TURKivE`DE SPOR PSiKOLOJisi ALANINDA VAPILAN Ki~iLiK

TURKivE`DE SPOR PSiKOLOJisi ALANINDA VAPILAN Ki~iLiK

Spor Bilimleri Dergisi
Hacettepe J. of Sport Sciences
1997, (B), 2, 3B - 4B
TURKivE'DE SPOR PSiKOLOJisi
ALANINDA VAPILAN Ki~iLiK
ARA~TIRMALARINA ELE~TiREL
BiR
VAKLA~IM
Ziya KORUC*, Perican BAYAR**
* Hacettepe Universitesi Spar Bilimleri ve Teknolajisi Yuksekokulu
* * Ankara Universitesi Beden Egitimi ve Spar Yiiksekokulu
6ZET
Turkiye'de spar psikolojisi eletunde yapilan sporcu ki$i1igi lie ilgili 9all$mala­
nn genet bir degeriendirmesinin yepttmesun emecleyen bu cetismeae 1983-1997
yttten eresmde tnekele. tez, kongre ve sempozyum bildirilerinden konu ile ilgili
olan 36 tane yeyitn degerlendirilmi$tir. Sporda ki$ilikle birinci derecede ilgili olan
14 ceusm« icinde 6rneklemi 100 rakamrnl gegen 9all$ma sayrsr 7 tanedir (%50).
6 adet censmede (%43) ise kuttemten 61<:Om ereclermtn qecerhk ve gOvenirliginin
bulunmedtq; 09 erestumede (%21) da normal dagillm bulunmemestne kersm pe­
rametrik test kullanlldl(JI gorOlmO$tOr. Ki:;;ilikle ikincil derecede ili$kili alan celtsm«
sayrs. 21 olarak saptanml$tlr. Bu 9alt$malar mOsabaka kayglsl ve stresi, kendini
etqueme, denetim odagl. ki:;;isel tercihler gibi konulardan olusmekted«. Bu eres­
tirmelenn 12 tanesi (%57)'si musebeke kayglslna, 7 tanesi (%33.3) kendini algl­
lamaya, bir tanesi (%5)'i de denetim ooeqm«, bir tanesi (%5)'i de kisisel tercihe
yoneliktir. Bir erestumernn ise sadece tez ozeti olmesine ksrsm bu eresttrmernn
y6ntemi ve butqutert anla$ilamaml$ttr. Arestumetenn 17 ienesi (%50) betittisel,
11 tanesi (%32) yordamsal, 5
tenesi (% 14) de mOdahaleye y6nelik olarak veptt­
tmsttr. Sonu9 olarak meslek etiginin tam bitinmetnesi nedeni ile elde edilen pek
90k bulgunun gOvenirliligi tart/$mall qotimmektedir.
Anahtar Kelimeter: Spar psikotoiis; ki$ilik ara$tlrmalan
A CRITICAL APPROACH TO PERSONALITY STUDIES
ON SPORT PSYCHOLOGY IN TURKEY
ABSTRACT
In this study, a general evaluation of 36 articles, thesis, and presentation du­
ring congress and symposiums on personality in sport psychology that have
published
or presented
between 1983-1997, was made. Amongst the studies
that were related to personality at first level were 14, and only 7 (50%) of these
38
Tiirkiye'de Spor Psikolojisi
studies had sample size over 100. 6 (43%) of the studies did not show any reliability and validity in their
methods, and 3 (21 %) of the studies were used parametric statistics, despite the fact that the dispertions
were not normal. The number of studies that were related to personality at a second level were 21. The­
se studies were related to competitive anxiety and stress, self perception. locus of control, and individu­
al preference. 12 (57 %) of the 21 studies were related to competitive stress, 7 of them (33.3 %) were
self perception, 1 of them (5 %) was on locus of control, 1 of them (5 %) was related to individual prefe­
rence. One at the studies was in the form of a summary and it has not had any explanation on the met­
hodology and results. It was observed that the studies showed problems in the reliability and validity of
the test methods, in sample sizes, and statistical analysis. 17 (50 %) of the studies were descriptive, 11
(32 %) of them were predictive, and 5 (14 %) of them were interventory. In summary the majority of the
results were unreliable since the workers did not show the related methodology in the specific area.
Key Words: Sport psychology, personality studies.
GiRi$
Spor psikolojisinde yapilan calismalar tarihsel olarak ele ahndtqmda en fazla calrsan ko­
nulardan birisinin kisilik ve spora katihmla ilg!li olduqu qorulur. Sporda basan iyin ozel bir ki­
silik yapisrrun olabileceqi dusuncesi arastrrmalann artmasrnm en onernli nedenleri arasinda
yer almaktadrr. Bunun yarunda sporculann qelistirdikleri klsilik ozel'iklerin en azrndan bir kis­
rrurun spora katrurnla degi$ebilecegi ya da geli$tirilebilecegi dusunulmektedir. Ruffer (1975)
yaptlgl incelemede 572 spor ve kisilik iyerikli calisma oidugullu rapor etrnistlr, Fisher (1984)
ise bunun binin uzerlnde olduqunu bellrtmistlr. ilerleyen zamanla birlikte calisma sayisirun art­
ma gosterdigi anlasrlrnaktadir, Gunurnuze gelindiginde ise rakamlann katlanarak arttlgl soy­
lenebilir. Buna karsm gunumuzde pek cok arasnrrnact sporda kisllik cahsmalanrun onemini yi­
tirdigini belirtmektedir (Johnson ve Morgan,1981., Martens, 1976). Fakat Vealey (1994) gibi
bir krsrrn arastrrrnacilar ise qunumuzde de pek cok cahsrnanm sporda kisilik konusu ile es an­
lamh olduqunu ve bu nedenle populerligini yitirmesinin, soz konusu olmadrqim belirtmektedir­
ler.
Gunumuzde Vealey'in belirttlql gibi spor psikolojisi alarunda dogrudan ki$ilikle ilgili olyum­
lerin yarunda rnusabaka kayqist, rnusabaka stresi, benlik irnajr, beden alglsl ve denetim oda­
gl gibi doqrudan degil ama ikincil duzeyde ilgili olan calismalann qittikce artan bir yapida ele
allndlgl qorulrnekted!r. Bu calisrnalardaki genel arnac sporculann ki$i1ik oruntulerinl parcalar
seklinde ele alrnaktrr,
Kisllik causrnalan kuramsal yaptlar uzerine oturtularak ele almmaktadrr, Bu konuda bilinen
pekcok kuram olmasma karsm kurarnlan bes ana basukta yaklas.rnlar olarak ele almak olasi­
drr. Bunlann ilki psikoanalitik yaklasrrnh cahsrnalardrr. Spor psikolojisinde bu nitelikli calisrna
sayis: son derece az, hatta yok denecek noktadadrr, yunku bu yaklasim ki$iligin derinliklerin­
deki dinamikleri aydrnlatmaya cansrnakta ve daha cok klinik ortamlarda kullarulmaktadrr.
Psikolojik Ozellik Yaklasirru: Tum insanlann sahip oldugu ortak ozelliklerin yanrnda klsile­
re ozgu bir krsrrn ozellikler de bulunduqunu ileri suren yaklastrn bicirnldir.
Fenemenolojik Yaklasirn: Bireyler kendi oznel yasannlanna, dunya goru$lerine ve kendi­
leri uzerine odaklandrklan noktalardan hareket ederek ki$iliklerinin geli$tigini belirten yaklasim
blcimidir,
39
Koruc, Bayar
Bilissel Yaklasnn: insanlar yasarru benzer :;;eki!lerde yasarnazlar noktasrndan hareketle
olusturulrnus bir yaklasrrndrr.
Ogrenme Yakiasirru: insan kendi cevresi i1e kurduqu ili:;;kinin sonucunda bir etkilesim ici­
ne girer bunun sonucu olarak ki:;;iliginin temelleri olusur savmdan hareket eden yaklasrm bici­
midir.
Bu yakiasrrnlar cercevesinde sporda kisliik calrsrnalanrun arnaclanm Martens (1976) iki
ana baslikta toparlarrusur. Bunlardan i1ki, ki:;;iligin degi:;;im ya da geli:;;iminde sporsal etkinlik­
lerin veri veya belirleyici rolu, lklncisl ise sporsal pertorransta ki:;;iligin belirleyici roludur, Bu
arnaclardan hangisi icin yaprhrsa yapilsm spor psikotcjsinceki kisilik ile ilgili causrnalarda ge­
nel ki:;;ilik psikolojisindeki gibi uc farkli ybntem kullar.uabilrnektedir.
1- Ki:;;ilikte ideografik·-Nometetik Yaklasrmlar: Oldukca eskilere dayanan Allport taranndan
ortaya konulan bir oleum yaklasurudir. Bu yaklasirnda ki:;;ilik cahsmalanrun odagl ne olmahdir
sorusuna yarut aranmaya cahsilmaktadrr. Buna gbre iki temel yaklasim ortaya crkmaktadir.
Bunlardan i1ki nometetik yaklasrmlardrr, Genelde insan davrarus.ru belli ki:;;ilik bzelliklerinin
nasrl belirledigi nakkmdaki causrnalardir. Belli ki:;;ilikoruntulerini icerrnekte ve kisilerir: diger in­
san/am benzeyen yanlan ele almrnaya causrlrnaktadrr. ikincisi ise ideografik yaklasrrndrr,
Bir bireyin duzenli olarak incelenmesini iceren causrnalardrr. Ki:;;iligi bir outun olarak ele alan
bu yaklasrrnlarda kislnin yasarrundaki temel olaylar, kronolojik yasarn oykusu, mOlakatlar ve
doqrudan davrarusin gbzlenmesine ybnelik teknikler ile degerlendirme yaprlrnaktadrr. Bireyle­
rin diger insanlardan ayrilan yanlan uzerinde durulrnaktadrr.
2- Bir diger yaklasirn bicirni Vealey (1989) taranndan ortaya konulrnustur. Bu yaklasrrn bi­
cirni spor ve kisilik literaturundeki cahsrnalan Og ana bashk alnnda toparlar. Bunlar yordarna­
va, betimlemeye ve mOdahaleye (Intervention) ybne!ik olan yaklasrmiardrr. Yordamaya yone­
Ilk yaklasrrnlarua arnac daha cok insanlann ne yaptlgl konusu uzerinde odaklanrnaktadrr. Be­
timlemeye ybnelik yaklasrrnlarda amac ki:;;iligin duragan ve nedensiz tarurmna ybnelik olarak
yapilan cahsrnalardir. MOdahaleye ybnelik yaklasrrnlarda lse bireylerin nasJi degi:;;tigi konusu
uzerinde odaklaruhr. Davrarusa ve kisilik bzelliklerine nasu bir mudahale teknigi ile ula:;;llabile­
cegi konusunu ele alan causrnalardrr. Vealey (1989) yaptlgl cahsrnada 1974-1988 yulan ara­
srnda yapilan cahsrnalann %48'inin yordama, %44' unun betimlemeye, %8'inin ise mudaha­
leye yonelik olduqunu rapor etrnistir,
3- Bu iki yaklasrma karsm Carlson (1971), ki:;;i/ik cahsrnalanru deneysel, korelasyonel ve
klinik nitelikli cahsmalar olarak ete alrmstir. Deneysel nitelikli cahsrnalar, insarun davrarusinrn
genel kurallanrn sosyal gevre etmenlerini kontrol ederek, kislnin icinde bulundugu faktbrleri
yakalamaya ybnelik calrsmalardrr. Korelasyonel cahsrnalar, hicbtr deneysel kontrol olrnaksrzm
insanlar arastndaki ki:;;ilik bzelliklerinde varolan tarkhhklan yakalamaya ybnelik cansrnalardrr.
Klinik nitelikli calrsrnalar, ki:;;iligin derinliklerindeki kendine bzgOIOgO yakalamaya ybnelik aras­
trrmalardrr. Bu ybntemler cercevesinde ele alinan causmalann en bnemlisi Martens (1975)'in
causmasrdv, 1950-1974 yilian araslnda sporda ki:;;ilikle ilgili olarak yapllan gall:;;malan deger­
lendiren ara:;;tlrmaci bu gall:;;malann %89'unun korelasyonel, % 10'unun deneysel, % 1'inin
40
Tiirkiye'de Spot Psikoloiisi
ise klinik nitelikli oldugunu belirtmektedir. Vealey (1989) ise yaptlgl cahsrnasmda Martens'in
blraktlgl noktadan baslayarak 1974-1988 yrllan arasmda yaprlan sporda kisilik ile ilgili cans­
rnalan deqerlendirrnistir. Arastrrrnacr, korelasyonel arastrrrnalann %68'ini olusturduqunu, de­
neysel cahsmaiann %28, klinik cahsrnalann ise %4 noktasina ula§tlgml rapor etmektedir. iki
arastrrrnarun bulqulan ele almdiqmda, korelasyonel cahsrnalann azalma gosterdigi, deneysel
ve klinik nitelikli causrnalann sayismm arttlgl gorOlmektedir (Akt. Vaeley, 1994) Martens
(1994)'in spor psikolojisinin kendi yonternlerim ve kurarnlariru qellstlrrnes: halinde odunc ahn­
rms ve daha az dengeli clan yonternler ile yapilan causmalann sayisirun azalacaq: seklindeki
saptamasi bu anlamda onern kazanrnaktadrr. Spor psikolojisindeki bilginin kokeninin daha
dengeli ve daha kaliteli verilere dayanmasi gerekmektedir. Bunun iyin de kullamlan yontern
bOyOk onern tasrmaktadrr. Spor psikolojisi daha cok deneysel calrsmalara yoneloikce, elde et­
tigi bilginin kalitesi yOkselecek ve evrensel nitelikli bilgiye ulasmast da 0 denli koiay olacaktir,
Ulkemizde spor bilimleri 1980'li yrllartn son yeyreginden baslayarak onemli qelisimler kay­
detrnistir. Bu qelisim icinde yayrn acrsmdan en cok one cikan alanlan inceleyen Acikada
(1997) ilk sirada antrenman hareket bilimleri alarunrn, ikinci srrada sporda psikososyal alan/a­
nn olduqunu ve bunun icinde de spor psikolojisi alarun yer aldlglnl belirtmektedir. Spor psiko­
lojisi alarurun yayrn acismdan bu denli "ilerlemis' qonmmesmm ardrnda yatan noktalarrn aras­
trnlrnasrrun yararh olacaqt karusmdayrz. Benzer sekilde Aguerri (1986), 1977-1986 yulan ara­
sinda spar psikolojisi konusundaki arastirmalann beden egitimi ve hekimlik yayinlanndan da­
ha tazla olduqunu belirtmektedir. Bu anlamda turn dunyada oldugu glbi Olkemizde de spor psi­
kolojisi alarunda en yok arastrrrna yapilan alt alan olarak sporda ki§ilikle ilgili cahsrnalarrn ele§­
tirel bir acidan ele almmasi yararu olacakttr. Spor psikolojisi alarunda Agustos 199Tye degin
yapilan cahsrnalar ele ahndrqrnda hakemli dergiler, lisansustu tezler, kongre ve sempozyum
kitapciklarmda yer alan yaymlann toplarnirun 56 oldugu qoruunektedir (Tiryaki, 1997). Bu
arastrrrnalann %60'ml sporda ki§ilikle ilgili calrsrnalar olusturrnaktadrr. Bu hrzl: qeusrne bilirn­
sel anlamda bilgi edinme ve Martens (1987)'in belirttiqt gibi saglam ve dengeli bilgiye ulas­
rnak icin kaliteli yonternlerle elde edilmis olmasi durumunda anlam tasryacaknr.
Bu arastrrrnarun arnacr; spor psikolojisi alarunda yapilan ki§ilikle ilgili cahsrnalann genel bir
degerlendirmesinin yapilarak yeni cansmalara 1§lk tutulrnasimn saglanmasldlr.
Yontern: Arsiv arastirrnast seklinde planlanan bu causrnadan ula§Ilabilen tOm hakemli
dergi makaleleri, YOksek Ogretim Kuruluna gonderilen lisansOsW tezleri, sempozyum ve
kongre bildirileri deqerlendirilrneye causrlrrustrr. Spor psikolojisi kapsammda ele ahnabi'ecek
ilk tez cahsrnasi 1983 yrhnda yaprlrrusur. Yine YOK dokurnantasyon birimine ulasan Beden
Egitimi ve Spor Bolumleri tezlerinden 28 tanesinin spor psikolojisi alarum iyerdigi, bunlann
icinden de sadece 10 tezin sporda kisilik konusunu ele aldlgl saptanrrnstrr. Boylece toplam 36
calisma arastirrna kapsarruna ahnrmsur.
Erisilebilen kaynaklar cercevesinde arastirmalar verilerin toplanrnasr, veri toplama aracla­
n, verilerin analizi acismdan deqerfendirurnistir. Bunlar dismda ozellikle Martens ve Vealey'in
(Akt. Vealey, 1994) kUllandlgl yonternlere gore bir srruttamaya gidilmi§tir.
41
Koruc, Bayar
Verilerin Q6zumlenmesi; KOtOphanelerden elde edilen verilerin ikincil degerlendirmesi
yuzdelikler seklinde aktanlarak, analitik yarumlanna gidilmi~tir.
Bulgular ve Yorum: 1983-1997 yilian arasmda sparda ki:;;ilik ile ilgili olarak yapnan cans­
malardan birincil dOzeyde ki~ilikle ilgili alan cahsrnalarin sayrsi 13 tanedir ve bu cahsrnalar kul­
lanrlan olcme araci, orneklern sayrsi, veri cozurnterne teknigi, kullarulan kaynak sayrsi ve kim­
ler ile yapJldlgma dayah olarak Tabla 1'de ozetlenerek qostenlmlstir.
Tabla 1. Sporla
birinci derecede ili§kili
kullanuan
Ara~tlrmaCI
Sayar, P. (1983)
calrsrnalann olcrne araci, orneklemi,
veri giizumleme teknigi,
kaynagl ve kimlerle yapildlgl.
Olc;.Ar.
Om.Say.
Ver. <;6z.
KUI.Kayn.
Kim.yap
EPa
210
t ve r
16
Atletizm
80
2
Voleybol
MMPI
499
20
Sporcu ve
FHT
140
Guilford
Zimmerman
Yurnaz, E. (1990)
Milzburg
ideal Sporcu
Olc;egi
Korui;,Z., P. Sayar
Sporcu Olm.
(1990)
KOi;Ok, V. (1990)
F
11
Amator Ve
Prof. Futbol.
Sporcu Olm.
Tiryaki,$, G. Erdil
EPa
344
17
Sporcu ve
MMPI
714
23
Sporcu, Spor
M, Acar., Y. Emlek
<oruc, Z., P. Bayar
Sporcu Olm.
olm. Deneyimli
(1991 )
deneyirnsiz
Tiryaki,
s.,
EPa
11
38
Eylenoglu (1991)
Basketbolde
mevkilere gore
ki$ilik farklillklan
Hasil, N. , Tanelli,
MMPI
80
MMPI
268
13
Voleybol,
27
Hentbol,
B., Erden, G.(1992)
koruc, Z., P. Bayar
Basketbol
F
(1992)
Voleybol, Atl.
Taekwon do ve
Spor Olm.
Bilge, F (1992)
EPPS
95
20
Sonerler, $. (1993)
EPave
220
18
Sporcu ve
Sporcu olm.
Elit Sporcu
Ve Sporcu Olm.
koruc, Z. (1994)
MMPI
22
16
Elit Voleybol
Korui;. Z., P. Bayar
MMPI
55
21
Okcular ve
16 PF
42
(1994)
Yakupoqlu, S.
Sporcu Olm.
F
(1996)
24
Basketbol ve
Hentbol
42
Tiirkiye'de Spor Psikolojisi
Tablo'1 de gbruldugu gibi doqrudan kisllik ile ilgili olan cahsrnalann toplam sayrst 14' tur.
Bu calismalardan sadece bir tanesi 1990 bncesinde qerceklestiritrnisken, 1994 sonrasinda
yapilan cahsrna sayrsi sadece bir tane olarak saptanabilrnlstir. Arastrrrnalardan 8 tanesi spor­
cu olanlar ile olmayanlann kisilik oruntulerini karsuasttrrnaya ybnelikken, digerleri tarkh spor
dallanndaki sporcular.n kisilik oruntulerini saptamaya arnaclamaktadrr. Sadece bir calismada
mevkilere gbre sporcularm kisilik oruntulerlndeki tarkhl.k arastmlrrken, bir calrsrnada da acik
ya da kapah becerilere gbre kisilik oruntulerinde tarklihk olup olmadlgl saptanmaya causnrrus­
tir.
Arastrrrnalann brneklemleri ele ailndlglnda 7 calismada brneklem grubunun 100 rakarrurun
ustune glktlgl qorulrnektedir. Cahsrnalarda kullantian literatUr sayismda da tarkhlrklar olduqu,
bunlarda genel psikotoji ve klsillk psikolojisi aglrllkll olarak yazilan Turkce kaynaklar one crkar­
ken, hlc yabanci kaynak kullanmayan causma sayrsi 5 olarak saptanrrustrr. Bu arasturnalarda
2 ile 27 arasmda degi§en say Ida kaynak kuuamlrms olduqu qorulrnektedlr,
Cahsrnalar dikkatle ele allndlglnda alti adet calrsrnada kullarufan olcrne araclanrun qecer­
lik ve quvenirlik cahsrnasmm olrnadrq', olceklerin sadece cevlri yapilarak kullanlldlgl qorulrnek­
tedir. Oysa ki davrarus bilimlerinde kisllik deqerlendirrnek arnaci ile geli§tirilen testier kulturel
bzellikleri de kapsayan olceklerdlr, Kisilik olcurnlerinde kulturel ve alt kulturel etmenler ile ka­
nsrk kulturel bzelliklere sahip populasyonlarda da testlerin cevirisi ve uyarlanrnas: yapilarak
ondan sonra kullarurru soz konusu olrnalrdrr (Gauvin, Rusell, 1993). Vine Anastasi (1988) "kul­
turel etmenler testlerin yorurnlanrnasmda cok bnemli hatalara ve geriye donulrnez lahribatlar
meydana getirebilmektedir " demektedir. Bu nedenle arastrrrnalarda kullarulan olceklerin ge­
viri guvenirligi yaprldiktan sonra blc;;egin gec;;erlik ve quveniniqinln yapilrnas: gerekmektedir. Bu
islernleri yapilrnayan araclann bilimsel nitelikli veri elde etme amacryla kullarulrnasi sakmcalt­
dtr. Elde edilen verinin hangi anlama geldigi ya da neyi yanslttlgl belli olrnayacaktrr.
Verilerin analizi baqlarmnda calisrnalara bakrldrqmda sadece bir arastrrrnada korelasyon
kullanlldlQi qorulrnektedir. Bu cahsrnada usteiik gec;;erligi-guvenirligi olmayan iki aracin verile­
ri ili§kilendirilmi§tir. Arastrrrnatann UC;; tanesinde normal dagilim ve varyans homojenliqi olma­
masina karsm parametrik istatisliksel islern uygulandlgl belirienrnlstir. Calrsrnalardan bir tane­
sinde de varyans analizi kosullan yerine qetuilrnisken, bunun yerine t testinin tercih edilerek
deger kaybma neden olunduqu qorulrnektedlr.
Klsllik ile birincil duzeyde ilgili alan cahsrnalar ele ahndiqmda brneklem hatalan ve buna
dayah olarak yorum hatalan alan cahsrna sayrsuun bes oldugu gbrulmektedir. Yorum natalan
sadece bir sehrin kucuk atletizm taktrnt icinde yaprlan calismalann sonuclarirun TUrkiye'deki
atletlere genellenmesi seklmdeki bnemli hatalar olarak dikkat cekrnektedir,
ikincil nitelikteki calrsrnalar ele almdrqmda musabaka kayqist. rnusabaka stresi, benlik say­
qrsr, kendini alqilarna, denetim odagl ve kisiset tercihler gibi alanlan iceren ama son asarna­
da kisilikle ilinlili alan calismalann toplam sayisi 21 olarak saptanrrus ve Tabla 2 de verilmis­
tir. Bu tabla icine rnusabaka kayqrsi, stresi, denetim odagl vb. gibi konulan ele alan ama per­
formansla illsktlendiriten cahsmalar ahnrnarrustrr.
43
Koruc, Bayar
Tablo 2. Sporla
ikinci derecede ili§klli
cahsmalann olcme aracr,
iirneklemi, istatistiksel teknigi ve
kimlerle yaplldlgl.
Arastrrrnaci
Carnhyar, H. (1984)
Arac;:
Ar.Gru.
STAI
53
Alletizm
120
Atletizrn ve Voleybol
isl.Tek,
Kim.Yap.
SCL-90
POI
Tiryaki,$.,H.~amllyer
EPPS
(1990)
AkICI, R (1990)
Ozbekci, F. (1991)
Kurekciler
SCAT
r, t
Atletizm, voleybol
Basketbol, Hentbol
Guven,
0., A. Erseven
SCAT
211
F, t
Bireysel ve Takim Sp.
WSARS
77
r, t
Bireysel ve Takrrn Sp.
Rozenberg
222
X2
(1992)
Hasrrci, S.,U. DOndar
(1992)
Tiryaki
s, S. Moralr
Sporcular ve Sporcu
Olm
1992)
Dorak, F (1993)
EPG,
122
F
174
F, t
Elit Sporcular
Rozenberg
Benlik Olc;:egi
A~C;:I,
H. Ve ark. (1993)
Harter
Kendini
Sporcular ve
Sporcu Olrn.
Algllama 61c;:egi
Edi~,
A. D. (1994)
CSAI-2
66
F, r
Voleybol
MANOVA
Erdinc, T. $. Tiryaki
STAI, Hans
C. 1~legen, F Durusoy
Kaygl Olc;:egi
15
'Yo, X
Hentbol
STAI
9
Z
Spar B610mO Ogr.
Illinois
41
Eskrim
27
Trap- Skeet
(1994)
Uyar, E., Z. Konuc,
E. D. ~aglar (1994)
POndOk, Z.,
i. SOtbakan
H. GOr (1994)
Punduk., Z,
Kaygl Olc;:egi
i. Sutbakan,
H GOr (1994)
~aglar, E., Z. koruc (1994)
STAI
8
Z
Koruc, Z. (1994)
STAI
32
F
Hentbol, Basketbol
A~C;:I,
H. ( 1995)
Harter Kendini
81
F
Takrrn ve Bireysel
A~C;:I,
H., A. A~C;:I,
Algllarna Olc;:egl
Spor B61OmO Ogr
Sporcular
PSPP
60
STAI, Harris
353
Spar B610mO ()gr
E. Zorba ( 1995 )
Tiryaki, $. Ve Ark. (1995)
F, t
Dikkat ()Ic;:egi
Basketbol, Voleybol
YOzme, Futbol, Hen!.
A~C;:I,
H. (1996)
PSPP
32
A~C;:I,
H., A. Kin.
PSPP
90
F
Aerobik
STAI
17
MANOVA
Okculuk, Basketbol
Basketbol
Kosar, N. ( 1996)
Koruc, Z. ( 1996)
44
Tiirkiye'de Spar Psikolojisi
Tablo'2 ye bakrldrqmda sporda ki;;ilik calismalan ile iliskisi clan 21 cahsrna bulunabrlrnlstir,
Bu cahsmarun 12 tanesi (% 57) mOsabaka kayqisrna yoneliktir. 7 tanesi (% 33.3) fiziksel alqr­
lama ve kendini algllamaya yonellktir. Bir tanesi (% 5) kisisel tercih, bir tanesi (% 5) denetim
odaqma yonelik olan cahsrnalardrr. Arastrrrnalarda kullarulan olcrne araclarindan 15 tanesin­
den 7 tanesinin geyerlik ve gOvenirliginin olmadlgt ya da eksik yaplldlgl dikkati cekrnektedir,
Bu araclann bu sekli lie kullarulrnasi sakmcali ve yanlis bulgulara ulasilmasma neden olacaq:
icin tercih edilmemelidir.
Arastirrnada kuliarulan orneklemler acismdan cahsrnalara bakildrqmda sadece 6 tanesinin
100 rakarrurun ustune ylktlgl qoruunektedir. Bu cahsmalarin bir kisrrurun geyerlik ve gOvenirli­
gi olmayan araclardan elde edildigi goz onune anncrqmoa ulasilan bulqulann neyi yansrtnq:
belli olrnarnaktadrr. Kullarulan veri analiz teknikleri acismdan calismalara bakildrqmda 6 tane­
sinde korelasyonel cahsma yaplldlgl ama bunlarin bir krsrrunda neden sonuc illsktsi gibi akta­
nrnda bulunulduqu gozlenmektedir. Oysaki korelasyonel cahsrnalar 'zamanda oncelik, za­
mandaslrk ve kontrol' seklindeki Oytemel deneysel kosulu yerine getirmedikleri icin neden so­
nuc ili;;kisi veremezler. Caltsrnalann sekiz tanesinde t testi kuliarulirken, sadece Oy tanesinde
parametrik olmayan teknikler kuuarulrrnstrr. Oysaki t testi kul'arulan cahsmalann dart tanesin­
de normal dagilim olrnadiqt qorulrnektedir. Sekiz calisrnada F testi ile islern yaorhrken iki aras­
ttrrnada varyans hornojenliqi olmadan F testinin yaplldlgl qorulmektedir. iki cahsrnada da MA­
NOVA teknigi kullarulrrustrr.
Elde edilen causmatarm degerlendirilmesinde birinci dOzeydeki spor ki~ilik arastrrrnalarm­
da oldugu gibi secilen araclann geyerlik ve gOvenirlik sorunu, orneklern sorunu, test kullanma
sorunu ve verilerin analizine ili;;kin onernf sorunlan yasanrnaktadrr.
Arastirrnalar Vealey (1989)'in yaptlgl gibi yontemsel olarak ele allndlglnda betimsel nitelik­
Ii calisma sayrsrrun 17 tane (% 50), yordamaya yonelik cahsma sayisirun 11 tane (%32) , rnu­
dahaleye yonetik calisrna sayisirun 5 tane (% 14) olduqu qorulmektedir. Carlson (1971)'1n
yonterru ile deqerlendirrne yaplldlglnda 31 causmarun (%91) korelasyonel niteiikli oldugu, 3
cahsmarun (% 9) deneysel nitelikli oldugu, klinik nitelikli cahsrnaya rastlanmadiqt qorulrnekte­
dir, Martens (1975) deneysel ve klinik nitelikli cahsrnalann zor ve zahmetli calismalar oldugu­
nu belirtmektedir. Buna karsin spor psikolojisinin gereksinimi olan geryek anlamdaki bilgi ak­
tanrrnrun ancak bu tur cahsrnalar lie olabileceqini belirtmektedir (Akt. Vealey, 1994). Bu an­
lamda Olkemizde daha cok sayrda deneysel ve klinik nitelikli cahsrnaya gereksinimin oldugu
soylenebilir
Genel bir deqerlendirme ile spor psikolojisinde yaprlan klsilikle ilgili cahsrnalann onernli bir
bolurnunde metodolojik yetersizlik oldugu qozlenrnektedir. Bu eksiklikler yontern ve yaklasim
sorunlarindan kaynaklanrnaktacu. Arastrrrnalarda kontrol kullanmama, qelisi gOzel ahnrrus ve­
riler, yetersiz orneklern, uygun olmayan olcek secirni ve istatistiksel tekniklerden kaynaklanan
sorunlar olduqu qozlenrnekteoir.
Bu tor hatalarm arastrrrnacmm ehliyet sorunundan ve deneyim eksikliginden kavnaklancn­
45
Koruc, Bayar
gl dusunulrnektedir. Psikolojik testlerin kullarurmnda araci kullanan kisinin bu alanda egitim al­
mrs olrnas: ve test kullanma ehliyetine sahip olmasi gerekirken, bu unsurun qoz ardt edilme­
si ve ele gee;;en niteligi tam olarak bilinemeyen araclarin kullarurnma ya da tarkl: yerlerden na­
sil elde edildiq] anlasilarnayan bir kisrrn olcrne araclanrun kullarurn yetersizllqi nedeni ile yan­
II~ verilere ve bulgulara ula~lldlgl qozlenrnektedir, bner (1997) " psikolojik testlerin kotU kulla­
rurruru onlernek ve bireylerin hak ve ozgurluklerini koruyabllmek arnaci lie kimi ban ulkelerin­
de testier ve sonuclarryla ilgili bir dizi meslek ahlak: ilkeleri geli~tirme geregi duyulrnustur.
<;::0­
gu genel ahlak ilkeleri gibi uluslararast nitelik tasiyan bu il .eler, bizim ulkerniz icin de gee;;erli­
dir " demektedir. Spor psikolojisi alarunda calisma yap: n bireylerin bu etik ilke icinde hareket
etmeleri alarun Turkiye icinde genel geli~imine katk: saqlayacaktrr. Ulkemizde yapilan cahs­
malarda mesleki etigin tam olarak bilinmemesine dayah olarak ortaya cikan eksiklikler soz ko­
nusudur. Bu eksiklikler sonueu elde edileeek bllginin guvenirligi tartrsrlacaktrr. Dogrulugu tar­
trsrlan bir bllginin 0 alan In bilim alaru olrnasina katkrsi da olrnayacaktrr.
Spor bilimlerinin ulkernizde yeni geli~en bir alan olrnasr, mesleki etiginin yertesernernesi,
bilirnsel bilgi edinme yoltanrun arasurrnacnar taranndan yeterinee titiz kullarulamarnast ve bil­
gi eksikligi nedeni lie sporun turn alanlannda spor osikolojis: konusunda benzer srkintrlar ya­
sanmaktadrr. Bu baqlarnda spor bilimleri lie ilgili formasyon kurslanrun acrlrnasi ve uzrnanlrk
alanlanrun kendine ozgu islern yollanrnn ortaya konulrnasi, olcrne araclanmn kullamrmrnn
standartlastmlrnasi, mesleki etigin yerlesirninln saqlanrnasi icin caba harcanrnasi gerektigi
soylenebitir. Bu islernlerr, yerine getirllebilmesi ie;;in ivedi olarak mesleki alan orqutlerinin ya­
ratrlrnast ve bu alan orqutlerlnln rnesleqin uyqulamsuu kontrol eden bir yaprya kavusrnas: ile
sorunlann onernf bir bolurnunun ortadan kaldmlrnasi soz konusu olabilir.
Gene bilim daltan bilim dah haline gelirken karsilastrklan sorunlan akrl ve gerc;:eklikle e;;oze­
bildikleri zaman bilim dan olma konusunda onemli adimlar atarlar. Bu anlamda ulkernizde tum
spor bilimleri alarum olusturan alt alanlann disipllnlerarast anlayisa uygun olarak her iki ya da
ue;; alanm mesleki kurallanm, standarttanrn edinmeleri gerekli gibi qorunrnektenir.
Kaynaklar
Acikada, C.(1997). Reorganisation of sport education institutions and place of health and physical activity
topics. Seminar on Physical Activity and Health. Antalya: 2-4 October 1997.
Aguerri, P. (1986). The development of sport psychology as seen through the analysis of the first tifteen ye­
ars of the "Journal." International Journal of Sport Psychology. 17,87-99.
AkICI, R. S. (1990). Kurekcilerde Kendini Tarurna ve Bazi Psikolojik Ozelliklerin Arastmlrnast (Yayrnlanmarms
Doktora Tezi). istanbul: Marmara Universitest.
Anastasi,A. (1988). Psychological Testing. New York: Macmillian Publishing Company.
A~C;;I, H. H. Gokrnen, G. Tiryaki., U. oner, (1993). Liseli erkek sporcularrn ve sporcu olmayanlarrn benlik kav­
rarnlan. Spor Bilimleri Dergisi. 4 (1) Mart 34-43 .
A~91,H.
(1995). Takrrn sporu ve bireysel spor yapan tiseli krz bgrenciierin benlik kavrarm ve baden imgesin­
den hosnut olma dOzeyleri. V. Milli Spor Hekimligi Kongresi Bildiri Ozetleri. izmir: Ege Universilesi 22-24 Ey­
1011995, 43.
46
Turkiye'de Spor Psikolojisi
A:;;yl H., A. A:;;YI., E. Zorba. (1995). Kendini tlziksel alqrlarna envanterinin geyerlik ve gOvenirlik Cahsmasi. V.
Milli Spor Hekimligi Kongresl Bildirl Ozelleri. izmir: Ege Oniversitesi. 22-24 Ey1011995, 44.
A;;yl, H. (1996). Gene erkek milli basketbol oyunculanrnn kendini fiziksel alquarna ve beden imgelerinden
hosnut olma profilleri. IV. Spor Bilimleri Kongresi Bildiri Ozetleri. Ankara: Hacettepe Oniversitesi 1-3 Kasun
1996,77.
A:;;yl, H., A. Kin, N. Kosar. (1996). 8 haftallk aerobik ve step etkinligine katnrrnm fiziksel alqrlarna ve beden
imgeslnden hosnut olma Ozerine etkisi. IV. Spor Bilimleri Kongresi Bildiri Ozetlerl, Ankara: Hacetlepe Oniver­
sitesi 1-3 Kasun 1996, 72.
Bayar, P. (1983). Atletlerin Ki:;;ilik bzellikleri. (Yaymlanrnarms Yuksek lisans Tezi) Ankara: Ankara Oniversi­
tesi. Egitim Bilimleri FakOltesi .
Bilge, F. (1992). Sporculann psikolojik ihtiyaclan. Spor Bilimleri Dergisi. 3 (2) Haziran 10-17 .
C;;aglar, E., Z. Koruy. (1996). Kayqmrn kalp atrrn ruz: Ozerine olan etkisi. V. Spor Bilimleri Kongresi Bildiri
Ozetlerl, Ankara: Hacetlepe Oniversitesi 1-3 Kaslm 1996, 29.
C;;aglar, E., Z. Koruc. (1994). Derinlesen qevserne calrsmalannrn reaksiyon zamanlanna etkisi. Spor Bilim­
Jeri III. Ulusal Kongre Bildirileri Ozelleri. Ankara: 20-22 Ekim 1994, 60.
Dorak, F. (1993). Spor Sakatlanmalan ile Ki:;;ilik ve Benlik Faktbrleri Arasmdaki lliski. (Yaymlanmarrus Dok­
tora Tezi) izmir : Dokuz EylOI Oniversitesi.
Feltz, D.L. (1994). The nature of sport psychology. (Ed.) 1. Horn. Advances in Sport Psychology. Cham­
paign: Human Kinetics Books. 3-12.
Gauvin, L., S.J. Rusel!. (1993). Sport-specific and culturally adapted measures in sport and exercise
psychology research: Issues and strategies. (Eds.) Singer, R., K. Murphy, K. Tennat. Handbook of Research
on Sport Psychology. Illinois: Human Kinetics Books. 891-900.
GOven,
b.,
A. Erseven. (1992). Sporculann mOsabaka ortammdaki anksiyete dOzeyleri. Spor BiJimleri II.
Ulusal Kongresi Bildirileri. Ankara: Hacettepe Oniversitesi. 20-22. Kaslm.1992, 144-151
Hasircr, S., U. DOndar. (1992). Sportif performans ve denetim odagl. Spor BiJimleri II. Ulusal Kongresi Bil­
dirileri. Ankara: Hacettepe Oniversitesi. 20-22. Kaslm.1992, 129.
Hasu, N., B. Tanelli, G. Erden. (1992). Basketbol ve voleybol sporu yapan iki grubun ki:;;ilik ve sosyo ekono­
mik bzellikJerinin karsuastmtmasr, Spar Bilimleri II. Ulusal Kongresi Bildirileri. Ankara: Hacettepe Oniversite­
si. 20-22 kasrrn 1992,337-340
Johunson, R.W, WP. Morgan (1991). Personality characteristics of college athletes in different sports.
Scandinavian Journal Of Sports Sciences. 3 (2), 41-49.
KOyOk, V. (1990). Amatbr ve Profesyonel Futbolcularin Baz: Ki:;;ilik bzellikleri. (vayrmanrnarrus Bilim Uzman­
IIgl Tezi) istanbul: Marmara Oniversitesi.
Koruc, Z., P. Bayar. (1990). MMPI ile sporculanrun klslllklerlnln arasnrurnasr. II. Spor Bilimleri I. Ulusal
Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Hacettepe Oniversitesi 15-16. Mart. 1990.,111-124.
Koruy, Z., P. Bayar. (1990). MMPI lie sporun ki:;;ilik uzenne olan etkisinin arasnrurnasi I. Spor Bilimleri Bul­
teni. (1), 2, 21-25
Koruc, Z., P. Bayar. (1992). Hentbolcu, voleybolcu, atlet ve taekwondocularda ki:;;ilikoruntuteri, Spor Bilim­
leri II. Ulusal Kongresi Bildirileri. Ankara: Hacettepe Universitesi. 20-22 Kasun 1992, 144-151
Koruc, Z. ( 1994). Bayan milli voleybol takirnmm ki:;;ilik onmtulerl, Voleybol Bilim ve Teknoloji Dergisi. 1(1),
Temmuz, 29-34.
47
Koruc, Bayar
Koruc, Z. (1994). Otogenik Ahsurrnalann Sporculann MOsabaka Oncesi Stres Dururnlanna Etkisi (Yayinlan­
rnarnrs Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe Universitesi.
Koruc, Z., P. Bayar. (1994). Okculann kisilik ozeuiklerl ve bir kistrn psikolojik degi~kenlerinin deqertendirtlme­
si. Spar Bilimleri III. Ulusal Kongresi Bildiri bzetleri. Ankara: Hacettepe Universitesi. 20-22. Ekim. 1994, 119
Koruc, Z ( 1996). Farkl: reaksiyon zaman I ve kayqr olcurnlerinin zaman ic;indeki degi~imleri. IV. Spar Bilim­
leri Kongresi Bildiri Ozetlerl, Ankara Hacettepe Universitesi 1-3 Kasrm 1996, 30.
Martens, R. (1976). The paradigmatic crises in American Sport Personology. (Ed.) A.C. Fisher. Psychology
of Sport. California: Mayfield Publishing Company. 415-431.
Martens,R. (1987). Science, knowledge and sport psychology. Sport Psychologist. 1, 94-99.
oner, N. (1997). Tilrkiye'de Kullamlan Psikolojik Testier. Bir Basvuru Kaynagl. (3. Baskr). lstanbul: Bo­
gazic;i Universitesi Yaymlan.
Ozbekci. F. (1991). Farkh Spor Dallarinda Yasanan MOsabaka Stres DOzeyinin Arastmunasr. (Yayin'anrna­
rrus Doktora Tezi) istanbul: Marmara Universitesi.
POndOk, Z.,
i. SOtbakan,
H. GOr. (1994). TOrkiye Eskrim 9ampiyonaslna katrlan sporcuiann karsilasmalar
oncesi ankslyete dOzeyleri ve basanyla olan ili~kisi. Spor Bilimleri III. Ulusal Kongre Bildirileri bzetleri. An­
kara: 20- 22 Ekim 1994, 116
POndOk, Z.,
i. SOtbakan,
H. GOr. (1994). TOrkiye Skeet-Trap Sampiyonasma katuan sporcularin yansrnalar
oncesi anksiyete duzeyleri ve basarryla otan llisklsl. Spar Bilimleri III. Ulusal Kongre Bildirileri bzetleri. An­
kara: 20- 22 Ekim 1994, 117.
Ruffer, WA. (1975). Personality traits in athletes. Physical Education. 32, 105109.
Senerter, 9. (1993). Spor Yapan ve Yapmayan Gruplarda
Ki~ilik
ve Benlik Boyutlanrun Karstlasttnlmast. (Ya­
vmlanrnamrs Bilim Uzmanlrgl Tezi). istanbul: Marmara Universitesi.
Tiryaki, 9., B. Eylenoqlu (1991). Basketbol oyunculannm ki~ilik oze'tikleri. Spar Bilimleri Dergisi. 2 (3), Ey­
101. 1-5.
Tiryaki, 9.,
s. Moralt.
(1992). Sportit katrlrmrn liseli sporcularin benlik sayqrs: Ozerine etkisi. Spar Bilimleri
Dergisi. 3 (1), Mart, 1-9.
Tiryaki, 9. ve Ark. (1995). Bir dikkat testi yansrna oncesi kaygl dOzeyinin belirlenmesi icin kullannabulr mi?
V. Milli Spar Hekimligi Kongresi Bildiri bzetleri. izmir: Ege Universitesi, 22-24 EylOI 1995, 45
Tiryaki 9. (1997). Sport psychology in Turkey. FEPSAC Bulletin. 8 (1), 6-"1.
Uyar, E., Z. koruc., E. Qaglar. (1994). Kayglnln reaksiyon zaman I Ozerine etkisi. Spor Bilimleri III. Ulusal
Kongre Bildirileri bzetleri. Ankara: 20-22 Ekim 1994, 118.
Vealey, R.S. (1994). Personality and sport: A comprehensive view, (Ed) T.S. Horn. Advances in Sport
Psychology. Champaign: Human Kinetics Books. 25-60.
Vealey ,R. S. (1989). Sport personology: A paradigmatic and methodological analysis. Journal of Sport
and Exercise Psychology. 11, 216-235.
Yakupoqlu, S. (1996). Kapall ve AQlk Beceri Gerektiren Bireysel Sporlardaki Ki~ilik Ozelliklerinin Arastmt­
mas: (Yayrnlanrnarrus YOksek Lisans Tezi) Mersin: Mersin Universitesi.
Yrlrnaz, E. (1990). Voleybolculann sahsiyet boyutlan ve bazi davrams ozelliklerinin karstlastmlmast. I. Ulusal
Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Hacettepe Universitesi 15-16 Mart 1990,147-153.
48