Uygur Bilmeceleri Üzerine Bir Değerlendirme

Transkript

Turkish Studies
International Periodical For The Languages, Literature and History of
Turkish or Turkic
ACADEMIC JOURNAL
PROF. DR. GÜRER GÜLSEVĠN ARMAĞANI
Turkish Studies Dergisi, üç ayda bir yayınlanan uluslararası hakemli bir dergidir. Turkish
Studies Dergisi‟nde yayınlanan tüm yazıların, dil, bilim ve hukukî açıdan bütün
sorumluluğu yazarlarına, yayın hakları www.turkishstudies.net‟e aittir. Yayıncının yazılı
izni olmaksızın kısmen veya tamamen herhangi bir Ģekilde basılamaz, çoğaltılamaz.
Yayın Kurulu dergiye gönderilen yazıları
yayınlayıp yayınlamamakta serbesttir.
Gönderilen yazılar iade edilmez.
Turkish Studies; EBSCO, DOAJ, ICAAP, Scientific Commons, MLA, ASOS,
AMIR (Access to Mideast and Islamic Resources), Journal Directory, DJS (Dayang
Journal System) ULAKBĠM indeksleri tarafından taranmaktadır.
ISSN: 1308-2140
Volume 6/1
Winter 2011
TURKISH
STUDIES
International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Sahibi/Owner
Mehmet Dursun ERDEM
Editor
Sibel ÜST
Misafir Editör/Guest Editors
Erdoğan BOZ - Mehmet Dursun ERDEM - Özgür AY - Sibel ÜST
Yayın Kurulu BaĢkanı/Manager of Editorial Board
Ercan ALKAYA
Yayın Kurulu/Editorial Board
Mehmet Dursun ERDEM - Fatma Sabiha KUTLAR OĞUZ
Orhan Kemal TAVUKÇU - Dursun Ali TÖKEL - Ali AKAR
M. Vefā NALBANT - Caner KERĠMOĞLU - Ülkü ELĠUZ - Mitat DURMUġ
DanıĢma Kurulu/Board of Advisory
Ahmet BURAN- Gürer GÜLSEVĠN
Turgut KARABEY-Mehmet AYDIN-Ramazan KORKMAZ
Genel Koordinatör/General Coordinator
Yavuz ÜNAL
Tasarım/Design
Bülent ġIĞVA-Ebru SĠLAHġOR
Ġndeks Sorumluları/Persons Responsible for Indexing Process
Tuncay BÜLBÜL
Kadri H. YILMAZ - Erçin ÖZZADE
Kaynakça Sorumluları/Persons for Bibliography Process
Süleyman Kaan YALÇIN - Murat ġENGÜL - Veysel Ġbrahim KARACA
Baskı Sorumluları/Persons for Print Process
Özgür AY - Önder SEZER
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 6/1 Winter 2011
DıĢ Temsilciler Koordinatörü/General Coordinator of Foreign Editors
Prof. Dr. Gürer GÜLSEVĠN
DıĢ Temsilciler/Representative of Foreign Country
USA
Germany
Greece
Japan
Norway-Swedish
England
Albania
Central Asia
Kazakhstan
Kyrgyzstan
Azerbaijan
Uzbekstan
Halab-Aleppo (Syria)
Hungary
Poland
Robert DANKOFF
Marcel ERDAL-Zeki KARAKAYA
Fatih KEMĠK
Yuu KURIBAYASHI
Bernt BRENDEMOEN
Fikret TURAN
Xhemile ABDĠU
Seadet SHĠKHĠYEVA
Gülnar KOKUBASOVA
Ulanbek ALĠMOV-Osman KÖSE
Vusale MUSALĠ
Cabbar ĠġANKUL
Ahmet DEMĠRTAġ
Bülent BAYRAM
Öztürk EMĠROĞLU
Hakemler/Referees
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Prof.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Dr.
Ahmet BURAN
Ahmet GÜNġEN
Alev SINAR UĞURLU
Ali YILDIRIM
Atabey KILIÇ
Avni GÖZÜTOK
Bernt BRENDEMOEN
Erdoğan BOZ
Fazıl GÖKÇEK
Fikret TURAN
Filiz KILIÇ
Gürer GÜLSEVĠN
H. Dilek BATĠSLAM
H. Ġbrahim DELĠCE
Halûk Harun DUMAN
Han-woo CHOĠ
Hasan AKAY
Hatice AYNUR
Hatice ġAHĠN
Ġ. Hakkı AKSOYAK
Ġlhan GENÇ
Kerime ÜSTÜNOVA
M. Muhsin KALKIġIM
Mahmut KAPLAN
Marcel ERDAL
Mehmet AYDIN
Mehmet ĠNBAġI
Mehmet Mehdi ERGÜZEL
Fırat Üniversitesi
Trakya Üniversitesi
Uludağ Üniversitesi
Erciyes Üniversitesi
Atatürk Üniversitesi
Oslo University
EskiĢehir Osmangazi Ü.
Ege Üniversitesi
Mancester Üniversity
NevĢehir Üniversitesi
Ege Üniversitesi
Çukurova Üniversitesi
Cumhuriyet Üniversitesi
Marmara Üniversitesi
Eurasia University
Sakarya Üniversitesi
Yıldız Teknik Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
Dokuz Eylül Üniversitesi
Karadeniz Teknik Ü.
Fatih Üniversitesi
Frankfurt University
Ondokuz Mayıs Ü.
Turkish Studies
Prof. Dr. Mehmet TÖRENEK
Prof. Dr. Menderes COġKUN
Prof. Dr. Metin AKKUġ
Prof. Dr. Muhsine BÖREKÇĠ
Prof. Dr. Mukim SAĞIR
Prof. Dr. Mustafa UĞURLU
Prof. Dr. Nurettin DEMĠR
Prof. Dr. Nurullah ÇETĠN
Prof. Dr. Osman YILDIZ
Prof. Dr. Pervin ÇAPAN
Prof. Dr. Robert DANKOFF
Prof. Dr. Saadettin GÖMEÇ
Prof. Dr. Songül TAġ
Prof. Dr. Walter ANDREVS
Prof. Dr. Yakup ÇELĠK
Prof. Dr. YaĢar AYDEMĠR
Prof. Dr. Zeki KARAKAYA
Prof. Dr. Zeki KAYMAZ
Doç. Dr. Abdullah ĠLGAZĠ
Doç. Dr. Abdülhalim AYDIN
Doç. Dr. Adem BAġIBÜYÜK
Doç. Dr. Ahat ÜSTÜNER
Doç. Dr. Ahmet AKÇATAġ
Doç. Dr. Ahmet BOZDOĞAN
Doç. Dr. Ahmet ġĠMġEK
Doç. Dr. Ahmet YĠĞĠT
Doç. Dr. Ali AKAR
Doç. Dr. Ali Sinan BĠLGĠLĠ
Doç. Dr. Alimcan ĠNAYET
Doç. Dr. Alparslan CEYLAN
Doç. Dr. Asiye Mevhibe COġAR
Doç. Dr. Bahir SELÇUK
Doç. Dr. Bayram Ali KAYA
Doç. Dr. Bekir ÇINAR
Doç. Dr. Bünyamin KOCAOĞLU
Doç. Dr. Cafer ÇĠFTÇĠ
Doç. Dr. Cengiz ALYILMAZ
Doç. Dr. Ercan ALKAYA
Doç. Dr. Erdal ġAHĠN
Doç. Dr. Erdoğan ERBAY
Doç. Dr. Erhan AYDIN
Doç. Dr. Fatma AÇIK
Doç. Dr. Fatma Sabiha KUTLAR
Doç. Dr. Funda TOPRAK
Doç. Dr. Güray KIRPIK
Doç. Dr. Hikmet KORAġ
Doç. Dr. Hüseyin GÜFTA
Doç. Dr. Ġbrahim TELLĠOĞLU
Doç. Dr. Kemal TĠMUR
Doç. Dr. Mehmet BEġĠRLĠ
Doç. Dr. Mehmet Dursun ERDEM
Süleyman Demirel Ü.
Erzincan Üniversitesi
Girne Amerikan Ü.
BaĢkent Üniversitesi
Ankara Üniversitesi
Muğla Üniversitesi
Univercity Of Chicago
Ankara Üniversitesi
Ġnönü Üniversitesi
Washington University
Yıldız Teknik Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
Goethe University
Ege Üniversitesi
Dumlupınar Üniversitesi
Afyon Kocatepe Üniversitesi
Ege Üniversitesi
Adıyaman Üniversitesi
Niğde Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
Hacette Üniversitesi
Selçuk Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
Mustafa Kemal Ü.
Dicle Üniversitesi
GaziosmanpaĢa Ü.
Turkish Studies
Doç. Dr. Mehmet GÜMÜġKILIÇ
Doç. Dr. Mehmet KIRBIYIK
Doç. Dr. Mehmet Naci ÖNAL
Doç. Dr. Mehmet Nuri GÖMLEKSĠZ
Doç. Dr. Mehmet Vefa NALBANT
Doç. Dr. Mehmet ZAMAN
Doç. Dr. Mevlüt GÜLTEKĠN
Doç. Dr. Muhittin ELĠAÇIK
Doç. Dr. Musa ÇĠFÇĠ
Doç. Dr. Mustafa ARSLAN
Doç. Dr. Mustafa GENCER
Doç. Dr. Mustafa ÖZSARI
Doç. Dr. Mümtaz SARIÇĠÇEK
Doç. Dr. Nadir ĠLHAN
Doç. Dr. Nesrin T. KARACA
Doç. Dr. Nurettin ÖZTÜRK
Doç. Dr. O. Kemal TAVUKÇU
Doç. Dr. Osman GÜNDÜZ
Doç. Dr. Osman KÖSE
Doç. Dr. Rahim TARIM
Doç. Dr. Ramazan GÜLENDAM
Doç. Dr. ġahin KÖKTÜRK
Doç. Dr. ġener DEMĠREL
Doç. Dr. Tarık ÖZCAN
Doç. Dr. Turgut TOK
Doç. Dr. Ülkü ELĠUZ
Doç. Dr. Ülkü GÜRSOY
Doç. Dr. YaĢar ġENLER
Doç. Dr. Yavuz BAYRAM
Doç. Dr. Yunus BALCI
Doç. Dr. Yusuf ÇETĠNDAĞ
Yrd. Doç. Dr. Abdullah KÖK
Yrd. Doç. Dr. Abdullah ġAHĠN
Yrd. Doç. Dr. Adem ĠġCAN
Yrd. Doç. Dr. Adem ÖGER
Yrd. Doç. Dr. Ahmet DEMĠRTAġ
Yrd. Doç. Dr. Ahmet Turan SĠNAN
Yrd. Doç. Dr. Ali YILDIZ
Yrd. Doç. Dr. Alpay Doğan YILDIZ
Yrd. Doç. Dr. Aydın KIRMAN
Yrd. Doç. Dr. Ayfer YILMAZ
Yrd. Doç. Dr. Bülent BAYRAM
Yrd. Doç. Dr. Cafer ġEN
Yrd. Doç. Dr. Cahit BAġDAġ
Yrd. Doç. Dr. Caner KERĠMOĞLU
Yrd. Doç. Dr. Dursun Ali TÖKEL
Yrd. Doç. Dr. Ekrem AYAN
Yrd. Doç. Dr. Ertan ÖRGEN
Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul AYDIN
Yrd. Doç. Dr. Esen DURMUġ
Yrd. Doç. Dr. Fatih USLUER
Fatih Üniversitesi
Pamukkale Üniversitesi
Kırıkkale Üniversitesi
UĢak Üniversitesi
Abant Ġzzet Baysal Ü.
Balıkesir Üniversitesi
Ondokuz Mayıs Ü.
Mimar Sinan – GS Ü.
Ondokuz Mayıs Ü.
Gazi Üniversitesi
Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Ondokuz Mayıs Ü.
Fatih Üniversitesi
GaziosmanpaĢa Ü.
NevĢehir Üniversitesi
Kilis 7 Aralık Üniversitesi
Ġstanbul Arel Üniversitesi
GaziosmanpaĢa Üniversitesi
Ordu Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
Kırklareli Üniversitesi
UĢak Üniversitesi
Dicle Üniversitesi
Ondokuz Mayıs Ü.
Doğu Akdeniz Ü.
TOBB Üniversitesi
Turkish Studies
Yrd. Doç. Dr. Faysal Okan ATASOY
Yrd. Doç. Dr. Fikret USLUCAN
Yrd. Doç. Dr. Galip GÜNER
Yrd. Doç. Dr. Hasan BAKTIR
Yrd. Doç. Dr. Hilmi DEMĠRKAYA
Yrd. Doç. Dr. Hüseyin DOĞRAMACIOĞLU
Yrd. Doç. Dr. Ġlyas YAZAR
Yrd. Doç. Dr. Ġsmet ġANLI
Yrd. Doç. Dr. Kadir GÜLER
Yrd. Doç. Dr. KürĢat ÖNCÜL
Yrd. Doç. Dr. M. Fatih KANTER
Yrd. Doç. Dr. Mehmet TEMĠZKAN
Yrd. Doç. Dr. Mesut TEKġAN
Yrd. Doç. Dr. Mitat DURMUġ
Yrd. Doç. Dr. Muharrem DAYANÇ
Yrd. Doç. Dr. Murat KACIROĞLU
Yrd. Doç. Dr. Musa ġamil YÜKSEL
Yrd. Doç. Dr. Mustafa ARSLAN
Yrd. Doç. Dr. Mutlu DEVECĠ
Yrd. Doç. Dr. Muvaffak DURANLI
Yrd. Doç. Dr. Nafi YALÇIN
Yrd. Doç. Dr. Nedim BAKIRCI
Yrd. Doç. Dr. Nergis BĠRAY
Yrd. Doç. Dr. Nesime CEYHAN
Yrd. Doç. Dr. Nurullah ULUTAġ
Yrd. Doç. Dr. Oğuzhan DURMUġ
Yrd. Doç. Dr. Özgür AY
Yrd. Doç. Dr. Rıdvan CANIM
Yrd. Doç. Dr. Selma BAġ
Yrd. Doç. Dr. Serkan ġEN
Yrd. Doç. Dr. Seval ġAHĠN GÜMÜġ
Yrd. Doç. Dr. Seyit Battal UĞURLU
Yrd. Doç. Dr. Sezai COġKUN
Yrd. Doç. Dr. Süleyman SOLMAZ
Yrd. Doç. Dr. ġevkiye KAZAN
Yrd. Doç. Dr. Tacettin ġĠMġEK
Yrd. Doç. Dr. Türkan GÖZÜTOK
Yrd. Doç. Dr. Yasemin MUMCU AY
Yrd. Doç. Dr. Yunus AYATA
Yrd. Doç. Dr. Zehra GÖRE
Yrd. Doç. Dr. Zeki ÇEVĠK
Ass. Prof. Yuu KURIBAYASHI
Dr. Süleyman Kaan YALÇIN
Dr. Tuncay BÜLBÜL
Dr. Serdar UĞURLU
Mehmet Akif Ersoy Ü.
Kafkas Üniversitesi
Ardahan Üniversitesi
Ege Üniversitesi
Ç. Onsekiz Mart Ü
Bozok Üniversitesi
Ege Üniversitesi
Hitit Üniversitesi
Ege Üniversitesi
MelikĢah Üniversitesi
GaziosmanpaĢa Üniversitesi
MuĢ Alparslan Üniversitesi
Ondokuz Mayıs Ü.
Mimar Sinan -GS Ü.
Fatih Üniversitesi
Karabük Üniversitesi
Adnan Menderes Ü.
Okayama University
Turkish Studies
Misafir Editörden…
Değerli Okuyucular,
Kimi insanlar vardır bilimsel yanlarıyla sivrilirler, kimi insanlar vardır
fedakârlıklarıyla öne çıkarlar ve kimi insanlar vardır insanlıklarıyla anılırlar. Biz,
iĢte böyle üstün vasıfları kendinde toplayan bir bilim adamı için hazırladığımız
“özel sayı” ile karĢınızdayız.
Prof. Dr. Gürer Gülsevin‟in, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya
Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü‟ne girmekle baĢlayan bilim hayatı,
Türkoloji‟nin dev hocalarından aldığı Türkoloji terbiyesiyle filizlenmiĢ ve Ġnönü
Üniversitesi‟nde rahmetli hocası Prof. Dr. Osman Nedim Tuna‟nın nezaretinde
çalıĢtığı dönemde ise gerçek kimliğini kazanmıĢtır. Bu noktada, hocamız hemen
her vesileyle hocasını anar ve onun kendisi üzerinde olan emeğinden,
kazandırdığı Türkoloji bilgi ve görgüsünden övgüyle bahseder.
Pratik zekâsı, ikna edici üslubu ve tatlı diliyle Türkoloji‟de neredeyse 30
yılı geride bırakan Prof. Dr. Gürer Gülsevin, yazdığı kitaplar, makaleler ve
sunduğu bildiriler ile hemen herkesin takdirini kazanmıĢtır. Eserlerinde kendine
has bir üslup geliĢtiren Hocamız, en az öğrencileri kadar alandaki diğer
Türkologları da etkilemiĢtir. Bu anlamda, bizzat kendisinden ders almasa da
birçok bilim insanı için o, gerçek bir hocadır.
Bilimsel toplantıların, neĢeli ve bir o kadar da yenilikçi siması olan Prof.
Dr. Gürer Gülsevin, sıkı tartıĢmaların, içinden çıkılmaz problemlerin ve kimi
zaman en sıkıntılı durumların çözümünde herkesin aradığı bir kiĢidir. Hemen
her iĢi için koĢturması ve âdeta bir dakika bile yerinde duramaması onu
hocaları, arkadaĢları ve öğrencileri gözünde en değerli bir dost yapmıĢtır.
Hocamız Prof. Dr. Gürer Gülsevin‟in 50. yaĢ gününe armağan olarak
düĢündüğümüz bu özel sayı için duyuru yaptığımızda baĢta dostları, yakın
arkadaĢları, öğrencileri ve hocaları olmak üzere onu uzaktan yakından tanıyan
tanımayan hemen herkesin büyük bir ilgisiyle karĢılaĢtık. Bu durum iĢimizi
kolaylaĢtırırken zorlaĢtırdı da. Dergimize gelen onlarca makalenin hakem
sürecinden geçmesi epey zamanımızı aldı. Bu arada yeri gelmiĢken bu sayıya
emeği geçen bütün hakemlerimize teker teker teĢekkür etmek isterim.
Özel sayımızda, Türkoloji‟nin çeĢitli konularında kaleme alınmıĢ toplam
128 makale yayınlanıyor. Dergimiz, 1800 sayfayı aĢan hacmiyle Türkoloji‟de
önemli bir kaynak olacak, bundan Ģüphemiz yok.
Editörlük görevinde, iĢin asıl yükünü çeken sevgili meslektaĢlarım Doç.
Dr. M. Dursun Erdem ve Yrd. Doç. Dr. Özgür Ay‟a özellikle teĢekkür etmek
istiyorum. Bu vesileyle bu özel sayıya yazılarıyla katkıda bulunan bütün dostlara
minnettarım. Umarım Hocamıza lâyık olabilmiĢizdir. Bu, bizim için bahtiyarlık
vesilesi olacaktır.
Erdoğan BOZ
Mart 2011, EskiĢehir
Turkish Studies
BU SAYININ HAKEMLERĠ
Prof. Dr. Ahmet BURAN
Prof. Dr. Alev SINAR UĞURLU
Prof. Dr. Ali YILDIRIM
Prof. Dr. Ahmet GÜNġEN
Prof. Dr. Erdoğan BOZ
Prof. Dr. Fazıl GÖKÇEK
Prof. Dr. Gürer GÜLSEVĠN
Prof. Dr. H. Ġbrahim DELĠCE
Prof. Dr. Hatice ġAHĠN
Prof. Dr. Kerime ÜSTÜNOVA
Prof. Dr. Mahmut KAPLAN
Prof. Dr. Mehmet TÖRENEK
Prof. Dr. Mustafa UĞURLU
Prof. Dr. Nurettin DEMĠR
Prof. Dr. YaĢar AYDEMĠR
Prof. Dr. Zeki KAYMAZ
Doç. Dr. Abdülhalim AYDIN
Doç. Dr. Adem BAġIBÜYÜK
Doç. Dr. Ahat ÜSTÜNER
Doç. Dr. Ahmet ġĠMġEK
Doç. Dr. Ahmet YĠĞĠT
Doç. Dr. Ali AKAR
Doç. Dr. Ali Sinan BĠLGĠLĠ
Doç. Dr. Bekir ÇINAR
Doç. Dr. Cengiz ALYILMAZ
Doç. Dr. Ercan ALKAYA
Doç. Dr. Erdal ġAHĠN
Doç. Dr. Erhan AYDIN
Doç. Dr. Fatma AÇIK
Doç. Dr. Fatma Sabiha KUTLAR
Doç. Dr. Güray KIRPIK
Doç. Dr. Hikmet KORAġ
Doç. Dr. Ġbrahim TELLĠOĞLU
Doç. Dr. Mehmet BEġĠRLĠ
Doç. Dr. Mehmet Dursun ERDEM
Doç. Dr. Mehmet Naci ÖNAL
Doç. Dr. Mehmet Nuri GÖMLEKSĠZ
Doç. Dr. Mehmet Vefa NALBANT
Doç. Dr. Mehmet ZAMAN
Doç. Dr. Muhittin ELĠAÇIK
Doç. Dr. Musa ÇĠFÇĠ
Doç. Dr. Mustafa GENCER
Doç. Dr. Nadir ĠLHAN
Doç. Dr. Nesrin T. KARACA
Doç. Dr. Nurettin ÖZTÜRK
Doç. Dr. Ramazan GÜLENDAM
Doç. Dr. Ülkü ELĠUZ
Doç. Dr. Yunus BALCI
Yrd. Doç. Dr. Abdullah ġAHĠN
Ege Üniversitesi
Ege Üniversitesi
Fatih Üniversitesi
Girne Amerikan Ü.
Gazi Üniversitesi
Ege Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
Hacette Üniversitesi
Gazi Üniversitesi
GaziosmanpaĢa Ü.
Kırıkkale Üniversitesi
UĢak Üniversitesi
Abant Ġzzet Baysal Ü.
Turkish Studies
Yrd. Doç. Dr. Abdullah KÖK
Yrd. Doç. Dr. Adem ĠġCAN
Yrd. Doç. Dr. Ahmet DEMĠRTAġ
Yrd. Doç. Dr. Ahmet Turan SĠNAN
Yrd. Doç. Dr. Bülent BAYRAM
Yrd. Doç. Dr. Caner KERĠMOĞLU
Yrd. Doç. Dr. Cahit BAġDAġ
Yrd. Doç. Dr. Ekrem AYAN
Yrd. Doç. Dr. Ertuğrul AYDIN
Yrd. Doç. Dr. Esen DURMUġ
Yrd. Doç. Dr. Faysal Okan ATASOY
Yrd. Doç. Dr. Fikret USLUCAN
Yrd. Doç. Dr. Galip GÜNER
Yrd. Doç. Dr. Hasan BAKTIR
Yrd. Doç. Dr. Hilmi DEMĠRKAYA
Yrd. Doç. Dr. KürĢat ÖNCÜL
Yrd. Doç. Dr. M. Fatih KANTER
Yrd. Doç. Dr. Mitat DURMUġ
Yrd. Doç. Dr. Mutlu DEVECĠ
Yrd. Doç. Dr. Nafi YALÇIN
Yrd. Doç. Dr. Nedim BAKIRCI
Yrd. Doç. Dr. Nergis BĠRAY
Yrd. Doç. Dr. Özgür AY
Yrd. Doç. Dr. Serkan ġEN
Yrd. Doç. Dr. Türkan GÖZÜTOK
Dr. Süleyman Kaan YALÇIN
GaziosmanpaĢa Ü.
Kırklareli Üniversitesi
Dicle Üniversitesi
Doğu Akdeniz Ü.
Ardahan Üniversitesi
MelikĢah Üniversitesi
Ondokuz Mayıs Ü.
Karabük Üniversitesi
Turkish Studies
CONTENTS / ĠÇĠNDEKĠLER
PROF. DR. GÜRER GÜLSEVĠN ARMAĞANI
Özgür AY
PROF. DR. GÜRER GÜLSEVĠN‟ĠN ÖZGEÇMĠġĠ VE PROF. DR. AYġE ĠLKER‟ĠN ONUN
HAKKINDAKĠ ĠZLENĠMLERĠ
CURRICULUM VITAE OF PROF. DR. GÜRER GÜLSEVĠN AND PROF. DR. AYġE ĠLKER‟S IMPRESSIONS
ABOUT HIM
Tuncer GÜLENSOY
MOĞOLCA VE TÜRKÇEDE YAġAYAN BENZER SÖZLER ÜZERĠNE
ON THE SIMILAR WORDS IN MONGOLIAN AND TURKIC LANGUAGES
1-25
Osman Fikri SERTKAYA
E 2 - UYUK-ARJAN (Tuva) YAZITI
INSCRIPTION OF UYUK-ARJAN (E 2)
27-34
Leylâ KARAHAN
ANADOLU VE RUMELĠ AĞIZLARININ EN ESKĠ KAYNAKLARINDAN BĠRĠ: GRAMER
KĠTAPLARI
GRAMMAR BOOKS: ONE OF THE OLDEST RESEOURCES OF ANATOLIAN AND RUMELIAN
DIALECTS
35-40
Ahmet BURAN
TÜRKĠYE TÜRKÇESĠ AĞIZLARININ TASNĠFLERĠ ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME
AN ASSESSMENT ON THE CLASSIFICATION OF TURKEY TURKISH DIALECTS
41-54
Mustafa ARGUNġAH
TÜRKÇEDE ZARF-FĠĠL EKLERĠNĠN DURUM EKLERĠYLE KALIPLAġMASI
THE PATTERNED GERUND AFFIXES WITH CASE ENDINGS IN TURKISH
55-68
Zeki KAYMAZ
TÜRKÇENĠN ARAPÇAYA ETKĠLERĠ ÜZERĠNE BAZI TESPĠTLER
SOME DETERMINATIONS ABOUT THE EFFECTS OF TURKISH TO ARABIC
69-73
H. Ömer KARPUZ - Özgür Kasım AYDEMĠR
KĀTĠBÎ VE GENCĠNE-Ġ ADALETĠ
KATĠBĠ AND GENCĠNE-Ġ ADALET‟S
75-86
Turkish Studies
Kamil Veli NERĠMANOĞLU
GÖRSEL TÜRKOLOJĠ
ON VISUAL TURCOLOGY
87-102
Alimcan ĠNAYET
UYGUR MUHEBBET KOġAKLARI (AġK ġĠĠRLERĠ)NIN YAPISAL ÖZELLĠKLERĠ ÜZERĠNE
A STUDY ON THE STRUCTURAL PROPERTIES OF UYGHUR MUHEBBET KOġAKLARI ( LOVE POETRY)
103-122
Mustafa UĞURLU
OĞUZCA VE “ANADOLU MERKEZLĠ OĞUZ TÜRKÇESĠ”
OGHUZ TURKIC AND ANATOLIA BASED (OGHUZ) TURKISH
123-156
Osman YILDIZ
MĠFTÂHU‟L-FEREC‟DE SON SESTE ÖTÜMSÜZ-PATLAYICI ÜNSÜZLERĠN
ÖTÜMLÜLEġME VEYA ÖTÜMSÜZ KALMA DURUMU
THE SITUATION OF REMAINING DEVOICING OR SONARISATION OF THE DEVOICING-EXPLOSIVE
CONSONANTS IN THE LAST SOUND IN „MĠFTÂHU‟L-FEREC‟
157-168
ġerif Ali BOZKAPLAN
NECATÎ BEY‟ĠN TÜRKÇESĠ
USING TURKISH OF NECATĠ BEY
169-184
Erdoğan BOZ
ġAĠR VE YAZARLAR SÖZLÜKLERĠNDE MADDE BAġLARININ ĠÇERĠK PLANI VE “CAHĠT
SITKI TARANCI” ÖRNEĞĠ
CONTENT PLAN OF INTERFACE UNITS IN DICTIONARY OF POETS AND WRITERS AND SAMPLE OF
“CAHĠT SITKI TARANCI”
185-196
AyĢe ĠLKER
UN, UFAK VE UġAK KELĠMELERĠ ÜZERĠNE
ABOUT UN, UFAK AND UġAK WORDS
197-202
H. Dilek BATĠSLAM
DĠVAN ġAĠRĠNĠN BENZETME DÜNYASINDA MISIR VE NĠL
NILE AND EGYPT IN THE WORLD OF ANALOGY OF DIVAN POETS
203-210
Ahmet KARTAL
XVIII. YÜZYIL KLASĠK TÜRK EDEBĠYATI: MESNEVĠLER
XVIII CENTURY CLASSICAL TURKISH LITERATURE: MESNEVĠ
211-234
Turkish Studies
Ahmet GÜNġEN
DÎVÂNU LUGATĠ‟T-TÜRK‟TE “YAKLAġMA” BĠLDĠREN FĠĠLLER
VERBS SHOWING “APPROXIMATION” IN DÎVÂNU LUGATĠ‟T-TÜRK
235-248
M. Fatih KÖKSAL
ESKĠ ANADOLU TÜRKÇESĠ DÖNEMĠNDE YAZILAN MEÇHUL ESERLERDEN: NÂME-Ġ
MAĦġER
ONE OF UNKNOWN WORKS WRITTEN IN OLD ANATOLIAN TURKISH PERIOD: NÂME-I MAHġER
249-291
Sedat ADIGÜZEL
ELÇĠN‟ĠN POSTA ġUBESĠNDE HAYAL OYUNU ÜZERĠNE YAPISALCI BĠR YAKLAġIM
A STRUCTURALIST APPROACH TO ELÇIN‟S POSTA ġUBESĠNDE HAYAL
293-303
Ali AKAR
AĞIZLARDAKĠ {-dIklIğIn} ZARF-FĠĠL EKĠNĠN YAPISI
STRUCTURE OF GERUND SUFFIX {-dIklIğIn} IN DIALECTS
305-309
Ahmet AKÇATAġ
TÜRKİYE TÜRKÇESİ ATASÖZÜ VE DEYİMLERİNDE KARŞIT ANLAMLILIK İLİŞKİLERİ
ÜZERİNE BİR İNCELEME
A STUDY ON ANTONYMOUS RELATIONS IN TURKEY TURKISH PROVERBS AND IDIOMS
311-322
G. X. KUDAġEV
Çev. Ercan ALKAYA
TATAR TÜRKÇESĠNDE FONETĠK VE MORFOLOJĠK DEĞĠġĠKLĠKLER
PHONETIC AND MORPHOLOGICAL CHANGES IN TATAR TURKISH
323-359
Cengiz ALYILMAZ
AZERBAYCAN‟DAKĠ ARAP HARFLĠ YAZITLARIN BUGÜNKÜ DURUMU
CURRENT CONDITIONS OF INSCRIPTIONS WITH ARABIC LETTERS IN AZERBAIJAN
361-393
Erhan AYDIN
YENĠSEY YAZITLARINDA GEÇEN TÜRK BOYLARI ÜZERĠNE NOTLAR
NOTES ON THE TURKISH TRIBES MENTIONED IN THE YENISEI INSCRIPTIONS
395-402
Musa ÇĠFCĠ
TÜRKÇE ÖĞRETMENĠ YETĠġTĠRME PROGRAMI SORUNU
THE QUESTION OF PRIMARY TURKISH TEACHER EDUCATION CURRICULUM
403-410
Turkish Studies
Mehmet Dursun ERDEM - Ramazan BÖLÜK
KAġ (ANTALYA) AĞZI SES ÖZELLĠKLERĠ ÜZERĠNE
ON PHONOLOGIC STRUCTURE KAġ DIALECT
411-452
Hanife Nâlân GENÇ - Sevinç AKDOĞAN
LA PLACE DE LA GRAMMAIRE DANS LES METHODES DE FLE DES ANNEES 60
JUSQU'A NOS JOURS
THE PLACE OF GRAMMAR IN A FRENCH TEACHING METHODS FROM 1960s TO TODAY
453-471
Nadir ĠLHAN
ÖK SÜ Z Ö ĞÜ T Ü VE Y KA R DEġ MĠ ?
Bir Etimoloji Denemesi
ARE ORPHAN ADVISE STEP- SĠSTER?
An Etymological Experimentation
473-481
Yasemin KARAMAN KEPENEKÇĠ - Canan ASLAN
ORTAÖĞRETĠM TÜRK EDEBĠYATI ĠLE DĠL VE ANLATIM DERS KĠTAPLARINDA ĠNSAN
HAKLARI ÜZERĠNE BĠR ÇÖZÜMLEME
AN ANALYSIS ON HUMAN RIGHTS IN HIGH SCHOOL TURKISH LITERATURE AND LANGUAGE AND
EXPRESSION TEXTBOOKS
483-502
Sami KILIÇ
UġAK VE ÇEVRESĠNDE YAĞMUR YAĞDIRMA UYGULAMALARI (TAKMAK KÖYÜ
ÖRNEĞĠ)
RAIN VOLLEY APPLICATIONS IN UġAK AND ITS SURROUNDINGS (EXAMLE OF TAKMAK VILLAGE)
503-514
Tarık ÖZCAN
CAHĠT SITKI TARANCI‟NIN “KORKTUĞUM ġEY” ADLI ġĠĠRĠNDE TRAJĠK VĠZYON
THE TRAGIC VISION IN CAHIT SITKI TARANCI‟S POEM “KORKTUĞUM ġEY” (THE THING I AM
AFRAID OF)
515-519
Abdurrahman ÖZKAN
ESKĠ ANADOLU TÜRKÇESĠNDEKĠ BAZI FĠĠLLERĠN HÂL EKLĠ TAMLAYICILARI VE BU
TAMLAYICILARDA ZAMAN ĠÇĠNDE GÖRÜLEN DEĞĠġĠKLĠKLER
THE CASE-ENDING COMPLEMENTS OF SOME VERBS IN THE OLD ANATOLIAN TURKISH AND
VARIANTS SEEN IN TIME THIS
521-532
Mustafa SARI
TÜRKĠYE TÜRKÇESĠNDE Eġ ANLAMLILIK ĠLE ĠLGĠLĠ BAZI SORUNLAR
SOME PROBLEMS ON SYNONYMY IN TURKEY TURKISH
533-538
Turkish Studies
Ġbrahim TELLĠOĞLU
PONTUS MESELESĠNĠ ÇÖZÜMSÜZLÜĞE ĠTEN ĠDDĠA VE TALEPLER
ALLEGATIONS AND CONCERNS WHICH MAKE THE PONTOS ISSUE UNSOLVABLE
539-554
Funda TOPRAK
DEFTER-Ġ CENGĠZ-NĀME‟DE BOY NĠġANLARI VE DAMGALAR
STAMPS ANDA TRIBAL MARKS IN DEFTER-I GENGHIS-NAME
555-574
Gül TUNÇEL
MADENĠ ESERLERDEN BĠR GRUP GÜMÜġ KAP
A GROUP SILVER PLATE OF METALWORKS
575-588
Hatice ġĠRĠN USER
RUNĠK TÜRK YAZITLARINDA ANLAMSAL AÇIDAN GEÇĠġLĠLĠK VE GEÇĠġSĠZLĠK
ÖZELLĠĞĠNĠ ORTAKLAġA TAġIYAN EYLEMLER ÜZERĠNE
ON SOME VERBS BOTH TRANSITIVE AND INTRANSITIVE IN THE TURKIC RUNIC INSCRIPTIONS
589-593
Abdullah ACEHAN
YENĠ TÜRK EDEBĠYATININ DEVĠRLERĠ VE GENÇ TÜRK EDEBĠYATI BĠRLĠĞĠ
THE NEW ERA OF TURKISH LITERATURE AND YOUNG TURKISH LITERATURE ASSOCIATION
595-609
Hakan AKÇA
ANKARA ĠLĠ AĞIZLARINDA ġĠMDĠKĠ ZAMAN EKĠNĠN VARYANTLARI
VARIANTS OF PRESENT PROGRESSIVE TENSE SUFFIX IN DIALECTS OF ANKARA
611-619
Cüneyt AKIN
KIRGIZ TÜRKÇESĠNDE ALINTI KELĠMELERDEKĠ SES DEĞĠġMELERĠ
CHANGES IN PHONETICS IN THE WORDS BORROWED BY THE KYRGYZ LANGUAGE
621-635
Pelin ASLAN
SPĠRĠTÜALĠZM, MATERYALĠZM VE FANTASTĠK ÜZERĠNE FARKLI BĠR HÜSEYĠN RAHMĠ
GÜRPINAR ANLATISI: ÖLÜLER YAġIYOR MU?
THE DIFFERENT NARRATIVE OF HÜSEYĠN RAHMĠ GÜRPINAR ABOUT SPIRITUALISM, MATERIALISM
AND FANTASTIC: ÖLÜLER YAġIYOR MU?
637-644
Ekrem AYAN
KAZAK TÜRKÇESĠ VE TÜRKĠYE TÜRKÇESĠNDE BĠRLEġĠK CÜMLE YAPILARININ
KARġILAġTIRILMASI
COMPARING THE STRUCTURE OF COMPOUND SENTENCES BETWEEN KAZAKH AND TURKISH
645-651
Turkish Studies
Özlem AYAZLI
MAHĀYĀNA BUDĠZMĠNE AĠT SAYI VE ZAMANLA ĠLGĠLĠ BAZI TERĠMLER
SOME TERMS RELATED TO NUMBER AND TIME BELONGĠNG
TO MAHĀYĀNA BUDDHĠSM
653-659
Fatih AYDIN
ORTAÖĞRETĠM ÖĞRENCĠLERĠNĠN COĞRAFYA DERSĠNE YÖNELĠK AKADEMĠK BENLĠK
DÜZEYLERĠNĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
THE EVALUATION SECONDARY EDUCATION STUDENTS‟ ACADEMIC SELF LEVELS TOWARDS
GEOGRAPHY LESSON
661-677
Özgür AY
“ol- ” FĠĠLĠ ĠLE YAPILAN BĠRLEġĠK ÇEKĠMLER VE TÜRKĠYE TÜRKÇESĠ AĞIZLARINDAKĠ
KULLANIMI ÜZERĠNE
ON THE COMPOUND INFLECTIONS MADE WITH VERB “TO BE” AND THEIR USES IN TURKEY
TURKISH ACCENTS
679-692
Hasan BAĞCI
ĠLKÖĞRETĠM 8. SINIF ÖĞRENCĠLERĠNĠN NOKTALAMA ĠġARETLERĠ ĠLE YAZIM
KURALLARINI UYGULAYABĠLME DÜZEYĠ
ELEMENTARY 8 TH GRADE STUDENT‟S LEVEL OF ABILITY TO APPLY SPELLING RULES AND
PUNCTUATION MARKS
693-706
Gürhan BAHADIR
ANADOLU‟DA BĠZANS-SASANĠ ETKĠLEġĠMĠ (IV.-VII. YÜZYILLAR)
BYZANTINE AND SASANIAN INFLUENCE IN ANATOLIA (IVth - VIIth CENTURIES)
707-726
ġahin BARANOĞLU
AD VERMEDE ZITLIK VE BENZERLĠK
OPPOSITION AND SIMILARITY IN NAMING
727-738
Cahit BAġDAġ
DOĞU ANADOLU AĞIZLARINDA HÂL KAVRAMI TAġIYAN ĠYELĠKLĠ YAPILAR
THE CASE-FUNCTIONS OF THE POSSESSIVE CONSTRUCTIONS
IN THE EASTERN ANATOLIAN DIALECTS
739-746
Alper BAġER
KIRIM HANLIĞI TARĠHĠNĠ KONU ALAN MÜSTAKĠL ESERLER VE YENĠ BĠR KAYNAK,
TARĠH-Ġ MEVKÛFATĠ
SPECIFIC WORKS RELATED TO THE HISTORY OF CRIMEAN KHANATE AND A NEW SOURCE:
TARĠH-Ġ MEVKUFATĠ
747-762
Turkish Studies
Hüseyin BAYDEMĠR
ÖZBEKĠSTANDA GELENEKSEL TĠYATRONUN BĠR ġUBESĠ: MASKARABAZLIK VE
KIZIKÇILIK
A BRANCH OF TRADITIONAL UZBEK DRAMA: MASXARABAZ AND QIZIQCHI DRAMA
763-777
Ekrem BEKTAġ
DĠYARBAKIRLI KÂMÎ VE MEVLĠD‟Ġ
KAMĠ OF DĠYARBAKIR END HIS MEVLĠD
779-856
NurĢat BĠÇER
ELMADAĞ ġEHRENGĠZĠ
ELMADAĞ ġEHRENGĠZĠ
857-861
Adem CAN
DERGÂH‟TAN BÜYÜK DOĞU‟YA ĠLK DÖNEM CUMHURĠYET DEVRĠ POETĠKA
MUHĠTLERĠNDE ġĠĠRĠ TARĠF DENEMELERĠ
DEFINITIONS OF POEM IN THE FIRST PERIOD OF REPUBLICAN ERA POETICAS FROM DERGAH TO
BÜYÜK DOĞU
863-882
Betül COġKUN
HALĠDE NUSRET ZORLUTUNA‟NIN ROMANLARINI KRONOTOPĠK OKUMA
CHRONOTOPIC READING OF THE NOVELS OF HALIDE NUSRET ZORLUTUNA
883-898
Turhan ÇETĠN
TERMAL TURĠZM POTANSĠYELĠ AÇISINDAN KOZAKLI (NEVġEHĠR) KAPLICALARI
KOZAKLI (NEVġEHĠR) SPAS AS REGARDS TO THERMAL TOURISM POTENTIAL
899-924
Selcen ÇĠFCĠ
YAZILI BASINDA HABER CÜMLELERĠNĠN ANALĠZĠ
ANALYSIS OF HEADLINES IN WRITTEN PRESS
925-938
Ömer ÇONA
ALEV ALATLI‟NIN KÂBUS ROMANININ TEMATĠK AÇIDAN TAHLĠLĠ
A THEMATIC ANALYSIS OF THE ALEV ALATLI‟S KÂBUS NOVEL
939-951
Fethi DEMĠR
ORHAN PAMUK‟UN ROMANCILIK SERÜVENĠNDE YENĠ BĠR DURAK: TEMATĠK
ROMANLAR
A NEW STATION AT THE NOVEL WRITING ADVENTURE OF ORHAN PAMUK: THEMATIC NOVELS
953-963
Turkish Studies
Mehmet DEMĠRYÜREK
KIBRIS ġER‟ĠYE SĠCĠLLERĠNE GÖRE XVIII. YÜZYILIN ĠLK YARISINDA KIBRIS‟TA
KURULAN PARA VAKIFLARI (VAKF-I NÜKÛD)
ACCORDING TO THE RECORDS OF NICOSIA CADI‟S COURT, THE MONEY FOUNDATIONS FOUNDED
IN CYPRUS IN THE FIRST PERIOD OF 18th CENTURY
965-984
Enfel DOĞAN
TARĠHÎ TÜRKĠYE TÜRKÇESĠ METĠNLERĠNDEKĠ
„KARMAġIK CÜMLE‟ ÖRNEKLERĠ ÜZERĠNE
ABOUT COMPLEX SENTENCES IN HISTORICAL TURKISH TEXTS
985-998
Hüseyin DOĞRAMACIOĞLU
NAMIK KEMAL‟ĠN ĠBRET GAZETESĠNDE SIRALADIĞI SOSYAL TENKĠTLER VE ÇÖZÜM
ÖNERĠLERĠ
THE SOCIAL CRITIQUES AND SOLITION OFFERS WHICH NAMIK KEMAL HAS ENUMERATED IN
NEWSAPAPER OF IBRET
999-1010
Muvaffak DURANLI
GAVRĠĠL VASĠLYEVĠÇ KSENOFONTOV VE ONUN BÜYÜK ÇALIġMASI ELLEYADA‟NIN
GEÇ YAYINLANMASININ NEDENLERĠ
GAVRIIL VASILEVICH KSENOFONTOV AND THE REASONS OF HIS GREAT WORK “ELLEĠADA”‟S
LATE PUBLISHING
1011-1020
Emin EMĠNOĞLU
GALAT SÖZLÜKLERĠ VE MEHMED HAFÎD EFENDĠ‟NĠN GALATÂT SÖZLÜĞÜNDEKĠ
ÇAĞATAYCA SÖZCÜKLER
THE GALAT DICTIONARIES AND MEHMED HAFÎD EFENDĠ‟S GALATÂT DICTIONARY AND THE
CHAGATAYIES WORDS OF IT
1021-1038
Sevda ERATALAY
KINIK BOYUNUN ALAġEHĠR AĞIZLARINA ETKĠLERĠ
EFFECTS OF THE KINIK TRIBE IN DIALECT OF ALAġEHĠR
1039-1056
Ġlhan ERDEM
DĠL BĠLGĠSĠ ÖĞRETĠM YÖNTEMĠ ÜZERĠNE DEĞERLENDĠRMELER
EVALUATIONS ON GRAMMAR TEACHING METHODS
1057-1069
Ali EROL
MODERN AZERBAYCAN EDEBĠYATININ KURULUġ YILLARINDA TÜRKÇE MES‟ELESĠ
THE ISSUE OF TURKISH DURING THE INITIAL YEARS OF MODERN AZERBAIJANI LITERATURE
1071-1086
Turkish Studies
Mehmet ERSAL
ALEVĠ ĠNANÇ SĠSTEMĠNDEKĠ RĠTÜELĠK ÖZEL TERĠMLER
RITUALISTIC TERMS IN THE ALEVI BELIEF SYSTEM
1087-1110
Serpil ERSÖZ
TÜRKĠYE TÜRKÇESĠNĠN DOĞU GRUBU AĞIZLARINDA BEDDUALARIN ĠġLEVLERĠ VE
CÜMLE YAPILARI ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠ
THE RELATIONSHIP BETWEEN FUNCTIONS OF CURSES AND THE THEIR SENTENCE STRUCTURES
ON TURKIYE TURKISH DIALECTS
OF EASTERN GROUPS
1111-1128
Minara ALĠYEVA ESEN
E. R. TENĠġEV‟ĠN TÜRK EDEBÎ DĠLLERĠ TARĠHĠNĠN KURAMI ÜZERĠNE
ON E. R. TENĠġEV‟s THEORY of THE HISTORY of TURKISH LITERARY LANGUAGES
1129-1138
Mustafa GÖKÇE
YUKARI KARABAĞ SORUNU VE TÜRKĠYE-ERMENĠSTAN ĠLĠġKĠLERĠ ÜZERĠNE BĠR
DEĞERLENDĠRME
AN ASSESSMENT ON UPPER KARABAKH ISSUE AND TURKEY-ARMENIA RELATIONS
1139-1154
Yasemin ÖZCAN GÖNÜLAL
DĠL-TOPLUM ĠLĠġKĠSĠ AÇISINDAN TÜRKĠYE‟DE 1940 SONRASI DĠL TARTIġMALARI
ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME
AN EVALUATION ABOUT RELATIONSHIP BETWEEN LANGUAGE AND SOCIETY IN TERMS OF
DISCUSSIONS ON LANGUAGE IN THE POST 1940 IN TURKEY
1155-1166
Türkan GÖZÜTOK
MODERNĠZMĠN KAYIP ÇOCUKLARI
LOST CHILDREN OF MODERNISM
1167-1179
Selma GÜLSEVĠN
GEÇĠġLĠ FĠLLERLE KURULMUġ “DEYĠMLEġMĠġ BĠRLEġĠK FĠLLER”ĠN YÜKLEM
OLDUĞU CÜMLELERDE NESNE MESELESĠ
THE OBJECT IN THE SENTENCES IN WHICH THE PREDICATE IS A "TRANSITIVE PHRASAL VERB"
1181-1185
Gürkan GÜMÜġATAM
KIBRIS AĞIZLARINDA EK EYLEM-I (BĠRLEġĠK ÇEKĠMLER)
SUBSTANTIVE VERB ON TURKISH CYPRIOT DIALECTS-I (COMPOUND TENSES)
1187-1216
Turkish Studies
AyĢe Eda GÜNDOĞDU
ĠLKÖĞRETĠM SEKĠZĠNCĠ SINIF DĠNLEME METĠNLERĠNĠN ÇEġĠTLĠ DEĞĠġKENLER
AÇISINDAN ĠNCELENMESĠ
INVESTIGATION OF EIGHTH GRADE ELEMENTARY SCHOOLS LISTENING TEXTS IN TERMS OF
CERTAIN VARIABLES
1217-1227
Vildan KOÇOĞLU GÜNDOĞDU
TÜRK DĠLĠNDE YÖNELME VE BULUNMA HALĠ ĠLE ĠLGĠLĠ BĠRKAÇ AYRINTI
-TUVA TÜRKÇESĠ ÖRNEĞĠSOME DETAILS ABOUT LOCATIVES AND DATIVES IN TURKISH LANGUAGE
THE CASE OF TUVA TURKISH
1229-1238
Ahmet GÜNDÜZ
1914–1918 YILLARI ARASINDA KIRġEHĠR‟DE BULUNAN SÜRGÜN ARAP AĠLELERĠ
ARAB FAMILIES IN EXILE IN KIRġEHĠR BETWEEN 1914–1918
1239-1257
Galip GÜNER
DÎVÂNÜ LUGÂTĠ‟T-TÜRK‟TE GEÇEN ULAS / ÖLES “SÜZGÜN, BAYGIN” KELĠMESĠNĠN
OKUNUġU, ANLAMI VE YAPISI ÜZERĠNE DÜġÜNCELER
NOTES ON THE READING, MEANING AND STRUCTURE OF ULAS / ÖLeS "GENTLY-GLANCING” AT
DĪWĀN LUĠĀT AT-TURK
1259-1263
Halil Ġbrahim HAKSEVER
AHMED-Ġ DÂÎNĠN TERESSÜLÜ
TERESSÜL OF AHMED-Ġ DÂĠ
1265-1273
Abdullah HARMANCI
HÜSEYĠN RAHMĠ GÜRPINAR‟IN ÖYKÜLERĠNDE
TOPLUMSAL ELEġTĠRĠ
SOCIAL CRITIQUE IN THE SHORTH STORIES OF HÜSEYĠN RAHMĠ GÜRPINAR
1275-1282
Bülent HÜNERLĠ
DOĞU TRAKYA AĞIZLARINDA “ĠLERĠ” SÖZCÜĞÜNÜN ESKĠCĠL BĠR KULLANIMI
AN ARCHAIC USE OF THE WORD “ĠLERĠ” IN EASTERN THRACE ACCENTS
1283-1292
Alpay ĠGCĠ
BALKAN AĞIZLARINDA FARKLI BĠR FĠĠL ÇATISI
A DIFFERENT VOICE IN BALKAN DIALECTS
1293-1301
Turkish Studies
Serkan ĠLDEN
LEVNĠ ĠMZALI ĠNSAN RESĠMLERĠNDE FĠGÜR ANLAYIġI
THE UNDERSTANDING OF HUMAN FIGURE PAINTINGS SIGNED LEVNĠ
1303-1315
Adem ĠġCAN
YABANCILARA TÜRKÇE ÖĞRETĠMĠNDE SUGGESTOPEDĠANIN
(TELKĠN YÖNTEMĠ) KULLANIMI
USE OF SUGGESTOPEDIA IN TURKISH TEACHING AS FOREIGN LANGUAGE
1317-1322
Hasan IġIK
ORTAÖĞRETĠM TARĠH DERSLERĠNDE BĠRĠNCĠ VE ĠKĠNCĠ EL KAYNAKLAR ĠLE
ETKĠNLĠK TEMELLĠ DERS ĠġLEMENĠN ÖĞRENCĠLERĠN
TARĠHSEL DÜġÜNME BECERĠLERĠNE ETKĠSĠ
EFFECT OF TEACHING LESSONS BASED ON ACTIVITIES WIHT FIRST AND SECOND HAND
SOURCES TO STUDENTS‟ HISTORICAL THINKING ABILITIES IN SECONDARY SCHOOL HISTORY
LESSONS
1323-1337
Ġhsan KALENDEROĞLU
TÜRKMENĠSTAN‟DA DEDE KORKUT HAKKINDA YAPILAN ÇALIġMALAR
STUDIES ABOUT DEDE KORKUT IN TURKMENĠSTAN
1339-1348
Ferhat KARABULUT-Ġsmail ULUTAġ
TÜRK DĠLĠ SIFAT-FĠĠLLĠ YAPI TĠPOLOJĠSĠNĠN JAPON, KORE VE MACAR TĠPOLOJĠLERĠ
ĠLE KARġILAġTIRILMASI
A COMPARISON OF THE TURKIC TYPE RELATIVE CLAUSE TYPOLOGY WITH JAPANESE, KOREAN
AND HUNGRAIAN TYPOLOGIES
1349-1377
Oktay Selim KARACA
ÇAĞDAġ TÜRK LEHÇELERĠNĠN SÖZ VARLIĞINDAKĠ ORTAKLIĞA
KARġILAġTIRMALI BĠR BAKIġ
A COMPARATIVE SURVEY OF COMMON ELEMENTS IN CONTEMPORARY TURKIC LANGUAGE
FAMILIES
1379-1390
Çiğdem KARA
TIKI TIKI TEMPO: LOCALIZATION OF THE CHILD WITH A LONG NAME
INTO TURKISH CONTEXT
TĠKĠ TĠKĠ TEMPO: UZUN ADLI ÇOCUĞUN TÜRKÇE BAĞLAMINDA YERELLEġTĠRĠLMESĠ
1391-1404
Turkish Studies
Yılmaz KARADENĠZ
BĠTLĠS‟TE ERMENĠLERĠN MÜSLÜMAN HALKA YAPTIKLARI KATLĠAMLAR VE BATILI
DEVLETLERĠN KATLĠAMLARDAKĠ ROLÜ (1913-1919)
GENOCIDE DONE BY ARMENIANS IN BĠTLĠS AND ROLE OF WESTERN COUNTRIES
ON GENOCIDE (1914-1916)
1405-1420
Funda KARA
“BĠL-” TASVĠR FĠĠLĠNĠN ĠġLEVLERĠ
THE FUNCTIONS OF THE DESCRIPTIVE VERB “BĠL-”
1421-1438
Halit KARATAY
KARAKTER EĞĠTĠMĠNDE EDEBĠ ESERLERĠN KULLANIMI
USING LITERARY WORKS IN CHARACTER EDUCATION
1439-1454
Ġbrahim KAYA
KONEVÎ‟NĠN HÂFIZ DĠVANI ġERHĠ VE TASAVVUFÎ YORUMU ÜZERĠNE BAZI
DÜġÜNCELER
KONEVĠ‟S ANNOTATION OF HAFIZ DIVAN AND HIS SUFIC INTERPRETATION
1455-1475
Hüseyin KAYHAN
SELÇUKLULAR DEVRĠNDE TÜRK SARAYLARINDA FARS ġÂĠRLERĠ
PERSIAN POETS IN TURKISH PALACES DURING THE SELJUK PERIOD
1477-1485
Caner KERĠMOĞLU
TAKISIZ AD TAMLAMASI TARTIġMASI VE TÜR – ÖBEK ĠLĠġKĠSĠ
THE DISCUSSION OF NOUN COMPLEMENTS WITH NO SUFFIXES AND THE RELATION BETWEEN
WORD CLASSES AND PHRASES
1487-1501
Recai KIZILTUNÇ
ARAP EDEBĠYATINDA BEYAZ BENZERĠ TÜRLER-1:
EL-HAMÂSĠYYE VE ÖNEMLĠ HAMÂSĠYYELER
BEYAZ-LIKE TYPES IN ARABIC LITERATURE:
EL-HAMÂSIYYE AND IMPORTANT HAMÂSIYYES (EPICS)
1503-1513
Bekir ġakir KONYALI
ETHEM BARAN‟IN “FUKARANIN KESTANESĠ PALAMUTTAN”
ÖYKÜSÜNDE ZAMAN‟IN KULLANIMI
ETHEM BARAN'S USAGE OF TIME AT HIS NARRATIVE CALLED
"FUKARANIN KESTANESĠ PALAMUTTAN”
1515-1525
Turkish Studies
Sedat MADEN
ĠSMAYIL HAKKI BALTACIOĞLU‟NUN YAZ(I)MA EĞĠTĠMĠNE YÖNELĠK DÜġÜNCELERĠ
VE“YAZININ USÛL-Ġ TEDRĠSĠ”
THE THOUGHTS OF ĠSMAYIL HAKKI BALTACIOĞLU ON WRITING EDUCATION AND“YAZININ USÛL-Ġ
TEDRĠSĠ”
1527-1542
Ayvaz MORKOÇ
TÜRK HARF ĠNKILȂBI ĠLE MĠLLET MEKTEPLERĠ VE ĠZMĠR‟DEKĠ UYGULAMALAR
TURK ALPHABET REFORM AND PUBLIC SCHOOLS AND THE APPLICATIONS IN IZMIR
1543-1555
Hüseyin Kahraman MUTLU
BALIKESĠR VE BATI ANADOLU YÖRESĠ TAHTACI TÜRKMENLERĠ
TAHTACI TURKMENS IN BALIKESIR AND WESTERN ANATOLIA REGION
1557-1566
Alpaslan OKUR
ĠLKÖĞRETĠM TÜRKÇE SÖZLÜKLERĠ ÜZERĠNE
ON THE ELEMENTARY TURKISH DICTIONARIES
1567-1583
Adem ÖGER
UYGUR BĠLMECELERĠ ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME
AN ASSESSMENT ON UIGHUR RIDDLES
1585-1610
Seçil ÖRAZ
ANDREW MORAVCSĠK VE LĠBERAL HÜKÜMETLERARASI SĠSTEM ĠLE AVRUPA
BÜTÜNLEġMESĠ
ANDREW MORAVCSIK AND EUROPEAN INTEGRATION THROUGH LIBERAL
INTERGOVERNMENTALIST APPROACH
1611-1624
Bülent ÖZKAN
TÜRKĠYE TÜRKÇESĠNDE ĠKĠLĠ TEKRARLAR
DOUBLE REDUBLICATION IN TURKEY TURKISH
1625-1648
Ġbrahim ÖZKAN
TÜRK ATASÖZLERĠNDE YĠNELEMELER
REITERATION IN TURKISH PROVERBS
1649-1656
Emre ÖZġAHĠN
GÖLBAġI (BALIK) GÖLÜ‟NDE (HATAY) MEYDANA GELEN DEĞĠġĠMĠN COĞRAFĠ ANALĠZĠ
GEOGRAPHICAL ANALYSIS OF THE CHANGE IN LAKE GOLBASI (BALIK) (HATAY)
1657-1673
Turkish Studies
Murat ÖZġAHĠN
BAġKURT TÜRKÇESĠNDEKĠ FARSÇA ALINTILARDA ANLAM DEĞĠġMELERĠ
SEMANTIC CHANGES OF PERSIAN LOANWORDS IN BASHKIR TURKISH
1675-1695
Volkan PAYASLI
HATAY‟DA HARF ĠNKILÂBI‟NIN KABULÜ VE YENĠ ALFABENĠN
UYGULANMASI (1928-1938)
ACCEPTANCE OF ALPHABET REVOLUTION IN HATAY AND APPLICATION OF NEW ALPHABET
1697-1712
Fatih SAKALLI
TUTUNAMAYANLARIN HĠKÂYELERĠ „KORKUYU BEKLERKEN‟
STORIES ABOUT THE GOOD FOR NOTHING „WAITING FOR THE FEAR‟
1713-1725
Erkan SALAN
TÜRKMEN TÜRKÇESĠ ĠLE TÜRKĠYE TÜRKÇESĠNDE “hem” SÖZCÜĞÜNÜN ĠġLEV
BAKIMINDAN KARġILAġTIRILMASI
FUNCTIONAL COMPARISON OF THE WORD „hem‟ IN TURKOMAN TURKISH AND TURKEY TURKISH
1727-1743
Yüksel SAYAN
AZERBAYCAN ESKĠ MEZAR TAġLARINDA TÜRKÇE METĠNLER
TURKISH TEXTS IN OLD GRAVESTONES OF AZERBAIJAN
1745-1764
Nesrin SĠS
BELEN AĞZININ SES ÖZELLĠKLERĠ
PHONETIC PROPERTIES OF BELEN DIALECT
1765-1783
Mehmet SOĞUKÖMEROĞULLARI
SERVET-Ġ FÜNÛN EDEBĠYATI GAYRI MĠLLÎ MĠDĠR?
IS SERVET-Ġ FÜNÛN LITERATURE NON-NATIONAL?
1785-1800
Yusuf Ziya SÜNBÜLLÜ
HÖLLÜK KAVRAMI VE UYGULAMASI ÜZERĠNE BAZI TESPĠT VE DEĞERLENDĠRMELER
THE CONCEPT OF “HÖLLÜK” AND SOME FINDINGS AND EVALUATIONS ON ITS APPLICATION
1801-1806
Ġbrahim ġAHĠN
YERADIBĠLĠMĠ ARAġTIRMALARINDA MĠKROTOPONĠMĠNĠN YERĠ, ÖNEMĠ VE ARAġTIRMA
YÖNTEMĠ: TIRNAK KÖYÜ (ĠÇEL/GÜLNAR) ÖRNEĞĠ
THE PLACE, IMPORTANCE AND THE RESEARCH METHOD OF MĠCROTOPONYMY ĠN THE
TOPONYMY RESEARCHES: THE EXAMPLE OF TIRNAK (ĠÇEL/GÜLNAR) VĠLLAGE
1807-1830
Turkish Studies
Seval ġAHĠN
TAKLĠT ORĠJĠNALE KARġI: CĠNGÖZ RECAĠ VERSUS SHERLOCK HOLMES
IMITATION AGAINST ORIGINAL: CĠNGÖZ RECAĠ VERSUS SHERLOCK HOLMES
1831-1842
Feridun TEKĠN
HANLIKLAR DÖNEMĠ ÇAĞATAY EDEBĠYATI
CHAGATAY LITERATURE OF THE PERIOD KHANATES
1843-1850
YaĢar TOKAY
DĠVANÜ LUGATĠ‟T-TÜRK‟TE KIZGINLIK ĠFADE EDEN KELĠMELER
EXPRESSIONS OF ANGER IN DIWAN LUGAT AT-TURK
1851-1862
Ġlyas TOPSAKAL
TÜRK TARĠHĠ AÇISINDAN SĠBĠRYA‟NIN KISA TARĠHĠ
(BAġLANGIÇTAN XVI. YÜZYILA KADAR)
SHORT HISTORY OF SIBERIAN FROM THE POINT OF TURKISH HISTORY
(FROM THE BEGĠNNĠNG TO THE XVI. CENTURY)
1863-1883
Erdem UÇAR
UYGURCA ÜZÜT~ÜZÜTLÜG ÜZERĠNE
ABOUT UIGHUR ÜZÜT~ÜZÜTLÜG
1885-1890
Filiz Meltem ERDEM UÇAR
ÇAĞATAY TÜRKÇESĠNDE ESKĠ TÜRKÇENĠN ĠZLERĠ
THE TRACES OF OLD TURKISH IN CHAGATAI TURKISH
1891-1898
Gülsine UZUN
DOĞU TÜRKĠSTAN KIRGIZ TÜRKÇESĠNDE YER ALAN
TÜRKÇE VE MOĞOLCA ORTAK KELĠMELER ÜZERĠNE -ICOMMON TURKISH AND MONGOLIAN WORDS IN EAST TURKISTAN KIRGIZ TURKISH -I-
1899-1913
Emre ÜNAL - Cihan ġAHĠNCĠ
TÜRKÇE ÖĞRETMENLERĠNĠN ĠLKÖĞRETĠM 6, 7, VE 8. SINIF TÜRKÇE DĠL BĠLGĠSĠ
KONULARININ ÖĞRETĠMĠNE ĠLĠġKĠN GÖRÜġLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ
THE INVESTIGATION OF TURKISH LANGUAGE TEACHER‟S OPINIONS ABOUT THE TEACHING OF
6TH, 7TH AND 8TH GRADE PRIMARY EDUCATION TURKISH GRAMMER
1933-1946
R. Gülenay YALÇINKAYA
AFYONKARAHĠSAR‟DA KEÇECĠLĠK
FELT ART OF AFYONKARAHĠSAR
1931-1939
Turkish Studies
Zehra YAZBAHAR
ĠMDAT AVġAR VE HĠKÂYECĠLĠĞĠ
ĠMDAT AVġAR AND HIS STORYTELLING
1941-1950
Mehmet YILMAZ
BATTAL-NÂME-SASONLU TAVĠT VE DĠGENES AKRĠTES DESTANLARINDA
RÜYALARIN ĠġLEVLERĠ
THE FUNCTIONS OF DREAMS IN THE BATTAL-NAME, DIGENES AKRITES AND DAVID OF SASSOUN
1951-1964
Mehmet AYDIN
BİRKAÇ ÖRNEK ÇERÇEVESİNDE İÇ GÖÇLERİN AĞIZLARA ETKİSİ
. THE EFFECTS OF DOMESTIC MIGRATION ON DIALECTS IN A FEW EXAMLES
1965-1974
Bahadır GÜNEġ
Efrasiyap GEMALMAZ, Türkçenin Derin Yapısı, (Yay. Hzl. Cengiz Alyılmaz-Osman Mert),
Belen Yayıncılık, Ankara 2010, XXVI+574 s.
1975-1980
Turkish Studies
Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 6/1 Winter 2011, p. 1585-1610, TURKEY
UYGUR BĠLMECELERĠ ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME
Adem ÖGER
ÖZET
Bilmeceler, soru ve cevap olmak üzere iki ana unsuru bulunan anonim halk edebiyatı
türlerinden biridir. Türk halk edebiyatının en yaygın kullanım alanına sahip türlerinden olan
bilmeceler, manzum ya da mensur olabilir. Bilmeceler, Uygur Türkleri arasında da yaygın bir
kullanıma sahiptir. Uygur Türklerinin insana, nesneye ve tabiata bakıĢ tarzını ortaya koyan
Uygur bilmeceleri, soyut ve somut her türlü konuyu içermesi bakımından zengin bir
muhtevaya sahiptir. Bu makalemizde, Uygur bilmecelerinin yaratım, aktarım, içerik, Ģekil ve
iĢlev özellikleri hakkında bilgi verilecektir.
Anahtar Kelimeler: Sözlü Kültür, Bilmece, Uygur.
AN ASSESSMENT ON UIGHUR RIDDLES
ABSTRACT
Riddles which are among the folk literature types have two key elements as the question
and the answer. They are one of the commonly used types of Turkish Folk Literature and they
can be both poetic and prose. Besides, they have a common usage among Uighur Turks.
Uighur riddles which present the viewpoints of Uighur Turks to human, object and nature have
a wide content as they include every kinds of abstract and concrete topics. In this paper, the
information about creation, transfer, content, form and function features of Uighur riddles will
be given.
Keywords: Oral Culture, Riddle, Uighur.
Sözlü halk edebiyatı türlerinden biri olan bilmece kelimesinin karĢılığı olarak “tabuzgu,
tabuzguk, tabzuq, tabızmak, tabuzmak, tapuz, tapzuk, nen” kelimeleri Türk yazılı kaynaklarında ilk
kez Divanü Lügati’t- Türk’te geçmiĢtir.1 “Anadolu sahasında büyük bir kısmı tap- ve bilköklerinden türetilmiş ve bilmece yerine kullanılan çeşitli isimlere rastlanır: atlı hekat, atlı mesel,
bilmeli matal, bulmaca, dele, mesel, fıcık, gazelleme, hikâye, masal, tabmaca, tapbaca, tapaca vb.
gibi”2 Bu isimlendirmelerin içinde, diğer sözlü halk edebiyatı türlerinden masal, halk hikâyesi,
mesel (atasözü) gibi türlerin de yer yer bilmece yerine kullanılması dikkat çekmektedir. Ayrıca
Türk dünyasında, bilmecenin karĢılığı olarak kullanılan çeĢitli terimler bulunmaktadır.3

Yard. Doç. Dr., NevheĢir Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, elmek:
[email protected]
1
Bu kavramlar hakkında bk. Suat Batur, Açıklamalı-Örnekli Türk Halk Edebiyatı, Ġstanbul 1998, s.141; Ersin
Teres, Divanu Lügat-it-Türk ve Budist Uygur Metinlerinin Sözvarlığı Bakımından KarĢılaĢtırılması, Yıldız Teknik
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), 2006, s. 389.
2
Esma ġimĢek, Türk Dünyası Ortak Edebiyatı-Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, C. 3, Ankara 2004, s. 222.
3
Bilmece teriminin karĢılığı olarak Abakan Tatarlarında tabcan; Altay Türklerinde tabıskak, tabışkak, tabkak,
taptıruv, taptırgış, tabıska, tabısak, tapkış, tavısak, tavusak, tavuskak, tapkır, takpır, tabışkak; Azerbaycan Türklerinde
bilmaca, tapmaca, tapmacık; BaĢkurt Türklerinde tabışmak, yomak, yomatgar; Hakas Türklerinde tapçan nımah, tapçan
umak, sespak nımak; Karaçay Türklerinde yumak; Karakalpak Türklerinde jumbak; Karay Türklerinde tapmaca; Kazak
Türklerinde jumbak; Kıbrıs Türklerinde mesel; Kırgız Türklerinde tabışmak, tabcang- nımah; Nogay Türklerinde
tapmacak; Özbek Türklerinde tapişmak cumak, çöpçak, matal, tapar, tapmaca; Tatar Türklerinde başvatkıç, sir,
1586
Adem ÖGER
Bilmeceler üzerine çalıĢan araĢtırıcılar tarafından bu türe iliĢkin farklı tanımlar yapılmıĢtır.
Bu araĢtırıcılardan ġükrü Elçin, bilmeceyi Ģöyle tanımlar: “Bilmeceler tabiat unsurlarıyla bu
unsurlara bağlı hadiseleri; insan, hayvan ve bitki gibi canlıları; eşyayı; akıl, zekâ veya güzellik
nevinden mücerret dinî konu ve motifleri vb. kapalı bir şekilde, yakın-uzak münasebetler ve
çağrışımlarla düşünce, muhakeme ve dikkatimize aksettirerek bulmayı hedef tutan kalıplaşmış
sözlerdir.4 Elçin, bilmeceleri içerik ve iĢlev özelliklerini esas alarak tanımlamıĢ; bilmecelerin
yaratım, aktarım, Ģekil ve yapı özelliklerine iliĢkin bilgiye yer vermemiĢtir.
Ġlhan BaĢgöz ve Andreas Tietze, bilmece ile ilgili pek çok tanımı inceleyip bunların
yetersiz olduğunu söylemiĢler ve bilmecelerin özelliklerine iliĢkin Ģu bilgilere yer vermiĢlerdir:
“Bilmece geleneksel sorudur. Geleneksel olmak demek zaman ve söylenen yerler içinde bir
derinliği ve yaygınlığı olmak demektir. Geleneksel demek belli bir gurup insan tarafından, bilmece
olarak kabul edilmiş olmak demektir; gelenekçe kabul edilen biçimler içinde bulunmak demektir.
Gösterim çevresi içinde sorulmak o kadar önemli değil ki, geleneksel olmanın öteki boyutları eksik
de olsa, bu çevrede bilmece olarak kabullenilen bir soru bilmecedir.”5
Bilmece türüyle ilgili olarak araĢtırıcılar, birbirinden farklı birçok tanım yapmıĢlardır.
Bunun nedeni, her araĢtırıcının bilmecenin yaratım ve aktarım, Ģekil, içerik, iĢlev ve kuruluĢ gibi
özelliklerinden birini veya birkaçını tanımda esas almasından kaynaklanmaktadır6.
Türk Dünyasında olduğu gibi Batı dünyasında da araĢtırıcıların bilmecenin tanımı
noktasında fikir birliği içerisinde olduklarını söylemek pek mümkün değildir. Bilmece türüne
iliĢkin Batı dünyasında yapılan tanımları incelediğimizde, bilmecenin içerik, iĢlev, kuruluĢ, yaratım
ve aktarım özelliklerinden bir veya birkaçının dikkate alınarak tanımlar yapıldığını görmekteyiz.7
Ancak bilmece türünü yaratım, aktarım, içerik, iĢlev, Ģekil ve yapı özelliklerini dikkate alarak
tanımlayan Dilek Türkyılmaz’ın tanımı oldukça kapsamlı bir tanımdır ve biz de çalıĢmamızı bu
tanım ıĢığında Ģekillendirmeye çalıĢtık. Türkyılmaz’a göre bilmece; “Her tür nesne, kavram ve
konu ile ilgili bir soruyu, geleneğin gereği olan zaman ve mekânlarda, çeşitli fonksiyonlar
üstlenerek; sorulan nesne, kavram ve konuya ilişkin özellikleri az çok bünyesinde barındırıp,
tabışmak; Tuva Türklerinde tıvızık; Türkmen Türklerinde matal, tapmaca; Yakut Türklerinde taabırın, Uygur
Türklerinde tepişmak terimi kullanılmaktadır. “Bilmece” teriminin diğer Türk lehçelerindeki karĢılığı için bk.
KarĢılaĢtırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992, s. 70; Abdurrahman Güzel, Ali
Torun, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Akçağ Yayınları, Ankara 2005, s. 293.
4
ġükrü Elçin, Halk Edebiyatına GiriĢ, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1986, s. 607.
5
Ġlhan BaĢgöz, Andreas Tietze, Türk Halkının Bilmeceleri, Kültür Bakanlığı, Ankara 1999, s. 3.
6
Örneğin; Amil Çelebioğlu ve Yusuf Ziya Öksüz, içerik ve yaratım özelliğini dikkate alarak bilmeceyi “Bunlar,
mücerred, müşahhas hemen her mevzu‟u, karekteristik bir veya birkaç yönüyle içine alan daha çok manzum ve sual
mahiyetinde, söyleyeni mechul, tarihimizin karanlık devirlerinden günümüze kadar süregelen halk
mahsulleridir.”Ģeklinde tanımlarken; Esma ġimĢek, yaratım, aktarım ve Ģekil özellikleri temelinde bilmeceyi “Sözlü
halk kültürünün önemli mahsullerinden olan bilmeceler, en az iki kişi arasında sorulan, bazen mensur, fakat çoğunlukla
manzum halde olan kalıplaşmış ifadelerdir.” Ģeklinde tanımlamıĢtır. Bu tanımlar için bk. Esma ġimĢek, Türk Dünyası
Ortak Edebiyatı-Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, C. 3, Ankara 2004, s. 222; Amil Çelebioğlu, Yusuf Ziya Öksüz,
Türk Bilmeceleri Hazinesi, Kitabevi Yayınları, Ġstanbul 1995, s. 7.
Bilmece türü hakkında diğer tanımlar için bk. Mehmet Yardımcı, BaĢlangıcından Günümüze Halk ġiiri ÂĢık
ġiiri Tekke ġiiri, Ürün Yayınları, Ankara 2002, s. 82; Doğan Kaya, Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri
Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara 2007, s.160; Hatice Ġçel, Batı Türklerinin Dörtlüklerden Kurulu Bilmeceleri
Üzerine Bir AraĢtırma C. 1, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (YayımlanmamıĢ Doktora Tezi), 2005,
s.XVII-s.XVIII; Suat Batur, Açıklamalı-Örnekli Türk Halk Edebiyatı, Ġstanbul 1998, s.141.
7
Bilmece türünün tanımı ve özellikleri konusunda, Batılı araĢtırıcıların görüĢleri için bk. J. Harold Brunvand,
“Bilmeceler ve Diğer Sözlü Bulmacalar”, çev. Kadriye Türkan, Halk Biliminde Kuramlar ve YaklaĢımlar C. 3,
Geleneksel Yayıncılık, Ankara 2009, s. 290; Roger D. Abrahams, Alan Dundes; “Bilmeceler”, çev. Ezgi Metin Basat,
Halk Biliminde Kuramlar ve YaklaĢımlar C. 3, Geleneksel Yayıncılık, Ankara 2009, s. 300; Hatice Ġçel, Batı
Türklerinin Dörtlüklerden Kurulu Bilmeceleri Üzerine Bir AraĢtırma C. 1, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler
Enstitüsü, (YayımlanmamıĢ Doktora Tezi), 2005, s. 1-3.
Turkish Studies
1587
manzum veya mensur bir yapı içerisine yerleşerek; muhatabın muhakeme ve dikkatini harekete
geçirmek suretiyle karşılığını buldurmayı hedefleyerek soran; cevabı ise „çoğu kez‟ tek kelime ve
ait olduğu toplumun beklentilerine uygun, o toplumda önceden tartışılmadan kabul edilmiş; „pek
çoğu şiirsel bir ifadeye sahip ve „çoğu‟ kalıplaşmış ifadelerden oluşan, soru cümlesi olmadığı
halde, geleneği bilenler tarafından öyle olduğu anlaşılan geleneksel sorulardır.” 8
ÇalıĢmamızın asıl konusunu oluĢturan Uygur bilmeceleri üzerine Uygur araĢtırıcılar da
farklı tanımlar yapmıĢlardır. Ancak bu tanımlara geçmeden önce, “bilmece” teriminin Uygur
Türkçesindeki karĢılığı ve kullanım alanları üzerinde durmak yerinde olacaktır. Bilmece teriminin
Uygur Türkçesindeki karĢılığı “tépişmaq” sözcüğüdür. Uyğur Tiliniñ Ġzahliq Luğiti isimli
sözlükte, bilmece teriminin karĢılığı olan ve isim olarak kullanılan “tépiĢmaq” sözcüğünün anlamı
Ģu Ģekilde açıklanmıĢtır: 1.Cevaplanması gereken nesne veya olaylar hakkında ipuçları verilerek
tasvir edilen nesneyi bulmaya yönelik soru. 2. Gizemli nesne ya da olay. Aynı sözlükte, “tépiĢmaq”
kelimesinin kökü olan “tép-” fiilinin anlamı ise “1. Bulmak, 2. Karşılaşmak, 3. Uygun düşmek”
Ģeklinde tanımlanmıĢtır.9 Uygur folkloru üzerine araĢtırmalar yapan Osman Ġsmayil, morfolojik
olarak “TépiĢmaq” teriminin oluĢumunu, “tap” emir kelimesine “iş- maq” eklerinin eklenmesi
vasıtasıyla oluĢmuĢ bir kelimedir, Ģeklinde açıklamaktadır.10
Bilmece türünün tanımı ve özellikleri konusunda Uygur araĢtırıcılar, farklı görüĢler ileri
sürmüĢlerdir. Bunlardan Ablimit Mehemmet, içerik ve kuruluĢ özelliğinden hareketle bilmeceyi
Ģöyle tanımlar: “Her türlü araç yardımıyla bir nesneyi ya da olayı başka bir nesne ve olayın şekil
ve özellikleri vasıtasıyla gizleyerek veren edebi şekle bilmece denir.”11
Mehemmetcan Sadik, bilmecelerin içerik ve yaratım özelliğini dikkate alarak “Canlı ya da
cansız nesnelerin, maddi ya da manevi nesnelerin içsel veya dışsal özelliklerini söyleyip onun ne
olduğunun bulunmasını isteyen sözlü halk edebiyatı türü bilmece diye adlandırılır.”12 Ģeklinde bir
tanımlamaya gider.
Osman Ġsmayil ise bilmeceyi yaratım ve iĢlev özellikleri temelinde Ģöyle tanımlar:
“Bilmece, mecaz, ima ve işaretler aracılığıyla bir nesneyi ya da olayı başka bir olay ya da
nesnenin özellikleriyle gizleyerek onu yanıtlamaya zorlayarak hem insanların zekâsını ölçen hem
de onu güçlendiren özel bir tür söz sanatıdır.”13
Uygur araĢtırıcılardan Mehemmet Zunun ve Abdukerim Rahman ise bilmeceleri
atasözlerine benzetir. Onlara göre, “tépişmaq” sözcüğünün taĢıdığı anlamlar „bulma, düşünme,
arama‟dır. Bilmeceler, anlam bakımından olmasa da Ģekil bakımından atasözlerine benzer. Çünkü
bilmeceler de kısa ve öz bir yapıda vücuda getirilir.14
Batıda, Tükiye’de ve Doğu Türkistan’da bilmeceler üzerine yapılan tanımlar ve onların
çeĢitli hususiyetlerine iliĢkin görüĢlerden hareketle bilmecelerin özelliklerini Ģu Ģekilde sıralamak
mümkündür:
1. Bilmeceler, doğa ve doğal olaylar, bitkiler, hayvanlar, insan ve insan uzuvları, kiĢilik,
karakter, hastalık vb. her türlü somut ve soyut konuları içine alır.
8
Dilek Türkyılmaz, “Ortak Sır Kalıplarımız: Türk Dünyası Bilmeceleri Üzerine”, Millî Folklor, S. 81, Bahar
2008, s. 41-42.
9
Uyġur Tiliniñ Ġzahliq Luğiti, ġincañ Helk NeĢriyati, Ürümçi 1999, s. 352.
10
Osman Ġsmayil, Uyğur Helk Égiz Edibiyatidiki Janirlar, ġincañ YaĢlar-Ösmürler NeĢriyati, Ürümçi 1994, s.
362.
11
Ablimit Mehemmet, Helk Éğiz Edibiyatidin Soal-Cavablar, KeĢker Uyğur NeĢriyati, KeĢker 2001, s. 166.
12
Mehemmetcan Sadik, Uyġur Helk Égiz Edibiyati Hekkida, ġincañ Helk NeĢriyati, Ürümçi 1995, s. 362.
13
Osman Ġsmayil, Age., s. 362.
14
Mehemmet Zunun, Abdukérim Rahman, Uyġur Helk Égiz Edibiyatiniñ Asasliri, ġincañ Helk NeĢriyati,
Ürümçi 1982, s. 420.
Turkish Studies
1588
Adem ÖGER
2. Cevaplanması gereken nesneyi kapalı bir Ģekilde ifade eder ve uzak-yakın iliĢkisi
kurarak çağrıĢım yaptırır.
3. ġiir veya nesir Ģeklinde olabilen kalıplaĢmıĢ söz ve sorulardan oluĢan bilmeceler,
düĢünce, bilgi birikimi ve dikkate hitap eder.
4. Bilmeceler, bir-iki kelimelik veya cümle Ģeklinde olabileceği gibi, birbirini izleyen iki
cümle, beyit, dörtlük veya daha fazla mısradan oluĢabilir.
5. Cümle yapısı olumlu veya olumsuz soru Ģeklinde kurgulanır.
6. Daha çok eğlence amaçlı sorulmakla birlikte, bilgiyi ölçme ve bilgilendirme, yarıĢma,
eğitim ve öğretim, Ģaka ve alay amaçlı söylenebilir.
7. Tek bir kavram üzerine kurulabildiği gibi, birden çok kavram üzerine de kurulabilir.
Ayrıca taklit veya benzetme Ģeklinde kurulabileceği gibi, söz oyunu veya söz sanatı üzerine de
kurulabilir.
Bilmecelerin tanımı ve özelliklerine iliĢkin bilgileri değerlendirdikten sonra, Uygur
bilmecelerini içerik, Ģekil ve yapı, iĢlev, yaratım ve aktarım özellikleri bakımından incelemek
yerinde olacaktır.
Uygur Bilmecelerinin Ġçerik Özellikleri
Diğer halk edebiyatı ürünlerinde olduğu gibi, sözlü halk edebiyatı ürünlerinden biri olan
bilmecelerde halkın yaĢam tarzını, geçim kaynaklarını, giyim kuĢamını, inançlarını; dünyayı,
tabiatı, gökyüzünü algılayıĢını, bilgi ve kültür seviyesindeki olgunluğu, mizah anlayıĢını, zekâsını
ve hayal gücünü görmek mümkündür. Bir baĢka ifadeyle, “Bilmeceleri incelediğimizde ele aldığı
konuların o toplumun günlük hayatından kesitler yansıttığını, aynı zamanda dinî vecibelerden
teknolojiye kadar algılayış biçimini görmekteyiz.”15
J. Harold Brunvand, bilmece cevaplarından çıkarılacak ilginç sonucu Ģöyle ifade eder:
“Gerçek bilmecelerin konuları mutfak penceresinden dışarıya bakan bir çiftçi kadının dünyasını
yönetmektir. Bu yüzden, çok tipik bilmece cevapları söz konudur: Meyveler, sebzeler, yıldızlar ve
ay, kuyu, iğne iplik, yemek kapları, elbiseler ve benzeri şeylerdir.”16 Brunvand’ın ifade ettiği gibi,
bilmecelerin konusunu genellikle insanların günlük yaĢamları oluĢturur. Ġnsanların gün boyu
karĢılaĢtıkları olaylar, kullandıkları eĢyalar, hayal ettikleri Ģeyler, tabiata, gökyüzüne ve hayvanlara
dair yorumlar bilmecelerin içeriğini oluĢturmaktadır.
Uygur bilmecelerini muhteva yönünden incelediğimizde, toplum hayatının tamamına
iliĢkin unsurların bilmecelere yansıdığını görmekteyiz. Bir baĢka ifadeyle Uygur bilmeceleri,
sosyal olaylardan tabiat dünyasındaki maddi nesnelere; gökyüzünden yeryüzüne; deniz ve
okyanustan su kanallarına; hayvanlardan böceklere; gündelik eĢyalardan yeme içme malzemelerine
kadar maddi ve manevi tüm varlıklardan onların vasıflarına kadar olan konuları genel olarak içine
alır.
Bilmeceler, insan zihninin alabildiği ve dilinin tasvir edebildiği her türlü konuyu ihtiva
ettiği için, bilmeceleri içerik özellikleri açısından kapsamlı olarak değerlendirmek oldukça güçtür.
Ancak Uygur yazılı kaynaklarından tespit ve temin edebildiğimiz bilmeceleri içerik özelliklerine
göre Ģu baĢlıklar incelemenin uygun olacağı kanaatindeyiz:
15
Abdullah Demirci, “Türkiye ve Azerbaycan Sahasında Bilmece Türü”, Milli Folklor, S. 50, Yaz 2001, s. 78-
85.
16
J. Harold Brunvand, “Bilmeceler ve Diğer Sözlü Bulmacalar” (çev. Kadriye Türkan), Halk Biliminde
Kuramlar ve YaklaĢımlar C. 3, Geleneksel Yayıncılık, Ankara 2009, s. 297.
Turkish Studies
1589
1. Ġnsanla Ġlgili Bilmeceler
Ġnsan ve onun özelliklerine iliĢkin olarak vücudun uzuvları, insan hayatının çeĢitli
dönemleri ve giyim-kuĢam Uygur bilmecelerinde iĢlenen konuların baĢında gelmektedir. Örneğin;
Kiçikkine hucram bar,
Ġçide liq sellilik axun?
(Éġiz ve çiĢ)
Küçücük odam var,
İçinde sarıklı molla dolu?
(Ağız ve diş)17
Bir dövide yette töĢük?
(Ademniñ baĢı)
Bir tepede yedi delik?
(İnsanın başı)
Öñkürde qatar yatar otuz ikki böre,
On yiğit u böriniñ xizmetqari.
Sèlinġan mexmel kövrük otturisiġa,
Mañidu Ģu köriktin yemniñ beri?
(ÇiĢ, barmak, til)
Mağarada yatar otuz iki kurt,
On yiğit o kurtların hizmetkârı.
Kurulmuş kadife köprü ortasına,
Gider o köprüden yemeklerin hepsi?
(Diş, parmak, dil)
QoĢ eynek, çine emes, tömür emes
Buzulsa uni tüzeĢ mumkin emes
Özlükidin èçilip hem yèpilidu
Göherdin qimmet nerse, erzan emes?
(Köz)
Çifte cam, çini değil, demir değil.
Bozulsa onu tamir mümkün değil.
Kendiliğinden açılıp kapanır,
Cevherden kıymetli şey, ucuz değil?
(Göz)
Uygur bilmecelerinde insanla ilgili bilmecelerin bir kısmı, insan hayatının çeĢitli
dönemlerini konu etmektedir. Bu dönemler bebeklik, gençlik ve ihtiyarlık dönemleridir. Ġnsan
hayatının belirli dönemleri, pek çok toplumun bilmecelerinde de yer aldığı18 gibi Uygur
bilmecelerinde de yer almaktadır. Örneğin;
Etigende töt putluq,
ÇüĢte ikki putluq.
Keçte üç putluq?
Sabahleyin dört ayaklı,
Öğlen iki ayaklı,
Geceleyin üçayaklı?
Yukarıdaki bilmecenin cevabı insanın bebeklik, gençlik ve ihtiyarlık dönemleridir. Ġnsan,
bebekken emekler ve dört ayaklı gibi olur. Büyüdüğünde iki ayağının üzerinde, güçlü ve
kuvvetlidir. YaĢlandığında ise bastonuyla ayakta durur, dolayısıyla desteğe ihtiyacı vardır. Ġnsanın
hayatının gençlik ve ihtiyarlık dönemleri bilmecelerde sıkça iĢlenen konulardandır. Örneğin;
Lap- lap mañġan, lap mañġan,
Kempüt berse kap salġan?
(Kiçik bala)
Pıtır pıtır yürüyüp, aniden varan,
Şeker versen suyu akan?
(Bebek)
Burun idim gül- günçe,
Kèyin boldum bikarçe?
(YaĢliq ve qèriliq)
Evvel gül gonca idim,
Sonra işe yaramaz oldum?
(Gençlik ve yaşlılık)
Uygur bilmecelerinde insanla ilgili iĢlenen konulardan biri de giyim- kuĢamdır. Bu konuda
özellikle pantolon ve pantolonun bel kısmını tutan ip dikkat çekmektedir. Ayrıca Uygur Türklerinin
“ĠĢtan” adını verdiği iç don, “tumaq” ve “ötük” de bilmecelerde adı en çok geçen diğer giysilerdir.
Örneğin;
17
Makalemizde yer alan Uygur Türklerine ait bilmece metinleri, TépiĢmaqlar, (ġincañ Helk NeĢriyati, Ürümçi
2005.) isimli eserden alınmıĢtır.
18
J. Harold Brunvand, Agm., s. 291.
Turkish Studies
1590
Adem ÖGER
TèpiĢmaqu tèpiĢmaq,
Kasisiġa yèpiĢmaq?
(ĠĢtan)
Tapışmak tapışmak19,
Kasığına yapışmak?
(İç donu)
Kündüzi ġaç- ġaç,
Kèçisi qarni aç?
(Ötük)
Gündüzleri gaç gaç20,
Geceleyin karnı aç?
(Çizme)
Tüpsüz ketken koçida,
Öyler udul turidu.
Bir maĢna ötsila,
Ġkkisi bir ret bolidu?
(Çapanniñ siyirtmisi)
Dümdüz giden caddede,
Evler doğru durur.
Bir araba geçince,
İkisi bir düzen olur?
(Paltonun fermuarı)
Uygur Türklerinin toplumsal yaĢamındaki değiĢimlere paralel olarak giyim kuĢam tarzının
da değiĢtiğini söylemek mümkündür. “Kravat”la ilgili aĢağıdaki bilmece, bu duruma bir örnektir.
Bu bilmecede, aynı zamanda toplumsal bir eleĢtiri de söz konusudur. “Bir merkezge çiqilgen, Elde
nami bar uniñ” yani resmi bir yerde, bir kurumda itibar sahibi olmak için giyim-kuĢam önemlidir.
“KiĢiye değil, onun giyim-kuĢamına önem verilir”, düĢüncesi burada kendini göstermektedir. Doğu
Türkistan’da kamu dairelerinde çoğunlukla Çinlilerin çalıĢtığı ve bu nedenle de Uygur Türklerinin
büyük sıkıntılar çektiği dikkate alınırsa, bu tarz bilmeceler daha büyük anlam kazanmaktadır.
Örneğin;
Üç burcigi bar uniñ,
Reñgi otqaĢqan uniñ,
Bir merkezge çiqilgen,
Elde nami bar uniñ,
Yèkin dosti ösmürniñ,
Aña iĢqim bar mèniñ.
(Galistok)
Üç köşesi var onun
Rengi kırmızı onun
Resmî yerlere girince
Orda itibarı var onun
Yakın dostu gençlerin,
Ona sevgim var benim
(Kravat)
2. Hayvanlarla Ġlgili Bilmeceler
Türk sözlü kültür ürünlerinde insanın yanı sıra hayvanlar da önemli bir yer tutmaktadır.
ÇeĢitli özelliklerinden yararlanılan at, eĢek, öküz gibi hayatı kolaylaĢtıran hayvanlar; köpek ve kedi
gibi evcil hayvanlar ve kümes hayvanları sözlü yaratmalarda sıkça karĢılaĢtığımız varlıklardır.
Ayrıca çeĢitli kuĢlar (güvercin, kartal, turna vb.) da anlatmalarda farklı özellikleriyle karĢımıza
çıkmaktadır. Uygur bilmecelerinde, Doğu Türkistan coğrafyasında yaĢayan hemen her türlü hayvan
farklı özellikleriyle bilmecelerde yer almaktadır. Örneğin;
Teptim tèrekke mindim
U nème?
(At)
Koşup kavağa bindim,
Bu nedir?
(At)
Töt ayaġliq,
Tömür tuyaqliq.
(At)
Dört ayaklı,
Demir toynaklı?
(At)
Her türlük, ottura boyluq, uzun qulaq,
Öziniñ vezipisi yük toĢumaq.
Her çeşit, orta boylu, uzun kulak,
Vazifesi yük taşımak,
19
Türkiye Türkçesinde bazı bilmecelerde geçen “bilmece bildirmece” Ģeklindeki kalıp ifadenin Uygur
Türkçesindeki karĢılığıdır.
20
Türkiye Türkçesindeki “kart kurt” terimine benzer bir ikilemedir.
Turkish Studies
1591
Ayiġi yèriq emes, pütün tuyaq?
(EĢek)
Ayağı yarık değil, bütün toynak?
(Eşek)
Xudayimniñ buyruqi,
Dümbiside quyruqi.
(Töge)
Hüdam‟ın buyruğu,
Arkasında kuyruğu?
(Deve)
Puti uniñ açidek,
TumĢukidur qayçidek,
BèĢida bar çèçiki,
Boynida hem lipçiki?
(Xoraz)
Ayağı çatal gibi,
Burnu makas gibi,
Başında var çiçeği,
Boynunda var şalı?
(Horoz)
Doğayla hep iç içe yaĢamıĢ ve bundan azami lezzet almıĢ Türk insanı yeryüzünü paylaĢtığı
hayvanlara onların türlerine, kabiliyetlerine, davranıĢlarına göre farklı anlamlar atfetmiĢtir. “Arı
gibi çalışkan, sülük gibi yapışkan vs. gibi benzetmeler yapılır. Yine kartalı saltanat simgesi,
baykuşu ölüm habercisi, saksağanı müjde postacısı yapan insanların yorumları ve onlara yüklediği
anlamlardır.”21 Kırmızı gül, Uygurların geleneksel anlayıĢında daima sevgilinin, aĢkın ve gönül
rahatlığının; bülbül ise sadık aĢığın, irade ve cesaretin sembolü olmuĢtur.22 Bilmecelerde de gül ile
bülbül genellikle bir arada yer almaktadır. Örneğin;
Gül tègide- köleñgide naxĢiçi,
Seher tutup tiñĢap körseñ,
XuĢ yaqidu naxĢisi?
(Bulbul)
Gül dibinde gölgesinde şarkıcı,
Seher vakti dinlesen,
Çok etkiler nağmesi?
(Bülbül)
Uygur Türkleri arasında kırlangıç, “dostluğun ve Ģefkatin sembolü” olarak bilinir ve
bilmecelerde sık yer alan kuĢlardan biridir23. Örneğin;
Qoli yoq, keke tutmaydu,
Öy sèliĢqa usta u?
(Qarliġaç)
Eli yok, kazma tutamaz,
Ev yapmada ustadır o?
(Kırlangıç)
Sama salar samada,
Öyi bolsa kamarda.
ġepe bèrip yamġurdin,
ViçirliĢar havada?
(Qarliġaç)
Sema döner göklerde
Evi olsa oyukta.
İşaret verip yağmurdan,
Cıvıldaşır havada?
(Kırlangıç)
Uygur bilmecelerinde yer alan diğer kuĢlar ise Ģöyledir:
Tünge amraq, künge öç,
Uçalmaydu kündüzi.
Eslitidu müĢükni,
Pal- pal qilġanda çoñ közi?
(MüĢükyapilaq)
Geceyi sever, gündüze düşman;
Uçamaz gündüzleri,
Hatırlatır kediyi.
Parladığında iri gözleri?
(Baykuş)
Dañqi dastan bir quĢ bar,
Dillere destan bir kuş var,
21
Esra Öner, “Gevheri Divanı’nda KuĢlar” Uluslararası Sosyal AraĢtırmalar Dergisi, The Journal of
International Social Research, Volume 1/5 Fall 2008, s. 557.
22
Uygur Türklerinin kültürel hayatında bülbülün yeri ve bu konudaki efsaneler için bk. Adem Öger, Uygur
Efsaneleri Üzerinde Bir AraĢtırma (Ġnceleme-Metinler), Ege Üniversitesi Türk Dünyası AraĢtırmaları Enstitüsü
(YayımlanmamıĢ Doktora Tezi), Ġzmir, 2008, s. 593.
23
Uygur Türk kültüründe “kırlangıç” için bk. Abdulkerim Rahman, Uygur Folkloru, (çev. Soner Yalçın-Erkin
Emet), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Turkish Studies
1592
Adem ÖGER
Baturluqi alamet.
Böre, tülke qapalmas,
Çañgilidin salamet?
(Bürküt)
Yiğitliği alamet.
Kurt, tilki tutamaz,
Pençesinden selamet?
(Kartal)
ġamal çiqsa asmanga,
Uyan- buyan uçidu.
Üçiyi turġaç tèĢida,
Tartsa asta kèlidu.
Balilarniñ amriqi,
BaĢ etiyaz bayriqi?
(Leglek)
Rüzgâr çıksa havada
O yana bu yana uçar.
Bağırsağı dışarıda
Çekse alta gelir.
Yavruların sevgilisi,
İlkbaharın bayrağı?
(Leylek)
Yukarıda adı geçen hayvanların yanı sıra suda yaĢayan hayvanlar da Uygur bilmecelerinde
yer almaktadır. Balık, kurbağa ve sedef gibi canlılar bunların baĢında gelmektedir. Örneğin;
Bir nersem bar, cèni baru, ègiz uçmas,
Mañġan çaġda putliri yerge tegmes
Yer bilen asmangiçe ot yansimu,
Tirnaqçilik hèçbir yeri utta köymes?
(Bèliq)
Bir nesnem var, kanadı var yüksek uçmaz,
Yürüme çağında ayakları yere değmez,
Yerden göğe kadar ateş yansa da
Tırnak kadar bir yeri ateşte yanmaz?
(Balık)
Quruqluqta hem suda,
YaĢiyalaydu ölestin.
Keç bolġanda sazliqta,
NaxĢa èytar tinmastin?
(Paqa)
Kuru yerde ve suda
Yaşayıp durur ölene dek.
Geceleyin sazlıkta
Şarkı söyler durmadan.
(Kurbağa)
3. Bitkilerle Ġlgili Bilmeceler
Yüzyıllarca tabiatla iç içe yaĢamıĢ Türk boylarının hayat tarzı bilmecelere de yansımıĢtır.
Ağaçlar baĢta olmak üzere sebze, meyve ve her türlü hububat bilmecelere de konu olmuĢtur.
Örneğin;
Yazniñ küni oltursiñiz,
Teñge rehet salqini bar.
QiĢniñ küni cut- soġuqni,
Qoġlaydiġan yalquni bar?
(Derex)
Yaz günü otursanız,
Bedene rahatlık sağlar.
Kış günü soğuğu buzu,
Kovalayan alevi var.
(Ağaç)
Östüridu anisi,
Öz tènide balini.
ġamal çiqsa balisi,
ġapilaqlar anini?
(Derax ve yopurmaq)
Büyütür anası,
Bedeninde yavrusunu.
Rüzgâr çıksa yavrusu,
Tokatlar anasını?
(Ağaç ve yaprak)
Uygur Türklerinin sosyo-kültürel hayatında bazı çiçek ve meyvelerin ayrı bir yeri vardır.
Örneğin; Uygur Türklerinde “Gül Suruh Bayramı (Çiçek Bayramı)” denilen geleneksel bir bayram
vardır. “Bu bayram, yakın çağa kadar Uygur halkı arasında kutlana gelmiĢtir ve her yıl üç defa
kutlanmaktadır.24 Adına bayramlar düzenlenen bu bitkilerden özellikle üçme (dut), örük (erik) ve
24
“Gül Suruh Bayramı” üç farklı dönemde Ģu isimlerle kutlanmaktadır: 1. Kırmızı gül bayramı: Bu bayram,
ilkbahar mevsiminde mahsuller biçildikten sonra dinlenmek amacıyla yapılır ve mayıs ayında kutlanır. 2. Bahçe bayramı:
Turkish Studies
1593
üzüm Uygur bilmecelerinde de çokça tasvir edilen meyvelerdir. Yine, güzün yapılan üçüncü
bayramın meyvesi olan kavun ve karpuz da Uygur bilmecelerinde çok sık geçen meyvelerdir.
Örneğin;
Tüvi bir tal, uçi miñ tal?
Kökü bir dal, ucu bin dal?
(Üzüm barini)
(Üzüm bağı)
Cèni yatsila tupraqta,
Semriydu barġançe.
Qeriġanda yüzi tatuq,
Tatliqliqta qenttin artuq?
(Qoġun)
Bedeni yatırılmış toprağa,
Şişmanlar gittikçe.
Olgunlaştığında yüzü yaralı,
Tadı şekerden fazla.
(Kavun)
Anisi Ģaldir- Ģap,
Balisi Ģildir Ģéker.
(Üçme )
Anası şaldir şap,
Yavrusu şildir şeker.
(Dut)
Dadisi egri donay,
Balisi Ģèrip Ģèker.
Oġli haramzade,
Qizi Ģèrinzade?
(Üzüm)
Babası eğri donay,
Yavrusu şerif şeker,
Oğlu haramzade,
Kızı şirinzade?
(Üzüm)
Aq çèçek qisqan anisi,
Balisini balġa orup olturidu qarisi?
(Örük)
Ak çiçeği kesen anası,
Yavrusunu bala çevirip oturur olgunu.
(Erik)
Ali yeĢil toni bar,
Qanġa tolġan qorsiqi.
Qapqaradur baliliri,
ġunçe nurġun saniqi?
(Tavuz)
Al yeşilli donu var,
Kanla dolmuş kursağı.
Kapkaradır yavruları,
Bunca fazladır sayısı?
(Karpuz)
Meyvelerin yanı sıra Uygur bilmecelerinde iĢlenen konulardan biri de sebzelerdir.
Bilmecelerde, sebzeler tarif edilirken onların Ģekilleri, yerin altında ya da üstünde olmaları,
boyutları ya da fiziki görünüĢlerine iliĢkin ipuçları verilmiĢtir. Örneğin;
Yer astida toruq at,
Tèrisidur yette qat.
Soymaq bolsañ sen uni,
Yiġlaysen küni- tüni?
(Piyaz)
Yer altında doru at,
Derisi var yedi kat.
Soyacak olsan sen onu,
Ağlarsın gece gündüz?
(Soğan)
Yer astida altun qozuq?
(Sevze)
Yerin altında altın kazık?
(Havuç)
Molliniñ baĢin késin, mamat bolġay,
Qebre ara depne qiliñ, hayat bolġay.
(Çomġur)
Mollanın başını kesseniz ölür
Kabre koysanız yaşar.
(Turp)
Bir öyge kirsem buluñda,
Bir eve girsem köşesinde,
Meyvelerin olgunlaĢtığı, buğday hasatına yakın dönemde yapılır. Halk arasında “Ücme Saylisi” (Dut Bayramı), “Örük
Saylısı” (Erik Bayramı), “Bağçe Saylısı” gibi çeĢitleri vardır.3. Kavun bayramı: Güzün tarım ürünlerinin toplanmasının
tamamlandığı, kavunun olgunlaĢtığı dönemde, yani sonbaharda kutlanır. Her bayramın süresi genellikle bir haftadan üç
haftaya kadar değiĢmektedir. Bu konuda geniĢ bilgi için bk. Bumairimu Abudukelimı, Age, s. 110-115.
Turkish Studies
1594
Adem ÖGER
AqvaĢ momay olturidu?
(Tüzlüq qapaq)
Aksaçlı nine oturur?
(Kabak)
Uygurların tahıllarla ilgili bilmecelerinde en çok buğday, pirinç ve ayçiçeği yer almaktadır.
Bunlar, Doğu Türkistan halkının geçim kaynağını oluĢturan bitkilerdir. Buğday üretimi konusunda
Doğu Türkistan Çin’in Ukraynası olarak ün salmıĢtır.25 Bu coğrafyada yetiĢen ürünler, Uygur
bilmecelerinde farklı özellikleriyle yer almaktadır. Örneğin;
Özi kiçik, suġa toymas?
Kendi küçük, suya doymaz?
(Gürüç)
(Pirinç)
Özi sarġuç uzunçaq,
Burutliri diñgayġan.
Èçip körseñ içini,
Altun mixqa liq tolġan?
(Buġday baĢiqi)
Kendi sarımsı, uzunca,
Bıyıkları dimdik.
Açıp baksan içine,
Altın mıh dolu?
(Buğday başağı)
Altun müñgüzlük tékiçek,
Ayda su içer.
KümüĢ müñgüzlük tékiçek,
Künde su içer.
(Buġday ve gürüç)
Altın boynuzlu tekecik
Ayda (bir) su içer.
Gümüş boynuzlu tekecik,
Her gün su içer.
(Buğday ve pirinç)
Kündüzi küne qarap,
AxĢimi ayġa baqar.
PerviĢ qilip östürsek,
Mayliri sudak aqar?
(Aptapperes)
Gündüzleri güne bakıp,
Akşamları aya bakar.
Bakımını yapıp yetiştirsek,
Yağı su gibi akar?
(Ay çiçeği)
4. EĢyalarla Ġlgili Bilmeceler
Günlük hayatımızda evde kullandığımız çeĢitli araç gereçler, mutfak eĢyaları, temizlik için
kullanılan malzemeler ve yatmak için kullanılan eĢyalar Uygur bilmeceleri içinde yer almaktadır.
Bu gruptaki bilmeceler oldukça fazladır ve en çok adı geçen eĢyalar kibrit, ibrik, yatak, iğne ve
iplik, soba, kazan, süpürge, kilit, elek, semaver, ekmek tahtası ve oklavadır. Bunlar, yalnız Uygur
Türklerinin günlük hayatının değil, her toplumun günlük hayatının vazgeçilmezi sayılabilecek
eĢyalardır. Ancak değiĢen yaĢam tarzıyla birlikte bazı eĢyalarda birtakım yenilikler ve değiĢimler
de yok değildir. Bu tarzdaki bilmecelerden bazıları Ģöyledir:
Atqa minmes,
Yayaq yürmes,
Burni bir,
Quliqi kir.
(Ġvriq)
Ata binmez,
Yaya yürümez.
Burnu bir,
Kulağı kir.
(İbrik)
Töt paçaq, arisi baldaq?
(Karivat)
Dört bacak, arası çatılı?
(Yatak)
Kündüzi mèhman, kèçisi ximan?
(Yatqan- körpe)
Gündüz misafir, gece ev sahibi?
(Yorgan- döşek)
Ellik- atmiĢ eskirim,
Elli altmış askerim,
25
Doğu Türkistan’da yetiĢen tahıl ürünleri hakkında geniĢ bilgi için bk. http://www.hurgokbayrak.
com/yeni_sayfa_47.htm. http://www.doguturkistan.org/ekonomi.asp (07. 05.2010)
Turkish Studies
1595
Pen öyümge sulaqliq.
Èçip kirsem iĢikini,
BèĢi qara boyaqliq.
(Sereñge)
Ahşap evimde kilitli
Açıp girsem kapısını
Başları kara boyalı
(Kibrit)
Qara öküz yep toymaydu,
Quyruqi asmanġa qaraydu?
(MeĢ ve kanay)
Kara öküz yer, doymaz,
Kuyruğu havaya bakar?
(Soba ve borusu)
Qara ġocikam attin çüĢti,
Baliliri olaĢti?
(Qazan ve qaça- quça)
Kara beyim attan düştü,
Çocukları toplandı?
(Kazan ve kâse- tas)
Bèli daim baġlaqliq,
Teyyar turar xizmetke.
Pakizliqni yaqturar,
Eceb mu öç exletke?
(Süpürge)
Beli daima bağlıdır,
Hazır durur hizmete.
Temizliğini beğendirir,
Pek de düşman çöplere.
(Süpürge)
Uygurların tarımsal faaliyetleri, ağırlıklı olarak buğday ve pamukla ilgilidir. Geçim
kaynağı daha çok tarıma dayanan Uygur Türklerinde, tarımsal ürünler ve araçlarla ilgili bilmeceler
de oldukça fazladır. Özellikle tarım ürünlerinin hasat döneminde kullanılan araç-gereçler
bilmecelerde sıkça karĢımıza çıkmaktadır. Örneğin;
Yer astida ay yügürer?
(Sapan)
Yer altında ay yürür?
(Saban)
Yèni çiqqan ay kebi,
Parqiraydu qoluñda.
Èkinzarniñ çaçliri
ÇüĢürüler uniñda?
(Orġaq)
Yeni çıkan ay gibi,
Parıldar elinde
Ekinlerin saçlarını,
Keserler onunla?
(Orak)
Tolum aydek yüzi bar,
Bir tal yoġan közi bar,
Quliqi gep añlimas,
Emma iĢqa çarçimas?
(Ketmen)
Dolunay gibi yüzü var,
Bir iri gözü var,
Kulağı söz dinlemez,
Ama işten yorulmaz?
(Çapa)
Özi orup, özi tèpèr,
Burap qoysañ mèñip kèter.
Bir demniñ içidila,
Köz yetmes yerge yeter?
(Kombayin)
Kendi biçip, kendi toplar,
Çevirsen yürüyüp gider.
Bir anın içinde,
Gözün göremeyeceği yere gider?
(Biçerdöver )
Bilim ve teknolojideki değiĢim ve geliĢimlere paralel olarak sosyal hayatın ihtiyaçları
sürekli çeĢitlenmektedir. Bu değiĢimler her toplumun edebi ürünlerinde olduğu gibi, Uygur
bilmecelerinde de kendini gösterir. Elektronik araç-gereçler ile iletiĢim araçlarını konu alan
bilmecelerinin yaratımı yakın döneme aittir. Bu ürünler, elektriğin ve elektronik aletlerin günlük
hayata girdiği zaman içerisinde üretilmiĢtir. Elektrikli lambanın ya da telefonun çalıĢması,
bilmecelerde değiĢik Ģekillerde tasvir edilir. Ayrıca, okuma yazma oranının arttığı son yüzyılda
günlük hayatın vazgeçilmezlerinden olan matbaa ve gazete gibi araçlarla ilgili bilmeceler de
üretilmeye baĢlamıĢtır. Örneğin;
Turkish Studies
1596
Adem ÖGER
Yultuzmikin dèmeñlar,
Yiraq emes yultuz dek.
Yultuzlar dek nur çaçsa,
Kèçe bolar kündüz dek?
(Èlèktr çiraġ)
Yıldız mı acaba demeyin,
Uzak değil yıldız gibi.
Yıldız kadar ışık saçsa,
Gece olur gündüz gibi?
(Elektrikli lamba)
Ġssiqi bar, oti yoq,
Köyüp turar, mèyi yoq.
Qoluñ tegse navada,
Rehim qilar yèri yoq?
(Tok)
Sıcağı var, ateşi yok.
Yanıp durur, yağı yok,
Elin değse kazara,
Acıyacak hali yok?
(Elektrik)
Kèçe- kündüz tinmaydu,
Toxtimastin sayaydu.
Ömür boyi sanisa,
On ikkidin aĢmaydu?
(Saet)
Gece gündüz dinlenmez,
Durmadan sayar.
Ömür boyu saysa,
On ikiyi aşmaz?
(Saat)
Acayip elçi bar,
Putsiz mèñip kèlidu.
Quliqiġa sözüñniDèseñ èlip kètidu?
(Téléfon)
Acayip elçi var,
Ayaksız yürür gelir.
Kulağına sözünü,
Söylersen alıp götürür?
(Telefon)
Kiçikkine somkiġa,
Salsam muhim sözümni.
Yiraq yurtqa tègiptu,
Yumup açsam közümni?
(Télégramma)
Küçücük çantaya,
Söylesem mühim sözümü,
Uzak yere ulaştırır,
Kapatıp açsam gözümü
(Telgraf)
AĢ içmeydu müĢüküm,
Su içmeydu müĢüküm.
Tavar-durdun üstide,
Yorgilaydu müĢüküm.
(Dezmal)
Aş yemez kedim,
Su içmez kedim.
İpek kumaş üstünde,
Koşturur kedim?
(Ütü)
5.Eğitim Araç-Gereçleriyle Ġlgili Bilmeceler
Uygur bilmecelerinde iĢlenen konulardan biri de eğitim araç-gereçleridir. Kâğıt, matbaa ve
kitap gibi araç-gereçleri tarihin en eski dönemlerinden beri kullanan Uygur Türklerinin sosyal
hayatında, bu unsurların önemli bir yeri vardır. Buna bağlı olarak Uygur bilmeceleri içerisinde
kitap, kâğıt ve kalemle ilgili pek çok bilmece yer almaktadır. Kitapla ilgili bilmecelerde, nesnenin
fiziki görünüĢünden ziyade, faydasından ve yol göstericiliğinden bahsedilmektedir. Örneğin;
QeĢi qara, yüzi aq,
Saña yardur hemme vaq.
Çaqnitidu diliñda,
Öçmeydiġan nur çiraġ?
(Kitab)
Kaşı kara, yüzü ak,
Sana dosttur her zaman.
Parıldatır gönlünde,
Sönmeyen parlak ışık?
(Kitap)
Aġzi bar, cèni yoq,
Quyriqi bar, yuñi yoq.
Yügüridu aq yerde, qalduridu qara iz.
Ağzı var, canı yok.
Kuyruğu var, yünü yok.
Yürür ak yerde bırakır kara iz.
Turkish Studies
1597
QuĢ tilidin, töqülidu söz?
(Qelem)
Kuş dilinden, dökülür söz?
(Kalem)
Aq yerge qara pürçaq çèçiptu?
(Qeġez, xat)
Ak yere kara saç saçar?
(Kâğıt, yazı)
Somkida bar keptirim,
Qanatliri eceb köp.
Reñgiroyi oxĢaĢmas,
Tomurliri qizil- kök?
(Depter)
Çantamda var güvercinim,
Kanatları çok fazla.
Birbirine benzemez.
Damarları kırmızı-yeşil?
(Defter)
Ġkki putida ikki xil ayaġ,
Birside bigiz, birside boyaq.
Bir put cim tursa,
Birsi tèyilġaq.
Hüniri uniñ dügilek sizġaq.
Oylap tèpiñ, bu qandaq tèpiĢmaq?
(Sèrkol)
İki bacağında iki çeşit ayak,
Birinde işaret, birinde boya,
Bir ayak sabit dursa,
Birisi kayar.
Hüneri onun daire çizmek.
Düşünüp bulun, bu nasıl bilmece?
(Pergel)
Spor malzemeleri, müzik aletleri ve oyun malzemeleriyle ilgili bilmeceler, iĢlenen diğer
konulardır. Örneğin;
26
Semrise sekriĢi köp,
Oruqlisa yètiĢi köp?
(Top)
Şişmanlasa sekişi çok,
Zayıflasa yatışı çok?
(Top)
Bir padiĢah bar iken töt közi bar,
Her közige qaraydiġan töt veziri bar
Töt qamandan aĢiq töt qiziġa
Otuz alte nökerliri ceñge teyyar?
(Qarta)
Bir padişah varmış dört gözü var,
Gözüne bakıp duran dört veziri var.
Dört kumandan âşık dört kızına,
Otuz altı neferi savaşa hazır.
(Oyun kartı)
BèĢi yoġan qapaqtek,
Puti inçike sapaktek,
Üçiyi qorsiqiniñ tèĢida,
Quliqi pütiniñ uçida?
(Dutar)
Başı büyük, kapak gibi,
Ayağı incecik çöp gibi,
Bağırsağı karnının dışında,
Kulağı ayağının ucunda?
(Dutar)
BèĢi sozunçaq belliri ulaq,
Putiniñ uçida samandek qulaq,
Qançe oynatsañ yañritar qoĢaq?
(Satar)
Başı uzunca, belleri ulak,
Ayağının ucunda saman gibi kulak;
Ne zaman oynatsan söyler koşak?
(Satar)26
Èġizi köp dostumniñ,
Qorsiqi boĢ, qomuĢ ten
Yel mañdursa içige,
NaxĢa èytar zep belen?
(Ney)
Ağzı çok dostumun,
Karnı boş, kamış bedenli.
Yel girse içine,
Şarkı söyler yüksek sesle?
(Ney)
Satar: Bir tür çalgı aleti.
Turkish Studies
1598
Adem ÖGER
6. Tabiat Olayları ve Gök Cisimleriyle Ġlgili Bilmeceler
Tabiat ve tabiat olaylarına iliĢkin bilmeceler, Uygur Türklerinin tabiata yükledikleri anlamı
ortaya koymaktadır. “Eski Türkler, Gök Tanrı inancının yanında tabiatı da kutsal kabul etmekte ve
bu tabiat inanıĢını "yer-su" (yer-sub) terimiyle ifade etmektedir. Aynı Ģekilde Çin kaynakları
Hunlar'ın Gök Tanrı'ya, Yer-Su ruhlarına ve atalarına kurban sunduklarını haber vermektedir. Eski
Türklerde yer ve sular, "ıduk", yani Tanrı tarafından gönderilen kutsal hediyeler sayılmıĢtır. Orhun
Abideleri'nde Tek Tanrı inancına paralel olarak Yer-Su ruhlarının mukaddes olduğunu belirten
ifadeler yer almıĢtır.”27 Su ile ilgili aĢağıdaki bilmecelerde de Uygur Türkleri arasında suyun ne
denli önemli bir yere sahip olduğu anlaĢılmaktadır. Örneğin;
Oq tegse töĢük qalmas,
Tiġ tegse izi qalmas.
Bolga bilen yançip bolmas,
Candar aña zadi qanmas?
(Su)
Ok değse delik olmaz,
Kılıç değse izi kalmaz.
Çekiç ile yamulmaz,
Canlı ona asla doymaz?
(Su)
Bir mehsulat bar iken,
Uniñ esli qar iken,
U bolmisa canliqlar,
Halak iken xar iken,
Tizginlense uniñda,
Nazu nimet bar iken?
(Su)
Bir mahsul var imiş,
Onun aslı kar imiş
O olmazsa canlıların
Hali hep helak imiş
Değerlendirilse o
Onun varlığı nimet imiş?
(Su)
YaĢamımızın vazgeçilmez unsurlarından biri de ateĢtir. AteĢin keĢfedilmesi insanlık
tarihinde önemli bir noktayı teĢkil etmiĢtir. AteĢ, insanların yaĢam Ģeklini, kullandıkları eĢyaları,
beslenme Ģekillerini değiĢtirmiĢtir. Türk inanç ve düĢünce sisteminde ayrı bir yere sahip olan
ateĢin, Uygur bilmecelerinde de çeĢitli Ģekillerde yer aldığını görmekteyiz. Örneğin;
Qizil kala yètip qaptu,
Qara kala kètip qaptu?
(Ot bilen is)
Kızıl inek yatıp durur,
Kara inek gidip durur?
(Ateş ile duman)
Qara atni qañturup qoydum,
Qara cuvini böktürüp qoydum?
(Qazan bilen otniñ isi)
Kara atın eyerini çektim,
Kara kürkünü sırtına yükledim?
(Kazan ile ateşin dumanı)
Gökyüzü, insanlığın en eski tarihinden beri insanlar için gizem teĢkil etmiĢtir. Onun
hakkında çeĢitli fikirler yürütmüĢler ve değiĢik inançlar oluĢturmuĢlardır. Fırtınalar, depremler, su
taĢkınları, volkanik olaylar, yağıĢlar insanları korkutmuĢ ve onlar da bunlardan korunmak için
tabiata sığınmıĢlar ve tabiat varlıklarından kendilerini korumalarını beklemiĢlerdir. Uygur
bilmecelerinde gökyüzü ve gök cisimleriyle ilgili tasvirler Ģu Ģekilde yer almaktadır:
27
On beĢ kèçe körsetse yoruq yüzini,
On beĢ kèçe körsetmes sizge özini?
(Ay)
On beş gece gösterse parlak yüzünü,
On beş gece göstermez size kendini?
(Ay)
Biriniñ bir oġli, bir qizi bar,
Bilidu ikkisini dünya yüzi.
Yoqlaydu oġli künni, qizi tünni,
Birinin bir oğlu bir kızı var,
Bilir ikisini dünya yüzü.
Yoklar oğlu gündüzü, kızı geceyi,
Bumairimu Abudukelimı, Age., s. 24.
Turkish Studies
1599
Yürgende bilinmeydu basqanda izi?
(Kün ve ay)
Yürüdüklerinde görülmez izi?
(Güneş ve ay)
Miñdin köptür çèçiki,
Ġkki talla yopurmiqi?
(Yultuz, kün, ay)
Binden çoktur çiçeği,
İki tane yaprağı?
(Yıldız, güneş ve ay)
AxĢimi kèler eglikim,
Kündüzi kèter leglikim?
(Ay)
Akşam gelir eleğim
Gündüz gider leyleğim?
(Ay)
Köz èçip körelmeysiz,
Qol sunup tutalmaysiz.
Siz uniñdin ayrilip,
Bir minut yaĢalmaysiz?
(Hava)
Göz açıp göremezsiniz,
El uzatıp tıtamazsınız.
Siz ondan ayrı,
Bir dakika yaşayamazsınız?
(Hava)
7. UlaĢım Araçlarıyla Ġlgili Bilmeceler
Uygur bilmecelerindeki ulaĢım araçlarıyla ilgili bilmeceler günümüze yakın dönemlerde
üretilmiĢtir. Bu araçların birçoğu petrol ürünleriyle çalıĢan makinelerdir. Genellikle, tren, gemi,
otomobil ve uçak bu grupta toplanan bilmecelerin tarif ettikleri ulaĢım araçlarıdır. Örneğin;
Aceb yoġan bir öküz,
Hayret verir bir öküz
Mañliyida birla köz.
Alnında var tek bir göz
PuĢuldaydu, möreydu
Pofurdar, meler,
Men keldim dep tovlaydu.
Ben geldim diye bağırır.
Boġum boġum quyruqi
Boğum boğum kuyruğu
Neççe yerde uliqi.
Nice yerde ulağı
Kèçe- kündüz, qiĢ ve yaz
Gece gündüz, kış ve yaz
Mañidu u bekmu saz?
Yürür gezer, pek güzel
(Poyiz)
(Tren)
Mèniñ tömür tayçiqim,
Ot- çöp bilen kari toq,
Ġkki puti domilaq,
Aylinidu yumilap.
Toxtap qalsa mèñiĢtin,
Turalmaydu ornida.
Minivalsam üstige,
Çèpip çiqar koçiġa?
(Vèlisipit)
Benim demir taycığım,
Otla çöple işi yok.
İki ayağı yuvarlak,
Gezer yuvarlanarak.
Yürümesi dursa,
Duramaz yerinde.
Biniversem üstüne,
Fırlar gider sokağa?
(Bisiklet)
On sekiz tal qovurġa, bir tal üçöge?
(Haviniñ çaqi)
Ġs çiqidu quyruqidin,
Adem çüĢmes dümbisidin.
Derexlerge tègelmeydu,
Bu taġlarġa qonalmaydu?
(Ayrupilan)
On sekiz tane kaburga, bir tane çekirdek?
(Arabanın tekerleği)
Duman çıkar kuyruğundan,
İnsan düşmez sırtından.
Ağaçlara dokunmaz,
Bu dağlara konamaz?
(Uçak)
Suyup dèñiz bètini,
Yèrip dolqun qetini.
Sevip deniz yüzünü
Yarıp dalga katını
Turkish Studies
1600
Adem ÖGER
Yèqin qilar vetenge,
Deñiz- okyan çètini.
Èġiz yaqtin qorqmaydu
Oylap tèpiñ ètini?
(Paraxot)
Yakın eder vatana
Deniz okyanus tarafını
Alçak taraftan korkmaz
Düşünüp bulun adını?
(Gemi)
8. Harfler ve Sözcüklerle Ġlgili Bilmeceler
Bu türdeki bilmeceler, kelime ve ses oyunlarına dayanan ve genellikle cevabı sorunun
içerisinde gizlenmiĢ olan bilmecelerdir. Bu bilmecelerin çözümünde, kelimelerin yazılıĢına dikkat
etmek gerekmektedir. Örneğin;
Meniñde bar, sende yoq,
Cènimde bar, tende yoq.
Alemde bar, ayda yoq,
Asmanda bar, yerde yoq?
(“M” tavuĢi ve herpi)
Ben de var sen de yok,
Canımda var tende yok,
Alemde var ayda yok,
Asumanda var, yerde yok?
(“ ‫”م‬, “M” harfi veya sesi)
“Sen”de birla
“Men”de birla
Ġstisem “alemde” yoq,
“ġam”ġa bèrip uçni taptim,
“Misir”ġa kelsem birimu yoq.
(Çèkit)
“Sen”de bir tane
“Ben”de bir tane
İstesem “âlem”de yok,
“Şam”a gidip üçünü buldum,
“Mısır”a gelsem biri de yok.
(Nokta : ‫ ش ن‬harflerindeki noktalar)
“Çiġir”da yoq, “yol”da bar.
“Quduq”ta yoq, “köl”de bar.
“Ġunçe“de yoq, “gül”de bar.
Tèpip kelgin “çöl”de bar?
(“L” tavuĢi yaki herpi)
“Çığır”da yok, “yol”da var.
“Kuyu”da yok, “göl”de var.
“Gonca”da yok, “gül”de var.
Bulup gelirseniz “çöl”de var?
( “L” sesi ya da harfi)
“Bir” dèvidim, ikki taġ uruĢti,
“Ġkki” dèvidim, yirak turuĢtu?
(Kalpuk)
Bir deyiverdim iki dağ birbirine vurdu,
“İki” deyiverdim uzaklaştılar.
(Dudak)
Bazı bilmeceler ise ebced hesabını bilmeyi gerektirmektedir. Örneğin; aĢağıda yer alan
bilmece harflerin karĢılığı olan rakamları konu alan bir bilmecedir.
Ol nèmidur adimige
QiĢ-yaz lazim imiĢ.
BèĢi birdur, bèli alte,
Quyruqi töt yüz imiĢ.
O nedir insana
Yaz kış lazım imiş.
Başı birdir, beli altı,
Kuyruğu dört yüz imiş.
(Bu “ ot” (١‫ )تو‬bolup kona ebcet hèsabi boyiçe bir sani “١” herpige, altı san “ ‫ ” و‬herpige,
töt yüz san “ ‫ “ ت‬herpige teñ bolidu. ġundaq qilip, bu tèpiĢmaqta iĢare qiliñġan sanlarini ebcet
hèsabi boyiçe xetke aylandurġanda Uyġur tilindiki “ot “ sözi peyda bolidu.)
(Bu “ ot” (١‫ )تو‬kelimesi olup -yani ateş kelimesi-eski ebced hesabına göre bir sayısı “١”
harfine, altı sayısı “‫ “ و‬harfine ve dört yüz sayısı “‫ “ ت‬harfine denk olur. Böylece bilmecede işaret
edilen sayıları ebced hesabına göre çevirdiğimizde Uygur Türkçesindeki “ot” sözü ortaya çıkar.)
Bazı bilmecelerde ise söylenen bilmecenin sözlerine dikkat etmek ve kullanılan
kelimelerden cevabı bulmak gerekir. Örneğin;
Turkish Studies
Ay bilen künni,
May bilen unni
Néme ayriptu
Téçińlar çu qeni?
( “Bilen”)
1601
Ay ile günü,
Yağ ile unu
Nedir ayıran
Hadi bul bunu?
(“İle”)
9. Sayılarla Ġlgili Bilmeceler
Bu bilmeceler, matematik bilgisi gerektiren bilmecelerdir. Belli bir eğitimden geçmiĢ
olmayı zorunlu kılan bilmeceler, dört iĢlemi bilmeyi ve mantık yürütmeyi gerektirmektedir. Aynı
zamanda gazetelerin bulmaca sayfalarında verilen zekâ bulmacalarına da benzeyen bu bilmecelerin
farkı, bazılarının Ģiirsel ve ahenkli bir anlatıma sahip olmasıdır. Örneğin;
Kèlip çüĢti on beĢ ördek kölçekke,
Zayit çiqip miltiq atti ördekke.
Bir pay oqta yiqiliptu altisi,
Hayat qaldi Ģu qölçekte qançisi?
Gelip kondu on beş ördek bir gölcüğe,
Avcı çıkıp ateş etti ördeğe.
Bir el ateşle yıkıldı altısı,
Canlı kaldı gölcükte kaç tanesi?
(Kölçekte ölgen ördek qaldi, hayatliri uçup kètidu.)
Gölcükte ölen ördekler kalır, canlı olanlar uçup gider.)
Toxu, toĢqan on sekiz,
Put- qolliri qiriq sekiz.
Toxu bilen toĢqanni,
Siz ayrip bèrelemsiz?
(Toxu on ikki, toĢqan alte)
Tavuk, tavşan on sekiz,
Ayak ve elleri kırk sekiz.
Tavuk ile tavşanı,
Siz ayırıverir misiniz?
(Tavuk on iki, tavşan altı)
Uygur bilmecelerinin bir kısmı hikâyeli bir anlatıma dayanır. Olay örgüsü, yer, zaman ve
mekân gibi unsurları bu bilmecelerde bulmak mümkündür. Örneğin;
Asmandiki bir top ġazdin bir soraptu:
Esselamu eleyküm, yüz ġaz, nege kètip barisilar? Mènimu èlip ketseñlar? Ġazlar Ģundaq
cavab bèriptu:
Biz yüz emes, bizge bizdek qoĢulsa, uniñġa yene bizniñ yèrimimiz qoĢulsa, yene
yèrimimizniñ yèrimi qoĢulsa, andin sen qoĢulsañ yüz bolimiz. Zadi biz qançe, tapqina? Anidin èlip
kètimiz. Esliy ġaz qançe?
(Ġaz otuz alte)
Gökyüzündeki bir küme kaza biri sormuş:
Selamün aleyküm, yüz kaz, nereye gidiyorsunuz? Beni de alıp gitseniz. Kazlar şöyle cevap
vermiş:
Biz yüz kaz değiliz, bize biz kadar katılsa, ona yine bizim yarımımız kadar eklense, yine
yarımımızın yarımı eklense sonra da sen katılsan yüz oluruz. Bizim tamamız kaçtır, bul? Ondan
sonra seni alıp gideriz. Asıl kaz kaç tanedir?
(Otuz altı kaz)
Bu türdeki bilmecelere bir baĢka örnek de Ģöyledir:
Yaġçiniñ bir qapaqta on ciñ yèġi bolup, uni ikki kiĢige teñ bölüp bermekçi boluptu, lèkin
yaġçiniñ ciñi yoq iken, peket üç ciñliq ve töt ciñliq ikki kemçini bar iken, emdi buni qandaq bölüĢ
kèrek?
(Deslep töt ciñliq kemçende bir mayni üç ciñliq kemçenge quyup, bir ciñni ayrivèlip, andin
töt ciñliq kemçen bilen birni qoysa bolidu)
Turkish Studies
1602
Adem ÖGER
Yağcının bir kapta on ölçek yağı olup, bunu iki kişiye eşit bölüp verecek olmuş, ama
yağcının ölçeği yokmuş. Fakat üç ölçeklik ve dört ölçeklik iki kemçini28 varmış. Şimdi bunu nasıl
bölmek gerekir?
(Önce dört ölçeklik kemçeden yağı üç ölçeklik kemçeye koyup, bir ölçeği ayırıp, daha
sonra dört ölçeklik kemçe ile bir kere koyarsa ayrılır.)
Uygur Bilmecelerinin ġekil ve Yapı Özellikleri
A.Manzum Bilmeceler
Uygur bilmecelerinin bir bölümü nesir cümlesi, bir bölümü ise hikâye Ģeklindedir. Bununla
birlikte büyük bir bölümü de Ģiir Ģeklindedir. ġiir Ģeklindeki bu bilmecelerin bir kısmının oldukça
kusursuz Ģiirsel bir yapısı vardır. “Uygur bilmecelerini oluştururken kalıplaşmış bir ölçüt yoktur.
Ancak gelişim süreci dikkate alınınca, bilmecelerin basitten karmaşıklığa kabalıktan güzelliğe
doğru ilerlediği görülür. Bu doğrultuda pek çok bilmece şiirsel görünüme bürünmüştür. Uygur
bilmeceleri ritim olarak ve kafiyeleniş bakımından mükemmeldir.”29
OnbeĢ kéçe / körsetse / yoruq yüzini
OnbeĢ kéçe / körsetmes / sizge özini
(Ay)
On beş gece gösterse aydınlık yüzünü
On beş gece göstermez size kendini.
(Ay)
Yukarıdaki bilmece, Ģiirsel bir yapıdadır ve bilmece, 4+3+4 duraklı ve 11’li hece ölçüsüyle
oluĢturulmuĢtur. “Yüzini” ve “Özini” kelimeleri de yarım kafiye ve rediften oluĢmuĢtur. Tekrar
edilen “OnbeĢ kéçe” kelimeleri ise dizede sağlam bir ahenk oluĢturmuĢtur. Ayrıca bu bilmece,
sanat yönünden de güçlü bir yapıya sahiptir. Uygur bilmecelerinden manzum Ģekilde olanların
büyük bir kısmında, kafiye, redif ve hece ölçüsü gibi özellikler yer alır.
A1. Ġki Dizeden OluĢan Bilmeceler
Uygur Türklerine ait iki dizeden oluĢan bilmecelerde kafiye örgüsü genellikle “aa”
Ģeklindedir. Örneğin;
Uzun quyruq, çoñqur quduq,
Apaq yerde qara uruq?
(Köz)
Uzun kuyruk, derin kuyu,
Bembeyaz yerde kara tohum?
(Göz)
“Bir” dèvidim, ikki taġ uruĢti,
“Ġkki” dèvidim, yirak turuĢtu?
(Kalpuk)
“Bir” dedim iki dağ birbirine vurdu,
“İki” dedim uzak durdu.
(Dudak)
Kündüzi ġaç- ġaç
Kèçisi qarni aç?
(Ötük)
Gündüzleri gaç gaç,
Geceleyin karnı aç?
(Çizme)
A2. Üç Dizeden OluĢan Bilmeceler
Uygur Türklerine ait üç dizeli bilmecelerde kafiye genellikle düz kafiye Ģeklindedir. Bu
düzen “a a a” Ģeklinde olabildiği gibi “x a a” Ģeklinde de olabilmektedir. Örneğin;
Özi gül reñ, güren at,
Muzda yürse tèyilmas.
Tamda yürse yiqilmas?
(Çivin)
Gül renklidir, küren at,
Buzda yürüse kaymaz.
Duvarda yürüse düşmez?
(Sinek)
28
Kemçe: Buğday ölçme aleti.
Ablimit Muhemmet, Helk Égiz Edibiyatidin Soal-Cavablar, KeĢker Uyġur NeĢriyati, KeĢker 2001, s. 131.
29
Turkish Studies
1603
A3. Dört Dizeden OluĢan Bilmeceler
Uygur Türklerine ait dört dizeden oluĢan bilmecelerde kafiye örgüsü genellikle düz kafiye
Ģeklindedir. Örneğin;
Biz muĢundaq köp iduq,
Otuz ikki dost iduq.
Ġkki taġqa tizilduq,
Bir-birlep üzülduq?
(ÇiĢ)
Biz işte böyle çok idik,
Otuz iki dost idik,
İki dağa dizildik,
Birer birer döküldük?
(Diş)
Dört dizeden oluĢan bilmecelerin bir kısmında maniye benzer bir yapı kendini gösterir.
AĢağıdaki bilmecenin kafiye örgüsü mani “aaxa” Ģeklindedir:
QoĢ eynek, çine emes, tömür emes,
Buzulsa uni tüzeĢ mumkin emes,
Özlükidin èçilip hem yèpilidu,
Göherdin qimmet nerse, erzan emes?
(Köz)
Çifte cam, çini değil, demir değil.
Bozulsa onu tamir mümkün değil.
Kendiliğinden açılıp kapanır,
Cevherden kıymetli şey, ucuz değil?
(Göz)
A4. BeĢ ve Daha Fazla Dizeden OluĢan Bilmeceler
Bu gruptaki bilmeceler beĢ, altı, yedi, sekiz ya da daha fazla dizeden oluĢmaktadır. Bu
bilmecelerde, sabit bir kafiye örgüsü yoktur. Genellikle düz kafiyelidir; ancak araya kafiyesiz
epeyce dize eklenmiĢtir. Bu bilmeceler, Ģekil ve yapı yönünden tekerlemelere benzer. Ahenk
yönünden ise son derece güçlüdür. Örneğin;
Ol acayip bir nèmidur,
Bardur uniñ töt puti.
YariĢidu uniñġa,
Sep- sep turġan buruti.
Erkiletsek biz uni,
Zèrikmestin oynaydu.
Kèçe-kündüz dèmestin,
Ozuq-tülük qoġdaydu?
(MüĢük)
O acayip bir nesnedir,
Vardır onun dört ayağı.
Yarışır onunla
Dizilmiş duran bıyığı,
Şımartırsak biz onu,
Usanmadan oynar.
Gece günüz demeden,
Yiyecekleri korur?
(Kedi)
Suni körse tinimsiz,
Hayvan içide tilsiz.
Altun teñge Ģirnilik,
Mève içide gülsiz.
Ġkkisiniñ qedirini,
Yep baqsiñiz bilisiz?
(Bèliq bilen encür)
Suyu görse duramaz,
Hayvan içinde dilsiz.
Altın kadar şıralı,
Meyve içinde gülsüz.
İkisinin kadrini,
Yiyip bakarsanız bilirsiniz?
(Balık ile incir)
B. Mensur Bilmeceler
Mensur bilmeceleri, cümle Ģeklindeki bilmeceler ve hikâyeli bilmeceler olmak üzere iki
baĢlık altında değerlendirmek mümkündür.
B1. Cümle ġeklindeki Bilmeceler
Bu türdeki bilmeceler, genellikle tek dizeden oluĢan ve basit ya da birleĢik yapılı bir
cümleden oluĢan bilmecelerdir. Bir cümleden oluĢmasına rağmen bazılarında secili bir söyleyiĢ söz
Turkish Studies
1604
Adem ÖGER
konusudur. Secili söyleyiĢe sahip olmayanlarda ise, “var-yok”, “ak-kara”, “gece-gündüz” gibi tezat
teĢkil eden kelimelerle veya kelime tekrarlarıyla bir ahenk oluĢturulmuĢtur. Örneğin;
Oçaq bèĢida müĢük olturidu?
Ocak başında kedi oturur?
(Çögün)
(İbrik)
Cèni yoq sözleydu?
(Radio)
Canı yok, konuşur?
(Radyo)
Elniñ otturisida iz atartmay siyidu?
(Ġvrik)
Elin ortasına iz bırakmadan işer?
(İbrik)
Mañidu, mañidu, qirdin aĢmaydu?
(BöĢük)
Yürür, yürür, yamacı aşamaz?
(Beşik)
Baqsam baqsam müñgüz çiqmaydu?
(Adem)
Baksam baksam boynuz çıkmaz?
(İnsan)
Tuġulġanda yèpiĢar?
(Ġsim)
Doğduğunda yapışır?
(İsim)
Astmu taġ üstmu taġ otturisi mexmel idir. Altı da dağ, üstü de dağ ortasında kadife tepe.
(Èġiz)
(Ağız)
B2. Hikâye ġeklindeki Bilmeceler
Uygur Türklerine ait mensur bilmecelerden bir diğeri tahkiyeli bilmecelerdir. Bu
bilmecelerde bir hikâye anlatılır, bilmecenin sonunda dinleyene bir bilmece sorulur ve karĢıdakini
ĢaĢırtıp düĢünmeye sevk eder. Bu bilmecelerde, hikâye unsurları olan kiĢi, yer, zaman ve olay
örgüsü bulunur. Ablimit Muhemmet, hikayeli bilmeceler için “Uygur bilmecelerinin bazıları
hikâye şeklindedir. Yani başı hikâyedir, sonuç kısmı bilmeceyle bitirilir. Böylece dinleyicilerin
zihinleri harekete geçirilir. Uygur edebiyatında bu tür bilmecelerin iki çeşidi vardır. Birincisi özel
bilmeceli hikâyedir; diğeri ise hikâyeli bilmecedir. Bilmeceli hikâyelerde bilmece esas alınmaz,
yalnızca sonuç bölümünde bilmeceli olduğu ortaya çıkar. Hikâyeli bilmecede ise amaç bilmece
söylemektir.”30 der. Bu bilmeceler, Uygur Türklerinin sosyal hayatı hakkında da bilgi vermektedir.
Örneğin;
Künlerniñ biride bir top kiĢi étizdin qaytip kèlivatsa, olarniñ aldiġa atqa miñgeĢken bir çüp
qiz-yigit uraptu, topniñ içidiki bir kiĢi qizni tonuydigen, emma yigitni tonumaydiken. ġuña u
qizdin:
“Bu yigit némiñiz bolidu?” dep soraptu. Qiz derhal:
“Cénimniñ cananisi
Yürikimniñ teñ parisi
Bu yigitniñ anisi
Méniñ anamniñ qeyin anisi.” dep cavab bériptu. Héliqi kiĢiler bu cavabni añlap boyġa
çöküptu, oylap tapalmaptu, kéçisi yatalmaptu, étisi qopalmaptu, qéni bu qizniñ gèpini kim yéĢip
bériptu?
(Dadisi)
Günlerden bir gün, bir grup insan tarladan geri dönerken, ata birlikte binmiş bir kız ve
erkekle karşılaşmışlar. Topluluğun içinden biri kızı tanıyormuş; ama erkeği tanımıyormuş.
Bundan dolayı kıza:
“Bu yiğit neyin olur?” diye sormuş. Kız hemen:
30
Ablimit Muhemmet, Age., s. 132.
Turkish Studies
1605
“Canımın cananı,
Yüreğimin bir parçası,
Bu yiğidin annesi,
Benim annemin kaynanası.” diye cevap vermiş. Bunu duyan topluluk, cevabı duyunca
kenara çökmüşler, düşünüp bulamamışlar, geceleyin uyuyamamışlar, ertesi gün kalkamamışlar.
Haydi, bu kızın söylediğini kim çözebilir?
(Babası)
Mensur bilmecelerin bir kısmı ise matematik bilgisi gerektirmektedir. Örneğin;
Qiriq ikki qoĢqaç uçup keldi- de qatar turġan alte tèrekke bölünüp qondi. Ġkinçi tèrektiki
qoĢqaçlarniñ sani birinçisige qariġanda ikkisi oĢuq, beĢinçi tèrektikiniñ sani bolsa birinçisige
qariġanda beĢ hesse oĢuq ve üçinçisige qariġanda töti oĢuq, altinçi tèrekte on ikki qoĢqaç bar,
törtinçi tèrektikiler bolsa buniñdin töti kem, her bir tèrekte qançidin quĢqaç bar?
(Birinçiside ikki, ikkinçiside töt, üçinçiside alte, tötinçiside sekiz, beĢinçiside on,
altinçiside on ikki qoĢqaç bar.)
Kırk iki serçe uçup geldi ve toplanıp altı kavağa bölünüp kondu. İkinci kavaktaki serçelerin
sayısı birinciye konandan iki fazla, beşinci kavağa konanların sayısı birinciye konandan beş kat
fazla ve üçüncüye konanda dört fazla, altıncı kavakta on iki serçe var, dördüncü kavaktakiler
bundan dört eksik, her kavakta kaç tane serçe vardır?
(Birincide iki, ikincide dört, üçüncüde altı, dördüncüde sekiz, beşincide on, altıncıda on iki
serçe vardır.)
Uygur Bilmecelerinin Yaratım ve Aktarım Özellikleri
Halk edebiyatı ürünlerinin genelinde olduğu gibi bilmeceler de sözlü kültür ortamında
yaratılmaktadır. Sözlü olarak üretilen bilmecelerin ilk kez nasıl ortaya çıktığı konusunda ise kesin
bir bilgiye sahip değiliz. “Bilmeceler de, başka halk edebiyatı ürünleri gibi, kökenlerinde bireysel
yaratmalardır; ama onların ilk yaratıcılarının kim olduğunu bulmak, bilmek mümkün değildir;
çünkü bir bilmece söylenip halk içinde yayılmaya başlar başlamaz sahipsizlik onun bir niteliği
olmuştur.”31 Bilmecelerin kaynağı ve yaratımı konusunda Mehmet Yardımcı ise “Bilmeceler, iki
fikri mukayese edebilecek düzeydeki çocukların ya da halk kesiminin yaşayan dilleri arasında
doğmuştur… Bilmecelerin asıl kaynağı halkın ruhu ve hayaline bağlı sözlü kaynaktır.”32
demektedir.
Uygur bilmecelerinin yaratımı ve aktarımı konusunda Uygur araĢtırmacı Mehemmetcan
Sadik, “Bilmeceler, toplumun ilkelliğinin bitişinin ardından ortaya çıkmıştır. Atalarımız uzun süre
tecrübe ettikleri işlerde çevrelerini gözlemlemiş, incelemiş ve bunlardan etkilenerek bunların
özelliklerini öğrenmişlerdir. Neticede, bilmece denilen türü ortaya koymuşlardır. Buradan şu
sonuca varmak mümkündür ki bilmeceler, üretimin ve insan zekâsının belli bir aşamaya gelmesinin
ardından
meydana
gelmiştir.
Bilmeceli
hikâyeler
ise
bilmecelerin
gelişiminin
neticesidir.”33demektedir.
Uygur Türklerine ait bilmecelerin yaratımıyla ilgili olarak Ablimit Mehemmet ise Ģu
özellikleri sayar:
31
Pertev Naili Boratav, 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Gerçek Yayınevi, Ġstanbul 2000, s. 115.
Mehmet Yardımcı, BaĢlangıcından Günümüze Halk ġiiri ÂĢık ġiiri Tekke ġiiri, Ürün Yayınevi, Ankara
2002, s. 89.
33
Mehemmetcan Sadik, Age, s. 503, 504.
32
Turkish Studies
1606
Adem ÖGER
“1. Bilmeceler belli bir nesnenin belirgin bir özelliği esas alınarak oluĢturulur. Cansız
varlık canlı varlığa; canlı varlık cansız varlığa dönüĢtürülerek beyin harekete geçirilip, insanda
güzel bir benzetme duygusu oluĢturulur.
2. Bilmeceler oluĢturulurken tasvirde kullanılan iĢaretler çok çeĢitlidir. Eğer verilecek
nesnenin tüm özellikleri bilinmezse cevabı bulunamaz.
3. Uygur bilmecelerinden bir kısmı Ģekil açısından Ģiire benzer. Kafiyeleri ve canlı
tasvirleri vardır.
4. Bilmeceler benzetme, karĢılaĢtırma, canlandırma, mecaz, mübalağa gibi estetik araçlara
dayanır.
5. Uygur bilmecelerini oluĢtururken kalıplaĢmıĢ bir ölçüt yoktur. Ancak geliĢim süreci
dikkate alınınca bilmecelerin basitlikten karmaĢıklığa kabalıktan güzelliğe doğru ilerlediği görülür.
Bu doğrultuda pek çok bilmece Ģiirsel görünüme bürünmüĢtür. Günümüz bilmeceleri ritm ve
kafiyeleniĢ bakımından mükemmeldir.
6. Uygur bilmecelerinin bazıları hikâye Ģeklindedir. Yani baĢı hikâyedir, sonuç kısmı ise
bilmeceyle bitirilir. Böylece dinleyicilerin zihinleri harekete geçirilir. Uygur edebiyatında bu tür
bilmecelerin iki çeĢidi vardır. Birincisi özel bilmeceli hikâyedir diğeri ise hikâyeli bilmecedir.
Bilmeceli hikâyelerde bilmece esas alınmaz yalnızca sonuç bölümünde bilmeceli olduğu ortaya
çıkar. Hikâyeli bilmecede ise amaç bilmece söylemektir.”34
Bilmeceler, kendilerini araçsız olarak ifade edemez ve bir ima, iĢaret ya da ipucuna ihtiyaç
duyar. Verilecek olan ipucunun yerinde olabilmesi için hem bilmeceyi üreten kiĢinin hem de
bilmeceyi cevaplayacak kiĢinin, nesnenin pek çok özelliğini çok iyi bilmesi gerekir. Aksi takdirde
bilmece çözülemez. Bilmeceyle ilgili ipucu verilirken soyut bir kavram somut nesnelere
benzetilerek tarif edilebilir. AĢağıdaki bilmecede yıl, ay, gün, gündüz ve gece kavramları ağaç, dal,
yaprak gibi somut nesnelerle tarif edilmiĢtir.
Bir derexte on ikki sax,
Her Ģaxta otuz yopurmaq,
Yopurmaqlirniñ bir teripi qara,
Bir teripi aq?
(Yil, ay, gün, kéçe ve kündüz)
Bir ağaçta on iki dal,
Her dalda otuz yaprak,
Yaprakların bir tarafı kara,
Bir tarafı ak?
(Yıl, ay, gün, gece ve gündüz)
Bilmecelerin söylenmesinin ve cevaplandırılmasının da geleneksel bazı kaideleri vardır.
Bunlar pek çok araĢtırıcı tarafından dile getirilmiĢtir. “Bilmeceler, genelde orada bulunan kişilerin
ikiye bölünüp, ayrı ayrı gruplar meydana getirilmesiyle gerçekleştirilir. Bazen de bilmece sormada
ve cevaplamada usta iki kişi seçilir, müsabaka bunlar arasında gerçekleştirilir.”35
Bilmece sorma geleneği içerisinde belli nesnelerin kullanımı söz konusudur. “Bilmeceyi
soran kişi elindeki mendil, yazma, ip, sopa veya bir başka objeden istifade ederek, bilmecenin
cevabı ile ilgili ipuçları verir. „Bu kadar başı var, bu kadar kuyruğu var, bu kadar gövdesi var…‟
Cevabı çözemeyen taraf da geleneğe bağlı kalarak bir takım ipuçları ister. “ Yenilir mi, yenilmez
mi?, Canlı mı cansız mı?, Uçar mı uçmaz mı?” Bu sorulara kısa ve net cevap verilir.”36 KarĢı taraf
bilmecenin cevabını yine veremezse bu kez pazarlık baĢlar. Bilmeceyi soran kiĢi, cevaplaması
gereken kiĢiden kıymetli bir Ģehri, kıymetli bir meyveyi ya da cenneti vermesini ister. Bu seremoni
bu Ģekilde, saygı ve muhabbet çerçevesinde sürdürülür.
34
Ablimit Muhemmet, Age, s. 131, 132.
Esma ġimĢek, Agm., s. 235.
36
Esma ġimĢek, Agm, s. 235.
35
Turkish Studies
1607
Bilmeceler, genellikle toplantılarda ve toplu yerlerde “Bil bakalım?”, “Ol nedir ki?” veya
“Bir bilmecem var” gibi ifadelerle baĢlar. Uygur Türkleri arasında da bilmece sorma geleneği
içerisinde belli kalıp ifadeler yer almaktadır. Bu ifadeler, Uygur bilmecelerinin daha çok toplu
mekânlarda ve sözlü gelenek içinde yaratılıp aktarıldığını göstermesi bakımından dikkate değerdir.
Örneğin; “Eytiñlarçu u néme? (Söyler misin bu nedir?)”, “U nime? (Bu nedir?)”, “Tèpiñlarçu u
nème? (Bilin bu nedir?)”, “Qeni oylap bèkiñlar (Hadi düşünün bakalım.)”, “Kim yéşip bèridu?
(Kim çözebilir?)”, “Buni kim tèz tapidu? (Bunu çabucak kim bulur?)”, “Oylap tèpiñ ètini?
(Düşünüp bulun adını?)”, “Oylap tapqin bu nème? (Düşünüp bul, bu ne?)” vb.
Uygur bilmecelerinde çok sık kullanılan soru ifadeleri dıĢında pek çok kalıplaĢmıĢ ifade
yer almaktadır. Bu ifadeler, bilmecenin çözümü noktasında bazı ipuçlarını da içermektedir.
Bunlardan bazıları Ģöyledir:
“Bir …. bar… (Bir … var…)”, “… bar, … yoq, (… var, … yok)”, “Puti yoq…( Ayağı
yok…)”, “U nèmidur cèni yoq, …qeni yoq. (O nedir canı yok,…kanı yok.)”, “Ol acayip bir
nèmidur, (Bir acayip nesnedir)”, “Tèpişmaqu tèpişmaq. (Tapışmak tapışmak)”, “Kündüzi…,
Kèçisi… (Gündüzleri…, Geceleri…)”, “Axşimi…, Etisi… (Akşamleyin… Ertesi gün…)”, “Anisi…,
balisi… (Anası…, yavrusu…)”, “Atisi… Apisi… (Anası…, Babası…)”, “Biriniñ bir oġli, bir qizi
bar. (Birinin bir oğlu bir kızı var.)”, “İçi… tèşi… (İçi…, dışı…)”, “Astimu… üstimu…(Altı da…
üstü de…)”, “Aq…, qara…( Ak…, kara…)”, “Kiçikkine…(Küçücük…)”, “Bir öyge kirsem… (Bir
eve girsem…)”, “Özi… (Kendi…)”, “… tin ègiz, …tin pes. (… dan yüksek, …dan alçak.)” vb.
Uygur Bilmecelerinin ĠĢlev Özelikleri
Bilmecelerin eğlence, bilgiyi ölçme ve bilgilendirme, yarıĢma, eğitim ve öğretim gibi çok
çeĢitli iĢlevler üstlendiği bilinmektedir.37 Özellikle masal, destan, halk hikâyesi ve menkıbe gibi
türler içinde de bu türün farklı iĢlevler üstlendiğini görmekteyiz.
Bilmece, komĢu, akraba, eĢ-dost iliĢkilerinin sımsıcak devam ettiği bölgelerde aradaki
iliĢkiyi artırıcı, ortamı Ģenlendirici bir fonksiyon üstlenmiĢtir. “Bilmeceler, günümüzde özellikle
çocuk toplulukları arasında eğlenmek ve hoşça vakit geçirmek için başvurulan bir oyun niteliği
taşımaktadır. Ayrıca halk geleneklerinin güçlü kaldığı bazı bölgelerde kış geceleri toplantılarında,
imecelerde ve toplu çalışmalarda yetişkinler tarafından da işi tekdüzelikten kurtarmak, toplu
çalışmayı renklendirmek için karşılıklı bilmece söyleme geleneği sürüp gitmektedir.”38
Günümüzde bilmecelerin özellikle çocuk eğitimine katkıları incelenmektedir. “Bilmeceler,
kaynaklandıkları ya da söylendikleri yörenin yerel söyleyiş özelliklerini aynen yansıtmalarının
yanında, dil çalışmaları için, Türkçenin anlatım inceliklerini yansıtmak için önemli
kaynaklardır.”39 Bu açıdan bilmeceler, çocukları eğlendirirken onların yeni kelimeler ve kavramlar
öğrenmesini sağlar. Bilmecenin de halkın mahsulü olduğu göz önüne getirilirse, milli duyguların,
kültürel ve geleneksel özelliklerimizin aktarımında çok önemli bir yeri vardır. “Bilmeceler vasıtası
37
Bilmecelerin iĢlevi konusunda bk. Esma ġimĢek, Türk Dünyası Ortak Edebiyatı- Türk Dünyası Edebiyat
Tarihi C. 3, Ankara 2004, s. 245; Pertev Naili Boratav, Age, s.114; Doğan Kaya, Age, s.163; Dilek Türkyılmaz; “Ortak
Sır Kalıplarımız: Türk Dünyası Bilmeceleri Üzerine”, Millî Folklor, C. 10, S. 81, Bahar 2008, s. 45; J. Harold Brunvand,
Agm. s. 293; Suat Batur; Age, s.142. Abdullah Demirci; “Türkiye ve Azerbaycan Sahasında Bilmece Türü”, Milli
Folklor, C. 7, S. 50, Yaz 2001, s. 78- 85; Naki Tezel, Age, s. VI- VII; Hicran DanıĢoğlu, Eğlendirici Yazınsal Türlerin
Türkçe Öğretiminde Kullanımı ve Bu Çerçevede 2004- 2005 Türkçe Öğretim Programının Değerlendirilmesi,
Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi) Ġzmir 2006, s. 29; Mehtap
KeleĢ, Orta Öğretim Türk Dili ve Edebiyatı Derslerinde Bilmecelerin Öğretim Aracı Olarak Kullanılma Biçimi ve
Düzeyleri, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi),
Çanakkale 2007, s. 10-11.
38
Suat Batur; Age., s.142.
39
Hicran DanıĢoğlu, Age., s. 29.
Turkish Studies
1608
Adem ÖGER
ile çocuklara hayvanlar, bitkiler, gök cisimleri, iktisat vs. hakkında ilginç bilgiler verilir. Böyle
bilmeceyi soran ya da cevabını izah eden adam, bilmecenin konusu etrafında sohbet açıp,
çocukların bilmediği meseleleri öğretir.”40
Mehemmet Zunun ve Abdukerim Rahman, Uygur bilmecelerinin iĢlevi hakkında Ģunları
söyler: Bilmeceler halkın yüksek ferasetinin ve uyanıklığının mahsulü olan estetik bir vasıtadır.
Onun tasvirleri üzerinde düşünmek insanların zihin gücünü ve akıl yürütme yeteneğini geliştirip
olgunlaştırır. Bu yüzden bilmeceler “Çocuk Edebiyatı” açısından, çocukların zihin gücünü ve
zekâsını geliştirmeyi kendine sosyal bir amaç olarak görür. Geleceğin ümidi olan yeni nesilleri
eğitmenin yolu elbette çok çeşitlidir. Onların ferasetini olgunlaştırıp bilim ve fende ilerlemek için
bilimsel pek çok bilginin yanı sıra bilmecenin de rolü olduğunu yadsımamak gerekir. Çünkü
çocukların karakterleri ve psikolojik yapıları şekillenirken bilmeceye özel bir ilgi duyarlar. Bunun
sebebi bilmecelerin dilinin basit ve akıcı olmasıdır. Dolayısıyla diğer türlere nazaran çekiciliği
daha fazladır. Dört beş yaşındaki çocuklar bir bilmece duyduklarında ilgilerini o yöne
yoğunlaştırır, bilmeceyi akıllarında tutar ve onun cevabını bulabilmek için çabalarlar. Bilmeceler,
insanların zihin gücünü geliştirme, fikir yürütme kabiliyetini olgunlaştırmanın yanı sıra canlı
tasvirleri sayesinde onların, sosyal yaşama ve dünyaya olan sevgisini de güçlendirir. Nesnelerin
özelliklerini fark etmesini hızlandırır.”41
Bilmece, kısa bir tür olması nedeniyle, halk edebiyatının diğer türleri içerisinde kolayca yer
alabilmektedir. Örneğin; Uygur halk hikâyelerinden ÂĢık Garip ile Senem hikayesinde, Cüneydi
Bağdadî AĢık Garip’i denemek için ona bilmece sorar.42 Bu manzum bilmeceler, karĢılıklı
konuĢma Ģeklindedir:
Cüneydi Bağdadî’nin sorusu:
Ol nimedur yıltızı yok, tendin su içer,
ġahı çeksiz yaprığı alemni kuçar,
Ol nimedur, kanatı yok seylane uçar,
Oğlum âĢık bolsanğ manğa cavap ber.
/Nedir o, kökü yok, vücuttan su içen
Dalı sayısız, yaprağı alemi saran.
Nedir o, kanadı yok özgürce uçan,
Oğlum âşık isen bana cevap ver.
Garip’in cevabı:
Yıltızı yok ademdur, ruhı tendin su içer,
Köñli çeksiz bostandır, alemni kuçar,
Kanatsızdur adem eqli seylane uçar,
Maña ustaz bolsıñız cavavım Ģuldur.
Kökü yok insandır, ruhu vücuttan su içer,
Gönlü sınırsız bostandır, alemi sarar.
Kanatsızdır insan aklı özgürce uçar,
Bana üstat iseniz cevabım budur?
Cüneydi Bağdadî’nin sorusu:
Ol nimedur egilur ve lekin sunmas,
Ol nimedur müĢkülat-capadan korkmas,
Ol nimedur yalkunlangan oti besilmas,
Oğlum aĢık bolsañ maña cavap ber.
Nedir o, eğilir, ama kırılmaz,
Nedir o, müşkül ve cefadan korkmaz,
Nedir o, alev alev ateşi sönmez,
Oğlum âşık isen bana cevap ver.
Garip’in cevabı:
Çın hekiket dunyada egilur sunmas,
IĢk ehli capadin-ölümdin korkmas,
Dünyada hakikat eğilir, ama kırılmaz,
Aşk ehli cefadan ölümden korkmaz,
40
Abdullah Demirci, “Türkiye ve Azerbaycan Sahasında Bilmece Türü”, Milli Folklor, C. 7, S. 50, Yaz 2001, s.
78- 85.
41
Mehemmet Zunun; Abdukérim Rahman; Age, s. 421.
Alimcan Ġnayet, Uygur Halk Hikâyeleri Üzerinde Ġncelemeler, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
(YayımlanmamıĢ Doktora Tezi), Ġzmir 1995, s. 121-122.
42
Turkish Studies
IĢk tığı keser tağni bisi kayrılmas,
Maña ustaz bolsıñız cavavım Ģuldur.
1609
Aşk tığı, dağı deler, tığı kırılmaz,
Bana üstat iseniz, cevabım budur.
Sonuç olarak, nesneleri insanın daha önce fark edemediği bir detayda ve güzellikte tasvir
eden bilmeceler, belirli zaman ve ortamlarda bu geleneği bilen kiĢilerce karĢılıklı söylenen sözlü
halk edebiyatı ürünlerinden biridir. Zengin bir içeriğe sahip olan ve çoğunda kalıplaĢmıĢ ifadeler
bulunan; cümle, Ģiir veya hikâye Ģeklinde olabilen Uygur bilmeceleri, bireyi ahlakî açıdan eğitme,
hayata dair ona öğüt verme, zihin jimnastiği yaptırma ve toplumdaki eksiklikleri eleĢtirme gibi
iĢlevler üstlenmektedir. Uygur Türklerinin hayat tarzını ve anlayıĢını yansıtan Uygur bilmeceleri,
sosyal olaylardan tabiat dünyasındaki maddi nesnelere; gökyüzünden yeryüzüne; deniz ve
okyanustan su kanallarına; hayvanlardan böceklere; gündelik eĢyalardan yeme içme malzemelerine
kadar maddi ve manevi tüm varlıklardan onların vasıflarına kadar olan konuları içine alması
yönüyle de oldukça zengindir. Uygur Türklerinin kültürel yapısı, dünyaya, nesneye ve insana bakıĢ
açısını ortaya koyan Uygur bilmeceleri üzerine yapılacak daha kapsamlı ve karĢılaĢtırmalı
çalıĢmalar, aynı kaynaktan beslenen bu sözlü kültür ürününün zamana ve mekâna bağlı olarak nasıl
değiĢtiğini ortaya koyacaktır.
KAYNAKÇA
ABRAHAMS Roger D. ve DUNDES Alan, “Bilmeceler”, (çev. Ezgi Metin Basat), Halk
Biliminde Kuramlar ve YaklaĢımlar C. 3, Geleneksel Yayıncılık, Ankara 2009.
ABUDUKELĠMI Bumairimu, Uygur Türklerinin Dinî ĠnanıĢları, Ankara Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2006.
BAġGÖZ Ġlhan ve TĠETZE Andreas, Türk Halkının Bilmeceleri, Kültür Bakanlığı, Ankara 1999.
BATUR Suat, Açıklamalı-Örnekli Türk Halk Edebiyatı, Ġstanbul 1998.
BORATAV Pertev Naili, 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Gerçek Yayınevi, Ġstanbul 1999.
ÇELEBĠOĞLU Amil ve ÖKSÜZ Yusuf Ziya, Türk Bilmeceleri Hazinesi, Kitabevi Yayınları,
Ġstanbul 1995.
DANIġOĞLU Hicran, Eğlendirici Yazınsal Türlerin Türkçe Öğretiminde Kullanımı ve Bu
Çerçevede 2004-2005 Türkçe Öğretim Programının Değerlendirilmesi, Dokuz Eylül
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Ġzmir 2006.
DEMĠRCĠ Abdullah, “Türkiye ve Azerbaycan Sahasında Bilmece Türü”, Milli Folklor, S. 50, Yaz
2001.
ELÇĠN ġükrü, Halk Edebiyatına GiriĢ, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1986.
GÜZEL Abdurrahman ve TORUN Ali, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Akçağ Yayınları, Ankara
2005.
http://www.hurgokbayrak.com/yeni_sayfa_47.htm. http://www.doguturkistan.org/ekonomi.asp (07.
05.2010)
ĠÇEL Hatice, Batı Türklerinin Dörtlüklerden Kurulu Bilmeceleri Üzerine Bir AraĢtırma C. 1,
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (YayımlanmamıĢ Doktora Tezi), Konya 2005.
ĠNAYET Alimcan, Uygur Halk Hikâyeleri Üzerinde Ġncelemeler, Ege Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü (YayımlanmamıĢ Doktora Tezi), Ġzmir 1995.
ĠSMAYĠL Osman, Uyğur Helk Égiz Edibiyatidiki Janirlar, ġincañ YaĢlar-Ösmürler NeĢriyati,
Ürümçi 1994.
Turkish Studies
1610
Adem ÖGER
BRUNVAND J. Harold, “Bilmeceler ve Diğer Sözlü Bulmacalar” (çev. Kadriye Türkan), Halk
Biliminde Kuramlar ve YaklaĢımlar C. 3, Geleneksel Yayıncılık, Ankara 2009.
KarĢılaĢtırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
KAYA Doğan, Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara
2007.
KELEġ Mehtap, Orta Öğretim Türk Dili ve Edebiyatı Derslerinde Bilmecelerin Öğretim
Aracı Olarak Kullanılma Biçimi ve Düzeyleri, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale 2007.
MEHEMMET Ablimit, Helk Égiz Edibiyatidin Soal-Cavablar, KeĢker Uyġur NeĢriyati, KeĢker
2001.
ÖGER Adem, Uygur Efsaneleri Üzerinde Bir AraĢtırma (Ġnceleme-Metinler), Ege Üniversitesi
Türk Dünyası AraĢtırmaları Enstitüsü (YayımlanmamıĢ Doktora Tezi), Ġzmir 2008.
ÖNER Esra, “Gevheri Divanı’nda KuĢlar” Uluslararası Sosyal AraĢtırmalar Dergisi, The
Journal of International Social Research, Volume 1/5 Fall 2008.
RAHMAN Abdulkerim, Uygur Folkloru (çev. Soner Yalçın-Erkin Emet), Kültür Bakanlığı
Yayınları, Ankara.
SADĠK Mehemmetcan, Uyġur Helk Égiz Edibiyati Hekkida, ġincañ Helk NeĢriyati, Ürümçi
1995.
ġĠMġEK Esma, Türk Dünyası Ortak Edebiyatı-Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, C. 3, Ankara
2004.
TERES Ersin, Divanu Lügat-it-Türk ve Budist Uygur Metinlerinin Sözvarlığı Bakımından
KarĢılaĢtırılması, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (YayımlanmamıĢ
Yüksek Lisans Tezi), Ġstanbul 2006.
TÜRKYILMAZ Dilek, “Ortak Sır Kalıplarımız: Türk Dünyası Bilmeceleri Üzerine”, Millî
Folklor, S. 81, Bahar 2008.
Uyğur Tiliniñ Ġzahliq Luğiti, ġincañ Helk NeĢriyati, Ürümçi 1999.
YARDIMCI Mehmet, BaĢlangıcından Günümüze Halk ġiiri ÂĢık ġiiri Tekke ġiiri, Ürün
Yayınları, Ankara 2002.
YUNUS M. Ġslam, TépiĢmaqlar, ġincañ Helk NeĢriyati, Ürümçi 1984.
ZUNUN Mehemmet ve RAHMAN Abdukerim, Uyğur Helk Égiz Edibiyatiniñ Asasliri, ġincañ
Helk NeĢriyati, Ürümçi 1982.
Turkish Studies

Uygur Bilmeceleri Üzerine Bir Değerlendirme

Transkript

Benzer belgeler

SANAYİ VE TEKNOLOJİ TEZLERİ YARIŞMASI

Güvenlik Akademisi Programı

1. DUYURU

Editor`s Introduction