Ay tutulması, Ay, dolunay evresinde

Ay tutulması,
Ay, dolunay evresinde
Güneş tutulması,
Ay, yeniay evresinde
GÜNEŞ TUTULMASI
 Dünya-Güneş ve Dünya-Ay uzaklıkları yörüngelerinin elips olmasından
dolayı sürekli değişir. Bu yüzden, birkaç türlü Güneş tutulması olur.
1) Tam Güneş Tutulması
2) Halkalı Güneş Tutulması
3) Parçalı Güneş Tutulması
Tam Tutulma: Güneş'in Ay tarafından tamamen kapatılmasıyla oluşur.
Dünya’dan bakıldığında Güneş ile Ay’ın açısal boyutları yaklaşık 0.5 dir.
Bu yüzden, Ay, Güneş’in önüne geldiğinde onu tamamen gizleyebilir ve
bir tam Güneş tutulması oluşur.
 Bu durumda, Güneş, Dünya üzerindeki bir gözlem yerinden görülemez.
Halkalı Tutulma: Güneş ve Ay aynı hizaya gelir, ancak bazen belli ölçüde
Ay, Güneş’ten daha küçük görünür. Böyle oluşan görüntü halkaya ya da
yüzüğe benzer.
Parçalı Tutulma: Güneş ve Ay aynı hizada olmazsa Güneş'in bir kısmı
karanlık görünür. Bu tutulmada gölge konisi Dünya yüzeyiyle kesişmez.
A gölge konisinde tam tutulma, B gölge konisinin uzantısında halkalı tutulma, C yarı
gölge konisinde parçalı tutulma, T gölge konisinin tepe noktasında tam tutulma.
Güneş Tutulması
Parçalı güneş tutulması
Tam güneş tutulması
(Halkalı güneş tutulması)
Tam güneş tutulması
Renk küre ve taç tabakası
Fışkırmalar (Prominences)
Elmas yüzük etkisi
Halkalı Güneş Tutulması
Güneş ve Ay’ın
açısal boyutları,
Dünya’ya olan
uzaklıklarına
göre değişir.
Dünya günberi yakınında iken Ay
yeröte yakınında ise halkalı güneş
tutulması görülür.
30 Mayıs 1984 de neredeyse tama yakın bir halkalı güneş
tutulması
29 Mart 2006 tam Güneş tutulması
2000 ile 2020 yılları arasındaki güneş tutulmaları
AY TUTULMASI
 Dünya-Güneş ve Dünya-Ay uzaklığına göre Ay’ın tamamı veya bir kısmı
Dünya’nın gölge konisinde bulunabilir. Buna göre, farklı türde Ay
utulmalarından bahsedilir.
1) Tam Ay Tutulması
2) Parçalı Ay Tutulması
3) Gölgeli Ay Tutulması
Tam Tutulma: Ay’ın tamamı Dünya’nın gölge konisinin içinde olursa Ay’ın
bütün yüzeyi Güneş’ten ışık alamaz. Bu durum, Ay’ın görünen renginin
değişime uğramasıyla hemen göze çarpar.
 Dünya yüzeyine çarpan Güneş ışınları Dünya'nın atmosferi tarafından
kırıldığı için, Ay tutulmasında Ay tamamen kaybolmaz. Kırılan ışıklarda
mavi renk yutulduğu ve kırmızı renk yansıtıldığı için, Dünya'nın gölgesi
kırmızı renkte görülür. Yerel atmosferik şartlara bağlı olarak bu zayıf ışık
kalıntılarından dolayı Ay, sönük kırmızı renkte görülür.
Parçalı Tutulma: Ay’ın ancak bir kısmı gölge konisinin içinde olursa
Dünya’daki bir gözlemci Ay’ın bir parçasını görebilir. Bu tutulma, çok rahat
çıplak gözle gözlenebilir.
Gölgeli Tutulma: Ay, Dünya’nın yarı gölge konisinde bulunursa Ay’ın bütün
yüzeyi Güneş’in ancak bir kısmından ışık alacağı için Ay sönük olarak
görülür. Bu tutulma çok kısa ve gözlenmesi zordur.
 Ay tutulması gerçekleştiğinde Dünya’nın gece tarafında bulunan herkes
bu olayı görebilir. Ay tutulmaların %35’i gölgeli tutulma türündendir ve
teleskopla bile algılanması çok zordur. %30’u ise çıplak gözle
görülebilen parçalı tutulmadır. Geriye kalan %35 ise tam tutulmadır ve
gökyüzünde muhteşem bir renk cümbüşüne neden olur.
Tam Ay Tutulması
Parçalı Ay Tutulması
Dünya’nın gölge konisinin uzunluğu, Dünya-Ay uzaklığından daha büyük
olduğundan Ay, Dünya’nın gölge konisinin uzantısında ve tepe noktasında
bulunamaz.
Ay tutulması türleri
gölgeli tutulma (sol üstte 1)
tam tutulma (sol üstte 2)
parçalı tutulma (sol üstte 3)
(Ay tutulması)
Tutulma Koşulları
 Güneş tutulması için Ay’ın yeniay evresinde veya bu evreye yakın olması
gerekir.
 Ay tutulması için ise Ay dolunay evresinde veya bu evreye yakın
olmalıdır.
 Ancak bu şartlar yeterli değildir. Çünkü, aksi takdirde, her yeniay
evresinde Bir Güneş tutulması ve her dolunay evresinde bir Ay tutulması
olması gerekirdi.
 Ay’ın yörünge düzlemi, ekliptik düzlem ile çakışmadığından dolayı
(aralarındaki açı yaklaşık 5 9′) yukarıdaki koşullar yetersizdir.
 Güneş ve Ay tutulmaları için Güneş, Dünya ve Ay’ın aynı düzlemde
bulunmaları gerekir.
 Bu ise, Ay’ın düğüm noktalarından birinde veya buna yakın bulunması ile
mümkündür.
Tutulma koşulları
Ay yörüngesi ekliptiğe göre ~ 50 eğimlidir.
Bir güneş tutulması Ay, Yeniay evresinde ve düğüm yakınında ise oluşur.
Bir ay tutulması Ay, dolunay evresinde ve düğüm yakınında ise oluşur.
 Ay, yeniay veya dolunay evresinde veya bu evrelere yakın ise ayrıca Ay,
düğüm noktalarından birinde veya bunlara yakın ise bütün koşullar
sağlanmış olur.
Tutulma Yılı
 Güneş’in aynı bir düğümle art arda iki çakışması sırasında kalan zaman
aralığına bir tutulma yılı denir.
 Düğüm noktalarının presesyonu sebebi ile bir tutulma yılı bir takvim
yılından kısadır ve 346.62 gündür.
 Eski astronomlar birbirine benzeyen tutulmaların 6585.32 günlük bir
peryotla tekrarlandığını bulmuşlardır. Bu peryoda Saros peryodu denir.
Yani, aynı tip bir tutulmanın belirli aralıklarla tekrarlanmasıdır.
 Bir tutulmanın aynı şekilde tekrar meydana gelebilmesi için 6585.32 gün
geçmesi gerekmektedir.
 Bu peryod, ~ 223 sinodal ay ve ~ 19 (18.6 ) tutulma yılına denk gelir.
Bir Takvim Yılında Düğümler Doğrusunun Güneş’e Yönelme Sayısı
 Yeniay ve dolunay evrelerinde Ay düğüm noktalarından birinde ise
düğüm noktaları ve Güneş aynı doğrultuda bulunurlar. Buna, düğüm
noktaları Güneş’ e yöneliktir denir.
 Bir takvim yılında kaç tutulma olduğunu hesaplayabilmek için düğümler
doğrusunun kaç defa Güneş’ e yöneldiğini bilmek gerekir.
 Bir takvim yılında düğümler doğrusu 3 defa Güneş’ e yönelir.
 Ay, Dünya ve Güneş birer nokta olsalardı, Güneş ve Ay tutulmaları Ay,
yeniay ve dolunay evresinde veya bu evrelere yakınken sadece düğüm
noktalarında bulunduğu zaman gerçekleşirdi.
 Ancak bu cisimler birer nokta olmadıklarından Ay, düğüm noktalarına
yakın olduğu zaman da tutulmalar olur.
 Ay, düğüm noktalarına toplam 24 lik açısal uzaklıkta (sağdan veya
soldan 12)
limit denir.
bulunabileceğinden bu açısal uzaklığa Ay’a ait ekliptikel
 O halde, Ay dolunay evresinde ve bu ekliptikel limit içinde ise bir Ay
tutulması olur.
 Düğümler doğrusu bir takvim yılında 3 defa Güneş’e yöneldiğinden bir
yılda en çok 3 Ay tutulması olur.
 Düğümler doğrusunun bir yönelmesinde 2 Ay tutulması olamaz. Çünkü,
Dünya ekliptik üzerinde günde ~ 1 lik yol gittiğinden 24 lik yolu ~ 24
günde gider.
 En iyi koşullar altında Ay düğüm noktalarından birine 12 lik açısal
uzaklıkta iken bir Ay tutulması olsa bile ikinci bir Ay tutulması için Ay’ın
tekrar dolunay evresinde bulunması gerekir ki bunun için de aradan ~
29.5 gün geçmelidir.
 Halbuki 24 günde Ay ekliptikel limitin dışına çıkmış olacağından ikinci bir
Ay tutulması olamaz.
 Güneş’e ait ekliptikel limit ise 36 dir.
 Dünya 36 lik yolu ~ 36 günde gittiğinden ve ardışık 2 yeniay evresi
arasındaki zaman 29.5 gün olduğundan Ay en az 1 defa yeniay
evresinde bulunur ve bu nedenle de mutlaka bir Güneş tutulması olur.
 Ekliptikel limitin başında Ay, yeniay evresinde olursa 29.5 gün sonra
tekrar yeniay evresinde olacağından ve bu tarihte Ay henüz ekliptikel
limitin dışına çıkmamış olacağından 2 Güneş tutulması olabilir.
 2 Güneş tutulması olursa arada mutlaka 1 Ay tutulması olur. Çünkü iki
yeniay evresi arasında mutlaka bir dolunay evresi olur.
 Her yıl kaç tutulma meydana geleceği, bunların hangi tip tutulma olacağı
önceden hesaplanabilmekte ve almanaklarda yayınlanmaktadır.
Buna göre bir takvim yılında en az 2, en çok 7 tutulma gerçekleşebilir.
en az 2 Güneş tutulması, en çok 2 (3) Ay ve 5 (4) Güneş tutulması
meydana gelebilir.