Ayvalık (Ege Denizi) Kıyılarında Denizkestanesi (Paracentrotus

Ayvalık (Ege Denizi) Kıyılarında Denizkestanesi (Paracentrotus

www.yunus.gov.tr
ISSN 1303 - 4456
Yunus Araþtýrma Bülteni 2013 (4): 3-7
Araþtýrma Makalesi
Research Article
Ayvalýk (Ege Denizi) Kýyýlarýnda Denizkestanesi
(Paracentrotus lividus) Avcýlýðý
Yeþim DEMÝR SAÐLAM1*, Okan AKYOL2, Cemil SAÐLAM2
1
2
Ordu Üniversitesi, Deniz Bilimleri Fakültesi, Balýkçýlýk Teknolojisi Mühendisliði, Ordu, Türkiye
Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Urla, Ýzmir, Türkiye
Geliþ Tarihi: 10.06.2013
Kabul Tarihi:19.07.2013
* Sorumlu yazar: Tel: 0 (452) 234 66 31 Faks: 0 (452) 234 66 32
e-posta: [email protected]
Abstract
Fishing on Sea Urchins (Paracentrotus lividus) Along the Coast of Ayvalýk (Aegean Sea).
This study aims to determining of sea urchin fishing methods, fishing gear, fishing season, form of consumption and contributions to
both regional economy and fishery. This study was carried out in the coasts of Ayvalýk between January and March 2013. We made
interviewing with sea urchin fishermen and on-site observations. The seasonal sea urchin fishery is done for additional income by
local fishermen. The sea urchins are collected by both diving and indigenous spoon shape scoop. Sea urchins obtained are cut
transversal and gutted the gonads. Then, the gonads are bottled as 200 ml; afterwards, these bottles are sold to the local restaurants
and/or other restaurants in Istanbul and Ankara. We determined that the local people are also participated to this fishery. Sea urchins
are known with aphrodisiac effects and used appetizer.
Keywords: Sea urchin, Paracentrotus lividus, Fishery, Ayvalýk, Aegean Sea
Özet
Bu çalýþmada, bölgedeki denizkestanesi avcýlýðý yönteminin, av aracý, avlanma dönemi, tüketim þekli, ekonomiye ve balýkçýlýða olan
katkýsýnýn belirlenmesi amaçlanmýþtýr. Çalýþma, Ocak-Mart 2013 tarihlerinde Ayvalýk kýyýlarýnda denizkestanesi avcýlýðý yapan
balýkçýlarla yapýlan görüþmeler ve yerinde gözlemlerle gerçekleþtirilmiþtir. Bu çalýþmada, kýyý balýkçýlarýnýn yan gelir olarak
denizkestanesi avcýlýðýný dönemsel olarak yaptýðý; avcýlýðýn dalarak veya bölge balýkçýlarýnýn kendilerine özgü geliþtirdikleri bir
kepçe yardýmýyla yaptýklarý belirlenmiþtir. Hasat edilen denizkestaneleri makas yardýmýyla ortadan ikiye kesilerek gonadlarý 200
ml'lik þiþelerde toplanýp, Ayvalýk'taki restoranlara ve Ýstanbul, Ankara gibi büyük þehirlerdeki restoranlara satýþa sunulmaktadýr. Yöre
halkýnýn da denizkestanesi avcýlýðý yaptýðý tespit edilmiþtir. Halk tarafýndan afrodizyak etkisi olduðu düþünülen denizkestanesi meze
olarak kullanýlmaktadýr.
Anahtar Kelimeler: Denizkestanesi, Paracentrotus lividus, Balýkçýlýk, Ayvalýk, Ege Denizi
Giriþ
Denizkestanelerinin (Echinoidea) binden fazla türü bilinmektedir (Lök ve Köse,
2006). Denizkestaneleri vücut yapýlarýnýn
simetrisine göre düzenli (radyal simetrik) ve
düzensiz (bilateral simetrik) olarak iki gruba
ayrýlýr (Demirsoy, 2005). Türkiye sularýnda
bulunan ekonomik deðere sahip düzenli
© Su Ürünleri Merkez Arastýrma Enstitüsü Müdürlügü, Trabzon
denizkestanesi türü Paracentrotus lividus
(Lamarck 1816)'tur. P. lividus sýð sulardan, 80 m
derinliðe kadar kayalýk veya posidonia çayýrlarý
içerisinde daðýlým gösterirler (Bulleri vd., 1999).
P. lividus'un kabuðu yarým küre þeklinde,
yeþilimsi ve ortalama 5 cm, karýn bölgesi hafifçe
basýktýr.
4
Saðlam vd. / Yunus Arþ. Bül. 2013 (4): 3-7
Aðýz bölgesi oldukça küçük, dikenleri
sýk, sivri, viole kahverengi veya siyah ve
ortalama 3 cm uzunluðundadýr (Geldiay ve
Kocataþ, 1988).
Denizkestanesi avcýlýðý Akdeniz, Asya ve
Amerika kýyýlarýnda gonadlarýnýn (yumurta)
tüketimi için yapýlan yaygýn bir avcýlýktýr
(Scheibling ve Mladenov, 1988). P. lividus türü
lezzetli ve kendine has aromasýndan dolayý
beðenilen bir türdür. Ýçerisinde beþ parça yarým
ay þeklinde bulunan gonadlarýn rengi sarýturuncudur. Gonadlarý geliþim göstererek
aðýrlýðýnýn yaklaþýk %10'unu oluþturabilir ve
özellikle Ocak-Nisan aylarý arasýnda avcýlýðý ve
tüketimi (sos, çorba, omlet veya konserve
olarak) yoðunlaþmaktadýr (Cruz-Garcia vd.,
2000).
Türkiye'de P. lividus üzerine yapýlan az
sayýda çalýþma vardýr. Bunlar sýrasýyla biyoekolojisi (Ünsal, 1973), embriyo toksikolojisi
(Oral ve Uysal, 1996; Oral, 2000), yetiþtirme
teknikleri (Lök vd., 2002), biyokimyasal
komposizyonu (Dinçer, 2002) ve gonado-
Þekil 1. Çalýþma sahasý
somatik indeks saptamalarý (Köse, 2005)
üzerinedir. Denizkestanesi avcýlýðý üzerine ise
herhangi bir çalýþmaya rastlanmamýþtýr.
Bu çalýþmada, Ayvalýk kýyýlarýnda küçük
ölçekli balýkçýlarýn dönemsel olarak yaptýklarý
ve onlara ek gelir saðlayan denizkestanesi (P.
lividus) avcýlýk yöntemi ve av aracýnýn
tanýtýmýnýn yaný sýra pazarlama þekli ve bölge
balýkçýlýðýna olan katkýsý ilk kez incelenmiþtir.
Materyal ve Metot
Bu çalýþma, Balýkesir Ýli'ne baðlý Ayvalýk
ilçesinde (Þekil 1), denizkestanesinin (P.
lividus) yoðun avcýlýðýnýn yapýldýðý OcakNisan dönemine de denk gelen, 15–16 Mart
2013 tarihinde yürütülmüþtür.
Alibey Adasý balýkçý barýnaðý ve Ayvalýk
kýyýlarýnda rastgele seçilmiþ 14 balýkçý ve yöre
halkýndan bir kiþi ile yüz yüze görüþmeler
yapýlarak, denizkestanesi avcýlýðý, pazarlanmasý, arz ve talep hakkýnda bilgiler alýnmýþ; av
aracý ve yöntemi hakkýnda teknik detaylar elde
edilmiþtir.
Saðlam vd. / Yunus Arþ. Bül. 2013 (4): 3-7
Bulgular
Ayvalýk ilçesinde yapýlan denizkestanesi
avcýlýðýnýn yaklaþýk 30 yýl gibi bir geçmiþe
dayandýðý balýkçýlarla yapýlan görüþmelerden
anlaþýlmýþtýr. Balýkçýlar av sahasý olarak
bölgede bulunan irili ufaklý 24 adanýn etrafýnda
denizkestanesi avcýlýðýný gerçekleþtirdiklerini
beyan etmiþlerdir.
Avcýlýkta iki farklý yöntem uygulanmaktadýr. Bunlardan biri maske-þnorkel-palet
kullanýlarak serbest dalýþ yöntemidir. Ýkinci
yöntem ise balýkçýlarýn ve halkýn kendi
imkânlarý ile yaptýklarý denizkestanesi kepçeleri ile toplayýcýlýktýr.
Ayvalýk ilçesinde denizkestanesi avcýlýðý
Ocak ayýnda baþladýðý için sularýn soðuk
olmasýndan dolayý ikinci yöntem olan kepçe ile
avcýlýk yöntemi daha yaygýn olarak kullanýlmaktadýr. Denizkestanesi avcýlýðýnda, türün
adalar etrafýnda yoðun olarak yayýlým göster-
diði 34 m derinlik nedeniyle kepçe uzunluklarý
ortalama 4 metre civarýnda tutulmaktadýr.
Ýncelenen denizkestanesi kepçelerinin yapýsal
olarak iki farklý tipi bulunmaktadýr.
Bölge halký tarafýndan kullanýlan kepçelerin kenar yapýsý týrmýk þeklinde ve 2,5 m
boyunda, balýkçýlar tarafýndan kullanýlan kepçelerin aðýz yapýsý ise kaþýk þeklinde olup 4 m
boyundadýr (Þekil 2, 3).
Toplanan denizkestaneleri karaya çýkartýldýktan sonra hýzlý bir þekilde iþlenmek üzere
ele alýnmaktadýr. Ýþleme esnasýnda dikenlerinin
ele batmamasý için kalýn eldivenler kullanýlmaktadýr. Eldiven yardýmý ile tutulan denizkestaneleri makas veya býçak yardýmýyla enine
kesilerek ikiye ayrýlýrlar.
Ýkiye ayrýlan denizkestanelerinin gonadlarý bir çay kaþýðý yardýmýyla toplanarak 200
ml'lik ayran þiþelerine pazarlanmak üzere
doldurulmaktadýrlar.
Þekil 2. Bölge halký tarafýndan kullanýlan denizkestanesi kepçesi.
Þekil 3. Balýkçýlarýn kullandýðý denizkestanesi kepçesi.
5
6
Saðlam vd. / Yunus Arþ. Bül. 2013 (4): 3-7
Þiþelenen denizkestanesi gonadlarý þiþe
baþýna 1525 TL fiyat aralýðýnda alýcý bulmaktadýr. 200 ml þiþelerin doldurmak için gereken
denizkestanesi adedi ise gonadlarýnýn
olgunluðuna göre 30100 adet arasýnda deðiþiklik göstermektedir. Denizkestaneleri yoðun
olarak Ankara, Ýstanbul ve Ýzmir gibi þehirlere
ve bu þehirlerde bulunan restoranlara pazarlanmaktadýr. Ürünün tüketimi için tercihte en
önemli neden olarak afrodizyak etkisinin
olduðu öðrenilmiþtir.
Denizkestanesi avcýlýðýný bölgede yoðun
olarak küçük ölçekli balýkçýlar yapmaktadýr.
310 m'lik boylarda balýkçý kayýðýna sahip
küçük ölçekli balýkçýlar dönemsel olarak farklý
türler için (balýklar, kafadanbacaklýlar, vb.)
avcýlýk yapmaktadýrlar; fakat balýk sýkýntýsý
yaþanan günlerde denizkestanesi avcýlýðýna
yönelerek günü kurtarma çabasýnda bulunduklarýný belirtmiþlerdir. Ayvalýk bölgesinde
yaþayan halkýn da lezzetinden dolayý avcýlýk
dönemleri olan Ocak-Nisan aylarý arasýnda
denizkestanesi avcýlýðýný amatör olarak kendi
tüketimleri için yaptýklarýný ifade etmiþlerdir.
Tartýþma ve Sonuç
Ayvalýk'ýn Midilli Adasý'na olan yakýnlýðý
ve 1923'te gerçekleþen Lozan mübadelesinin
etkisiyle bölge halký Rumlarla sosyal ve
kültürel anlamda yoðun bir alýþ-veriþ içerisindedir. Denizkestanesi avcýlýðýna ve satýþýna
Ege'nin diðer bölgelerinde henüz rastlanmamaktadýr. Avcýlýðýn ve tüketimin Ayvalýk
bölgesinde yoðun oluþunun bu bölgedeki
sosyal ve kültürel alýþ-veriþten kaynaklandýðý
düþünülmektedir.
Denizkestanesi, Asya ülkeleri ve Avrupa
ülkelerinde (Fransa, Ýspanya, Ýtalya gibi)
sevilerek tüketilmektedir. Fakat Avrupa'da
1990'lý yýllardan sonra aþýrý denizkestanesi
avcýlýðý nedeniyle stoklarýnýn önemli bir düþüþ
içerisinde olduðu bildirilmektedir (Keesing ve
Hall, 1998). Ülkemizde ise bu türün stoklarý
hakkýnda bilimsel veriler bulunmamakla
beraber, Ege bölgesinde yoðun olarak daðýlým
gösterdiði gözlenmektedir.
Denizkestanesinin protein içeriðinin
karþýlaþtýrýlmasýnda karides ve yengeçlerden
düþük; fakat istiridye ve midyelerden yüksek
protein içeriðine sahip olduðu tespit edilmiþtir
(Mataix-Verdu, 1993).
Ege bölgesinde yaygýn olarak daðýlým
gösteren denizkestanesinin (P. lividus) sürdürülebilir avcýlýðý için stok çalýþmalarý yapýlmalý, avlanabilir miktarlarý hesaplanmalý, türün
bilimsel iþleme teknikleri ortaya konmalý ve
olasý ihracat olanaklarý da deðerlendirilerek
ekonomiye kazandýrýlmasý için çalýþmalar
yapýlmalýdýr.
Kaynaklar
Bulleri, F., Benedetti-Cecchi, L. ve Cinelli, F. 1999.
Grazing by the seaurchin Arbacia lixula L. and
Paracentrotus lividus Lam. in the Northwest
Mediterranean. J. Exp. Mar. Biol. Ecol., 241: 81-95.
Cruz-Garcia C., Lopez-Hernandez, J., Gonzalez-Castro,
MJ., Rodrõguez-Bernaldo De Quiros, A.I. ve
Simal-Lozano, J. 2000. Protein, amino acid and
fatty acid contents in raw and canned seaurchin
(Paracentrotus lividus) harvested in Galicia (NW
Spain), 80: 1189-1192.
Demirsoy, A. 2005. Yaþamýn Temel Kurallarý,
Omurgasýzlar Ýntervebratalar (Böcekler Dýþýnda),
Cilt II/Kýsým I, Altýncý Baský. Meteksan-Ankara.
1210 s.
Dinçer, T. 2002. An investigation on biochemical
composition of seaurchin, P. lividus (Lamarck
1816), (in Turkish). Ege University, Institute of
Sciences, MscThesis, Bornova-Izmir.
Geldiay, R. ve Kocataþ, A. 1988. Deniz Biyolojisine Giriþ.
Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Kitaplar Serisi. Ege
Üniversitesi Basýmevi Bornova-Ýzmir. No:31, 458
s.
Keesing, J.K. ve Hall, K.C. 1998. Review of harvests and
status of world seaurchin fisheries points to
opportunities for aquaculture. Journal of Shellfish
Research, 17: 1597-1604.
Saðlam vd. / Yunus Arþ. Bül. 2013 (4): 3-7
Köse, A. 2005. Gonad productivity and index changes of
seaurchins (Paracentrotus lividus Lamarck,
1816) in Çeþme-Mersin Bay (in Turkish), PhD.
Thesis, Ege University, Institute of Sciences,
Izmir, 140p.
Lök A. ve Köse A. 2006. UrlaÝskele'den Toplanan Deniz
Kestanelerinin (Paracentrotus lividus, Arbacia
lixula) Gonadosomatik Ýndeks Deðiþimi. E.Ü. Su
Ürünleri Dergisi. Cilt 23, Sayý (1-2):7-11.
Lök, A., Acarlý, S., Köse, A. ve Serdar, SW. 2002.
Seaurchins and rearing techniques (in Turkish),
In: E. Özhan, N. Alpaslan (eds.) Türkiye'nin Kýyý
ve Deniz Alanlarý IV. Ulusal Konferansý, Vol. II,
pp. 769-780.
Mataix-Verdu, J. 1993. Tabla de Composicion de
Alimentos Espanoles. Universidad de Granada,
Granada, pp 214-216.
Oral, R. 2000. Investigation on the spermiotoxic and
7
embryotoxic effects of selenate, selenite and
Seleno-DL-Metionine on Paracentrotus lividus
(Lamarck, 1816) (in Turkish), Journal of
Fisheries and Aquatic Sciences,17 (3-4): 165176.
Oral, R. ve Uysal, H. 1996. Toxic effects of selenium on
embryonic development of seaurchin Arbacia
lixula (in Turkish), Journal of Fisheries and
Aquatic Sciences,13(3-4): 273-285.
Scheibling, R.E. ve Mladenov, P.V. 1988. The decline in
the seaurchin (Tripneustes ventricosus) fishery in
Barbados: A survey of fishermen and consumers.
Marine Fisheries Review, 49: 62-69.
Ünsal, S. 1973. Bio-ecological investigations on
Echinodermata that live in Turkish sea waters of
Aegean Sea (in Turkish). PhD. Thesis. Ege
University, Izmir. 137 p.