarımda enerji kullanımının
azalması,
HEDEF T2.2. Bitkisel ve hayvansal üretimden kaynaklanan sera gazı emisyonlarının artış hızını azaltmak
Eylem Alanı
T2.1.1.
Tarımsal üretimden
kaynaklanan sera
gazı emisyonlarının
seçeneklerinin
belirlenmesi ve
değerlendirilmesi
Eylem Alanı
HEDEF T2.1. Tarım sektöründen kaynaklanan sera gazı emisyon sınırlandırma potansiyelini belirlemek
AMAÇ T2. TARIM SEKTÖRÜNDEN KAYNAKLANAN SERA GAZI EMİSYONLARINI SINIRLANDIRMAK
Valilikler
Valilikler, Çiftçi Birlikleri,
Çiftçiler, ZMO
KB, Valilikler, Ünv.ler,
TÜİK, Valilikler, Çiftçi
Birlikleri, Çiftçiler, ZMO
ÇŞB, OSİB, OGM
ÇŞB, OSİB, TÜİK
İlgili Kuruluşlar
2012–Sürekli
2012–Sürekli
2012–2014
T2.2.3.2. Bölgesel bazda tarımda yenilenebilir
enerji kullanım olanaklarının araştırılması
T2.2.3.3. Ürün yetiştirme bölgeleri ile pazarlar
arasındaki ulaşımın minimize edilmesi için
üretim planlarının hazırlanması ve havza bazlı
üretim planlaması projesi ile entegrasyonun
sağlanması
T2.2.3.4. Yakıt tüketimi düşük olan yüksek
teknolojiye sahip motorların kullanımını
özendirecek mekanizma ve finansman
olanaklarının sağlanması
2012–Sürekli
T2.2.2.4. Hayvansal gübrelerin yönetimi,
kullanımı ve biyogaz üretim tesislerinin
kurulması için eğitim programlarının
hazırlanması
2012–2018
2012–2014
T2.2.2.3. Et ve süt üretimi konusunda genetik
performansı yüksek hayvansal üretimin
sağlanmasına yönelik tedbirlerin belirlenmesi
T2.2.3.1. Elektro-pompajla yapılmakta olan
tarımsal sulamaların, ülke genelinde enerji
tüketiminin en düşük olduğu saatlerde
yapılarak elektrik üretiminin dengelenmesine
yönelik hukuki düzenleme yapılması
2013–Sürekli
T2.2.2.2. Enterik fermantasyondan
kaynaklanan metan gazı üretiminin azaltılması
için yem oranlarının belirlenmesi ve çiftçilere
eğitim verilmesi
Eylem Alanı
T 2.2.3.
Tarımda enerji
tüketiminden
kaynaklanan sera
gazı emisyonlarının
2013–Sürekli
T2.2.2.1. Mera hayvancılığının
yaygınlaştırılması için gerekli destek
programın oluşturulması
Eylem Alanı
T2.2.2.
Hayvansal üretim
kaynaklı sera gazı
emisyonlarının
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Çevre kirliliğinin azalması
Çiftçiler için finansman
olanakları
Üretim planları
GTHB
GTHB
GTHB
Yenilenebilir kaynaklardan
enerji sağlanması için kurulan
sistemler
Enerji kazanımı,
GTHB
GTHB
GTHB
GTHB
GTHB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Hukuki düzenleme,
Çiftçi eğitim programları,
Gerekli teknolojilerin kullanımı
Çiftçi eğitim programları
Hukuki düzenlemeler
Doğru yem oranlarına ilişkin
rapor,
Çiftçilere verilen eğitimler
Sürdürülebilir mera yönetimine
ilişkin periyodik yayınlar
Göstergeleri
Çevre kirliliğinin azalması
Yenilenebilir enerji üretimi
Gıda güvencesi
Çevre kirliliğinin önlenmesi
Gıda güvencesi
Yan Faydalar
BSTB, TarmakBir
Üretici Birlikleri
BSTB, ETKB, GTHB,
GAP, KA, Ünv.ler
EİE, EPDK, GAP,
Valilikler, Ünv.ler
ETKB, EİE, Hayvancılık
Kooperatifleri
KB
TÜBİTAK, Ünv.ler
OSİB, OGM, Valilikler
İlgili Kuruluşlar
TARIM SEKTÖRÜ
123
124
Eylem Alanı
T3.1.1.
İklim değişikliğinin
etkilerini izleme
ve değerlendirme
altyapısının ve
kapasitesinin
oluşturulması
Eylem Alanı
2011–2013
2012–2013
2012–Sürekli
2012–Sürekli
T 3.1.1.2. Mevcut ve planlanan tüm tarım
envanterlerini içeren ”Tarım Bilgi Sistemi”nin
tamamlanması
T 3.1.1.3. Topraktaki karbon içeriğinin
belirlenmesi ve izlenmesi
T 3.1.1.4. Tarım sektöründe iklim değişikliği
ile mücadele konusunda kurumsal yapının
geliştirilmesi
Süre
T 3.1.1.1. İklim değişikliği etkilerinin
izlenmesi amacı ile fenolojik gözlemlerin
yapılması ve kayıt altına alınması
Eylemler
Tam ve güncel veritabanı
iyileştirmeler,
Tarım sektöründe ekonomik
kazanımlar
Görev tanımları ve yetkileri net
kurumsal yapı
Toprakta karbon izleme ağı
Gözlemlere ilişkin prensipler ve
kılavuzlar,
Fenolojik gözlem sonuçlarına
ilişkin kayıtlar ve raporlar
Göstergeleri
Sürdürülebilir gıda üretimi
konusunda yapılacak katkılar
Yan Faydalar
GTHB
GTHB
GTHB
GTHB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
HEDEF T3.1. İklim değişikliği ile mücadele ve iklim değişikliğine uyumda tarım sektörünün ihtiyaçlarını karşılayacak bilgi altyapısını oluşturmak
AMAÇ T3. TARIM SEKTÖRÜNDE BİLGİ ALTYAPISINI VE KAPASİTEYİ GELİŞTİRMEK
ÇŞB, OGM
ÇŞB, OSİB, OGM
Tüm bakanlıklar, Mahalli
İdareler, STK’lar
ÇŞB, DMİ
İlgili Kuruluşlar
ARAZİ KULLANIMI VE
ORMANCILIK SEKTÖRÜ
126
2012-2015
2011-2013
2011-2014
2011-2014
2011-2012
2011-2012
2012-2013
2013-2020
2011-2016
2012-2015
O1.1.1.1. Ormancılık sektöründe yutak potansiyelinin
belirlenmesi ve maliyet analizlerinin yapılması
O1.1.1.2. Ağaçlandırma izleme sistemi kurulması ve Orman
Envanter ve İzleme Sistemi’ne entegre edilmesi
O1.1.1.3. Ülkemizde geniş alanlarda yayılış gösteren maki ve
step alanlarının karbon tutma potansiyellerinin belirlenmesi
O1.1.1.4. Odun elde etmek amaçlı endüstriyel plantasyon
alanlarının ve buralarda gerçekleştirilebilecek üretim
kapasitesinin ve kullanılacak ağaç türlerinin belirlenmesi
O1.1.1.5. Kyoto Protokolü AKAKDO raporlamasında ortaya
çıkabilecek sera gazı yutak potansiyelinin tahmin edilmesi için
bir değerlendirme yapılması
O1.1.1.6. Ormancılık faaliyetlerinin BMİDÇS ve KP
araçlarından (Karbon piyasaları, REDD+ vb.) yararlanma
olanaklarının ve ilgili karbon tutma potansiyelinin belirlenmesi
O1.1.1.7. 2008–2012 Ağaçlandırma Eylem Planı sonuçlarının
karbon tutma bakımından değerlendirilerek 2013 sonrası yeni
bir eylem planının hazırlanması ve uygulamaya konması
O1.1.1.8. Kesilen tomrukların sevk edildiği kullanım alanları
ve sektörlerin kayıt altına alınması ile ilgili bir değerlendirme
yapılması
O1.1.1.9. Enerji ormancılığı konusundaki uygulamaların
bilimsel temele dayandırılması ve ülkemizdeki potansiyelin
belirlenmesi
O1.1.1.10. Karbon döngüsü ve havuzları konusunda
modellerin oluşturulması ve uygulanması
Eylem Alanı
O1.1.1.
Ormancılıkta
karbon tutma
olanaklarının
belirlenmesi
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
kaynaklarında artış
Kullanılabilir modeller
veya sonuç raporu
Kayıt sistemi
Değerlendirme raporu,
Ağaçlandırma Eylem
Planı (2013–2017)
Erozyon kontrolü,
Orman köylüsü
için yeni istihdam
olanakları
Sektörel yararlar
Entegre izleme sistemi
Yutak potansiyeli raporu
Göstergeleri
Gönüllü karbon
piyasalarından
yararlanma potansiyeli
Ormancılık sektörüne
katılan değer
Ekosistem hizmetleri
Kapasite ve etkinliğin
artması
Maliyet optimizasyonu
Yan Faydalar
OGM
OGM
BSTB, GTB
OGM
OGM
OGM
OGM
OGM
OGM
OGM
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Hedef O1.1. Ormanlarda tutulan karbon miktarını 2020 yılına kadar 2007 yılı değerlerine göre %15 artırmak (2007’de 14.500 Gg, 2020’de 16.700 Gg)
AMAÇ O1. ORMANLARDA TUTULAN KARBON MİKTARINI ARTIRMAK
GTHB, TÜBİTAK,
Ünv.ler
Ünv.ler
OGM
OSİB
OSİB
OSİB, GTHB, TÜİK
OSİB
OSİB
OSİB
OSİB, GTHB
İlgili Kuruluşlar
2011-2020
2011–2020
O2.1.1.5. Hastalık ve böcek zararlarıyla mücadelede etkinliğin
artırılması için yeni yöntem ve tekniklerin geliştirilmesi
O2.1.2.2. Orman köylerinde enerjinin tasarruflu kullanılması
ve ısı yalıtımının sağlanması için başta kadınlar olmak üzere
köylülerin bilinçlendirilmesi için eğitimler verilmesi
2011–2013
O2.1.1.4. Orman zararlarıyla mücadeleyi kolaylaştıracak ve
yönlendirecek bir izleme sisteminin kurulması; önerilen Orman
Envanter ve İzleme Sistemi’ne entegre edilmesi
2011-2020
2011–2020
O2.1.1.3. İklim değişikliğinden kaynaklanan orman yangınları
ile mücadele için gerekli risk hazırlık/önleme konularının yerel/
bölgesel planlama çalışmaları kapsamına alınması
O2.1.2.1. Orman köylülerine, iklim değişikliğinde ormanların
ve ormanların korunmasının önemi konusunda eğitim
verilmesi
2013–2020
O2.1.1.2. Orman alanlarında meteorolojik verilerin toplanması,
düzenli olarak yayımlanması
Eylem Alanı O2.1.2.
İklim değişikliği
ve ormanların
korunması
konusunda
halkın eğitimi,
bilinçlendirilmesi
ve doğal kaynak
yönetimine
katılımının
sağlanması
2011–2013
O2.1.1.1. DMİ – OGM arasında birçok ormancılık faaliyeti
(kesim, yangın, rüzgâr vb.) yönünden hızlı koordinasyon
sağlayacak bir sistem veya düzenlemenin faaliyete geçirilmesi
Eylem Alanı O2.1.1.
Orman zararlarıyla
mücadelede teknik
önlemlerin artırılması
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Kırsal yaşam
kalitesinde artış
Orman köylülerinin
eğitim düzeylerinin
artırılması
Daha sağlıklı orman
ekosistemleri,
Daha iyi orman
ürünleri ve ekosistem
hizmetleri
Yangınla mücadelenin
etkinleştirilmesi için
ihtiyaç değerlendirme
raporu
Daha iyi orman
ürünleri ve ekosistem
hizmetleri,
Orman yangınları ile
daha etkin mücadele
Köylerde eğitim
çalışmaları
Eğitim programları
İhtiyaç analizi raporu
Entegre izleme sistemleri
Periyodik yayınlar
Ormanlara yönelik hizmet
verebilen meteorolojik
veri sistemi
Göstergeleri
Orman alanlarının
korunması
Doğal kaynakların
sürdürülebilir yönetimi
Yan Faydalar
HEDEF O2.1. Ormansızlaşma ve orman zararlarını 2020 yılına kadar 2007 yılı değerlerine göre %20 azaltmak
AMAÇ O2. ORMANSIZLAŞMAYI VE ORMAN ZARARLARINI AZALTMAK
OGM
OGM
OGM
OGM
OGM
DMİ
OGM
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
OSİB, ÇŞB, GTHB
OSİB
Ormancılık Araştırma
Müdürlükleri, Ünv.ler
Ormancılık Araştırma
Müdürlükleri
OSİB
OGM
OSİB, DMİ
İlgili Kuruluşlar
ARAZİ KULLANIMI ve ORMANCILIK SEKTÖRÜ
127
128
2011-2015
2011-2015
2012-Sürekli
2012-2014
O3.1.1.2. Arazi kullanımının sınıflamasının IPCC standardına
göre yapılması ve değişimlerin izlenmesine yönelik karar destek
mekanizması kurulması
O3.1.1.3. Mutlak ve sulu tarım alanlarının amaç dışı kullanımının
önlenmesine yönelik yasal düzenlemelerin revize edilmesi ve diğer
teknik çalışmaların yapılması
O3.1.1.4. Arazi kullanım tiplerindeki değişiklikleri izleyen ulusal
bilgi sistemlerinin ve derlenen verilerin gözden geçirilmesi
ve uluslararası süreçler (BMİDÇS, BMÇMS, BMBÇS vb.)
çerçevesinde ihtiyaç duyulan verilerle karşılaştırılıp elde edilmesi
gereken yeni verilerin belirlenmesi, bu verilerin toplanması, kayıt
altına alınması ve CBS’ye dayalı bir veri tabanında işlenmesi
O3.1.1.5.Türkiye için arazi kullanım tiplerine göre gereken
yerler için yutak faktörlerinin geliştirilmesi; sera gazı emisyon
envanterinin Tier-2 yöntemi ile hesaplanabilmesi için kılavuzların
hazırlanması ve gereken kapasite gelişiminin sağlanması
Kapasite gelişimi
Tarım arazilerinin
korunması
Arazi yönetiminin
güçlendirilmesi
Ar-Ge kapasite gelişimi
Yan Faydalar
Ulusal yutak faktörleri,
hesaplama klavuzları,
belediyelere yönelik seminerler
Düzenli olarak güncellenen
CBS temelli veri tabanı
Haritaların oluşturulması
Düzenli güncellenen haritalar
Altlık haritalar,
Bu konuda yapılmış en az 2
adet proje
Göstergeleri
Eylem Alanı
O3.2.1.
Tarımsal ormancılık
faaliyetleriyle tutulan
karbon miktarının
artırılması
2013-2020
2013-2020
O3.2.1.1. Tarımsal kullanımı ekolojik ve ekonomik açıdan uygun
olmayan arazilerde enerji ormancılığının özendirilmesi
O3.2.1.2. Tetar baltalık işletmelerinin yaygınlaştırılması için gerekli
teknik ve idari yönergenin hazırlanması
Yüksek sosyoekonomik fayda
Yüksek sosyoekonomik fayda
Teknik ve idari yönerge
Fiziki gelişme
Hedef O3.2. Tarımsal ormancılık faaliyetleri sayesinde tutulan karbon miktarını 2020 yılına kadar 2007 yılı değerinin %10 üzerine çıkarmak
2011-2015
O3.1.1.1. Ormanların ve diğer arazi kullanım şekillerinin su
kalitesi, miktarı ve rejimi üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi
amacıyla araştırma projelerinin TÜBİTAK’a sunulması
Eylem Alanı
O3.1.1.
Arazi kullanımının
ve arazi kullanım
değişikliklerinin
tespitine yönelik
çalışmaların
yapılması
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
HEDEF O3.1. 2015 yılına kadar arazi kullanımında ve kullanım değişimlerinde iklim değişikliği faktörünü yönetim stratejilerine entegre etmek
TÜİK
OGM (Orman
alanları için),
GTHB (Tarım
arazileri için),
Belediyeler
(Belediye sınırları
içinde)
OGM
OSİB, Ünv.ler
OSİB, Ünv.ler
OSİB, Ünv.ler
OGM (Orman
alanları için),
GTHB (Tarım
arazileri için),
Belediyeler
(Belediye sınırları
içinde)
OGM
OSİB, İÖİ
OSİB, GTHB
Ünv.ler, Kamu
kurum ve
kuruluşları
İlgili Kuruluşlar
GTHB
OGM
GTHB, OGM
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
AMAÇ O3. ORMAN, MERA, TARIM VE YERLEŞİM GİBİ ARAZİ KULLANIMLARI VE DEĞİŞİMLERİNİN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİ OLUMSUZ YÖNDE ETKİLEMESİNİ SINIRLANDIRMAK
2011–2015
O3.3.1.2. Orman dışı veya kenarı mera alanlarında ve orman içi
açıklıklarda, ağaçlandırma veya ıslah çalışmalarında biyoçeşitlilik,
yaban hayatı, hidroloji ve karbon depolama işlevlerini dikkate alan ön
değerlendirme çalışmalarının yapılması
Biyoçeşitliliğin korunması
üretimi
Yan Faydalar
Yasal düzenleme
Eylem planı,
Mera ıslah projeleri
Göstergeleri
Eylem Alanı
O3.4.2.
Sulak alanların
korunmasına ve
iyileştirilmesine
yönelik önlemler
alınması
Eylem Alanı
O3.4.1.
Erozyon,
sedimantasyon
ve çölleşmeyle
mücadele
çalışmalarına hız
verilmesi
2011–2015
2011–2015
2011–2020
2011–2014
O3.4.2.3. Sulak alan ve korunan alanlarla ilgili izleme sisteminin
kurulması ve Arazi Envanter ve İzleme Sistemine entegre edilmesi
O3.4.2.4. Tüm sulak alanların mevcut durumlarının tespit edilmesi ve
iyileştirilmesi için yönetim planlarının tamamlanması
O3.4.2.5. Ulusal korunan alanlar sistemi içinde yeterince temsil
edilmeyen ama karbon tutma ve uyum yönünden önem arz eden deniz
ve kıyı alanları ve nehirlere öncelik verilerek yeni alanların koruma
altına alınması için gerekli bilimsel ve teknik çalışmaların yapılması
2013–2015
O3.4.1.4. Erozyon ve sedimantasyonla kaybolan karbon miktarının
tahmini ve önlenmesi tedbirleri için değerlendirme çalışması
yapılması
O3.4.2.2. Kurutulmuş sulak alanların yeniden sulak alan haline
getirilmesi çalışmalarının artırılması
2012–2015
O3.4.1.3. Su havzalarının ve su kaynaklarının sürdürülebilir
kullanımını sağlamak ve erozyon ve sedimantasyonu önlemek
amacıyla havza bazlı rehabilitasyon çalışmalarının katılımcı yaklaşımla
yapılması
2011–2014
2012–2015
O3.4.1.2. Çölleşmenin izlenmesi ve değerlendirilmesi sisteminin, iklim
izleme ve modelleme çalışmalarına, uzaktan alınan görüntülere ve
alandan alınan verilere dayalı biçimde kurulması
O3.4.2.1. Sulak alan drenajının önlenmesi için mevzuatta gerekli
değişikliklerin yapılması
2011–2013
O3.4.1.1. Sulak alanlardaki mevcut karbon stoğunun tespit edilmesi
Biyolojik çeşitliliğin ve doğal
kaynakların korunması
Ekonomik varlıklarda artış
Doğal kaynakların ve
biyoçeşitliliğin korunması
Su kaynaklarının korunması
Arazi yönetiminin
güçlendirilmesi
OSİB
Entegre sulak alan izleme
sistemi
Bilimsel ve teknik
araştırma sonuç raporları
OSİB
OSİB
DSİ
Projeler,
Tekrar sulak alan haline
getirilen alanlar
Sulak alan geliştirme
planları
DSİ
GTHB, OSİB,
OGM, DSİ
OSİB
OGM
GTHB
OGM, GTHB
OGM
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Yasal düzenleme
Çalışma sonuç raporu
Değerlendirme raporları,
Havza koruma ve
yönetim planları
Periyodik yayımlanan
izleme ve değerlendirme
raporları
Sulak alanların karbon
stok kapasitesi
Hedef O3.4. 2012 yılında sulak alanlardaki mevcut karbon stoğunu tespit etmek ve belirlenen seviyeyi 2020 yılına kadar korumak
2011–2017
O3.3.1.1. Orman içi mera alanlarının rehabilitasyonuyla ilgili bir eylem
planının hazırlanması ve uygulamaya konması
Eylem Alanı
O3.3.1.
ile mücadele
kapsamında mera
ıslah çalışmalarına
hız verilmesi
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Hedef O3.3. 2012 yılında çayır ve mera alanlarında tutulan karbon miktarını tespit etmek, 2020 yılına kadar bu değeri %3 artırmak
GTHB, Ünv.ler
GTHB, DSİ
GTHB, DSİ
OSİB, GTHB,
Belediyeler
OSİB, GTHB,
Belediyeler
STK’lar
ÇŞB, GTHB, ETKB,
UBAK, BSTB, GTB,
DSİ, OGM, EPDK,
OSİB, GTHB, OGM,
Ünv.ler
OSİB, OGM, DSİ
OSİB
GTHB, OSİB
İlgili Kuruluşlar
129
130
2011–2015
2011–2013
O3.4.3.2. Turbalıkların yüksek karbon depolama özellikleri
dikkate alınarak koruma statülerinin güçlendirilmesi
O3.4.3.3. Torf üretimini 2012 seviyesinde tutmak için
üretiminin kısıtlanması amacıyla yasal düzenleme yapılması
Doğal kaynakların
korunması
Doğal kaynakların
korunması
Doğal kaynakların
korunması
Yan Faydalar
Eylem Alanı
O3.5.1.
Kentsel tasarım ve
peyzaj planlamada
ekolojik yaklaşımları
ve geri dönüşümü
dikkate alan
projelere destek
verilmesi yoluyla
karbon stokunun
artırılması
2011–2015
2011–2015
2011–2015
2011–2015
2011–2013
O3.5.1.1. Yerleşim alanlarında tutulan karbon miktarının tespit
edilmesi
O3.5.1.2. Kent ormanlarının ve diğer yeşil alanların korunması
ve geliştirilmesi konusunda yerel yönetimlerin proje hazırlama
ve uygulama kapasitelerinin artırılması
O3.5.1.3. Belediyeler tarafından gerçekleştirilen dere ıslahı
çalışmalarına ekolojik öğelerin dahil edilmesinin sağlanması
için gereken yasal düzenlemelerin yapılması
O3.5.1.4. Taşkın riskinin yüksek olmadığı derelerde
su kalitesini ve karbon tutulmasını artırmak amacıyla
kanallaştırmanın önlenmesi ve derelerin bitkisel öğelerle
restorasyonunu özendirici uygulamaların desteklenmesi
O3.5.1.5. Çatı bahçeleri ve geçirimli kaplamalar gibi yağmur
suyunun toprağa sızmasını sağlayıcı uygulamalar ile
yağmur suyu geri kazanım sistemlerini içeren yapılaşmanın
özendirilmesi
Kentlerde yaşam
kalitesinin artması
Kentlerde yaşam
Kentlerde yaşam
Hava kalitesine olumlu
etki,
Kentlerde yaşam
Teknik kılavuzlar
hazırlanması ve yayımı
Dere restorasyon
projeleri
Yasal düzenleme
Kent ormanı geliştirme
projeleri
Hesaplama metodu,
Envanter
Belediyeler
Belediyeler
Belediyeler
OGM,
Belediyeler
GTHB
OSİB
OSİB
Koruma statüsü alan
turbalıkların Resmi
Yasal düzenleme
OGM
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Yasal düzenleme
Göstergeleri
Hedef O3.5. 2012 yılında yerleşim alanlarında tutulan karbon miktarını tespit etmek ve 2020 yılına kadar yeşil doku ile bu değeri %3 artırmak
2011–2015
O3.4.3.1. Fidan dikimlerinde aşırı torf kullanımını ortadan
kaldırmaya yönelik yasal önlemler alınması
Eylem Alanı
O3.4.3.
Sulak alanlar
içindeki ve
bitişiğindeki
turbalıkların
korunmasına yönelik
çalışmalar yapılması
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
ÇŞB, OSİB, Ünv.ler
ÇŞB, OSİB, İB, DSİ,
TBB, Ünv.ler,
ÇŞB, OSİB,
Belediyeler, Ünv.ler
GTHB, OGM, DSİ
OSİB
İlgili Kuruluşlar
2011–2014
2011–2014
2011–2015
2011–2015
2011–2015
2011–2015
O4.1.2.2. Orman alanlarının ormancılık dışı faaliyetlere
tahsisini düzenleyen mevzuatın gözden geçirilmesi;
orman alanlarının zarar görmesine yol açabilecek yasal
düzenlemelerin yeniden düzenlenmesi
O4.1.2.3. Nehir havzaları bazında çalışmayı yönlendirecek
normların mevzuata dâhil edilmesi
O4.1.2.4. İklim değişikliğinin orman amenajman planlarına
entegrasyonuna ilişkin çalışmaların tamamlanması
O4.1.2.5. Farklı arazi kullanımlarını (mera, orman, yerleşim
alanları, sulak alanlar, vb.) düzenleyen mevzuatın sera gazı
emisyonları ve yutaklar ilişkisi bağlamında gözden geçirilmesi
ve izleme, denetim, yaptırım konularında etkin bir sistem
oluşturulması
O4.1.2.6. Araştırma ve gen koruma ormanlarının işletme ve
yönetimi konusundaki birimler arasındaki yetki karmaşasını
önleyecek mevzuat eksikliklerinin giderilmesi
2011–2015
O4.1.1.3. Karbon piyasalarına yönelik düzenlemelerin orman
mevzuatına yansıtılması
O4.1.2.1. Özel ağaçlandırma politikasının iklim değişikliğiyle
mücadeledeki rolünün değerlendirilmesi, orman alanları
dışında yapılacak özel ağaçlandırmalarda yaşanan sorunların
çözümüne ve bu ağaçlandırmaların özendirilmesine yönelik
yasal düzenlemelerin yapılması
2011–2014
O4.1.1.2. 6831 sayılı Orman Kanunu’na, iklim değişikliği
ile mücadele konusunu temel amaçlar içinde sayan “amaç”
maddesinin eklenmesi
Eylem Alanı
O4.1.2. İklim
değişikliği ile
mücadele ile
ilgili mevcut
hukuki altyapının
güçlendirilmesi
2011–2015
O4.1.1.1. Mevzuatta yer alan orman tanımının AKAKDO
tanımında yer alan kriterler açısından değerlendirilerek
değiştirilmesi
Eylem Alanı
O4.1.1.
6831 sayılı Orman
Kanunu’nda
ile mücadeleye
yönelik gerekli
düzenlemenin
yapılması ve
uygulamaya
konulması
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Doğal kaynakların
korunması
Kapasite gelişimi
Kapasite gelişimi
Doğal kaynakların
korunması
Doğal kaynakların
korunması
Yaşam kalitesinin
artması
Yan Faydalar
OSİB
Yapılan değişikliğin
Resmi Gazete’de
yayımlanması
OSİB
Resmi Gazete’de
yayımlanması
Resmi Gazete’de
yayımlanması
OSİB
OSİB
OSİB
Resmi Gazete’de
yayımlanması
Resmi Gazete’de
yayımlanması
OSİB
Yapılan değişikliklerin
Resmi Gazete’de
yayımlanması
OSİB
OSİB
Resmi Gazete’de
yayımlanması
Yasal düzenleme
OSİB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Yasal düzenlemeler
Göstergeleri
Hedef O4.1. 2013 yılı sonuna kadar arazi kullanımı ve ormancılık konularında iklim değişikliği ile mücadeleye yönelik gerekli yasal düzenlemeleri yapmak
OGM
ÇŞB, GTHB, OGM
OGM
OGM
OGM
OGM
OGM, Ünv.ler
OGM, Ünv.ler
OGM, Ünv.ler
İlgili Kuruluşlar
AMAÇ O4. ARAZİ KULLANIMI VE ORMANCILIK KONULARINDA İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE MÜCADELEYE YÖNELİK YASAL VE KURUMSAL YAPIYI GÜÇLENDİRMEK
131
132
2011–2014
2011–2015
2011–2015
O4.2.1.1. OGM içinde oluşturulan İklim Değişikliği
ve Biyoenerji Çalışma Grubu’nun diğer ilgili grupları
(su, biyoçeşitlilik vb.) da kapsayacak şekilde yeniden
O4.2.1.2. Oluşturulan birimin ve tüm orman teşkilatının iklim
değişikliğine uyum, karbon tutma ve ekosistem hizmetleri
konularına ilişkin eğitim ihtiyacının belirlenmesi, kapasite
geliştirme programları oluşturulması ve uygulanması
O4.2.1.3. Ormancılık konularına odaklı teknopark kurulması ve
mevcut teknoparklarda ormancılık konularının yer almasının
sağlanması
Eylem Alanı
O4.2.1.
Arazi Kullanımı
ve Ormancılık
konularıyla ilgili
kurumlarda
konusundaki
kurumsal kapasitenin
güçlendirilmesi
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Ar-Ge kapasitesinde
gelişme
Kapasite gelişimi
Kapasite gelişimi
Yan Faydalar
Teknoparklara ilişkin
yasal düzenleme
Eğitim İhtiyacı
Değerlendirme Raporu,
Eğitim materyalleri
Ekosistem hizmetlerinden
sorumlu bir birimin
kurulması
Göstergeleri
OGM
OGM
OGM
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Hedef O4.2. 2014 yılına kadar arazi kullanımı ve ormancılık konularıyla ilgili kurumlarda iklim değişikliği konusunda kurumsal kapasiteyi güçlendirmek
OSİB, Ünv.ler
Orman Taşra
Teşkilatı
İlgili Kuruluşlar
SEKTÖRLER ARASI ORTAK
KONULAR
134
Eylem Alanı Y1.1.2.
Sera gazı emisyon
envanterinin
hazırlanmasında
işbirliğinin
güçlendirilmesi
Sera gazı emisyonları
için uygun bilgi
toplama, kayıt,
raporlama ve
izleme sistemlerinin
geliştirilmesi
Eylem Alanı
2012-2014
2011–2012
Y1.1.2.2. Sera gazı emisyonlarının izlenmesi
ve envanter hazırlanması konusunda yasal
düzenleme yapılarak:
 tüm kurumlarda ulusal envanter ile ilgili
odak noktalarının belirlenmesi ve raporlama
için bilgi ağı oluşturulması
 özel sektörün görev ve sorumluluklarının
tanımlanması
 bilgi gizliliği konusunda mevzuatta
 ve bütün bunların yürürlük tarihi
hususlarının netleştirilmesi
2012–2016
Y1.1.1.2. İDKK üyesi kuruluşlarca sektörel
sera gazı emisyon envanterleri için dönemsel
değerlendirmeler yapılması
Y1.1.2.1. Tüm sektörlerde sera
gazı emisyonlarının izlenmesine ve
değerlendirilmesine yönelik ölçülebilir,
raporlanabilir, doğrulanabilir standartta veriler
üretilmesini, toplanmasını ve veri tabanında
kayıt altına alınmasını sağlayacak altyapının
oluşturulması
2012–2016
Süre
Y1.1.1.1. Tüm sektörlerdeki sera gazı
emisyonlarının izlenmesi ve raporlanması
Eylemler
Kapasite gelişimi
Kapasite gelişimi
Kapasite gelişimi
Yan Faydalar
İlgili hukuki düzenlemenin Resmi
Sera gazı emisyon veri tabanı
Periyodik değerlendirme raporu
Periyodik sera gazı emisyon
raporu
Göstergeleri
ÇŞB
ÇŞB
ÇŞB
ÇŞB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
HEDEF Y1.1. 2016 yılı başı itibariyle anahtar kaynakların sera gazı emisyonlarının en düşük Tier 2 yöntemine uygun şekilde izlenmesi ve raporlanması
AMAÇ Y1. EMİSYON ENVANTERİNİN DAHA SAĞLIKLI OLARAK HAZIRLANMASI İÇİN GEREKLİ ALTYAPININ KURULMASI
İDKK üyeleri, Özel Sektör
Kuruluşları, Kamu
Kurumları
İDKK üyeleri, TÜİK
İDKK üyeleri, TÜİK,
KOSGEB, EİE, TSE,
Kuruluşları
İDKK üyeleri, TÜİK, TSE,
EİE, TMMOB, TTGV,
Özel Sektör Kuruluşları,
STK’lar
İlgili Kuruluşlar
SEKTÖRLER ARASI ORTAK KONULAR
135
136
2015–2020
Y2.1.2.3. Sektörel bazda belirlenen ekonomik araçların
kullanılmasının sera gazı emisyonlarının sınırlandırılmasına
etkisinin izlenmesi ve değerlendirilmesi
2011–2013
Y2.1.1.6. İklim değişikliğinin rekabet edilebilirlik açısından
değerlendirilmesi ve etkilenecek öncelikli sektörlerin
belirlenmesi
2011–2014
2011–2016
Y2.1.1.5. AB’ye uyum için farklı sektörel başlıklar altında
iklim değişikliği ile mücadeleyle ilişkilendirilebilecek
uyulması gereken müktesebatın tümünün düzenleyici etki
analizinin ve sektörel etki analizlerinin yapılması
Y2.1.2.2. Sera gazı emisyonlarının sınırlandırılmasına
ilişkin plan, program, strateji ve projelerin kayıt altına
alınması, izlenmesi ve değerlendirilmesi için ulusal bir
sistem oluşturulması
2013–2015
Y2.1.1.4. Düşük karbonlu kalkınmaya yönelik sektörel
stratejilerin ekonomik, sosyal ve çevresel etkilerinin
değerlendirilmesi amacıyla etki analizlerinin yapılması
2012–2014
2011–2014
Y2.1.1.3. Sera gazı emisyonlarına neden olan sektörlerde
fayda-maliyet analizlerinin yapılması
Y2.1.2.1. Yapılacak her türlü yatırım için sera gazı
emisyonlarının izlenmesi ve raporlanması amacıyla gerekli
yasal düzenlemelerin gözden geçirilmesi ve belirlenmesi
2012–2013
Y2.1.1.2. 2020 yılına yönelik sektörel projeksiyonların tüm
sera gazı emisyon kaynaklarını içerecek şekilde yapılması
ile mücadeleye
ilişkin göstergelerin
takibi için izleme
ve değerlendirme
mekanizmalarının
geliştirilmesi
2011–2013
Y2.1.1.1. Sektörel sera gazı emisyon verileri ve prosesler
değerlendirilerek, sera gazı emisyonlarını kontrol
potansiyellerinin ve maliyet eğrilerinin ulusal düzeyde
çıkarılması, bütün sektörler için maliyet etkin sera gazı
emisyon kontrol yöntemlerinin belirlenmesi
Sera gazı
emisyonlarını
sınırlandırma
seçeneklerinin
maliyet eğrilerinin
emisyona neden
olan sektörlerde
belirlenmesi
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
AB’ye uyum
kullanılması,
Yan Faydalar
Periyodik izleme ve
değerlendirme raporları
Raporlama ve etki
değerlendirme rehberleri
ÇED ve Çevre İzinleri
Yönetmeliklerinde yapılan
değişiklikler
Değerlendirme raporları
Etki analizi raporları
Etki analizi raporları
Fayda-maliyet analiz raporları
Sektörel emisyon
projeksiyonları
Maliyet eğrileri
Göstergeleri
ÇŞB
ÇŞB
ÇŞB
EB
İDKK üyeleri
ÇŞB
KB
İDKK üyeleri
ÇŞB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
HEDEF Y2.1. Sürdürülebilir kalkınma ilkelerine dayandırılarak düşük karbonlu kalkınma için 2015 yılına kadar mevcut bilgi zemininin güçlendirilmesi
İDKK üyeleri
İDKK üyeleri, TÜİK,
TSE, Özel Sektör
Kuruluşları
İDKK üyeleri,
İlgili Özel Sektör
Kuruluşları
ABB, KB, İlgili Özel
İDKK üyeleri
İDKK üyeleri
İDKK üyeleri
İlgili Kuruluşlar
AMAÇ Y2. ÇEVRE KORUMA AMAÇLI POLİTİKA OLUŞTURULMASI VE UYGULAMA KAPASİTESİNİN SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA İLKELERİ ÇERÇEVESİNDE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİ
DİKKATE ALARAK GÜÇLENDİRİLMESİ
2011–2013
2011–2013
2013–Sürekli
Y3.1.1.2. Karbon piyasalarının dışında diğer
mali kaynaklardan yararlanabilecek NAMA’ların
belirlenmesi
Y3.1.1.3. Kamu yatırımları programlanmasında
sera gazı emisyonlarını sınırlandırmaya ve
iklim değişikliğine uyum sağlamaya yönelik
projelerin gözetilmesi
Süre
Y3.1.1.1. Uluslararası fon kaynaklarına
erişimde istenen kalitede ve ayrıntıda projelerin
ortaya çıkarılması için uzmanların yetiştirilmesi
Eylemler
Sürdürülebilir kalkınmaya
katkı
Yeni iş olanakları
Yeni iş olanakları
Yan Faydalar
NAMA projeleri
Eğitim materyalleri, eğitim
seminerleri, uzman sayısı
Göstergeleri
KB
İDKK üyeleri
ÇŞB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kamu Kurum ve
Kuruluşları
KOSGEB, Belediyeler,
Belediye Birlikleri,
Bankalar
İlgili Kuruluşlar
2011–2015
2011–2015
Y4.1.1.1. Türkiye’nin 2012 sonrası yeni
mekanizmalara en avantajlı şekilde (ev sahibi
ülke) dahil olmasına yönelik müzakerelerin
yürütülmesi ve ülkelerle ikili işbirliği
anlaşmaları imkanlarının araştırılması
Y4.1.1.2. Türkiye için karbon piyasalarına konu
olacak NAMA portföyünün geliştirilmesi
Karbon piyasalarına
entegrasyon için
gerekli analizlerin
yürütülmesi
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Mali kaynaklarda artış,
İstihdamda artış
Mali kaynaklarda artış
Yan Faydalar
Her yıl geliştirilen ve fonlanan
NAMA sayısı
Türkiye’nin karbon piyasasından
aldığı pay
Göstergeleri
ÇŞB
ÇŞB, DB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İDKK üyeleri, Karbon
Piyasaları Çalışma Grubu
İlgili Kuruluşlar
HEDEF Y4.1. 2013 yılına kadar mevcut ve yeni küresel ve bölgesel karbon pazarlarına Türkiye’nin en avantajlı şekilde katılımının sağlanmasına yönelik müzakerelerin
yürütülmesi
AMAÇ Y4. SERA GAZI EMİSYONLARININ MALİYET ETKİN SINIRLANDIRILMASINA KATKI SAĞLAYAN EMİSYON TİCARETİ MEKANİZMALARININ OPTİMUM SEVİYEDE
KULLANILMASI
Başta KOBİ’ler ve
belediyeler olmak
üzere kuruluşların
iklim değişikliği ile
mücadele ve uyum
faaliyetleri için finans
kaynaklarına erişim
kapasitelerinin
arttırılması, kamu
kuruluşları için
kamu bütçesinden
bu amaçla kaynak
ayrılması
Eylem Alanı
HEDEF Y3.1. İklim değişikliği ile mücadele ve uyum konusundaki eylemler için finans kaynaklarına erişim kapasitesinin 2013 yılı sonuna kadar güçlendirilmesi, 2020 yılına
kadar yeni finans kaynaklarının daha etkin kullanılması
AMAÇ Y3. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE MÜCADELE VE UYUM ALANINDA FİNANS KAYNAKLARININ DAHA ETKİN KULLANILMASI
137
138
2011–2013
2012–2013
Y4.2.1.5. Ozon tabakasını incelten maddelerin
kullanımının sonlandırılması ve bertarafı
faaliyetlerinden kaynaklanan karbon
kazanımlarının sertifikalandırılması amacıyla
yasal düzenlemenin yapılması
Y4.2.2.2. Karbon projelerinin tanımlanmasında,
geliştirilmesinde, pazarlanmasında ve
yönetiminde paydaşlara gerekli desteğin
verilmesi
2014–2015
Y4.2.1.4 Ulusal Emisyon Ticareti Sisteminin
kurulmasına yönelik altyapı çalışmalarının
başlatılması
2011–Sürekli
2012–2013
Y4.2.1.3. Karbon varlıklarının azami ekonomik
değerde işlem görmesi ve değerlerinin
artırılması için mevcut yapının geliştirilmesi
ve yeni yapıların kurulmasına yönelik gerekli
Y4.2.2.1. Türkiye’de karbon piyasaları ile
ilgili bilinç düzeyini yükseltmek üzere tanıtım
faaliyetleri yapılması
2011–2015
Y4.2.1.2. Kamu kuruluşlarının emisyon ticareti
sistemi içinde düzenleyici ve denetleyici bir rol
almasına yönelik mevzuat çalışmaları yapılması
Karbon piyasalarına
ilişkin farkındalığın ve
bilincin artırılması
2012–2015
Y4.2.1.1. Karbon piyasalarında ulusal
öncelikli sektörlerin ve ilgili sektörlerde sera
gazı emisyon sınırlandırma potansiyelinin
belirlenmesi
Ulusal Karbon
Piyasası’nın
kurulmasına yönelik
olarak sektörel
karbon stoklarının
analiz edilmesi,
yasal ve kurumsal
düzenlemelerin
yapılması
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Kapasite gelişimi
Yeni mali kaynak
yaratılması
Ekonomik değer
yaratılması
Ekonomik değer
yaratılması
Yeni mali kaynak
yaratılması
Kapasite gelişimi
Ekonomik değer
yaratılması
Yan Faydalar
HEDEF Y4.2. 2015 yılına kadar Türkiye’de karbon piyasasının kurulmasına yönelik çalışmaların yapılması
Paydaşların eğitilmesi,
Tanımlanan karbon projeleri,
Karbon piyasasına giren firma ve
proje sayısı
Tanıtım materyalleri, tanıtım
faaliyetleri
Yasal düzenlemenin Resmi
Gazete’de yayımlanması,
Karbon sertifikası sayısı
ÇŞB
ÇŞB
ÇŞB
ÇŞB
ÇŞB
Kurumsal yapılanmanın
tamamlanması, personele eğitim
verilmesi,
Türkiye’nin karbon varlıklarının
piyasadaki değerinin artması
Değerlendirme raporları,
Etki analiz raporları
ÇŞB
ÇŞB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Karbon stoku potansiyeli
Göstergeleri
İlgili Sertifikalandırma
Firmaları
Piyasaları Çalışma
Grubu, SPK, İstanbul
Altın Borsası, İMKB,
VOB, Takasbank
VOB, Takasbank
VOB, Takasbank
İlgili Kuruluşlar
İDEP için izleme
değerlendirme
mekanizmasının
oluşturulması
İklim değişikliği ile
mücadele ve uyuma
yönelik hükümlerin
ilgili mevzuata dahil
edilmesi
Eylem Alanı
2012–2023
Y5.1.2.2. İDEP’in uygulanmasının dönemsel
olarak izlenmesi ve değerlendirilmesi, gerekirse
revize edilmesi
2012–2013
Y5.1.1.3. İDKK üyesi ve/veya ilgili kamu
kuruluşlarının kuruluş kanunlarında iklim
değişikliği ile mücadele ve uyuma ilişkin görev,
yetki ve sorumluluklarının tanımlanması
2012–2023
2012–2013
Y5.1.1.2. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın iklim
değişikliği konusundaki eşgüdüme yönelik
görev, yetki ve sorumluluklarının tanımlanması
amacıyla yasal düzenleme yapılması
Y5.1.2.1. İDEP’in uygulanmasının izlenmesi ve
değerlendirilmesine yönelik, usulleri, görev ve
sorumlulukları tanımlayan bir yasal düzenleme
yapılması
2013–2014
Süre
Y5.1.1.1. Mevcut mevzuatın iklim değişikliği
ile mücadele ve uyum açısından gözden
geçirilmesi ve gerekli değişliklerin yapılması
Eylemler
Kapasite gelişimi
Kapasite gelişimi
Kamuda kaynakların etkin
kullanılması
Kamuda kaynakların etkin
kullanılması
Sürdürülebilir kaynak
kullanımı
Yan Faydalar
İDEP izleme ve değerlendirme
raporları
Mevzuat değişikliğinin Resmi
Yasal düzenlemelerin Resmi
Göstergeleri
HEDEF Y5.1. 2014 yılına kadar iklim değişikliği ile mücadele ve uyum konularında yasal düzenlemelerin tamamlanması
AMAÇ Y5. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE MÜCADELE VE UYUM FAALİYETLERİNDE EŞGÜDÜMÜN SAĞLANMASI İLE ETKİNLİĞİN ARTTIRILMASI
ÇŞB
ÇŞB
İDKK üyeleri
ÇŞB
ÇŞB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İDKK üyeleri
İDKK üyeleri
İDKK üyelerinin bağlı ve
ilgili kuruluşları
İDKK üyeleri
İDKK üyeleri
İlgili Kuruluşlar
139
140
İDKK üyelerinin
kapasitelerinin
ile mücadele ve
uyum konularında
geliştirilmesi
Eylem Alanı
2011–2012
2011–2014
2012–2014
Y5.2.1.2. İDKK üyeleri iklim değişikliğine
ilişkin eğitim ihtiyacının belirlenmesi, kapasite
geliştirme programları oluşturulması ve
uygulanması
Y5.2.1.3. BMİDÇS toplantılarına katılan heyet
temsilcilerinin sürekliliğinin sağlanması, sürece
yeni dahil olan temsilcilerin entegrasyonunun
sağlanması
Süre
Y5.2.1.1. İDKK üyeleri, bağlı ve ilgili kuruluşlar
bünyesinde iklim değişikliğine ilişkin bir birim
oluşturulması
Eylemler
Kapasite gelişimi
Kapasite gelişimi
Kapasite gelişimi
Yan Faydalar
Eğitim materyalleri ve eğitimler,
Müzakere ekipleri
Eğitim İhtiyacı Değerlendirme
Raporu,
Eğitim materyalleri, eğitimler
İDKK üyesi kamu kuruluşları ile
bağlı ve ilgili kuruluşlarında yeni
birim sayısı
Göstergeleri
HEDEF Y5.2. 2014 yılına kadar İDKK üyelerinin iklim değişikliği ile mücadele ve uyuma yönelik kurumsal kapasitelerini güçlendirmek
İDKK üyeleri
İDKK üyeleri
İDKK üyeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
ÇŞB
ÇŞB
İDKK üyelerinin bağlı ve
ilgili kuruluşları
İlgili Kuruluşlar
2011–2020
2011–2020
2011–2020
Y6.1.2.1. Türkiye’nin gelecekteki iklim
senaryolarının oluşturulması için farklı bölgesel
iklim modellerinin kullanılması
Y6.1.2.2. Farklı emisyon senaryolarına göre
bölgesel iklim modelleri çalışmasının yapılması
Y6.1.2.3. Yapılan bölgesel iklim model
çalışmalarının sonuçlarının, araştırma ve
planlama çalışmalarına girdi teşkil etmesi için
ilgili kuruluşlarla paylaşılması
2011–Sürekli
Y6.1.1.2. Sürekli ve düzenli klimatolojik
gözlem dizilerinin oluşturulması için verilerin
toplanması, kalite kontrolü ve veri tabanında
arşivlenmesi
Bölgesel iklim
modeli çalışmalarının
yapılması
2011–2014
Y6.1.1.1. Meteorolojik gözlem kapasitesinin
yaygınlaştırılması, ekipman ve insan kaynakları
bakımından güçlendirilmesi
İklim gözlem
kapasitesinin
geliştirilmesi
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Afetlerin ve iklim
değişikliğinin olumsuz
etkilerinin önlenmesi
Yan Faydalar
DMİ
DMİ
Farklı emisyon senaryolarına
göre Türkiye için bölgesel iklim
öngörülerinin oluşturulması
Bölgesel iklim modeli
çalışmalarının sonuç raporlarının
yayınlanması ve dağıtılması
DMİ
DMİ
DMİ
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Farklı bölgesel iklim modellerine
ait iklim senaryolarının elde
edilmesi
Güncel, kapsamlı veri tabanı
Yeni alanlarda yapılan
meteorolojik gözlem sonuçlarının
yayınlanması
Göstergeleri
TÜBİTAK, Ünv.ler
TÜBİTAK, Ünv.ler
İlgili Kuruluşlar
HEDEF Y6.1. 2016 yılına kadar ulusal iklim gözlem, tahmin, bölgesel iklim modeli çalışması ile analiz ve etki değerlendirme kapasitesinin geliştirilmesi
AMAÇ Y6. TÜRKIYE’NİN BÖLGESEL İKLİM MODELİ ÇALIŞMALARININ YAPILMASI VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ETKİLERİNİN ANALİZ EDİLMESİ
141
142
2013–2014
2011–2012
2011–2020
2014–2015
2011–2014
Y7.1.2.2 Tüm sektörlere yönelik Ar-Ge için
finansman ihtiyacının belirlenmesi
Y7.1.2.3. İklim değişikliği ile mücadele ve
iklim değişikliğine uyum konularında yeni
teknolojilerin geliştirilmesi için uluslararası
işbirliklerinin sağlanması
Y7.1.2.4. Üniversitelerin ve araştırma
merkezlerinin iklim değişikliği ile mücadele
ve uyum konularında araştırma ve teknoloji
geliştirme kapasitelerinin güçlendirilmesi, yeni
araştırma merkezlerinin kurulması
Y7.1.2.5. Üreticilere ve tüketicilere bilgi, eğitim
ve danışmanlık hizmeti veren “Eko-verimlilik
Merkezi” oluşturulması
2012–2020
Y7.1.1.3. İklim değişikliği ile mücadele ve iklim
değişikliğine uyum konularında oluşturulacak
Ar-Ge stratejilerinin mevcut Ar-Ge stratejilerine
uyumunun izlenmesi
iklim değişikliğine uyum konularında Ar-Ge
çalışmalarının desteklenmesi için Orman Genel
Müdürlüğü’nün sorumluluğunda finansal bir
mekanizmanın oluşturulması
2011–2016
Y7.1.1.2. İklim değişikliği ile ilgili sektörel
Ar-Ge ihtiyacının belirlenmesi ve bu alanlara
yönelik stratejilerin hazırlanması
mücadeleye yönelik
Ar-Ge çalışmalarının
desteklenmesi
2011–2016
Y7.1.1.1. Enerji, su ve gıda güvenliği
konularında belirlenen Ar-Ge stratejilerinin
BTYK’da onaylanarak uygulamaya konulması
ile konuya ilişkin projelerin desteklenmesi
mücadele konularının
ulusal Ar-Ge
stratejilerine entegre
edilmesi
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
kullanılması
Ar-Ge kapasitesinde
gelişme
Eko-verimlilik merkezinin hizmete
girmesi
Araştırma merkezleri
Uluslararası işbirliği ile yürütülen
proje sayısı
Ar-Ge kapasitesinde
gelişme
Ar-Ge kapasitesinde
gelişme
Ar-Ge mali destek kaynakları
Ar-Ge kapasitesinde
gelişme
İzleme ve değerlendirme
raporları
Ar-Ge ihtiyaç alanları ve
gerekçelerine ilişkin rapor,
İlgili BTYK kararı
Enerji, su ve gıda güvenliği
konularında Ar-Ge stratejisi,
Göstergeleri
OGM Ar-Ge destek
mekanizmasının faaliyete
geçmesi,
Desteklenen proje sayısındaki
artış
Kamu kaynaklarının etkin
kullanımı
Ar-Ge kapasitesinde
gelişme
İhracatta artış
Yan Faydalar
HEDEF Y7.1. 2014 yılına kadar temiz üretime yönelik Ar-Ge ve inovasyon kapasitesinin güçlendirilmesi
BSTB, GTB
TÜBİTAK
TÜBİTAK
İlgili
kuruluşlar
OGM
TÜBİTAK
İlgili sektör
ve kuruluşlar
TÜBİTAK
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İDKK üyesi kuruluşlar,
MB, KB, KOSGEB, MPM,
EİE, TTGV
İDKK üyeleri, Ar-Ge
desteği sağlayan diğer
kuruluşlar
İDKK üyeleri
İDKK üyeleri, Ar-Ge
desteği sağlayan diğer
kuruluşlar
MB, KB, Özel Sektör
Kuruluşları
BTYK ve İDKK üyeleri
İDKK üyeleri, TTGV
BTYK üyesi kuruluşlar
İlgili Kuruluşlar
AMAÇ Y7. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE MÜCADELE VE UYUM KONULARINDA EKOVERİMLİLİĞE YÖNELİK AR-GE VE İNOVASYON KAPASİTESİNİN GELİŞTİRİLMESİ
Y8.1.2.1. Meslek liselerinde enerji verimliliği,
tasarrufu, etkin bina tasarımı ve uygulamaları
gibi sera gazı emisyon yönetimine yönelik
teknik ve teknolojiler ile iklim değişikliğine
uyum konularının ders programına alınması
2012–2013
2011–2013
Y8.1.1.2. İlgili bölümlerde iklim değişikliği
konusunda lisans ve lisansüstü programlarının
oluşturulması
Teknik eğitim
kurumlarında
ara eleman için
programlar
oluşturulması
2011–2020
Y8.1.1.1. Üniversitelerde iklim değişikliği
konusunda öğretim üyesi ihtiyacının
belirlenmesi ve eğitim kadrosunun
güçlendirilmesi
Üniversitelerde başta
mühendislik, hukuk,
uluslararası ilişkiler,
ekonomi, doğa
bilimleri bölümleri
olmak üzere eğitim
programlarına
iklim değişikliği ile
mücadele ve uyum
konularının dahil
edilmesi
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Revize ders programları
MEB
YÖK
İklim değişikliği konusunda
lisansüstü programlar ve yazılan
tez sayısı,
İklim değişikliği konusunda
açılan ders sayısı
İnsan kaynaklarında
gelişme,
Yeni çalışma alanları,
Yeşil istihdamda artış,
Yeşil istihdamda artış
YÖK
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Öğretim üyesi sayısı
Göstergeleri
İnsan kaynaklarında
gelişme,
Yeni çalışma alanları,
Yeşil istihdamda artış
Yan Faydalar
HEDEF Y8.1. 2012 yılı sonu itibariyle üniversitelerde iklim değişikliği ile mücadele ve uyum konularının akademik programlara dahil edilmesi
AMAÇ Y8. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE MÜCADELE VE UYUM KONUSUNDA İNSAN KAYNAKLARININ GELİŞTİRİLMESİ
ÇŞB, Kamu kurumları
Ünv.ler
ÇŞB, KB, BTYK, TÜBA,
TOBB, Ünv.ler
İlgili Kuruluşlar
143
144
Eylemler
Y9.1.1.1. Okul öncesi eğitimde tüketim
alışkanlıkları, enerji verimliliği, iklim değişikliği
vb. konularının ders programlarına entegre
edilmesi
Y9.1.2.1. Eko-sürüş tekniklerinin eğitim
kapsamında verilmesi
Eylem Alanı
mücadele ve iklim
değişikliğine uyumla
ilişkili konuların temel
eğitim programlarına
dahil edilmesi
Binek otomobil
sürücü eğitimine yeni
üniteler eklenmesi
2011–2023
2011–2013
Süre
Kapasite gelişimi
katkı, çevre kirliliğinde
azalma, yaşam kalitesinin
artması
Yan Faydalar
Öngörülen konuların eğitim
programlarına eklenmesi
Revize ders programları, eğitim
materyalleri
Göstergeleri
MEB
MEB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
UBAK, Ünv.ler, Özel
İDKK üyeleri, STK’lar,
medya kuruluşları
İlgili Kuruluşlar
HEDEF Y9.1. Tüketim kalıplarının iklim dostu olacak şekilde geliştirilmesi için 2012 yılı sonuna kadar eğitim programlarında gerekli düzenlemelerin yapılması
AMAÇ Y9. TÜKETİM KALIPLARININ İKLİM DOSTU OLACAK ŞEKİLDE DEĞİŞTİRİLEBİLMESİ İÇİN KAMUOYU BİLİNCİNİN ARTTIRILMASI
2012-2020
2012-2020
uyum konularının, desteklemede öncelikli
alanlar içine alınarak yerel sivil toplum
kuruluşlarının ve yerel yönetimlerin
bilinçlendirme etkinliklerinin desteklenmesi
Y9.2.1.5. Özel sektörün sosyal sorumluluk
faaliyetleri çerçevesinde kamuoyunun emisyon
sınırlandırma ve iklim uyum konularında
bilinçlendirilmesi
2014-2020
2011-Sürekli
Y9.2.1.3. Kamuoyu iletişim ve bilinçlendirme
stratejisi doğrultusunda medya, STK’lar
ve toplum önderlerinin de katılımıyla
bilinçlendirme kampanyaları düzenlenmesi
Y9.2.2.1. Kamu kurumları faaliyetlerinin karbon
ayak izlerinin takip edilmesi, periyodik raporlar
ile yayınlanması ve kamuoyuyla paylaşılması
2011-2012
Y9.2.1.2. İklim değişikliği konusunda kamuoyu
iletişim ve bilinçlendirme kampanyaları için
tüm paydaşların katılımı ile bir kampanya
stratejisi oluşturulması
Kamu kurumlarının
sera gazı emisyon
bilgilerinin
kamuoyuyla
paylaşılması için
altyapı oluşturulması
2012-2013
Y9.2.1.1. İDKK üyesi ilgili kurum ve
kuruluşların halkla ilişkiler ve kamuoyu
bilgilendirme birimlerinin kapasitelerinin
artırılması
konusunda bireylerin
rollerine yönelik
kamuoyunda
farkındalık yaratılması
ve tüketim kalıplarını
değiştirmek
üzere güvenilir
bilgi kanallarının
oluşturulması
Süre
Eylemler
Eylem Alanı
Kapasite gelişimi
Bilgi toplumu,
katkı
Bilgi toplumu,
katkı
Bilgi toplumu,
katkı
Kapasite gelişimi
Kapasite gelişimi
Yan Faydalar
Karbon ayak izi raporları
Sosyal sorumluluk projeleri
ÇŞB
Özel sektör
dernekleri ve
birlikleri
İDKK üyeleri
ÇŞB
Eğitici materyalleri, eğitim
programları, konferanslar,
seminerler, görsel ve işitsel
medya programları
STK’ların ve belediyelerin
desteklenen proje sayısı
ÇŞB
ÇŞB
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
Kamuoyu iletişim ve
bilinçlendirme stratejisi
Eğitim programları
Göstergeleri
HEDEF Y9.2. 2014 yılına kadar iklim değişikliği ile mücadele için kamuoyu bilinçlendirme kampanyaları düzenlenmesi
Tüm Kamu Kuruluşları
ÇŞB
İB, Kalkınma Ajansları,
Belediyeler ve STK’lar
İDKK üyeleri, TRT, Diğer
Medya Kuruluşları,
STK’lar, Belediyeler
Birliği, Özel Sektör
Dernek ve Birlikleri
İDKK üyeleri, MEB, TRT,
birlikleri, Medya
Kuruluşları, STK’lar, Özel
İDKK üyeleri
İlgili Kuruluşlar
145
3.4.
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM EYLEM
PLANI
146
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE
UYUM
148
İKLİM DEĞİŞİKLİNE UYUM
SU KAYNAKLARI YÖNETİMİ
AMAÇ US1. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ETKİLERİNE UYUMUN SU KAYNAKLARININ YÖNETİMİ POLİTİKALARINA
ENTEGRE EDİLMESİ
HEDEF US1.1. İklim değişikliğine uyum konusunun mevcut strateji, plan ve mevzuata entegrasyonunun sağlanması
Eylemler
US1.1.1. İklim değişikliğinin su kaynaklarına
etkisi karşısında alınacak önlemlerin
kalkınma Plan ve Programlarına dahil
edilmesi
Süre
Göstergeleri
2011-2013
Önlemlerin dahil edildiği
plan ve programların
hazırlanması
US1.1.2. Bütüncül su kaynakları yönetimine
imkan verecek şekilde yerüstü ve yer altı
su kaynaklarını da kapsayacak ve su tahsisi
ile kalitesinden sorumlu tek bir kurumun
kurulması
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
KB
İlgili kamu kurum ve
kuruluşları
2011-2013
Kurumsal
düzenlemelerin
yapılması
Başbakanlık
ETKB, GTHB, OSİB,
KB, DSİ, GAP İdaresi,
MTA, İller Bankası,
Belediyeler
US1.1.3. Su mevzuatındaki yetkili/ilgili
kurumların görev, yetki ve sorumlulukları
doğrultusunda iklim değişikliği ile
mücadele alanındaki eksiklikler, çakışma ve
örtüşmelerin tespiti, gerekli revizyonların
yapılması
2011-2013
Su kanununun
yürürlüğe girmesi
DSİ
US1.1.4. Su yönetiminde yer alan
kuruluşların kurumsal ve sektörel strateji
planlarının (sanayi, tarım, enerji, turizm,
kentsel, içme suyu) iklim değişikliği ile
mücadele bağlamında revizyonu
2011-2013
etkilerinin sektör
stratejilerinde yer alması
OSİB
ETKB, BSTB, ÇŞB,
GTB, GTHB, KTB, DSİ,
İller Bankası, YY
US1.1.5. Türkiye Sanayi Stratejisi
Belgesi’nin sanayide su verimliliği
uygulamaları açısından revize edilmesi
2014-2020
Su verimliliğinin artması
BSTB
KB, TTGV, TOBB
US1.1.6. Su kaynaklarının etkin ve
verimli kullanılması amacıyla, su kullanım
amaçlarına göre kullanan öder, kirleten öder
prensipleri ile sosyo-ekonomik koşullar göz
önünde bulundurularak ekonomik araçların
tespit edilmesi
2011-2015
Suyun tasarruflu
kullanılması
KB
GTHB, MB, OSİB, DSİ,
YY
US1.1.7. Sulama işletmeciliği çerçevesinde
su kullanıcı teşkilatların, iklim değişikliğinin
etkileri dikkate alınarak ilgili kuruluşlarca
yönlendirilmesi
2011-2013
Yerel kapasitenin
artması
DSİ
İÖİ, YY, STK’lar
US1.1.8. KÖY-DES hizmet alanlarının
sulama hizmetine yöneltilmesi
2011-2013
Yerel düzeyde
uygulamaların
güçlendirilmesi
Valilikler
İÖİ
149
AMAÇ US2. SU KAYNAKLARI YÖNETİMİNDE İKLİM DEĞİŞİKLİĞINE UYUM KONUSUNDA KAPASİTENİN,
KURUMLAR ARASI İŞBİRLİĞİ VE EŞGÜDÜMÜN GÜÇLENDİRİLMESİ
HEDEF US2.1. Su kaynaklarının yönetiminde yetkili ve ilgili olan kurum ve kuruluşların kurumsal kapasitelerinin
arttırılması
Eylemler
US2.1.1. Su Kalitesi Yönetimi Yönlendirme
Kurulu’nun kapasitesinin güçlendirilmesi
US2.1.2. Su kalitesi gözlem ve
değerlendirme kapasitesinin geliştirilmesi,
veri tabanının oluşturulması ve kurumsal
yapının güçlendirilmesi
US2.1.3. Su potansiyelinin, kullanım
amaçlarının, tüketimlerinin ve
sınıflandırmasının belirlenmesi amacıyla
detaylı etütlerin yürütülmesi için ilgili
kurumların kapasitelerin güçlendirilmesi
US2.1.4. Sulama birlikleri ve çiftçilerin
bilinçli ve yeterli su kullanımı konusunda
eğitilmesi ve bilgilendirilmesi
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
2011-2015
AB müktesebatına uyum
OSİB
İB, DB, SB, GTHB,
BSTB, ETKB, KTB,
KB, ABB
2011-2015
Su kaynaklarının
yönetilmesinde
sürdürülebilirliğin
sağlanması
OSİB
SB, GTHB, ÇŞB, DSİ,
ÖÇKK, EİE
2011-2015
Su kaynaklarının
yönetilmesinde
sürdürülebilirliğin
sağlanması
DSİ
OSİB, GTHB, ÖÇKK,
İÖİ, YY
2011-2013
Yerel kapasitenin
artması
Valilikler
(Gıda, Tarım
ve Hayvancılık
İl Md.)
İÖİ, YY, Birlikler,
Kooperatifler,
STK’lar
HEDEF US2.2. Finansman politikalarının ve uygulamaların geliştirilmesi
150
US2.2.1. Kapalı sistem sulama
yatırımlarının, gerekli ve uygun yerlerde
ulusal ve uluslararası kaynaklarla
planlanmasına devam edilmesi
2011-2013
Gelişmiş yağmurlama
ve damlama sulama
altyapısı
DSİ
GTHB, Su Kullanıcı
Teşkilatları
US2.2.2. Özel sektörün sulama
yatırımlarına (tesislerin inşası ve
işletilmesi) girmesi için teşvik verilmesi
2012-2014
Etkin bir teşvik
mekanizması
DSİ
MB, KB, EB, HM,
TOBB
US2.2.3. Tarım ve sanayi sektöründe
kullanılmak üzere atık suların arıtılmasının
ekonomik araçlarla teşvik edilmesi
2011-2020
Artan su talebi, yükselen
alternatif tabii su
kaynakları fiyatları ve
gelişen temiz üretim
teknolojilerine uyum
sağlanması
KB
MB, EB, HM, TOBB
US2.2.4. Az su tüketen ev ve
sanayi ekipmanlarının üretilmesi ve
kullanılmasının teşvik edilmesi
2014-2020
Az su kullanan
ekipmanların pazar
payının artması
BSTB
MB, TOBB
US2.2.5. Su tüketimi yoğun olan ve
öncelikli olarak belirlenen sektörlerde
proses ve soğutma sularının geri
kazanımını amaçlayan projelerin
desteklenmesi, pilot uygulamaların
arttırılması
2011-2014
Tasarruf edilen su
miktarı
BSTB
KB, TTGV, TOBB
US2.2.6.Sanayi sektöründe su verimliliğine
yönelik “sektörel eko-verimlilik (temiz
üretim)” kılavuzlarının hazırlanması, örnek
uygulamaların teşvik edilmesi
2012-2014
Kılavuzlar
MPM
BSTB, TTGV, TOBB
AMAÇ US3. SU KAYNAKLARININ YÖNETİMİNDE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ETKİLERİNE UYUMUN SAĞLANMASI İÇİN
AR - GE VE BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN GELİŞTİRİLMESİ VE YAYGINLAŞTIRILMASI
HEDEF US3.1. İklim değişikliğinin etkilerinin izlenmesi için mevcut sistemlerin güçlendirilmesi ve yeni
sistemlerin oluşturulması
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
US3.1.1. Hidrolojik kuraklık çalışmalarının
geliştirilmesi
2014-2020
Hidrolojik kuraklık
değerlendirme sistemi
DSİ
GTHB, DMİ
US3.1.2. İklim değişikliği etkilerinin su
kaynaklarının planlama çalışmalarına
entegrasyonu için araştırma ve
değerlendirmelerin yapılması
2011-2015
Etki değerlendirme
raporları
DSİ
GTHB, İÖİ
US3.1.3. İklim senaryoları dikkate alınarak
havzalarda sektörel su ihtiyacına yönelik
projeksiyonların yapılması
2011-2020
senaryolarını dikkate
alan projeksiyonlar
TÜBİTAK
DMİ, DSİ, Ünv.ler,
AE
HEDEF US3.2. Su kaynakları ve kıyı yönetiminin iklim değişikliğinden etkilenebilirliklerinin belirlenmesi, uyum
seçeneklerinin geliştirilmesi, izleme sonuçlarına göre periyodik revizyonların yapılması
US3.2.1. Akarsu havzaları ve alt havzalarda
hidrolojik, sosyal, ekonomik ve çevresel
etkilenebilirliklerin (doğal afetler dâhil)
belirlenmesi, uyum seçeneklerinin
geliştirilmesi ve uygulanması
2011-2020
Havza eylem planları
DSİ
GTHB, KB, AFAD,
YY, İÖİ, KA
US3.2.2. Yeraltı suyu kaynaklarının
iklim değişikliğinden etkilenebilirliğinin
belirlenmesi, uyum seçeneklerinin
2011-2020
Etki değerlendirme
raporları
DSİ
YY, İÖİ, KA, Sulama
Birlikleri
US3.2.3. Kıyıların (akarsu, doğal ve yapay
göl kıyıları dâhil) iklim değişikliğinden
etkilenme risklerinin (doğal afetler
dâhil) belirlenmesi, uyum seçeneklerinin
2011-2015
Etkilenebilirlik raporları,
uyum eylem planları
OSİB, ÇŞB
GTHB, OSİB, DM,
ÖÇKK, YY
US3.2.4. İklim değişikliğine uyum
kapasitesini artırıcı yenilikçi çözüm
seçeneklerinin oluşturulması, geliştirilmesi
ve yaygınlaştırılması
2011-2015
Yenilikçi çözüm
örnekleri
OSİB
ÇŞB, BSTB, GTHB,
DSİ, TÜBİTAK, TTGV
151
AMAÇ US4. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM İÇİN SU HAVZALARINDA SU KAYNAKLARININ BÜTÜNCÜL YÖNETİMİ
HEDEF US4.1. Su kaynaklarının havza temelinde geliştirilmesine yönelik çalışmaların, bütüncül bir yaklaşımla
ve değişen tüketim taleplerini karşılamakta esneklik sağlayan bir şekilde planlanması
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
US4.1.1. Entegre Nehir Havzası Yönetim
Planlarının, ekosistem hizmetleri ve iklim
değişikliğinin etkileri dikkate alınarak
hazırlanması
2012-2020
Su kaynaklarının
yönetiminde iklime
uyum sağlanması
DSİ
GTHB, OSİB, OGM,
DSİ, YY
US4.1.2. Mevcut ve planlanan “Havza
Koruma Eylem Planları” ve “Koruma
Alanları Haritaları”nda iklim değişikliğinin
etkilerinin dikkate alınması ve gerekli
revizyonların yapılması
2012-2020
Havzaların daha etkin
korunması
OSİB
ÖÇKK, DSİ
US4.1.3. Baraj ve gölet havzaları başta
olmak üzere tüm havzalarda erozyon ve
rüsubat kontrolü projelerine hız verilmesi
2012-2020
Etkin su depolama
imkanlarının artırılması
DSİ
OGM, BB
US4.1.4. Havzalarda kaçak yer altı suyu
kullanımının engellenmesi ve bu konuda
halkın bilinçlendirilmesi
2012-sürekli
Bilinçlendirme
faaliyetleri, su
kaynaklarının korunması
DSİ
GTHB, MEB, YY,
STK’lar
HEDEF US4.2. Kentlerin su yönetiminin iklim değişikliğine uyum bakış açısı ile ele alınması
US4.2.1. Metropolitan alan (büyük kentler,
büyükşehir belediyeleri) yönetiminde ölçek
genişlemesinin iklim değişikliği göz önüne
alınarak planlanması
2012-sürekli
İklim uyumlu kentsel
yönetim
KB
ÇŞB, YY
US4.2.2. Yerleşmelerde entegre su
yönetimi ve planlamasının yapılması
2011-2023
Yerleşmelerde rasyonel
su kaynakları yönetimi
DSİ
ÇŞB, YY,
Bakanlıkların Taşra
Teşkilatı
US4.2.3. Yerleşmelerde kanalizasyon
ve yağmur suyu toplama sistemlerinin
ayrılması
2011-2020
Kentlerde su
kaynaklarının verimli
kullanılması
YY
ÇŞB, OSİB, DSİ, İller
Bankası
US4.2.4. Yerleşmelerde toplanan ve
arıtılan suyun yeniden kullanılması
2011-2020
Kentlerde su
kullanılması
YY
ÇŞB, OSİB, DSİ, İller
Bankası
US4.2.5. Kentlerde su kullanım
verimliliğinin artması için sosyo-ekonomik
koşullar dikkate alınarak ücretlendirme
politikası geliştirilmesi, yasal düzenleme
yapılması
2011-2020
Kentlerde su
kullanılması
YY
ÇŞB, OSİB, İller
Bankası
2011-2023
Su kayıplarının büyük
ölçüde azalması
YY
Bankası, Valilikler,
Teşkilatı
YY
Bankası, Valilikler,
Teşkilatı
US4.2.6. Kentlerde su kaçakları ve kaçak
su kullanımının tespiti ve kayıp-kaçak
oranının azaltılmasına yönelik önlemlerin
alınması, ulusal düzeyde SCADA
Sisteminin yaygınlaştırılması
US4.2.7. Şebeke suyunun içilebilir nitelikte
tüketiciye ulaştırılmasının sağlanması
152
2011-2023
Verimli su tüketimi
AMAÇ US5. YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARININ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ETKİLERİ VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE
DİRENCİ ARTIRICI EKOSİSTEM HİZMETLERİNİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ DİKKATE ALINARAK PLANLANMASI
HEDEF US5.1. Hidrolik ve jeotermal enerji kaynaklarının iklim değişikliğine uyum bakış açısıyla planlanması
Eylemler
US5.1.1. HES’lerin yer seçimi ve
planlamasında; çevresel, ekonomik
ve sosyokültürel etkilerin yanı sıra
iklim değişikliği etkilerinin göz önünde
bulundurulması
US5.1.2. 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar
ve Doğal Mineralli Sular Kanununun iklim
değişikliği etkileri ve uyum yaklaşımı
doğrultusunda gözden geçirilmesi
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
2011-2015
parametrelerinin yer
seçim ve planlama
kriterleri arasına
eklenmesi
DSİ
ETKB, OSİB, ÇŞB,
DMİ, EİE, EPDK,
TOBB
2011-2015
Yüzey sularının
kalitesinde bozulmaların
önlenmesi
MTA
ETKB, Valilikler, İÖİ,
İller Bankası, YY
153
AMAÇ UT1. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUMUN TARIM SEKTÖRÜ VE GIDA GÜVENCESİ POLİTİKALARINA ENTEGRE
EDİLMESİ
HEDEF UT1.1. Mevcut strateji ve eylem planları ile yasal düzenlemelerin iklim değişikliğine uyum bakımından
gözden geçirilmesi
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
UT1.1.1. Kırsal Kalkınma Stratejisi ve
Planı’nın, İklim Değişikliği Stratejisi
ve Eylem Planı doğrultusunda gözden
geçirilmesi
2012-2013
Revize edilen plan ve
strateji
GTHB
OSİB, KB
UT1.1.2. İklim değişikliğinin etkilerinin
su kaynakları, gıda güvencesi, doğal afet
riskleri, ekosistem hizmetleri ve insan
sağlığı açısından “Tarımsal Kuraklıkla
Mücadele Stratejisi ve Eylem Planı”na
entegrasyonu
2011-2015
Entegrasyonu sağlanan
strateji ve plan
GTHB
OSİB, YY, İÖİ,
Valilikler
UT1.1.3. İklim değişikliğine uyum sağlama
amacıyla mevcut yasal düzenlemelerin
gözden geçirilmesi ve yeni mevzuat
hazırlanması
2011-2015
İlgili mevzuatın
revizyonu, yeni
mevzuatın hazırlanması
GTHB
OSİB, ÇŞB, DSİ,
DMİ, ÖÇKK
UT1.1.4. İklim değişikliğine uyum
stratejilerine, üreticileri destekleme
faaliyetlerinin (tarım havzaları üretim ve
destekleme modeli dahil) entegrasyonu
2012-2013
İlgili stratejilerin
revizyonu
GTHB
KB
HEDEF UT1.2. Kurumlar arasında imzalanmış olan protokollerin iklim değişikliğine uyum bakış açısıyla gözden
geçirilmesi
154
UT1.2.1. DSİ, OGM ile OSİB arasında
imzalanan Ağaçlandırma İşbirliği
Protokolü’nün iklimsel etkiler çerçevesinde
revize edilmesi
2011-2012
Revize edilen işbirliği
protokolü
OGM
DSİ, OSİB
UT1.2.2. OSİB ile GTHB arasında
imzalanan Erozyonla Mücadele Eylem Planı
kapsamında ağaçlandırma faaliyetleri ile
ilgili Ağaçlandırma Protokolü’nün iklim
değişikliğinin etkileri bağlamında revize
edilmesi
2011-2012
Revize edilen işbirliği
protokolü
GTHB
OSİB
AMAÇ UT2. TARIMDA İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ETKİLERİNİN BELİRLENMESİ VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE
UYUMUN SAĞLANMASI İÇİN AR–GE ÇALIŞMALARININ VE BİLİMSEL ÇALIŞMALARIN GELİŞTİRİLMESİ VE
YAYGINLAŞTIRILMASI
HEDEF UT2.1. Ürün, toprak ve suyun etkin yönetimine ilişkin Ar-Ge faaliyetlerinin geliştirilmesi ve
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
UT2.1.1. İklim değişikliğinin tarım sektörü
üzerindeki etki analizlerinin yapılması
2013-2015
GTHB
TÜBİTAK, Ünv.
ler, AE
UT2.1.2. Biyoteknolojinin sunduğu yeni
olanakların ve mevcut genetik çeşitlilik
yardımıyla bitkilerin iklim değişikliğine uyumun
sağlanmasına yönelik araştırma ve uygulama
faaliyetlerinin yapılması
2011-2015
Örnek uygulamalar
GTHB
TÜBİTAK, Ünv.
ler, AE
UT2.1.3. İklim değişikliği nedeniyle tarımsal
verim, üretim ve alan bilgisindeki olası
değişimlerin tespiti ve izlenmesi
2011-2015
Tam ve güncel veri
tabanı
GTHB
TÜBİTAK, Ünv.
ler, AE
UT2.1.4. Tarımı yapılan ürünlerin içinde
yer alan mevcut genetik çeşitliliğin iklim
değişikliğine uyum anlamında yerel değerinin
ve verimliliğinin çiftçi geçim kaynakları
açısından yeniden ele alınması
2011-2015
Örnek uygulamalar
GTHB
TÜBİTAK, Ünv.
ler, AE
HEDEF UT2.2. Ar-Ge ve bilimsel çalışma yapan kuruluşların kapasitelerinin ve sayılarının arttırılması
UT2.2.1. GTHB’ye bağlı araştırma enstitüleri
ve diğer bilim kuruluşlarının kapasitelerinin
geliştirilmesi, laboratuar altyapılarının
modernizasyonu
2011-2015
Modern ve yeterli
laboratuar ağı
GTHB
UT2.2.2. Hassas bölgelerde iklim değişikliği
araştırma merkezlerinin kurulması
2011-2015
Araştırma merkezlerinin
kurulması
GTHB
KB, DSİ, GAP
İdaresi, AE
UT2.2.3. Tarımsal Kuraklık İl Kriz Merkezleri
tarafından toplanan arazi varlığı, su kaynakları
ve iklim ile ilgili verilerin güncellenerek iklim
değişikliği bilgi yönetim sistemine dahil
edilmesi
2011-2015
Güncel veri
GTHB
İÖİ, Valilikler
UT2.2.4. Kuraklığın etkilerinin izlenmesi
amacı ile iklim, arazi kullanımı ve vejetasyon
yoğunluğu verileri kullanılarak yürütülmekte
olan bitkisel üretim tahmin çalışmalarında
kapasitenin geliştirilmesi
2011-2015
Gelişmiş teknik altyapı
ve insan kaynağı
GTHB
155
HEDEF UT2.3. ‘Toprak ve Arazi Veri Tabanı ile Arazi Bilgilendirme Sistemi’nin iklim değişikliğinin etkileri
dikkate alınarak oluşturulması
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
UT2.3.1. Mevcut Toprak ve Arazi Veri Tabanı ile
Arazi Bilgilendirme Sistemi çalışmalarında iklim
değişikliği etkilerinin ele alınması
2011-2013
Tam ve güncel veri
tabanı
GTHB
OSİB, ÇŞB
UT2.3.2. Toprak etüt, envanter ve
haritalandırma çalışmalarının iklim
değişikliğinin etkilerini dikkate alacak şekilde
tamamlanması
2011-2015
Toprak envanteri ve
haritaları
GTHB
OSİB, ÇŞB
UT2.3.3. Kuraklık ve Taşkın Bilgi Sistemi
kurulmasına yönelik çalışmaların yapılması
2011-2015
Tam ve güncel bilgi
yönetim sistemi
GTHB, DSİ,
DMİ
OSİB, ÇŞB
UT2.3.4. Arazi kullanım tiplerindeki
değişiklikleri izleyen ulusal bilgi sistemlerinin
ve derlenen verilerin gözden geçirilmesi ve
uluslararası süreçler çerçevesinde ihtiyaç
duyulan yeni verilerin belirlenmesi, toplanması,
kayıtlanması ve veri tabanında işlenmesi
2011-2013
Tam ve güncel veri
tabanı
OGM
GTHB, OSİB,
ÇŞB
HEDEF UT2.4. Tarımsal kuraklıklar için afet analizinin yapılması ve izlenmesi
UT2.4.1. Tarımsal kuraklık konusunun afet
yönetimi çalışmalarına dahil edilmesi ve gerekli
analizlerin yapılması
2013-2014
Afet tanımına tarımsal
kuraklığın dahil edilmesi
GTHB
AFAD
UT2.4.2. Kuraklık il kriz merkezlerinin
kapasitesinin güçlendirilmesi ve kriz yönetim
planlarının hazırlanması
2011-2013
İllerde oluşturulan kriz
planları
GTHB
Valilikler, İÖİ
HEDEF UT2.5. İklim değişikliğinin tarım sektöründeki sosyo-ekonomik etkilerinin belirlenmesi
156
UT2.5.1. Tarım havzalarında yoksulluk
düzeyleri arasındaki farklılıkların tespiti
2012-2015
GTHB
TÜİK
UT2.5.2. Kadın çiftçilere iklim değişikliğinin
etkilerine uyum sağlamak amaçlı tarımsal
üretim teknikleri eğitimleri verilmesi ve/veya
mevcut eğitim faaliyetlerine dâhil edilmesi
2011-2015
Kadın çiftçilerin
eğitilmesi
GTHB
Valilikler, İÖİ
UT2.5.3. İklim değişikliği nedeni ile tarımsal
kuraklıktan daha çok etkilenecek bölgelerde
ekonomik, sosyal ve çevresel etkilerin öncelikli
olarak tespit edilmesi
2011-2013
Durum tespit raporları
GTHB
KB
AMAÇ UT3. TARIMSAL SU KULLANIMININ SÜRDÜRÜLEBİLİR BİR ŞEKİLDE PLANLANMASI
HEDEF UT3.1. Tarımda su yönetiminin etkinleştirilmesi
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
UT3.1.1. Tarıma dayalı sanayide su verimliliğini
dikkate alan prosesler kullanılmasının
desteklenmesi
2011-2015
Verimli proseslerin
geliştirilmesi
GTHB
BSTB
UT3.1.2. Tarım havzalarında iklim ve su
mevcudiyetine uygun ürün çeşitlerinin teşvik
edilmesi
2011-2015
Uygun ürün çeşitlerinin
kullanılması
GTHB
YY, DMİ,
Sulama
Birlikleri
UT3.1.3. Tarım sektöründe su kayıplarının
azaltılması
2011-2015
Su kayıplarının azalması
GTHB
DSİ, Sulama
Birlikleri
UT3.1.4. Sulama ve su yönetimi sistemlerinin
yörelere özgü koşullar dikkate alınarak
geliştirilmesi
2011-2015
Yörelere özgü su
yönetim sistemleri
GTHB
DSİ, Sulama
Birlikleri
AMAÇ UT4. TOPRAK VE TARIMSAL BİYOÇEŞİTLİLİĞİN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN ETKİLERİNE KARŞI KORUNMASI
HEDEF UT4.1. Toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik verimliliğinin iklim değişikliği etkilerine karşı korunması
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
UT4.1.1. Toprak ve arazilerin korunması,
iyileştirilmesi ve verimli kullanılmasına yönelik
sınıflama standartlarının geliştirilmesi ile
uygulamaların izlenmesi ve arazinin yetenek
sınıfları dikkate alınarak kullanılmasının
sağlanması
2011-2013
Geliştirilen standartlar,
örnek uygulamalar
GTHB
UT4.1.2. Toprak nem rejimlerinin iklim
değişikliği etkilerine göre çalışılması
2012-2015
Etki değerlendirme
raporları
GTHB
UT4.1.3. Gelişmiş hasat sistemlerinin
uygulanması ve tarımsal ormancılığın
geliştirilmesi
2012Sürekli
Örnek uygulamalar
GTHB
UT4.1.4. Sulama ve su yönetiminde yeni
ve teknolojik sistemlerin kullanılmasının
sağlanması
2011-2015
Su tasarrufu, örnek
uygulamalar
GTHB
İlgili Kuruluşlar
157
HEDEF UT4.2. İklim değişikliğinin etkilerine uyum için tarımsal biyolojik çeşitlilik ve kaynakların korunması
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
UT4.2.1. Doğal kaynakların sürdürülebilirliği
ve iklim değişikliğine uyumu sağlamaya
yönelik yenilikçi ve uygun tarım tekniklerinin
geliştirilmesi
2011-2015
Örnek uygulamalar
GTHB
OSİB
UT4.2.2. Gen kaynağı Türkiye olan tarım
ürünleri üzerindeki iklim değişikliği etkilerinin
araştırılması
2012-2015
GTHB
AE
UT4.2.3. İklim değişikliğinin büyükbaş
ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği üzerine
etkilerinin belirlenmesi ve izlenmesine yönelik
Ar-Ge çalışmalarının yapılması
2013-2015
GTHB
TÜBİTAK, AE,
Ünv.ler
UT4.2.4. İklim değişikliğinin su ürünleri
yetiştiriciliği üzerine etkilerinin belirlenmesi
ve izlenmesine yönelik Ar-Ge çalışmalarının
yapılması
2013-2015
GTHB
TÜBİTAK, AE,
Ünv.ler
HEDEF UT4.3. İklim değişikliğine uyum çalışmalarında tarımsal verimliliğin artırılması amacıyla arazi
toplulaştırması çalışmalarının tamamlanması
UT4.3.1. Taşkın riski olan bölgelerde arazi
toplulaştırma uygulamalarının öncelikli
yapılması
UT4.3.2. Arazi toplulaştırılması çalışmalarında
iklim değişikliği etkileri ile uyum göstergelerinin
dikkate alınması yönünde teknik ve mali
UT4.3.3. Parsel içi sulama randımanını
arttıracak arazi toplulaştırması olmak üzere
diğer tarla içi geliştirme hizmetlerinin
tamamlanması
158
2011-2013
Arazi toplulaştırmalarına
ilişkin kayıtlar, ortalama
parsel büyüklüklerinin
artması
GTHB
DSİ
2011-2013
İlgili teknik raporlar
GTHB
OSİB, OGM,
DSİ
GTHB
DSİ, İÖİ,
STK’lar, Çiftçi
Örgütleri, Su
Birlikleri
2011-2013
Örnek uygulamalar
AMAÇ UT5. TARIMDA UYUM SEÇENEKLERİ KONUSUNDA TÜRKİYE’DE KURUMSAL KAPASİTE VE KURUMLAR
ARASI İŞBİRLİĞİNİN GELİŞTİRİLMESİ
HEDEF UT5.1. GTHB ile bağlı ve ilgili kuruluşlarının iklim değişikliği ile mücadele ve uyum konularında
kapasitelerinin geliştirilmesi ve kurumlar arası işbirliğinin güçlendirilmesi
Eylemler
UT5.1.1. Tarımsal kuraklık yönetiminde görev
alan kurul ve komitelerin iklim değişikliğine
uyum konusunda kapasitelerinin arttırılması,
etkinleştirilmesi
UT5.1.2. GTHB bünyesinde iklim değişikliğine
ilişkin bir birim oluşturulması
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
2011-2015
Eğitimler,
Görev tanımları ve
yetkileri belirli kurumsal
yapı
GTHB
2011-2012
Görev tanımları ve
yetkileri belirli kurumsal
yapı
GTHB
UT5.1.3. İklim değişikliğine yönelik GTHB ana
birimlerinde ve taşra teşkilatlarında kapasite
geliştirme programları oluşturulması ve
uygulanması
2011-2015
Eğitim ihtiyaç analizi,
Eğitim programları,
programları
GTHB
UT5.1.4. İklim değişikliğinin tarım sektörü
üzerine etkilerine uyum alanında uluslararası
kuruluşlarla işbirliği faaliyetlerinin yürütülmesi
2011-2015
GTHB
UT5.1.5. Sel ve kuraklık erken uyarıları için
mevcut kapasitenin geliştirilmesi
2011-2013
Etkin erken uyarı
sistemleri
GTHB, DSİ,
DMİ
İlgili Kuruluşlar
İDKK, TKDK
OGM
HEDEF UT5.2. Tarım sektörüne iklim değişikliğinin etkileri ve uyum yaklaşımları konusunda sivil toplumun
bilinçlendirilmesi
UT5.2.1. Tarım sektöründeki yerel paydaşların
alternatif ürün desenleri konusunda
bilgilendirilmesi
2011-2013
programları
GTHB
YY, STK’lar,
Birlikler,
Kooperatifler
UT5.2.2. İklim değişikliğinin etkilerine
uyum konusunda birlik ve kooperatiflerin
bilinçlendirilmesi ve kapasitelerinin arttırılması
2011-2013
programları
GTHB
YY, STK’lar,
Birlikler,
Kooperatifler
UT5.2.3. İklim değişikliğinin etkilerine uyum
konusunda Kuraklık İl/İlçe Hasar Tespit
Komisyonları, İl Kriz Merkezleri ve İl Kuraklık
İnceleme Komisyonlarının bilinçlendirilmesi
2011-2013
Bilinçlendirme
programları
GTHB
UT5.2.4. Erken uyarı ve iklim bilgilerine
ulaşılabilme imkanlarının arttırılması
2012-2015
Erişime açık erken uyarı
ve bilgi sistemi
GTHB, DMİ,
DSİ
159
EKOSİSTEM HİZMETLERİ, BİYOLOJİK
ÇEŞİTLİLİK VE ORMANCILIK
AMAÇ UO1. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM YAKLAŞIMININ EKOSİSTEM HİZMETLERİ, BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK VE
ORMANCILIK POLİTİKALARINA ENTEGRE EDİLMESİ
HEDEF UO1.1. Mevcut stratejilerin iklim değişikliği etkilerine uyum bağlamında gözden geçirilmesi
Eylemler
160
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
UO1.1.1. Ulusal Ormancılık Programının
(2004–2023) ve OGM Stratejik Planının
(2010–2014) iklim değişikliğinin etkilerine
uyum için revize edilmesi
2011-2013
Revize edilmiş plan ve
program
OGM
OSİB, KB, STK'lar
UO1.1.2. Korunan alanlarda iklim
değişikliğine uyum konusunda bölgesel
stratejilerin hazırlanması
2011-2015
Bölgesel Stratejiler
OSİB
KTB, OGM, ÖÇKK
UO1.1.3. Seçilmiş/öncelikli korunan
alanlarda mevcut planlama içerisine iklim
değişikliğine uyumun entegre edilmesi ve
2011-2015
uyumu içeren korunan
alan planları
OSİB
UO1.1.4. Sulak alanları besleyen su
kaynaklarının tespiti ve planlama
çalışmalarının oluşturulması
2012-2015
Etkin ve sürdürülebilir
su kaynakları planlaması
OSİB
UO1.1.5. İklim değişikliğine uyum
konusunda doğal ve kültürel miras
alanlarına yönelik bölgesel stratejilerin
hazırlanması
2012-2015
Bölgesel Stratejiler
OSİB, KTB
AMAÇ UO2. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK VE EKOSİSTEM HİZMETLERİ ÜZERİNDEKİ
ETKİLERİNİN BELİRLENMESİ VE İZLENMESİ
HEDEF UO2.1. İklim değişikliğinin orman alanlarındaki türler üzerine etkilerinin tespiti ve izlenmesi
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
UO2.1.1. İklim değişikliğinin ormancılık
faaliyetleri, orman ekosistemi ve türler üzerine
etkilerinin tespit edilmesi ve izlenmesi
2011-2013
Etki değerlendirme
raporları
OGM
UO2.1.2. İklim değişikliğinden kaynaklanan
sıcaklık artışı ve yağış rejimi değişiminin orman
ekosistemi ve türler üzerindeki etkilerinin tespit
edilmesi
2011-2015
Etki değerlendirme
raporları
OGM
GTHB
UO2.1.3. Tarımsal-ormancılık faaliyetlerinde,
iklim risklerini minimize etmek amacıyla
araştırmaların yapılması
2011-2015
GTHB
OGM
UO2.1.4. Taşkın, su baskını, çığ, heyelan, gibi
doğal afetlerle ilgili verilerin Orman Envanter ve
İzleme Sistemi’yle entegrasyonunun sağlanması
2011-2015
Arazi İzleme Sistemi’yle
entegre erken uyarı
sistemi
OGM
GTHB, OSİB, ÇŞB,
DMİ
2011-2015
finanse edilen proje
sayısı ve büyüklüğü
OGM
OSİB, GTHB,
DSİ, TÜBİTAK,
Belediyeler, Ünv.
ler
UO2.1.5. Başta OGM’nin Ar-Ge destek
mekanizmaları olmak üzere mevcut Ar-Ge finans
kaynaklarından iklim değişikliği ve orman-meratarım ekosistemleri konusundaki projelere daha
fazla kaynak ayrılması
HEDEF UO2.2. Orman alanlarında iklim değişikliğinin etkilerinden kaynaklanan arazi kullanım değişiminin
tespit edilmesi
UO2.2.1. Orman alanlarından çayır, mera ve
otlaklar alanlarına dönüşen sahaların tespit
edilmesi
2012-2015
Mevcut durum
raporları
OSİB, OGM
GTHB, Valilikler,
İÖİ
UO2.2.2. Orman alanlarından yerleşim yerlerine
(iskan alanları) dönüşen sahaların tespit
edilmesi
2011-2015
Mevcut durum
raporları
OGM
OSİB, ÇŞB,
Valilikler, İÖİ, YY
UO2.2.3. Orman alanlarından sulak alanlara
dönüşen sahaların tespit edilmesi
2012-2015
Mevcut durum
raporları
OGM
OSİB
UO2.2.4. Orman alanlarından tarım alanlarına
2012-2015
Mevcut durum
raporları
OGM
GTHB
UO2.2.5. Orman alanlarından diğer alanlara
2012-2015
Mevcut durum
raporları
OGM
Valilikler, İÖİ
161
HEDEF UO2.3. Orman ekosistemlerinin sağlığının izlenmesi
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
UO2.3.1. 2014 yılı sonuna kadar atmosferik
kirlilik, iklim değişikliği ve diğer etkenlerin
ormanlar üzerindeki etkilerinin ölçülerek elde
edilen bulguların değerlendirilmesi
2011-2014
Etki analizleri ve
OGM
Ünv.ler
UO2.3.2. Orman Genel Müdürlüğüne tahsisli
orman vasıflı taşınmazlar içinde bozuk orman
niteliğindeki alanlar ile Maliye Bakanlığı’na ait
vasfı orman olmayan taşınmazlarda yapılan
ağaçlandırma faaliyetlerinin doğal çevreye
etkilerinin tespiti
2011-2015
Etki analizleri ve
OGM
MB
UO2.3.3. Orman Ekosistemlerinin izlenmesi
Seviye I ve Seviye 2 Programının Avrupa
bazındaki uygulamaların Ulusal Orman
Envanteriyle entegre bir şekilde tatbikinin
sağlanması
2011-2013
Entegre edilmiş sistem
OGM
Ünv.ler
HEDEF UO2.4. Korunan alanlarda iklim değişikliğinin etkilerini belirleme ve izlemeye yönelik Ar-Ge
UO2.4.1. Korunan alanlarda iklim değişikliğinden
etkilenecek tür, ekosistem ve süreçlerin tespit
edilmesi
2011-2013
Etkilenebilirlik analizleri
OSİB
Ünv.ler
UO2.4.2. Korunan alanlar sistemlerinin iklim
değişikliği etkilerine karşı etkin yönetiminin
sağlanması
2012-2015
Etkin yönetim
OSİB
MB, KB, TÜBİTAK
UO2.4.3. Korunan alanlarda yöre halkının
geçimini desteklemek açısından, iklim
uyum strateji ve eylemlerinin tespiti ve bu
konularda maliyet-fayda analizi, maliyet etkinlik
çalışmalarının yapılması, geçim kaynaklarının
çeşitlendirilmesi
2012-2015
Değerlendirme
raporları, geçim
kaynakları iş planları
OSİB
MB, OGM
UO2.4.4. Korunan alanlarda iklim değişikliğinin
etkilerine ilişkin izleme sisteminin geliştirilmesi
2011-2015
İzleme sistemi
OSİB
DMİ, DSİ, AE,
Ünv.ler
HEDEF UO2.5. Orman köylülerinin sosyo-ekonomik kalkınmasında iklim uyum faaliyetlerinin dikkate alınması
ve bu yolla kırsal kalkınmaya destek olunması
162
UO2.5.1. İklim değişikliğinin orman köylüleri
üzerine sosyo-ekonomik etkilerinin tespiti
2011-2013
Tespit raporu
OGM
OSİB, Valilikler
UO2.5.2. İklim değişikliğinin geçim kaynakları
üzerindeki risklerinin minimize edilmesini
sağlamak amacıyla, orman köylülerinin geçim
faaliyetlerinin çeşitlendirilmesi, gerekirse farklı
faaliyetlere geçilmesi
2011-2015
Geçim kaynakları iş
planları
OGM
OSİB, Valilikler
HEDEF UO2.6. Dağ, step, iç su, deniz kıyı ekosistemlerinde ve sağladıkları ekosistem hizmetlerinde iklim
değişikliği etkilerinin belirlenmesi, izlenmesi, iklim değişikliğine uyuma yönelik önlemlerin geliştirilmesi
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
UO2.6.1. Ekosistemlerin iklim değişikliğine
olan direncinin sürdürülebilirliğini sağlamak
amacıyla, bu ekosistemlere doğrudan negatif
etkisi olan kullanıcı sektörlerin etkilerinin
değerlendirilmesi
2012-2015
Etki değerlendirme
analizleri
OSİB
UO2.6.2. Dağ ekosistemlerinde iklim değişikliği
(gösterge türler, hassas ekosistemler) Ar-Ge
2012-2015
OGM
UO2.6.3. Step ekosistemlerinde iklim değişikliği
2012-2015
OGM
UO2.6.4. İç su ekosistemlerinde (sulak alanlar,
turbalıklar, göller, nehirler) iklim değişikliği
2012-2015
OGM
UO2.6.5. Deniz-kıyı ekosistemlerinde iklim
değişikliği etkilerinin belirlenmesi ve izlenmesine
yönelik (gösterge türler, hassas ekosistemler)
Ar-Ge çalışmalarının yapılması
2012-2015
OGM
UO2.6.6. Doğal, kültürel ve görsel peyzaj
üzerine iklim değişikliği etkilerinin belirlenmesi
ve izlenmesine yönelik Ar-Ge çalışmalarının
yapılması
2012-2015
OGM
UO2.6.7. Küçük akarsular üzerinde planlanan
HES’lerin, ekosistem değerlendirmesi
çalışmalarında, yörelerin ekosistem
bütünlüğü ve biyolojik çeşitliliği yanı sıra iklim
değişikliğinin de dikkate alınması
2012-2015
DSİ
UO2.6.8. Sürdürülebilir entegre turbalık yönetimi
ve rehabilitasyon pilot uygulamalarının yapılması
2012-2015
OSİB
UO2.6.9. Ulusal ölçekteki iklim değişikliği model
çalışmaları sonuçlarının biyolojik çeşitlilik
açısından önemli alanlarla örtüştürülerek
koruma öncelikli alanların belirlenmesi
2012-2015
OSİB
İlgili Kuruluşlar
ÇŞB
ETKB, OSİB,
ÇŞB, EİE, TEİAŞ,
TEDAŞ, MTA,
DMİ, TÜBİTAKMAM, TKGM,
Ünv.ler
TÜBİTAK, STK’lar,
Ünv.ler
163
HEDEF UO2.7. Deniz ve kıyı alanları yönetimi çerçevesine iklim değişikliğine uyumun entegre edilmesi
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
UO2.7.1. Balast suları yönetiminde iklim
değişikliğinin etkilerinin göz önüne alınması
2012-2015
Revize edilen mevzuat
ÇŞB
DM, YY
UO2.7.2. Bütünleşik kıyı ve deniz alanları
çalışmalarına iklim değişikliğine uyumun entegre
edilmesi
2012Sürekli
Bütünleşik yönetim
planları
ÇŞB
OSİB, YY
UO2.7.3. Kıyı yerleşim planlamalarında kıyı
ve deniz ekosistemlerinin iklim değişikliğine
direncini azaltıcı gelişmelerin kontrol edilmesi
2012Sürekli
Kıyı yerleşimleri
imar planları, Diğer
planlama dokümanları
ÇŞB
OSİB, YY
HEDEF UO2.8. Ormanların yangınlara karşı korunması
164
UO2.8.1. İklim Değişikliğinin orman yangınları
üzerine etkilerinin tespit edilerek izlenmesi ve
yangın risk haritalarına işlenmesi
2011-2013
Tespit raporları, yangın
risk haritaları, izleme
sistemi
OGM
OGM Taşra
Teşkilatı, Valilikler
UO2.8.2. İklim değişikliğinden kaynaklanan
orman yangınları için gerekli risk hazırlık/önleme
konularının yerel/bölgesel planlama çalışmaları
kapsamına alınması
2011-2013
Revize edilen planlama
süreçleri
OGM
OGM Taşra
UO2.8.3. Orman yangınlarıyla mücadelede
önleyici tedbirlerin artırılması, mevcut olan
erken uyarı sistemlerinin geliştirilmesi
2011-2013
Etkin erken uyarı
sistemleri
OGM
OGM Taşra
DOĞAL AFET RİSK YÖNETİMİ
AMAÇ UA1. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE BAĞLI DOĞAL AFETLERİN YÖNETİMİ İÇİN TEHDİT VE RİSKLERİN
BELİRLENMESİ
HEDEF UA1.1. İklim değişikliğine bağlı sel, taşkın, çığ, heyelan vb. doğal afet risklerinin tespit edilmesi
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
UA1.1.1. İklim değişikliğinin etkilerine karşı risk
yönetim süreçlerine altlık oluşturacak su baskını,
heyelan gibi afet, tehlike ve risk haritalarının
hazırlanması ve bu haritaların arazi kullanımına
yönelik planlara entegre edilmesi
2011-2015
Risk haritaları
ÇŞB, DSİ,
AFAD
UA1.1.2. Su baskını, heyelan risk azaltım ve
yönetim planları ile ilgili uygulama ve denetim
kılavuzlarının hazırlanması
2011-2015
İlgili plan ve kılavuzlar
DSİ, AFAD
UA1.1.3. İklim değişikliğine bağlı doğal afetlerin
etkilediği sektörlere yönelik afet yönetim
planlarının yapılması
2011-2020
Yönetim planları
AFAD
GTHB, OSİB, ÇŞB,
DSİ, DMİ, Ünv.ler
UA1.1.4. İklim değişikliğine bağlı doğal afetler
için izleme, tahmin ve erken uyarı sistemlerinin
kurulması, yaygınlaştırılması ve geliştirilmesi
2011-2013
İlgili sistemlerin
(taşkın, erken uyarı
vb.) kurulması, Erken
uyarıların yapılması,
Risk haritaları
DSİ, DMİ,
AFAD
OSİB, ÇŞB,
Valilikler, Ünv.ler ,
Belediyeler
sosyal, ekonomik ve çevresel etkilerinin
belirlenmesi
2011-2015
AFAD
OSİB, ÇŞB, GTHB,
OGM, Ünv.ler
OSİB, DMİ, YY,
Valilikler
HEDEF UA1.2. İklim değişikliğine bağlı doğal afetlerle ilgili mevzuatın gözden geçirilmesi ve uygulama
esaslarının belirlenmesi
UA1.2.1. İklim değişikliğine bağlı doğal
afetlerin etkilerini azaltıcı doğal yapıların tespit
edilmesi ve ekosistemlerin korunması için
gerekli mevzuatın geliştirilmesi, uygulamasının
sağlanması
2013-2015
İlgili yasal
düzenlemeler
OSİB
ÇŞB, GTHB, OGM,
AFAD
UA1.2.2. Özel ve kamusal sigorta
mekanizmalarının bütün ekonomik sektörler ve
yurttaşlar arasında yaygınlaştırılmasına dönük
2013-2015
Sigorta
mekanizmalarının
kullanımında artış
AFAD
MB, EB, HM
yapısal etkileriyle ilgili mevzuatın geliştirilmesi
ve uygulanmasının sağlanması
2013-2015
Yasal düzenlemeler
İlgili kurum/
kuruluşlar
ÇŞB, DSİ, AFAD
165
AMAÇ UA2. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE BAĞLI DOĞAL AFETLERDE MÜDAHALE MEKANİZMALARININ
GÜÇLENDİRİLMESİ
HEDEF UA2.1. İklim değişikliğine bağlı doğal afetlere müdahalede taşra teşkilat kapasitelerinin
güçlendirilmesi ve tatbikat yapabilme düzeyine eriştirilmesi
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
UA2.1.1. İlgili kurumların taşra teşkilatlarının
işgücü/teknik kapasitelerinin geliştirilmesi
2011-2015
Eğitim ve altyapı
AFAD
Valilikler, YY,
STK'lar
UA2.1.2. Yerel düzeyde taşra teşkilatları arasında
koordinasyonun geliştirilmesi
2011-2015
Ortak projelerin
yürütülmesi
AFAD
Valilikler, YY,
STK'lar
HEDEF UA2.2. İklim değişikliğinin yaratabileceği afet riskleriyle mücadelede toplum temelli afet yönetiminin
oluşturulması
UA2.2.1. Yerel ölçekte muhtarlıklar dahil bütün
idari kademeleri kapsayan ilgili kurum ve
kuruluşların risk azaltımı, acil müdahale ile afet
sonrası kısa ve uzun vadeli iyileştirme yaklaşımı
ve uygulamaları konusunda kapasitelerinin
belirlenmesi ve geliştirilmesi
2011-2015
Eğitim ihtiyaç analizi,
eğitimler, kapasite
geliştirme programları
Valilikler
AFAD, YY, STK'lar,
Köylere Hizmet
Götürme Birlikleri
UA2.2.2. Afet risklerinin azaltımı, acil müdahale
ile afet sonrası kısa ve uzun vadeli iyileştirme
yaklaşımı ve uygulamaları konusunda uygulama
kılavuzlarının ve prosedürlerin geliştirilmesi,
dağıtımının yapılması ve ilgili eğitimlerin verilmesi
2011-2015
Afetle mücadele
kılavuzları ve
prosedürleri, eğitim
programları
Valilikler
AFAD, YY, STK'lar,
Köylere Hizmet
UA2.2.3. Yerel düzeyde kurumlar arasında
koordinasyonun sağlanması ile bilgi, tecrübe,
altyapı paylaşımının geliştirilmesi
2011-2015
Ortaklıklar, ortak
projeler
Valilikler
AFAD, YY, STK'lar,
Köylere Hizmet
HEDEF UA2.3. İklim değişikliğinin yaratabileceği afet ve risk etkileri konusunda toplumsal bilinci ve katılımı
yükseltecek eğitim çalışmalarının sürdürülmesi
UA2.3.1. Toplumun her kesimine yönelik
bilinçlendirme faaliyetlerinin yürütülmesi
UA2.3.2. Konuyla alakalı STK’larla ortak
çalışmalarının yürütülmesi
166
2011-2020
2011-2020
Bilinçlendirme
faaliyetleri
Ortak projeler
AFAD
Valilikler, YY,
STK'lar, Köylere
Hizmet Götürme
Birlikleri
AFAD
Valilikler, YY,
STK'lar, Köylere
Hizmet Götürme
Birlikleri
İNSAN SAĞLIĞI
AMAÇ UİS1. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNDE MEVCUT VE GELECEKTEKİ ETKİLERİNİN VE
RİSKLERİN BELİRLENMESİ
HEDEF UİS1.1. Aşırı hava olaylarının insan sağlığı üzerine etkilerinin araştırılması
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
UİS1.1.1. Sıcak dalgaları, kasırgalar, seller ve
kuraklık gibi aşırı hava olaylarının, mevcut ve
geleceğe dair iklim projeksiyonlarına dayanarak
insan sağlığı üzerindeki etkilerinin ve risklerinin
izlenmesi, değerlendirilmesi
2011-2020
Etki değerlendirme
raporları ve izleme
sistemleri
SB
Valilikler
UİS1.1.2. Aşırı hava olaylarının insan sağlığı
üzerindeki etkilerinin azaltılması için erken uyarı
sistemlerinin kurulması ve yaygınlaştırılması,
acil durum uyarılarının yapılması
2011-2020
Acil durum uyarı
raporları,
Erken uyarı sistemleri
Valilikler
SB, Ünv.ler
HEDEF UİS1.2. İklim değişikliği, bulaşıcı hastalıklar ve sağlık riskleri arasındaki bağın araştırılması, izlenmesi
ve olası önlemlerin belirlenmesi
UİS1.2.1. Bulaşıcı hastalıklar ve iklim değişikliği
arasındaki mevcut ve gelecekteki ilişkinin
araştırılması ve takibi
2011-2015
SB
GTHB, OSİB,
Valilikler
UİS1.2.2. Halk sağlığı açısından riskli bölgelerin
belirlenmesi ve alınacak tedbirlerin belirlenmesi
2011-2015
İklim değişikliğine bağlı
halk sağlığı risk haritası
SB
YY
UİS1.2.3. Bölgesel olarak Tropikal Hastalıklar
Tanı Laboratuarlarının oluşturulması veya
bazı illerdeki Hıfzıssıhha Laboratuarlarının
alt yapılarının bu amaca uygun olarak
güçlendirilmesi
2011-2015
Güçlendirilmiş tanı ve
müdahale altyapısı
SB
Valilikler
167
AMAÇ UİS2. ULUSAL SAĞLIK SİSTEMİNDE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ KAYNAKLI RİSKLER İLE MÜCADELE
KAPASİTESİNİN GELİŞTİRİLMESİ
HEDEF UİS2.1. Riskli bölgelerde acil müdahale eylem planlarının oluşturulması ve gerekli altyapının temini
Eylemler
UİS2.1.1. Epidemik ve acil sağlık riski
alanlarında pilot programların oluşturulması ve
uygulanması
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
2011-2015
Tekrar edilebilir ve
ölçek büyütülebilir
örnek çalışmalar
SB
Valilikler
UİS2.1.2. “Ulusal Medikal Kurtarma Ekipleri
(UMKE)”nin iklim değişikliği etkilerine uyum
alanında bilinçlendirilmesi
2011-2013
Afetler ve bulaşıcı
hastalıklar dahil iklim
değişikliği riskleri
alanında güçlendirilmiş
acil müdahale ekipleri
SB
Valilikler
UİS2.1.3. Riskli bölgelerde İl Sağlık Md. bağlı
mobil sağlık ekiplerinin, enfeksiyon (bulaşıcı)
hastalıklar yönünden yetki ve uygulama
yeteneklerinin artırılması
2011-2015
Yerel ölçekte bulaşıcı
hastalık risklerinin
azalması
SB
Valilikler
UİS2.1.4. İklim değişikliğinin insan sağlığı
üzerine etkileri konusunda çalışan uluslararası
kuruluşlar ve ülkelerle işbirliği yapılması
2011-2015
Ortak proje/etkinlikler
yoluyla tecrübe ve bilgi
paylaşımı
SB
Uluslararası
Kuruluşlar
SB
Valilikler, YY,
Ünv.ler, kamu ve
özel hastaneler,
üniversite
hastaneleri
UİS2.1.5. Yurttaşların ve kurumların olası
bulaşıcı hastalıklar ve aşırı hava olayları
esnasında yapmaları gerekenleri anlatan
kılavuzların hazırlanması, yaygınlaştırılması ve
periyodik eğitimlerin verilmesi
168
Süre
2011Sürekli
Halk sağlığı kılavuzları
HEDEF UİS2.2. İklim değişikliğine bağlı sağlık risklerine karşı sağlık sektörü kuruluşlarının kapasitelerinin
güçlendirilmesi
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
İlgili Kuruluşlar
UİS2.2.1. Koruyucu sağlık hizmetleri/aile sağlığı
sistemi çalışanlarında iklim değişikliğine bağlı
sağlık riskleri konusunda kapasite geliştirme
faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi
2011-2015
faaliyetleri
SB
OSİB, OGM,
Valilikler
UİS2.2.2. “Sağlık Bakanlığı - İklim Değişikliği
Uyum Programı”nın ülke çapında duyurulması
2011-2013
İletişim kampanyaları
SB
OSİB, OGM,
Valilikler
UİS2.2.3. Sağlık Bakanlığı “Afet Koordinasyon
Merkezi”nin iklimden etkilenebilir bölgelerde
tesisi
2011-2015
Etkin sağlık
koordinasyon altyapısı
SB
Valilikler
SB
AFAD, Valilikler,
Ünv.ler, STK'lar,
Kamu ve Özel
Hastaneler,
Üniversite
Hastaneleri
SB
Kamu ve Özel
Hastaneler,
Üniversite
Hastaneleri
UİS2.2.4. İklime duyarlı afetler ve yaratacağı
sağlık riskleri konusunda ilgili kurum ve
kuruluşlar arasında eşgüdüm ve işbirliğinin
sağlanması
2011-2015
Ortaklıklar, Ortak
projeler
2011-2020
Güçlendirilmiş halk
sağlığı izleme ve karar
verme sistemi
UİS2.2.6. İklim değişikliğinin etkilerinden
korunmak amacıyla erken uyarı, güçlendirilmiş
hastalık gözlemi, bilgi sistemleri ve diğer halk
sağlığı tedbirleri de dahil olmak üzere sağlık
sektöründe alınacak olası uyum önlemlerinin
etkinliğinin araştırılması/izlenmesi
2011-2020
verme sistemi
SB
Kamu ve Özel
Hastaneler,
Üniversite
Hastaneleri
UİS2.2.7. Azaltım/uyum önlemlerin ortak
faydalarının yanı sıra zararların ve uyum
maliyetlerinin araştırılması/izlenmesi
2011-2020
verme sistemi
SB
ÇŞB, Ünv.ler
UİS2.2.8. Kırsal ve kentsel alanlarda su
mevcudiyeti, su kalitesi ve hijyen konusunda
gözlem ve hazırlılık durumunun güçlendirilmesi
2011-2015
Su ve hijyen izleme
sistemi ile önlem ve
bilgilendirme kılavuzları
SB
Valilikler,
Belediyeler
UİS2.2.9. İklimden etkilenebilir bölgeler ve göç
hareketleri doğrultusundaki bölgelerde, nüfusun
artması dolayısı ile oluşabilecek sağlık risklerinin
tespiti ve bölgedeki kuruluşların kapasitelerinin
arttırılması
2011-2015
Araştırma raporları,
faaliyetleri
SB
Valilikler, Ünv.
ler, Uluslararası
Kuruluşlar
2011-2015
Bilgi ve tecrübe
paylaşımı ile bölgesel
ölçekte olası hastalık
yayılımları,
Uluslararası önlemlerin
geliştirilmesi
SB
Valilikler,
Ünv.ler,
Uluslararası
Kuruluşlar
UİS2.2.5. Entegre hastalık gözlem ve izleme
de dahil olmak üzere vektör (taşıyıcı) aracılı ve
zoonoz (hayvanlardan insanlara bulaşabilen)
hastalıkların, kanıta-dayalı korumanın, bulaşıcı
hastalıkların tedavi ve kontrolünün (aşı
programları, vektör kontrolü dahil olmak üzere)
güçlendirilmesi
UİS2.2.10. İklim değişikliği dolayısı ile insan
sağlığını etkileyecek göç hareketleri, uluslararası
ticaret ve turizm gibi konularda çalışan ulusal
ve uluslararası kuruluşlar ile ülkelerle işbirliği
yapılması
169
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM BAĞLAMINDA
SEKTÖRLERARASI ORTAK KONULAR
AMAÇ UYK1. YATAY KESEN KONULARDA İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ETKİLERİNE UYUMUN SAĞLANMASI
HEDEF UYK1.1. İklim değişikliğine uyumun ulusal kalkınma plan, program ve politikalarına entegre edilmesi
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
UYK1.1.1. İklim değişikliğinin genel
makroekonomik değişkenlere (büyüme, gelir,
istihdam vb.) olası etkilerinin dinamik olarak
incelenmesi ve ulusal strateji/politikalara/
planlara yansıtılması
2011-2015
Etki Analiz raporları,
revize mevzuat, plan
KB, MB
UYK1.1.2. İklim değişikliğinin yaratacağı fırsat
ve darboğazların sektörel bazda belirlenmesi
ve bulguların sektörel politikalara ve kalkınma
planlarına entegre edilmesi
2011-2015
Revize edilen sektör
politikaları
KB
İlgili Kuruluşlar
İlgili kurum/
kuruluşlar
HEDEF UYK1.2. Karar verme süreçlerini destekleyici bilgi, izleme ve değerlendirme sistem ve araçlarının
geliştirilmesi ve uygulamaya konulması
UYK1.2.1. İklim değişikliğinin etkilerine dair
göstergelerin Resmi İstatistik Programına dahil
edilmesi
2011-2013
Güncellenmiş program
TÜİK
UYK1.2.2. İklim değişikliği ile ilgili verilerin
TEIEN'e dahil edilmesi
2012-2015
Güncellenmiş sistem
ÇŞB
GTHB, DMİ, DSİ,
OGM
HEDEF UYK1.3. İklim Değişikliği Ulusal Stratejisi’nin ulusal, bölgesel ve yerel ölçekte uygulamaya geçmesi
için gerekli finansal düzenlemelerin gerçekleştirilmesi ve uygulamaya konulması
170
UYK1.3.1. Kalkınma ajanslarının iklim
değişikliği uyum projelerini finanse etmesi
için kapasitelerinin güçlendirilmesi ve destek
programlarına yerel ihtiyaçlar doğrultusunda
ortaya çıkacak iklim değişikliğine uyum
konularının dahil edilmesi
2011-2013
uyum konularının yer
aldığı destek programı
çağrıları
KB
KA
UYK1.3.2. Azaltım-Uyum sinerjisini dikkate alan
bütünleşik fayda-maliyet analizlerinin yapılması
2011-2013
Analiz raporları,
öncelikli eylemlerin
belirlenmesi
KB
İlgili kurum/
kuruluşlar
UYK1.3.3. Sektörlerde iklim değişikliği etki
analizlerinin yapılması ve uyum maliyetlerinin
tespiti
2011-2015
KB
İlgili kurum/
kuruluşlar
HEDEF UYK1.4. İklim değişikliği ile mücadele ve uyum kapasitesinin geliştirilmesi için eğitim, bilinçlendirme,
bilgilendirme ve kamuoyunda farkındalık artırma faaliyetlerinin düzenlenmesi
Eylemler
Süre
Göstergeleri
Sorumlu/
Koordinatör
Kuruluş
UYK1.4.1 Tüm Bakanlıkların hizmet içi
eğitimlerinde iklim değişikliğinin etkilerine uyum
ve Türkiye’deki durum ile ilgili temel eğitimlerin
verilmesi
2011-2014
Hizmetiçi eğitim
programları
İlgili
Bakanlıklar
UYK1.4.2 İklim değişikliğine uyum sürecinde
katılımın sağlanması ve kamuoyunda
farkındalığın arttırılmasına yönelik programların
hazırlanması
2011-2014
Programlar
ÇŞB
İlgili Kuruluşlar
İDKK, Ünv.ler
HEDEF UYK1.5. İklim değişikliğine uyum konusunda Ar-Ge kapasitesini geliştirmek
UYK1.5.1. İklim değişikliğine uyum için destek
ve altyapı oluşturacak “ulusal araştırma alanı”nın
belirlenmesi için projelerin yapılması
2011-2015
TÜBİTAK
ÇŞB, DSİ, OGM,
Ünv.ler
UYK1.5.2. Üniversitelerde iklim değişikliğine
uyum konusunda tartışma zeminlerinin,
sertifika programlarının arttırılması, müfredata
lisans ve yüksek lisans düzeyinde ilgili
derslerin eklenmesi ve araştırma/yüksek lisans
programlarının teşviki
2011-2015
Ders ve programlar
YÖK
Ünv.ler
UYK1.5.3. Özel sektör sanayi Ar-Ge
çalışmalarında iklim değişikliğine uyum ile ilgili
girişimlerin desteklenmesi
2011-2020
Örnek çalışmalar
STB
TÜBİTAK
171
172
4. İZLEME VE
DEĞERLENDİRME
İDES ve İDEP’e ilişkin izleme ve değerlendirme
sistemi kapsamında yapılacak çalışmalar aşağıda
belirtilmektedir:
 İDEP’te yer alan eylemlerin ve ilgili projelerin
uygulanmasında
sağlanan
gelişmeleri
belirlemek, kayıt altına almak, analiz etmek ve
raporlamak,
 İklim değişikliği ile mücadele konusunda
öngörülen eylemlerin başarı, etkinlik ve
sürdürülebilirliklerini sağlamayı destekleyecek
bilgi ve veriler üretmek ve bu verilerden yola
çıkarak eylemleri ve uygulamaları geliştirmek,
 Uygulama mekanizma ve süreçlerindeki
zorlukları ve engelleri zamanında tespit ederek
giderilmeleri için çözümler üretmek,
 Toplanan yeni veri ve bilgiler ışığında
İDEP’i gözden geçirmek ve gereği halinde
güncellemek.
İDES’te de belirtildiği gibi İDES’in, dolayısıyla
İDEP’in
uygulanmasının
izlenmesi
ve
değerlendirilmesi amacıyla İklim Değişikliği
Koordinasyon Kurulu altında bir "Strateji ve
Eylem Planı İzleme ve Yönlendirme Komitesi" ve
bu Komiteye raporlama yapmakla yükümlü bir
"Strateji ve Eylem Planı İzleme ve Değerlendirme
Çalışma Grubu" oluşturulacaktır. Bu Komite,
İDKK üyesi kurumların karar almaya haiz
temsilcilerinden müteşekkil olacaktır. Çalışma
Grubu ise, İDKK bünyesindeki diğer çalışma
gruplarından birer üye ile İDKK üyesi kurumların
iklim değişikliği ile ilgili birimlerinden birer üyenin
katılımı ile oluşturulacaktır. Çalışma Grubu, yıllık
raporlar ile izleme-değerlendirme sonuçları
hakkında Strateji ve Eylem Planı İzleme ve
Yönlendirme Komitesini bilgilendirecektir. Yılda
bir kez düzenlenecek Strateji ve Eylem Planı
İzleme ve Yönlendirme Komitesi Toplantısı’nın
sonuçları ise İDKK Toplantısı’nda sunulacaktır.
Komite ile Çalışma Grubu’nun sekretarya
hizmetlerini üstlenecek olan Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı tarafından ilk olarak, izleme raporlarına
temel oluşturacak raporlama formatları taslağı
hazırlanarak, İDKK’nın görüş ve onayına
sunulacaktır. Belirlenen format çerçevesinde
İDEP’teki eylemlere ilişkin veri ve bilgilerin
toplanmasına yönelik çevrimiçi bir sistem
oluşturulacaktır. Çalışma Grubu, eylemlerin
gerçekleşme durumlarını ve bunlara ilişkin
detayları içeren yıllık raporlarını, Komite’ye
istenilen format ve zamanda sunmaktan sorumlu
olacaktır. Tüm kurumların üzerine düşen görev
ve sorumluluklar da dâhil olmak üzere sistemin
işleyişine yönelik bir İDKK kararı alınacaktır.
Komite tarafından İDKK Toplantısı’nda yapılacak
bilgilendirme aşağıdaki unsurları içerecektir:
a) Eylemlerin gerçekleşme durumu
b) Uygulama sürecinde yaşanan olumlu ve
olumsuz gelişmeler
c) Değerlendirme ve çözüm önerileri
Değerlendirme sonucunda İDKK’nın görüş ve
önerileri Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından
sorumlu kuruluşlara resmi olarak iletilecektir.
İDKK’nın önerileri çerçevesinde eylemlerde ya
da uygulamalarda gerçekleştirilmesi düşünülen
değişiklikler için sorumlu kuruluşlar planlarını
hazırlayacak ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na
iletecektir.
173
KAYNAKÇA
Ankara Büyükşehir Belediyesi EGO Genel
Müdürlüğü [EGO] (2010), 2008 yılı Kentiçi
ulaşım yolculuk dağılımı bilgisi, EGO Genel
Müdürlüğü’nce
İDEP
Projesi
kapsamında
sağlanan veri
Asan, Ü. (2008), Ormancılık Bilgisi, Yayınlanmamış
ders notları, İstanbul
Asan, Ü. (2010a), “Reduction of CO2 Emission
Possibilities in the Forestry Sector and Estimation
of Carbon Stock Changes Between the Years 2010
and 2020 in the Forests of Turkey”, IUFRO 7.01
Conference on Adaptation of Forest Ecosystems
to Air Pollution and Climate Change (22-25 Mart
2010), Antalya
Asan, Ü. (2010b), “Potential of Criteria and
Indicators of SFM for utilization in Improving
Adaptation in Forestry to Climate Change”,
Çalıştay sunumu, Workshop on Climate Change
Impacts on Forest Management in Eastern Europa
and Central Asia, BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO),
14-16 Nisan 2010, Sopron-Macaristan.
Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı
[DPT] (2006), Dokuzuncu Kalkınma Planı (20072013), DPT, Ankara
Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK]
(2010), Bölgesel İstatistikler, www.tuik.gov.tr
Erişim Tarihi: Haziran 2010
Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK]
(2011), Turkey Greenhouse Gas Inventory 19902009 - Annual Report for Submission under the
Framework Convention on Climate Change,
http://unfccc.int/national_reports/annex_i_ghg_
inventories/national_inventories_submissions/
items/5888.php Erişim tarihi: Nisan 2011
174
Bayındırlık ve İskan Bakanlığı [BİB] (2009),
Kentleşme Şurası Kentsel Teknik Altyapı ve Ulaşım
Komisyonu Raporu, Ankara
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve
Sözleşmesi Taraflar Konferansı 16 [BMİDÇS TK
16] (2011), Report of the Conference of the Parties
on its sixteenth session, held in Cancun from 29
November to 10 December 2010, http://unfccc.
int/resource/docs/2010/cop16/eng/07a01.pdf
Erişim tarihi: Mart 2011
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı [UNDP] ve
Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Örgütü [UNIDO]
(2010), Improving Energy Efficiency in Industry in
Turkey, GEF Proje Dokümanı
Bölgesel Çevre Merkezi [REC Türkiye] (2008),
A’dan Z’ye İklim Değişikliği Başucu Rehberi,
Hazırlayanlar: Y. Arıkan, G. Özsoy, REC Türkiye,
Ankara
Çevre ve Orman Bakanlığı [ÇOB] (2006a),
AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES)
(2007-2013),
http://www.sp.gov.tr/documents/
ABEntegreCevreUyumStratejisi.pdf Erişim tarihi:
Haziran 2010.
Çevre ve Orman Bakanlığı [ÇOB] (2006b), Türkiye
CORINE 2006 Haritası
Çevre ve Orman Bakanlığı [ÇOB] (koor) (2007),
Türkiye Cumhuriyeti Birleşmiş Milletler Çerçeve
Sözleşmesi Kapsamında İklim Değişikliği Birinci
Ulusal Bildirimi, ÇOB, Ankara
Çevre ve Orman Bakanlığı [ÇOB] (2008), Atık
Yönetimi Eylem Planı 2008-2012, http://www.cygm.
gov.tr/CYGM/Files/EylemPlan/atikeylemplani.pdf
Çevre ve Orman Bakanlığı [ÇOB]
Sürdürülebilir
Kalkınma
Komisyonu
Raporları: Atık Yönetimi
(2009),
Ulusal
Çevre ve Orman Bakanlığı [ÇOB] (2011), “Ambalaj
ve Ambalaj Atıkları İstatistikleri – 2008”, Ambalaj
Bülteni, No: 5, http://atikyonetimi.cevreorman.
gov.tr/atikyonetimi/Files/2008_yili_ist.pdf Erişim
tarihi: Mayıs 2011
Çevre ve Orman Bakanlığı [ÇOB] ve Birleşmiş
Milletler Kalkınma Programı [UNDP Türkiye] (2010),
İDEP Stratejik Çerçeve Raporu, Yayınlanmamış
Rapor, Türkiye’nin İklim Değişikliği Eylem Planı’nın
Geliştirilmesi Projesi, http://wikiidep.cevreorman.
gov.tr/index.php/%C3%87%C4%B1kt%C4%B1lar
ÇOB Orman Genel Müdürlüğü [OGM] (2003),
Türkiye Ulusal Ormancılık Programı (2004-2023).
ÇOB Orman Genel Müdürlüğü [OGM] (2006),
Orman Varlığımız, Rapor, Ankara.
Elker, C. (1999), “Şu Otomobilleri Ne Yapmalı?,
2. Ulusal Kentsel Altyapı Sempozyumu Bildiriler
Kitabı, TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası,
Ankara, s.177-191.
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu [EPDK] (2011)
Elektrik Piyasası Raporu 2010, http://www2.epdk.
org.tr/Belgeler/ElektrikPiyasasiRaporu2010.pdf
Erişim tarihi: Haziran 201
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı [ETKB]
(2010a), Mavi Kitap, http://www.enerji.gov.tr/
yayinlar_raporlar/Mavi_Kitap_2010.pdf
Erişim
tarihi: Nisan 2011
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı [ETKB] (2010b),
2008 Genel Enerji Dengesi (Orijinal Birimler),
http://www.enerji.gov.tr/EKLENTI_VIEW/index.
php/raporlar/raporVeriGir/46124/2 Erişim tarihi:
Mayıs 2011.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı [ETKB] (2011),
2009 Genel Enerji Dengesi, http://www.enerji.
gov.tr/duyurular/2009_yili_genel_enerji_dengesi.
pdf Erişim tarihi: Nisan 2011.
ENVEST Planners Konsorsiyumu [ENVEST]
(2005a), T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Yüksek
Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması için
Teknik Yardım Projesi (EHCIP) Düzenli Depolama
Direktifi’ne Özgü Yatırım Planı, Ankara
ENVEST Planners Konsorsiyumu [ENVEST]
(2005b), T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Yüksek
Maliyetli Çevre Yatırımlarının Planlanması için
Teknik Yardım Projesi (EHCIP) Arıtma Çamurunun
Tarımda Kullanılması Halinde Çevrenin ve
Özellikle Toprağın Korunmasına İlişkin Konsey
Direktifi 86/278/EEC için Direktife Özgü Yatırım
Planı, Ankara
ETKB Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü
[EİE] (2008), Elektrik Motor Sistemlerinde Enerji
Verimliliği,
En-Ver Motor Hareketi, http://www.eie.gov.tr/
duyurular/EV/EnVer_motor_hareketi/EnVer_
motor_hareketi.html Erişim tarihi: Mart 2011
European Local Transport Information System
[ELTIS] (2009), Istanbul Clean Fuels/Clean
Vehicles Project, http://www.eltis.org/study_
sheet.phtml?study_id=2084&lang1=en
Gerçek, H. ve Demir, O. (2008), Urban Mobility in
Istanbul, PlanBleu, İstanbul.
Global Wind Energy Council [GWEC] (2011),
Global Wind Report, 2. Baskı, Nisan 2011, http://
www.gwec.net/fileadmin/images/Publications/
GWEC_annual_market_update_2010_2nd_
edition_April_2011.pdf Erişim tarihi: Nisan 2011
Intergovernmental Panel on Climate Change
[IPCC] (2007], IPCC Forth Assessment Report:
Climate Change 2007, Cambridge, İngiltere ve
New York, ABD.
International Energy Agency [IEA] (2007),
Tracking Industrial Energy Efficiency and CO2
Emissions, IEA, Paris
International Energy Agency [IEA] (2009), Energy
Technology Transitions For Industry - Strategies
for the Next Industrial Revolution, IEA, Paris
International Energy Agency [IEA] (2010), 2010
Key World Energy Statistics, IEA, Ekim 2010,
Paris
International Transport Forum [ITF] (2010),
Transport
CO2
Emissions
http://www.
internationaltransportforum.org/statistics/CO 2 /
index.html Erişim tarihi: Mayıs 2011
Küsek, G. (2010), “Arazi Toplulaştırması
Çalışmalarının Çiftçi Gelirleri ve Yatırımlar Üzerine
Etkileri”.
175
Organisation
for
Economic
Cooperation
and Development [OECD] (2008), OECD
Environmental Performance Reviews: Turkey.
OECD Publishing, Paris.
Stern, N. (2007), The Economics of Climate
Change - The Stern Review, Cambridge University
Press, Cambridge, United Kingdom
TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul
Şubesi [İMO] (2009), İstanbul Kentiçi Ulaşımında
Sayısal Veriler Broşürü, İstanbul
TMMOB Makine Mühendisleri Odası [MMO]
(2010), Türkiye’nin Enerji Görünümü, MMO, Mart
2010, Ankara
Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği [TÜSİAD]
(2007), Sanayide AB Çevre Mevzuatına Uyum,
TÜSİAD, İstanbul
[TÜBİTAK] (2010), 2011-2016 Bilim ve Teknoloji
İnsan Kaynağı Stratejisi ve Eylem Planı, TÜBİTAK,
Ankara.
Türkiye Büyük Millet Meclisi [TBMM] (2008),
TBMM İklim Değişikliği ve Su Yönetimi Araştırma
Raporu, Ankara.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları [TCDD]
(2010), İstatistik Yıllığı 2005-2009, http://www.
tcdd.gov.tr/home/detail/?id=305 Erişim tarihi:
Mart 2011
Türkiye Elektrik İletim A.Ş. [TEİAŞ] (2011), Türkiye
Elektrik İstatistikleri, www.teias.gov.tr Erişim tarihi:
Nisan 2011
World Energy Council [WEC] (2010), Energy
Efficiency: A Recipe for Success, WEC, Londra
176
Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü
İklim Değişikliği Dairesi Başkanlığı

Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı

Transkript

Benzer belgeler

parıs pledge for actıon - Paris Pledge for Action

Son 50 yılda yaşanan ı

İNSANLAR DEĞERİNİ BİLEMEDİLER... “Bu yüzyılın

COSTA RİCA `da İKLİM DEĞİŞİMİ ETKİLERİ

07 Eylül 2016 Sayı: 77

Sandy etkisini kaybediyor: Ölü sayısı 50`ye ulaştı | Marksist.org

01.07.2015

- Eniva :: Enerji ve İklim Değişikliği Vakfi

lütfen tıklayınız - ipc