DÜZELTİLMİŞ BİYOKİMYA TEST REHBERİ 2007 de aç

Transkript

T.C.
Süleyman Demirel Üniversitesi
Ara tırma ve Uygulama Hastanesi
Doküman Adı
Biyokimya Test Rehberi
Doküman Numarası
TBH/000/ÇTL/00
HKS Standart Numarası
00.02.03.01.00
Yayın Tarihi
Revizyon Numarası
01.04.2012
00
Revizyon Tarihi
Sayfa Sayısı
Güncellemelerinin Takibi
Revizyon No
Revizyon Tarihi
Açıklamalar
Hazırlayan
Kontrol Eden
Onaylayan
Doküman Durumu
Birim Sorumlusu
Kalite Direktörü
Başhekim
¢ KONTROLLÜ KOPYA
£ BİLGİ AMAÇLI
£ İPTAL
......./......./.........
Ç NDEK LER
GİRİŞ ____________________________________________________________________________________ 5
1.ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI – ÖRNEK TÜRÜ ________________________________________________ 5
1.1.ACİL BİYOKİMYA LABORATUVARI ÇALIŞILAN TEST LİSTESİ ____________________________________ 5
1.2.ÇALIŞILAN TEST PARAMETRELERİ ________________________________________________________ 6
1.2.1.ADRENOKORTİKOTROPİK HORMON ___________________________________________________ 6
1.2.2.ALANİN AMİNOTRANSFERAZ _________________________________________________________ 6
1.2.3. ALBUMİN ________________________________________________________________________ 7
1.2.4. ALFA FETOPROTEİN _______________________________________________________________ 7
1.2.5. ALKALEN FOSFATAZ ______________________________________________________________ 7
1.2.6. ALKALEN FOSFATAZ( ısıya dayanıklı 56°C ) _____________________________________________ 8
1.2.7 AMİLAZ __________________________________________________________________________ 8
1.2.8.AMİNOASİT KROMOTOGRAFİSİ _______________________________________________________ 9
1.2.9.ANTİ TİROGLOBULİN _______________________________________________________________ 9
1.2.10.ANTİ TPO _______________________________________________________________________ 9
1.2.11.ASPARTAT AMİNOTRANSFERAZ _____________________________________________________ 9
1.2.13. BENCE- JONES PROTEİNİ _________________________________________________________ 10
1.2.14.BAKIR (KAN) ____________________________________________________________________ 10
1.2.15.BAKIR ( İDRAR ) _________________________________________________________________ 10
1.2.16. BETA -HCG ____________________________________________________________________ 11
1.2.17.BETA -2 MİKROGLOBULİN(SERUM) __________________________________________________ 11
1.2.18. BİLİRUBİN (DİREKT)______________________________________________________________ 11
1.2.19. BİLİRUBİN (TOTAL) ______________________________________________________________ 11
1.2.21. CA 125 ________________________________________________________________________ 12
1.2.22. CA -15-3 _______________________________________________________________________ 12
1.2.23. CA -19-9 _______________________________________________________________________ 12
1.2.24. CEA __________________________________________________________________________ 13
1.2.25 CA 72-4 ________________________________________________________________________ 13
1.2.26 ÇİNKO (KAN)____________________________________________________________________ 13
1.2.27. DEMİR (FE)_____________________________________________________________________ 14
1.2.28. TOTAL DEMİR BAĞLAMA KAPASİTESİ(TIBC) __________________________________________ 14
1.2.29. DEHİDROEPİANDROSTERON SÜLFAT (DHEA-SO4) _____________________________________ 14
1.2.30. ESTRADİOL(E2) _________________________________________________________________ 15
1.2.31. ESTRİOL(E3) ___________________________________________________________________ 15
1.2.33. FENİTOİN ______________________________________________________________________ 16
1.2.34. FENOBARBİTAL_________________________________________________________________ 16
1.2.35. FERRİTİN ______________________________________________________________________ 16
1.2.36 FOLİK ASİT _____________________________________________________________________ 17
1.2.37. FOLİKÜL STİMÜLAN HORMON (FSH) _________________________________________________ 17
1.2.38. FOSFOR _______________________________________________________________________ 18
1.2.39. GAİTADA GİZLİ KAN _____________________________________________________________ 18
1.2.40.GAMA GLUTAMİL TRANSFERAZ (GGT) _______________________________________________ 18
1.2.41.GLUKOZ _______________________________________________________________________ 19
1.2.42.GROWTH HORMON ______________________________________________________________ 19
1.2.43.HEMOGLOBİN A 1C ______________________________________________________________ 20
1.2.44. HDL-KOLESTEROL ______________________________________________________________ 20
1.2.45. HOMOSİSTEİN __________________________________________________________________ 21
1.2.46. C-REAKTİF PROTEİN (HİGH SENSİTİVE) ______________________________________________ 21
1.2.47. IGF-1 _________________________________________________________________________ 22
1.2.48. IGF-BP3 _______________________________________________________________________ 22
1.2.49. İDRAR TAHLİLİ(BKNZ. TAM İDRAR TAHLİLİ) ___________________________________________ 22
1.2.51. KALSİYUM(KAN) ________________________________________________________________ 23
1.2.52. KALSİYUM(İDRAR) _______________________________________________________________ 22
1.2.53. KAN GAZI______________________________________________________________________ 23
1.2.54. KARBAMAZEPİN _______________________________________________________________ 234
1.2.55. KLOR(CL)______________________________________________________________________ 23
1.2.56. KLOR(BOS) ____________________________________________________________________ 24
1.2.57. KOLLOJEN ADP ________________________________________________________________ 24
1.2.58. KOLLAJEN EPİNEFRİN ___________________________________________________________ 24
2
1.2.59. KOLESTROL(TOTAL) _____________________________________________________________ 24
1.2.60. KOLİNESTERAZ _________________________________________________________________ 25
1.2.61. KORTİZOL _____________________________________________________________________ 25
1.2.62. KREATİN KİNAZ _________________________________________________________________ 25
1.2.63. KREATİN KİNAZ MB _____________________________________________________________ 26
1.2.64. KÜTLE CK-MB __________________________________________________________________ 26
1.2.65. KREATİNİN(KAN) ________________________________________________________________ 26
1.2.66. KREATİNİN (İDRAR) ______________________________________________________________ 27
1.2.67. LAKTAT _______________________________________________________________________ 27
1.2.68. LAKTAT DEHİDROGENEZ(KAN) _____________________________________________________ 27
1.2.69. LAKTAT DEHİDROGENEZ (bos,mayi) _________________________________________________ 28
1.2.70. LDL KOLESTEROL _______________________________________________________________ 28
1.2.71. LİPAZ _________________________________________________________________________ 28
1:2.72. LİTYUM _______________________________________________________________________ 30
1.2.73. LUTEİNİZAN HORMON (LH) ________________________________________________________ 30
1.2.74. MAGNEZYUM ___________________________________________________________________ 31
1.2.75. METANEFRİNLER _______________________________________________________________ 31
1.2.76. MİKROALBÜMİN ________________________________________________________________ 30
1.2.77. MİKROPROTEİN (BOS) ____________________________________________________________ 30
1.2.78. MİKROPROTEİN (İDRAR) __________________________________________________________ 31
1.2.79. MYOGLOBİN ___________________________________________________________________ 31
1.2.80. ORAL GLUKOZ TOLERANS TESTİ ___________________________________________________ 31
1.2.81. PAPP-A _______________________________________________________________________ 32
1.2.82. OSTEOKALSİN __________________________________________________________________ 32
1.2.83. PARATİROİD HORMON(İNTAKT) ____________________________________________________ 32
1.2.84. POTASYUM(KAN)________________________________________________________________ 33
1.2.85. POTASYUM(BOS)________________________________________________________________ 33
1.2.86. POTASYUM(İDRAR) ______________________________________________________________ 33
1.2.87.PROGESTERON _________________________________________________________________ 33
1.2.88. PROLAKTİN ____________________________________________________________________ 34
1.2.90. PROTEİN ELEKTROFOREZİ(SERUM,İDRAR) ___________________________________________ 35
1.2.91. SALİSİLAT _____________________________________________________________________ 35
1.2.92. SERBEST T3 ___________________________________________________________________ 36
1.2.93. SERBEST T4 ___________________________________________________________________ 36
1.2.94. SODYUM(KAN) __________________________________________________________________ 36
1.2.95. SOYDUM (BOS) _________________________________________________________________ 37
1.2.96. SODYUM(İDRAR) ________________________________________________________________ 37
1.2.97. TAM İDRAR TETKİKİ _____________________________________________________________ 37
1.2.98. TESTOSTERON ( TOTAL ) _________________________________________________________ 40
1.2.100.TİROGLOBULİN_________________________________________________________________ 41
1.2.101. TİROİD STİMULATİNG HORMON(TSH) _______________________________________________ 41
1.2.102. TİROKSİN BAĞLAYICI GLOBULİN __________________________________________________ 41
1.2.103. TOTAL PROTEİN (KAN) __________________________________________________________ 42
1.2.104. TOTAL PROTEİN (BOS) __________________________________________________________ 42
1.2.105. TOTAL PROTEİN (İDRAR) _________________________________________________________ 42
1.2.106. TRİGLİSERİD __________________________________________________________________ 43
1.2.107. TROPONİN I ___________________________________________________________________ 43
1.2.108. ÜÇLÜ TARAMA TESTİ ___________________________________________________________ 43
1.2.109. ÜRE(KAN) ____________________________________________________________________ 42
1.2.110. ÜRE(İDRAR) ___________________________________________________________________ 43
1.2.111. ÜRİK ASİT ( KAN ) ______________________________________________________________ 43
1.2.112. ÜRİK ASİT(İDRAR) ______________________________________________________________ 43
1.2.113. VALPORİK ASİT ________________________________________________________________ 43
1.2.114. VANİLMANDELİK ASİT ___________________________________________________________ 44
1.2.115. VİTAMİN B12 __________________________________________________________________ 44
1.2.116. VİTAMİN D (25-OH D VİTAMİNİ)_____________________________________________________ 45
1.2.117. HEMATOLOJİ LAB TESTLERİ ______________________________________________________ 45
1.2.117.1. TAM KAN SAYIMI ____________________________________________________________________
1.2.117.2.PERİFERİK YAYMA BOYAMA ___________________________________________________________
1.2.117.3. RETİKÜLOSİT BOYAMA _______________________________________________________________
1.2.117.4. ERİTROSİT SEDİMENTASYON HIZI _______________________________________________________
45
45
45
46
3
1.2.117.5. KRİYOGLOBULİN ____________________________________________________________________
1.2.117.6. OSMOTİK FRAJİLİTE _________________________________________________________________
1.2.117.7. GLUKOZ 6-FOSFAT DEHİDROGENAZ_____________________________________________________
1.2.117.8. HEMOGLOBİN A 1C __________________________________________________________________
1.2.117.9. HEMOGLOBİN ELEKTROFOREZİ ________________________________________________________
1.2.117.10. PROTROMBİN ZAMANI _______________________________________________________________
1.2.117.11. AKTİVE PARSİYEL TROMBOPLASTİN ZAMANI_____________________________________________
1.2.117.12. FİBRİNOJEN _______________________________________________________________________
1.2.117.13. D-DİMER __________________________________________________________________________
1.2.117.14. ANTİ TROMBİN III ___________________________________________________________________
1.2.117.15. PROTEİN C ________________________________________________________________________
1.2.117.16. PROTEİN S ________________________________________________________________________
1.2.117.17. AKTİVE PROTEİN C REZİSTANSI _______________________________________________________
1.2.117.18. KOLLOJEN ADP ___________________________________________________________________
1.2.117.19. KOLLAJEN EPİNEFRİN ______________________________________________________________
1.2.117.20. VON WİLLEBRANT FAKTÖR (ANTİJEN) __________________________________________________
1.2.117.21. VON WİLLEBRANT FAKTÖR (AKTİVİTE) __________________________________________________
1.2.117.22. FAKTÖR VIII _______________________________________________________________________
46
46
47
47
47
48
50
50
50
51
51
52
52
52
52
53
53
53
1.3. PANİK DEĞER: ______________________________________________________________________ 52
1.4. REFERANS ARALıĞı: ____________________________________________________________________ 54
2. ÖRNEK ALIMI VE KURALLARI ______________________________________________________________ 54
2.1. KAN NUMUNELERİNİN ALıNMASı _____________________________________________________________ 54
2.1.1. Kan numunesi almada uyulması gereken önemli kurallar: __________________________________ 54
2.1.2. Kan numunesi almada uyulması gereken standart tedbirler: ________________________________ 54
2.1.3. Kan numunesi alınırken izlenecek yöntem: _____________________________________________ 54
2.1.4. Kan numunesi alırken kullanılacak tüplerin sırası: ________________________________________ 55
2.1.5. Kan numunesi alınmaması gereken yerler: _____________________________________________ 55
2.2. Uygun örnek tüpünün kullanılması: ____________________________________________________ 55
2.2.1 Kan Alma Tüplerinin Özellikleri _______________________________________________________ 56
2.2.1.1.Serum _______________________________________________________________________________ 56
2.2.1.2. EDTA’lı Tam Kan ______________________________________________________________________ 56
2.2.1.3.Sitratlı Tam Kan _______________________________________________________________________ 57
2.3. İDRAR NUMUNELERİNİN KABULÜ: ____________________________________________________________ 57
2.3.1 Tam İdrar Tahlili İçin Örnek Alımı: _____________________________________________________ 57
2.3.2. 24 Saatlik İdrara toplama Tekniği: ____________________________________________________ 58
2.3.3. Çocuklarda (0-3 yaş) idrar toplanması: _________________________________________________ 58
2.3.4. 24 saatlik idrarda VMA, HVA, 5-HIAA, katekolaminler ve metanefrinler çalışılacaksa: ______________ 60
2.4. OSTPRSNDİAL GLUKOZ: __________________________________________________________________ 59
2.4.1.Oral Glukoz tolerans Testinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar: ____________________________ 59
2.4.2.Gebelerdde Oral Glukoz tolarans Testi: ________________________________________________ 59
3.ÖRNEK KABUL VE RED KRİTERLERİ _________________________________________________________ 59
4. ÖRNEKLERİN UYGUN ŞEKİLDE ALINMASI VE TRANSFERİ ________________________________________ 60
4.2. ACİL SERVİS VE KLİNİKLERDE TETKİK GİRİŞLERİ, NUMUNE ALıNMASı VE TRANSFERİ; __________________________ 61
4.3 ANALİZ ÖNCESİ SAKLAMA KOŞULLARı: _________________________________________________________ 62
4.4 ÖRNEK ALıNMASı SÜRECİNDE ETKİ EDEN FAKTÖRLER: ______________________________________________ 63
4.4.1.İstek Formunun Düzenlenmesi; _______________________________________________________ 63
4.4.2.Açlık süresi: _____________________________________________________________________ 63
4.4.3.Örnek alma zamanı: _______________________________________________________________ 63
4.4.4.Postür: _________________________________________________________________________ 64
4.4.5.Tıbbi durumun etkisi: ______________________________________________________________ 64
4.4.6. Sıvı infüzyonunun etkisi: ___________________________________________________________ 64
4.4.7.Turnike uygulama süresi: ___________________________________________________________ 64
4.5. NUMUNELERİN LABORATUVARA KABULÜ VE AYRıŞTıRıLMASı __________________________________________ 65
5. ÖRNEKLERİN ETİKETLENMESİ: _____________________________________________________________ 65
6. SONUÇ GÖNDERME : _____________________________________________________________________ 66
6.1. LABORATUVAR TETKİKLERİ SONUÇ TESLİM SÜRELERİ_______________________________________________ 66
6.1.7. Çalışılmış-Onaylanmış örnek numunelerin laboratuvarda saklama süreleri: ____________________ 66
4
GİRİŞ
Laboratuvarlar tüm biyolojik örneklerin laboratuvar tetkiklerinin yapılmasını ve raporlanmasını sa layan
birimlerdir. Günümüzde laboratuvar çalı malarındaki hedef, tetkik isteklerinin yapılmasından sonuçların ilgili
yerlere ula masına kadar geçen süreyi kısaltmak ve en do ru sonucu tetkiki isteyen hekime iletmektir. Bu sürenin
önemli bir bölümü (%55-60) preanalitik evredir. Hastane Otomasyon Sistemlerinin (HBYS/HOS) geli tirilmesiyle
bu süreler ideal zamanlara yakla mı tır.
Hastanelerde laboratuvar hizmetlerinde ya anan sorunların önemli bir kısmı laboratuvar i leyi inin hasta ve
hastane çalı anları tarafından yeterince bilinmemesi ve ileti im eksikli inden kaynaklanmaktadır. Tetkik
sonuçlarının eksik çıkması, kaybolması, tetkik öncesi uyulması gereken kurallara uyulmaması, yanlı tüp/örnek
kabı seçimi, yetersiz veya fazla örnek alınması, eksik tetkik giri i yapılması en çok kar ıla ılan sorunlardır. Hem bu
tür sorunları azaltmak hem de laboratuvar i leyi ini ba ta klinik hekimleri olmak üzere di er hastane çalı anlarıyla
payla mak amacıyla laboratuvar tetkik rehberi hazırlanmı tır.
Bu rehberde Süleyman Demirel Üniversitesi Ara tırma Uyg. Hastanesi Biyokimya Laboratuvarının i leyi i,
tetkik profili tetkik giri inden sonuçların gönderilmesine kadar olan süreç (HBYS), laboratuvarın analitik kalite
çalı maları, tetkiklerin çalı ma yöntemleri, çalı ma zamanları, ön hazırlık i lemi gerektiren testlere ait bilgi, tetkike
göre numune türü/numune kabı seçimi, numunelerin uygun ekilde alını ı, transfer artları, örneklerin uygun
ekilde etiketlenmesi ve numunelerin kabul/red kriteri, sonuçların raporlanma zamanları, normal de erleri, panik
de erleri ve kısaca tetkiklerin klinik yararları hakkında bilgilere yer verilmi tir.
1.ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI – ÖRNEK TÜRÜ
1.1.ACİL BİYOKİMYA LABORATUVARI ÇALIŞILAN TEST LİSTESİ
BİYOKİMYA
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
GLUKOZ
ÜRE
KREAT N N
AST
ALT
ALP
TOTAL B L RUB N
D REK B L RUB N
KOL NESTERAZ
TOTAL PROTE N
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
ALBUMİN KREATİN KİNAZ (CK) CK-MB SODYUM
KALS YUM
POTASYUM
KLOR
FOSFOR
AM LAZ
L PAZ
•
•
•
•
•
•
•
•
•
BOS GLUKOZ BOS POTASYUM BOS PROTE N BOS ALBUM N
BOS KLOR
BOS SODYUM
BOS LDH
MAGNEZYUM
SAL S LAT
HEMOGRAM
PERİFERİK YAYMA
KARDİYAK TESTLER
• CK-MB KÜTLE
• MYOGLOB N
• TROPON N T
KOAGÜLASYON TESTLERİ
• PT
• F BR NOJEN
• APTT
• D-D MER
5
KAN GAZI
TAM İDRAR TETKİKİ
GAİTADA GİZLİ KAN
İLAÇ DÜZEYLERİ
•
D GOKS N
HORMON
•
ß-HCG
Listede yer almayan ancak çalışılması gerekli görülen paramatreler için laboratuvar ile
görüşülmesi gerekmektedir.
Acilden yapılan istemlerin çalışma süresi rutinden farklı olup çalışılan test parametrelerinde süreler
belirtilmiştir.
1.2.ÇALIŞILAN TEST PARAMETRELERİ
1.2.1.ADRENOKORTİKOTROPİK HORMON
Eş Anlamlı
: ACTH, Kortikotropin
Metod
: Enzimatik-labeled
chemiluminescent / Immunometric assay(ECL A)
Numune Türü : EDTA’lı plazma
Numune Miktarı : 3 mL
Çalışma Zamanı : Her gün
Numune Kabı : Mor Kapaklı Tüp (So uk zincir)
Rapor Zamanı : Aynı gün
Red Kriteri
: A ırı hemoliz, lipemi, heparinli
örnek
Referans Aralığı : 0-46 pg/ml
Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenerek gönderilmelidir.
Yorum: Pitüiter bez fonksiyonunu gösterir. Hiperkortikolizm(cushing sendromu, ektopik ACTH sendromu ve
ektopik CRH salınımı) hipokortizolizm (Addison hastalı ı, sekonder adrenal yetmezlik,hipotalamik
yetmezlik),konjenital adrenal hiperplazi ve adrenal krsinomların ayırıcı tanısında kullanılır.
1.2.2.ALANİN AMİNOTRANSFERAZ
Eş Anlamlı
: ALT, serum glutamik pirüvat
transaminaz(SGPT)
Metod
: Spektrofotometrik
Numune Türü : Serum
Numune Kabı : Jelli biyokimya tüpü
Çalışma Zamanı
Rapor Zamanı
Red Kriteri
Referans Aralığı
Acil sonuç süresi
: Her gün
: Aynı gün
: Hemoliz
: 0-45 IU/L
: 1 saat
Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır.
Yorum:
Arttığı durumlar: Hepatotoksik ilaçlar ve kolestazise sebep olan ilaçlar; bromokriptin, kaptopril, sefalosporin,
siklosporin, klindamisin, ethambutol, nifedipin, linkomisin, trimetoprim, salisilatlar, tetrasiklinler.
Karaci er hastalıkları: Hepatit ,siroz , karaci er tümörü ve metastazı, reye sendromu, karaci er ya lanması.
6
Azaldığı durumlar: Pridoksal fosfat eksikli i, azotemi, malnutrisyon, ilerlemi kronik böbrek hastalı ı, diyaliz,
kronik alkolik karaci er hastalı ı.
Diğerleri: Alkolizm, enfeksiyoz mononükleoz, miyokardit, pankreatit, miyokard enfarktüsü, kas distrofisi,
preeklampsi, hemolitik hastalıklar. Renal ve pulmoner enfarktus, dehidratasyon, dermatomiyozit ve polimiyozit.
1.2.3. ALBUMİN
Metod
: Spektrofotometrik
Numune Miktarı : 1mL
Red Kriteri
: Hemoliz, lipemi
Referans Aralığı : 2.8-5.4 g/dl
Acil sonuç süresi: 1 saat
Yorum:
Arttığı durumlar: Dehidratasyon ve ampisilin kullanımı
Azaldığı durumlar: IV sıvı tedavisi, siroz ve di er karaci er hastalıkları, alkolizm, gebelik, nefrotik sendrom,
malabsorbsiyon, malnutrisyon, neoplazi, protein kaybettirici enteropatiler (Crohn hastalı ı, ülseratif kolit),
hipertiroidizm, yanıklar, uzamı immobilizasyon, kalp yetmezli i ve di er kronik hastalıklar. Albumin, prealbumin ve
transferrin ile birlikte negatif akut faz reaktanı olarak kabul edilir. Akut enflamatuvar olaylarda serum albumin
düzeyi dü er.
1.2.4. ALFA FETOPROTEİN
Eş Anlamlı
: -fetoprotein, AFP
Metod
: Kemiluminesans
Red Kriteri
: Hemoliz, lipemi
Referans Aralığı : 0.5-5.5 IU/ml
Yorum: AFP, 70.000 Da molekül a ırlı ında, albumine benzeyen yolk kesesi, non-diferansiye karaci er hücreleri
ve fetal gastrointestinal traktüsde sentezlenen bir glikoproteindir. Primer hepatosellüler karsinomalı hastaların
yakla ık % 70-95'inde AFP seviyeleri yüksektir. Nonseminomatöz germ hücreli tümörlerde evre ilerledikçe, kanda
AFP seviyeleri de yükselir. AFP konsantrasyonu ile tümör büyüklü ü, tümör geni li i veya malignitenin evre ve
derecesi arasında korelasyon yoktur. Çok yüksek AFP seviyeleri genellikle primer karaci er hücre karsinomalarını
destekler. Gastrointestinal sistem kanserleri ile karaci er metastazı olsun ya da olmasın di er sistem
malignitelerinde kan seviyeleri artabilir. Ayrıca akut viral hepatit, hepatit B ta ıyıcılı ı ve alkole ba lı siroz gibi
benign durumlarda da AFP düzeyleri yükselebilir. AFP ölçümleri, toplumun kanser taramalarında tavsiye edilmez.
Gebeli in 30. haftasında maternal kandaki AFP maksimum seviyeye ula ır; sonra dü meye ba lar. Maternal serum
veya amniotik sıvıda yüksek AFP saptanması; spina bifida, anensefali, özefagus atrezisi veya çoklu gebeli i
destekler. Maternal serumdaki AFP düzeyleri; hCG ve serbest östriol ile kombine edildi inde Down sendromu,
trizomi 18 ve nöral tüp defektlerine ait risklerin hesaplanmasında kullanılır. Down sendromu, molar gebelik,
spontan abortus, trizomi 18 ve toksemide serumdaki AFP düzeyleri dü üktür.
1.2.5. ALKALEN FOSFATAZ
Eş Anlamlı
: ALP
Metod
: Spektrofotometrik
Numune türü : Serum
Red Kriteri
: Hemoliz, lipemi
Referans Aralığı : 0-270 U/L
Acil sonuç süresi : 1 saat
7
Yorum:
Arttığı durumlar:Kemik kırıklarının iyile mesi ve gebeli in 3. trimestrisinde geçici yükselmeler görülür.
Artmı kemik formasyonu: Primer ve sekonder hiperparatiroidizm, jüvenil rickets, osteomalazi
Kemik hastalıkları: Metastatik karsinoma, osteojenik sarkoma, myeloma, Paget hastalı ı, üremik osteodistrofi
Karaci er hastalıkları: Safra tıkanıklı ı, siroz (özellikle primer biliyer siroz), primer hepatosellüler karsinoma
Diğerleri: Ülseratif kolit, pankreatit, intraabdominal bakteriyel infeksiyon, hipertiroidizm, akromegali
Azaldı ı durumlar: Hipotiroidizm, malnütrisyon, pernisiyöz anemi, herediter hipofosfatemi, D hipervitaminozu.
1.2.6. ALKALEN FOSFATAZ( ısıya dayanıklı 56°C )
Eş Anlamlı
Metod
Numune türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
: ALP
: Spektrofotometrik
: Serum
: 1 mL
: Jelli biyokimya tüpü
Red Kriteri
: Hemoliz, lipemi
Yorum: ALP yüksekli i kemik kaynaklı patoloji olup olmadı ını anlamak amacıyla kullanılan bir parametredir. 56°C
ısı ile muamele edildi inde kemik kaynaklı ALP nin % 90- 100 ünün inaktive oldu u kabul edilir. Test bu bilgiyi
temel alarak olu turulmu bir testdir.Artan kemik formasyonu, Paget hastalı ı, çocuklardaki kemik geli imi, kemik
kırıklarının iyile me safhası, osteomalazi ve osteoporoz, postmenapozal osteoporoz, primer, sekonder, tersiyer
hiperparatiroidizmdeki osteomalazi, vitamin D eksikli ine ba lı ra itizm, vitamin D dirençli ra itizm, renal tübüler
asidoza ba lı ra itizm, kemik metastazlı prostat, meme kanserleri, osteolitik metastatik kemik kanserleri, lenfoma
ve lösemilerin memnuniyet verici tedavisine ba lı olarak geli en sekonder osteoblastik rejenerasyon döneminde,
Gaucher hastalı ı, Nieman Pick hastalı ı gibi depo hastalıklarında, Cushing ve di er kronik adrenal hastalıklarda
osteomalazi ve osteoporozu takibeden kemik rejenerasyonu döneminde serum ALP de erleri yüksektir.
Genetik hipofosfatemiye ba lı osteopenide, hipotiroidizmde, kronik nütrisyonel yetmezliklerde, magnezyum, çinko
Vitamin B12 eksikli inde, pernisiyöz anemide serum ALP de erleri dü üktür. Yöntem üre inhibisyonuna
dayanmaktadır. Üre inhibisyonu sonucunda kalan enzim aktivitesinin %8’i kemik, %29’u karaci er, %50’si ba ırsak
kaynaklıdır.
1.2.7 AMİLAZ
Metod
: Spektrofotometrik
Rapor Zamanı
: Aynı gün
Red Kriteri
: A ırı Hemoliz, lipemi
Yorum:
Arttığı durumlar: Akut ve kronik pankreatit, parotitis, intestinal tıkanma, dı gebelik, diabetik ketoasidoz,
pankreatik kist, peritonit, akci er tümörleri, over tümörleri, renal yetmezlik, abdominal travma, viral enfeksiyonlar,
postoperatif hastalarda ve alkol alımında yüksektir.
Akut veya kronik pankreatitli hastaların takibinde ve pankreatit ayırıcı tanısında kullanılır. Serum amilazında artı a
neden olan sebeplerden farklı olarak böbrek yetmezli i ve makroamilazemide idrar amilaz düzeyi normal veya
dü üktür. Ayrıca akut pankreatit ata ından sonra idrar amilaz düzeyinin 2 haftadan uzun süre yüksek
kalmasıpseudokist olu umunu lehine bir bulgudur.
Azaldığı durumlar: Pankreatik yetmezlik, ilerlemi kistik fibrosis, ciddi karaci er hastalı ı, pankreatektomi.
Önemli not: Oddi sfinkterini kasan ilaçlar, sekretin, azotioprin, kaptopril, simetidin, östrojen, furosamid, tetrasiklin,
sülfanomid, tiazid diüretikleri interferansa neden olur.
8
1.2.8.AMİNOASİT KROMOTOGRAFİSİ
Metod
: Ka ıt kromotografisi
Numune Türü : Serum, idrar
Numune Miktarı : 100 mikrolitre serum , 100
mikrolitre idrar
Numune Kabı
: Kırmızı kapaklı veya sarı kapaklı
jelli, idrar kabı
Çalışma Zamanı: Her gün
Red Kriteri
: A ırı Hemoliz, lipemi
1.2.9.ANTİ TİROGLOBULİN
Eş Anlamlı
: ANT TG, Tiroglobulin antikorları
Metod
: ECL A
Numune Kabı : Kırmızı kapaklı veya sarı kapaklı
jelli, idrar kabı
Red Kriteri
: A ırı hemoliz, lipemi, ikter
Referans Aralığı : 0-4 IU/ml
Yorum : Tiroglobulin tirod bezinde üretilen bir glikoproteindir. Tiroid folikuler kolloidin ana komponentidir ve küçük
miktarda serum da bulunur. Tiroglobulinin ana görevi tiroid hormonlarının sentezi ve depolanmasıdır. Tiroglobulin
antikoru otoimmün tiroid hastalı ı olanlarda sıklıkla bulunur. Sa lıklı ki ilerin yakla ık %10’unda da ölçülebilir
düzeyde serumda bulunur. Graves hastalı ının %30’unda Hashimoto tiroiditinde ise % 85 oranında TgAb’ları
görülür. Bu hastalıklarda tiroid peroksidaza kar ı antikorlar, tiroglobulin antikorlarından daha sık olu ur.
Önemli not: Hemoliz (500 mg/dL'ye kadar hemoglobin);hiperbilirubinemi (40 mg/dL’ye kadar bilirubin); lipemiden
(3000 mg/dL’ye kadar trigliserid) etkilenmez.
1.2.10.ANTİ TPO
Metod
: ECL A
Red Kriteri
: Hemoliz, lipemi, ikter
Referans Aralığı : 0-35 IU/ml
Yorum: Tiroid mikrozomlarının temel ve büyük bir olasılıkla tek otoantijenik kompanentidir. Otoimmün tiroid
hastalıklarının saptanması ve takibinde yararlıdır. Hashimoto tiroiditi, idiyopatik miksödem ve Graves hastalı ında
artar. Gebelerin yakla ık %14’ünde yüksek saptanabilir. mmün olmayan tiroid hastalıklarında Anti-TPO normal
ki ilerdekine benzer. Normal popülasyonun %8 - 27’sinde Anti-TPO antikorlar bulunabilir.
Önemli not: 40 mg/dL’ye kadar bilirubin içeren örnekler, 3000 mg/dL’ye e de er triolein (trigliserit) içeren lipemik
örnekler ve 500 mg/dL’ye kadar hemoglobin içeren hemolize örneklerden etkilenmez. Asetaminofen; asetilsalisilik
asit, ibuprofen, heparin ve multivitamin ile çapraz reaksiyon olu abilmektedir.
1.2.11.ASPARTAT AMİNOTRANSFERAZ
Eş Anlamlı
: AST, SGOT
Metod
: Spektrofotometrik
Red Kriteri
: Hemoliz
9
Yorum:
Arttığı durumlar:Hepatotoksik ilaçlar ve kolestasize sebep olan ilaçlar; bromokriptin, captopril, sefalosporin,
siklosporin, klindamisin, nifedipin, linkomisin, trimetoprim, salisilatlar, tetrasiklinler.
Karaci er hastalıkları: Hepatit, siroz, karaci er tümörü ve metastazı, reye sendromu, karaci er ya lanması.
Diğerleri:Alkolizm, enfeksiyoz mononükleoz, miyokardit, pankreatit, miyokard enfarktüsü, kas distrofisi,
preeklamsi, hemolitik hastalıklar. Renal ve pulmoner enfarktüs, dehidratasyon, dermatomiyozit ve polimiyozit.
Azaldığı durumlar:Pridoksal fosfat eksikli i, azotemi, malnutrisyon, ilerlemi kronik böbrek yetmezli i, diyaliz,
kronik alkolizm.
1.2.13. BENCE- JONES PROTEİNİ
Eş Anlamlı
: Bence –Jones Proteini
Metod
: Kalitatif
Numune Türü : drar
Numune Kabı : drar kabı
Yorum: Multiple miyeloma tanısında ve tedavinin takibinde kullanılan bir testtir. Multiple miyelomalı hastaların
%75’inde idrarda Bence-Jones proteini pozitif olarak bulunur. Ayrıca çe itli metastatik tümörlerde, kronik lenfositik
lösemide, amiloidoz, lenfoma ve Waldenstörm makroglobülinemisinde de pozitif bulunabilir.
1.2.14.BAKIR (KAN)
Eş Anlamlı
Metod
: Cu
: Atomik Absorbsiyon
Spektrofotometre
Çalışma Zamanı : Her ayın 15 inde çalı ılır.
Rapor Zamanı : Her ayın 15 inde sonuç verilir.
Red Kriteri
: Hemoliz, lipemi
Referans Aralığı : 70-140Mikrogram/dl
Yorum:
Arttığı durumlar: Enfeksiyon, enflamasyon, gebelik, lösemi, biliyer siroz, hodgkin hastalı ı , pellegra, pulmoner
tuberküloz, anemi, talasemi, AM , beyin enfarktüsü, hipotroidi, hipertiroidi, kollojen doku hastalıkları, SLE ve bazı
malignitelerde artar.
Azaldığı durumlar: Wilson hastalı ı, gastrointestinal sisitem hastalıkları, kistik fibrozis, nefrotik sendrom, yanıklar,
protein malnitrüsyonu ve kronik iskemik kalp hastalıklarında dü er.
Önemli notlar: Karbamazepin, östrojenler, oral kontraseptifler, fenobarbital, fenitoin serum düzeylerini arttırır.
Diurnal de i imi vardır. Sabah düzeyleri daha yüksektir.
1.2.15.BAKIR ( İDRAR )
Eş Anlamlı
Metod
: Cu
Spektrofotometre
Numune Türü : 24 saatlik idrar
Numune Kabı
: 24 saatlik idrar miktarı
belirtilmelidir.
Rapor Zamanı : Her ayın 15 inde sonuç verilir.
Red Kriteri
: Uygun toplanmayan idrar
Referans Aralığı : 2-80 Mikrogram/Litre
10
Yorum: Wilson hastalı ında tedavi takibinde kullanlır. drarda bakır düzeyinin ölçümünde 24 saatlik idrar tercih
edilir. Wilson hastalı ının yanı sıra kronik aktif hepatit biliyer siroz, romatoid artrit, proteinüri varlı ında idrarla atılan
bakır miktarı yükselir.
1.2.16. BETA -HCG
Eş Anlamlı
: Gebelik testi, ß- hCG
Metod
: ECL A
Rapor Zamanı
Red Kriteri
Referans aralığı
Acil sonuç süresi
: Aynı gün
: Gebe olmayan < 5 Erkek<5
: 1 saat 30 dakika
Yorum: ß-HCG gebelikte plasentada sentezlenir, gebelik boyunca korpus luteumun devamını sa lar. Gebe
olmayan kadınlarda trofoblastik tümörler, trofoblastik komponentli germ hücre tümörleri ve bazı non-trofoblastik
tümörlerde sentezlenebilir. Gebe kadınların serumu ba lıca intakt hCG içerir. Yükselmi seviyeleri koryonik
karsinoma, hidatiform mol veya multipl gebeli i destekler. Dü ük seviyeleri abortus tehlikesi veya abortus, ektopik
gebelik veya intra-uterin ölümü gösterir. Down sendromu tarama testinde de, AFP ve Östriol (uE3) ile birlikte hCG
seviyeleri ölçülür. Gebe olmayan hastalarda ise yüksek hCGseviyeleri; germ hücreleri, overler, mesane,
pankreas, mide, akci er ve karaci er tümörleri ile ba lantılıdır.
1.2.17.BETA -2 MİKROGLOBULİN(SERUM)
Eş Anlamlı
: ß2 M, Timotaksin
Metod
: ECL A
Red Kriteri
Referans Aralığı : 1100-1700 ng/ml
Yorum: nflamasyon, otoimmün hastalıklar, lenfoid maligniteler (ör. Multiple miyeloma) ve viral enfeksiyonlarda
da serum 2M düzeyi artabilir.
Özellikle multiple miyelomada prognostik öneme sahiptir. Ayrıca tübüler fonksiyon bozuklu u olan hastalarda
serum 2M seviyesi dü ükken, idrar 2M seviyesi yüksektir.
Siklosporin, lityum, radyografik kontrast maddeler de serum 2M düzeyini arttırır.
1.2.18. BİLİRUBİN (DİREKT)
Eş Anlamlı
: Konjuge bilirubin
Metod
: Spektrofotometrik
Numune miktarı : 1 mL
Çalışma Zamanı : Hergün
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı : 0-0.3 mg/dL
Yorum: Karaci er ve safra kesesi fonksiyonlarının de erlendirilmesinde kullanılır.
Yükseldiği durumlar: Hepatosellüler hasarlar (enflamasyon, toksik, neoplastik), intrahepatik ve ekstrahepatik
safra tıkanıklı ı, ilaç nedenli kolestazis, Dubin-Johnson sendromu, Rotor sendromu, safra kesesi hastalıkları.
Azaldığı Durumlar: Aminofenazon, oral kontraseptif kullanımı ve sigara içimi.
1.2.19. BİLİRUBİN (TOTAL)
11
Metod
: Spektrofotometrik
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı : 0.3-1.2 mg/dL
Acil Sonuç Süresi: 1 saat
Yorum: Karaci er ve safra kesesi fonksiyonlarının de erlendirilmesinde kullanılır. Hepatoselüler hasarlar
intrahepatik ve extrahepatik safra yolları tıkanıklıkları, hemolitik hastalıklar, neonatal fizyolojik sarılık, Crigler-Najar
sendromu, Gilbert hastalı ı, Dubin-Johnson sendromu, fruktoz intoleransı ve hipotiroidizmde serum düzeyi artar.
1.2.21. CA 125
Eş Anlamlı
: Kanser antijen 125
Metod
: ECL A
Red Kriteri
Referans Aralığı : 0-35 U/mL
Uyarı: Ovulasyon ve menstrüasyon dönemleri dikkate alınmalıdır.
Yorum: Özellikle over malignitelerini takibinde kullanılan bir tumör markeridir. Seröz, endometrial, effaf hücreli ve
undiferansiye over karsinomları, endometriyum veya fallop tüplerinin adenokarsinomları, bazı non jinekolojik
malignitelerde artar. Bazı benign durumlarda da artabilir. Hamilelelik, menstrüasyon, peritoneal veya plevral
inflamasyon, over kistleri, endometriyozis gibi. Ayrıca sa lıklı insanların % 1 inde de CA- 125 düzeyeleri yüksek
olabilir. Tarama testi olarak kullanılmamalıdır.
1.2.22. CA -15-3
Eş Anlamlı
: Kanser antijen 15-3
Metod
: ECL A
Uyarı: Normal popülasyonda kanser
hastalıklarında yükseklik saptanabilir.
Red Kriteri
Referans Aralığı : 0-31.3 U/mL
taraması amacıyla kullanılmamalıdır. Karaci er ve memenin benign
Yorum: Meme kanserli hastaların rekürrens ve tedavi takibinde kullanılır. Özellikle metastatik meme kanserlerini
% 80 ninde CA15-3 düzeyi artar. Ayrıca di er bazı maligniteler (pankreas, AC, over, kolon, KC) hepatit, siroz,
sarkoidoz, tuberküloz, SLE de CA 15-3 düzeyi yükselebilir. Tarama testi olarak kullanılmamalıdır.
1.2.23. CA -19-9
Eş Anlamlı
: Kanser antijen 19-9, Karbohidrat
antijen 19-9
Metod
: ECL A
Red Kriteri
Referans Aralığı : 0-35 Ü/ML
12
Uyarı: Normal popülasyonda kanser taraması amacıyla kullanılmamalıdır. Kadınlarda erkeklere göre daha
yüksektir.
Yorum: Tüm gastrointestinal sistem kanserleri (pankreatik kanserler, kolon kanserleri vb.) ve di er
adenokarsinomlarda CA19-9 düzeyi artar. Pankreatik kanserlerde sensitivitesi % 70- 80, CA 19-9 düzeyi ile tümör
kitlesi arasında bir ili ki yoktur. CEA ile beraber kullanıldı ında mide kanseri rekürrensinin tespitinde sensitivitesi
%94’e kadar yükselir. Ayrıca kronik pankreatit , kolanjit ve siroz gibi benign durumlarda da CA19-9 seviyelerinde
yükseklik görülebilir.Tarama testi olarak kullanılmamalıdır.
1.2.24. CEA
Eş Anlamlı
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
: Karsinoembriyonik antijen
: ECL A
: Serum
: 1 mL
Red Kriteri
Referans Aralığı : 0-3 ng/mL
Uyarı: Normal popülasyonda kanser taraması amacıyla kullanılmamalıdır.
Yorum: Kolon, rektum, AC, meme, KC , pankreas, prostat, mide ve over kanserlerinde CEA düzeyi artar.
Özellikle kolorektal kanser ve ileri meme kanserlerinde takipte kullanılabilir. Benign KC hastalıkları, ülseratif kolit
ve polipozis gibi bazı benign gastrik ve intestinal durumlar, benign meme hastalıkları, pulmoner enfeksiyonlar,
amfizem ve böbrek yetmezliklerinde de düzeyi artabilir. Ayrıca sigara içenlerde düzeyi hafif yüksektir. Tarama
testi olarak kullanılmamalıdır.
1.2.25 CA 72-4
Eş Anlamlı
: Kanser antijen 72-4,TAG 72,
Tumor associated glicoprotein 72
Metod
: ECL A
Çalışma Zaman : Per embe günleri
Red Kriteri
Referans Aralığı : 0-8.2 ng/mL
Uyarı: Normal popülasyonda kanser taraması amacıyla kullanılmamalıdır.
Yorum: gastrointestinal sistem, over ve meme dokusunun primer adenokarsinomlarının rekürrens ve tedavi
takibinde kullanılır. Özellikle metastatik gastrik karsinomlarda düzeyi yükselir. Ayrıca bazı benign durumlarda da
artabilir. (pankretatit, KC sirozu, pulmoner hastalıklar, romatoid hastalıklar ve jinekolojik hastalıklar)Tarama testi
olarak kullanılmamalıdır.
1.2.26 ÇİNKO (KAN)
Eş Anlamlı
Metod
: Zn
Spektrofotometre
Rapor Zamanı : Her ayın 15 inde sonuç verilir
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı : 50-120 mikrogram/dl
Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Kan çinko düzeyinin sirkadien ritmi vardır. Sabah saat 09:00 ve ak am
saat18:00 ‘de pik yapar.Yemeklerden sonra ise çinko düzeyi dü er.
13
Yorum: Yükseldi i durumlar: Akrodermatitis enteropatika, akut miyokard enfarktüsü, hepatoselüler hastalıklar,
akut enfeksiyonlar, lenfoma, pulmoner tüberküloz, talasemi majör, lösemi, gebelik ve gastroentestinal sistem
hastalıkları.
Azaldığı Durumlar: Osteosarkom, koroner kalp hastalı ı, arterioskleroz ve anemilerde azalır.
Önemli notlar: Cisplatin, kortikosteroidler, öströjen, interferon,oral kontraseptifler, karbamazepin, valproik asit
azaltır.Penisilamin arttırır.
1.2.27. FE(DEMİR)
Eş Anlamlı
: Fe
Metod
: Spektrofotometrik
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı : KADIN : 50-170 g/dL
ERKEK: 65-175 g/dL
Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Diurnal varyasyonu nedeniyle sabahları maksimum düzeyde oldu undan
örnekler sabah saatlerde alınmalıdır.
Yorum:
Yükseldiği durumlar: Pernisiyöz, aplastik, ve hemolitik anemi, hemakromatoz, akut lösemi, kur un zehirlenmesi,
akut hepatit, vitamin B6 eksikli i, talasemi, yo un Fe tedavisi, tekrarlayan transfüzyonlar, akut Fe zehirlenmesi ve
nefrit.
Azaldığı Durumlar: Fe eksikli i anemisi, akut ve kronik enfeksiyon, karsinoma, nefroz, hipotiroidizm, Kwashiorkor
ve ameliyat sonrası durumlar.
Serum demiri genellikle sabahları daha yüksektir. Ö leden sonra dü er. Aynı ki ide gün içinde veya günden güne
demir düzeyi büyük de i imler gösterebilir. Kan transfüzyonu yapılan hastalarda demir ölçümü için birkaç gün
beklemek gerekir.Yenido anda do umdan sonraki birkaç saat içinde demir düzeyi azalır.
1.2.28. TOTAL DEMİR BAĞLAMA KAPASİTESİ(TIBC)
Eş Anlamlı
: Total Iron Binding Capacity(TIBC)
Metod
: Spektrofotometrik
Numune Miktarı: 1 mL
Numune Kabı : jelli biyokimya tüpü
Çalışma Zamanı
Rapor Zamanı
Red Kriteri
Referans Aralığı
: Her gün
: Her gün
: Hemoliz
: 110-370 ug/dl
Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Sabah örne i tercih edilmelidir
Yorum:
Yükseldiği durumlar: Hipokromik anemi, akut hepatitler, polisitemia vera, Fe eksikli i anemisi, gebeli in son
dönemi, oral kontraseptifler.
Azaldığı Durumlar: Hipoproteinemi, demir eksikli ine ba lı olmayan anemiler, kronik enfeksiyonlar, pernisiyöz
anemi, maligniteler, siroz, hemolitik anemi, hemokromatozis, orak hücreli anemi, viral hastalıklar ve talasemiler.
TDBK mobil demire ba lanabilen tüm proteinlerin bir ölçümüdür. Transferin bu proteinlerin içinde en fazla
miktarda olanıdır. Ferritin bu proteinlere dahil edilmez. Çünkü ferritin sadece depo demirini ba lar.
1.2.29. DHEA-SO4
Eş Anlamlı
: DHEA sülfat,
Dehidroepiandrosteron Sülfat
Metod
: Enzimatik-labeled
chemiluminescent Immunometric assay(ECL A)
Red Kriteri
: Hemoliz lipemi, ikter
Referans Aralığı : KADIN : 35-430 g/dL
ERKEK: 80-560 g/dl
14
Yorum: DHEA-S04, adrenal kortekste kolesterolden sentezlenen bir steroid hormondur. 7 ya tan itibaren kanda
artmaya ba lar ve 30 ya tan itibaren de dereceli olarak dü er. Yarılanma ömrü 8-10 saattir.
Zayıf androjenik etkiye sahiptir, fakat daha aktif androjenler olan androstenedion ve testosterona metabolize
olabildi i için indirekt olarak hir utizm ve virilizasyona neden olabilir. Hir utizm ve virilizasyon tanısında yol
göstericidir. Ayrıca androjenizasyon, hiperprolaktinemi, polikistik over sendromu ve adrenal korteksin androjen
üreten tümörlerinin ayırıcı tanısında da DHEA-SO4 seviyeleri önemlidir. Adrenogenital sendrom, adrenal korteks
hiperplazisi ve androjen üreten tümörlerde DHEA-S seviyeleri klinik öneme sahiptir. DHEA-S albumine güçlü bir
ekilde ba lı olarak bulunur, yalnız küçük bir miktarı serbesttir.Yüksek konsantrasyonuna, yarılanma ömrüne ve
gün içi-günler arası dü ük varyasyonlarına ba lı olarak DHEA-S, adrenal korteks androjen üretiminin
de erlendirilmesinde güvenilir bir göstergedir. DHEA-S ölçümleri, testosteron ile birlikte hir utizmli hastalarda
yüksek androjen de erlerinin kayna ının saptanmasında kullanılır ve hir utizmi olan kadınların yakla ık %84'ünde
androjen seviyeleri yüksektir.
Önemli Notlar: Hemoliz (10 g/L'ye kadar hemoglobin); 30 mg/dL’ye kadar bilirubin; lipemi'den (1800 mg/dL’ye
kadar trigliserid) etkilenmez. Klomifen ile artan deksametazon, prednison ve di er glukokortikoidler ile azalan
yönde interferans gösterir.
1.2.30. ESTRADİOL(E2)
Eş Anlamlı
: 17-ß- estradiol, E2
Metod
: Kemiluminesans
Rapor Zamanı : Her gün
Red Kriteri
Referans Aralığı : ERKEK:
20-47 pg/mL
KADIN :
Midfolikülerfaz 27-122 pg/mL
Periovulatuarfaz 95-433 pg/mL
Mid lüteal faz
49-291 pg/ml
Postmenapoz 20-40 pg/mL
Yorum: Vücuttaki en potent endojen östrojendir. Puberte prekoks, amenore, ovulasyon indüksiyonunun takibi ve
erkeklerde jinekomastinin de erlendirilmesinde kullanılır. Klomifen ile artan oral kontraseptifler ile azalan yönde
interferans gösterir.Östrojenler kadınlarda sekonder seks karakterlerinin geli mesinden sorumlu olan
hormonlardır. Gestajenlerle birlikte tüm kadın üreme fonksiyonlarını kontrol ederler. Biyolojik olarak en aktif
östrojen 17 beta estradioldür. 272 Dalton molekül a ırlı ında bir steroid hormondur. Östrojenler primer olarak
overlerde, dü ük miktarlarda da testisler ve adrenal korteksde sentezlenirler. Gebelik boyunca östrojenler, ba lıca
plasentada sentezlenirler. Dola ımdaki estradiolün yakla ık % 98'i SHBG'e ba lıdır. Prepuberte ve postmenopozal
dönemlerde kan seviyeleri azdır. En yüksek kan seviyeleri menstrüel siklusun preovulatuvar dönemlerinde
saptanır. Estradiol tayinleri fertilite bozukluklarının, östrojen üreten over ve testis tümörlerin, jinekomasti ve
adrenal korteks hiperplazisinin ara tırılmasında kullanılır. Fertilite tedavisinin izlenmesinde ve IVF yapılan
hastalarda ovulasyon takibinde de yol göstericidir
1.2.31. ESTRİOL(E3)
Eş Anlamlı
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
: Unkonjuge, E3
: Kemiluminesans
: Serum
: 1 mL
Red Kriteri
Yorum: Maternal serumda ankonjuge formda bulunur. Ana kayna ı fetal karaci er ve plasentadır. Gebelik
süresince progresif olarak yükselir. Serum konsantrasyonundaki iki misli ya da daha fazla dü üklük fetal distresi
dü ündürür. Ancak Fetal distresi belirlemede testin özgüllü ü ve duyarlılı ı dü üktür. 16-18. gebelik haftalarında
AFP ve - hCG ile üçlü test eklinde ya da AFP, -hCG ve nhibin A (dörtlü test) ile birlikte tayini Down sendromu
için maternal tarama testi olarak kullanılır.
15
1.2.33. FENİTOİN
Eş Anlamlı
: Epdantoin
Metod
: ECL A
Rapor Zamanı
: Aynı gün
Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakika
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı : 10-20 g/mL
Uyarı: Hastanın son ilaç kullanma zamanı ve dozu belirtilmelidir.
Yorum: laç düzeyinin takibinde kullanılır. IV olarak a ırı dozda verildi inde (>50 mg/dakika) kardiyovasküler
kollaps veya santral sinir sistemi depresyonu bildirilmi tir. Aktif olan serbest ilaçtır. Hipoalbüminemi, üremi, gebelik
ve ba ka ilaçların verilmesi serbest fenitoin düzeyini etkiler. Hasta sabah ilacını almadan gelmelidir. zoniasid,
kloramfenikol, dikumarol, disülfiram, amiodaron fenitoin metabolizmasını dü ürür. Karbamazepin, klonazepam,
fenobarbital, rifampin ve alkol fenitoin metabolizmasını arttırır.
1.2.34. FENOBARBİTAL
Eş Anlamlı
: Luminal
Metod
: ECL A
Rapor Zamanı
: Aynı gün
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı : ER K N : 15-40 g/m ÇOCUK
: 15-30 g/mL
Yorum: laç düzeyinin takibinde kullanılır. Ba lıca yan etki sedasyondur. Toksisite belirtileri merkez sinir sistemi
depresyonu, koma ve solunum depresyonudur. naktif metaboliti phidroksifenobarbitale dönü erek metabolize
olur. Hasta sabah ilacını almadan gelmelidir. Beraberinde valproik asit ve salisilatlar kullanıldı ında fenobarbital
düzeyi %40 artar. drarın alkalile tirilmesi ilaç klirensini artırır.
1.2.35. FERRİTİN
Metod
: Enzimatik-labeled
Red Kriteri
Referans Aralığı : KADIN: 17-60 ya :13-150 ng/mL
ERKEK: 20-60 ya :30-400 ng/mL
Uyarı: Ferritin bir akut faz reaktanıdır. Hepatik bozukluk, malignensi ve enflamatuar durumlarda normal serum
ferritin de erleri demir eksikli i ekarte etmek için kullanılamaz.
Yorum: Ferritin yakla ık 450 Da molekül a ırlıklı bir geni sferik proteindir. Vücudun major demir deposudur.
Ferritin ölçümleri, demir rezervlerinin ara tırılmasında uygundur. Demir eksikli inin erken dönemlerinde ferritin
seviyeleri dü ük bulunacaktır. E er dü ük ferritin de erleri, hemogramda hipokrom mikrositer anemiye e lik
ediyorsa belirgin demir eksikli i anemisi vardır. Ferritin seviyelerinin yüksek olması; a ırı demirin yüklenmesini
hatırlatmalıdır. Akut lösemiler, Hodgkin hastalı ı, akci er, kolon, karaci er ve prostat kanserleri ve karaci er
metastazlarında ferritin seviyeleri yükselir.
16
Diagnostik amaçlı olarak, ferritin sonuçları her zaman hastanın tıbbi geçmi i ve klinik muayene bulguları ile birlikte
de erlendirilmelidir. Yüksek doz (günde 5 mg'dan fazla) biotin tedavisi alan hastalarda, son dozdan sonra en az 8
saat örnek alınmamalıdır. Hemoliz (300 mg/dL’e kadar hemoglobin) hiperbilirubinemi (5 mg/dL’e kadar bilirubin)
lipemiden (900 mg/dLye kadar trigliserid) etkilenmez.
1.2.36 FOLİK ASİT
Eş Anlamlı
: Folat
Metod
: Enzimatik-labeled
Red Kriteri
Referans Aralığı : 3.1-17.5 ng/mL
Yorum: Folik asit DNA sentezi; normal hücre büyümesi ve eritrosit rejenerasyonu için gereklidir. Çi sebze,
meyve, süt, yumurta gibi yiyeceklerde bol bulunur. nce ba ırsakta emilir ve karaci erde depolanır. Çi sebze ve
meyvelerden yoksun beslenenlerde, kronik alkoliklerde, hepatit ve di er karaci er hastalıklarında; ilaç
ba ımlılarında ve sosyo ekonomik durumu kötü olan ya lılarda eksikli i saptanmı tır. Ek olarak, gebelerde dü ük
folat seviyeleri fetusda nöral tüp defektleri ile ba lantılıdır. nsanlarda folat eksikli inin major sebepleri; yetersiz
beslenme ve malabsorbsiyondur. Folat düzeyini de erlendirmek için serum ve eritrosit (RBC) folat düzeyleri
kullanılabilir. Serum folat düzeyi son folat alımının; RBC folat düzeyi ise uzun süreli folat depolarının
göstergesidir. Eksikli inde makrositer (megaloblastik) anemi meydana gelir. Vitamin B12 eksikli inde de
megaloblastik anemi olabilece inden, anemilerin etyolojilerinin tam olarak belirlenmesinde birlikte ölçülmelidirler.
Metotreksat, antikonvülzanlar, alkol, izoniasid, antiasidler; folik asit düzeyini azaltır. Hiperbilirubinemi (10
mg/dL’ye kadar bilirubin) ve lipemiden (1800 mg/dL’ye kadar trigliserid) etkilenmez.
1.2.37. FOLİKÜL STİMÜLAN HORMON
Eş Anlamlı
: FSH, Follitropin, Pitüiter
gonadotropin
Metod
: Enzimatik-labeled
Red Kriteri
Referans Aralığı : ERKEK: 1.27-19.26m IU/ mL
KADIN:
Foliküler faz :3.85-8.78 mIU/mL
Midsikluspeak:4,54-22,51mIU/mL
Luteal faz
:1,79-5,12 mIU/mL
Postmenapoz:16.76-13.59mIU/mL
Yorum: FSH; TSH ve hCG gibi, iki subünitten olu an glikoprotein yapılı gonadotropik hormonlardandır. LH ile
birlikte gonadların (over ve testisler) fonksiyonlarını ve büyümelerini sinerjik olarak düzenler ve stimüle ederler.
Kadınlarda hipotalamus-hipofiz-overler seviyesinde menstrüel siklusun kontrolünü sa larlar. En yüksek
konsantrasyonları, siklus ortasında olu ur ve ovulasyon indüklenir. LH ile birlikte FSH tayinleri, hipotalamushipofiz-gonad aksındaki fonksiyon bozukluklarının ara tırılmasında, kromozom anomalileri gibi konjenital
hastalıklar (Örn; Turner's Sendromu), polikistik over, amonere, menopozal sendromda ölçülmesi
yararlıdır.Gonadotropinlerin sekresyonu fizyolojik; epizodik, diürnal ve siklik varyasyon gösterir. Tek kan
örne inden ziyade çok sayıda örnekte ya da örnek havuzu olu turularak çalı ılması daha güvenilir bilgi sa lar.
Arttığı durumlar:
Primer gonodal yetmezlik ovarien ve testiküler agenezis, turner ve kleinifelter sendromu, kastrasyon, alkolizm,
menapoz ve or it, simetidin, klomifen, levadopa.
17
Azaldığı durumlar:
Anterior hipofiz hipofonksiyonui hipotalamik hastalıklari, gebelik, anoreksiya nervosa, polikistik over sendromu,
hemakromatozis, orak hücreli anemi, hiperprolaktinomi, kortikosteroidler, oral kontraseptifler, fenotiazin.
Ayrıca kullanım dozu ve süresine ba lı olarak ösrojenler de serum FSH konsantrasyonlarında yüksekli e veya
dü üklü e neden olur.
1.2.38. FOSFOR
Eş Anlamlı
: norganik fosfor, Fosfat, P, PO4
Metod
: Spektrofotometrik
Rapor Zamanı
Acil sonuç süresi
Red Kriteri
Referans Aralığı
: Aynı gün
: 1 saat 30 dakika
: Yeti kin:2.5-4.5 mg/dL
Çocuk:4.0-7.0 mg/dL
Uyarı : Hastadan açlık kanı alınmalıdır
Yorum:
Yükseldiği durumlar: Osteolitik metastatik kemik tümörleri, lösemi, sarkoidoz, süt-alkali sendromu, vitamin D
intoksikasyonu, renal yetmezlik, hipoparatiroidizm, psödoparatiroidizm, ketozisli diabetes mellitus, akromegali,
portal siroz, pulmoner emboli, laktik asidoz ve solunum asidozu. Fosfatlar, sodyum eritronat, tetrasiklin, vitamin D,
hemolizli ve lipemik serumlar, deterjanlar.
Azaldığı Durumlar: Osteomalazi, steatore, renal tubuler asidoz, büyüme hormonu yetersizli i, akut alkolizm,
gram negatif bakteriyal septisemi, hipokalemi, vitamin D yetersizli i, ciddi malnutrisyon, malabsorbsiyon, primer
hiperparatiroidizm, parathormon üreten tümörler, renal tubuler defektler, osteoblastik metastaslar. Alüminyum
içeren antiasitler, oral kontraseptifler, sitrat, oksalat.
1.2.39. GAİTADA GİZLİ KAN
Metod
: Guaiac
Numune Türü : Gaita
Numune Kabı : Temiz, a zı kapalı kap
Rapor Zamanı
: Aynı gün
Referans Aralığı : Negatif
Uyarı: Hastanın ishal, hemeroid kanaması, adet döneminde oldu u zamanlarda ve di eti kanaması durumlarında
verdi i örnekler kabul edilmez.
Yorum: Peptik ülser, gastrit (özellikle alkol, aspirin ve indometazinle ili kili), varis kanamaları, GI malignansiler
(özellikle kolon), divertikülar hastalıklar, GI polipleri, iskemik ba ırsak hastalıkları, inflamatuvar ba ırsak hastalıkları
(ülseratif kolit, Crohn hastalı ı, shigellozis, amebiazis) travma, kanama diatezleri, vaskülitler, amiloidozlar, Turner
sendromu, üremi, hiatal herni,
radyasyon, Kaposi sarkomu ve hematobilia. Testte insan hemoglobinine kar ı antikorlar kullanılır. Bu yüzden test
diyetten, hayvan hemoglobininden, ilaçlardan etkilenmez.
1.2.40.GAMA GLUTAMİL TRANSFERAZ
Eş Anlamlı
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
: GGT, Gama GT
: Spektrofotometrik
: Serum
:1mL
Çalışma Zamanı
Rapor Zamanı
Red Kriteri
Referans Aralığı
: Her gün
: Aynı gün
: 0-55U/L
18
Yorum:
Yükseldiği durumlar: Ya lı karaci er, hepatit, siroz, hepatik nekroz, kronik alkolik karaci er hastalı ı, hepatoma,
karaci er metastazı yapan kanserler, pankreas kanseri, nefrotik sendrom,sepsis, hepatotoksik ilaçlar,
kolestaz, alkol kullanımı pankreatit, infeksiyoz mononükleozis, reye sendromu, obstrüktiv karaci er hastalı ı,
posthepatik obstrüksiyon.
Azaldığı durumlar: Hipotiroidizm.
1.2.41.GLUKOZ
Eş Anlamlı
: Açlık kan ekeri, AK
Metod
: Spektrofotometrik
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı : Yeti kin : 70-105 mg/dL
Çocuk
: 60-100 mg/dL
Yeni do an: 30-60 mg/dl
Acil sonuç süresi: 1 saat 30 dakika
Uyarı: Hastadan en az 10-12 saatlik açlık kanı alınmalıdır.
Yorum:
Arttığı durumlar:
Diabetes Mellitus
Endokrin hastalıklar: Feokromositoma, tirotoksikoz, akromegali, gigantizm, Cushing Sendromu, glukagonoma,
somatistatinoma.
Pankreatik hastalıklar: Akut ve kronik pankreatit, kistik fibroz, neoplazm, hemokromatozis.
Di erleri: Miyokard infarktüsü, kronik karaci er hastalı ı, kronik böbrek yetmezli i, serebrovasküler olaylar.
Azaldı ı durumlar:
Pankreatik hastalıklar: nsülinoma, glukagon eksikli i.
Tümörler: Surrenal kanserleri, mide kanseri, fibrosarkoma.
Ciddi karaci er hasarı
Endokrin hastalıklar: Hipopituitarizm, Addison hastalı ı, hipotiroidizm
Pediatrik Anomaliler: Prematürite, diabetik anne çocu u, ketotik hipoglisemi, Zetterstrom sendromu
Enzim eksikli i: Von Gierke sendromu, galaktozemi, maple syrup urine disease, fruktoz intoleransı
Testi etkileyen ilaçlar:
Arttıranlar: Trisiklik antidepressanlar, beta adrenerjik blokerler, kortikosteroidler, diüretikler, salisilat, izoniazid, V
dekstroz infüzyonu
Azaltanlar: nsülin, MAO inhibitörleri, anabolik steroidler, alkol, asetaminofen, klofibrat.
1.2.42.GROWTH HORMON
Eş Anlamlı
: GH, Somatotropin, STH,
Büyüme hormonu
Metod
: Enzimatik-labeled
Red Kriteri
Referans Aralığı : KADIN : 0-10 ng/mL
ERKEK : 0-5 ng/mL
Uyarı: Sabah açlı ı ile kan alınması tercih edilir. 30 dakika dinlenme sonrasında kan alınmalıdır.
Yorum: Hipofiz fonksiyonlarının de erlendirilmesi, çocuklarda dwarfizm ve gigantizm, eri kinlerde ise akromegalin
tanı ve tedavisinin takibinde kullanılır.Çocuklarda GH yetmezliklerinin de erlendirilmesinde bazal de erler yetersiz
olabilece inden stimülasyon testlerine ihtiyaç duyulabilir.
19
1.2.43.HEMOGLOBİN A1C
Eş Anlamlı
: HbA1C, Glukohemoglobin,
Glikozile Hb
Metod
: HPLC
Numune Türü : EDTA’lı tam kan
Numune Kabı : Mor kapaklı tüp (EDTA)
Red Kriteri
: Hemoliz, pıhtı, uygun olmayan
seviye
Referans Aralığı : %4-6
Uyarı: Açlık kanı alınması tercih edilir.
Yorum: Diabetes mellitusun uzun dönem takibinde kullanılır. Son 4 - 8 hafta içindeki ortalama kan glukoz
konsantrasyonunu gösterir.
Eritrositlerin ya am süresinin kısalması, kararsız (unstable) Hb’lerin varlı ı (Hb SS, Hb CC, HbSC vb.) ve di er
hemolitik anemiler yanlı dü ük sonuçlara neden olabilirken, demir eksikli i eritrositlerin ya am süresini uzatarak
yanlı yüksek sonuç elde edilmesine neden olabilir.
1.2.44. HDL-KOLESTEROL
Eş Anlamlı
: HDL, HDL-C
Metod
: Spektrofotometrik, enzimatik
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı : 40-60 mg/dL
Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. En az 24 saat alkol almamı olmalıdır.
Yorum:
Yükseldiği durumlar: Familyal HDLlipoproteinemi, düzenli aerobik egzersiz, fenofibrat, gemfibrozil, nikotinik asit
ve östrojenlerin kullanımı.
Azaldığı Durumlar: Ailesel apolipoprotein eksikli i, karaci er hastalı ı (hepatit, siroz.), nefrotik sendrom,
malnutrisyon, akut MI, kardiyovasküler hastalıklar. Total kolesterol ve HDL- kolesterol koroner kalp hastalı ı için
ba ımsız de i kenlerdir. Beraberce kullanıldı ında risk tahmini artar. Total kolesterol/HDL oranı = 3/1 idealdir.
1.2.45. HOMOSİSTEİN
Eş Anlamlı
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
: Hcy
: ECL A
: EDTA’lı plazma
: 1 mL
: Mor kapaklı tüp
Rapor Zamanı : Aynı gün saat
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı: 5-12 mol/L
Yorum: Plazma total homosistein düzeyi kardiyovasküler hastalıklar için ba ımsız bir risk faktörüdür. Genetik
mutasyonlar veya esansiyel vitamin kofaktörlerindeki eksiklik enzim fonksiyonlarını etkileyerek homosistein
düzeyini arttırır. Homosistein düzeyi yüksek olanlarda ateroskleroz ve tromboembolizm riski artmı tır. Ayrıca
kanda ve idrarda homosistein düzeyinin artmı oldu u do umsal bir metabolizma bozuklu u olan homosistinürinin
tanısında da kullanılır. Vitamin B12 eksikli i, ya ve sigara kullanımı homosistein düzeyini arttırırken, folik asit
kullanımı ile homosistein düzeyi dü er. Down sendromu, gebelik, hipertiroidizm ve diyabetin erken dönemlerinde
de azalır. Böbrek yetmezli i, hipotiroidizm, alignensilerde ve kortikostreoid, fenitoin, siklosporin metotreksat
trimetoprim kullanımında düzeyi artar. Bireysel biyolojik de i kenli i yakla ık %8’dir. Hiperhomosisteinemili ki ilerde
bu de i kenlik %25’e çıkabilir.
20
1.2.46. Hs-CRP(HIGH SENSITIVE)
Eş Anlamlı
: Yüksek Duyarlı CRP
Metod
: ECL A
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı : 0-1 mg/L
Uyarı: Nonspesifik bir akut faz reaktanıdır. Enfeksiyon ve enflamasyonların de erlendirilmesinde kullanılır.
Yorum:Yüksekli i koroner kalp hastalı ı riskinin erken bir göstergesi oldu undan, koroner kalp hastalı ı için risk
taraması amacıyla kullanılır. Çalı malar CRP’nin aterojenez sürecinde yer aldı ını göstermektedir. Yükselmesi
durumunda endotel hücre ekspresyonu ve nitrik oksit sentaz aktivitesi azalır.
Önemli Notlar: hs-CRP’yi kardiyovasküler ve periferik damar hastalıkları riskini saptamada kullanırken, ölçülen
de erlerin daha önceki sonuçlarla kar ıla tırılması ve doku hasarı, enflamasyon, enfeksiyon gibi (yüksek CRP
düzeyine neden olabilecek) durumların de erlendirilip, sonuçların buna göre yorumlanması gerekir.
1.2.47. IGF-1
Eş Anlamlı
: Somatomedin C, nsulin-like
growth factor, Growth factor 1, GF-1
Metod
: Enzimatik-labeled
Rapor Zamanı : Aynı gün saat 16:00
Red Kriteri
Referans Aralığı : 0-1 ya : 55-327 ng/ml
Puberte : 143-996 ng/ml
20-50 ya : 4-358 ng/ml
50 ya üstü: 55-238 ng/ml
Yorum: GH’un sekresyon ve etkisini takip etmekte kullanılır. IGFBP3 ile birlikte kullanıldı ında klinik sensitivite ve
spesifitesi GH fonksiyon testlerinden daha yüksektir. IGF-1, akromegalide yüksek, GH eksikli i, anoreksia nervosa
ve malnutrisyonu olanlarda ise dü üktür. Bir di er özelli i de nutrisyonel durumun belirlenmesinde prealbumin,
retinol ba layıcı protein veya transferrinden daha sensitif bir indikatör olmasıdır. IGF-1 düzeyleri GH düzeylerinin
tersine gün içinde ve yemeklerden sonra sabittir.
1.2.48. IGF-BP3
Eş Anlamlı
: IGFBP-, nsulinLikeGrowthFactor
Binding Protein-3
Metod
: Enzimatik-labeled
Rapor Zamanı : Aynı gün saat 16:00
Red Kriteri
Referans Aralığı : 0-1 ya : 0.7-3.6 mikrogram/ml
Puberte : 2.7-10 mikrogram/ml
20-50 ya : 3.4-6.7 mikrogram/ml
50 ya üstü: 3-6.9 mikrogram/ml
Yorum: nsülin- like growth faktörler (IGF-1 ve IGF-2) yapı olarak insüline benzemekle beraber, büyüme üzerinde
etkili peptitlerdir. Dola ımdaki IGF-1, IGF ba layıcı proteinlere ba lanarak ta ınır. Bu proteinlerden en çok bulunan
IGFBP-3’tür. IGFBP- 3 düzeyi gün içinde de sabittir. Büyüme gerili i, akromegali ve nutrisyoneldurumun
de erlendirilmesinde kullanılabilir. IGF-1 ilebirlikte ölçülmesi klinik de erini artırır. IGFBP-3, büyüme hormonu
tarafından sıkı bir ekilde kontrol edilir.
21
1.2.49. İDRAR TAHLİLİ(BKNZ. TAM İDRAR TAHLİLİ)
1.2.50. İNSÜLİN
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
Çalışma Zamanı
: ECLIA
: Serum
: 1 mL
: Her gün
Red Kriteri
Referans aralığı : 0-29.1 mU/L
Uyarı: Klinisyenin iste ine göre açlık veya tokluk ile çalı ılabilir. Açlık numunesi alınması için 8-12 saatlik açlık
gereklidir. Ayrıca hasta oral hipoglisemik ilaç veya insulin kullanmamı olmalıdır.
Yorum: Tip I ve Tip II diabet, hipoglisemi, insülinoma ve insülin direncinin de erlendirilmesinde kullanılır.
nsülinoma, reaktif hipoglisemi, fazla insülin alınması, Cushing sendromu, Tip I diabet, Feokromastoma ve
Akromegalide insülin düzeyi artarken, pankreas hücre harabiyetinde insülin düzeyi dü er.Klinisyenin iste ine göre
açlık veya tokluk kanı ile çalı ılabilir. Açlık insülini için 12 saatlik açlık gereklidir. Tokluk insülini için 2. saat tokluk
kanı gereklidir.
1.2.51. KALSİYUM(KAN)
Eş Anlamlı
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
Çalışma Zamanı
: Ca
: Spektrofotometrik
: Serum
: 1 mL
: Her gün
Rapor Zamanı
: Aynı gün
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı : 8.8-10.6 mg/dL
Yorum:
Yükseldiği durumlar: Primer ve tersiyer hiperparatiroidizm, kemik metastazlı tümörler, parathormon üreten
tümörler, Paget hastalı ı, süt alkali sendromu, vitamin D intoksikasyonu, sarkoidoz ve tüberküloz, Addison
hastalı ı, akromegali, hipertiroidizm, tirotoksikoz, lityum tatbiki, feokromasitoma, vitamin A intoksikasyonu, ailesel
hipokalsiürik hiperkalsemi.
Azaldığı Durumlar: diopatik hipoparatiroidizm, hiperfosfatemi, böbrek yetersizli i, rikets, vitamin D eksikli i,
osteomalazi, malabsorbsiyon, pankreatitis, alkaloz, sepsis, hipoalbüminemi, hipomagnezemi, yüklü kan
transfüzyonu, pseudoparatiroidizm.
Aç karnına örnek alınmalı. Venöz oklüzyonun minimal olmasına dikkat edilmeli, egzersiz sonrası hemen
alınmamalı. En dü ük de erler sabah 02.00 – 04.00 arasında, en yüksek de erler saat 20.00 civarında görülür.
Serumdaki protein miktarı kalsiyum düzeyini etkiler. Proteinde 1 g/dL’lik de i im, paralel olarak, aynı yönde,
kalsiyuma 0.8 mg/dL olarak yansır.Total kalsiyum <6.0 – 7.0 mg/dL oldu unda tetani görülebilir. Alkalozda, serum
total kalsiyum düzeyi normal olsa bile tetani görülebilir.
1.2.52. KALSİYUM(İDRAR)
Eş Anlamlı
: Ca
Metod
: Spektrofotometrik
Numune Miktar : 1 mL
Numune Alma : 24 saat toplanan idrar, so uk
ortamda toplanmalı ve gönderilmelidir.24 saatlik
idrar miktarı belirtilmelidir.
Red Kriteri
Referans Aralığı : 0.1-27.4 mg/dl
22
Yorum: A ırı güne ı ı ına maruz kalma, hiperparatiroidizm, osteolitik kemik metastazları (karsinoma, sarkoma),
miyeloma, osteoporoz (özellikle immobilizasyondan sonra, Cushing sendromu, akromegalide), vitamin D
intoksikasyonu (ço u vakada serum kalsiyumu artmadan hiperkalsüri görülür), distal renal tübüler asidoz,
idiyopatik hiperkalsüri, tirotoksikoz, Paget hastalı ı, Fanconi sendromu, hepatolentiküler dejenerasyon,
istosomiazis, sarkoidoz, meme ve mesanenin malign neoplazmalarında, osteitis deformansta artar.
Hipoparatiroidizm, psödohipoparatiroidizm, rikets, osteomalazi, tüm dü ük serum Ca’larında (renal hastalıklar
dı ındaki), akut nefritte, kemi in malign neoplazmalarında, osteoblastik metastazlarda, hipotiroidizmde
hipokalsürik hiperkalsemide azalır. Kalsiyum ve protein alımı ve fosfat atılımı idrar Ca atılımını de i tirir. drar Ca’u
normal gebeliklerde geç dönemde azalır. Hiperparatiroidi hastalarının 1/3’ü normal idrar çıkı ına sahiptir. Ayırıcı
tanıda testin pratik de eri çok azdır.
1.2.53. KAN GAZI
Metod
: ISE Teknolojisi
Numune Türü : Arter kanı
Numune Kabı : Kan gazı enjektörü (Heparinli)
Rapor Zamanı
: 10 dakika ( Acil test )
Red Kriteri
: Heparinli olmayan kan,
pıhtılı kan,yetersiz kan
Referans Aralığı : pH 7.35 – 7.45
pCO2 35 – 45 mm
HgO2 83 – 108mmHg
Acil sonuç süresi : 15 dakika
Yorum: Kan gazı analizleri hastanın asit baz durumunu yansıtır. pO2, pCO2, pH, HCO3, O2 saturasyonu gibi
parametrelerin de erlendirilmesi ile respiratuvar/metabolik, asidoz/alkaloz tablolarının tanısı, tedavisi ve takibi
yapılır.
Örne in havayla teması CO2’nin uçmasına neden olarak kan gazı de erlerinin de i mesine yol açar. Numunenin
arteriyel yerine venöz damardan alınması yanlı yorumlara neden olabilir.
Laboratuvara ula ma süresi mümkün oldu unca kısa tutulmalıdır.
1.2.54. KARBAMAZEPİN
Eş Anlamlı
: Tegretol
Metod
: ECLIA
Numune Miktar : 1 mL
Rapor Zamanı
: Aynı gün
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı : 4.0 -12.0 g/mL
Uyarı : Hastanın son ilaç kullanma zamanı ve dozu belirtilmelidir.
Yorum: laç düzeyinin takibinde kullanılır. Karaci erde metabolize olur ve ba lıca idrarla, bir miktar da dı kı ile
atılır. Hasta sabah ilacını almadan gelmelidir. Simetidin eritromisin, isoniazid propoksifen ve verapamil,
karbamazepin düzeyini arttırır. Fenobarbital, pirimidon ve fenitoin karbamazepin metabolizmasını arttırır. Fenitoin
karbamazepin etkile mesi sonucu karbamazepin düzeyi dü er.
1.2.55. KLOR (CL)
Eş Anlamlı
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
: Cl
: Spektrofotometrik
: Serum
: 1 mL
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı : 98-110 mEq/L
23
Yorum:
Arttığı durumlar: Dehidratasyon, akut böbrek yetmezli i, diyabetes insipidus, metabolik asidoz, salisilat
intoksikasyonu, solunum alkalozu.
Azaldığı durumlar: A ırı kusma, diyare, intestinal fistül, tuz alımının kısıtlanması, Addison krizi, aldosteronizm,
alkalozla birlikte potasyum kaybı, a ırı terleme.Numune iyi santrifüj edilmelidir. Hemoliz ve lipemiden
kaçınılmalıdır. Acil durumlar dı ında kan aç karna alınmalıdır. Yemeklerden sonra klorürde hafif bir dü me görülür.
1.2.56. KLOR (BOS)
Eş Anlamlı
: CI
Metod
: Spektrofotometrik
Numune Türü : BOS
Numune Kabı : Kırmızı kapaklı tüp
Rapor Zamanı
: Aynı gün
1.2.57. KOLLAJEN ADP
Metod
: Optik agregometri
Numune Türü : Tam kan
Numune Kabı : Mavi kapaklı sitratlı tüp
Rapor Zamanı : Aynı gün saat
Red Kriteri
: Pıhtı, so uk zincirle gelmemesi.
Referans Aralığı : 92 ( 71- 118 ) sn
1.2.58. KOLLAJEN EPİNEFRİN
Metod
: Optik agregometri
Numune Türü : Tam kan
Çalışma Zamanı
Rapor Zamanı
Red Kriteri
Referans Aralığı
: Her gün
: Aynı gün
: Pıhtı, so uk zincirle gelmemesi
: 124 ( 85-165 ) sn
Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenerek gönderilmelidir
1.2.59. KOLESTROL(TOTAL)
Eş Anlamlı
: Total kolestrol
Metod
: Spektrofotometrik
Uyarı: deal kan alma artları; son üç haftada diyette de i iklik yapılmaması, stabil vücut a ırlı ı ve 12 saat açlık.
Yorum:
Yükseldiği durumlar: Ailesel hiperkolesterolemi, ailesel disbetalipoproteinemi, ailesel kombine hiperlipidemi,
ailesel apo-B-100 defekti, polijenik hiperkolesterolemi, koroner kalp hastalı ı, obstrüktif karaci er hastalı ı, primer
biliyer siroz, nefrotik sendrom, kronik renal yetmezlik, Cushing sendromu, tip 2 diyabet, hipotiroidizm, obesite,
hamilelik, glikojen depo hastalıkları.
Azaldığı Durumlar: Hipo-alfa lipoproteinemi (Tangier hastalı ı), abetalipoproteinemi, hipobetalipoproteinemi,
hepatoselüler nekroz, malignite, hipertiroidizm, malabsorbsiyon, malnutrisyon, enfeksiyon ve enflamasyon.
Steroidler, fenotiyazinler ve oral kontraseptifler serum düzeylerini yükseltir.
24
1.2.60. KOLİNESTERAZ
Eş Anlamlı
: PChe, Kolinesteraz 2, SChe, Açil
kolin açil hidrolaz
Metod
: Spektrofotometrik
Rapor Zamanı
: Aynı gün
Yorum:
Arttığı durumlar: Tip IV hiperlipoproteinemi,nefroz, diabetle birlikte olan obesite, psikoz, meme kanseri.
Azaldığı durumlar: Genetik kolinesteraz varyantları, organik fosfor insektisit zehirlenmeleri, hepatit, siroz,
hepatik metastaz, hepatik amebiyasiz, malnutrisyon, anemi, miyokart infarktüsü, akut infeksiyon, pulmoner
embolizm, muskuler distrofi, ameliyat sonrası ve kronik renal hastalıklar ve dü ük serum albumin ile birlikte olan
durumlar ( malabsorbsiyon gibi). Anabolik steroidler, karbamat, simetidin, siklofosfomid, oral kontraseptifler,
lityum serum kolinesteraz aktivitesini dü ürür.Do umda ve ya amın ilk 6 ayında de erler dü üktür. 5 ya ına kadar
ise yeti kin de erlerinin %30-50 kadar üzerinde seyrederken, daha sonra de erler yava yava dü er, puberteyle
beraber yeti kin düzeyine eri ir. Serum kolinesterazı, eritrositlerde bulunan asetilkolinesteraz ile karı tırılmamalıdır.
1.2.61. KORTİZOL
Eş Anlamlı
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
Çalışma Zamanı
: Hidrokortizon, Compound F
: Kemiluminesans
: Serum
: 1 mL
: Her gün
Red Kriteri
Referans Aralığı :
171-536 nmol/L ( Sabah saat: 07.00- 09.00 )
64-327 nmol/L (Ö leden sonra saat: 15-17.00)
Yorum: Kortizolün en önemli fizyolojik etkileri kan glukozunu yükseltmek, antienflamatuvar ve immunosupresif
etkinlik göstermektir. Adrenal korteksden kortizol sentez ve sekresyonu, hipotalamus - hipofiz - adrenal korteks
aksı ile kontrol edilir. Kortizol hem hipofiz hem de hipotalamus üzerine (-) feed back etkiye sahiptir. Ek olarak
strese yanıt olarak da kortizol sekresyonu artar. Serum kortizol konsantrasyonları normalde diürnal varyasyon
gösterir. Sabah erken saatlerde maksimum konsantrasyona sahiptir, gün boyunca giderek azalır ve ak am
saatlerinde yakla ık olarak sabah de erlerinin yarısına geriler. Bu yüzden örne in alındı ı saat önemlidir. Kan
kortizol ölçümleri hipotalamus, hipofiz ve adrenal kortekse ait hastalıkların tanısında kullanılır. Cushing sendromu
veya Addison hastalı ı gibi hastalıkların, dekzametazon supresyon testi ve hormon replasman tedavisinin
izlenmesinde serum kortizolü ölçülür. Amfetamin, östrojen, interferon, oral kontraseptifler, nikotin kan
kortizol’ünün artırır; aminoglutetimid, danazol, ketakonazol, levodopa, morfin ise dü ürür
1.2.62. KREATİN KİNAZ
Eş Anlamlı
: CK, Total Kreatin kinaz, CPK
Metod
: Spektrofotometrik, kinetik
Red Kriteri
: Hemoliz
25
Yorum:
Yükseldiği durumlar: Miyokard infarktüsü, iskelet ve kalp kasıyla ilgili tüm hastalıklarda, miyokardit, miyozid,
polymiyozid, dermatomiyozid, hipotermi, hipertermi, travma, cerrahi giri im, Reye sendromu, hipotiroidizm,
infeksiyon, konjestif kalp yetmezli i, ta ikardi, pulmoner emboli, prostat kanseri, safra yolu ve GIS kanserlerinde
artar.
Azaldığı durumlar: oksitleyen ajanlarla kontaminasyolarda çok yüksek veya dü ük Mg düzeylerinde azalır.
Hemolizli serum kullanılmamalıdır. Kas egzersizleri, aminokaproikasit, kol isin, süksinilkolin, penisilamin,
haloperidol, lidokain serum düzeylerini arttırır.
1.2.63. KREATİN KİNAZ MB
Eş Anlamlı
: CK-MB
Metod
: Spektrofotometrik
Rapor Zamanı
: Aynı gün
Red Kriteri
: Hemoliz
Yorum:
Yükseldiği durumlar: Akut Miyokard infarktüsü sonrası 4-8 saatte yükselmeye ba lar, 12-36 saatte pik yapar, 3-4
gün sonra normale döner. Bunun dı ında kardiyak defibrilasyon, miyokardit,ventriküler aritmiler, kardiyak iskemi,
miyozid, miksödem, M enjeksiyonlar, kas distrofisi, pulmoner emboli, çarpma ve yaralanma, malign hipertermi
sendromu.
Azaldığı durumlar: Steroid kullanımı, ba doku hastalıkları, kas kitlesinin azalması, metastatik neoplasma, alkolik
karaci er hastalı ı.
Hemolizli ve ikterik örnekten kaçınılmalıdır.
1.2.64. KÜTLE CK-MB
Metod
: Kemiluminesans
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı : 0-4.96ng/ML
Yorum: Akut koroner sendromların te hisine yardımcı olur.
Yükseldiği durumlar: Akut Myokard nfarktüsü, duchenne hastalı ı, kas hiperaktivitesi, hipo/hiper termi,
miyokardit
1.2.65. KREATİNİN(KAN)
Metod
: Spektrofotometrik
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı : Yeti kin : 0.81-1.25 mg/dl
Yeni do an: 0.31-1.00mg/dl
Çocuk
: 0.31-0.70mg/dl
Yorum:
Yükseldiği durumlar: Kreatin ve kreatin fosfat, spontan olarak su kaybederek kreatinine çevrilir. Kreatinin miktarı
kas kitlesi ile ba lantılıdır. Her gün olu an endojen kreatinin miktarı sabittir ve beslenmeden, hidrasyondan ve
protein metabolizmasından etkilenmez. Glomerullerden süzülen kreatinin, tubuluslarda reabsorbsiyona u ramaz
ve idrar büyük miktarda kreatinin içerir. Serum kreatinin ölçümleri, yararlı bir renal fonksiyon indeksidir ve primer
olarak glomeruler filtrasyonu ölçmede kullanılır. Akut ve kronik böbrek hastalarının ve dialize alınan hastaların
26
izlenmesinde kreatinin tayinlerine ba vurulur. Çünkü böbrek dı ı nedenlerden etkilenmez. Plazma BUN/Kreatinin
oranı sa lıklı ki ilerde 12 – 20 arasındadır. Bu oranın yükselmesi prerenal azotemiyi (dehidratasyon, hipovolemik
ok, konjestif kalp yetmezli i) destekler; aynı zamanda obstrüktif üropatide, frontal kemik travmasında,
katabolizma a ırı hızlandı ında da artar.
Azaldığı durumlar: Kas kitlesinin azalması ve gebelik (özellikle 1. ve 2. trimester). Nefrotoksik ilaçlar,
asetoasetat, askorbat, sefamandol, L-dopa, pirüvat arttırır; sefalotin azaltır.
1.2.66. KREATİNİN (İDRAR)
Metod
: Spektrofotometrik, kinetik
Numune Kabı : 24 saatlik idrar so uk ortamda
saklanmalı ve gönderilmelidir. HCI veya borik asit
üzerine toplanan idrarlar da kabul edilir. drar miktarı
belirtilmelidir.
Red Kriteri
Referans Aralığı : 50-127 mg
Acil sonuç süresi : 1 saat 30 dakik
1.2.67. LAKTAT
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
Çalışma Zamanı
: Spektrofotometrik
: Plazma
: 1 mL
: NaF lü tüp (Gri kapaklı)
: Her gün
Red Kriteri
: Pıhtı,yanlı tüp
Referans Aralığı : 4.5-19.8 mg/dl
Yorum: Karbonhidrat metabolizmasında oksijensiz solunumla ara ürün olarak olu ur. Hücreler yeterli oksijen
alamadı ında anaerobik solunum sonucu laktat birikimi olur ve karaci er kanda biriken laktatı ayıramazsa laktik
asidoz olu ur. ok, hipovolemi, sol kalp yetmezli i gibi dokuların oksijenlenmesinin azaldı ı durumlarda veya
diabetes mellitus, kanserler, karaci er hastalı ı gibi metabolik hastalıklarda düzeyi artar.
Metabolik asidoz, diyabetik asidoz ve dehidratasyonun de erlendirilmesinde kullanılır. Uygun olmayan saklama
ko ullarında, egzersizde, hiperventilasyonda ve uzun süreli turnike uygulanmasından sonra düzeyler yüksek tespit
edilir.
Yükseldiği durumlar: Asidoz olmadan laktik asid artı ı: kas egzersizi, hiperventilasyon, glukagon, glikojen depo
hastalıkları, iddetli anemi, insülin infüzyonu, Reye sendromu.
Hipoksiyle beraber laktat artı ı: dokuların oksijen alımını azaltan durumlar, akut hemoraji, iddetli akut konjestif
kalp yetmezli i, dola ım kollapsına neden olan hastalıklar, siyanotik kalp hastalıkları, akut hipoksiye neden olan
durumlar.
dyopatik: üremi, enfeksiyonlar, siroz, hamileli in son trimestri, iddetli damar hastalıkları, lösemiler, anemiler,
kronik alkolizm, subakut bakteryel endokardit, poliomyelit ve diyaetiklerin %50’sinde.
1.2.68. LAKTAT DEHİDROGENEZ(KAN)
Eş Anlamlı
:LDH, LD, Laktik asit dehidrogenaz
Metod
: Spektrofotometrik
Red Kriteri
: Hemoliz
Uyarı: Hastadan açlık kanı alınması tercih edilir.
Yorum:
27
Arttığı durumlar: Miyokard enfarktüsten sonra, megaloblastik ve pernisyöz anemi, karaci er hastalıkları, ok,
hipoksi, siroz, obstrüktif sarılık, böbrek hastalıkları, kas hastalıkları, neoplastik hastalıklar, konjestif kalp yetmezli i,
lösemi, hemolitik anemi, orak hücreli anemi, lenfoma, renal enfarktüs ve akut pankreatitte LDH düzeyi artar.
Anestezik ajanlar, dikumarol, ethanol, heparin ve narkotik analjezikler serum düzeyini arttırır.
Azaldığı durumlar: Hve M subünitelerin genetik yetersizli i. Klofibrat, fluorit, oksalat azaltır. Hemolizli örneklerde
çalı ılmamalıdır. Aktivite kaybı meydana geldi inden serum dondurulmamalıdır.
1.2.69. LAKTAT DEHİDROGENEZ (bos,mayi)
Metod
: Spektrofotometrik,
Numune Türü : Bos, Mayi
Numune Kabı : Kırmızı kapaklı tüp, jelsiz tüp
Yorum: ntraserebral yerle imli tümörler lösemi veya lenfosarkoma, menenjit, subaraknoid kanama ve
serebrovasküler olaylarda BOS LDH düzeyi artar.
1.2.70. LDL KOLESTEROL
Eş Anlamlı
: LDL-C
Metod
: Spektrofotometrik
Numune Kabı : Jelli Biyokimya Kabı
Yorum:
Yükseldiği durumlar: Ailesel hiperkolesterolemi tip II a, kronik karaci er hastalı ı, primer biliyer siroz, nefrotik
sendrom, primer hiperkolesterolemi, Apoprotein CII eksikli i, hepatoma, alkol kullanımı, Cushing sendromu,
diabetes mellitus, hipotiroidizm, obezite, hamilelik, glikojen depo hastalıkları, safra tıkanıklı ı, multipl myeloma.
Azaldı ı Durumlar: Abetalipoproteinemi, karaci er yetmezli i, hepatoselüler nekroz, malignite, hipertiroidizm,
malabsorbsiyon, malnutrisyon, enfeksiyon ve enflamasyon. LDL-kolesterol Friedwald formülü ile hesaplanır.
LDL= Total kolesterol - (HDL+ Trigliserid/5)
Bu formül trigliserid seviyeleri 400 mg/dL’nin üzerinde uygulanmaz, direkt ölçümü yapılır.
1.2.71. LİPAZ
Eş Anlamlı
: Triaçilgliserol açilhidrolaz
Metod
: Spektrofotometrik
Numune kabı
Rapor Zamanı
: 1 saat ( Acil test ) sonra
Rerferans Aralığı : 21-67 U/L
Yorum:
Arttığı durumlar: Akut ve kronik pankreatit,parotitis, pankreatik kist, peritonit, akut kolesistit, kolanjit,
ekstrahepatik kanal tıkanıklı ı, ba ırsak tıkanıklı ı veya infarktüs, tükürük bezi inflamasyonu veya tümörü, peptik
ülser, pankreatik kanal tıkanıklı ı renal yetmezlik, abdominal travma, peritonitler, psödokistler, safra kesesi koliti,
viral enfeksiyonlar, postoperatif hastalarda ve alkol alımında yüksektir. (Akut pankreatitte serum lipaz seviyesi,
serum amilazından daha uzun süre yüksek kalır. Ayrıca akut pankreatit için lipazın sensitivite ve spesifitesi
amilazdan daha yüksektir.)
Azaldı ı durumlar: Protamin azaltır.
28
ERCP, Oddi sfinkterini kasan ilaçlar, sekretin, azotiopin, kaptopril, simetidin, östrojen, furosamid, tetrasiklin,
sülfanomid, tiazid diüretikleri, heparin interferansa neden olur.
1:2.72. LİTYUM
Eş Anlamlı
: Li
Metod
: Spektrofotometre
Numune kabı : Jelli biyokimya tüpü
Çalışma Zamanı
: Salı günleri
Rapor Zamanı
: Aynı gün
Referans Aralığı
: 1-1.2 mEq/L
Panik değer üst sınır : 2 mEq/L
Acil sonuç süresi
: 1 saat 30 dakika
Uyarı: Numune son dozdan en az 12 saat sonra alınmalıdır.
Yorum: Bipolar psikozun manik epizotlarında kullanılır. Aynı zamanda migren tedavisinde kullanılır. Yan etkileri
halsizlik, yorgunluk, tremor, anoreksi,konfüzyon, koma, kilo kaybı, bulantıdır.
Hemolizsiz serumlar tercih edilmelidir. Tedavinin izlenmesinde, doz uygulandıktan 24 saat sonra kan örne inin
alınması uygundur.
Lityum tedavisine ba lanmadan önce ve ba landıktan sonra 6 aylık periyotlarla tiroid fonksiyonları izlenmelidir.
1.2.73. LUTEİNİZAN HORMON
Eş Anlamlı
: Luteotropin, LH
Metod
: Kemiluminesans
Red Kriteri
ERKEK: 1,24-8,62 mIU/mL
KADIN : Mid Foliküler faz: 2.12-10.89mIU/mL
Mid siklus
: 19,18-103,03 mIU/mL
Mid luteal
: 1,2-12,86 mIU/mL
Post menapoz : 10,87-58,64 mIU/mL
Uyarı: Diurnal varyasyonu vardır.Özellikle pubertede uykuda salınan LH miktarı daha fazladır.
Yorum: FSH ve LH, ön hipofizin gonadotropik hücrelerinden epizodik ve sirkadyen bir ekilde salınırlar ve kan
yolu ile overlere ula ırlar. Foliküllerin matürasyonunu ve büyümesini stimüle ederek, östrojen ve progesteron
sentezini sa larlar. En yüksek konsantrasyonları, siklus ortasında olup ovulasyon indüklenir, corpus luteum olu ur.
LH ile birlikte FSH tayinleri, hipotalamus-hipofiz-gonad aksındaki fonksiyon bozukluklarının ara tırılmasında
kullanılır. Primer gonadal disfonksiyon, polikistik over sendromu ve menapoz sonrası artmakla beraber nadiren
pitüiter adenomda da yükselir. Malnütrüsyon, ciddi hastalık ve stres, anoreksia nevroza, izole LH eksikli i,
hipofizer yada hipotalamik bozukluk ve Kallmann sendorumunda LH seviyesi dü er. Gonadotropin sekresyonu
fizyolojik, epizodik,diürnal ve siklik varyasyon gösterir. LH sekresyonundaki epizodik dalgalanmalar, FSH’dan
daha büyüktür. Tek kan örne inden ziyade çok sayıda örnekte ya da örnek havuzu olu turularak çalı ılması daha
güvenilir bilgi sa lar. Klomifen ve antikonvulzanlar serum LH seviyesinde yüksekli e; digoksin, progesteron ve oral
kontraseptifler dü üklü e neden olur. Ayrıca östrojenler kullanım dozu ve süresine ba lı olarak LH seviyesi artar ya
da dü er.
1.2.74. MAGNEZYUM
Eş Anlamlılar
: Mg
Metod
: Spektrofotometrik
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı : 1,8-2,6 mg/dL
29
Yorum: Magnezyum metabolizması ve elektrolit dengesinin de erlendirilmesiyle preeklamsi tedavisi uygulanan
hastaların takibinde kullanılır.
Yükseldiği durumlar: Dehidratasyon, akut ve kronik böbrek yetmezli i, kontrol edilmemi diabetes mellitus,
adrenokortikal yetmezlik, Addisson hastalı ı, doku travması, hipotiroidizm, lupus eritematosus, multipl myelom.
Azaldığı Durumlar: Malabsorbsiyon, kalori ve proteinden dü ük diyet, kwashiorkor, akut pankreatit,
hipoparatiroidizm, hiperaldosteronizm, diabetik asidosis, ADH sekresyonunda yetersizlik, hamilelik, idiopatik
hipomagnezemia.
1.2.75. METANEFRİNLER
Çalışma Zamanı : Ayın 10’una kadar gelen
Eş Anlamlı
: Metanefrin
numune 15’inde, 25’ine kadar gelen numunenin
Metod
: Kolon yöntemi
sonuçları 30’unda verilir.
Red Kriteri
Numune Kabı : HCI üzerine 24 saat idrar
Referans Aralığı : <1 mg/24 saat
toplanır. 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir.
Yorum: Feokromasitoma ve nörojenik tümörlerin tanı ve takibinde kullanılır. Feokromasitoma için tarama testi
olarak kullanılabilecek en uygun testtir. Hipertansif bireylerde de idrarla atılan metanefrin düzeyi artmı tır.Stres,
buspiron, MAO inhibitörleri, amfetaminler, kafein, klonidin, deksametazon, diüretikler, metildopa, trisiklik
antidepresanlar ve vazodilatatörler yanlı yüksek sonuçlara neden olabilir.
1.2.76. MİKROALBÜMİN
Metod
: ECL A
Numune Türü : 24 saatlik idrar, spot idrar
Numune kabı
: So uk ortamda saklanmalı ve
gönderilmelidir, 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir.
Referans Aralığı : 24 saatlik idrar <18 mg/gün
Uyarı: drardaki albumin düzeyini gösterir.Böbrek hastalıkları için erken bir gösterge oldu undan, özellikle
diabetik nefropati ve hipertansiyonun erken tanı ve takibinde de erlidir.
Yorum: Artı ı hem insüline ba ımlı hem de insülinden ba ımsız diabetik hastalarda proteinüri ve kronik renal
yetmezlik geli imi için risk faktörüdür. Aynı zamanda artmı de erlere diyabet dı ında hipertansif bireylerde de
rastlanır. Artı ı kardiyovasküler hastalık ve nondiabetik hipertansif bireylerin mortaliteleri için risk faktörüdür. drar
albümin artı ına neden olan herhangi bir durum mikroalbüminüri için yanlı pozitif sonuçlar verebilir. Mikroalbümin
ço unlukla aktif sigara içici, HbA1ckonsantrasyonlar>%8 olan, retinopatisi olan diyabetik bireylerde sıklıkla tespit
edilir. Renin-angiotensin sistemi üzerine etkili olan ilaçlar renal ve kardiyovasküler hastalık geli imini geciktirebilir,
MA için tarama diyabetik hastaların takibinde önemlidir.
1.2.77. MİKROPROTEİN (BOS)
Metod
: Spektrofotometrik
Numune Türü : BOS
Numune Miktarı : 200 L
Numune kabı : Jelsiz düz tüp
Red Kriteri
: BOS’un hemorajik olması
Uyarı: Merkezi sinir sistemi hastalıklarının de erlendirilmesinde kullanılır.Menenjit ve ensefalomyelit gibi kanbeyin bariyerinin bozuldu u durumlarda BOS total protein düzeyi yükselir.
30
1.2.78. MİKROPROTEİN (İDRAR)
Metod
: Spektrofotometrik
Numune kabı : So uk ortamda saklanmalı ve
gönderilmelidir,24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir.
Uyarı: Böbrek fonksiyonlarının takibinde kullanılır.
Glomerüler ve tübüler zedelenmeler ile a ırı üretime ba lı olarak (ör.gammopatiler) proteinüri olu abilir. Nefrotik
sendrom,diabetik nefropati, multiple myeloma, monoklonal gammopatiler, renal tübüler fonksiyon bozuklukları ve
üriner sistem fonksiyon ve maligniteleri idrarla atılan total protein miktarında artı a neden olur. Ayrıca egzersiz,
ate ve gebelik geçici, menstrüasyona ba lı kanama, prostatik sıvılar, semen ve alkali idrar yanlı yüksek
sonuçlara neden olabilir.
1.2.79. MYOGLOBİN
Eş Anlamlı
: Mb
Metod
: ECL A
Rapor Zamanı
: Aynı gün
Yorum: Serum myglobin düzeyi direk olarak kas kütlesiyle ili kilidir. skelet ve kalp kasında hasar, nekroz ve lizise
neden olabilecek her türlü durum, üremi, travma, felç, intramuskuler enjeksiyon, egzersiz ve yanıklarda düzeyi
artar. Romatoid artritte düzeyi dü er. Mb Akut MI tanısı için çok hassas (%90 -100) birbelirteçtir. Serum Mb
konsantrasyonları MI sonrası 1 saat içinde referans aralı ının üzerine çıkarak 2-12 saatlerde maksimum
hassasiyete ula ır. 12 saatten sonra Mb hızla temizlenerek azalmaya ba lar, 24 saatte normale döner. Yüksek
hassasiyetine kar ılık dü ük klinik özgüllü e sahiptir (%60-95) çünkü iskelet kasında da fazla miktarda bulunur. Mb
ölçümlerinin en do ru kullanım ekli akut MI için negatif prediktör olarak kullanımıdır.Mb iskelet ve kalp kasında
hasar, nekroz veya liziseneden olabilecek her türlü durum (iskemi, rabdomyoliz, miyozit, miyopati, musküler
distrofi vb.), üremi, travma, felç, intramusküler enjeksiyon, egzersiz ve yanıkta artarken dola ımda Mb’e kar ı
antikor bulunması ve RA’de dü er.
1.2.80. ORAL GLUKOZ TOLERANS TESTİ
Eş Anlamlı
: OGTT , eker yükleme testi
Metod
: Spektrofotometrik
Red Kriteri
: Hemoliz, yetersiz numune, test
kurallarına uyulmaması.
Gebe olmayan yeti kinlerde ve çocuklarda:
75 g ve çocuklarda 1.75 g/kg
glukoz yüklemesinden sonra:
0. dakika : <100 mg/dL
90. dakika :<200 mg/dL
120. dakika: <140 mg/dL
Gebe kadınlarda Gestasyonel Diyabet taraması
için (50 g) glukoz yüklemesinden sonra:
Gebe kadınlarda (100 g) glukoz yüklemesinden
sonra:
0. dakika glukoz: <95 mg/dL
120. dakika:<155 mg/dL
Uyarı: Hasta aç olarak gelmeli ( Randevu alınmalıdır)
31
1.2.81. PAPP-A
Eş Anlamlı
: Pregnancy-Associated Plazma
protein A, SP4, High molecular weight alpha2mobile pregnancy spesific protein, IGFBP4
protease
Metod
: Kemiluminesans
Red Kriteri
: Hemoliz
Yorum:PAPP-A testi genellikle 1.ve 2.trimester prenatal taramalar ve
ateroskleroz çalı malarında
kullanılmaktadır.1.trimesterde down sendromu ve di er anomaliler için free B-HCG ile birlikte(ikili test) güçlü bir
tarama testi komponenti olarak kabul edilmektedir.Down sendromunda PAP-A seviyeleri azalmı tır. PAP-A’nın
indirekt yolla ateroskleroz geli imini hızlandırdı ı ve unstabil anjina ve myokard enfarktüsü için önemli bir risk
faktörü oldu u bilinmektedir.
1.2.82. OSTEOKALSİN
Eş Anlamlı
: Kemik gla proteini, BGP
Metod
: Enzimatik-labeled
Çalışma Zamanı : Per embe günleri
Premenopozal >20 ya 11-46 ng/mL
Erkek: 18- 30 ya 24-70 ng/ mL
>30 ya 14-46 ng/mL
Red Kriteri
Uyarı: Sabah açlı ı tercih edilir.
Yorum: Serum Osteokalsin düzeyi kemik yapımı ile ili kilidir. Düzeyinin yükselmesi osteoblastik aktivitenin arttı ını
gösterir. Serum Osteokalsin düzeyi alkalen fosfataz düzeyleri ile birlikte hareket eder.
Paget hastalı ı, renal osteodistrofi, primer ve sekonder hipertiroidizm, iskelet metastazları ve kronik böbrek
yetmezli inde serum Osteokalsin düzeyi artarken primer bilier siroz, gebelik, glukokortikoid tedavisi ve GH
eksikli inde serum osteokalsin düzeyi dü er. Osteoporozda ise dü ük veya yüksek olabilir. Ayrıca kalsitriol
tedavisinin takibinde de serum Osteokalsin düzeyinden yararlanılır. Osteokalsin düzeyi çocuk ve infantlarda
yeti kinlerden daha yüksektir. Yeni do anlarda ya amın ilk ayında yükselir, 12 aya kadar yüksek kalır, sonra
dü meye ba lar, puberteye kadar oldukça sabit kalır. Yeti kin erkeklerde osteokalsin düzeyi pubertal de erlerden
dü ük olup hayat boyu sabit kalır. Yeti kin kadınlarda ise oldukça sabittir ve menapozdan sonra yükselmeye
ba lar.
1.2.83. PARATİROİD HORMON (İNTAKT)
Eş Anlamlı
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
Çalışma Zamanı
: PTH, Parathyrin, Parathormon
: Kemiluminesans
: Plazma
: 1 mL
: Mor kapaklı hemogram tüpü
: Her gün
Red Kriteri
: Hemoliz, lipemi, ikter ve
numunenin 1 saatten fazla oda sıcaklı ında
beklemesi
Referans Aralığı : 1 5-65pg/ml
Yorum: Parathormon (PTH) paratiroidlerde sentezlenir ve kana sekrete edilir. ntakt PTH yakla ık 9500 dalton
molekül a ırlı ında 84 amino asitli tek bir polipeptidden olu ur. Biyolojik olarak aktif olan N terminal fragmanın yarı
ömrü yalnız birkaç dakikadır. Vitamin D ve kalsitonin ile birlikte, kalsiyum ve fosfat metabolizmasını
32
düzenler. skelet sisteminden kalsiyum ve fosfatın mobilizasyonlarını sa lar, ba ırsaklardan kalsiyum uptake'ini
artırır ve böbreklerden fosfat ekskresyonunda artı a neden olur. Normokalseminin devamı PTH ve kalsitonin
etkile imi ile sa lanır. PTH sekresyonu yüksek kalsiyum konsantrasyonları ile baskılanır ve dü ük kalsiyum
konsantrasyonları ile uyarılır. Hiperparatiroidizmin primer sebebi paratiroid adenomalarıdır. Sekonder
hiperparatiroidizm (kronik böbrek yetmezli i, vitamin D eksikli i sonucu), ailesel medüller tiroid karsinomu, MEN tip
I, IIa, IIb’de artar. Otoimmün hipoparatiroidizm, sarkoidoz, hipertiroidizm, hipomagnezemide kan PTH seviyesi
azalır. Antikonvülzanlar, kortikosteroidler, izoniazid, lityum, fosfatlar ve rifampinle pozitiv bir etkile im gösterirken
simetidin, pindolol ve propranolol ile negatif etkile im gösterir.
1.2.84. POTASYUM(KAN)
Eş Anlamlı
: K+
Metod
: ISE
Çalışma Zamanı
: Her gün
Rapor Zamanı
: Aynı gün
Numune Red Kriteri : Hemoliz, lipemi
Referans Aralığı
: 3.5-5.1 mmol/L
Uyarı: Diurnal varyasyonu vardır.Sabah saat 08:00’de maksimum, ak am 22:00’de ise minimum düzeydedir .
Yorum:
Arttığı durumlar: Kronik böbrek yetmezli i, Cushing sendromu, primer ve sekonder hiperaldosteronizm, renal
tubüler asidozis, diüretik tedavi, kortizon tedavisi.
Azaldı ı durumlar: Akut böbrek yetmezli i, Addison hastalı ı, malnütrisyon, kusma, diyare, dehidratasyon,
malabsorbsiyon. Numune iyi santrifüj edilmelidir. Hemoliz ve lipemidenkaçınılmalıdır. Kistik fibroziste terde de
artar. Kanda <2.0 mmol/L oldu unda klinik hipokalemi belirtileri (yorgunluk, halsizlik, hiporefleksi, ventriküler
fibrilasyon) görülür. Hiperkalemi durumunda musküler irritabilite, EKG’de pik yapmı T dalgaları görülür; >7.0
mmol/L gibi de erler ya amı tehdit eder.
1.2.85. POTASYUM(BOS)
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
: ISE
: BOS
: 1 mL
: Jelsiz düz tüp
Rapor Zamanı
: Aynı gün
1.2.86. POTASYUM(İDRAR)
Metod
: ISE
Numune Kabı : Düz tüp
Uyarı: So uk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir.
Yorum: Elektrolit ve asit baz dengesini de erlendirilmesiyle böbrek fonksiyonlarının takibinde kullanılır. Cushing
sendromu, primer ve sekonder aldesteronizm, primer renal hastalıklar ve kortizon tedavisi sırasında idrarla atılan
potasyum miktarı artarken, Addison hastalı ında azalır.
1.2.87.PROGESTERON
33
Eş Anlamlı
: C-21 steroid, P4
Metod
: Kemiluminesans
Red Kriteri
ERKEK: 0,10-0,84 ng/mL
KADIN: Mid Folikül faz 0,31-1,52 ng/mL
Mid Luteal faz: 5,16-18,56 ng/mL
Postmenopozal: 0-0.078 ng/mL
Hamile 1.trim.: 4.73-50.74 ng/mL
Hamile 2.trim.: 19,41-45,30 ng/mL
Uyarı: 17-OH progesteronun yüksek konsantrasyonu bazı analizlerde progesteronun yalancı yüksekli ine sebep
olabilir.
Yorum:Progesteron; korpus luteum ve gebelikte plasentadan salgılanan steroid hormondur. Kandaki
konsantrasyonları korpus luteumun geli imi ve regresyonu ile koreledir. Siklusun foliküler fazı boyunca oldukça
dü ük konsantrasyonlarda seyreder, ovulasyondan 1 gün önce pik yapar, luteal faz boyunca sentezi artar. Gebelik
boyunca progesteron, miyometriyumun kontraksiyonunu inhibe eder. Meme bezinde östrojen ile birlikte alveollerin
proliferasyon ve sekresyonlarını uyarır. Progesteron tayinleri, fertilite tanısında, ovulasyon ve luteal faza geçi in
olup olmadı ını saptamada kullanılır. 21 hidroksilaz, 17 hidroksilaz, 11 hidroksilaz eksikli ine ba lı konjenital
adrenal hiperplazi; lipoid overyan tümör; molar gebelik ve overin koriyoepiteliyomasında kan konsantrasyonu
artar. Primer ve sekonder hipogonadizm; kısa luteal faz ve dü ük tehdidinde azalır. Progesteron düzeyini
kortikosteron, 11-deoksikortizol ve pregnanedione arttırır. Etinil östradiol ve oral kontraseptifler ise
azaltır.Menstrüel siklus boyunca seri numune alımı gereklidir.
1.2.88. PROLAKTİN
Eş Anlamlı
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
Çalışma Zamanı
: PRL
: Kemiluminesans
: Serum
: 1 mL
: Her gün
Red Kriteri
: A ırı hemoliz, lipemi, ikter
ERKEK: 2,64-13,13 ng/mL
KADIN : Menapoz öncesi: 3,34-26,72 ng/mL
Menapoz sonrası: 2,74-19,64 ng/mL
Yorum: Uyku, stres, egzersiz, gebelik ve koitus sonrasında prolaktin düzeyi artar.Sabahları prolaktin düzeyi en
üst seviyede bulunur. Bu nedenle hasta uyandıktan 3-4 saat sonra örnek alınmalıdır. Ayrıca hastanın aç olması
tercih edilir. Kadınlarda ve erkeklerde artmı prolaktin düzeyinin en yaygın sebebi bir ilacın yan etkisidir. Prolaktin,
epizodlar halinde salgılanır. Serumda 3 farklı formda bulunur: % 80'i biyolojik ve immunolojik olarak aktif
monomerik (''little'') form, % 5-20'si biyolojik olarak inaktif dimerik (''big'') form ve % 0.5-5'i dü ük biyolojik
aktiviteye sahip tetramerik (''big-big'') formdadır. Prolaktin için hedef organ meme bezidir, burada geli imi ve
diferansiasyonu uyarır. Kandaki yüksek düzeyleri, overlerde steroid sentezini ve hipofizer gonadotropinlerin
sentez ve sekresyonlarını inhibe eder. Hipofizden prolaktin sekresyonu, hipotalamus tarafından tonik inhibisyona
u ratılır ve bu inhibisyondan dopamin sorumludur. TRH ise prolaktin sekresyonunu uyarır. Gebelikte prolaktin
salgılanması artar, amaç gebelik sonrası meme dokusunun laktasyona hazırlanmasıdır. Stres ve egzersiz
sonrası, kan prolaktin seviyesi artabilir. Hiperprolaktinemi sonrası hipogonadizm ve infertilite meydana gelebilir.
Kadınlarda amenore ve galaktore, erkeklerde jinekomasti ve azospermi geli ir. Prolaktin salgılayan hipofiz
tümörleri (makroadenom, mikroadenom), sarkoidoz, kraniofaringioma, primer hipotiroidizm, anoreksia nervoza ve
polikistik over sendromunda prolaktin serumda artar. Sheehan sendromunda ise serum prolaktin seviyeleri azalır.
Önemli Notlar: Antihistaminikler, antipsikotikler, östrojenler,opiatlar, TRH, trisiklik antidepresanlar, oral
kontraseptifler, metoklopramid, verapamil; prolaktin düzeyini arttırır. Klonidin, dopamin ve ergo alkaloidleri,
prolaktin düzeylerini azaltır.
34
1.2.89. PROSTAT SPESİFİK ANTİJEN
Eş Anlamlı
: PSA (Serbest veya total)
Metod
: Kemiluminesans
Çalışma Zamanı
Rapor Zamanı
Red Kriteri
Referans Aralığı
: Her gün
: Aynı gün
: Serbest PSA: 0-1 ng/mL
Total PSA : 0-4 ng/mL
Uyarı: Rektal muayene ve sonda uygulamasından sonra numune alınması için 72 saat beklenmelidir. PSA
de erleri günden güne de i ebilir ve ya la birlikte artar.
Yorum: PSA, 30.000-34.000 Dalton molekül a ırlı ında glandüler kallikreinlere benzeyen bir glikoproteindir. Serin
proteaz olarak görev yapar. PSA prostata spesifik fakat prostat kanserine spesifik olmayan bir glikoproteindir.
Normal, hiperplastik veya malign prostat dokusu tarafindan üretilebilir. PSA prostat kanserinde tedaviye yanıtın
izlenmesinde özellikle önemlidir. Serbest PSA (fPSA) ise PSA'nın dola ımda kompleks olu turmadan bulunan
formudur. Son yıllarda fPSA analiziyle PSA'nın özgüllü ü arttırılmı tır. fPSA' nın ölçülmesi fPSA/tPSA oranının
hesaplanmasını sa lar. Yapılan son çalı malarla bu oranın benign ve malign patolojiler arasında daha iyi klinik
ayırım sa ladı ı gösterilmi tir. fPSA seviyesinin benign prostat hipertrofisi (BPH) olan hastalarda daha yüksek
oldu u saptanmı tır. Genel olarak prostat karsinomunda fPSA/tPSA oranı % 15’den azdır.fPSA serum düzeyleri;
mesane kateterizasyonu, rektal muayene ve prostat biyopsisi, prostat hipertrofisi, üriner retansiyon, akut prostatit
gibi durumlarda da artı gösterebilir. Diagnostik amaçlı olarak, PSA sonuçları her zaman hastanın tıbbi geçmi i ve
klinik muayene bulguları ile birlikte de erlendirilmelidir. Finasterid PSA kan seviyesini azaltır. Rektal muayene, i ne
biyopsisi, üriner retansiyon, ejekulasyon, sistoskopi, ekzersiz ise PSA’da artı a neden olur.
Önemli Notlar: Hemoliz (500 mg/dL'ye kadar hemoglobin) hiperbilirubinemi.(30 mg/dL’ye kadar bilirubin)
lipemiden (1800 mg/dL’ye kadar trigliserid) etkilenmez.
1.2.90. PROTEİN ELEKTROFOREZİ(SERUM,İDRAR)
Metod
: Agoroz jel yöntemi
Numune Türü : Serum, drar
Numune Miktarı : 200 l
Numune kabı
: Jelli biyokimya tüpü,idrar kabı
Çalışma Zamanı : Ayın 1’ inde ve 15’ inde
Referans Aralığı : Albumin % 60-71
Alpha 1 % 1,4-2,7
Alpha 2 % 7-11
Beta 1 % 6-9
Beta 2 % 2-5
Gamma % 8-16
Yorum:Serum protein elektroforezi,protein kaybı,gammapatiler ve di er disproteinemiler için sık kullanılan bir
tarama testidir.
Normalde idrarla çok az protein atılırken,bazı hastalıklarda protein atılımı artar.Atılan proteinlerin tipi tanı için yol
gösterici olabilir.Lipoid nefrozis de selektif proteinüri(albumin) bulunurken,glomerulonefritlerde nonselektif
proteinüri görülür.Ayrıca Bence Jones proteinleride beta ve gama globulin bölgelerine göç eder.
1.2.91. SALİSİLAT:
Eş Anlamlı
: Asetil salisilik asit ;ASA
Metod
: Spektrofotometrik
Numune Miktarı : 5 ml
Rapor Zamanı :Aynı gün
Red Kriteri
: Hemoliz
Analjezik konsantrasyon
: <60 mg/l
Anti inflamatuvar konsantrasyon : 150-300 mg/l
Toksik konsantrasyon
: >300 mg/l
35
Yorum: laç düzeyinin takibinde kullanılır.
1.2.92. SERBEST T3
Eş Anlamlı
: Serbest Triiyodotironin, FT3,
ST3
Metod
: Kemiluminesans
Çalışma Zamanı
Rapor Zamanı
Red Kriteri
Referans Aralığı
: Her gün
: Aynı gün
: 2.5-3,9 pg/mL
Uyarı: Kronik hastalı ı olan veya uzun süre hastanede yatmı ki iler ötiroid olsalar bile serbest T3 düzeyi dü ük
bulunabilir.
Yorum:T3, metabolizmayı düzenleyen serumda bulunan tiroid hormonlarından birisidir. Bu hormon
konsantrasyonunun saptanması tiroid hastalıklarının ayırıcı tanısında önemlidir. T3'ün ço u dola ımda büyük
oranda proteinlere (TBG, albumin, prealbumin) ba lı olarak bulunur. Serbest T3 ise TT3’ün fizyolojik olarak aktif
formudur.Serbest T3 seviyelerinin saptanması, ta ıyıcı proteinlerin konsantrasyonundan ve ba lama
özelliklerinden ba ımsız oldu u için daha avantajlıdır.
Önemli Notlar: Dekstrotiroksin kullananlarda FT3 düzeyleri artar. Amiodarone, fenitoin, propranolol ve valproik
asit kullananlarda FT3 düzeyleri azalır. Hemoliz,hiperbilirubinemi, lipemiden etkilenmez.
1.2.93. SERBEST T4
Eş Anlamlı
: Serbest Tiroksin, FT4, ST4
Metod
: Kemiluminesans
Red Kriteri
Referans Aralığı : 0,61-1,12 ng/dL
Uyarı: Anti-tiroksin otoantikorları ve RF varlı ında dü ük moleküler a ırlıklı heparin tedavisinde sonuçlar aldatıcı
olabilir.
Yorum: Tiroksin (TT4), tiroid bezinden salınan ve metabolik etkileri olan tiroidin ana hormonudur. TT4’ün büyük
bir kısmı (% 99'dan fazlası) ta ıyıcı proteinlere (TBG, prealbumin ve albumin) ba lı olup %0.02-0.04’ ü kadarı
serbest T4 eklinde bulunur. FT4, fizyolojik olarak aktif tiroksin komponentidir. Tiroid fonksiyon bozuklu u
üphesinde TSH ile birlikte ölçülür. Hipertiroidizm ve tiroksinle tedavi edilen hipotirodizmde yükselir. Hipotiroidizm
ve gebeli in son evrelerinde serum FT4 düzeyleri azalır. Akut ve kronik tiroid dı ı hastalıklarda ötroid hastalarda
FT4 düzeylerinde dalgalanmalar olu abilir. Tiroid supresyon tedavisi izlenmesinde de kullanılır.
Önemli Notlar: Serum FT4 konsantrasyonunda amiadaron, aspirin,danazol, propranolol, furosemid yüksekli e;
antikonvulzanlar (karbamazepin, fenitoin) dü üklü e neden olur. Hemoliz , hiperbilirubinemi, lipemiden etkilenmez.
1.2.94. SODYUM(KAN)
Eş Anlamlı
: Na
Metod
: ISE
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı : 136-146 mmol/L
Yorum:
Arttığı durumlar: Diabetes nsipidus, gastrointestinal sistem, solunum sistemi, deri ve böbrek yoluyla kayıplar,
hipernatremik çözeltilerin uygulanması, tuz alımı, Cushing sendromu, Conn sendromu.
36
Azaldığı durumlar: Uygunsuz ADH salınımı, su intoksikasyonu, böbrek yetmezli i, glukokortikoid eksikli i
(hipopituitarizm), hipotiroidizm, tiazid grubu diüretikler, ekstrarenal kayıplar (kusma, diyare), adrenal yetersizlik,
kalp yetmezli i, siroz, gebelik, izotonik ve hipertonik infüzyonlar (glukoz,mannitol).
Önemli Notlar: Numune iyi santrifüj edilmelidir. Hemoliz ve lipemiden kaçınılmalıdır. Kan glukozunun her 100
mg/dL dü mesi durumunda Na da yakla ık 1.5-3.0 mmol/L azalır. , Na <120 mmol/L ise halsizlik, <120 mmol/L ise
bulbar veya psödobulbar palsi, 90-105 mmol/L isea ır nörolojik belirtiler ortaya çıkar. Na >155 mmol/L oldu unda,
duruma özellikle plazma hacim kaybı da e lik ediyorsa, kardiovasküler ve renal semptomlar ortaya çıkar.
1.2.95. SODYUM (BOS)
Eş Anlamlı
: Na
Metod
: ISE
Numune Türü : BOS
Numune Kabı : Jelsiz düz tüp
Rapor Zamanı
: Aynı gün
1.2.96. SODYUM (iDRAR)
Eş Anlamlı
: Na
Metod
: ISE
Uyarı: drarla sodyum atılımının diurnal varyasyonu vardır. drar sodyum düzeyi gündüzleri en üst düzeyde
bulunur. So uk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir.
1.2.97. TAM İDRAR TETKİKİ
Eş Anlamlı
:TT
Metod
: Strip + mikroskobik inceleme
Numune Türü : Spot idrar (orta idrar tercih edilir)
Numune Miktarı :10 mL
Numune Kabı : Nonsteril idrar barda ı, bebekler
için cinsiyetine göre idrar torbası
Red Kriteri
: Yetersiz numune, uzun süre
beklemi numune, uygun kapta gönderilmeyen
numune, bayanlar için menstruasyon zamanında
verilen numune, gaita ile kontamine olmu idrar
numunesi
Kimyasal testler:
Glukoz : Negatif
Kan
: Negatif
Lökosit esteraz: Negatif
Bilirubin : Negatif
Ph
: 5-7
Dansite : 1.005-1.030
Protein : Negatif
Keton : Negatif
Nitrit
: Negatif
Ürobilinojen: Negatif
Mikroskobik testler:
Eritrosit : 0-4 hpf (hpf: Büyük büyütme; 400x)
Lökosit : 0-4 hpf
Tubuler epitel hücreleri: Hiyalen silendir : 0-1 silendir/hpf
Granüler ve di er silendirler : Panik değer :
Kimyasal analiz; glukoz ve keton için kuvvetli pozitif
test(+++)
Mikroskobik analiz; patolojik kristaller ( Ürat, Sistein,
Lösin, Tirozin) bulunması
Uyarı: Sabah ilk idrar ve orta akım idrarı tercih edilir.
Yorum:
37
drarda Ph’ın arttı ı durumlar: Metabolik veya respiratuvar alkaloz, iddetli kusma, Kronik böbrek yetmezli i, idrar
yolu enfeksiyonları, diüretik tedavisi, sebze-meyve ve süt ürünlerinden zengin diyet.
drarda Ph’ın azaldı ı durumlar: Metabolik veya respiratuvar asidoz, diabetik ketoasidoz, DM, proteinden zengin
diyet, dehidratasyon, ishal, açlık, ate .
drarda proteinin arttı ı durumlar: Nefrotik sendrom, glomerulonefritler, piyelonefrit, DM, böbrek tbc, böbrek
infarktüsü, multipl myeloma, eklampsi, malign hipertansiyon, amiloid nefrozu, SLE, a ır metal zehirlenmesi,
konjestif kalp yetmezli i, ate li hastalıklar, akut ba ırsak tıkanmaları, karaci er hastalıkları, ok, toksik nedenler,
Fonksiyonel olarak (gebelik, a ırı egzersiz, uzun süre so u a maruz kalma, ortostatik-lordotik- ki ilerde, yumurta ve
peynirden zengin diyet)
drar dansitesinin arttı ı durumlar: Dehidratasyon, diyare, terleme, ate li hastalıklar, DM-glukozüri, sıvı kısıtlaması,
radyokontrast madde kullanımı.
drar dansitesinin azaldı ı durumlar: Bol sıvı alımı, diürez, DI, hipotermi, glomerulonefrit, piyelonefrit
drarda nitritin arttı ı durumlar: Bakteriyel idrar yolu enfeksiyonları (E. Coli, proteus, klebsiella, citrobacter,
pseudomanas), yalancı pozitiflik (oda ısısında uzun süre beklemi idrarda)
drarda ketonun arttı ı durumlar: Kontrol edilemeyen DM, açlık, a ırı aspirin alımı, alkolizmin olu turdu u
ketoasidozis, bebek ve çocuklardaki ate li hastalıklar, anestezi sonrası, uzayan kusmalar, anoreksia, yüksek
proteinli diyet, dehidratasyon, tok karna spor yapılması
drarda glukozun arttı ı durumlar: DM
drarda lökositin arttı ı durumlar: Bakteri kaynaklı idrar yolu enfeksiyonu
drarda eritrositin arttı ı durumlar: Glomerulonefritler, nterstisyel nefrit, Akut tubuler nekroz, pyelonefrit, böbrek
travması, böbrek tümörü, böbrek ta ı, sistit, proststit
drarda ürobilinojenin arttı ı durumlar: Hepatosellüler hasar (portal siroz, akut hepatit), kolanjit, hemolitik durumlar
drarda ürobilinojenin azaldı ı durumlar: Safra yolunun tam tıkanıklı ı
drarda bilirubinin arttı ı durumlar: Hepatik ve post hepatik sarılıklar, safra yolu tıkanıklıkları, kronik karaci er
hastalıkları
drar mikroskobisinde eritrosit görülmesi: Sahada 1-2 adet görülmesi normaldir. Böbrek ta ı, böbrek tümörü,
böbrek tüberkülozu, böbrek hiperemisi, glomerulonefrit, idiopatik hematüri, sistit, sistosomiasis gibi patolojilerde
artar. Ayrıca a ırı egzersiz sonrasında, kadınlarda menstruasyon sırasında verilen idrar numunesinde de eritrosit
görülebilir.
drar mikroskobisinde lökosit görülmesi: Sahada 3-4 adet görülmesi normaldir. Üriner sistem enfeksiyonlarında
artar. Ayrıca vaginit, akut veya kronik apandisit gibi durumlarda da artar.
drar mikroskobisinde silendirler görülmesi:
Hyalen silendir: Glomerulonefrit, pyelonefrit, proteinüri, ate , a ırı egzersiz, konjestif kalp yetmezli i, kr. böbrek
yetmezli i
Granuler silendir: Akut tubuler nekroz, Glomerulonefrit, pyelonefrit, YE, nefroskleroz
Eritrosit silendiri: Glomerulonefrit, renal infakt, subakut bakteriel endokardit, orak hücreli anemi, vaskulit,
SLE,good-pasteur’s sendromu, malign hipertermi
Lökosit silendiri: Pyelonefrit, glomerulonefrit, lupus nefriti
Epitel silendiri: Glomerulonefrit, etilen glikol zehirlenmesi, eklampsi, a ır metal zehirlenmesi
Ya silendiri: Nefrotik sendrom, glomerulonefrit, diabetik nefropati, kr. böbrek hastalı ı
drar mikroskobisinde kristaller görülmesi: Böbrek ta ı, ilaç tedavisi, idrar yolu enfeksiyonu
drar mikroskobisinde epitel görülmesi: Sahada 5-6 adet görülmesi normaldir.
Kübik epitel: Akut-kronik böbrek hastalı ı
Skuamöz epitel: Üretrit, vaginit, do um sonrası
Silindirik epitel: Mesane, üreter, böbrek enfeksiyonları
Transisyonel epitel: Sistit, mesane kataterizasyonu, maligniteler
drar mikroskobisinde bakteri görülmesi: Normalde mesanedeki idrarda bakteri bulunmaz. drar üretradan
geçerken yada dı arı çıkarken bakteri ile kontamine olabilir. Ayrıca idrar yolları lokal enfeksiyonu, sistit gibi
patolojilerde de idrarda bakteri bulunur.
Glukoz ve keton için kuvvetli pozitif (+++) sonuç
1.2.98. TESTOSTERON ( TOTAL )
Metod
: Kemiluminesans
Numune Türü
: Serum
38
Numune Miktarı
Numune Kabı
Çalışma Zamanı
Rapor Zamanı
: 1 mL
: Her gün
: Aynı gün
Red Kriteri
Referans Aralığı : KADIN: 0,1-0,75 ng/ml
ERKEK: 1,757,81- ng/ml
Uyarı: Seks hormon ba layıcı globulinin çok yüksek düzeyleri ölçümü olumsuz etkiler. Total testosteron düzeyi
obesitede dü ük çıkabilir. Ayrıca sabah saat 07:00’de maksimum düzeydedir. 20:00’de ise minimum düzeydedir.
Yorum: Testosteron 288 dalton molekül a ırlıklı bir androjendir. Erkeklerde hemen tamamı, testislerin Leydig
hücrelerinde sentezlenir, sekresyonu Luteinizan hormon (LH) tarafından kontrol edilir ve epizodiktir. Testosteron
erkeklerde sekonder seks karakterlerinin geli iminden, prostat ve seminal vezikül fonksiyonlarının sa lanmasından
sorumludur. Pubertal 3 ve 4. evrede serum testosteronunda belirgin bir artı olu ur. Dola ımda büyük oranda
proteinlere ba lı olarak bulunur (SHBG=Sex hormone - binding globulin). Kadınlarda, çok küçük miktarlarda
overlerde sentezlenir. Fizyolojik konsantrasyonlarda androjenlerin kadınlarda spesifik etkileri yoktur.
Testosteronun kadınlarda artmı üretimi virilizasyona neden olabilir. Kadınlarda testosteron ölçümleri, androjenik
sendrom ve polikistik over (Stein-Leventhal sendromu) tanısında kullanılır. Ayrıca over ve adrenal tümörleri,
adrenal hiperplaziveya over yetmezli inden üphelenildi inde de testosteron ölçümleri yapılmalıdır. Erkeklerde
testosteron; hipogonadizm, östrojen tedavisi, kromozom anomalisi (Klinefelter sendromu) ve siroz gibi üretimin
azalmasından üphelenildi inde tayin edilir.
Önemli Notlar: Hemoliz , hiperbilirubinemi ,lipemiden etkilenmez. Yüksek doz (günde 5 mg'dan fazla) biotin
tedavisi alan hastalarda, son dozdan sonra en az 8 saat örnek alınmamalıdır. 70 ya üzerinde dialize alınan kadın
hastaların bazılarında yüksek testosteron seviyeleri saptanmı tır
1.2.100. TİROGLOBULİN
Eş Anlamlı
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
: Tg
: ECL A
: Serum
: 1 mL
Çalışma Zamanı
Rapor Zamanı
Red Kriteri
Referans Aralığı
: Her gün
: Aynı gün saat 16:00
: 1-85 ng/mL
Uyarı: Tiroid muayenesinden sonra numune alınmamalıdır.
Yorum: Kullanımı: Tiroid kanserli hastaların takibinde kullanılan bir tümör belirtecidir. Foliküler ve papiller tiroid
karsinomları,hipertiroidizm ve subakut tiroiditte tiroglobulin düzeyi artar. Bu hastalarda tedavi ile tiroglobulin
düzeyi dü erken,metastaz olu ması ile yine artar. Serum Tg ölçümü, tirotoksikozis faktitia (bu durumda Tg dü er)
ve yenido anda konjenital hipotiroidinin etyolojisinin ara tırılmasında da kullanılır.
Önemli Notlar: Tg, 600 kDa büyüklü ünde dimerik bir glikoproteindir. Sentezi TSH tarafından regüle edilir. Tg
otoantikorları testi interfere eder. Tg otoantikorları tiroid kanseri hastalarının yakla ık %20’sinde, sa lıklı ki ilerin
%10’unda pozitiflik verebilir. Tg referans aralı ı, co rafi iyot alımından etkilenir. Preoperatif Tg ölçümü tiroid
kanserli hastaların takibinde yaralıdır. Hashimoto tiroiditi, Graves hastalı ı, tiroid adenomu ve subakut tiroiditte de
Tg konsantrasyonu artabilir.
1.2.101. TİROİD STİMULATİNG HORMON
Eş Anlamlı
: TSH, s-TSH, Tirotropin
Metod
: Kemiluminesans
Çalışma Zamanı
Rapor Zamanı
Red Kriteri
Referans Aralığı
: Her gün
: Aynı gün
: 0,34-5,6mikroIU/mL
Uyarı: Diurnal ritmi vardır. Saat 02:00-04:00 arasında maksimum, 17:00-18:00 arasında ise minimum düzeydedir.
39
Yorum: TSH (Tirotropin), glikoprotein yapılı, 2 subünitten olu an bir hipofiz hormonudur. Tiroid hormonlarının
biyolojik aktivitelerinin merkezi regülasyonunu sa lar; tiroid hormon sentez ve sekresyonunu her a amada stimüle
eder. Tiroid hastalıklarının tanısında ilk bakılması gereken hormondur. Serbest tiroid hormonlarının
konsantrasyonlarında meydana gelen çok küçük de i iklikler bile, TSH seviyelerinde çok daha belirgin tersine
de i ikliklere neden olur.Özellikle hipotalamus, hipofiz ve tiroid hastalıklarının ayırıcı veya erken tanısında TSH
tayinleri uygundur. Diagnostik amaçlı olarak, TSH sonuçları her zaman hastanın tıbbi geçmi i ve klinik muayene
bulguları ile birlikte de erlendirilmelidir.
Önemli Notlar: Amiodarone, haloperidol, lityum, oral radyografik boyalar, TRH ve propiltiurasil; TSH düzeyini
arttırır. Bromokriptin, karbamazepin, kortikosteroidler, dopamin ve triiyodotironin; TSH düzeyini azaltır. FSH, LH
ve HCG ile çapraz reaksiyon gösterir.
1.2.102. TİROKSİN BAĞLAYICI GLOBULİN
Eş Anlamlı
: TBG
Metod
: Kemiluminesans
Red Kriteri
Yorum: t3 ve t4 hormonlarının plazmada ba landı ı ta ıyıcı proteindir. genellikle TSH düzeyi ile uyumsuz olan tt3
ve tt4düzeylerinin, tt4 ve ft4 düzeyleri arasında uyumsuzluk olan durumların, a ırı artmı veya azalmı tt4
düzeylerinin ve konjenital tbg eksikliklerinin de erlendirilmesinde kullanılır. Enfeksiyöz hepatitler, akut intermittant
porfiria, gebelik ve hipotiroidide TBG düzeyi artarken, kronik hastalıklar, cerrahi stres ve nefrotik sendromda
TBG düzeyi dü er.
Önemli notlar: TBG ya la birlikte total ve serbest t3 ve t4 düzeylerine paralele olarak dü er. Östrojenler, metadon,
oral kontraseptifler ve tamoksifen TBG düzeyini artırır. Anabolik steroitler, androjenler, asparajinazi
kortikosteroitler, kortikotropin, danazol, fenitoin ve propranolol TBG düzeyini dü ürür.
1.2.103. TOTAL PROTEİN (KAN)
Eş Anlamlı
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
Çalışma Zamanı
: TP
: Spektrofotometric
: Serum
: 1 mL
: Her gün
Red Kriteri
Referans Aralığı : Yeti kin : 6,6-8.3 g/dL
Premature : 3,6-6,0 g/dL
Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır. Turnikenin uzun sure tutulmasına ba lı olarak olu an venöz staz ve ayakta
durmak total protein düzeyini yükseltir.
Yorum:
Yükseldiği durumlar: Poliklonal ve monoklonal gamopatili hiperimmunoglobunemi, akut faz yanıtı,
Psödohiperproteinemi: Dehidratasyonun sebep oldu u hemokonsantrasyonda.
Azaldığı Durumlar: Ciddi protein eksiklikleri, kronik karaci er hastalı ı, malabsorbsiyon sendromu, malnutrisyon
ve agammaglobulinemi.
Önemli Notlar:
Anabolik steroidler, klofibrat, kortikosteroidler, insülin, tiroid preparatları, progesteron, kortikotropin, androjen ve
epinefrin yükseltir. Dekstran, sülfasalazin, allopürinol ve östrojenler dü ürür. Uzamı turnike tatbiki tüm total
protein fraksiyonlarını arttırır.
1.2.104. TOTAL PROTEİN (BOS)
40
Eş Anlamlı
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
: TP
: Spektrofotometric
: BOS
: 1 mL
: Jellsiz düz tüp
Red Kriteri
: BOS ‘un hemorajik olması
Uyarı: Menenjit ve ensefalomyelit gibi kan-beyin bariyerinin bozuldu u durumlarda BOS total protein düzeyi
yüksektir.
Yorum: Santral sinir sistemi patolojilerinde nonspesifik fakat güvenilir bir göstergedir. Bu patolojiler menenjit,
beyin absesi, meningovaskuler sifiliz, neoplastik hastalıklar, multipl skleroz ve di er dejeneratif hastalıklar.
1.2.105. TOTAL PROTEİN (İDRAR)
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
: Spektrofotometric
: 24 saatlik idrar
: 1 mL
: Düz tüp
Red Kriteri
: Uygun toplanmayan idrar.
Uyarı: Numune so uk ortamda saklanmalı vegönderilmelidir. 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir.
Yorum: Nefrotik sentrom, diabetik nefropati,multiple myeloma, monoclonal gammopatiler, renal tübüler fonksiyon
bozuklukları ve üriner sistem enfeksiyon ve maligniteleri idrarla atılan total protein miktarında artı a neden olur.
Ayrıca egzersiz, ate ve gebelik menstrüasyona ba lı kanama,prostatik sıvılar, semen ve alkali idrar yanlı yüksek
sonuçlara neden olabilir.
1.2.106. TRİGLİSERİD
Eş Anlamlı
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
: TG
: Spektrofotometric
: Serum
: 1 mL
Çalışma zamanı : Her gün
Uyarı: Hastadan 10-12 saatlik açlık kanı alınmalıdır.
Yorum:
Yükseldiği durumlar: Ailesel hipertrigliseridemi,ailesel kombine hiperlipidemi, ailesel disbetalipoproteinemi,
pankreatit, ailesel lipoproteinlipaz yetersizli i, apolipoprotein C-II yetersizli i, ksantoma, obesite, bozulmu glukoz
tolerans, tip 2 diabet,hiperürisemi, viral hepatit, alkolizm, biliyer siroz, ekstrahepatik biliyer obstruksiyon, nefrotik
sendrom, kronik renal yetmezlik, Cushing sendromu, gebelik, enfeksiyon, glikojen depo hastalıkları ve stres.
Azaldığı durumlar: Abetalipoproteinemi, hipobetalipoproteinemi, malnutrisyon, malabsorbsiyon, hipertirodizm.
Önemli Notlar: Kolestiramin, oral kontraseptifler ve östrojenler arttırır.Askorbik asit, asparaginaz, klofibrat ve
kolestipol azaltır.
1.2.107. TROPONİN I
41
Eş Anlamlı
: TnT, Trop T
Metod
: Kemiluminesans
Rapor Zamanı
: Aynı gün
Red Kriteri
Referans Aralığı : 0-0,01 ng/Ml
Yorum: AMI tanısında kullanılır.Sensitivitesi troponin I’ya göre daha yüksektir.AMI’dan 2-6 saat sonra yükselir ve
24 saat civarında pik yapar.Yükselme 6 gün sürebilir.Daha sonra yakla ık 20 gün boyunca yüksek kalır.AMI,
unstabil anjina ,PTCA ve myokardit troponin T düzeyinde yükselmeye neden olabilir.
1.2.108. ÜÇLÜ TARAMA TESTİ
(AFP+hCG+ÖSTR OL)
Gebeli in 2. trimesterinde (16-18.nci hafta), anneden alınan kan örne inde; alfa-fetoprotein (AFP), koriyonik
gonadotropin (hCG) ve serbest östriol (uE3) testlerinin multiple of median (MoM) de erleri kullanılarak, nöral tüp
defekti, Down sendromu (trizomi 21) ve Edward sendromu (trizomi 18) gibi kromozomal anomalilere ait risk
hesaplarının yapıldı ı bir tarama testidir.
AFP: nöral tüp defekti (NTD), fetal distress, oligohidramniyos, ço ul gebelik ve maternal hepatik ve onkolojik
bozukluklarda kan seviyeleri yükselir. Down sendromunda kan seviyeleri azalır.
hCG: Konsepsiyondan 5-8 gün sonra plasental dokuda üretilmeye ba lar. Gebeli in ilk 6 haftasında maternal
serum düzeyleri her 2-3 günde bir 2 kat yükselerek gebeli in 16-18. haftalarında tipik olarak 10.000-35.000
mIU/mL seviyelerinde seyreder. Fetal Down sendromlu gebeliklerde hCG düzeyleri normalden daha yüksektir.
Üçlü tarama testleri Down sendromlu gebeliklerin % 60- 70 ini saptamasına kar ın % 5-7 hatalı pozitiflik oranına
sahiptir.
Serbest Estriol: Estriol, gebelik süresince maternal kandaki temel östrojen hormondur ve plasental dokuda
sentezlenir. Total estriol düzeylerinin maternalrenal sistemden etkilenmesi nedeniyle üçlü tarama testlerinde
serbest formu kullanılır. Down sendromu ve fetal distress durumlarında maternal kan düzeyleri
azalır.
Önemli Notlar: Prenatal tarama testleri bilgi formu doldurulmalıdır. Buformda kilo bilgisi, son adet tarihi, siyah ırk,
daha önceki gebeliklerde ya anan tıbbi sorunlar ve annede varsa insüline ba ımlı diabet (Tip I diabet), BPD
ölçümüne göre gebelik haftası bilgileri belirtilmelidir. Bu test için optimum de erlendirmeler 16-18. gebelik
haftaları arasında olmakla birlikte 15-22. Haftalar arasındaki tüm gebelerde risk de erlendirmesi yapılmaktadır.
1.2.109. ÜRE(KAN)
Metod
: Spektrofotometric
Rapor Zamanı
Acil sonuç süresi
Red Kriteri
Referans Aralığı
: Aynı gün
: 1 saat
: 10-40mg/dL
Yorum:
Yükseldiği durumlar:
Üre saptanması, böbrek fonksiyonlarının de erlendirilmesinde kullanılan en yaygın testtir. Bu test prerenal
(Kardiak dekompansasyon, susuzluk, artmı protein katabolizması), renal (Glomerulonefritler, kronik nefritler,
polikistik böbrek, nefroskleroz, tubuler nekroz) ve postrenal hiperürisemilerin (Üriner sistem obstrüksiyonları)
ayırıcı tanısında kreatinin ile birlikte kullanılır. nsan vücudunda açı a çıkan azotun en önemli atılım eklidir. Hem
idrar hem de serumda en fazla bulunan NPN (Nonprotein Nitrojen) bile i idir.
Azaldığı durumlar: Protein alımının azalması, ciddi karaci er hastalıkları (amonyak artı ıyla birlikte) ve gebelikte
serum üre seviyelerinde azalır.
42
Önemli Notlar: Birimleri aynı olmak ko ulu ile (mg/dL); ''BUN (Blood Urea Nitrogen) x 2.14 = Üre'' e itli i ile
dönü üm gerçekle tirilebilir. BUN/Kreatinin oranı için referans aralı ı eri kinlerde 12:1 – 20:1 arasındadır. Böbrek
perfüzyonu bozuldu unda (dehidratasyon, hipovolemik ok, konjestif kalp yetmezli i), obstüktif üropatide,
üreterlerin kolona implantasyonunda, nadiren glomerüler hastalıklarda veya kortikosteroit tedavisinde yükselir.
BUN/Kreatinin oranı akut renal tübüler nekrozda azalır.
1.2.110. ÜRE(İDRAR)
Metod
: Spektrofotometrik
Çalışma Zamanı
Rapor Zamanı
Red Kriteri
Referans Aralığı
: Her gün
: Aynı gün
: Uygun toplanmayan idrar.
: 12-20 g/Gün
Yorum: Protein alımı arttı ı zaman, hipertiroidizmde ve postoperatif olarak artı görülür. Büyüyen çocuklarda ve
bebeklerde, gebelikte,dü ük protein-yüksek karbonhidratlı beslenmelerde, karaci er hastalıklarında, toksemide ve
renal hasar veya ba ka nedenlerle görülen yetmezliklerde azalır.
Önemli Notlar: drar do ru toplanmalı ve hacmi do ru ölçülmelidir.
1.2.111. ÜRİK ASİT ( KAN )
Eş Anlamlı
: Ürat, ÜA
Metod
: Spektrofotometrik
Red Kriteri
: Hemoliz
Referans Aralığı : 2,6-7,20 mg/dL
Yorum:
Yükseldiği durumlar: Ürik asit ölçümleri; renal yetmezlik, gut hastalı ı, lösemi, psoriasis, açlık ve di er doku
yıkımına neden olan durumlar ve sitotoksik ilaçların kullanımı gibi çe itli renal ve metabolik hastalıklar,
glikogenosis tip 1, Down sendromu, polikistik böbrek hastalı ı.
Azaldığı durumlar:Wilson hastalı ı, Fanconi sendromu, Hodgkin, multiple miyeloma, ksanstinüri; adenozin
deaminaz, pürin ve nükleozid fosforilaz eksikli i.
Önemli Notlar:Diüretikler, katekolaminler, salisilatlar (dü ük doz) ve nikotinik asit arttırır. Allopürinol, radyoaktif
ilaçlar, fenilsutazon ve yüksek dozda salisilat azaltır.
A ırı pürin içeren diyet (karaci er, böbrek) ve a ırı egzersiz ürik asit düzeyini yükseltir.
1.2.112. ÜRİK ASİT(İDRAR)
Metod
: Spektrofotometrik
Numune Kabı : So uk ortamda saklanmalı ve
gönderilmelidir. Numune miktarı belirtilmelidir.
Red Kriteri
Referans Aralığı : 13-67 mg/ Gün
Yorum: Lösemi, gut, Lesch-Nyhan sendromu, Wilson hastalı ı, sistinozis, viral hepatitler, polisitemia vera ve orak
hücreli anemide artar. Ksantinüri, folik asit yetmezli i ve kur un zehirlenmelerinde azalır.
Önemli Notlar: drar do ru toplanmalı, hacmi do ru ölçülmelidir.
1.2.113. VALPORİK ASİT
Metod
: ECL A
Numune Türü
: Serum
43
Numune Kabı
Rapor Zamanı
: Aynı gün
Referans Aralığı : 50-100 g/mL
Yorum: Antiepileptik ilaçtır. Tedavinin takibinde ve olası toksisitenin saptanmasında kullanılır.Tedavi sırasında
valproik asit konsantrasyonların izlenmesi hekime dozaj ayarı için bir gösterge sunmak açısından temel bir
öneme sahiptir.
Önemli Notlar: Örnek, plato düzeyine ula tıktan sonra vadi (taban)konsantrasyonu için (bir sonraki doz
verilmeden hemen önce) alınmalıdır.
Yan etkileri: Anoreksi, bulantı, kusma, merkez sinir sistemi depresyonu, lökopeni, trombositopeni ve
hepatotoksisite. nsanda teratojen etkisi vardır. Nöral tüp defektlerinde artı görülmü tür.
1.2.114. VANİLMANDELİK ASİT
Eş Anlamlı
: VMA, 3-Metoksi-4Hidroksimandelik Asit
Metod
: Kolon yöntemi
Numune Türü : 24 Saatlik idrar
Numune Kabı : Düz tüp veya idrar kabı
Çalışma Zamanı : Ayın 10’ una kadar gelen
numune 15’ inde, 25’ ine kadar gelen numunenin
sonuçları 30’ unda verilir.
Referans Aralığı : <13,6mg/24 saat
Uyarı: HCI veya borik asit üzerine toplanan idrarlar da kabul edilir. 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir.
Yorum: Feokromositoma tanı ve tedavi takibinde kullanılır. Ayrıca nöroblastoma, ganglionöroma ve karsinoid
tümörlerin de erlendirilmesinde de kullanılabilir.
Önemli Notlar: Üç gün öncesinden itibaren ve örnek toplama süresince u gıdaların alınmaması gerekir:
Muz,kolalı içecekler, kahve, çay, çikolata, vanilya (dondurma vb), domates, portakal, ananas, alkollu içecek,
patlıcan, erik ve ceviz.
Yanlı sonuçlara neden olabilen ilaçlar: Asetaminofen, aspirin, MAO inhibitörleri,metildopa, levodopa,
fenotiyazinler, promazin,reserpin, kafein, lityum, eritromisin, tetrasiklinler,aminofilin.
1.2.115. VİTAMİN B12
Eş Anlamlı
: Siyanokobalamin, Vit B12
Metod
: ECL A
Red Kriteri
Referans Aralığı : 191-663 pg/mL
Uyarı: Numune alınması için 10 saatlik sabah açlı ı gereklidir.
Yorum: Vitamin B12, DNA sentezi, hücre geli imi ve eritrosit rejenerasyonu için gereklidir. Eksikli i
vejeteryanlarda ve kronik alkoliklerde sık görülür. Pankreas yetmezli i, gastrik atrofi veya gastrektomi, intestinal
hasar, intrensek faktör kaybı ya da intrinsik faktöre kar ı geli en antikorlardan kaynaklanabilen malabsorbsiyon
vitamin B12 eksikli ine yol açar. B12 vitamini eksikli ine ba lı olarak megaloblastik anemi ve irreversibl santral sinir
sistemi dejenerasyonu meydana gelir. Hem folik asit, hem de vitamin B12 eksikli i megaloblastik anemiye neden
olabilece inden, anemilerin etiyolojilerinin tam olarak belirlenmesinde birlikte ölçülmelidirler. Kronik böbrek
yetmezli i, konjestif kalp yetmezli i, akut ve kronik myeloid lösemiler, polisitemi vera ve bazı karaci er
hastalıklarında (hepatit, siroz, metastaz) B12 düzeyleri yükselir. Diagnostik amaçlı olarak, vitamin B12 sonuçları
her zaman hastanın tıbbi geçmi i ve klinik muayene bulguları ile birlikte de erlendirilmelidir.
44
Önemli Notlar: Antikonvülzanlar, simetidin, ranitidin ve alkol; vitamin B12 kan seviyesini azaltır. Gebelikte; oral
kontraseptifler ve multivitamin kullanımı ise vitamin B12’nin kan seviyesini arttırır.
Hiperbilirubinemi (10 mg/dL’ye kadar bilirubin) ve lipemiden (1800 mg/dL’ye kadar trigliserid) etkilenmez.
1.2.116. D VİTAMİNİ(VİTAMİN D) (25-OH)
Eş Anlamlı
: 25-Hidroksi kolekalsiferol,
25(OH) Kalsiferol
Metod
: Kemiluminesans
Red Kriteri
Referans Aralığı : YAZ : 20-120 g/L
KI : 10-60 g/L
Yorum: Vitamin D3’ün vücuttaki aktif formudur. Hiperkalseminin ayırıcı tanısında kullanılır. Kronik böbrek
yetmezli i ve hipoparatiroidizmde 1,25- Dihidroksi Vitamin D3 düzeyi dü erken sarkoidozis, maligniteler primer
hiperparatiroidizmde yükselir. Ayrıca kalsiyum eksikli i, çocuklar, gebelik ve laktasyonda da 1,25-Dihidroksi
Vitamin D3 düzeyi artar. Ya lılarda ise 1,25 Dihidroksi Vitamin D3 düzeyi dü üktür. Özellikle hiperkalseminin
kanserden mi, hiperparatiroidizmden mi kaynaklandı ınınsaptanmasında, vitamin D’ye ba ımlı rikets ile vitamin
D’ye dirençli rikets’in ayrımında, kronik böbrek yetmezli i hastalarının vitamin D statüsünün de erlendirilmesinde
ve vitamin D tedavisine uyumun tespitinde yararlıdır.
1.2.117. HEMATOLOJİ LAB TESTLERİ
1.2.117.1. TAM KAN SAYIMI
Eş Anlamlı
: Hemogram, CBC (Complete
blood count)
Metod
: flowsitometri
Numune Kabı : Mor kapaklı EDTA’lı tüp
Rapor Zaman : Aynı gün
Red Kriteri
: Örnek miktarının tüpün üzerinde
belirtilen düzeyde olmaması, örne in pıhtılı ve/veya
hemolizli olması, uygun tüpe kan alınmaması
Acil süresi
: 35 dakika
Yorum:Hematolojik hastalıklar, hemorajiler, akut ve kronik enfeksiyonlar, ameliyat öncesi vb. durumlarda
kullanılır.Hastanın genel sa lık durumu hakkında bilgi verir.
1.2.117.2.PERİFERİK YAYMA BOYAMA
Eş Anlamlı
: Formül Lökosit
Metod
: Wright – Giemsa boyama
Red Kriteri
: Örne in pıhtılı ve/veya hemolizli
olması,uygun tüpe kan alınmaması.
Yorum: Eritrosit, Lökosit ve Trombosit morfolojisinin de erlendirilmesinde kullanılır
1.2.117.3. RETİKÜLOSİT BOYAMA
45
Metod
: Metilen mavisi
Red Kriteri
: Pıhtılı ve/veya hemolizli olması,
uygun tüpe kan alınmaması
Yorum: Retikülositler, kemik ili inden periferik dola ıma salınmı immatür çekirdeksiz eritrositlerdir. Eritropoezi
artırdı ı durumlar ve anemilerin tedavisi sırasındaretikülosit sayısı artarken, aplastik anemi, renal hastalıklar,
kronik hastalık anemisi, megaloblastik ve demir eksikli i anemisinde retikülosit sayısı dü er.
1.2.117.4. ERİTROSİT SEDİMENTASYON HIZI
Eş Anlamlı
: Sedimentasyon, ESR
Metod
: Westergren yöntemiyle uyumlu
otomatik sistem
Numune Türü : Sitratlı kan
Numune Miktarı : Tüp üzerinde i aretli bölüme
kadar
Numune Kabı : Siyah kapaklı tüp
Red Kriteri
: Hemoliz, pıhtı, lipemi, uzun süre
bekletilmi ve gereken miktardan az ya da fazla
alınmı numuneler.
Referans Aralığı : KADIN: 2-20 mm / saat
ERKEK: 2-15 mm / saat
Uyarı: Yüksek oda ısısı ESR’ yi arttırırken, dü ük oda sıcaklı ı ve kan örne inin pıhtıla ması (test 2 saat içinde
yapılmaz ise) gibi teknik hatalar ise ESR’yi azaltır.
Yorum: nflamatuar hastalıklar, akut ve kronik enfeksiyonlar,temporal arterit, maligniteler, romatoid
hastalıklar,doku negrozu otoimmün hastalıkların tanı ve takibinde kullanılır.
1.2.117.5. KRİYOGLOBULİN
Metod
Numune Miktarı
Numune Kabı
Rapor Zamanı
: Presipitasyon
: 10 ml
: Jelli Biyokimya Tüpü
: 7 gün sonra
Red Kriteri
: Santrifüj edilmi numune
Referans Aralığı : Negatif
Uyarı: Jelli Biyokimya tüpüne alınan kan santrifüj(!) edilmemelidir
Yorum: Reynaud benzeri semptomu olan hastalarda kriyoglobulinemi tanısında kullanılır. Neoplastik hastalıklar,
akut ve kronik enfeksiyonlar ve kollajen doku hastalıklarında serum kriyoglobulin miktarı artar. Krioglobulinler
so ukta çökece inden, e er 37 o C zincirine uyulmazsa negatif sonuç alınır.
1.2.117.6. OSMOTİK FRAJİLİTE
Eş Anlamlı
: Eritrosit frajilitesi
Metod
: Kalitatif
Numune Türü : 0,5ml Heparin+4,5ml kan düz tüp
Numune Miktarı : 5ml
Rapor Zamanı : Aynı gün ( nkübasyonlu
istenmi e 1 gün sonra)
Red Kriteri
Yorum: Hasta sonuçları ile beraber çalı ılan kontrol örne i kıyaslanarak verilir. Kullanımı: Eritrosit frajilitesinin
bozuldu u hastalıkların tanısında kullanılır. Eritrositlerin lizise u ramadan su alma kapasitelerini gösterir. Herediter
46
sferositozis, herediter stomatositozis, hemolitik anemiler, mekanik travmalar (ör.prostatik kalp kapakçı ı) ve enzim
eksikliklerinde (ör.G6PD) osmotik frajilite artmı ken, hipokromik-mikrositik anemiler (ör. demir eksikli i anemisi,
talasemi), karaci er hastalıkları, polistemia vera, splenektomi sonrası ve leptositozisde ise osmotik frajilite
azalmı tır. NaCl’ün %0,5’lik konsantrasyonunun üzerinde hemoliz ba larsa Osmotik frajilite artmı , eritrosit direnci
azalmı tır. NaCl’ün %0,3’lük konsantrasyonunun altında hemoliz tamamlanmayıp devam ediyorsa Osmotik frajilite
azalmı , eritrosit direnci artmı tır.
1.2.117.7. GLUKOZ 6-FOSFAT DEHİDROGENAZ
Eş Anlamlı
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune Kabı
: G6PD
: Spot
: EDTA’lı tam kan
: 2 ml
: Mor kapaklı tüp
Red Kriteri
: Numunenin pıhtılı veya hemolizli
olması
Yorum: G6PD eksikli ine ba lı olarak geli en hemolitik anemilerin tanısında kullanılır. Genç eritrositlerde G6PD
aktivitesi yüksek oldu undan, hemolitik epizot sonrasında eksikli in belirlenmesi genellikle mümkün olmaz. laç
kaynaklı hemoliz veya akut bakteriyel ve viral enfeksiyonlar ile metabolik hastalıklara ba lı hemolizin
de erlendirilmesinde kullanılır.
1.2.117.8. HEMOGLOBİN A 1C
Eş Anlamlı
: HbA1C, Glukohemoglobin,
Glikozile Hb
Metod
: HPLC
Numune Kabı : Mor kapaklı tüp (EDTA)
Çalışma Zamanı
Rapor Zamanı
Red Kriteri
seviye
Referans Aralığı
: Her gün
: Aynı gün
: %4-6
Uyarı: Açlık kanı alınması tercih edilir.
Yorum: Diabetes mellitusun uzun dönem takibinde kullanılır. Son 4 - 8 hafta içindeki ortalama kan glukoz
konsantrasyonunu gösterir.Eritrositlerin ya am süresinin kısalması, kararsız (unstable) Hb’lerin varlı ı (Hb SS, Hb
CC, HbSC vb.) ve di er hemolitik anemiler yanlı dü ük sonuçlara neden olabilirken, demir eksikli i eritrositlerin
ya am süresini uzatarak yanlı yüksek sonuç elde edilmesine neden olabilir.
1.2.117.9. HEMOGLOBİN ELEKTROFOREZİ
Eş Anlamlı
: Hb elektroferezi, talasemi ve
hemoglobinopati taraması
Metod
: HPLC
Numune Kabı : Mor kapaklı tüp
Çalışma Zamanı : Her hafta Cuma günleri
Red Kriteri
: Numunenin pıhtılı veya hemolizli
olması
Yorum: Varyant hemoglobinlerin tanımlanması ve miktarlarının belirlenmesi için tercih edilen bir testtir. Miktar
tayinleri HPLCile yapılmaktadır. Hastada e lik eden bir demir eksikli i varsa yüksek Hb A2 düzeyleri yalancı dü ük
bulunabilir.
Hb A2 : Megaloblastik anemide, hipertroidizim, Betatalasemilerde artarken, Eritrolösemi, Hb H hastalı ında dü er.
47
HBF : Herediter persistan HbF, orak hücreli anemi, Beta -talasemi majörde artar. Beta-talasemi minör’de
normal,konjenital hemolitik anemide normal yada hafif yüksektir.
1.2.117.10. PROTROMBİN ZAMANI
Eş Anlamlı
: PT, PTZ
Metod
: Koagülometrik
Numune Türü : Plazma (sitrat)
Numune Kabı : Mavi kapaklı tüp
Red Kriteri
: Hemoliz, pıhtı, heparinli
numuneler
Referans Aralığı : 9,4-12,5 sn
Acil sonuç süresi: 35 dakika
Uyarı: Numune oda ısısında 4 saatten fazla beklememelidir.
Yorum: PT ekstrinsik koagülasyon yolunun taranmasında kullanılır.Temel olarak faktör VIIa ve doku faktöründen
faktör Xa olu turabilme kapasitesini ölçmektedir. Genellikle oral antikoagülan tedavisinin izlenmesinde kullanılır.
Uzamı PT de erlerine yol açan faktörler: oral antikoagülan kullanımı, dola ımdaki inhibitörler, Faktör II,V,VII ve X
eksikli i, K vitamini antagonistleri ile tedavi, yenido anda hemorajik hastalık, intestinal reabsorbsiyon bozuklukları,
karaci er hastalı ı, fibrinoliz, disfibrinojenemi, DIC, dola ımdaki inhibitörler.E er PT uzaması vitamin K eksikli ine
ba lı ise vitamin K yüklenmesinden 12-24 saat sonra PT normal veya daha dü ük seviyelere iner. PT uzamasının
kazanılmı nedenleri kalıtsal nedenlerden daha yaygındır. Karaci er disfonksiyonu, vitamin K eksikli i,varfarin
kullanımı, D C, heparin, hüridin, spesifik faktör inhibitörleri ve lupus antikoagülanları kazanılmı neden iken
FVII,II,V,X, veya fibrinojen eksikli i herediter nedenler arasında yer alır.
1.2.117.11. AKTİVE PARSİYEL TROMBOPLASTİN ZAMANI
Eş Anlamlı
: APTT
Metod
: Koagülometrik
Numune Türü : Sitratlı plazma
Red Kriteri
kan seviyesi, oda ısısında 2 saatten fazla beklemi
numune
Referans Aralığı : 25.4-38.4sn
Uyarı: Hasta heparin kullanıyorsa bir sonraki dozdan 1 saat önce numune alınmalıdır. Heparin uygulanan koldan
kan alınmamalıdır
Yorum: ntrensek koagulasyon yolunun de erlendirilmesi, heparin tedavisinin monitorize edilmesi, Hemofili A ve B
taraması, Faktör II, V, VIII, IX, X, XI, XII’nin konjenital eksikliklerinin taranması, DIC, disfibrinojenemi, karaci er
yetmezli i ve K vitamini yetersizli inin de erlendirilmesinde kullanılır. E er PT normal ise Faktör VIII, IX, XI ve XII‘de
bozukluk görülebilir. Bu faktörlerde normal ise prekallikrein ve HMW kininojen bozuklu u ve dola ımda inhibitör
olabilir.
Yükseldiği durumlar: Konjenital yada akkiz pıhtıla ma faktör eksiklikleri, siroz, K vitamini eksikli i, DIC, lösemi,
heparin uygulaması, hipofibrinojenemi, Von Willebrand hastalı ı, hemofili
Azaldığı durumlar: Erken evre DIC, Yaygın kanserlerde
1.2.117.12. FİBRİNOJEN
48
Eş Anlamlı
: Faktör 1
Metod
: Koagülometrik
Numune Türü : Plazma
Red Kriteri
: Uygun olmayan tüp ve kan,
hemoliz, pıhtı
Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenlenerek gönderilmelidir.
Yorum: Fibrinojen, trombin tarafından fibrine dönü türülen bir
plazma proteinidir. Karaci erde sentezlenir ve akut faz reaktanıdır. Fibrinojen eksikli inde PT, aPTT testlerinde
uzama olur. Yüksek fibrinojen düzeyleri tromboz riskini arttırır; kardiyovaskuler ve serebrovaskuler hastalık risk
artı ı mevcuttur.
Yükseldiği durumlar: Enfeksiyon, akut inflamatuar reaksiyon, gebelik, travma, sigara kullanımı, stroke, koroner
kalp hastalı ı, yaygın doku nekrozu,MI, periferal arter hastalı ı
Azaldığı durumlar: Karaci er hastalı ı (siroz, hepatit), Konjenital afibrinojenemi, hipofibrinojenemi,
disfibrinojenemi, DIC, akut pulmoner emboli, sistemik fibrinoliz, pankreatit, a ır karaci er yetmezli i, ilerlemi
karsinoma, malnutrisyon, a ırı kan transfüzyonu
1.2.117.13. D-DİMER
Eş Anlamlı
: Fibrin yıkım ürünleri
Metod
: Koagülometrik
Numune Türü : Plazma
Rapor Zamanı
: Aynı gün
Acil sonuç süresi : 35 dakika
Red Kriteri
: Uygun olmayan tüp ve kan,
hemoliz, pıhtı, so uk zincirle gelmemesi
Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenlenerek gönderilmelidir.
Yorum: Bir fibrin yıkım ürünü olan D-Dimer, fibrinin plazmin tarafından yıkılması ile olu ur. Normalden yülksek DDimer düzeyleri bir pıhtı olu umu, dolayısıyla derin ven trombozu, pulmoner emboli veya DIC olabilece ini
dü ündürür , trombolitik ilaçlar veya tPA ile fibrinolitik tedavi esnasında, orak hücreli aneminin vazookluziv kriz
a amasında, gebelik, malignite, cerrahide yükselebilir.Ayrıca operasyon sonrası dönem, yara iyile mesinde, kronik
böbrek yetmezli inde, malignitelerde de D-Dimer yükselebilir. Dola an romatoit faktör varlı ında yalancı pozitif
sonuçlar olabilir. D-Dimer ve fibrin yıkım ürünleri koagülasyon ve fibrinolitik sistemlerin aktive oldu u durumlarda
yükselebilir.Aynı zamanda over karsinomları ve böbrek hastalarında fibrin yıkımının saptanmasında ve derin ven
trombozu veya akut miyokard enfarktüsünde uygulana tedavinin takibinde kullanılabilir.
1.2.117.14. ANTİ TROMBİN III
Eş Anlamlı
: AT III; Heparin kofaktör çalı ması
Metod
: Koagülometrik
Çalışma Zamanı : Her ayın son haftası
Rapor Zamanı : Her ayın son haftası
Red Kriteri
: Pıhtılı, hemolizli, uygun olmayan
kan seviyesi
Referans Aralığı : % 75-125
Yorum: AT III pıhtıla ma sisteminde trombin, faktör IX a,Xa,XI a,XII a’yı inhibe eder. Etkisi heparinle ve heparin
sülfatla artar. Eksikli i tromboza neden olmaktadır. Homozigot eksikli i nadir olup ya amla ba da maz. ki tip
eksikli i vardır. TipI (kanditatif), TipII a,b,c (kalitatif). Akut trombozda tüketime ba lı olarak dü ük bulunabilir.
49
Karaci er hastalı ında, nefrotik sendromda, DIC, L-asparajinaz, heparin kullanımında ATIII düzeyi dü ük bulunur.
Ki isel veya ailesel trombolitik hastalık hikayesi olanlarda heparin tedavisi yetersizli inde ATIII seviyesine
bakılır.Trombozdan sonraki akut dönemde tüketime ba lı olarak dü ük bulunur. Bu nedenle akut dönem geçtikten
(6 ay sonra ) ölçülmelidir. AT3 eksikli i hiperkoagulasyona yol açan faktörlerden biridir.
1.2.117.15. PROTEİN C
Eş Anlamlı
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune kabı
Çalışma Zamanı
: Protein C fonksiyonel
: Koagülometrik
: Sitratlı plazma
: 2 ml
: Mavi kapaklı tüp
: Her ayın son haftası
Red Kriteri
numuneler ve uygun olmayan kan-antikoagülan
oranları
Referans Aralığı : % 70-140
Uyarı: Kumadin türevi antikoagülan kullanan hastalarda 2 hafta, heparin tedavisinde ise 2 gün önce tedavi
kesilmelidir.
Yorum: Protein C, K vitaminine ba lı olarak karaci erde sentezlenir. Endotel yüzeydeki trombomodülün ile
trombinin birle mesi sonucu protein C, aktive protein C’ye dönü ür. Aktive protein C, Protein S yardımıyla F Va ve
FVIII a’nın prokoagülan aktivitelerini inhibe ederek koagülasyonun düzenlenmesine rol oynar. Tip I (kanditatif) ve
Tip II (kalitatif) eksikli i mevcuttur. Eksikli i tromboza neden olur.Akut trombozda tüketime ba lı olarak dü ük
bulunur. Vitamin K eksikli i, oral antikoagülan tedavi, karaci er hastalıkları, Dissemine intravasküler
koagülasyonda Protein C düzeyi dü er.Trombozdan sonraki akut dönemde tüketime ba lı olarak dü ük bulunur. Bu
nedenle akut dönem geçtikten (6 ay sonra ) ölçülmelidir. Faktör VIII yüksekli inde, FV Lieden mutasyonunda
hatalı olarak dü ük bulunur. Lupus antikoagülan varlı ında ise hatalı olarak yüksek bulunur. Diabet,nefrotik
sendrom,gebelik ve oral kontraseptif kullanımında protein C artı görülebilir.
1.2.117.16. PROTEİN S
Eş Anlamlı
Metod
Numune Türü
Numune Miktarı
Numune kabı
Çalışma Zamanı
: Protein S fonksiyonel
: Koagülometrik
: Sitratlı plazma
: 2 ml
: Mavi kapaklı tüp
: Her ayın son haftası
Red Kriteri
numuneler
Referans Aralığı : 60-130 %
Uyarı: Kumadin türevi antikoagülan kullanan hastalarda 2 hafta, heparin tedavisinde ise 2 gün önce tedavi
kesilmelidir.
Yorum: Protein S, K vitaminine ba lı olarak karaci erde sentezlenir. Aktive PC nin kofaktörüdür. % 60 C4b’ye ba lı
,%40 ‘ı serbest dola ır. Aktif olan formu serbesttir. Sadece serbest olan PS antikoagülan aktiviteye sahiptir.
Konjenital PS eksikli i olan hastalarda tromboz riski artar. Lupus antikoagülan varlı ında, F VIII yüksekli inde,
Protein S hatalı olarak dü ük bulunur. Akut trombozda tüketime ba lı olarak dü ük bulunur. Vitamin K eksikli i, oral
antikoagülan tedavi, heparin ve östrojen kullanımında, karaci er hastalıklarında, Nefrotik sendrom,gebelik DIC ve
cerrahi operasyonlarda Protein S düzeyi azalır. Trombozdan sonraki akut dönemde tüketime ba lı olarak dü ük
bulunur. Bu nedenle akut dönem geçtikten (6 ay sonra ) ölçülmelidir. Faktör VIII yüksekli inde, FV Lieden
mutasyonunda hatalı olarak dü ük bulunur. Lupus antikoagülan varlı ında ise hatalı olarak yüksek bulunur,
1.2.117.17. AKTİVE PROTEİN C REZİSTANSI
50
Metod
: Koagülometrik
Numune türü : Sitratlı plazma
Rapor Zamanı : Her ayın son haftası
Red Kriteri
kan seviyesi
Referans Aralığı : >1.99
Yorum: APC trombin ile protein C nin proteolitik aktivasyonundan üretilir. APC-resistansı APC ilavesini takiben
hasta plazmasının dü ük antikoagülan cevabı ile karakterizedir. Ba lıca faktör V Leiden mutasyonuna ba lı olarak
geli en APC resistansının ara tırılmasında tarama testi olarak kullanılır. Venöz ve arteryel tromboembolik hastalık
hikayesi olan ki ilerin de erlendirilmesinde kullanılır. Güvenilir bir APC-R testi için hastanın aPTT düzeyleri normal
olmalıdır. Lupus antikoagülan varlı ında, F VIII yüksekli i, gebelik ve oral kontraseptif kullanımında yalancı APC
resistansı görülmektedir.artar.
1.2.117.18. KOLLOJEN ADP
Metod
: Optik agregometri
Red Kriteri
: Pıhtı, so uk zincirle gelmemesi.
Referans Aralığı : 92 ( 71- 118 ) sn
1.2.117.19. KOLLAJEN EPİNEFRİN
Metod
: Optik agregometri
Red Kriteri
: Pıhtı, so uk zincir gelmemesi
Referans Aralığı : 124 ( 85-165 ) sn
Uyarı: Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenerek gönderilmelidir
1.2.117.20. VON WILLEBRANT FAKTÖR (ANTİJEN)
Eş Anlamlı
: WF-Ag
Metod
: Koagülometrik
Red Kriteri
kan seviyesi
Referans Aralığı : %50-150
Yorum: VWF faktör plazmada VIII ile kompleks yapmı olarak bulunan multimerik yapıda bir proteindir. Endotel
hücresi ve megakaryositler tarafından sentezlenir. Primer hemostazdaki fonksiyonu yanında faktör VIII ’i stabilize
ederek sekonder hemostaza da destek olmaktadır. Eksikli inde mukokutanöz kanamalar görülür. Kalıtsal
eksikli ide üç tipi tarif edilmi tir. Tip I (kanditatif), TipII (yapısal), TipIII (Kalitatif). Multiple myeloma, lenfoma ve
hipotroidizim de kazanılmı VWF eksikli i görülebilir. Aynı zamanda akut faz reaktanıdır.
1.2.117.21. VON WİLLEBRANT FAKTÖR (AKTİVİTE)
Eş Anlamlı
: VWF
Metod
: Koagülometrik
51
Red Kriteri
kan seviyesi
Referans Aralığı: %50-150
Yorum: nsanlarda en sık görülen konjenital kanama bozuklu u olan von Willebrand hastalı ının tanısında
kullanılır.Toplumda
görülme
insidansı
%
1’dir.Hastalarda
mukokutanöz
kanamalar(epistaksis,hematomlar,menorajin,di eti kanaması vb.) görülür.Von Willebrand faktör aktivitesi ve
antijen düzeyi dü üktür.Bazı hastalarda faktör 8 aktiviesinde de dü üklük görülebilir.Hastalı ın hafif seyretti i
durumlarda, yanlı negatif sonuçlar alınabilece inden klinik üphe halinde testler tekrarlanmalıdır.Ayrıca
hemofiliden ayırıcı tanı ve von Willebrand hastalı ının tedavi takibinde de kullanılabilir.
1.2.117.22. FAKTÖR VIII
Eş Anlamlı
: Antihemofilik faktör
Metod
: Koagülometrik
Red Kriteri
: Uygun olmayan kan
antikoagülan oranları,pıhtılı, hemolizli, heparinli
numuneler
Referans Aralığı : Normal aktivitenin % 50-150’si
Uyarı: Risk de erlendirmesi yapıldıktan sonra, heparin tedavisi testten iki gün önce kesilmelidir.
Yorum:Herediter faktör VIII eksikli i(hemofili A) x’e ba lı geçi gösteren ve kanamaya e ilimle karakterize bir
hastalıktır.Klinik olarak faktör VIII eksikli i, hastanın plazma faktör VIII seviyelerine göre, iddetli(< % 1) ,orta
derecede( % 1-5) ve hafif(> % 5) olmak üzere derecelere ayrılır.Etkilenen bireylerde aPTT uzamı ken, PT ve TT
normaldir.Ayrıca faktör VIII bir akutfaz reaktanı olup, östrojen kullanımı, karaci er hastalı ı, diabetes mellitus, stres
veya egzersiz durumlarında da yükselebilmektedir.
1.2.117.23. FAKTÖR IX
Eş Anlamlı
: Antihemofilik faktör B,
Christmas faktör, Otoprotrombin II
Metod
: Koagülometrik
Referans Aralığı : Normal aktivitenin %65-%150
Red Kriteri
:Uygun olmayan kan
antikoagülan oranları,pıhtılı, hemolizli, heparinli
numuneler
Yorum: Kalıtsal faktör IX eksikli i(hemofili B) X’ e ba lı geçi gösteren, kanama diyatezi ve dü ük plazma faktör IX
aktivitesiyle karakterize bir hastalıktır.Ba lıca erkekler etkilenirken, kadınlar ta ıyıcıdır.1/25000 sıklıkta
görülür.Etkilenmi bireylerde aPTT uzamı ken, PT normaldir.Akkiz faktör IX eksikli i ise oral antikoagülan
kullanımı, iddetli karaci er hastalı ı ve K vitamini yetersizli inde gözlenebilir.
1.3. PANİK DEĞER:
Panik de erler listesi, laboratuvarda çalı ılan testlerden belirlenen referans aralı ı dı ında ve ki i için riskli
olabilecek de erlerinin belirlenmesi sonucu olu turulan listedir. Bu listenin amacı hasta güvenli ini tehlikeye
atabilecek sonuçlar elde edildi inde ilgili hekime bildirilmesi sürecinin i letilmesinin sa lanmasıdır. Biyokimya ve
hematoloji laboratuvarlarına ait panik de erler a a ıdaki tablolarda görülmektedir.
Biyokimya Laboratuvarı Panik Değerleri
52
TEST
BRM
ALT SINIR
ÜST SINIR
Hemotokrit
%
25
65
Hemoglobin
Gr/dl
6
20
Lökosit (WBC)
x 103
1.5
30
Trombosit (PLT)
x 103
40
1000
HEMATOLOJİ
KOAGULASYON
INR
> 5,5
PT
> 35 sn
aPTT
> 150 sn
Fibrinojen
< 75 mg/ dL
> 700 mg/ dL
ALT SINIR
ÜST SINIR
7.0
7.6
TEST
BRM
KAN GAZI
pH
pCO2
mmHg
20
70
pO2( arteryal)
mmHg
45
-
HCO3 (arteryal, kapiller)
Mmol/L
10
40
Kalsiyum
Mg/dL
6
13
Glukoz (yeti kin)
Mg/dL
40
450
Potasyum (Yeti kin)
Mmol/L
2.8
6.2
Sodyum
Mmol/L
120
160
Magnezyum
Mg/dL
1.0
4.7
Mikroalbumin (idrar)
Mg/g kreatinin
-
< 30
B YOK MYA
53
1.4. Referans Aralığı:
Tetkikler için belirtilen referans aralı ı sa lıklı bireylerden elde edilen de erlerin %95’ini içeren grubu
temsil eder ve tetkik sonucunu de erlendirmek için genel bir baz olu turur. Çe itli faktörlere ba lı olarak
bu de erler hastadan hastaya varyasyonlar gösterebilir. Analiz yönteminin de i ti i durumlarda metoda
ba lı olarak referans aralı ı da de i ebilir.
2. ÖRNEK ALIMI VE KURALLARI
2.1. Kan numunelerinin alınması
2.1.1. Kan numunesi almada uyulması gereken önemli kurallar:
* Mümkünse kan sabah 07:00-09:00 saatleri arasında alınmalıdır.
* Kan, en az 12 saatlik açlık sonrası alınmalıdır.
* Kan, tanı konmadan ve tedavi ba lamadan önce alınmalıdır.
* Kan lipidleri (Total Kolesterol, Trigliserid, HDL-Kolesterol, ApoA1, Apo B,LPa) analizi öncesi; en az 3
hafta süresince beslenme alı kanlıklarının değiştirilmemesi, kilonun sabit olarak korunması, 12 saatlik
açlık sonrası kan verilmesi, duygusal ve fiziksel stresten sakınılması, en az 3 gün öncesinden itibaren
alkol alınmaması önerilir
2.1.2. Kan numunesi almada uyulması gereken standart tedbirler:
* Ellerin yıkanması
* leme uygun eldiven, önlük, maske, koruyucu gözlük gibi koruyucu ekipman kullanılması
* Kullanılmı i nelerin kapaklarının geri takılması, kesici veya delici aletlerin dikkatli ekilde kullanıldıktan
sonra bula mayı önleyecek özel atık kaplarına atılması
Kesici veya delici bir aletle yaralanan, hastalıklı olabilecek kan veya ba ka vücut sıvılarının bula mı
oldu u bir çalı an, durumu derhal yetkililere bildirmeli, söz konusu bula manın yönetimi veya tedavisi
konusunda acilen bilgi almalıdır.
2.1.3. Kan numunesi alınırken izlenecek yöntem:
1) Hasta, kanının alınması için ça rılır ve/veya hazırlanır.
2) Hastanın fizyopatolojik durumu ve tedavisi ile ilgili bilgiler alınır ve/veya do rulanır.
3) Kan örne i alınacak tüpler seçilir. Otomasyon sistemine giri i yapılmı olan hastanın barkodları tüplere
uygun ekilde yapı tırılır.
4) Kan alma bölgesinin temizli i %70’lik alkolle doymu gazlı bezle, dairesel hareketlerle ve kan alma
bölgesinden dı a do ru temizlenmelidir.
5) Derinin kendi kendine kuruması beklenmelidir.
54
6) Kan alma bölgesinin 10-15 cm üzerinden turnike uygulanır. Turnikenin uzun süre tutulması kanın
bile imini belirgin ekilde de i tirir.
7) Kan alma i nesi ile deriden geçilerek Damara girilir.
8) Tüplere i aretli seviyeye kadar kan alınır. Genelde tüpler içerisinde vakum bulundu undan analiz için
uygun miktardaki kan (i aretli seviyeye kadar) tüpe kendili inden akar. Son kullanma tarihi geçmi veya
vakumu azalmı tüpler i aretli seviyeye kadar yeterli kanı çekemez. Tüpe alınan kan çalkalanmaz, kibar
bir ekilde ters-düz çevrilerek antikoagülan madde ile karı ması sa lanır.
9) ne çıkarılır ve emniyetli bir ekilde atık kabına atılır.
10) Hematom olu masının önlenmesi, damar dı ına kan sızmasının engellenmesi ve damar duvarının
kapanmasına yardımcı olunması için damara girilen bölgenin üzerine birkaç dakika basılmalıdır.
11) Örnekler analiz için ilgili laboratuvara gönderilir.
2.1.4. Kan numunesi alırken kullanılacak tüplerin sırası:
1. Kan kültür i eleri
2. Sitratlı koagülasyon tüpü (mavi kapaklı)
3. Sedimentasyon tüpü (siyah kapaklı)
4. Düz veya jelli tüp (kırmızı/sarı kapaklı)
5. Heparinli tüp (ye il kapaklı)
6. EDTA’lı tüp (mor kapaklı)
2.1.5. Kan numunesi alınmaması gereken yerler:
* ntravenöz kanül olan koldan
* Yaygın skar dokusu veya hematom olan bölgeden
* Lenfostaz nedeniyle mastektomi yapılmı taraftan
* Arteriyovenöz fistül olan koldan
* Cilt enfeksiyonu veya ülserli bölgeden
* Tedavi için gerekli olan büyük damarlardan kan alınmamalıdır.
2.2. Uygun örnek tüpünün kullanılması:
Örneklerin alımında uygun tüpler kullanılmalıdır. Kan alımı için kullanılan tüpler standardize edilmi tir.
Serumda çalı ılacak örnekler için serum separatörlü jelli, düz tüpler kullanılır. Plazma örnekleri için ye il
kapaklı heparinli tüpler kullanılır. Hematoloji tetkikleri ve bazı biyokimyasal tetkikler için mor kapaklı
EDTA’lı tüpler, koagülasyon tetkikleri için açık mavi kapaklı, sedimentasyon için siyah kapaklı sitratlı
tüpler kullanılır. Örnek tüpleri, renkleri ISO normlarına göre belirlenmi tir.içerdi i maddeler ve kullanılı
amaçları a a ıdaki tabloda verilmi tir.
55
2.2.1 Kan Alma Tüplerinin Özellikleri
2.2.1.1.Serum
Tüp: Sarı kapaklı plastik jelli tüp
•
Tüpler içinde bulunan jel, santrifüj sonrasında serum ve kan hücreleri arasında fiziksel bir engel
olu turmakta, tüp çeperinde bulunan silika partikülleri sayesinde serum pıhtıla masını
hızlandırmaktadır.
•
Aynı örnekten birden fazla test istenmesi halinde 4-5 mL serum yeterlidir. (Bu miktar yakla ık 10 mL
kan örne inden sa lanabilir). Jelli tüpler 5 ml kan örneği ile tamamen doldurulmalıdır. Daha az kan
örne i ile yeterli serum elde edilemez.
•
Kanın tüpün çeperindeki silika partikülleri ile iyice temas etmesi için 5-6 kez yavaşça altüst
edilmelidir, tüp kesinlikle çalkalanmamalıdır!
•
Hemolizli veya bulanık serumlar bir çok tetkik için uygun de ildir. Yeniden örnek alınmalıdır!!
2.2.1.2. EDTA’lı Tam Kan
Tüp: Mor kapaklı cam K3EDTA tüp
• 2 mL tam kan mor kapaklı EDTA'lı tüplere alınır. Tüplerin içerisinde pıhtı olu maması için kan
alınır alınmaz tüp 5-6 kez yavaşca alt üst edilerek karı tırılır. Çalkalama işleminden kesinlikle
kaçınılmalıdır.
56
• Kan alımı esnasında kanın i aretli çizgiye kadar doldurulmasına özellikle dikkat edilmelidir.
• Kan tam olarak tüp üzerindeki i aretli çizgiye kadar alınmamı veya tüpün içerisinde pıhtı olu mu
ise yeniden örnek alınmalıdır!
• Hacmi 10 mL olan EDTA’lı tüpler mikrobiyoloji moleküler tanı laboratuvarı’na gönderilecek
numuneler için kullanılmaktadır.
2.2.1.3.Sitratlı Tam Kan
Tüp: Mavi kapaklı sitratlı tüp
• Kan örne i 9:1 oranında sodyum sitrat içeren mavi kapaklı tüplere alınır.
• Venöz kan alımı esnasında damara ilk seferde zorlamadan girilmeli, turnike çok sıkı
olmamalıdır. E er kan yava ve zorlama ile geliyor ise di er koldan tekrar do ru kan örne i
alınmalıdır.
• Kan örne inin sodyum sitrat ile karı abilmesi için tüpler i aretli çizgiye kadar tam olarak
doldurulmalı ve 5-6 kez çok yava ça altüst edilerek kanın antikoagülan ile tam teması
sa lanmalıdır.
• Alınan kan örne i 4000-5000 rpm en az 5 dakika oda ısısında santrifüj edilerek trombositten
fakir plazma elde edilmelidir. Daha dü ük santrifüj hızı ve zamanında trombositler plazmada
kalarak F IV'ü plazmaya verirler ve pıhtıla ma analizinin yanlı çıkmasına yol açabilirler.
• Numune tüpü test çalı ılana kadar buzlu kap içerisinde saklanmalıdır.
• Hemolizli örnek kesinlikle kabul edilmez.
Koagülasyon testleri için alınan sitrat plazma örne i en geç 2 saat içerisinde test edilmelidir. Bu
nedenle etiket üzerine örnek alını saati not edilmelidir.
2.3. İdrar Numunelerinin Kabulü:
2.3.1 Tam İdrar Tahlili İçin Örnek Alımı:
1. Hasta ilgili bölgeyi iyice yıkar ve kurular.
2. Bir miktar idrarını tuvalete yapar.
3. Sonra orta idrarını kendisine verilen idrar kabına yapar.
57
4. drarın son kısmını ise tuvalete yapar.
5. drar örne i bekletilmeden laboratuara ula tırılmalıdır.
2.3.2. 24 Saatlik İdrara toplama Tekniği:
3-5 litrelik temiz ve kuru bir kap temin edilmelidir. Su için kullanılan pet i eler uygundur. Kola, deterjan,
yo urt gibi maddelerin konmu oldu u kaplar kesinlikle uygun de ildir.
drar toplamaya ba lanaca ı sabah ilk idrar tuvalete bo altılır, saati not edilir (örn: sabah 08:00). Bu
andan itibaren tüm idrarlar gündüz ve gece boyunca, dikkatlice toplama kabına biriktirilir. Ertesi sabah
ilk idrarı da (örn: ertesi sabah saat 08:00 idrarı) toplama kabına eklenerek, idrar toplama i lemi
tamamlanır. Toplanan idrar bekletilmeden laboratuvara getirilmelidir. drar örne i toplanırken önerilen
diyet varsa dikkatlice uygulanması gerekir.
Cuma ve Cumartesi günleri 24 saatlik idrar toplanmaması önerilir. (ertesi gün resmi tatil oldu undan
biriktirilen idrarın çalı ılması mümkün olmaz)
drar biriktirme süresince serin ve karanlık bir ortamda tutulması gerekir. Bazı idrar tetkikleri ı ıktan
etkilenebilece i için idrar toplama kabının siyah, ı ık geçirmeyen bir po et veya alüminyum folyo ile
kaplanması ve bu ekilde hastaneye getirilmesi uygundur.
Birinci idrar toplama kabı dolarsa, ba ka idrar toplama kabına geçildi inde bir önceki kapta bulunan
idrarın yakla ık yarısı da bu yeni kaba karı tırılmalıdır.
drarda ölçülecek parametre için koruyucu gerekiyorsa laboratuvara danı ılmalıdır.
2.3.3. Çocuklarda (0-3 yaş) idrar toplanması:
Üretra etrafı intizamlı olarak temizlenir.
Eczaneden temin edilen idrar toplama torbalarından (a zı yapı kan ka ıt ile kapalı, tek kullanımlık,
steril plastik torbalar) birinin yapı kan bandı açılarak üretra etrafına düzgünce yapı tırılır.
Torba yerinden oynatılmadan çocu un bezi ba lanıp, giysileri giydirilip kendini rahat hissetmesi
sa lanır. Sık sık kontrol edilerek her seferinde dolan torbadaki idrar, yukarıda bahsedilen kurallar içinde
temin edilen idrar toplama kabına eklenerek yeni bir torba takılır.
2.3.4. 24 saatlik idrarda VMA, HVA, 5-HIAA, katekolaminler ve metanefrinler çalışılacaksa:
Ø 3 gün boyunca “vanilyasız diyet” uygulanır.
Vanilyasız Diyet (4 Günlük)
•
•
Çay, kahve, kakao, muz, greyfurt, domates, portakal, ananas, mandalina, dondurma,
dondurma külahı
•
Vanilyalı soslar, vanilyanın girdi i her türlü yiyecek ve içecekler, pastalar, bisküviler,
salep, me rubatlar vb)
•
Hazır gıdalar hazır çorbalar, kuruyemi ler, kurutulmu meyveler, alkollü içecek.
58
•
Bu yiyecek ve içecekler kullanılmaz.
Ø A ır egzersizden kaçınılmalıdır
Ø drar laboratuvarından alınan koruyucu madde asit (6N HCl) 5 litrelik pet i eye bo altılır.
Ø 4. gün sabahı (ilk idrar dı arı atılır) idrar biriktirilmeye ba lanır.
Ø Ertesi günkü 5. günkü ilk idrar da dahil olmak üzere idrarın tamamı biriktirilir.
2.4. Postprandial Glukoz:
Hasta aç iken bazal kan örne i alınır. Kahvaltı yapıldıktan 2 saat sonra tekrar kan alınır.
2.4.1.Oral Glukoz tolerans Testinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar:
1. Yakın zamanda cerrahi operasyon, miyokard infarktüsü geçiren ve do um yapan hastalara OGTT testi
uygulanmamalıdır.
2. Açlık kan ekeri 126 mg/dL ve üstü olan hastalara uygulanmamalıdır.
3. Hastanın test esnasında gribal enfeksiyonu olmamalıdır.
4. Test esnasında hasta kusarsa teste son verilmelidir. 3 gün sonra test tekrar edilebilir.
5. Test yapılmadan önce doktorun izni dahilinde tiazid, fenitoin gibi ilaçlar kullanılıyorsa 3 gün önceden
bırakılmalıdır.
6. Test sabah saat 08ºº-10ºº arası çalı ılır. 10-12 saat açlık sonrası uygulanır.
7. Hasta test süresince bir eyler yiyip içmemelidir, sigara içmemelidir, uyumamalıdır.
8. Kadınlarda mensturasyon döneminde OGTT yapılmaması önerilir, 3 gün önce veya sonrası olmasına
dikkat edilmelidir.
2.4.2.Gebelerdde Oral Glukoz tolarans Testi:
1. Tarama amaçlı 24-28. haftalarda yapılır.
2. Açlık gerektirmez.
3. 50 gr Glukoz 400 mL su ile verilir.
4. 1 saat sonra kan örne i alınır.
Not: Tarama amaçlı gebe OGGT’si sonrası 1. saat kan glukozu >140 mg/dL ise tanı amaçlı 100gr
glukoz OGTT yapılır.
5. 100 gr. Glukoz testinde gebe aç olmalıdır.100 gr glukoz 400 ml su ile verilir. 0-60-120-180.
dakikalarda kan örnekleri alınır.
3.ÖRNEK KABUL VE RED KRİTERLERİ
Reddedilen numunelerin reddedilme sebebi otomasyonda belirtilir. Tetkikin yapılabilmesi için yeni
numune gönderilmeli ve yeni istem yapılmalıdır. Hesaplamalı testler için istenen tüm tetkiklerin giri i
mutlaka yapılmalıdır. Eksik giri lerde hesaplama yapılamamaktadır.
59
Örnek red kriterleri;
•
Gelen numunenin uygun tüpte olmaması
•
Numunenin yeterli miktarda olmaması
•
Numunenin hemolizli olması
•
Numunenin lipemik olması
•
Numunenin bilirübinemik olması
•
So uk zincire uyulmaması (Bazı testler için)
•
Numunenin pıhtılı olması
•
Barkodu olmayan veya barkodu yanlı yapı tırılan numuneler laboratuvara kabul edilmez.
•
Cihaz arızası
•
Cihazın pipetleme hatası
• Acil biyokimya laboratuvarı çalı ılan test listesi dı ındaki testler (ör; sedimantasyon, HbA1C, dı istem) için
mesai saatinden sonra gönderilen numuneler
Örnek kabul kriterleri ise ;
Örnek do ru tüpe/kaba, yeterli miktarda, do ru
ekilde (ön hazırlık gerektiren testlerdeki
prosedürlere dikkat edilerek alınmı ),do ru transfer artlarına uyularak ve yukarıda saydı ımız ret
kriterler dikkate alınarak, test rehberinde ifadesini bulan hususlara azami dikkat edilerek alınan
ve laboratuvara gelen örnekler kabul edilir.
4. ÖRNEKLERİN UYGUN ŞEKİLDE ALINMASI VE TRANSFERİ
4.1. Poliklinikte muayene olan hastaların tetkik girişleri, numune alınması ve transferi;
Poliklinikte muayene olan hastaların tetkik giri leri; hastane otomasyon sisteminde (HBYS) muayene
eden dr. tarafından hasta sayfasında yer alan ‘’tetkik’’ menüsü seçilerek giri sayfası açılır. Burada hangi
tetkik/tetkikler istenmi se adı, kısaltması veya kodu girilerek istek yapılabilir. Bu süreçte tetkiklerin neden
istendi i, testlerle alakalı ön hazırlık gerekiyorsa ne yapılması gerekti i, testlerin ne kadar sürede çıkaca ı
gibi konularla hasta dr. tarafından bilgilendirilir. Ayrıca tüm tetkikler açılarak tek tek i aretleme de
yapılabilir. Tetkik istem formlarına hasta ile ilgili klinik bilgi mutlaka yazılmalıdır.
Muayene ve tetkik seçimi tamamlandıktan sonra hastalar poliklinikten “kan alma” birimine
yönlendirilir. Kan alma biriminde sırası gelen hasta muayene giri barkotlarıyla kan alma sekreterli ine
ba vurur. Kan alma sekreteri hastanın ilgili tetkik giri lerini HBYS üzerinden ula arak gerekli barkotları
basar ve ilgili örnek tüplerine ve örnek kaplarına yapı tırarak hastanın numunesini alacak kan alma
hem iresine yönlendirir. Görevli hem ire tarafından kan örnekleri alınan hastanın, idrar ve gaita testleri
içinde istemi varsa hasta idrar ve gaita numune alma odasına yönlendirilir. drar ve gaita numune alma
60
odasındaki görevli tarafından ilgili numuneyi nasıl verece i tarif edilerek hastadan örnek kaplarında
örnek numuneleri idrar ve gaita numune alma odasında teslim alınır. Hastadan alınan örnek
numunelerinin ne zaman çıkaca ı ve hastanın merak edebilece i (verilen örnek numunesi hakkındaki)
sorulara gerek kan alma sekreteri gerekse kan alma hem iresi tarafından ayrıca idrar ve gaita numunesi
varsa görevlisi tarafından gerekli açıklamalar yapılır. Hastadan örnek alındıktan sonra HBYS üzerinden
numune alma bölümünden kan ve numune alma birimleri tarafından teyiti yapılır. Kan numuneleri
pnömatik sistemle, idrar ve gaita numuneleri numune alma görevlisiyle elden laboratuvara ula tırılır.
Kan alma biriminde toplanan örnekler sürekli olarak ilgili laboratuvara transfer edilir. Gerek kan alma
biriminde gerekse acil servis ve yataklı servislerde biyolojik numune alma ve numune transfer i lemleri;
numune alma ve transfer talimatı, numune kabul ve red kriterleri talimatı do rultusunda test rehberi
dikkate alınarak gerçekle tirilmelidir.
4.2. Acil servis ve kliniklerde tetkik girişleri, numune alınması ve transferi;
Acil servis ve kliniklerdeki hastanın tetkik giri leri görevli doktor tarafından HBYS üzerinde yer alan
‘’tetkik’’ menüsü seçilerek giri sayfası açılır. Burada hangi tetkik/tetkikler istenmi se adı, kısaltması veya
kodu girilerek istek yapılabilir. (Bu süreçte tetkiklerin neden istendi i, testlerle alakalı ön hazırlık
gerekiyorsa ne yapılması gerekti i, testlerin ne kadar sürede çıkaca ı gibi konularla hastanın kendi
durumu dikkate alınarak hasta /hasta yakınına dr. veya görevli hem ire tarafından bilgilendirilir.) Ayrıca
tüm tetkikler açılarak tek tek i aretleme de yapılabilir. Tetkik istem formlarına hasta ile ilgili klinik bilgi
mutlaka yazılmalıdır. Doktorun HBYS üzerinden istedi i tetkiklerin numunelerini almak için; görevli
hem ire ilgili sekreterlikten hastanın barkotlarını alarak, gerekli bo tüplerle hasta ba ına gider ve örnek
numunelerini alarak barkotlarını yapı tırır. Bu süreçte hastanın durumu dikkate alınarak hastaya/hasta
yakınına alınan örneklerin sonuçlarının ne zaman çıkaca ı gbi konularda görevli sa lık personeli
tarafından bilgi verilir. drar ve gaita örne i var ise numuneyi nasıl verece i tarif edilerek hastadan örnek
kaplarında örnek numuneleri alınır ve örnek kan tüpleriyle beraber laboratuvara transferi pnömatik
sistemle sa lanır. Acil servis ve kliniklerde numuneyi hastadan alan sa lık görevlisi tarafından HBYS
üzerinden numune alma bölümünden kan ve numune alındı ının teyiti yapılır.
Gerek kan alma biriminde gerekse acil servis ve yataklı servislerde biyolojik numune alma ve
numune transfer i lemleri; numune alma ve transfer talimatı, numune kabul ve red kriterleri talimatı
do rultusunda test rehberi dikkate alınarak gerçekle tirilmelidir.
4.3.Materyallerin Laboratuvara Ula tırılmasında Önemli Noktalar:
-Materyal istenen analizde de i ikli e neden olmayacak ko ullarda en kısa zamanda laboratuvara
ula tırılmalıdır.
-Materyalleri ta ıyan ki inin kontaminasyondan korunması için eldiven takması ve önlük giymesi
zorunludur.
61
- Laboratuvara ula tırılan numunelerin üzerinde mutlaka barkodları bulunmalıdır. Barkodsuz numune
laboratuvara hiçbir ekilde girmemelidir.
-Numuneler uygun nakil kaplarında, a zı kapalı olarak ve sarsılmadan ta ınmalıdır.
-Hepatit ve HIV enfeksiyonu riski ta ıyan bir hasta örne i özel uyarı etiketiyle belirtilmelidir.
-Bazı analizlerde (örne in:PTH), numunenin buz üzerinde veya so ukta (+4 ºC) ta ınması, bazı
analizlerde ise (örne in:billurubin) numunenin ı ıktan korunması önemlidir.
Kan örneklerinin laboratuvara ula tırılması sırasında geçen süre ve örneklerin tutuldu u ısı, önemli
analiz öncesi hatalara yol açabilmektedir. Uzun süre bekleyen örneklerde sonuçları etkileyen nedenler
arasında kan hücrelerinin metabolizması, buharla ma/sublimasyon, kimyasal reaksiyonlar, mikrobiyolojik
dekompozisyon, osmotik prosesler, ı ık, gaz difüzyonu bulunabilir.
Bu faktörlerin örnek üzerine olan etkisini en aza indirmek için örne in hızlı transportu ve kısa saklama
süresi sonrası analizin yapılması, hemen analiz edilemeyecek örneklerin santrifüj edildikten sonra so uk
ortamda saklanması sa lanmalıdır. Buharla manın önlenmesi için a zı kapaklı tüpler kullanılmalı, a ırı
ı ıktan korunmalı, Hemoliz riski nedeniyle tüp çalkalanmamalıdır. Hücreler, metabolizmaları sürdü ü için
kan alındıktan sonra analit de erlerinin de i mesine neden olurlar. Antikoagülanlı tüpe veya düz tüpe
alınan kan serumu ayrılmadan buzdolabında bekletilirse, Na-K-ATP’az enziminin inhibe olması sonucu
potasyum hücrelerden serum veya plazmaya geçer ve yüksek de erlerin ölçülmesine neden olur. Aynı
mekanizma ile sodyum de erleri hatalı dü ük olabilir. Bu tip hataları önlemek için kan alındıktan sonra bir
saat içerisinde santrifüj ile plazma veya serum ayrılmalıdır.
4.3 Analiz öncesi saklama koşulları:
Örnekler santrifüj edildikten sonra analize geçilmelidir. Santrifüj sonrası örnekler hemen
çalı ılmayacaksa örnek saklama ko ullarının bazı analit konsantrasyonlarına etkili olaca ı akılda
tutulmalıdır. Daha önce de söz edildi i gibi so ukta uzun süre saklamak potasyum düzeylerini artırır. 8
saat oda ısısında bekletmek inorganik fosfor düzeylerini %10 artırırken, ortam ısısı 30 ºC oldu unda bu
artı %120 yi bulabilir. Özellikle GGT aktivitesi yüksek örneklerde amonyak düzeyindeki artı çok
belirgindir. Saklama ısısı, protrombin zamanı (PT) ve aktive parsiyel tromboplastin zamanı (aPTT) gibi
tetkikleri de etkiler. Bu tetkikler örnek alındıktan sonra 4 saat içerisinde yapılmalıdır. Bu süre zarfında
örnekler oda ısısında tutulmalıdır. So ukta (+4 ºC) saklanması Faktör VII’nin aktive olmasını sa layarak
PT zamanını kısaltır. Bir çalı mada 24 saat oda ısısında saklanan örnekte aPTT’nin %10-15 arttı ı
bildirilmi tir. Örnek hemen çalı ılmayacaksa plazma ayrılarak -20 ºC de saklanmalıdır. Bu ısıda
dondurulması Faktör VII’nin aktive olmasını engeller, örnek 10-15 gün kadar stabil olarak saklanabilir.
Genel olarak tetkik grupları ile ilgili saklama ko ulları öyledir:
62
Tetkik
öncesi
Örnekte belirlenecek tetkikler
saklama
süresi
saklama yeri
Biyokimya tetkikleri
bir hafta
Buzdolabı (+4ºC)
Hematoloji
iki gün
Oda ısısı
Koagülasyon
bir gün
Buzdolabı (+4ºC)
4.4 Örnek alınması sürecinde etki eden faktörler:
4.4.1. İstek Formunun Düzenlenmesi:
Laboratuvarda kullanılan numuneler çok çe itlidir. Serum, plazma, tam kan, idrar, gaita ve çe itli sıvılar
bunların ba lıcalarıdır. Analiz öncesi dönem klinisyenin hastadan hangi laboratuvar testlerini isteyece ini
dü ünmeye ba laması ile ba lar. Hastaya ait bilgilerin ve ön tanısının sisteme eksiksiz ve do ru olarak
girilmesi daha sonra olu abilecek karı ıklıkların önlenmesi açısından önemlidir.
4.4.2. Açlık süresi:
Genellikle laboratuvar tetkikleri için gece boyunca, 10-12 saatlik açlık süresi önerilir. Bunun en önemli
nedeni ya lı bir yemekten sonra serumda trigleserid yüksekli inin 9 saat kadar sürmesidir. Açlık süresinin
48 saat kadar uzaması laboratuvar tetkiklerini önemli derecede etkiler. Sürenin 16 saatten uzun
olmaması istenir. Bilirubinin karaci erde tutulması %240 oranında artar. Uzamı açlıkta kompleman C3,
prealbumin ve albumin düzeyleri azalır. Ancak vücut yapısının bu tip uzamı açlıklarda önemli olabilece i
unutulmamalıdır. Zayıf vücut yapısına sahip bir ki inin kan asetoasetik düzeyi bir günlük açlıkta çok
artmaz., fakat açlık süresi uzarsa önemli artı lar görülür. Oysa obez bir ki ide kan asetoasetik asit düzeyi
bir günlük açlıkta bile dramatik dü er.
4.4.3. Örnek alma zamanı:
Ba ta hormonlar olmak üzere bir çok laboratuvar tetkiki diurnal salınımdan etkilenmektedir. Günlerarası ve gün-içi de i imlerin etkisini engellemek için örnek alma zamanını sabit tutmak gerekmektedir. Bu
nedenle rutin tetkikler için genellikle sabah 8-10 arası uygun olmaktadır.
Örnek alma zamanının önemli oldu u tetkik gruplarından birisi de tedavi edici ilaç düzeyi izlemidir.
Örnek alımından önce kan ilaç konsantrasyonunun sabit düzeye gelmesi beklenmelidir. Kan ilaç
düzeyleri maksimumda iken alınan kan örne i ilacın pik seviyesini verecektir. Bu süre IV uygulanan
ilaçlar için 15-30 dakika, IM uygulanan ilaçlar için 1-2 saat, PO uygulanan ilaçlar için ise 1-5 saattir. Bu
arada PO uygulanan ilaçlar için ki isel de i im gösteren G S absorbsiyon hızınında dikkate alınması
gerekir.
drar örneklerinin zamanlaması da önemlidir. Diurnal de i iklikler nedeniyle 24 saatlik idrar
toplanmasına sabah 8’de ba lanması ve ertesi gün aynı saatte tamamlanması önerilmektedir. Rutin idrar
63
incelemeleri için anlık-spot idrar örnekleri kullanılsa da, bu örnekler çok dilüe olabilece inden, glukoz,
protein, hücreler ve silendirler saptanamayabilir. Bu nedenle spot idrar incelemesi için daha konsantre
olan sabah ilk idrarı en de erlidir.
4.4.4.Postür:
Yatar pozisyondan ayakta dik konuma geçince, intravasküler sıvının 600-700 ml kadarı ekstravasküler
aralı a geçer ve toplam damar içi hacim azalır, buna ba lı olarak büyük moleküllü bir çok analitin
(proteinler ve bunlara ba lı analitler) konsantrasyonu da göreceli olarak artar. Bu artı %10 oranında
olabilir. Kalp atım sayısı ve kan basıncı ayaktayken daha yüksektir. Yatar pozisyondan ayakta dik
pozisyona geçmekle katekolaminler, aldesteron, anjiotensin-II, renin ve ADH salımı artar. Epinefrin ve
norepinefrin konsantrasyonu iki katına çıkabilir.
Birkaç günlük yatak istirahatinde plazma ve ekstrasellüler sıvı azalır, dört gün içinde hematokrit
yakla ık %10 artar, total protein ve albumin konsantrasyonu 0.3-0.5 g/dL azalır. Bununla beraber
proteine ba lı analitlerin de düzeyleri azalır. Kemik kalsiyum mobilizasyonu sonucu iyonize kalsiyum
miktarı artar. drarda nitrojen, kalsiyum, sodyum, potasyum, fosfat ve sülfat atılımı artar.
4.4.5.Tıbbi durumun etkisi:
Tanı veya tedavi amaçlı birçok giri im in vivo olarak laboratuvar tetkik sonuçlarını etkileyebilecek
de i ikliklere yol açmaktadır. Bunlar arasında cerrahi giri imler, palpasyon, ponksiyon, biyopsi,
enjeksiyonlar, tüm vücut masajları, endoskopi, diyaliz, efor tetkiki, egzersiz, immunosintigrafi,
radyokontrast madde ve ilaçlar, mental stres, iyonize radyasyon, infüzyon ve transfüzyonlar sayılabilir.
4.4.6. Sıvı infüzyonunun etkisi:
Sıvı tedavisi alan hastalarda infüzyon setinden veya proksimalinden örnek alınması en sık yapılan
preanalitik hatalardandır. nfüzyon yapılan bir hastada kan örne i di er koldan alınmalıdır. Ya
emülsiyonu infüzyonu yapılan hastada infüzyon tamamlandıktan sonra 8 saat geçmeden,
karbonhidrattan zengin veya aminoasit/protein solüsyonu veya elektrolit infüzyonu yapılan hastadan
infüzyon tamamlandıktan sonra 1 saat geçmeden kan örne i alınmamalıdır. Kan transfüzyonu yapılan
ki ilerde transfüze edilen kandaki ya lı eritrosit sayısına ba lı olarak ortaya çıkacak hemoliz potasyum,
LDH ve serbest hemoglobin düzeylerini artırır.
4.4.7.Turnike uygulama süresi:
Turnike uygulaması damar içi basıncını, sistolik kan basıncının altına indirerek kapillerlerdeki filtrasyon
basıncının artmasına ve küçük moleküllü analitlerin ve sıvının damar yata ından interstisyuma
sızmasına neden olur. Turnikenin bir dakikadan fazla uygulanması hemokonsantrasyona yol açarak,
büyük moleküllerin konsantrasyonunun artmasını sa lar. Turnike ile yapılan birkaç dakikalık staz, venöz
kanda birçok parametreyi etkiler. Örne in; ALT, CK, LDH, albumin, bilirubin, kalsiyum %2-10 civarında
artarken, glukoz, fosfat %2-5 civarında azalır. Sıvı veya kan vermede kullanılan bir damar ve setten
64
örnek alınmamalıdır. Mecbur kalınırsa 20 dakika ara verildikten sonra numune alınabilir. Bu durumlarda
di er kol tercih nedeni olmalıdır. Alınan kanın hemoliz olmaması için azami gayret gösterilmelidir.
Hemoliz serumda potasyum, fosfor, enzimler gibi parametrelerin yüksek çıkmasının yanı sıra ölçüm
yöntemlerinde de hataya neden olabilir.
Turnike uygulaması sonucu olu an venöz staz, anerobik glikolizin hızlanmasına, plazma laktat düzeyinin
artmasına ve pH’ın azalmasına neden olur. Hipoksi, potasyumun hücre dı ına çıkı ını uyararak serum
potasyum düzeylerini artırır. E er, kan alan ki i damarın belirginle mesi için yumruk yapıp açmayı isterse
potasyum artı ı daha fazla olur. Yumruk yapıp açmak serum potasyum düzeylerini 1-2 mmol/L kadar
artırabilir. Turnike uygulaması sonucu pH’daki azalma, ilaç-protein ve hormon–protein ba lanmalarını
etkileyerek serbest ilaç ve hormon konsantrasyonlarını artırır. yonize kalsiyum ve magnezyum düzeyleri
de aynı mekanizma ile artar. Turnike uygulamasının etkilerini azaltmak için i ne ucu damara girer
girmez turnike gev etilmeli, ki inin yumruk yapıp gev etmesi istenmemeli ve turnike uygulaması bir
dakikayı geçmemelidir.
4.5. Numunelerin laboratuvara kabulü ve ayrıştırılması
Hastanenin tüm bölümlerinden pnömatik sistemle veya elden gönderilen numuneler öncelikle
laboratuarda örnek tüpüne göre bir ayrı tırma i lemine tabi tutulur. Genel olarak biyokimyasal tetkikler ve
hormon tetkikleri için serum; koagülasyon tetkikleri için plazma elde edilirken örneklerin 3000 rpm’de 5
dakika santrifüj edilmesi (Santrifüj süresi ve hızı tetkiklere göre de i iklik gösterebilir) yeterlidir. Santrifüj
edilen örneklerin ve di er örneklerin numuneleri numune ret-kabul kriterleri dikkate alınarak (numune
kabul birimi veya cihaz sorumluları tarafından) numune kabulleri sa lanır.
5. ÖRNEKLERİN ETİKETLENMESİ:
Hastanemizde laboratuvar bilgi sistemi kullanılarak barkod ile örnek tanımlaması yapmaktadır.
Barkod kullanımı örnek tanımlanmasında hataları en aza indiren metoddur.
65
6. SONUÇ GÖNDERME :
Tetkik sonuçları HBYS’de onaylandı ı zaman poliklinik, acil servis ve yataklı servislerdeki
bilgisayarlarda hasta sayfasında görülebilir. Tetkik sonuçlarının yazıcı çıktıları da hastanın muayene
oldu u birim sekreterleri tarafından hastaya verilir.
Hastalar www.sdu.edu.tr sitesinde laboratuvar sonuç menüsüne girip barkod numarası ve
protokolünü yazarak internet üzerinden sonuçlarını alabilirler.
6.1. Laboratuvar tetkikleri sonuç teslim süreleri
Tetkik gruplarına göre sonuç verme süreleri:
Hormonal Tetkikler: Numune laboratuvara ula tıktan sonra en geç 5 saat içinde,
Hemogram Tetkikleri: Numune laboratuvara ula tıktan sonra en geç 2 saat içinde,
Sedim Tetkikleri: Numune laboratuvara ula tıktan sonra en geç 2 saat içinde,
drar ve Gaita Tetkikleri: Numune laboratuvara ula tıktan sonra en geç 3 saat içinde,
Koagulasyon Tetkikleri: Numune laboratuvara ula tıktan sonra en geç 3,5 saat içinde,
Biyokimyasal Tetkikler: Numune laboratuvara ula tıktan sonra en geç 4,5 saat içinde,
Acil Laboratuvarı Tetkikleri: Biyokimya grubu en geç 1 saat
Hematoloji grubu en geç 35 dakika
Kardiyak grubu en geç 2 saat içinde sonuçlandırılır.
6.1.7. Çalışılmış-Onaylanmış örnek numunelerin laboratuvarda saklama süreleri:
Çalı ılmı -Onaylanmı örnek numunelerin saklama süreleri ve ko ulları:
Biyokimya, hormon, koagülasyon ile idrar ve gaita tetkiklerinin çalı ılmı -onaylanmı örnek numuneleri 12
saat buzdolabında saklanır.
66
Hematoloji grubunda yer alan Hemogram ve sedim tetkiklerinin çalı ılmı -onaylanmı örnek numuneleri
12 saat oda sıcaklı ında saklanır.
67
TESTLERİN ÇALIŞILMA SÜREÇLERİ
Testlerin çalışma sürecine yönelik yazılı düzenleme bulunmaktadır. Biyokimya
laboratuvarındaki tıbbi cihazlar Kullanıcı eğitimi almış sağlık çalışanları tarafından kullanılırken
manuel testler (prot.elekt., VMA Metanefrin vs.) laboratuvardaki asistan dr.lar tarafından ilgili
prosedürler uyarınca çalışılır.
İÇ KALİTE KONTROLLERİ
Biyokimya Cihazı
Hemogram Cihazı
Koagülasyon Cihazı
İdrar Cihazı
Hormon Cihazı
Kan Gazı Cihazı
HbA1c Cihazı
Sedim Cihazı
Hergün
Hergün
Hergün
Hergün
P.tesi-Perş
P.tesi-Perş
P.tesi-Perş
P.tesi-Perş
Kontrol/Kalibre çalışılır
İç kalite kontrol test sonuçları değerlendirilmesi görevli olan doktor tarafından yapılır.
Kontrolü geçmeyen cihazlarla alakalı kontrol geçmeme nedenleriyle ilgili cihaz sorumlusu dr.
tarafından problem çözücü adımlar atılır eğer tüm müdahalelere rağmen iç kalite kontrolü
istenen sınırlar içerisinde geçmezse telefonla cihaz teknik servisinden yardım istenir. Cihaz
teknik servisinin gelmesi adına ayrıca arıza bildirim formu kullanılarak cihaz teknik servisinden
yardım istenir. Cihaz sorumlusu dr. tarafından gerektiğinde düzenleyici ve önleyici faaliyet
başlatılır.
DIŞ KALİTE KONTROLLERİ
Laboratuvarda dış kalite kontrol sistemi yapılmaktadır. Bu denetlemede laboratuvarımız
çok sayıda laboratuvar sistemlerinin katıldığı dış kalite kontrol programlarında sonuçlarımız
karşılaştırılır ve değerlendirilir. İlgili firma tarafından gönderilen dış kalite kontrol numuneleri
kalite kontrol programının belirlediği periyotlarda/tarihte çalışılır ve geri gönderilir. Tüm dış
kalite kontrol bilgileri asistan dr.lar tarafından bilgisayar ortamında tutulur. Dış kalite
kontrollerindeki test bazındaki eksternal sonuçlara göre (ilgili cihaz sorumlusu doktor
tarafından) gerekli olan çözümlemeler ilgili teknik servisten de yardım alınarak düzenleyici
önleyici faaliyetler yapılır.
Dış Kalite Kontrolleri Çalışma Periyotları
Biyokimya Cihazı
Koagülasyon Cihazı
Kan Gazı Cihazı
İdrar cihazı
Hormon Cihazları
Sedimentasyon Cihazı
Hemogram cihazı
Her ay çalışılır.
4 ayda bir çalışılır.
2 ayda bir çalışılır.
4 ayda bir çalışılır
Her ay çalışılır
68
Biyokimya ve Hormon Test Grupları:
Cihazların Hazırlık ve Kalite kontrol çalışılması:
Bu testlerin çalışıldığı cihazların günlük bakımları, sarf ve kitleri kontrol edilir. Biyokimya
testlerinde her gün, Hormon tıbbi cihazlarından, TSH grubu, CEA grubu hormonal testlerin
çalışıldığı hormon cihazında haftada iki sefer, iç kalite kontrol testi çalışılır. Kardiyak grubu
hormonsal testlerin çalışıldığı hormon cihazında haftada bir iç kalite kontrol testi çalışılır.
Testlerin Çalışılması ve Sonuçların Onaylanması: Laboratuvara ilgili servislerden gelen örnek
numunelerinin satrifüj işlemi gerçekleştirilerek(en az 3000rpm ve 5 dakika), Laboratuvar
Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate
alınarak numune kabulleri gerçekleşir. Örnek numuneleri numune kabul çalışanları tarafından
testin çalışılacağı cihazın sorumlusuna teslim edilir. Örnek numuneleri cihaz sorumlusu
tarafından ilgili cihaza yüklenir. Çıkan sonuçlar doktor tarafından değerlendirilerek onay işlemi
yapılır.
HbA1c Testi:
Bu testin tıbbi cihazı günlük bakım, sarf ve kitleri kontrol edilir. Haftada iki kalite kontrol
uygulanarak cihaz hazır hale getirilir.
Testlerin Çalışılması ve Sonuçların Onaylanması: Laboratuvara ilgili servislerden gelen
örnekler Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul
kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. Örnek numuneleri numune kabul
çalışanları tarafından testin çalışılacağı cihazın sorumlusuna teslim edilir. Örnek numuneleri
cihaz sorumlusu tarafından ilgili cihaza yüklenir. Çıkan sonuçlar doktor tarafından
değerlendirilerek onay işlemi yapılır.
Kan Gazı Testi:
Bu testin tıbbi cihazı günlük bakım, sarf ve kitleri kontrol edilir. Haftada iki kalite kontrol
uygulanarak cihaz hazır hale getirilir.
Testlerin Çalışılması ve Sonuçların Onaylanması: Laboratuvara ilgili servislerden gelen
örnekler Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul
kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. Örnek numuneleri numune kabul
çalışanları tarafından testin çalışılacağı cihazın sorumlusuna teslim edilir. Örnek numuneleri
cihaz sorumlusu tarafından ilgili cihaza yüklenir. Çıkan sonuçlar doktor tarafından
değerlendirilerek onay işlemi yapılır.
Hematoloji Test Grupları:
Hematoloji grubunda bulunan tam kan, koagulasyon ,sedimentasyon ve periferik yayma-boyama
testlerini kapsar. Tam kan, koagulasyon ve sedimentasyon cihazlarının günlük bakımları yapılır.
Tam kan her gün, koagulasyon ve sedimantasyon ise haftada iki gün kalibe kontrol yapılır. Sarf
ve kitleri ilave edilir. Cihaz hazır hale gelince test çalışmaya başlanır. Periferik boyama cihazını
günlük bakımı yapılır ve boyaları değiştirilir.
69
Testlerin Çalışılması ve Sonuçların Onaylanması:
Laboratuvara ilgili servislerden gelen örnekler Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test
Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. Örnek
numuneleri numune kabul çalışanları tarafından testin çalışılacağı cihazın sorumlusuna teslim
edilir.
Tam kan sayımı testi için gelen numuneler ilgili cihaz sorumlusu tarafından ikinci kez numunenin
miktarı ve daha ayrıntılı bir şekilde pıhtı olup olmadığı değerlendirilerek tam kan cihazına
numuneler çalışılması üzerine yüklenir.
Koagülasyon testleri çalışılması için alınan numuneler 3000 devirde 5 dakika santrifüj edilerek
cihaz sorumlusu tarafından ikinci kez örneğin çalışılması için yeterli plazmanın olup olmadığı ve
test rehberinde bulunan numune ret-kabul kriterleri çerçevesinde tekrar değerlendirilerek ilgili
cihaza örnek numuneleri yüklenir.
Sedimantasyon testi için teslim alınan numuneler ilgili cihaz sorumlusu tarafından özellikle
yeterli miktarda örnek numunesi olup olmadığı ve pıhtı olup olmadığı noktasında değerlendirilir
ayrıca numune ret-kabul kriterleri dikkate alınarak ve mutlaka cihaza yüklenmeden önce en az 3
sefer yavaşça alt-üst edilip numune homojen hale getirilip cihaza yüklenir.
Periferik Yayma ve Kemik İliği Yayması laboratuvarda iki şekilde istemi yapılır. Birincisi direk
hastanın parmak ucundan numune alınarak yapılır. Hasta kan alma birimin ulaştığında eğer
periferik istemi varsa kan alma çalışanları tarafından ihtiyaç duyulursa laboratuarda periferik
yayma sorumluları yardımıyla alınır. Hastanın parmak ucundan lanset iğnesiyle delinir ve
hematokrit pipeti ile numune alınır. Periferik yayması yapılır.Kan alma biriminde alınan
numuneler laboratuar numune kabul birimine elden teslim edilir.Gerek kan alma biriminden
gerekse diğer servislerden laboratuvara elden teslim edilen Periferik Yayma ve Kemik İliği
Yayması Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul
kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir. İkinci olarak, hastanın tam kan tüpünden
numuneler alınarak periferik yaymaları yapılır. Periferik yaymalar ve laboratuvara hazır olarak
gelen kemik ilikleri ile birlikte tespit işlemi yapılarak kurumaya bırakılır. Periferik yayma
boyama cihazının günlük bakımı yapılır. Boyaları günlük olarak değiştirilir. Hazır olan boyama
cihazına periferik yayma preparatları yüklenir. Cihazdan boyanmış olarak çıkan preparatlar
mikroskopta kontrol işlemi yapılarak ilgili bölümlere gönderilir. Spesifik periferik yayma
işlemleri ise bölümlerin gönderdiği numunelerden ilgili spesifik boyama metodları prosedürlerine
riayet edilerek yapılır.
Hematoloji grubunda bulunan testlerin sonuçları sorumlu doktor tarafından değerlendirilerek
onaylanır.
İdrar Testleri:
İdrar cihazının günlük bakımı yapılır. Sarf ve kitleri konulur. Cihazın mikroskopi kısmında
günlük, strep kısmında haftalık Kalibre ve kontrol çalışıldıktan sonra cihaz hazır hale gelir.
Numuneler idrar numune alma odasında toplanır ve burada idrar tüplerine konulur. Laboratuvara
ilgili servislerden ve idrar numune alma odasından gelen örnekler Laboratuvar Numune Kabul
birimi tarafından Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune
kabulleri gerçekleşir. Örnek numuneleri numune kabul çalışanları tarafından testin çalışılacağı
cihazın sorumlusuna teslim edilir.
Testlerin Çalışılması ve Sonuçların Onaylanması:
70
Cihaz sorumlusu tarafından teslim alınan numuneler cihaza yüklenir. Çıkan test sonuçları
sorumlu doktor tarafından değerlendirilerek onaylanır.
Manuel testler:
Laboratuvarımızda çalışılan manuel testler adı altında ismi geçen testlerin her
birisinin ayrıntılı, test çalışma prosedürleri laboratuvarımızda bulunan Laboratuvar Cihaz
Envanteri içinde Manuel Test Çalışma Prosedürleri Dosyasında yazılı olarak bulunmaktadır.
Laboratuvara ilgili bölümlerden gelen örnekler Laboratuvar Numune Kabul birimi tarafından
Test Rehberindeki Numune Ret-Kabul kriterleri dikkate alınarak numune kabulleri gerçekleşir.
Örnek numuneleri numune kabul çalışanları tarafından testi çalışacak olan doktor/teknisyene
teslim edilir.
1.VMA Metanefrin: Her ayın onbeşi ve otuzunda çalışılır. Bu test grupları için hastadan 24
saatlik asitli idrar numunesi istenir. Laboratuvara gelen numuneler numune kabulü yapıldıktan
sonra -25 ‘de saklanır. Çalışma günü testler doktor tarafından ilgili test prosedürüne göre manuel
çalışılır ve sonuçları onaylanır.
2.Vücut Sıvılarında pH Ölçümü: Bölümlere gönderilen numunelerin numune kabulleri
yapılarak, pH metre cihazı ile ölçümü değerlendirilir ve testi çalışan doktor tarafından HBYS‘ye
aktarılır.
3. G–6-PD Testi: Laboratuvara gelen numunelerin numune kabulü yapılır. Test prosedürüne
göre çalışılıp,doktor tarafından değerlendirilip sonuçlar HBSY gönderilir.
4.Aminoasit Kromatografisi: Numune verildikten 3 hafta sonra yapılır. Laboratuvara gelen
numunelerin numune kabulü yapılır. Test numuneleri -25 derecede biriktirilir. Çalışma günü
doktor tarafından ilgili test prosedürüne göre manuel olarak çalışılır. Çıkan sonuçlar onaylanır.
5.Kriyoglobulin: Laboratuvara gelen numunelerin, numune kabulü yapılır. Santrifüj edilmeden
numuneler ilgili asistana teslim edilir ve ilgili test prosedürüne riayet edilerek manuel olarak test
çalışılır. Sonuçlar doktor tarafından değerlendirilerek HBSY’ ye aktarılır.
6.Salisilat: Laboratuvara gelen numunelerin, numune kabul işlemi yapılır. Asistan doktor
tarafından ilgili test prosedürüne göre manuel çalışılır. Sonuçlar değerlendirilerek HBSY ‘ye
aktarılır.
7.Osmotik Frajilite: Laboratuvara gelen numuneler numune kabulde teslim alınır. Numune
santrifüj edilmeden ilgili test prosedürü uygulanarak manuel olarak çalışılır. Sonuç testi çalışan
teknisyen tarafından değerlendirilerek HBSY’ye aktarılır.
8.Oraklaşma testi: Laboratuvara gelen hemogram tüplerinde çalışılan test numuneleri, numune
kabul biriminde teslim alınır. İlgili test prosedürüne riayet edilerek manuel çalışılan test preparatı
işlemi bulunan bölüme değerlendirilmek üzere gönderilir.
9.Çinko-Bakır Testleri: Bu testle her ayın onbeşinde çalışılır. Ay içerisinde gelen numuneler
numune kabul işlemi yapıldıktan sonra -25 derecede saklanır. Çalışma günü cihazın bakımı
yapılarak hazır hale getirilir. Kalite kontrolü yapılan cihaza numuneler yüklenir. Çıkan sonuçlar
doktorlar tarafından değerlendirilerek onaylanır.
71

DÜZELTİLMİŞ BİYOKİMYA TEST REHBERİ 2007 de aç

Transkript

Benzer belgeler

talep formu - Radix Analiz Laboratuvarı

Zengin/Sulu doğal gaz akarlarından spot numune

boren ar-ge merkezi 2016 yılı analiz/test fiyat kataloğu

SGS MRL-LIMS Auto Report Sending Application

PARS 6X6 KBRN KEŞİF ARACI

İndir