Broyler Kümeslerde Çevre Yönetimi | PDF

Transkript

Broyler Kümeslerinde Çevre Yönetimi: İçindekiler
İçindekiler
03
03
05
Giriş: Doğru Uygulanan Çevre Yönetiminin Ekonomik Önemi
Genel Bakış: Çevre Yönetiminin Amacı Ve Metodları
Çevre Kontrolünün Ekonomik Faydaları
07
07
08
08
08
Kümes Ve Havalandırma İle İlişkili Kararlarda İklim Faktörleri
Çok Soğuk İklimler
Soğuk İklimler
Ilıman İklimler
Sıcak İklimler
09
09
10
14
Hayvan Vücudu Nasıl İşler? Nelere İhtiyaç Duyar?
Hayvanlar Isı Ve Nem Üretirler
Isı Ve Bağıl Nemin Hayvanlar Üzerindeki Etkileri
Bağıl Nem Nasıl Etkiler?
16
16
17
18
18
19
21
22
24
Havalandırmanın Temel Prensipleri
Doğal Havalandırma
Fan Gücü İle Havalandırma
İyi Yalıtılmış Kümeslere Olan İhtiyaç
Negatif-Basınçlı Havalandırma Sistem Çeşitleri
Minimum Havalandırma Nasıl Çalışır?
Geçiş Havalandırması Nasıl Çalışır?
Tünel Havalandırma Nasıl Çalışır?
Evaporatif (Buharlaştırmalı) Soğutma Nasıl Çalışır?
26
28
28
30
30
31
32
33
34
34
35
35
Havalandırma İçin Doğru Kararları Vermek
Fanların Seçimi
Fan Performansını Etkileyen Faktörler
Fan Kapakları İle İlgili Faktörler
Entegre Kontrol Sistemlerinin Seçilmesi
Hava Giriş Menfezi Tasarımında Dikkate Alınması Gerekenler
Karıştırıcı Fanların Faydaları
Evaporatif Soğutma: Soğutucu Petekler mi? Sisleme Ekipmanları mi?
Petekler İle Soğutma: Ne Kadar Peteğe İhtiyaç Vardır?
Yedek Ve Koruma Sistemlerine Neden İhtiyaç Vardır?
Kümeslerin Konumlandırılması
Yalıtım İçin Gerekenler
36
36
37
38
40
41
43
45
46
Modern Tünel Tipi Kümeslerin İşletilmesinde Önemli Noktalar
Hangi Havalandırma Modu Gereklidir?
Hedef Sıcaklıkta Kalmanın Önemi
Minimum Havalandırmanın İdaresinde Önemli Noktalar
Geçiş Havalandırmasının İdaresinde Önemli Noktalar
Hava Giriş Menfezlerinin İdaresindeki Önemli Noktalar
Tünel Havalandırmanın İdaresinde Önemli Noktalar
Tünel Ve Evaporatif Soğutma İdaresinde Önemli Noktalar
Gözlem de Yönetime Dahildir
48
49
Faydalı Bazı Dönüşüm Faktörleri
Ölçü Birimleri Çevirim Tablosu
Teşekkür
Bu makalenin ana içeriği Auburn Üniversitesi’nden Profesör James O. Donald tarafından yazılmıştır.
Profesör Donald kanatlı kümesleri ve çevre yönetimi konusunda uzman olarak geniş kitleler tarafından
tanınmış bir ziraat mühendisidir ve bu materyalin kullanılması için verdiği izin için teşekkürlerimizi
bildiririz.
2
Eylül 2011
Broyler Kümeslerinde Çevre Yönetimi: Giriş
Giriş: Doğru Uygulanan Çevre Yönetiminin Ekonomik Önemi
Et, süt veya diğer hayvansal ürünlerin üretiminde, çevre faktörlerinin etkili bir şekilde yönetiminin
toplam üretim maliyetini düşürdüğü belirlenmiştir. Beyaz et üretim işletmelerinde, broyler damızlıklardan
broyler nesillerine kadar üretimin tüm içeriği, etkili çevre yönetimi yöntemlerinden faydalanır. Etkili çevre
yönetiminin ekonomik faydaları göz önüne alındığında, yöneticiler ve teknik ekip için bu konunun temel
kavramlarının anlaşılması elzemdir. Bu yayının üç amacı vardır:
• Modern broylerlerin genetik potansiyelini ortaya koyabilmesi için gerekli çevresel kriter ve
faktörlerin açıklanması,
• Modern broyler kümeslerinin tasarlanmasında en önemli faktörlerin ana hatlarının belirtilmesi,
• Kümesler için temel işletim rehberinin sağlanması.
•
Önemli Noktalar
Uygun bir şekilde kontrol edilen çevresel faktörlerin, üretim maliyetlerini düşürdüğü bilinmektedir
Genel Bakış: Çevre Yönetiminin Amacı Ve Metodlar
Amaç, kümes performasını en yüksek düzeye taşıyacak çevre koşullarının, optimum ve üniform büyüme
oranı ile elde edilen et için gerekli yem etkinliğinin sağlanması; tüm bunlar yapılırken de hayvanlarının
sağlık ve refahından ödün verilmemesidir.
Isıtma sistemleri özellikle civciv döneminde önemli rol oynarlar. Bununla beraber, birçok bölgede sürecin
bir kısmında ısıtmaya ihtiyaç duyulmamaktadır. Diğer taraftan bütün büyüme dönemi boyunca ısıtma
sağlansa bile, soğutma amaçlı olmasa da, hava kalitesinin kontrolü için uygun bir havalandırmaya
ihtiyaç vardır. Bu nedenle havalandırma hayvanlarda en yüksek performansın sağlanması için kümes
içi çevresel faktörlerin yönetiminde çok önemli bir araçtır.
Dünyanın çeşitli bölgelerindeki kümeslerde ısıtma, havalandırma yöntemlerindeki çeşitlilikle karşılaştırıldığında; çok farklı yakıt türleri ile radyan, sıcak hava sistemleri, direkt kümes içinde yanan sobalar ve
endirekt hava değişimleri, v.b. dahil olmak üzere bir çok farklı yöntemle sağlanmaktadır. Dolayısıyla belirli
bir ısıtma sisteminin detaylarının incelenmesi bu makalenin amaçlarından değildir. Makalenin esas amacı
kümes içi çevre yönetimi için geniş kitleler tarafından kabul edilen ilkeleri incelemektir.
Çok genç hayvanlar ve/veya çok soğuk hava koşullarının olduğu durumlar dışında havalandırmanın esas
amacı, ısının kontrol altında tutulmasıdır. kanatlıların gelişiminin her bir aşamasında Şekil 1’de gösterildiği
gibi, hayvanların canlı ağırlık kazanması için verilen yemin enerjisinin, yaşama payı ihtiyacından daha
yüksek olduğu bir ısı aralığı olacaktır. Bu geniş “termal konfor aralığında” kanatlıların büyümek için
aldıkları yemin enerjisini en iyi şekilde kullandığı dar bir ısı aralığı (1 veya 2°C kadar) olacaktır. Bu aralık
optimal performans aralığıdır. Yeterli yem ve su ile birlikte bu optimal ısının sağlanması hayvanların
refahının ve maksimum ekonomik performasın sağlanmasına yol açacaktır.
Her ne kadar kanatlıların az veya çok konforlu olabileceği geniş bir ısı aralığı (termal konfor aralığı)
olsa da, bu makalede “konfor aralığı” deyimi ile daha dar olan maksimum konfor aralığının, performans
amacı için hedef noktası olan ısının belirtildiğine dikkat edilmelidir.
Eğer ısı çok düşük olursa hayvanlar yem tüketimini arttırlar. Bu şekilde yemden gelen enerjinin büyük bir kısmını
vücutlarını ısıtmak için kullanırlar. Eğer ısı çok yüksek olursa, bu defa da hayvanlar ısı üretimini azaltmak
için yem tüketimini kısıtlarlar. İyi donanımlı modern kümeslerde, tünel havalandırma sistemi yardımıyla etkili
(rüzgarın soğutma etkisi ile) bir soğutmayla ve gerçek hava ısısının evaporatif (buharlaştırmalı) yöntemle
soğutulması, dolayısıyla mevcut sıcak havanın kümeslerden uzaklaştırıp, daha serin olan dış ortam havasıyla
değiştirilmesiyle ısı birikimler önlenir ve hayvanlar optimum performans aralığında tutulur.
Eylül 2011
3
Maksimum broyler performansı için hedeflenen ısı, büyüme aşamalarında değişim gösterir. Kümes
içi sıcaklıklar genellikle bir günlük yaştayken 30-32°C civarında olurken, kesim yaşına gelindiğinde
hayvanların ağırlıklarına ve diğer faktörlere bağlı olarak 20°C’ ye yakın veya daha düşük olur. Bu
nedenle optimal ısının sağlanması için, havalandırma ihtiyaca göre düzenlenmelidir. Kanatlılar
tarafından hissedilen sıcaklık civalı termometre ısısı ve neme bağımlıdır. Eğer bağıl nem (RH) ideal
olan % 60-70 aralığının dışındaysa, hayvan seviyesindeki kümes ısısı tekrar düzenlenmelidir. Örneğin
RH % 50’nin altındaysa 1 günlük yaştaki hayvanlarda civalı termometre sıcaklığının 33°C’ye kadar
yükseltilmesi gerekebilir. Bütün aşamalarda yeterli sıcaklığa maruz kaldığı anlamak için hayvan
davranışları gözlemlenmelidir.
Genellikle kışın daha sık rastlanan bir problem olan ve hayvanların sağlığını etkileyen çok yüksek
nem oranlarının düşürülmesi için havalandırma, tek uygulama yöntemidir. Havalandırmaya ısının
uzaklaştırılması için ihtiyaç duyulmasa bile ıslak, topaklaşmış altlığın ve amonyak ile ilişkili problemlerin
önlenmesi için en azından minimal seviyelerde havalandırma sağlanmalıdır.
Hayvanlar solunumla havadaki oksijeni alarak dışarı karbondioksit salarlar. Bu nedenle kümeslere
yeni oksijenin getirilmesi ve fazla karbondioksitin uzaklaştırılması için taze hava ulaştırılmalıdır. Bütün
mevsimlerde ve sıcak ve soğuk havalarda taze havanın sağlanması için havalandırmaya ihtiyaç vardır.
En sık rastlanan hava kalite problemi, sağlık problemleri ve performans kaybına yol açan ıslak altlıktan
salınan amonyaktır. Yeterli havalandırma bağıl nemi kontrol altında tutarak amonyak birikimini önler.
Yukarda belirtilen bütün faktörler önemlidir. Neyse ki, birçok durumda sadece sıcaklık ve nemin kontolü
için kullanılan havalandırma yöntemleri ile taze havanın kümes içine iletilmesi ve toksik gazların
uzaklaştırılması sağlanabilir.
Önemli: uygun kümes içi çevre koşulları, kümes içerisinde eşit olarak dağılım göstermelidir. Ölü alanlar,
hava cereyanları, soğuk noktalar veya sıcak noktalar kümes performansını düşürebilir ve hatta ölümlere
yol açabilir.
Şekil 1: Optimal performans sıcaklık aralığı
Kanatlı gelişiminin her aşamasında yaşama payı için gerekli enerji ihtiyacının en düşük olduğu ve
hayvanların yem enerjisini büyük oranda büyümek için kullandığı çok dar bir sıcaklık aralığı vardır. Eğer
sıcaklık optimal performans aralığından birkaç derece daha soğuk veya sıcak olursa, hayvanlar yem
enerjilerinin daha yüksek bir kısmını yaşama payı ve daha düşük bir miktarını büyümek için kullanırlar.
4
Eylül 2011
•
•
•
•
Önemli Noktalar
En iyi performans için kümes içi çevresel faktörlerin yönetiminde, havalandırma en önemli
araçtır.
Gelişimin her aşamasında hayvanların yem enerjisini büyümek için kullandığı bir optimal
performans sıcaklık aralığı vardır.
En iyi broyler performansı için hedef sıcaklık, büyüme sürecinde günlük olarak değişim
gösterir ve havalandırma buna göre düzenlenmelidir.
Kümes içi çevresel koşullar birörnek olmalıdır: ölü alanlar, hava cereyanları, soğuk veya sıcak
ortamlar sürü performansını düşürür.
Çevre Kontrolünün Ekonomik Faydaları
Kanatlılar, sürekli olarak optimal çevresel koşulları sağlandığında yemi ete en etkili şekilde dönüştürürler.
Burada en kritik faktör sıcaklıktır. Küçük sıcaklık değişiklikleri kümes sahiplerine belirgin etkiler olarak
dönebilir. Bu durum dünya çapında yapılan araştırmalar ve deneyimlerle doğrulanmıştır. Aşağıda Şekil
2’de sıcaklığın kanatlı performansı üzerine etkilerini inceleyen ve bilgisayarla yapılan bir çalışmaya
dayalı olarak, belirlenen hedef ve hedef dışı sıcaklıklarda yapılan yetiştirilmelerin hayvan başına
toplam maliyet üzerine etkileri gösterilmektedir. Çalışma ve verilen rakamlar civciv büyütme dönemi
sonrasındaki canlı ağırlık artışı sağlanan dönemde nihai hedef sıcaklığın yaklaşık 22°C’de olduğu
durumdaki büyüme aşamalarına dayanmaktadır. Bu koşullar altında hedef sıcaklığın sadece 2.2°C
yüksek tutulması hayvan başına karlılıkta 1 sent’lik düşüşe denk gelmektedir.
Kuluçka döneminde en küçük bir soğukluk bile kümes performansını etkileyebilir. Örneğin Amerika’da
yapılan bir üniversite araştırmasında, 1 günlük yaştaki civcivlerin 45 dakika kadar 13°C’de tutulmasının
35 günlük ağırlıklarını yaklaşık 110 gram kadar etkilediği gösterilmiştir. Civciv büyütme döneminden
sonra kanatlı performansı düşük sıcaklıklara kıyasla daha çok yüksek sıcaklıklardan daha çabuk etkilenir.
Örneğin Şekil 2’de sürekli 4.5°C yüksek sıcaklıkta tutulan hayvanların karlılığının, sıcaklığın sürekli
olarak en uygun değerlerde uygulandığı hayvanların karlılığının neredeyse yarısı olduğu görülmektedir.
Optimal ısının sağlanması özellikle kuluçka döneminde daha önemli olduğundan, bütün büyüme dönemi
boyunca sürekli hedef sıcaklıkta kalmanın faydaları çok daha fazla olacaktır.
Gider ve satış fiyatları çok farklılık gösterdiği için, hedef sıcaklık değerleri sınırları içerisinde yapılan
yetiştirmenin kesin faydaları (veya “hata yapmanın bedeli”) farklılık gösterecektir. Çalışmaların ve
kümeslerden elde edilen deneyimlerin gösterdiği en önemli şey hedef ısının devamlı olarak sağlanmasının
belirgin faydalar olarak döndüğüdür.
Şekil 2: “Hata yapmanın bedeli”- Hedef ısının devamlı kontrolünün maliyet avantajları.
Eylül 2011
5
Büyütme döneminde hedef ısının sadece birkaç derece dışında olmak yetiştiricinin gelirini belirgin
bir miktarda etkileyebilir. Yukarıdaki grafikte civciv büyütme dönemi sonrası, sürekli hedef sıcaklıkta
ve hedef sıcaklık dışında yapılan yetiştiricilikte, toplam gelir dönüşündeki kanatlı başına düşen sent
farklılıkları gösterilmektedir. Söz konusu koşullar; kesim yaşının 49 gün olduğu, beyaz et kesimhane
fiyatının 0,89 $/kg olduğu, üniformite bozukluğu nedeni ile ceza uygulanmadığı, başlangıç yemi fiyatının
278 $/ton, büyütme yemi fiyatının 270 $/ton ve bitirme yemi fiyatının 258 $/ton olduğu varsayılarak
hazırlanmıştır.
Kaynak: Veng. Sıcak iklim Havalandırması.
•
•
6
Önemli Noktalar
Kuluçka döneminde az miktarda bir soğuk hava dahi kümes performansını ciddi şekilde
etkiler.
Hedef ısının devamlılığının sağlanması üreticilere belirgin olumlu sonuçlar olarak döner.
Eylül 2011
Broyler Kümeslerinde Çevre Yönetimi: İklim Faktörleri
Kümes Ve Havalandırma İle İlişkili Kararlarda İklim Faktörleri
Kümeslerin tipini ve tasarımını etkileyen en önemli faktör iklimdir. Farklı iklim koşulları farklı havalandırma
ve ısıtma stratejilerinin kullanımına yol açar ve mümkün olan veya istenilen kümes yoğunluğunu etkiler.
Uç koşullar genellikle kümes içi ortam düzenleyici ekipmanların ve sevk-idarenin çok daha karmaşık
olmasına neden olur. Hava koşullarında mevsimsel değişimlerin olduğu yerlerde, bir kümeste hem sıcak
ve hem de soğuk havalar için havalandırma sistemlerine ihtiyaç duyulabilir.
Bu gibi durumlarda kümes ve havalandırma şekli seçimi, mevcut durum ile başa çıkabilecek teknolojinin
sağlanmasının faydaları hesaplanarak yapılmalıdır.
• Geçerli hava veya geçerli mevsimsel hava: En azından birkaç ay süreklilik gösteren koşullardır;
• Olağandışı hava koşullarıyla karşılaşılma olasılığı vardır.
Aşağıda tipik iklim ve/veya hava koşulları ve havalandırma üzerine etkilerinin ana hatları verilmiştir.
Burada mevcut sınırlı alanda belirli bölgesel tavsiyeler vermek imkansızdır, bu nedenle bunlar genellikle
kullanılabilecek tavsiyelerdir. Bir üretim birimine bir iklimin elementlerinden daha fazlasını uygulamak
gerekebilir.
•
Önemli Noktalar
Ekstrem iklimler kümes içi çevresel kontrol ekipmanının ve yönetimin çok daha fazla karmaşık
olmasına neden olur.
Çok Soğuk İklimler
Üretim döneminde belirli bir süre çok soğuk hava koşulları görülen bölgelerde, kümeslerin tasarımı ve
işletilmesi için belirli bazı önlemler alınmalıdır.
Kanatlıların sağlık ve performansını olumsuz etkileyen soğuk havanın aynı zamanda içerdiği nem de çok
düşüktür. Böylece hava ısıtılıp kümes içerisindeki hava ile karıştırıldığında, kümes içerisinde aşırı kuru
hava koşulları oluşturmak mümkündür. Bu da kanatlıların sağlığını etkiler. Kış döneminde çok düşük
oranlarda bağıl nemde yetiştirilen hayvanların, yüksek bağıl nem koşullarında yetiştirilen hayvanlara
oranla daha fazla ısıyı solunum yoluyla kaybedeceği anlamına gelir. Bu nedenle bu hayvanların ısı
kayıpları daha fazla olacaktır. Daha fazla olan bu sıcaklık kaybının dengelenmesi için genellikle ısı set
değerleri daha yükseğe alınır. Aynı zamanda yöneticiler yakıt maliyetlerini azaltmak için havalandırma
zamanını azaltma eğilimindedirler. Soğuk hava ile yapılan yetersiz havalandırma nedeniyle oluşacak
performans kayıpları ek yakıt masraflarından daha fazla olabileceği unutulmamalıdır.
Çok soğuk hava koşullarında, ılıman iklimlerde sıkça kullanılmayan yapısal konuları da göz önünde
bulundurmak gerekir. Dış hava sıcaklığı donma noktasının altında olduğunda, soğuk dış ortam havasının
direkt olarak hayvanlara ulaştırılması çok daha önemli ve zor bir hal alır. Bu nedenle kümeslere havanın
alınmasından önce, havanın ön ısıtma bölmelerinde veya ısıtma odalarında tutulması gerekebilir. Ayrıca
çok soğuk dış ortam havası her ne kadar kısmen düşük nem oranına sahip olsa da ciddi buğulanma
problemlerine ve hatta klape (hava giriş menfezi) kapaklarının donmasına neden olabilir. Bu problemleri,
dolayısıyla dış havanın içeri sızmasını önlemek amacıyla izolasyon ve yalıtım yöntemlerine özel ilgi
gösterilmesi, bunun yanı sıra da dışarıdan içeri alınan hava için ön ısıtma bölümleri kurulması çözüm
olabilecektir.
•
•
Önemli Noktalar
Çok soğuk iklimlerde, kuru hava koşulları kanatlıların daha fazla ısı kaybetmesine yol açabilir.
Bu nedenle sıcaklığın daha yüksekte olması gerekebilir. Ancak her durumda minimum
havalandırmanın devamlılığı sağlanmalıdır.
Çok soğuk hava koşullarında dış ortam havasının kümeslere alınmadan önce uygun hale
getirilmesi için ön ısıtma bölmelerine ihtiyaç olabilir.
Eylül 2011
7
Broyler Kümeslerinde Çevre Yönetimi: İklim Faktörleri
Soğuk İklimler
Yüksek rakımlı bölgelerde ve sürekli 10°C’nin altında devam eden uzun kış iklimine veya orta düzeyli
yaz ısılarına sahip yüksek rakımlı kuzey ve güney enlemlerinde hayvanların ısısı ile baş etmek için tünel
havalandırmaya ve evaporatif (buharlaştırmalı) soğutmaya genellikle ihtiyaç duyulmaz.
Hayvanların konforlu bir şekilde tutulması, optimal performansın sağlanması ve özellikle kümes içerisinde
biriken fazla nemin önlenmesi için negatif basınç ile çalıştırılan havalandırma sistemlerine ihtiyaç vardır.
Sıcak havalarda hayvanların ürettiği ısının dışarı atılması için basitçe ek bir fan (hava giriş menfezleri
ile birlikte) marifetiyle kapasitesi arttırılmış “minimum havalandırma” düzeneğine ihtiyaç duyulacaktır.
Ayrıca aşırı soğuklara karşı ek ısıtma sistemleri ve yalıtımın iyileştirilmesine de ihtiyaç duyulabilir.
•
Önemli Noktalar
Soğuk iklimlerde kümeslerde biriken nemin uzaklaştırılması için havalandırmaya ihtiyaç duyulur.
Ilıman İklimler
Sıcaklığın devamlı 24°C aralığının üzerine çıktığı bölgelerde küçük ve doğal havalandırma yapılan
kümeslerde, en düşük olanlar da dahil, bütün hayvan yoğunlukları için güç kaynağı ile çalışan havalandırmalara ihtiyaç vardır. Hava sıcaklıklarının, devamlı 24-30°C aralığında veya üstünde olduğu
bölgelerde, genellikle tünel havalandırma tavsiye edilir. Tünel havalandırma, kümes içerisine yüksek
hacimde hava girişi, hızlı hava değişimi ve hayvanların sıcaktan daha az etkilenmesine neden olan
(Şekil 16) süratli “rüzgar soğutmalı” bir hava akışı sağlar. Hava sıcaklıkları 35°C aralığına yükseldikçe,
rüzgar soğutmalı etki ortadan kalkmaya başlar. Gerekli soğutma artık (evaporatif) buharlaştırmalı
soğutmadan sağlanmalıdır.
•
Önemli Noktalar
Ilıman iklimlerde bile hava sıcaklıkları 24-30°C’lik aralığa veya daha üzerine çıktığı takdirde
tünel havalandırma genellikle tavsiye edilir.
Sıcak İklimler
Genellikle sıcak iklimler kümes boyutunun veya hayvan yoğunluğunun arttırılmasını güçleştirir. Sadece
hava değişimi iç hava ısısının dış hava ortamından birkaç derece yüksek olmasını sağlar. Bununla
beraber eğer bağıl nem çok yüksek değilse tünel havalandırma ve evaporatif soğutma ile çok sıcak
havalarda bile biraz daha yoğun yetiştirme yapılabilir.
Hava sıcaklıklarının devamlı 35-38°C aralığında olduğu tropik veya subtropik bölgelerde, yüksek
yoğunlukta yetiştiricilik ve perdeli, doğal olarak havalandırılan kümesler elverişli değildir. Düşük nemli
sıcak iklimlerde (yüksek rakımlı çöl alanları gibi) düşük nem asites oluşumuna neden olur ve büyüme
oranını düşürür.
•
Önemli Noktalar
Tünel havalandırma ve evaporatif (buharlaştırmalı) soğutma yöntemleriyle çok sıcak iklimlerde
bile yüksek yoğunlukta yetiştiricilik yapılabilir.
Yüksek nem ve yüksek sıcaklık karışımından oluşan hava şartları kanatlılar için fazla ısının dışarı atılması
için kullanılan ana yöntemin akciğerlerden ve hava yollarında nemin buharlaştırılmasını sağlayan hızlı
soluk alıp verme (gaga açma; ağız açma) yoluyla olması nedeniyle kısmen daha zordur. Havanın nem
oranı ne kadar yüksek olursa, hayvanlar kendilerini daha az miktarda soğutabilirler. Bununla birlikle
uygun şekilde tasarlanan tünel havalandırmalı kümeslerde doğal olarak havalandırılan kümeslere
oranla nemin etkileri en aza indirilir.
8
Eylül 2011
Broyler Kümeslerinde Çevre Yönetimi: Hayvan Vücudu Nasıl İşler? Nelere İhtiyaç Duyar?
Hayvan Vücudu Nasıl İşler? Nelere İhtiyaç Duyar?
Çok küçük civcivlerin iç ısılarını düzenleme yetenekleri çok düşüktür. Bu nedenle sıcaklığa, (30°C
civarında) ihtiyaç duyarlar. Hayvanlar büyüdükçe “konfor aralıkları” bir miktar genişler ve daha sonra
da düşer. Böylelikle kesim yaşına doğru 20°C sıcaklık yeterli olur. Bu durum, erken büyüme döneminde
sıcaklığın yeterli olduğundan emin olunması gerektiği anlamına gelir. Hayvanlar büyüdükçe, kış aylarında
dahi yüksek sıcaklık problem olmaktadır. Büyüme döneminde havalandırmadaki amacımız kümes içi
sıcaklıkları sürekli hayvanların konfor aralığında tutmak, ne daha sıcak ne de fazla soğuk olmamasını
sağlamaktır. Bunun yapılabilmesi için hayvanlar, sıcaklık ve nem arasındaki ilişkiyi anlamamız gereklidir.
Önemli Noktalar
• Büyütme döneminin başında en temel husus kanatlıların yeterince sıcak tutulmasıdır.
Hayvanlar büyüdükçe yüksek sıcaklık sık rastlanan problem haline gelir.
Hayvanlar Isı Ve Nem Üretirler
Kanatlılar yem ve suyu; vücut idamesi (organlarının ve kasların işlevlerini yerine getirmesi ve kendilerini sıcak
tutmak), büyüme ve kilo kazancı sağlama amacıyla kullandıkları enerjiye çevirirler. Bununla beraber % 100
etkin değildirler. Sonuç olarak, büyük miktarda ısı ve bir miktar da nem (dışkıyla ve soluyarak) üretirler.
Normal olarak tavuklar canlı ağırlıklarına bağlı olarak yaklaşık 11,6 kJ/saat/kg enerji üretirler. Bunun
anlamı hayvanların büyüdükçe daha fazla ısı açığa çıkaracakları demektir. Eğer 1,8 kg ortalama ağırlığa
sahip 20.000 adet tavuğumuz varsa; kümese 417.600 kJ/saat enerji, diğer bir değişle devamlı çalışan iki
veya üç üflemeli soba kadar ısı eklerler. Eğer 3,6 kg ağırlığında 20.000 tavuğumuz varsa; bu durumda
835.200 kJ/saat enerji üretirler. Dünya çapında eğilim daha büyük tavuk yetiştiriciliğidir. Benzer şekilde
günlük üretilen nem miktarı da yaşla birlikte değişmektedir. 1,8 kg ortalama ağırlıktaki bir kümeste
sıcaklığa bağlı olarak günde 3.785 litre su üretilebilir. Diğer koşulların eşit olduğu düşünülürse büyüme
ilerledikçe kümes içi hava sıcaklığı ve nem miktarı hayvanlar büyüdükçe artma eğilimindedir.
Şekil 3: Çok sayıda hayvan, kümese yüksek miktarlarda ısı ve nem ekler. Kümes içindeki hava sıcaklığı
ve nem de büyüme sürecinde artar.
Civciv yetiştirme döneminde genç civcivlerin ek ısıya ihtiyaçları vardır. Bununla beraber özellikle soğuk
havalarda büyüme ilerledikçe hayvanlar giderek kendi kendilerine yetecek ısıyı üretmeye başlarlar ve
kümes ısısı hayvanlar geliştikçe artmaya başlar. Hayvanlar daha fazla büyüdükçe ısının uzaklaştırılması
için özellikle sıcak havalarda kümes içi sıcaklığın hayvanların fazla ısılarından kurtulamadıkları bir
noktaya ulaşmasını ve iç ısılarının çok yüksek seviyelere çıkmasını engellemek için havalandırmaya
gerek duyulur.
•
•
Önemli Noktalar
20.000 adet 1,8 kg’lık tavuk kümese saatte yaklaşık 417.600 kj enerji salar.
20.000 adet 1,8 kg’lık tavuk kümese günde yaklaşık 3.785 litre su salar.
Eylül 2011
9
Isı Ve Bağıl Nemim Kanatlılar Üzerine Etkisi
Kanatlılar için konfor aralığının tespit edilmesi için sıcaklık ve nem bir arada değerlendirilir. Anlatımı
basitleştirmek amacıyla önce ısı daha sonra nemden bahsedilecek ve daha sonra bunların birbiri ile olan
ilişkilerinin tavukları etkilediğini anlatılacaktır.
Tavuklar esas olarak vücutlarını hava yoluyla soğuturlar. Tavukların üzerinden geçen hava vücut ısılarını
alır ve bunu çevre havasına taşır. Tavuklar terleyemediğinden dahili evaporatif soğutma sisteminden
faydalanamazlar. Normal solunum ve gaga (ağız) açma yoluyla bir miktar buharlaşmalı soğutma
yapabilirler (Şekil 4). Fakat soğumak için genellikle direkt vücut-hava ısı transferine ihtiyaç duyarlar.
Eğer hayvanların kanatlarını kaldırdığını gözlemlerseniz; bu durum çok sıcak hissettikleri ve fazla ısıdan
kurtulmak için vücutlarının daha fazla bir kısmını açığa çıkardıkları anlamına gelir.
Şekil 4: Tavuklar terleyemediklerinden vücutlarını terleme ile soğutamazlar. Neredeyse bütün fazla
ısılarını direkt vücut-hava ısı transferi yoluyla uzaklaştırırlar. Isı stresi olduğunda vücutlarındaki fazla
ısıdan kurtulmak için gaga (ağız) açmaya başlarlar.
Tamamen tüyle kaplı bir tavuğun konforlu kalabilmesi için, normalde 37,8°C olan kendi iç ısıları ile
kümesin hava sıcaklığı arasında belirgin bir fark olmalıdır. Kümesin hava sıcaklığı arttıkça tavukların
sıcaktan kurtulma mekanizmaları daha az etkili hale gelir. Bundan sonra tavuğun iç ısısı yükselmeye
başlar ve tavuklar yem tüketimi ve büyüme işlevlerini azaltırlar veya durdururlar. Durum kontrol altına
alınmazsa bunun sonucunda hayvanlar ölürler.
Şekil 5: Tamamen tüyle kaplı bir tavuk için hava sıcaklığı 27°C’nin üzerine çıktığında hayvanların ısıdan
kurtulma yetenekleri gitgide azalır. Isı stresine maruz kalmaya başladıkça yem tüketimlerini azaltırlar ve
hatta durdururlar. Eğer vücutlarındaki ısı birikimi durdurulmazsa hayvanlar sonuç olarak ölürler.
10
Eylül 2011
Birçok durumda, tavuklar ısılarını kümes ortamına vermesi nedeniyle oluşan kümes ısısının yükselmesi,
sıcak havanın uzaklaştırılarak yerine soğuk dış ortam havası ile değiştirilmesiyle önlenebilir. Tavuklar
fazla ısılarından genellikle çevrelerindeki havayı ısıtarak kurtulduklarından bu sıcak hava ne kadar
hızlı değiştirilirse hayvanlar o kadar hızlı şekilde fazla ısılarından kurtulurlar. Dış hava ısısının yaklaşık
olarak 27°C’ye kadar yükseldiği birçok kanatlı kümesinde havalandırma sistemleri ısınan kümes içi
havanın yeterli oranda uzaklaştırılıp kümes ısısının hayvanların konfor aralığında olmasını sağlamak
için yeterlidir.
Basit şekilde kümes içi havanın değiştirilmesine ek olarak kanatlılar üzerinde rüzgar oluşturmak
hayvanların yüksek ısılarla baş etmesini kolaylaştırır. Hareket eden havanın soğutma etkisi hayvanlar
için daha düşük etkili sıcaklık oluşmasına neden olur. Örneğin eğer kümeste 32°C’de (ve orta derecede
nemli) hava varsa bu havanın 2,54 m/sn’de hareket etmesi tamamen tüyle kaplı bir tavuğun sıcaklığı
27°C olarak hissetmesini sağlayacaktır. Etki, daha genç yaştaki hayvanlar için çok daha büyük olacaktır.
Bu nedenle genç hayvanlarda soğutma stresi oluşabilir. Tünel havalandırma yöntemi en etkili rüzgarla
soğutma etkisi yaratan yöntemdir. Tünel sistemi olmayan kümeslerde karıştırıcı veya sirkulasyon fanları
soğutmaya yardımcı olabilir.
Çok sıcak havalarda su yardımı ile ek bir soğuma sağlanabilir. Çok küçük damlacıklar havaya sprey
tarzında saçılır veya petekler marifetiyle havayla karıştırılır. Aynı zamanda altlıklardaki su da hava
akışıyla buharlaşır. Su buharlaştıkça hava ısısı azalır. Buharlaşmalı soğutma, fanların kümes içerisinde
yeterli hava akımı yaratmasına bağımlıdır ve bağıl nem oranı çok yüksek olmadığında en iyi şekilde
çalışır.
Şekil 6: Tavuklar üzerinde hızla hareket eden hava soğutma etkisi yaratır. Bu özellikle daha büyük olan
hayvanlar için oldukça faydalı olabilir. Bununla beraber genç tavuklar rüzgarın soğutma etkisine daha
duyarlıdır ve soğuk stresi yaşayabilirler.
Gece sıcaklıklar, gün içindeki en yüksek sıcaklıktan 14°C veya daha fazla düşerse tavuklar yüksek ısıları
daha iyi tolere edebilirler. Serin gecelerde tavuklar gün içinde biriken fazla vücut ısılarından kurtulabilirler.
Geceleri hayvanların üzerinden havanın hareket halinde tutulması için fanların çalıştırılması “etkili” gece
sıcaklığının düşürülmesiyle fayda sağlayabilir. Böylelikle hayvanlar ertesi güne zinde olarak başlarlar, bu
da eğer gündüz sıcaklıkları çok yüksekse performansın sağlanması ve olası ölüm risklerinin azalmasına
yardımcı olur.
Tavuklar vücut ısılarının bir kısmından da soluma yoluyla kurtulurlar. Bu nedenle çok sıcak olduğunda
tavukların gaga (ağız) açtığı görülür. Bu, sıcaklıklığın hayvanların mevcut “konfor aralık” sıcaklıklarının
4-6°C üstüne çıkıldığında çalışmaya başlayan, bir çeşit yedek soğutma sistemine benzer. Gerçekleşen
durum, hayvanların hava yolları ve akciğerleri döşeyen nemli ortamdan hava geçişi ile sağladıkları
soğutma etkisini en üst düzeye çekmeye çalışmalarıdır. Bu soğutma metodu, hava kısmen kuru ise
daha iyi çalışır. Eğer hava zaten yüksek miktarda nem ihtiva ediyorsa, hayvanların ürettikleri nem hızla
buharlaşamaz ve buharlaştırmalı soğutma etkisi iyi şekilde çalışmaz.
Eylül 2011
11
Şekil 7: Geceleri hava serinliyorlarsa tavuklar yüksek gündüz sıcaklıklarını daha iyi tolere ederler.
Gece sıcaklık, en yüksek gündüz sıcaklığından 14°C den fazla düşerse etki daha belirgin olur. Havanın
hareketinin sağlanması için geceleri fanların çalıştırılması “etkili” sıcaklığın düşürülmesi yoluyla fayda
sağlayabilir.
12
Eylül 2011
Isı stresi hakkındaki bu kısım Dr. Jim Donald’ın orijinal çalışmasından direkt olarak alınmıştır bu
nedenle ısı stresi indeksi hesaplamaları metrik değerlere, örn. derece santigrat’a, çevirilememiştir.
Amerika’da birçok kanatlı üreticisi tarafından kullanılan eski bir parmak hesabına göre tünel sistemi
kullanılmayan alışılagelmiş kümeslerde kümes içi hava sıcaklığı 80(°F) veya daha fazla olduğu
durumlarda sıcaklık ve bağıl nem değerlerinin toplamı 160 veya daha fazla olur ise, tavuklar fazla
vücut ısılarından kurtulmak için zorluk çekmeye başlarlar. Bu toplam, yani sıcaklık artı nem değerleri
toplamı size ısı stresi indeksini verir. Örneğin, %70 nemde hava sıcaklığı 85°F ise (85+70=155)
hayvanlar epeyce konforludur. Fakat eğer bağıl nem %80’e çıkarsa (85+80=165) aşırı ısınma
nedeniyle yemden yararlanmada azalma başlamış demektir. Bu kuralın sadece konvansiyonel
perdeli havalandırma yapılan veya havanın hayvanlar üzerinde hareket etmediği soğuk havalarda
enerji kaynaklı havalandırma yapılan işletmelerde geçerli olduğuna dikkat edilmelidir. Rüzgarın
soğutma etkisine dayalı tünel havalandırma yapılan kümeslerde kullanılamaz.
Soğuk havalarda direkt yanmalı ısıtıcılar kullanıldığında sadece tavuklardan değil, kümes
ısıtıcılarnda kullanılan birçok yakıtın yanması sonucu açığa çıkan su buharı yanma ürünlerinden
biri olduğu için kümese nem ekler. Bu miktar tavuklardan gelen nem ile karşılaştırıldığında küçük
bir miktardır, fakat bunların birleşimi eğer havalandırma oranı düşükse kümes içerisinde yüksek
neme sebep olabilir. Bu, değer sıcaklık (°F)/nem indeksi 160’ın üzerine çıkarsa beklenmedik bir
zamanda tavuklarda ısı stresi problemleri oluşabileceği anlamına gelir. Çok fazla nem altlıkta
kekleşme ve amonyak problemlerine yol açabilir. (Eğer yanma ürünlerinin kümes içine salınmasını
engelleyen ısı alış verişi sistemleri kullanılırsa ısıtma kümes ortamına nem katmayacaktır).
Şekil 8: Sıcaklık ve bağıl nem karışımının hayvanlar üzerinde strese yol açıp açmayacağını
anlamanın en kaba yöntemi sayıların birbirine eklenmesidir. Eğer sıcaklık 80°F’ın üzerindeyse ve
sıcaklık ve bağıl nem sayıları toplamı 160 veya daha fazlaysa, tavuklar büyük ihtimalle strestedir.
Sıcak havalarda yağmur fırtınaları yoksa nem genellikle problem oluşturmaz. Örneğin akşamüstü
olan bir sağanak yağışta sıcak bir yaz gününde hava ısısı 90°F’a ulaşacak, bağıl nem %90’ın
üzerinde olacaktır. Bu şartlar altında maksimum hava değişimi ve hava hareketlerini sağlamanız
gerekmektedir.
Eylül 2011
13
•
•
•
•
•
•
•
•
Önemli Noktalar
Kanatlılar terlemezler; fazla vücut ısılarını çevrelerinde hareket eden havaya salarlar.
Eğer hayvanların kanatlarını kaldırdığı görülüyorsa, hayvanlar fazla ısılarından kurtulmak için
vücutlarının daha büyük bir kısmını açığa çıkarıyorlar demektir.
27°C’ ye kadar sıcaklıklarda, hayvanları konfor aralığında tutmak için yapılan havalandırma ile
genellikle ısınan kümes içi havasını yeterli oranda uzaklaştırabilir.
Sıcak ortamlarda hareket eden havanın soğutma etkisi tavukların konforlu olmasını
sağlayabilir; havaya buharlaşan nem ek bir soğutma sağlar.
Geceleri tavukların serin havada tutulması, yüksek gündüz sıcaklıklarına dayanmalarına
yardımcı olur.
Tavukların gaga (ağız) açması hayvanların aşırı derecede ısındıklarını ve fazla vücut
ısılarından kurtulmaya çalıştıklarını gösterir.
Sıcaklık ve bağıl nem birlikte çalışırlar; yüksek bağıl nem oranları kısmen düşük hava
sıcaklıklarında da problemlere neden olabilir.
Kümes içindeki çok fazla nem, altlıkların kesekleşmesine ve amonyak problemlerine yol açar.
Bağıl Nem Nasıl Etkiler?
Su buharlaştığı zaman havaya su buharı olarak karışır. Gözle görülmese de havada her zaman litrelerce
su yüzmektedir. Kanatlı kümeslerinde en önemli şey, basitçe havada kaç litre su olduğu değil, havanın
tutabileceği en üst nem düzeyine ne kadar yakın olduğudur ki bu da havanın su buharıyla ne kadar
doymuş olduğunun göstergesidir. Doygunluğa ne kadar yakın olduğumuzu gösterir oran yüzde(%) ile
ifade edilir ve “bağıl nem” terimi ile adlandırılır.
Eğer hava maksimum kapasitesinin yarısı kadar su tutuyorsa bu %50 bağıl nem oranına denk gelir.
Eğer hava kapasitesinin dörtte üçünü tutuyorsa bu %75 oranında bağıl nem demektir. Hava su buharıyla
doyduğunda, tutabildiğinin tamamını tuttuğunda bu %100 oranında bağıl nemdir.
Anahtar husus, doygunluk oranının (santimetre küp havada litre olarak) hava sıcaklığına göre değiştiğinin
anlaşılmasıdır. Bu nedenle bağıl nem terimini kullanılır.
Soğuk havaya oranla sıcak hava çok daha fazla nem tutabilir. Ayrıca yüksek bağıl nem oranına sahip
bir soğuk havanız varsa, bu havayı ısıtmak, otomatik olarak havanın bağıl nemini düşürür. Bu durum kış
havalandıması yapma imkanı sağlar. Havalandırma sisteminiz soğuk havayı kümesin içerisine taşıdığı
zaman hava ısınır. Bunun anlamı bağıl nem oranının düştüğüdür. Böylece da su tutma kapasitesi artar
ve altlıktan nemin alabileceği ve kümesten dışarı taşıyabileceği bir ortam yaratılır.
14
Eylül 2011
Şekil 9: Sıcaklık arttıkça belli bir miktar havadaki su tutma kapasitesi artar. Basit bir hesapla
hava sıcaklığında yaklaşık 11°C’lik artış bağıl nem oranını yarıya düşürür. Bu da hava sıcaklığının
arttırılmasının, havanın su tutma kabiliyetini arttırdığı anlamına gelir. 27°C’de hava daha emicidir ve
16°C’deki aynı havaya oranlara iki kat daha fazla su buharı tutabilir.
Önemli Noktalar
• Bağıl nem, havanın doyuma ulaşmadan önce tutabileceği en fazla miktarda neme ne kadar
yakın olduğunu gösterir.
Daha
sıcak hava, daha fazla nem tutar. Sıcaklıkta 11°C’lik bir değişiklik havanın bağıl nem
•
oranını iki katına çıkarabilir (veya yarısına düşürür).
Eylül 2011
15
Broyler Kümeslerinde Çevre Yönetimi: Havalandırmanın Temel Prensipleri
Havalandırmanın Temel Prensipleri
Broyler yetiştiriciliğinde kümes içi çevre koşulları optimize etmek için havalandırma çok önemli
olduğundan, temel havalandırma prensiplerinin anlaşılması, uygun kümes tasarımları ve yönetim için
çok gereklidir. İki temel havalandırma tipi vardır: doğal havalandırma ve fan gücü ile havalandırma.
Doğal Havalandırma
Doğal havalandırma, kümesin doğru açıdan açılarak dış hava esintilerinin içeri alınması ve kümes içine
taşınan hava akımlarının kümesin içine ve kümesin tamamına uygun şekilde yayılmasına dayanır.
Bu genellikle yan duvar perdelerini, klapeleri veya kapıları indirilerek (veya kaldırılarak) yapılır. Yan
duvar perdeleri en çok kullanılan doğal havalandırma ekipmanıdır ve genellikle “perdeli havalandırma”
olarak anılır. Perdeli havalandırmada hava sıcak olduğunda perdeler dış ortam havasının içeri alınması
için açılır; hava soğuk olduğunda ise hava akımının sınırlanması için kapatılırlar. Kümesin perdelerinin
açılması büyük miktarda dış ortam havasının içeri akmasına, iç ve dış ortam koşullarının dengelenmesine
yardımcı olur.
Perde havalandırma sadece dış ortam sıcaklığı hedef kümes sıcaklığına yakın ise başarılıdır. Hava
değişim oranı dış ortam rüzgarlarına bağımlıdır. Az rüzgar alan ılık-sıcak günlerde, az miktarda rüzgar
soğutmalı etki yaratmak için sirkulasyon fanları kullanılabilir. İkinci bir soğutma sağlamak için sirkulasyon
fanlarına sisleyiciler eklenebilir.
Ilık havalarda perdeli havalandırma kullanılıyorsa perdelerin açma kapaması, zaman ayarı ile
çalışan bir makine ve hayvanların boy hizasındaki güvenlik termostatları ile yüksek sıcaklıklar veya
güç kesintilerinde devreye girecek perde açıcılar (veya alarm durumu güvenlik sistemleri) yardımıyla
çalıştırılmalıdır. Kümes içine gelen soğuk hava ve kümes içi sıcak havanın karıştırılması için sirkulasyon
fanları kullanılabilir. Karıştırıcı veya sirkulasyon fanlarının olmadığı durumlarda küçük perde açıklıkları
ağır olan dış ortam havasının düşük hızda içeri girmesini ve hızla altlık seviyesine düşmesine neden
olur. Bu da tavukların üşümesine ve ıslak altlığa yol açar. Aynı zamanda içerideki daha sıcak olan
hava dışarı kaçarak daha büyük sıcaklık dalgalanmaları oluşmasına neden olur. Ilıman havalarda bile
hava sıcaklığındaki normal dalgalanmalar ve gündüz (veya akşam) rüzgarları perde düzeninde sıklıkla
değişiklik yapılması ihtiyacını doğurabilir. Doğal (perdeli) havalandırma için 24 saat takip ve yönetime
ihtiyaç vardır.
Sistem olarak doğal havalandırma kümes içi koşullar üzerinde büyük miktarda kontrol sağlamaz. Bu
yöntem, kanatlı endüstrisinin ilk dönemlerinde özellikle ılıman iklimlerde sıkça kullanılmaktaydı ve
bu dönemlerde kümesler, havalandırma amacıyla doğal hava akımlarının taşınmasının sağlanması
için özel olarak tasarlanmakta idi. Günümüzde modern perdeli kümeslere sahip yöneticiler, fan ile
desteklenen havalandırma sistemlerine sahiptirler. Doğal havalandırma yöntemini, dış ortam sıcaklığı
istenilen kümes içi sıcaklığa yakınsa ve ne ısıtma ne de soğutmaya ihitiyaç duyulmuyorsa, “arada kalan”
seçenek olarak kullanırlar.
Şekil 10: Doğal (perdeli) havalandırma sadece dış ortam koşulları kanatlı kümesinin içinde ihtiyaç
duyulan koşullara yakın ise iyi şekilde çalışır. Sıcak havalarda kabul edilebilir bir hava değişim oranının
oluşması için güçlü rüzgarlara ihtiyaç vardır; soğuk havalarda soğuk dış ortam havası direkt olarak
tavukların üzerine düşme eğilimindedir.
16
Eylül 2011
Bununla beraber, tüm gün fan gücü ile havalandırmanın hala perdeli kümeslerde bile daha iyi sürü
performansı ve birçok durumda geri dönüşüm sağladığı gösterilmiştir. Bu nedenle doğal havalandırmaya
bu makalede daha fazla yer verilmeyecektir...
Perdeli havalandırma tasarımlarında kümes içi sirkulasyon fanları veya karıştıcı fanlar sıkça kullanılır.
Soğuk havalarda sıcaklık katmanlarının oluşmasının ve kısmen de tavukların direkt esintilerle
soğutulmasının önlenmesi amacıyla dış ve iç havanın birbirine karıştırılması için de kullanılırlar. Fakat
bu tür bir fan kurulumu, dış ortam havasını kümes içine taşımaz. Bu nedenle karıştırıcı fan bulunan ve
perde ile havalandırma yapılan bir kümes, enerji ile havalandırılan bir kümes sayılmaz.
•
•
•
•
Önemli Noktalar
Doğal (perdeli) havalandırma dış ortam koşulları kümes içinde istenilen koşullara yakın ise iyi
bir şekilde çalışır.
Perde ile havalandırma 24 saat devamlı takip ve idareye ihtiyaç duyar.
Perde ile havalandırmada kümes içi hava değişim oranı dış ortam rüzgarlarına bağımlıdır;
soğuk havalarda soğuk dış ortam havası direkt olarak tavukların üzerine düşme eğilimindedir.
Perde ile havalandırma yapılan kümeslerde koşulların düzeltilmesi için karıştırıcı fanlar
yardımcı olarak kullanılabilir.
Fan Gücü İle Havalandırma
Fan gücü ile yapılan havalandırmalarda fanlar kümesin içine ve kümesin tamamına havanın ulaştırılması
için kullanılır. Güçlendirilmiş havalandırma hem hava değişim oranı hem de fanların ve hava boşluklarının
düzenlenmesine ve kullanılan kontrollerin tipine bağlı olarak havanın bir şablon içerisinde kümeste
dolaştırılması için genellikle daha fazla kontrol imkanı sağlar.
Fanlarla güçlendirilmiş havalandırma sistemlerinde ya pozitif ya da negatif basınç kullanılabilir. Dış
ortam havasını içeri iten pozitif basınçlı duvara monte fan sistemleri daha soğuk havalar için kurulan
sistemlerde daha çok kullanılır. Bununla beraber günümüzde fan ile güçlendirilmiş birçok kanatlı
çiftliğinde negatif basınçlı havalandırma kullanılmaktadır. Bunun anlamı; fanların boşaltıcı olduğu ve
kümesten dışarı doğru hava çektiğidir. Böylece kümeste kısmi bir vakum (negatif basınç) oluşturur ve
dış ortam havası kümes duvarındaki veya saçak altındaki klape (inlet) kapakları yoluyla kümesin içine
doğru çekilir.
Havalandırma esnasında kümes içerisinde kısmi bir vakum oluşturmak havanın bir şablon halinde
kümeste dolaştırılması ve bütün kümeste birörnek koşulların sağlanması için çok daha fazla kontrol
sağlar. Bu durum ölü hava boşlukları veya soğuk noktaların sayısı en düşük olduğunda mümkün olur.
Şekil 11: Negatif basınç dış ortam havasının hava boşluklarından eşit olarak kümes içerisine çekilmesini
sağlayan kısmi vakum oluşturur, bu da kümeste daha birörnek koşulların oluşmasını sağlar.
Eylül 2011
17
•
Önemli Noktalar
Negatif basınçlı fan ile güçlendirilmiş havalandırmalar kümes içerisinde kısmi bir vakum
oluşturur, böylelikle havanın kümeste dolaştırılmasına olanak sağlar.
İyi Yalıtılmış Kümeslere Olan İhtiyaç
Negatif basınç ile havalandırılan modern kümesler sıkıca yalıtılmalıdır. Doğal olarak havalandırılan
kümeslerde yalıtım kritik değildir. Fakat negatif basınç kullanımında önemli olan havanın kümese nasıl
ve nereden girdiğini kontrol altında tutmaktır. Bu nedenle kümesin yalıtımı büyük önem taşır. Soğuk
havalara rastlayan üretim dönemlerinde, binaların altından, kapıların çevresinden veya çatlaklardan
gelen hava, sadece tavukların üşümesine ve rahatsız olmasına neden olur. Nem problemleri oluşturur
ve optimal yetiştirme ısısının düşmesine yol açar.
Tünel havalandırma sırasında oluşan hava sızıntıları ihtiyaç duyulan kümesin bir ucundan diğer ucuna
doğru olan hava akımının rotasının bozulmasına neden olarak, havanın hızının ve rüzgarla soğutmanın
azalmasına sebep olur.
Kanatlı işletmelerinde yaygın olarak kullanılan 12mx122m veya 12mx152m boyutlarındaki kümeslerde,
yalıtım testi yapmak için 2 adet yüksek kaliteli 90 cm’lik ya da 1 adet yükek kaliteli 140 cm’lik fan açılıp
ve tüm hava girişleri ve kapılar yalıtılır. Kümes içerisinde okunan statik basınç ile dışarıdaki statik basınç
arasındaki fark, fanlar tarafından oluşturulan negatif basıncın seviyesi hakkında bilgi verir. Sağlanan
negatif basınç ne kadar yüksek ise kümes o kadar iyi yalıtılmıştır. Böyle bir denemede, bir kümes için en
düşük negatif basınç değeri 37,5 Pa olmalı hatta daha yeni kümesler için statik basınç 50 Pa Değerini
aşmalıdır.
•
Önemli Noktalar
Negatif basınçlı havalandırmalarda kümes içi koşulların başarılı bir şekilde kontrol altında
tutulabilmesi için iyi bir yalıtım şarttır.
Negatif-Basınçlı Havalandırma Sistemlerinin Çeşitleri
Fan gücü ile çalışan negatif basınçlı kanatlı kümesleri değişik fan ve hava girişi menfezi kurulum şekilleri
ile ihtiyaç duyulan havalandırma türüne göre üç farklı biçimde işletilebilir:
• Minimum havalandırma (“Mecburi Havalandırma” olarak da adlandırılır) - bir zamanlayıcı (timer)
ile çalışır. Soğuk ve ılık havalarda ve/veya küçük hayvanlarda kullanılır.
• Geçiş
havalandırması - termostat veya ısı sensörleri ile çalışır ve rüzgarla soğutma (tünel)
ihtiyaç duyulmadığında veya arzu edilmediğinde ısının uzaklaştırılması için kullanılır.
• Tünel havalandırma - daha sıcak havalar için ve/veya daha büyük yaştaki hayvanlar
için
kullanılır, termostat veya ısı sensörleri ile çalışır.
Üç havalandırmanın işletim biçiminin üçü de negatif basınç prensibiyle çalışmakla birlikte, farklı statik
basınç değerlerinde çalışırlar. Metrik değerlerin kullanıldığı bölgelerde statik basınç Paskal birimiyle
değerlendirilir. Kümes içi ve dış ortam arasındaki hava basıncı arasındaki farkı veya kümeste sağlanan
kısmi basıncın derecesini gösterir. Minimum havalandırma kurulumları yüksek statik basınçta (daha
büyük vakum), genellikle 17,5-30 Pa. arasında işlerler. Tünel havalandırmalar petek tipi buharlaştırmalı
soğutma sisteminin kurulumuna ve kullanılan buharlaştırmalı soğutma sistemine bağlı olarak 10-25 Pa
arasında değişen statik basınç üretebilirler.
Kümeslere değinirken bazı önemli farklılıklar gözden kaçabilir. Örneğin “Tünel havalandırma”da
kullanılan tek bir havalandırma biçimi varmış gibi bahsedilecektir. Tünel havalandırma modu sadece
ılık-sıcak havalarda kullanılır ve kümesler genellikle soğuk havalarda veya küçük yaştaki hayvanlar
18
Eylül 2011
için gerekli olan ve hava ısısı ve tavukların boyutları arttıkça birbirlerine geçiş yapmaya imkan sağlayan
minimum veya geçiş havalandırması ekipmanlarına sahiptirler. Tavukların büyüdükçe değişen
ihtiyaçları ve özellikle sonbahar ve ilkbaharda hava koşullarının değişkenliği yöneticilerin gerektiğinde
havalandırma biçimlerini değiştirmeye hazır olmalarını veya başka bir sisteme geçmelerini gerektirir.
Aşağıda temel fan gücü ile çalışan havalandırma tertibatının nasıl çalıştığına dair kısa tarifler
verilmektedir.
Daha ayrıntılı bilgiler için bakınız: Modern Tünel Tipi Kümeslerin Işletiminde Önemli Noktalar (sayfa 36).
•
•
•
Önemli Noktalar
Negatif basınçlı havalandırmada değişik fan ve hava kanalı tertibatının ortaya çıkan koşullara
göre değişik amaçlar için kullanılmaktadır.
Değişik negatif basınç havalandırma modları belirli statik basınç aralıklarında çalışır.
Hayvanların değişen ihtiyaçları ve değişen hava koşulları, yöneticilerin ihtiyaçlar düzeyinde
havalandırma modları arasında değişiklik yapmaya hazır bulunmalarını gerektirir.
Minimum Havalandırma Nasıl Çalışır?
Minimum havalandırmanın amacı soğuk hava koşullarında ve/veya hayvanlar çok küçük yaşta iken,
üşütmeden nemi ve amonyak gibi gazları uzaklaştırmak amacıyla, kümes içerisine yeteri kadar taze
hava girişi sağlamaktır. Tipik olarak yukarıda anlatıldığı gibi değişik amaçlar için değişik fan ve hava
kanalı kurulumlarıyla, 2-6 adet 90 cm’lik ekzos (aspiratör) fanlar kullanılır.
Başarılı bir minimum havalandırmanın amacı havanın yeterli hızda gelebileceği ve aynı hızla hava
menfezlerinden geçeceği uygun vakumun sağlanmasıdır. Eğer menfezler kümesin uzun kenarı boyunca
eşit aralıklarla dağıtılırsa, hava akımı da bütün kümes boyunca birörnek olacaktır. Diğer önemli bir
konu, soğuk dış ortam havasının direkt olarak hayvanların üzerine düşmemesi, dolayısıyla üşütmemesi
için havanın kümes havasıyla karışması amacıyla yeterince yüksekten gelmesidir. Değişik bölgelerde
minimum havalandırma için (daha sonra anlatılacak olan geçiş havalandırmasında tünel kullanılmadan
yapılan ısı uzaklaştırması için) çok çeşitli negatif basınç tertibatları kullanılmaktadır. En çok rastlanılan
türleri Şekil 12’de gösterilmektedir.
Şekil 12: Minimum havalandırma için sıkça kullanılan 4 farklı fan/menfez kurulumu.
A. Yan duvarlarda eksoz (aspiratör) fanlar ve kümes çapı boyunca
yerleşmiş (yan duvarlarda yüksekte veya tavanda) hava kanalları. Bu
kurulum soğuk havalarda ve geçiş modunda çalışan tünel havalandırmalı
kümeslerde iyi çalışır.
B. Bir tarafa yerleştirilmiş eksoz (aspiratör) fanlar diğer tarafa yerleştirilmiş
hava kanalları. Genellikle “Çapraz Havalandırma” olarak adlandırılır. Bu
kurulum genellikle tünel havalandırmaya ihtiyaç duymayan bölgelerde
popülerdir.
C. Çatıya yerleştirilmiş eksoz (aspiratör) fanlar ve yan duvarlara
yerleştirilmiş hava kanalları. Genellikle “Mahyadan Çekim” olarak
adlandırılır. Bu tür kurulumlar genellikle daha soğuk iklimlerde
kullanılmaktadır.
D. Yan duvarlarda eksoz (aspiratör) fanlar ve çatının en üst noktasına
yerleştirilmiş hava kanalları. Genellikle “Ters Akım” olarak adlandırılır.
Bu tür kurulumlar hava kanallarının yerleşimi dışında A maddesindeki
kurulum ile benzerdir.
Eylül 2011
19
Bu makalede, sunumu kolaylaştırmak ve dünya çapında en sık kullanılan kurulum şekli olması nedeni
ile kurulum A (fanlar yan duvarlarda ve menfezler yanlarda) kullanılacaktır. Her ne kadar negatif basınç
tertibatları detay bakımından çok çeşitlilik gösterse de, bütün fan/menfez tertibatlarında aynı temel
prensiplerin geçerli olduğunu ve bütün havalandırma tertibatlarının minimum havalandırma modunda
düzgün bir şekilde çalışması gerektiğini unutulmamalıdır.
Minimum havalandırma tertibatlarında oluşturulan hava akım şablonu Şekil 13’de gösterilmektedir.
Bu gerekli hava akım şablonunun elde edilmesi için menfez giriş alanı kullanılan fanların kapasitesi
ile orantılı olmalıdır. Eğer hava menfezleri çok küçük olursa (çalışan fanların sayısına göre) fanlar
çok yüksek statik basınca karşı çalışmak zorunda kalacak ve ihtiyaç duyulan hava değişim oranına
ulaşamayacaktır. Eğer havalandırma kapakları çok geniş açılırsa statik basınç çok düşecek ve hava
çoğunlukla veya yalnızca fanlara yakın olan menfezlerden içeri girerek üniform olmayan bir hava akışı ve
hayvanlar için yetersiz ortam koşulları yaratacaktır. Statik basınç sensörleri kullanan, kumanda üniteleri
tarafından aktive edilen, soğuk hava koşullarına göre ayarlanabilen menfezlerin (klapelerin) kullanımı
havalandırma kapaklarının ayarlarının otomatik olarak yapılmasını sağlayacaktır. Perde aralıkları ve
sabit levha tipi hava kanalları çok geniş açıklıklar oluştururlar ve içeri giren soğuk havanın hayvanların
üzerine düşmesine neden olurlar. Minimum havalandırmada iyi yalıtılmış kümeslere ihtiyaç vardır çünkü
hava sızıntıları, istenilen hava akımını bozma eğilimindedir.
Şekil 13: Minimum havalandırmanın amacı kümes çevresine yerleştirilen hava kanallarında havayı eşit
miktarda ve yüksek hızda, hayvanların boy seviyesinin üzerine (çatıya paralel şekilde) ulaştırmaktır,
böylelikle bu şekilde gösterildiği gibi, soğuk dış ortam havası kümes içi havasıyla karışır. Bu hava akım
şablonu soğuk dış ortam havasının tavukların üzerine düşmesini engeller.
Minimum havalandırma zamanlayıcı (timer) ile yönlendirilir. Örneğin, büyümenin erken döneminde
veya soğuk havalarda içerideki hayvanların hesaplanan ihtiyaçları doğrultusunda beş dakikada bir
hesaplanan süre kadar çalışılacak şekilde ayarlanabilir. Hayvanlar büyüdükçe ve/veya havalar ısındıkça
zamanlayıcı devreden çıkıp termostatlar devreye girerek soğutma için gerekli havalandırma oranını
sağlayabilirler.
Soğuk havalarda, termostat devreye girmese de fazla nemin kümeslerden uzaklaştırılması için ortamdan
bir miktar ısı uzaklaştırmasına da yol açsa hesaplanan minimum havalandırma oranının sağlanması
gerektiği unutulmamalıdır.
20
Eylül 2011
•
•
•
•
•
•
Önemli Noktalar
Minimum havalandırmanın amacı soğuk havalarda veya civciv büyütme döneminde fazla
nemin ve amonyağın atılabilmesi için yeterli taze havanın kümese girişinin sağlanmasıdır.
Negatif basınç fanları ve hava menfezlerinin düzeni değişik bölgelerde farklılıklar gösterir,
fakat aynı temel prensip hepsi için geçerlidir.
Bütün minimum havalandırma tertibatları dış ortam havasını kümese yüksekten alarak
kümesteki hayvanlar üzerine direkt olarak düşmesine engel olmalıdır.
Minimum havalandırmada ihtiyaç duyulan hava akım şablonunu elde etmek için hava
menfezlerinin alanları kullanılan fanların kapasitesi ile orantılı olmalıdır.
Statik basınç kontrol cihazları tarafından kontrol edilen, soğuk havaya göre ayarlanabilen yan
havalandırma kapaklarının kullanımı en iyi havalandırma akımını sağlar.
“Minimum Havalandırma” zamanlayıcı (timer) ile kontrol edilmelidir, ısı (termostat) kontrollü
kullanılmamalıdır. Kümes içerisinde zaman zaman ortaya çıkan fazla ısının ortamdan
uzaklaştırılmasını sağlamak amacı ile fanların termostat kontrollü olarak da çalışabilmesine
ayrıca ihtiyaç duyulur.
Geçiş Havalandırması Nasıl Çalışır?
Minimum havalandırmadan geçiş havalandırmasına geçiş basitçe zamanlayıcı kontrollü havalandırmadan
ısı kontrollü havalandırmaya geçiştir. Bu durum fan/menfez dizaynı nasıl olursa olsun geçerlidir. Sıcaklık
sensörleri veya termostatlar minimum havalandırma zamanlayıcısınının (timer’ının) önüne geçerek fanları
çalışmaya devam ettirdiği sürece, minimum havalandırma tertibatı, geçiş havalandırması modunda
çalışıyor demektir. Dış ortam sıcaklığı arttıkça sisteme ek yan duvar fanları veya başka fanlar eklenebilir.
Geçiş havalandırmada ek bir aşama Şekil 14’de gösterilen “hibrid (melez)” kurulumdur. Bu da bazı
tünel fanlarını kullanarak kümes içerisine kapalı tutulan tünel menfezleri yerine yan kanallardan hava
girişi sağlayarak kullanılır. Dış ortam havası, yan duvar fanları vasıtasıyla kümese girer ve negatif
basınç sistemlerindeki minimum havalandırmaya benzer şekilde kümes havası ile karışır. Minimum
havalandırma tertibatı ile arasındaki en büyük fark, artan fan kapasitesinin daha büyük hacimlerde
hava değişimine olanak sağlamasıdır. Örneğin geçiş düzeneğinde dört tünel fanı kullanmak tünel
havalandırmada dört fan kullanılarak elde edilen havalandırma oranını sağlar ancak hayvanlar üzerine
direk rüzgar oluşturmaz. Bazı bölgelerde üniformite endişesinden dolayı geçiş havalandırma için tünel
fanları kullanılmaz. Geçiş havalandırma için tünel fanlarının kullanımı menfez miktarına,iklime ve içeri
giren havanın karışabilmesine bağlıdır.
Şekil 14: Geçiş havalandırma modu sıcaklık sensörlerinin zamanlayıcıyı baskıladığı zaman başlar.
Sıcaklık uzaklaştırma ihtiyacı minimum havalandırma fan/menfezlerinin kurulumunun karşılayacağından
daha yüksek seviyelerde hava değişim oranına ihtiyaç duyduğunda, şekilde gösterildiği gibi bazı tünel
fanlar, hayvanlar üzerine direk olarak hava verilmeden yan kanallardan büyük miktarda havanın içeri
alınması için kullanılabilir.
Eylül 2011
21
Minimum havalandırmada olduğu gibi hava kanallarının alanı, kullanılan fan kapasitesi ile orantılı
olmalıdır. Hibrit geçiş havalandırması biçimde fazla statik basınç oluşturmadan en azından monte edilen
tünel fanlarının yarısını çalıştırabilecek kadar yeterli yan duvar menfez alanı sağlanmalıdır. En etkili
uygulamalar için hava girişleri minimum havalandırmada olduğu gibi statik basınç ile çalışan klapeler
(inletler) ile kontrol edilmelidir.
•
•
•
Önemli Noktalar
Geçiş havalandırması sıcaklık tarafından yönlendirilir, tavuklar üzerine soğuk hava doğrudan
düşürülmeden sıcaklığın uzaklaştırılması gerektiğinde kullanılır.
Sıcaklığın uzaklaştırılması için minimum havalandırma tertibatınının kapasitesinden daha
yüksek oranlarda hava değişimi gerektiğinde, yan menfezlerden büyük miktarda hava girişi
sağlamak için tünel fanlar kullanılabilir.
Minimum havalandırmada olduğu gibi geçiş havalandırmasında da menfezlerinin alanı fan
kapasitesi ile orantılı olmalıdır. Tercihen menfezlerin açılması statik basınç ile çalışan kontrol
cihazları tarafından otomatik olarak sağlanmalıdır.
Tünel Havalandırma Nasıl Çalışır
Tünel havalandırmanın amacı ılık-sıcak iklimlerde yüksek hızlı hava akımının soğutucu etkisini kullanarak
hayvanları konforlu tutmaktır. Tünel tertibatı özellikle daha büyük tavukların yetiştirildiği (1,8-3,6 kg)
daha sıcak olan bölgeler için uygundur. Tünel sistemleri öncelikle sıcak havalarda, fazla kümes ısısının
uzaklaştırılması için gerekli olan hava değişim oranını sağlayarak ısı uzaklaştırma ihtiyacını karşılamak
için kurulurlar. Tünel havalandırmaları eksiksiz olarak kurulmuş işletmeler, bütün fanlar çalıştığında
kümesin tamamının hava değişimini bir dakikadan az bir sürede tamamlarlar.
Tünel kurulumları ayrıca, havanın kümesin uzunluğu boyunca bir rüzgar tüneli tarzında hareket etmesini
sağlayarak, rüzgar etkisi ile soğutma sağlarlar. En etkili rüzgar soğutması için 2,54m/sn. hız gereklidir.
Şekil 15: Tünel havalandırma sistemleri yüksek düzeyde ısı uzaklaştırması ve rüzgarın soğutma etkisini
sağlamak için, bol miktarda yüksek hızdaki havayı tavuklar üzerinden geçirmek amacı ile tasarlanmıştır.
Yüksek hızdaki hava ile sağlanan rüzgarlı soğutma, tamamen tüyle kaplı bir tavuğun hissettiği etkin
sıcaklığı 5,5-7 °C kadar düşürebilir. Şekil 16’da dört ve yedi haftalık hayvanlar için farklı hızlarda
oluşabilecek etkili sıcaklık düşüşleri gösterilmektedir.
22
Eylül 2011
Şekil 16’da gösterildiği gibi, belirli bir hızda genç hayvanlar daha fazla rüzgar soğutma etkisi
hissedeceklerinden, bu hayvanlarda tünel havalandırma kullanılırken daha fazla dikkat edilmesi gereklidir.
“Etkin” olacak sıcaklık düşüşlerinin sadece tahmin edilebileceğine, termometreden okunmadığına ya
da hesaplanmadığına dikkat ediniz. Tavukları konforlu tutmak için hava hızının oluşturulması için ne
kadar fan kullanılacağına ve hava değişim oranının ne kadar olacağına karar vermek için tavukların
davranışları yol gösterici olmalıdır.
Şekil 16: Yüksek hızdaki hava akışı ile oluşturulan soğutma etkisi genç havyanlar için çok daha fazladır.
Tünel havalandırma tertibatı ile sağlanan yüksek hızlı hava akışı, bu havalandırma sistemine evaporatif
(buharlaştırmalı) soğutma sistemlerinin kolayca eklenebilmesine olanak sağlar. Bu, ya kümes içi
sisleyiciler ya da hava kanallarının dışına yerleştirilen evaporatif (buharlaştırmalı) soğutma petekleri
yardımıyla olur. Rüzgarın soğutma etkisi ile oluşturulan “etkin” sıcaklığa ek olarak dış ortam havasının
bu şekilde soğutulması çok sıcak havalarda bile hayvanların iyi bir performans göstermesini sağlar.
Hava sıcaklığı 32°’den fazla ve tünel havalandırma tek başına kullanılıyor ise soğutma daha az etkili
hale gelmeye başlar. 38°C’nin üzerinde, hava soğutmak yerine ısıtmaya başlar.
Tünel havalandırmada yeterli hava girişinin sağlanması esastır. Petekler ile soğutma için daha fazla
alana ihtiyaç vardır. Ayrıca tünel havalandırma yapılan kümeslerde hava kaçakları istenilen hava
akımını bozacağı için kümesler iyi izole edilmelidir.
•
•
•
Önemli Noktalar
Tünel havalandırmanın amacı yüksek hızda hava akımının soğutma etkisini kullanarak
maksimum soğutma sağlamaktır.
Rüzgarın soğutma etkisi ile oluşturulan “etkin” sıcaklık tahmin edilebilir ve tavukların
yaş / boyutuna ve gerçek hava sıcaklığı ile ilişkilidir.
Hava sıcaklığı 32°’nin üzerine çıktığında rüzgarın soğutma etkisi azalır, 38°’nin üzerinde hava
soğutmak yerine, ısıtmaya başlar.
Eylül 2011
23
Evaporatif (Buharlaştırmalı) Soğutma Nasıl Çalışır?
Su buharlaştığı zaman onunla temasa geçen her şey soğur. Havaya 3,8 litre su buharlaştırmak havadan
9,179kJ enerji alır. Evaporatif (buharlaştırmalı) soğutma (Evaporative cooling-EC) bu özelliğinden dolayı
sıcak havalarda kanatlı üretimi yapabilmek için etkili bir araçtır.
Broyler yetiştiriciliğinde EC’nin en kolay uygulaması perdeli havalandırma yapılan kümeslerde üst
taraflara yerleştirilen sisleme memeleri (nozzle) ile olur. En etkin ve etkili modern EC sistemleri, tünel
havalandırmayı tamamlayan ve havalandırma ile beraber çalışanlardır. Tünel havalandırmanın rüzgarın
soğutma etkisine ilaveten belirgin bir sıcaklık düşürücü etki ekleyerek, yani iyi bir şekilde tasarlanan ve
işletilen tünel havalandırma kümesleri ile beraber EC sistemleri tavukların çok sıcak havalarda bile iyi
performans göstermelerini sağlar.
Tünel-EC kümesleri için iki ana kurulum seçeneği; tünel kanallarının üzerine yerleştirilen kümes içi
sisleyiciler ve ıslak petekler (spreyle ıslatılan veya devridaimli) sistemlerdir. Her iki yöntem de iyi çalışsa
da devridaimli petekler daha yaygındır. Bu yüksek etkili sistemler daha az bakıma ihtiyaç duyarlar ve
hayvanların veya altlığın ıslanması riskini taşımazlar.
EC’nin ne kadar iyi çalıştığı, ne kadar soğutucu etki yarattığı üç faktöre dayanır:
• Başlangıç dış ortam hava sıcaklığı-bu sıcaklık ne kadar yüksek olursa, diğer koşullar eşit
olduğunda o kadar daha fazla oranda soğutma mümkündür.
• Kümes dışındaki bağıl Nem (RH) oranı- ne kadar düşükse o kadar iyidir.
• Sistemin suyun buharlaştırılmasında ne kadar etkili olduğu- tipik bir sistemin etkinliği %50-%75
arasındadır.
Tablo 1’de daha yüksek veya düşük başlangıç hava sıcaklıklarında, sistemin etkinliği ve bağıl nem
düzeylerine göre kümes içi hava sıcaklıkları verilmektedir. Örneğin, eğer dışarıda sıcaklık 35°C, bağıl
nem %50 ise %75 etkin bir EC sistemi’ 7°C serinlik oluşturarak sıcaklığı 28°C. ‘ye düşürecektir. Eğer
tünel havalandırma, rüzgar etkisi ile soğutma yoluyla 5,5-7°C kadar etkin soğutma sağlarsa, tamamen
tüy ile kaplı tavuklar sıcaklığı 21-22,5°C olarak hissedeceklerdir.
Tablo 1. Farklı koşullar altında mümkün olan evaporatif soğutma etkisi
Evaporatif soğutma, oldukça nemli olarak tanımlanan bölgelerde etkin bir soğutma sağlayabilir.
Dünyanın birçok bölgesinde, örneğin yaz gecelerinde bağıl nem %90’a ulaşabilir ve gün ortasında %50
veya daha az bir düzeye düşebilir. Bunun nedeni, geceleri hava sıcaklığının genellikle düşük (20°C
civarında) seyretmesi ve sonrasında artarak 30°C nin üzerinde seyretmesi ve böylece de nemin yarı
yarıya düşmesidir. Basit bir kural olarak, eğer gece dönemi düşük sıcaklıkları ve gündüz dönemi yüksek
sıcaklıkları arasında ortalama 11°C fark varsa nem yarıya düşeceğinden EC oldukça kullanışlıdır.
24
Eylül 2011
Şekil 17’de etkin sıcaklığın yüksek rüzgar hızı ve gerçek sıcaklığın evaporatif soğutma ile düşürüldüğü
tünel havalandırma ile soğutulan kümeslerde temel prensipler gösterilmektedir.
Şekil 17: Aşağıda iyi tasarlanmış yüksek etkinlikli evaporatif (buharlaştırmalı) soğutma sistemi ve
saniyede 2,54 m veya daha fazla hızda rüzgar hızına sahip tünel havalandırma sisteminin tipik olası
sonuçları verilerek tünel+buharlaştırmalı soğutmanın temel prensipleri gösterilmektedir.
Önemli Noktalar
• Havaya 3,8 litre su buharlaştırmak, havadan 9,179 kilojoul enerji alır.
• Evaporatif soğutmanın ne kadar iyi çalışacağı; hava sıcaklığı, bağıl nem ve soğutma
sisteminin etkinliğine bağlıdır.
• Eğer gece dönemi en düşük sıcaklıkları ve gündüz dönemi en yüksek sıcaklıkları arasında en
az 11°C fark varsa evaporatif soğutma oldukça pratiktir.
Eylül 2011
25
Broyler Kümeslerinde Çevre Yönetimi: Havalandırma İçin Doğru Kararları Vermek
Havalandırma İçin Doğru Kararları Vermek
Broyler üretim kümeslerinin nasıl tasarlanıp nasıl donatılacağı hakkında kararlar verirken, modern çevre
kontrol teknolojilerinden beklenilebilecek yararların ve imkanların anlaşılması önemlidir.
Şekil 18’de Amerika’nın güneydoğusunda sonbahar döneminde perde ile havalandırma yapılarak
çevre koşulları kontrolü sağlanan broyler kümesleri arasındaki “data logger” takip cihazları tarafından
kaydedilen sıcaklık farlılıkları gösterilmektedir. Geleneksel perdeli soğutma yapılan kümeste çok az
sıcaklık kontrolü sağlanırken çevre kontrolü sağlanan kümeste sıcaklıklar, hedef sıcaklık çizgisini çok
yakından takip etmektedir. Burada yetiştirmenin ilk 28 gününde kaydedilen veriler arasındaki farklılık
çok belirgindir.
Yetiştirmenin daha sonraki aşamaları ve daha sıcak iklimler için, özellikle tavuklar daha büyük kesim
ağırlıklarına (1,8-3,6 kg) ulaştırıldığı durumlarda evaporatif soğutma ile beraber kullanılan tünel
havalandırmanın kesin performans avantajı sağladığı gösterilmiştir. Tablo 2’de ticari bir broyler işletmesi
tarafından yaz dönemi esnasında güneydoğu Amerika’da kaydedilen gerçek saha verileri ile geleneksel
perdeli soğutma ve tünel+buharlaştırmalı soğutma ile soğutulan kümesler arasındaki farklılıklar
gösterilmektedir.
Amerikan Tarım Bakanlığı araştırmacıları tarafından yapılan, daha yüksek performansı sağlamak için
modern tünel soğutmalı kümeslerin potansiyelini araştıran bir başka çalışmada değişik tünel rüzgar
hızlarının sıcak ortamlarda canlı ağırlık ve FCR üzerine etkileri gösterilmiştir (Tablo 3).
Şekil 18: Kaydedilen sıcaklıklar, çevre kontrolü sağlanan kümes hedef ısıya yakın sıcaklıklarda
seyrederken, perdeli havalandırma yapılan kümesin sıcaklık dalgalanmaları oluşumuna sebep olduğuna
işaret etmektedir. Gölgeli çizgiler hedef sıcaklıkları göstermektedir.
26
Eylül 2011
Tablo 2: Güneydoğu Amerika’da yaz döneminde tünel havalandırma + Evaporatif soğutmanın’nın
geleneksel perde havalandırması ile karşılaştırılmasından elde edilen performans etkileri.
Tablo 3: Amerikan Tarım Bakanlığı araştırma sonuçları, sıcak ortamlarda, rüzgar hızının Canlı ağırlık
ve FCR üzerine etkileri.
Havalandırma teknolojisine yapılan yatırımın potansiyel geri dönüşünün sadece sistemler amaca uygun
şekilde tasarlandığında, sistem parçaları dikkatlice seçildiğinde ve bunlarla aynı derecede önemli olarak
uygun şekilde işletildiğinde mümkün olabileceğini vurgulamak gerekir.
•
•
•
•
Önemli Noktalar
Araştırma çalışmaları ve işletme deneyimleri çevre kontrol teknolojilerinin belirgin performans
avantajları sağlayacağını göstermektedir.
Ticari kanatlı kümeslerinde veri toplama cihazları (data logger’lar) çevre kontrol
ekipmanlarının hedef sıcaklıklara yakın sıcaklığı sağlayıp sağlamadığı ortaya
koyabilmektedir.
Güneydoğu Amerika’da yaz döneminde, evaporatif (buharlaştırmalı) soğutma ile beraber
tünel havalandırma kullanımı performansı arttırmıştır.
Kontrollü koşullar altında yapılan araştırmalar yüksek hızlı rüzgarın özellikle, büyük
hayvanların performansı için faydalı olduğunu göstermiştir.
Eylül 2011
27
Aşağıda anlatılan bölümler havalandırma ekipmanlarının seçimi konusunda karar vermede önemli
hususları açıklamaktadır.
Fanların Seçimi
Başarılı bir havalandırma programı için iyi fanlara sahip olmak özellikle önemlidir. Göz önünde
bulundurulması gereken en önemli husus, fanların hava akım kapasitesidir ki bu da bir fanın çekeceği
m3/saat (saatteki metreküp) hava miktarıdır.
Fanlar havalandırmanın havayı hareket ettiren kaslarıdır ve kurduğunuz fanların ihtiyaç duyulan kadar
havayı taşıyacağından emin olmanız gerekir.
Fan Performansını Etkileyen Faktörler
Fan kapasitesi (m3/saat) fanın çalıştığı ortamın statik basıncına göre değişir. Serbest havada (karıştırıcı
fanlarda olduğu gibi), sıfır statik basınçta bir fan en yüksek düzeyde havayı hareket ettirecektir. Negatif
basınçta havalandırma fanları kümes içerisindeki kanallardan havayı çekmek ve dışarı boşaltmak
zorundadır. Yani bir miktar dirence karşı çalışmalıdırlar. Bu direnç statik basınç olarak adlandırılır.
Statik basınç arttıkça fanın hava akım kapasitesi azalır. Bir fanın hava akım oranı (50 Pa. ‘daki m3/saat
/ 12,5 Pa.’daki m3/saat) yüksek statik basınçta ne kadar iyi performans göstereceğini ifade eder. Hava
akım kapasitesi değeri 0,65-0,90 aralığında değişir ve yüksek değer daha iyidir.
Fanın etkinliği (bir watt ile çekebildiği m3/saat hava), kilowatt-saatteki fayda maliyetine denktir, bize
m3/saat’de belirli bir hava akımını sağlamak için bir fanı çalıştırmanın maliyetinin ne kadar olacağını
gösterir. Fan etkinliği de statik basınç arttıkça azalır.
Fan performans eğrileri fanların karşılaştırılması ve belirli bir durumda hangi fanın en iyi şekilde
çalışacağını değerlendirmek için oldukça kullanışlıdır. Fan eğrileri ya fan kapasitesini yada fan etkinliğini
gösterir. Nokta veya grafik şeklinde bir fanın statik basınç arttıkça m3/saat olarak kapasite değişikliklerini
veya değişik statik basınçlarda bir fanın m3/saat/watt olarak etkinliğini gösterirler. Şekil 19 ve 20’de
verilen örnek fan eğrilerinde tipik direkt sürücülü motorlu düşük etkinlikteki fanlar ve yüksek etkinlikli
kayışlı 122 cm’lik fanlar arasındaki performans farkı gösterilmektedir.
Fanlar genellikle 10 veya 20 Pa. statik basınçtaki m3/saat’lik randımanlarına göre tanıtılırlar veya
değerlendirilirler. Bu fan tasarım amacı ve tipik işletim statik basıncı için kullanılan alışılmış bir standarttır.
Eğer kümes içindeki statik basınç tasarlanan işletim aralığının çok üzerine çıkarsa-ki bu durum olasılıkla
kapaklar veya petekler kirlenirse veya yetersiz hava giriş menfezi varsa oluşur. Bu durumda fanlar
istenilen hava akımını sağlayamayacaktır. Örneğin Şekil 19’da gösterilen yüksek etkinlikli fan 12,5
Pa.’da 39.105 m3/saat hava taşır. Fakat kümesin yanlış tasarım, yönetim veya idaresi statik basıncın
37,5 Pa.’ya yükselmesine neden olursa hava akımı %16 azalarak. 32.984 m3/saat’e düşer.
28
Eylül 2011
Şekil 19: Fanın hava akım kapasitesinin m3/saat cinsinden karşılaştırılması.
Şekil 20: m3/saat/watt olarak fanın etkinliğinin karşılaştırılması.
•
•
•
•
Önemli Noktalar
Fan performans faktörü’nün esası statik basınç altındaki hava akımı kapasitesidir.
“Hava akım oranı” bir fanın yüksek statik basınçta hava akım kapasitesini ne kadar iyi idame
edeceğini gösterir.
Fanın etkinliği bir watt başına m3/saat olarak hesaplanır. Yüksek hava akımı oranına sahip
daha etkili bir fanın maliyeti daha yüksektir. fakat daha iyi iş görür ve uzun dönemde elektrik
masrafından kazandırır.
Belli bir aralıktaki statik basınçtaki performansın değerlendirilmesi için fan hava akış
kapasitesi ve etkinlik eğrilerine başvurulmalıdır, bunlar yaklaşık işletim masraflarının
hesaplanmasında kullanılacaktır.
Eylül 2011
29
Fan Kapakları İle İlgili Faktörler
Kapaklar açıldığında oluşacak hava akım direnci ya çok düşük düzeyde olmalı ya da hiç oluşmamalıdır.
Fakat kapaklar kapatıldığında hava akımını tamamen bloke edebilmelidir. Günümüzde yapılan testler
122 cm’lik tünel fanlarının yüksek kalite, yeni ve temiz panjur tipi kapaklarının sıkıca kapanmadığını
göstermektedir. Kapanması gereken fanların oluşturduğu hava sızıntıları minimum havalandırma
esnasında kümeste sıcaklık kaybı nedeniyle birkaç yüz dolara mal olmaktadır. Daha da önemlisi hava
sızıntıları tavukların performansına zarar verebilecek gerekli hava akımı şablonunu bozmaktadır.
Eğer panjurlu kapaklar kullanılırsa, bunların temiz tutulması gereklidir. Bir hafta içinde biriken kir,
hava akımını %25 azaltabilir. Konik veya eğimli duvar fanlarının avantajı, kapaklarının daha kolay
temizlenebileceği kümes içinde yerleşmiş olmalarıdır.
•
Önemli Noktalar
Havalandırma kapakları hava sızıntılarını önlemek için sıkıca kapanmalıdır ve istenilen fan
kapasitesinin sağlanabilmesi için temiz tutulmalıdır.
Entegre Kontrol Sistemlerinin Seçilmesi
Entegre elektronik kontrollü sistemler kümes içinde 7 gün 24 saat kontrol sağlar. Bu sistemler oldukça
pahalıdır fakat sıcaklık dalgalanmalarını hedef optimal sıcaklığın üst ve altında daha dar bir aralıkta
sınırlayarak tavuklarının performansının artmasını sağlayarak maliyetin geri dönüşümünü sağlar. Şekil
21’de gösterildiği gibi, tipik bir mekanik termostatlı sistem ±3-4°C dalgalanmalara yol açarken, elektronik
kontrollü bir sistem ±1,1°C kontrol sağlar. Entegre bir kontrol, termostatlar gibi farklı parçaların ayrıca
ayarlanması gerekliliğini ortadan kaldırır. Bununla beraber iyi bir yönetici entegre kontrol sistemini
gözlemleyip, yönlendirmelidir.
İyi bir sistemi kullanmayı öğrenmek kolaydır. Bu da sistemin iyi bir gösterge ekranının olması ve
menüler yardımıyla yönetilebilmesi demektir. Isıtma ve havalandırma sisteminin birbiri ile çatışmasını
engellemeli; kümesi otomatik olarak, ısıtmadan minimum havalandırma, geçiş havalandırması ve tünel
havalandırmaya ya da evaporatif soğutmaya geçirebilmelidir (işlemi tersine de çevirebilmelidir). Ayrıca
ekstra işgücü kullanmanızı engellemek amacıyla yeterli veri giriş kanalı olmalıdır. Diğer bir önemli konu
iyi bir entegre kontrolün güç kaynağından kaynaklanan ani voltaj değişiklikleri ve kesintilerine karşı
koruma sağlayabilmesidir.
İyi bir kontrol sistemi aynı zamanda bölgesel çalışma kapasitesine sahip olup, yöneticinin kümesin farklı
bölgelerine sıcaklık sensörleri yerleştirerek değişik durumlar için değişik sensörleri kullanabilmesine
olanak sağlamalıdır. Örneğin büyütme döneminde kümesin belirli bir bölümünde bölme oluşturuluyor ise
dönemi minimum havalandırması için kullanılmayan alandaki sensörler kapatılabilmeli, fakat kümeste
fanların olduğu alanda sıcak hava tünel havalandırması için sensörler gerektiğinde çalışabilmelidir.
30
Eylül 2011
Şekil 21: Kaydedilen sıcaklık grafiğinin gösterdiği gibi, entegre elektronik kontroller termostat ile çalışan
sistemlere oranla çok daha iyi kümes içi sıcaklık kontrolü sağlamaktadır. Kümesteki performans artışıyla
kontrol cihazlarının maliyeti kolayca karşılanabilir.
Daha iyi kontrol sistemleri toplanan verilerini entegre ederek gösterge ekranında sunarlar. Böylelikle
yöneticiler örneğin son 24 saat içerisinde farklı zaman aralıklarındaki veya tüm yetiştirme dönemindeki
kümes sıcaklıklarına bakabilirler. Bu özellik sorunların giderilmesinde oldukça kullanışlıdır. Genellikle
kişisel bilgisayarlar ve ağ bağlantıları ile uzaktan yapılabilen gözlemleme ve kontrol, kontrol sistemlerinde
istenilen bir özelliktir ve yöneticinin kümes şartlarını kendi ofisinden veya yerleşim yerinden kontrol edip,
eğer sorunlar varsa müdahele etmesine olanak sağlar.
•
•
•
•
Önemli Noktalar
Modern elektronik kontroller idarecilere zamandan büyük miktarda tasarruf sağlayabilir,
örneğin termostatların kurulması gibi.
İyi bir kontrol sisteminin değişik kapasiteleri olmalıdır-kullanıcı dostu olması şarttır.
İyi bir kontrol sistemi kümes içi sıcaklığı hedef sıcaklığın ±1,1°C aralığında tutabilmelidir.
Veri toplama ve gösterme özelliğine sahip bir kontrol sistemi sorunların çözülmesinde ve sevk
idare koşullarının geliştirilmesinde çok yardımcı olabilir.
Hava Giriş Menfezi Tasarımında Dikkate Alınması Gerekenler
Minimum ve geçiş havalandırması esnasında, soğuk dış ortam havasının direk olarak hayvanların
üzerine verilmesine izin vermeden, soğuk dış ortam havasının kümes içi sıcak havasıyla karıştırılmasında
kullanılan havalandırma kanallarının tasarımı çok önemlidir. Daha önce de belirtildiği gibi fanların ve
hava giriş menfezlerinin yerleştirilmesinde birçok değişik tasarım vardır. Buradaki esas konu havanın
yüksekten ve yüksek hızda kümese taşınmasıdır. Kümesin çeperine yüksekte yerleştirilen (yan duvarlara
veya tavan açılımlarına) ayarlanabilir menteşeli kapağa sahip klapelerin gerekli hava akım paterninin
(gidiş yolunun) sağlanmasında çok faydalı olduğu saptanmıştır. Şekil 22’de ayarlanabilir yan kanalları
ile sağlanan hava akım paterninin perdeli havalandırma kanallarının düzenlenmesi ile karşılaştırılması
gösterilmektedir.
Eylül 2011
31
Şekil 22: Minimum veya geçiş havalandırma esnasında soğuk dış ortam havasının direkt olarak
hayvanların üzerine verilmesini önlemek çok önemlidir. Kümesin çeperine yüksek olarak yerleştirilen
ayarlanabilir klapeler bu amacı karşılarlar. Hava kümes içerisinde tavuk seviyesine yönelmeden önce
kümes içi sıcak havasıyla karışır.
Hava boşluklarının boyutları çok önemlidir. Çalışan fanların sayısı ve statik basınçtaki değişikliklere göre
farklılık gösterir. Sürekli uygun hava akımını sağlamak için hava kanallarının el ile ayarlanması neredeyse
imkansızdır. Statik basınç sensörleri ile aktive edilen soğuk hava kanalları gerekli ayarlamanın otomatik
olarak yapılmasını sağlayarak tavuklara daha iyi ortam sunar. Kanalların yönetimi hakkında daha fazla
bilgi için bakınız sayfa 40
•
Önemli Noktalar
Ayarlanabilir menteşeli klapelerin minimum ve geçiş havalandırması için çok faydalı olduğu
saptanmıştır.
Karıştırıcı Fanların Faydaları
Minimum havalandırma esnasında ayarlanabilir klapelerin sağladığı iyi hava karışımı sırasında bile
minimum havalandırma fanları sadece bir dönem çalışır. Fanlar kapatıldığı zaman kümesin üst kısmında
sıcak havanın soğuk hava ile karışımı ve tabana yönlendirilmesi durur. Kümesin içerisine yerleştirilen
karıştırıcı (veya sirkülasyon) fanlar bu sıcaklık tabakalaşmasının önlenmesine yardımcı olarak genç
hayvanların sıcak tutulmasını ve altlıktan nemin uzaklaştırılmasını sağlayabilirler.
Karıştırıcı fanlarının kullanılmasının diğer bir önemi ısınma yakıt maliyetinin azaltılmasıdır. İyi yalıtılmış,
ayarlanabilen hava kanalları ile iyi yönetilen kümeslerde %15 ve %20 kadar yakıt tasarrufu sağlandığı
görülmüştür. Toplam yakıt maliyeti iyi yönetilen ve yalıtılmış modern kümeslere kıyasla daha fazla
olan eski kümeslerde daha yüksek oranlarda yakıt tasarrufu sağlanabilmektedir. Konveksiyon ısıtma
yapılan ve/veya yüksek tavanlı kümeslerde daha fazla yakıt tasarrufu sağlanabilir, bazen bu oran %40’a
ulaşabilir.
Hem kürek tipi (Casablanca tipi) hem de akslı pervane fanları oldukça faydalıdır. Kürek tipi fanlar
genellikle üst-akıntı modunda daha iyi çalışırlar. Akslı fanlar kümesin orta çizgisi hizasında yerleştirilerek
havayı yatay olarak üflerler. Sağlanan hava dizaynı ve kurulum detayları (Güneydoğu Amerika için)
Şekil 23 ve 24’te gösterilmektedir.
32
Eylül 2011
Şekil 23: 12m x 152m ‘lik bir kümes için tipik kurulum detayları ve akslı pervane tipi karıştırıcı fanlar
tarafından oluşturulan hava şablonu.
Şekil 24: 12m x 152m ‘lik bir kümes için tipik kurulum detayları ve kürek tipi karıştırıcı fanlar tarafından
oluşturulan hava şablonu.
Evaporatif Soğutma: Soğutucu Petekler mi? Sisleme Ekipmanları mı?
Petekler ile soğutma, kümes içi sislemeyle karşılaştırıldığında, yönetim kolaylığı ve kümesin ıslanmasına
neden olmadığı için çok daha sık kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca buharlaştırmalı petek sistemlerinin
daha fazla soğutma kapasiteleri vardır. Yine de, tünel havalandırmalı veya havalandırmasız olarak iyi
tasarlanmış sisleme sistemleri de iyi şekilde işletildiğinde ve uygun iklimlerde kullanıldığında oldukça
etkin ve yararlı olabilirler.
Kümes içi sislemenin problemi, sistemin havanın absorbe edebileceğinden daha fazla suyu havaya
verdiği durumlarda, suyun hayvanların üzerine ve altlığa düşmesidir. Maksimum soğutma için sadece
gerekli miktarda suyun havaya sislenmesi ve kümesin ıslatılmaması gerekmektedir. Bu işlem çok zor
olabilir dolayısıyla dikkatli ve aktif bir kullanıcıya ihtiyaç vardır. Memelerin tıkanmasına da sıkça rastlanır
ve sıklıkla kontrol edilmesi gereklidir. Su kalitesi sorun yaratabilir. Bu nedenle sistem için sağlanan su
filtre edilmelidir.
•
Önemli Noktalar
Devridaimli petek buharlaştırmalı soğutma sistemleri, sisleme sistemlerinden daha fazla
soğutma sağlarlar ve idareleri daha kolaydır. Doğru kullanıldıklarında kümesin ıslanması
riskini taşımazlar.
Eylül 2011
33
Petekler ile Soğutma: Ne kadar peteğe ihtiyaç vardır?
Amaç en az petek alanı kullanılarak, istenilen soğutmanın sağlanması ve kümes statik basıncının 25Pa.
değerinin üzerine çıkmamasıdır. Petekle evaporatif (buharlaştırmalı) soğutma sistemlerinde en sık
yapılan yanlış, monte edilen petek alanının yeterli olmamasıdır. Bu durum statik basıncı çok zorlayarak
fanlarda randımanının azalmasına neden olur. Yeterli miktarda petek alanına sahip olunmadığında,
peteklerden geçen hava hızı çok yüksek olacağından, soğutma etkinliği azalacaktır. Islak peteklerden
geçen hava hızı ne kadar az olursa soğutma etkinliği o kadar fazla olur.
Kümes içinden geçen veya tünel kanallarından gelen hava hızı ile soğutma peteklerinden geçen hava
hızının aynı olmadığına dikkat ediniz. Kümes içine girdikten sonra havanın hızını belirleyen faktör, kümesin
enine kesit alanıdır. Peteklerin alanı her zaman kümesin enine kesit alanından daha fazla olmalıdır
çünkü yeterli soğutma etkinliğinin sağlanması için peteklerden daha düşük hızda hava geçmelidir.
Kurulan fan kapasitesini ve peteklerden geçmesi tasarlanan hava hızını bildiğimiz düşünülürse, petek
alanının saptanması için gerekli formül:
Gerekli petek alanı (m2) = Kurulan tünel fan kapasitesi (m3/saat) / (Peteklerden geçmesi tavsiye edilen
hava hızı (m/sn) x Saat-saniye çevirme faktörü (3600) )’dir.
Üreticiler peteklerden geçecek optimum hava hızının test verilerinden saptanmasını tavsiye eder.
Önemli Noktalar
• Fanlara fazladan yük oluşturmadan etkili bir buharlaştırmalı soğutma sağlamak için yeterli
petek alanı bulunmalıdır.
Yedek ve Koruma Sistemlerine Neden İhtiyaç Vardır?
Bir kümes ne kadar çok çevre koşullarına karşı kontrol altındaysa, bu kontrollerin kaybında oluşacak
zararların önlenmesi için o kadar daha fazla yedek ve koruma sistemine ihtiyaç vardır. Perdeli
havalandırma yapılan kümeslerde eğer hava çok sıcak olursa, termostat perde kapama sistemi ile
bağlantılı olmalıdır. Fanlar ile havalandırılan kümeslerde enerji kesintilerini durumunda perdelerin
yönetimi yine otomatik olmalıdır. Modern kanatlı kümeslerinde yedek jeneratör mutlaka bulunmalıdır.
Sadece felaketlerin önlenmesi için değil enerji kesintilerinde hayvanların performansının azalmaması ve
sistemin devamlılığının sağlanması açısından önemlidir. Entegre kontrol sistemleri de, belirli bir sıcaklık
aralığında (genellikle ±5,5°C) bağımsız bir kontrol sistemi tarafından yedeklenmelidir. Yedek kontrol
sistemlerinin kümesin merkezine yerleştirilmiş kendine ait sensörleri olmalıdır.
Sıcaklık, enerji, su pompası aktivasyonu, v.b. gibi değişik fonksiyonların problemlerini göstermek için
alarmlara ihtiyaç vardır. Lokal alarma ek olarak, telefon çeviriciler veya çağrı cihazları yardımıyla uzaktan
sinyal gönderebilme kapasitesi de oldukça faydalıdır. Statik basınç ile kontrol edilen hava kanalları
aynı zamanda çok kullanışlı bir alarm sistemidir. Statik basınç değişiklerini hissedip uyarı verir ve ana
kumanda sisteminden bağımsız olduğundan birincil sistemin bekçisi gibi işlev görür. Bütün yedek ve
koruma sistemleri mümkün olduğu kadar birbirinden bağımsız olmalı, başka bir sistem çöktüğü için
çökmemelidir.
•
•
34
Önemli Noktalar
Bir kümes ne kadar çok çevre koşullarına karşı kontrol altındaysa bu kontrollerin kaybında
oluşacak kayıpların önlenmesi için o kadar daha fazla yedek ve koruma sistemlerine ihtiyaç
vardır.
Bütün yedek ve koruma sistemleri mümkün olduğu kadar bağımsız olmalı, başka bir sistem
çöktüğü için çökmemelidir.
Eylül 2011
Kümesin Konumlandırılması
Bir kanatlı kümesinin güneşin açısına göre bir alanda nasıl konumlandırıldığı önemlidir. Optimal kümes
içi koşullar için en iyi konumlandırma çatı sırtının (kümesin uzun ekseni) doğu-batı uzantısına yakın
olarak uzanmasıdır. Kışın bu konum günün ortasında zayıf kış güneşinin yan duvara vurmasını ve
ısınmaya bir miktar katkı sağlamasına izin verir. Sıcaklık birikimlerini en alt düzeye indirmeye çalıştığınız
yaz döneminde gün ortasındaki güneş ışınları çok daha yüksekten gelir. Böylelikle günün büyük bir
kısmında saçak çıkıntısı güneş ışınlarının yan duvara vurmasına engel olur. Gün ortasındaki güneş
sadece çatıya vurur ki burası da genellikle kümesin en iyi yalıtılan kısmıdır. Doğu-batı doğrultusundan
10-15 dereceden daha fazla açı ile uzanan kümesler kışın daha fazla yakıt tüketme eğilimindedir ve
yazın daha fazla oranda havalandırma kullanılmasına ve havalandırmanın yakından takibine ihtiyaç
duyarlar.
•
Önemli Noktalar
Optimal kümes içi koşullar için en iyi konumlandırma çatı sırtının doğu-batı uzantısına yakın
olarak uzanmasıdır.
Yalıtım İçin Gerekenler
Ilıman ve soğuk iklim bölgelerinde ısıtma yakıt maliyetinden tasarruf sağlamak için yalıtım son derece
önemlidir. Tavan üzerinde tavan arası bulunan kümeslerde tavan üzerinde en az U=0,053 W/(m2K)
(R19) yalıtım olmalıdır. Tavan arası bulunan açık kirişli kümeslerde çatı altında en az U=0,125 W/(m2K)
(R-8) yalıtım olmalıdır, buda 38mm’lik poliüretan köpük levhalarla veya 50 mm’lik polisterin boncuk
levhalarla sağlanabilir.
Kanatlı kümeslerinde cam elyafı, levha veya zayıf dolgulu yalıtımlar olmadan folyo tipi yansıtıcı
yalıtımların veya yansıtıcılı çatı kaplamaların tek başına kullanılmaları halinde yeterli olmadıkları
ortaya konmuştur. Dış ortama maruz kalacak herhangi bir yalıtım materyali rutin temizlik işlemleri ve
hayvanların oluşturacağı çeşitli hasarlara karşı dayanaklı olmalıdır. Yalıtım materyalinin su geçirmez
olmasına özellikle dikkat edilmelidir..
Sıcak bölgelerde yöneticeler bazen yalıtım yapmanın gerekli ve ekonomik olmadığını düşünürler.
Bilinmesi gereken, sıcak iklimlerde yerleşim yerine bakmaksızın yalıtım yapılmamış çatılardan gelecek
güneş sıcaklığına karşı hayvanların korunmak zorunda olmasıdır. Dış ortam havası 33°C olduğunda
yalıtılan kümesteki sıcaklık göz ardı edilebilecek hayvan ölümleri ile beraber 33,3°C olur. Yalıtım
yapılmamış kümeslerde kümes sıcaklığı 37°C’ye çıkarken, ölümler %14’leri bulabilir.
Yalıtım yapılmamış çatı veya tavanlardan gelen ısı 6 haftalık hayvanlardan oluşan bir kümes tarafından
üretilen ısıdan daha fazladır. Havalandırma sistemleri buharlaştırmaya sahip olsa da bu kadar yüksek
bir ısı yükünü kaldıramazlar. Radyan ısısı, iç ortam sıcaklığını arttırmadan direkt olarak hayvanları
etkidiği için özellikle tehlikelidir. Hayvanlar bu ekstra ısı yükünü absorbe ettikten sonra kümesin ısısı
yükselmeye başlar ve problem gözle görülür bir hal alır. Eğer alternatif olarak başka bir yalıtım yöntemi
yoksa folyo tipi yansıtmalı çatı kaplamaları bu radyan ısısına karşı bir miktar fayda sağlayabilirler.
•
•
Önemli Noktalar
Isınmada yakıt tasarrufu için yalıtım yapmak şarttır, cam elyafı, levha ve zayıf dolgu tarzında
yalıtımlar oldukça başarılıdır.
Sıcak iklimlerde çatı altı veya tavan üstü yalıtım, kümes üzerine sızan güneş ısısının
engellenmesi için şarttır.
Eylül 2011
35
Broyler Kümeslerinde Çevre Yönetimi: Modern Tünel Tipi Kümeslerin İşletilmesinde Önemli Noktalar
Modern Tünel Tipi Kümeslerin İşletilmesinde Önemli Noktalar
Tünel havalandırma ılık ve sıcak iklimlerde hayvanların yem tüketimi ve canlı ağırlık artışı sağlamak
amacıyla tasarlanmıştır. Bu metod o kadar popüler ve kurulum o kadar tipik olmuştur ki, her ne kadar
kümesler yılın bir kısmında tünel modunda çalışsa da bu kurulumla çalışan kümesler kısaca “tünel
havalandırmalı kümesler” olarak adlandırılır hale gelmiştir. Tünel havalandırmaya bütün iklimlerde
ihtiyaç yoktur fakat kanatlı üretimi yapılan birçok bölgede kullanılmaktadır. Havalandırmanın nasıl
çalıştığı hakkında temel bilgiler için bakınız sayfa 19-25.
Birçok “tünel tipi” kümeste gerçekte 3 tip havalandırma biçimi kullanılmaktadır. Bu havalandırma tiplerini
tanımlamak için kullanılan terminoloji farklılıklar göstermektedir. Bu makalede kolaylık için minimum
havalandırma modunu soğuk iklimler ve küçük tavuklar (büyütme erken dönem), geçiş havalandırması
modunu ılıman iklimler ve orta boy hayvanlar için ısı uzaklaştırma ihtiyacı olduğunda ve tünel modu
ise sıcak havalarda ek bir soğutmaya ihtiyaç duyulduğunda kullanılan havalandırma şekli olarak tarif
etmekteyiz.
En iyi kanatlı performansının (ve yatırımın iyi bir şekilde geri dönüşünün) sağlanması için bir yıl boyunca
tünel kümeslerin yönetimi öncelikle hangi havalandırma modunun belirli bir zamanda tavuklar için daha
iyi olduğuna karar verilmesini ve daha sonra sıcaklık ve diğer hava kalite faktörlerini optimal dereceye
en yakın tutabilmek için gerekli değişikliklerin yapılmasını gerektirmektedir. Entegre elektronik kontrol
sistemleri otomatik olarak modları değiştirebildiklerinden ve ortama göre havalandırma oranlarını
ayarlayabildiklerinden dolayı idari işlemleri oldukça kolaylaştırmaktadır. Yine de bununla beraber en
akıllı kontrol sistemleri bile yeterince güvenilir değildir ve kontrol altında tutulmalıdır. Daha da önemlisi
kontrol sistemlerinin kurulumları bilgili kişiler tarafından yapılmalıdır. Sürekli kümeste olan, tavukları
gözlemleyen ve en iyi performans ve refah için gerekli değişiklikleri yapan bir yöneticinin yerini hiçbir
şey tutmaz.
•
Önemli Noktalar
Modern kontrol sistemleri idari işlerin zamanını azaltır fakat iyi bir yöneticiye olan ihtiyacı
ortadan kaldırmaz.
Hangi Havalandırma Modu Gereklidir?
Doğru havalandırma modu kararının verilmesi için gerekli olan en önemli şey kümesten ne kadar
havanın uzaklaştırılacağını ve dış ortam havasını direk olarak tavukların üzerine verilmesinin zarar verip
vermeyeceğinin bilinmesidir. Temelde:
Minimum Havalandırma
• Sıcaklığın kümesten uzaklaştırılmasını amaçlanırken dış ortamın havasının direk olarak
tavuklara çarpması istenmez. Ya hayvanlar küçüktür ve/veya dış ortam çok soğuktur.
• Fanlar termostatla değil zamanlayıcı (timer) tarafından çalıştırılırlar ve havalandırmanın amacı
nem oluşumunu engellemek ve kümese taze hava sağlamaktır.
• Minimum havalandırmada olabildiğince kalmak ve bu şekilde tavukların konforununun
devamlılığını sağlamak amaçlanır.
Önemli Noktalar
• Kümesten sıcaklık uzaklaştırma ihtiyacı olana kadar minimum havalandırmaya devam.
36
Eylül 2011
Geçiş Havalandırması
Hayvanlar büyüdükçe ve/veya dış ortam sıcaklığı arttıkça kullanılmaya başlanır. Bu durumda
kümes içi sıcaklık da artmış olur ve kümesten fazla sıcaklığı uzaklaştırma ihtiyacı duyarız. Daha
yüksek bir hava değişim oranına ihtiyacımız vardır. Fakat hala dış ortam havasının doğrudan
hayvanlarla temas etmesi istenmez.
• Geçiş havalandırmasının ilk aşaması basitçe ısı sensörlerinin zamanlayıcıyının (timer’ın) önüne
geçerek minimum havalandırma fanlarını, bazı sistemlerde ek (tünel olmayan) fanların ve hava
giriş menfezlerinin sürekli çalıştırılmasıyla olur.
• Yan duvar hava kanallarından tünel fanlarını kullanarak daha fazla ısı uzaklaştırılması
mümkündür (hibrit geçiş modu).
• Fazla sıcaklık bu yöntemle kümesten uzaklaştırılabildiği sürece geçiş modunun devamlılığı
sağlanmalıdır.
•
Önemli Noktalar
Geçiş havalandırması fazla sıcaklığı uzaklaştırırken, soğuk havayı hayvanlardan uzak tutar.
Not
Minimum havalandırma ve geçiş havalandırması için kullanılan diğer bir tanımlama türü “güç kaynağı
ile çalışan havalandırma”dır. Bir yanda zamanlayıcı (timer) ile yönetilen ve sıcaklık ile yönetilen
havalandırmalar, diğer yandan rüzgar etkisi ile soğutma ve rüzgar etkisi olmadan soğutma arasındaki
farkı gösterir, çok önemlidir ve buradaki terminolojiye uygun olarak kullanılmıştır.
Tünel Havalandırma
• Hayvanlar soğutulmaya ihtiyaç duyduğunda tünel havalandırmaya geçilmelidir. Hava değişimi
kümes ısısının kanatlıların konfor aralığının üzerine çıkmasını engelleyecektir.
• Tavuklar 4 haftadan gençken, geçiş havalandırmadan tünel havalandırma moduna geçerken
çok dikkatli olunmalıdır. Çünkü aşırı miktarda rüzgar etkisi ile soğutmaya maruz kalacaklardır
ve etkin sıcaklıktaki ani düşüş nedeniyle hayvanlar strese girebilirler.
• Sadece hayvanların rüzgar etkisi ile soğutma ile konfor aralığında kalmaları bir zorunluluk
olduğunda tünel modu kullanılmalıdır (ve bu modda kalınmalıdır).
Hedef Sıcaklıkta Kalmanın Önemi
Büyüme döneminde her gün işletmeciler o gündeki hedef sıcaklığın ne kadar olması gerektiğini bilmeli
ve havalandırma sistemini bu sıcaklığı sağlamak üzere idare etmelidir. Büyümenin erken döneminde
optimum sıcaklığın sağlanması çok önemlidir. Genç hayvanlardaki performans kayıpları daha sonradan
telafi edilemez. Günlük hedef sıcaklıkların yönetici tarafından duvara asılması iyi bir uygulamadır.
Broylerlerde bir günlük yaşta optimum sıcaklık 32°C civarındadır ve altı haftalık yaşa kadar kademeli
olarak 21°C’ye düşer (Şekil 25). Büyütme döneminde her gün bir kişi gerçek ve hedef sıcaklıklar
arasındaki farkı düzenli olarak kontrol etmeli ve gerekli değişiklikleri yapmalıdır.
Eylül 2011
37
Şekil 25: Bir günlük yaşta yaklaşık 32°C’de yemin canlı ağırlık kazanmak için kullanımı başlar ve yedi
haftalık büyütme döneminin sonuna doğru bu sıcaklık 21°C’ye düşer, fakat en iyi kümes performansı
için yöneticiler tünel havalandırma başlayana kadar gerçek kümes içi sıcaklığını hedef sıcaklığın 0,51,0°C yakınında tutmaya çalışmalıdırlar, havalandırma başladığında önemli olan etkin rüzgar etkisi ile
soğutma sıcaklığıdır.
Önemli olan idarecinin ve özellikle hayvanların boy seviyesinden bir metre yukarıya yerleştirilen
termometrelerin değil hayvanların hissettiği sıcaklıktır. Bütün termometreler, termal sensörler ve
termostatlar hayvan seviyesinde sıcaklığı takip etmelidir. Ayrıca kümes tünel havalandırma moduna
geçirildiğinde, termometrelerin okuyacağı sıcaklık hayvanlar tarafından hissedilen sıcaklıkla aynı
değildir. Tünel modunda yöneticinin amacı hedef sıcaklığa denk sıcaklık sağlamaktır. Eğer hayvanlar
rüzgar nedeniyle üşüme hissediyorlarsa termometre sıcaklığını düşürmeye ihtiyaç duymayız ya da
istemeyiz. Bunu hatırlamak, özellikle büyümenin erken döneminde önemlidir. Yüksek sıcaklıklar isteyen
genç hayvanlara rüzgar etkisi ile soğutma stresi yaşatmak çok kötü sonuçlar doğurabilir.
Önemli Noktalar
• Tünel havalandırma esnasında amaç etkin sıcaklığın hedef sıcaklığa yakın tutulmasıdırönemli olan termometrelerin okuduğu değil tavukların hissettiği sıcaklıktır.
Eğer
tavuklar rüzgar nedeniyle üşüme hissediyorlarsa termometre sıcaklığı düşürülmemelidir.
•
Minimum Havalandırmanın İdaresindeki Önemli Noktalar
Minimum havalandırmanın amacı kümesten sıcaklık uzaklaştırma gerekmediği herhangi bir zamanda
hava kalitesinin idaresinin sağlanmasıdır. Bunun anlamı yeterli oksijen sağlamak için kümes içerisine
yeterli miktarda taze hava taşımak ve kümeste nem birikimini ve amonyak problemlerini önlemektir.
1- Tavukların dış ortam havası ne olursa olsun, sıcaklık uzaklaştırma ihtiyacı olmasa dahi, en
azından minimum ihtiyaçları kadar bir miktarda hava soluyabilmesi, bir zorunluluktur.
Uygun minimum havalandırma esnasında oluşan kümes sıcaklık kaybı, tavukların performansından
kazanılan faydaların yanında çok küçüktür. Amonyak bir sorun olmadığında bile (yeni altlıkta olduğu
gibi) yeterli taze havanın sağlanamaması ve kümes içi hava tabakalanmaları, hayvanların sağlığı ve
performansı açısından çok zararlı olabilir. Amerika’da yapılan bir araştırmada bir günlük yaşta sadece
on iki saat hafiften orta şiddetli dereceye kadar değişen oksijen yetersizliğinin, asites (sulu göbek)
olgularında artışa ve büyütme dönemi sonunda canlı ağırlık artışında azalmaya yol açtığı gösterilmiştir.
Minimum havalandırma esnasında kümese giren nem konusunda endişelenmenin gereksiz olduğunu
anlamak önemlidir. Öncelikle soğuk hava bu kadar miktarda nem tutamaz ve kümes havasıyla karışarak
ısındığında bağıl nem değeri şiddetle düşer. Bu durumda kümes içi havalandırma, hava akımının fazla
nemi emip dışarı atmasını sağlar. Bütün gün yağmurlar yağsa da minimum havalandırma çalıştırılabilir
ve hatta çalıştırılmalıdır.
38
Eylül 2011
•
•
Önemli Noktalar
Bir miktar ısının uzaklaştırılması ile sonuçlansa da hava kalitesinin devamlılığının sağlanması
için havalandırma şarttır.
Sağlanan faydalar göz önüne alındığında minimum havalandırma esnasında kaybedilen
sıcaklık göz ardı edilebilir.
2- Isıtmada kullanılan yakıttan tasarruf etmek için hava kalitesinin azalmasına izin verilemiyeceği
gibi çok genç hayvanların üşümemesine de dikkat etmek önemlidir.
Büyütmenin erken döneminde en küçük bir üşüme bile ağırlık kazancında azalmaya, yemden yararlanmada
düşüşe, aşı reaksiyonlarına ve ölümlere yol açar. Termometreler ve termostatlar hayvanların boy
seviyesinde kurulmalıdır ve soğuk havanın direk olarak hayvanlara ulaşması engellenmelidir.
•
Önemli Noktalar
Özellikle genç hayvanlar sıcak tutulmalıdır. Kümesi ve altlığı civcivler yerleştirilmeden önce ısıtınız
ve sıcaklıkları hayvan seviyesinde kontrol ediniz.
3- Civciv karşılamadan önce Altlığın ve kümesin ısıtılması çok önemlidir.
Civcivleri soğuk altlığa yerleştirmek performanslarını etkiler. Genel bir kural olarak yerleştirme esnasında
ideal olarak altlık 30°C olmalıdır. Civciv bölmeleri yerleştirilmeden 24 saat önce ısıtılmalıdır. Eğer
konvektif ısıtıcılar erken büyütme dönemi için tek ısı kaynağıysa hayvanlar yerleştirilmeden 48 saat
önce çalıştırılmalıdır. Yapılan bir çalışmada, ön ısıtmanın yapılmamasının maliyetleri araştırılmış ve en
iyi 10 sürünün tavsiye edilen sıcaklıklardaki altlığa yerleştirilmiş tavuklar olduğu, bunların erken dönem
(7 günlük) ölümlerin % 0,7 iken en kötü 10 sürünün en fazla 22,5°C sıcaklığında altlıklara yerleştirilen
civcivler olduğu ve bunlarda erken dönem 7 günlük ölüm oranının %4,0 olduğu saptanmıştır.
4- Minimum havalandırılma en az beş dakikalık döngülere göre ayarlanabilen zamanlayıcılarla
(timerlar) ile çalıştırılmalıdır. Hayvanlar büyüdükçe kümes içerisine daha fazla ısı ve nem verirler,
bu durumda sistemin çalışma zamanı ve/veya fanların sayısının arttırılması gereklidir.
Beş dakikalık zamanlayıcı (timer) kullanmak kısa (sık) açma-kapama döngüleri sağlar ki bu da kümes
koşullarında üniformite ve devamlılık anlamına gelir. 10 dakikalık veya daha uzun zamanlı döngüler
kümes sıcaklığı ve hava kalite koşullarının ekstremler arasında geniş bir şekilde dalgalanmasına neden
olur. Her ne kadar ortalama koşullar beş dakikalık döngüler içinde aynı olsa da, on dakikalık döngülerde
hayvanlar devamlı optimal koşulları hissedemeyecektir. Zamanlama ayarlarının saptanmasında kabaca;
başlangıç dönemindeki civcivlerde minimum havalandırma oranı, dış ortam havasına bağlı olarak 1000
tavuk başına 0,047-0,094 m3/sn değeri kullanılabilir. Minimum havalandırma oranının saptanmasında
kümes içi bağıl nem ve altlık nemi ile beraber kanatlıların davranışları yol göstericidir.
•
Önemli Noktalar
Minimum havalandırmanın beş dakikalık aralıklarla çalıştırılması sıcaklık ve RH değerlerinde
aşırılıkların oluşma olasılığını düşürür ve daha iyi yetiştirme ortamı sağlar.
5- Başarılı bir minimum havalandırma için kritik faktörlerden biri içeri giren soğuk havanın
hayvanlarla temasa geçmeden önce kümes içi havasıyla üniform olarak karışması ve ısınmasıdır.
Bunun kalıcı ve devamlı olmasının sağlanması için statik basınç sensörleri vasıtasıyla ayarlanabilir yan
hava menfezleri (klapeler-inletler) en iyi yöntemdir. Eğer menfez açıklık alanları kullanılan fanın m3/
saat’ine göre uygun şekilde ayarlanmazsa ya havalandırma oranı ihtiyaç olanın altına düşecek yada
dışarıdan gelen hava doğrudan hayvanlarla temasa geçerek hayvanlarda soğuk stresi oluşturacaktır.
Eylül 2011
39
6- Hayvanlar minimum havalandırma fanlarının idare edebileceğinden daha fazla sıcaklık
ürettiklerinde geçiş havalandırması moduna geçiş gerçekleşir.
Dış hava ısısı ne kadar soğuksa ve hayvanlar ne kadar genç yaşta ise havalandırmanın minimumdan
geçiş moduna geçilmesi o kadar geç olur. Dış hava ısısı ne kadar sıcaksa ve hayvanlar ne kadar büyükse
değişime daha erken ihtiyaç duyulur.
Önemli Noktalar
• Sadece sıcaklığın uzaklaştırılmasına ihtiyaç duyulduğunda ve minimum havalandırma ile
hayvanların konforunu sağlanamadığında geçiş havalandırması moduna geçilir.
Geçiş Havalandırmasının İdaresindeki Önemli Noktalar
Geçiş havalandırmasının amacı yeterli miktarda ısıyı dışarı atarak kümes içi sıcaklığı tavukların konfor
aralığında tutarken, dış ortam havasının doğrudan tavuklar üzerine düşmesini engellemektir.
1- Geçiş havalandırmasının başarılı olabilmesi için yan duvar hava giriş menfezlerinin statik
basınç kontrol sistemleri olması gereklidir.
Hava giriş menfezlerinin uygun statik basıncı sağlamak için çalışan fanların sayısı değiştikçe elle
ayarlanabilmesi çok zor ve hatta imkansızdır.
2- Geçiş havalandırması modunda hayvanların konforunu sağlamak mümkünken asla tünel
havalandırmaya geçilmek istenmez.
Hayvanlar yaşlandıkça ve kilogram vücut ağırlığı başına daha fazla sıcaklık üretmeye başladıkça veya
dış ortam havası ısındıkça, kümesten çok daha fazla miktarda ısı uzaklaştırılması gerekir. İyi tasarlanmış
kümeslerdeki büyük hayvanlar için eğer hava ısısı iç ortam hedef ısısından 5,5 °C daha sıcaksa hedef ısı
geçiş havalandırması kullanarak sağlanmalıdır. Eğer hayvanlar daha küçük ve iç ile dış ortam havaları
arasında 5,5 °C’den daha az fark varsa yine de hedef sıcaklık geçiş havalandırmasıyla sağlanmalıdır.
Tünel moduna çok erken geçmek kümesin bir ucu ile diğer ucu arasında büyük sıcaklık farkı yaratacak,
bu da sürü performansına zarar verecektir.
•
Önemli Noktalar
Geçiş havalandırmasından tünel havalandırmaya çok erken geçmek hayvanların performansına
ciddi şekilde zarar verir.
3- Koşullar değiştikçe bir havalandırma modundan diğerine (minimum, geçiş veya tünel) geçmek,
herhangi bir sorun yaratmaz.
Bir kümes gece döneminde ve sabah erken saatte geçiş havalandırmaya, sıcak gün saatinde bir çeşit
tünel havalandırmaya ihtiyaç duyabilir. Asıl sorun hangisinin hayvanların en iyi şekilde performans
göstermesini sağlayacağıdır.
4- Tünel havalandırmaya geçme ihtiyacı için karar verirken, her zaman rüzgarın soğutma etkisini
hatırlamak gerekir.
Eğer en yüksek seviyede geçiş havalandırma kapasitesinde – örneğin dört tünel fan ile çalışılıyor ise; tünel
moduna geçildiğinde hayvanlar fan sayısı aynı olmasına karşın hissedilen sıcaklıkta düşüş hissedeceklerdir.
Bu düşüş termometrede okunandan daha fazla hissedilebilir. Daha genç yaştaki hayvanlar rüzgar etkisi ile
soğutmaya karşı daha duyarlıyken hissedilen sıcaklıktaki düşüş hayvanlar için fazla gelebilir.
40
Eylül 2011
Hava giriş menfezlerinin İdaresindeki Önemli Noktalar
Hem minimum hem de geçiş havalandırmasında yan hava giriş menfezleri (klapeler-inletler) ile uygun
hava akımının sağlanması şarttır. Hava menfezleri hava hareketlerinin yönünü kontrol ederek kümese
giren havanın, böylelikle karışan havanın hızını etkilerler. Soğuk havalarda kanallar soğuk dış ortam
havasının sıcak iç ortam havasıyla karıştırılarak yakıttan tasarruf ve doğru sıcaklıkların sağlanması için
yardımcı bir araçtır. Hava menfezlerinin idaresi bütün sıcak havanın yukarda toplanmasını engeller.
Hava menfezlerinin idaresinin yetersiz olduğu kümeslerde taban ve tavan sıcaklıkları arasında 8-11 °C
fark saptanmıştır. İyi bir hava menfezi idaresi bu farkı 3 °C’de tutar.
•
Önemli Noktalar
Soğuk havalarda yan hava giriş menfezleri soğuk dış ortam havası ve sıcak iç ortam havasını
karıştırmak için iyi bir araçtır.
Hava giriş menfezlerinin iyi idaresi ayrıca yakıt masraflarından tasarruf sağlar. Hava karışımı zayıf
olan kümeslerde %20-25 daha fazla yakıt tüketilir. Ayrıca bir günlük yaştan itibaren sıcaklık ve hava
kalitesinin iyi olması broyler sürülerin performansı için en önemli faktördür. Özellikle büyütmenin erken
döneminde aşırı sıcaklıklar çok zararlı olabilir. Çok soğuk koşullar genç hayvanların yeteri kadar yem ve
su tüketme kapasitesini azaltır ve erken dönemde büyüme yavaşlarsa bu kayıp sürünün hayatı boyunca
giderilemez.
•
Önemli Noktalar
Hava giriş menfezlerinin iyi idaresi ısınma faturalarından %20 tasarruf sağlar.
1- Hava giriş menfezlerinin idaresi, kümesin hava geçirmez olmasının, yani kapılar, perdeler,
yırtılmış yalıtım materyalleri vb. aralarından kanal hava akımından çalacak hava kaçaklarının
olmamasının sağlanmasıyla başlar.
2- Bir sonraki adım menfezlerin uygun şekilde açılabildiğinden emin olmaktır. Hava menfezlerinin
boyutları hem istenilen statik basıncı hem de hava akımının hızının ayarlanmasına imkan
vermelidir (Şekil 26).
Yan hava menfezlerinin havayı istenilen şekilde geçirebilmesi için yan duvar hava menfezlerinde 5-7,5cm
veya çatı menfezlerinde 2,5-4cm açıklık olmalıdır. “tam açık” pozisyonundan daha fazla açılan hava
kanalları (kapağın üst kısmından menfezin boyun kısmındaki girişe eşit miktarda açmak) hava akımını
artırmaz. Çok geniş kapak açılımları havayı direkt olarak hayvanların üzerine yöneltme eğilimindedir.
Doğru hava akımı sadece doğru miktarda havalandırma kanalı açılarak sağlanır.
Önemli Noktalar
• İyi hava akımının sağlanması için yan hava giriş menfezleri en az 5-7,5cm ve çatı menfezleri
2,5-4cm açılmalıdır.
3- Hava kanallarının idaresi için statik basınç ile yönetilen kontrol sistemleri kullanın.
Hava kanallarının elle idaresi imkansıza yakındır. Bir fan her çalıştığında veya kapandığında hava
kanallarının tekrar ayarlanması gerekir. Statik basınç kontrol sistemleri kümesteki statik basıncı
hissederler ve hava kanallarını istenilen statik basıncı sağlayacak aralığa açar ya da kaparlar, böylelikle
istenilen hava akımı şablonunu oluştururlar. Bu makineler çok iyi çalışırlar ve kanatlı endüstrisine çok
fayda sağlarlar.
Eylül 2011
41
4- Kullanılacak hava giriş menfezlerinin sayısı kullanılan toplam fan kapasitesi ile orantılı olmalıdır.
Hava menfezlerinin idaresinde önemli konulardan biri, manuel olarak yönetilmeyi gerektirmemesi için kaç
adet hava giriş menfezinin monte edilebileceğinin bilinmesidir. Tipik bir broyler kümesinde toplam monte
edilen fan kapasitesinin yarısını karşılayacak kadar hava giriş menfezi bulunmalıdır. Fakat yetiştirmenin
erken döneminde olduğu gibi fanların bir veya iki tanesi kullanıldığında açık olan hava kanallarının bir
kısmının kapatılmasına ihtiyaç duyulur. Bunun nedeni çalışan fanlara karşılık olarak çok fazla hava
kanalı varsa statik basınç makinesi statik basıncı sağlamak için hava kanallarının kapaklarını çok
kapatacak ve havanın çatı orta noktasına erişmesi için gerekli olan hava akımı şiddeti oluşmayacaktır.
Bütün klapeler kullanımdayken sadece 122 cm’lik fan kullanılması statik basınç cihazlarının klapeleri
sadece 0,5-1,5 cm açmasına ve havanın kümes içerisine zar zor sızmasına sonuç olarak ta tabana
düşmesine neden olur. Bu durumda yeterli hava karışımı sağlanamaz çünkü hava hızı olmaksızın
gerçek bir hava akımı oluşturulamaz. Bunun sonucunda altlık ıslanır, nem oranı ve amonyak miktarı
ile yakıt kullanımı artar ve hava kalitesi düşer. Önemli olan belirli bir gün veya büyütmenin belirli bir
döneminde kullanılan fan kapasitesine uygun hava giriş menfezi sayısını denkleştirmektir.
Büyütmenin erken döneminde bölme oluşturulan kümeslerde sadece bir adet 122 cm’lik fan (veya
iki tane 91 cm’lik fan) kullanırken iyi bir hava akımı oluşturmak için bölmelerde büyütme alanındaki
menfezlerin (klapelerin) her 2 adedinden biri sürgü ile kapatılmalıdır. Böylelikle büyütme bölmesinde
eşit dağılımlı örneğin 15 adet hava menfezinin klape açma motoruna yanıt vermesi sağlanmış olur. Eğer
yalnızca fazladan fan çalıştırılmasına gerek varsa büyütme bölmesindeki klape kapaklarının bazıları
açılabilir. Bundan sonra sonra fan sayısı arttıkça büyütme bölmesinde açılan klape sayısı arttırılır.
Kabaca bir tünel tipi kümeste büyütme döneminde veya mevcut hava koşullarında her bir 122 cm’lik fan
için yaklaşık 15 adet çalışan hava kanalı olmalıdır.
Önemli Noktalar
• Kullanılan hava giriş menfezlerinin (klapelerin-inletlerin) kanallarının sayısı kullanılan fan
kapasitesi ile orantılı olmalıdır.
Kabaca,
her bir 122 cm’lik fan için yaklaşık 15 adet çalışan yan hava giriş menfezi olması
•
gereklidir.
5- Menfezden içeri alınan havanın herhangi bir engelle karşılaşması engellenmelidir.
Su kanalları ve elektrik sistemleri genellikle hava kanallarından gelen hava akımının yolu üzerinde
tavana monte edilirler. Hava akımı bu tür engellere çarpınca kırılarak aşağı doğru yol alır. Bu, arzu
edilen yüksek hızda düzgün, tavan boyunca devam etmesi gereken ve kümesin ortasına yönelmiş olan
hava akımını bozar.
Şekil 26: Doğru ve yanlış hava giriş menfezi açılışları,
En iyi hava akımı ve
karıştırma için, yan duvar
hava kapakları 5-7.5 cm
açılmalıdır.
Uygun hava akımı ve
karıştırma için, tavan hava
kapakları en az 2.5 cm
açılmalıdır.
Tamamen açılmış hava
kapakları maksimum hava
akımını sağlar fakat hava
hızını ve havanın fırlatma
gücünü azaltır.
Çok geniş açıklık havayı
aşağı doru yönlendirir, ek bir
hava akışı sağlamaz.
Çok küçük açıklıklar
yeterli hava akımı ve
fırlatma etkisini sağlamaz.
20 cm’lik
boyun açıklığı
42
Tavandaki borular, kablolar
veya kanllar hava akımını
keser ve havayı aşağı doğru
yönlendirir.
Eylül 2011
Tünel Havalandırmanın İdaresindeki Önemli Noktalar
Tünel havalandırmanın amacı soğutmaktır. Kümesten hava uzaklaştırarak tavukların konforunun
sağlanamadığı hallerde tünel havalandırma moduna geçilir. Daha sıcak havalarda hayvanlar rüzgarın
soğutma etkisine ek olarak evaporatif (buharlaştırmalı) soğutma yoluyla gerçek sıcaklığın düşürülmesine
ihtiyaç duyacaktır.
1- Tünel havalandırmanın idaresinin başarısı rüzgarın soğutma etkisiyle üretilen “hissedilen”
sıcaklığın anlaşılmasına bağlıdır.
Hayvanlarca hissedilen sıcaklığının saptanabilmesi için kümes içi termometre değerinden tavukların
hissettiğini düşündüğünüz rüzgar etkisi ile soğutma derecesi çıkarılır. Hissedilen sıcaklığın saptanması
için tam bir yöntem yoktur. Hissedilen sıcaklık, tavuğun yaşı (tüyleri ve vücut boyutu) ve havanın hızından
çok fazla etkilenir. Diğer bütün faktörlerin eşit olduğu düşünülürse hissedilen sıcaklık düşüşü:
• Genç hayvanlar için daha fazla, yaşlılar için daha azdır.
• Düşük sıcaklıklar için daha fazla, yüksek sıcaklıklar için daha azdır.
35°C’ye yaklaştıkça rüzgarın soğutma etkisi azalır ve 38°C’ye yaklaştıkça tamamen ortadan kalkar.
•
Önemli Noktalar
Rüzgarın soğutma etkisi daha çok hayvanların yaşı ve hava hızına bağlıdır.
2- Genç hayvanlarda tünel havalandırma kullanırken özel önlemler alınmalıdır.
Rüzgar etkisi ile soğutmanın dört haftalık tavuklardaki etkisi, yedi haftalık yaştakiler üzerindeki
etkisinin iki katı olabilir. Yetiştiriciler genellikle genç hayvanlara soğuk havalarda tünel havalandırma
uyguladıklarında sorunlar ortaya çıkar. Fakat çok sıcak koşullarda bir günlük yaştaki hayvanların da bir
veya iki adet tünel fan yardımı ile havalandırılması gerekebilir.
3- Belirli bir durumda rüzgarın soğutma etkisinin saptanabilmesi için hayvanların davranışları
izlenip çok sıcak veya soğuk hissettiklerine ilişkin işaretler yakalanabilir.
Rüzgarın soğutma etkisinin ne olabileceğini tam olarak tahmin etme veya hesaplama yolu yoktur. Dikkat
edilmesi gereken rahatsızlık belirtileri:
• Tavuklar çok sıcakladıklarında daha serin ve hava akımının fazla olduğu yerlere giderler,
kendilerini daha fazla soğutmak için kanatlarını indirip kaldırırlar, daha fazla su içerler ve daha
az yem tüketirler. Eğer yem yemeyi bırakıp gaga (ağız) açarlarsa ve özellikle normalde pembe
olan deri kısımları kırmızı renge dönüşürse kesinlikle fazla sıcaktır.
• Tavuklar çok üşüdüklerinde soğuk hava akımından korunmak için tabana yaklaşırlar, hava
hareketlerinden uzak bölgelere giderler ve kümeleşirler ve yalıtım miktarını arttırmak için
tüylerini kabartırlar.
4- Durum ve deneyime dayalı tünel havalandırma kullanımına dair talimatlar hazırlamak faydalı olabilir.
Aşağıda tünel veya geçiş havalandırma modunu seçmek için örnek yönergeler verilmiştir. Bunlar sadece
rehber niteliğindedir ve hayvanların davranışlarına göre kontrol edilmelidir.
• Eğer dış ortam sıcaklığı 21 °C’den düşükse ve hayvanlar 4 haftalık yaştaysa geçiş
havalandırma modunda kalın.
• Eğer dış ortam sıcaklığı 18 °C ise ve hayvanlar 5-8 haftalıksa geçiş havalandırma modunda kalın.
Eylül 2011
43
• Eğer dış ortam sıcaklığı 15,5°C veya daha düşükse ve hayvanlar 8 haftalık yaştaysa
geçiş havalandırma modunda kalın. Gerçekte dışarısı çok soğuktur ve bu durumda tünel
havalandırma yardım edeceğine zarar verir.
• Tüylenmesini tamamlamış hayvanlarda ve normal koşullar altında tünel fanlarınızın
yarısından azını kullanarak tünel modda havalandırma yapılmamalıdır. Özellikle sıcaklık
dağılımı ve birörnekliliği üzerine bunun faydasından çok zararı vardır.
Önemli Noktalar
• Eğer dışarıda hava soğuksa tünel havalandırma yarar sağlamaktan çok, zarar verir.
Hayvanların yaşı karar için kritiktir.
5- Hava giriş menfezleri ucundan fanların olduğu uca kadar kümes içerisindeki hava değişimlerini
gözlemleyin. Bu, duruma bağlı olarak iki anlama gelebilir.
• Sıcak havalarda tünel havalandırmada 3°C’den (normal) daha yüksek farklılıklar yetersiz
hava akımını veya sıcak dış ortam havasının içeri girmesine neden olan hava kaçaklarını
düşündürür. Bu durumda hava hızını kontrol edin ve kirli fan, kapak ve/veya petekleri ve açık
kapı veya diğer sızıntıları kontrol edin.
• Biraz daha soğuk havalarda ve daha küçük hayvanlarda tünel havalandırma sırasında
kümesin bir ucu ile diğer ucu arasında 3°C’den fazla fark, geçiş havalandırması moduna
geçmeniz gerektiğini gösterebilir. Bu durumda kümesin bir ucu ve diğer ucu arasındaki
sıcaklık farkı, içeri gelen havanın çok soğuk olduğunu ve kümes içerisinden geçerken
istenilenden daha fazla sıcağı topladığını düşündürür. Bu durum hava yan hava giriş
menfezlerinden üniform olarak kümese getirildiği için geçiş havalandırmasında oluşmaz.
Önemli Noktalar
• Bir uçtan diğer uca sıcaklık farklılıkları, yetersiz hava akımını, geçiş havalandırması moduna
geçmek gerektiğini gösterir.
6- Yetiştirmenin erken döneminden tam kümes havalandırmasına geçilir geçilmez göç (bölme)
telleri kurulmalıdır.
Soğutma için tünel havalandırma kullanıldığında tavuklar soğutucuya, kümesin hava giriş menfezlerinin
bulunduğu kısma doğru gruplar halinde hareket etme eğilimindedirler. Göç telleri hayvanların kümes içerisine
eşit olarak dağılmalarına yardımcı olur. Tavukların kümes içerisinde eşit şekilde dağılmasını sağlamak
kümesin tamamında büyümek için gerekli şartların eşit olmasını sağlar. Düzgün şekilde kurulan çitler tünel
tipindeki kümeslerin düzenli bir şekilde işletilmesi için şarttır. Çitler 45-60 cm yüksekliğinde kurulmalı ve
çitlerin içerisinden hayvanların çevresinde iyi hava akımı oluşmasını sağlamak için hava geçişi olmalıdır.
•
Önemli Noktalar
Göç tellerinin kullanımı tavukların kümes içerisine eşit olarak dağılmalarını ve kümesin her
tarafında büyütme koşullarının eşit olmasını sağlar.
7- Eğer tünel havalandırma sırasında hayvanlarda sıcaktan rahatsız olma belirtileri görülüyor
ise (ve sistem düzgün olarak çalışıyorsa) evaporatif (buharlaştırmalı) soğutmayı başlatmanın
zamanıdır. Bununla beraber hava sıcaklıklarının 32°C’lik aralığa yükselmesi beklenen herhangi
bir günde bütün tünel fanlarının çalıştığı aşamaya gelmeden önce evaporatif (buharlaştırmalı)
soğutmayı başlatmak en iyisi olacaktır.
Bu konuda daha fazla bilgi için bir sonraki bölüme bakınız.
44
Eylül 2011
•
Önemli Noktalar
Evaporatif (buharlaştırmalı) soğutmaya, tavuklar sıcak stresi yaşamaya başlamadan ve tüm
tünel fan performansına ulaşmadan önce başlanmalıdır.
Tünel ve Evaporatif (Buharlaştırmalı) Soğutma İdaresindeki Önemli Noktalar
Modern tünel tipi broyler kümeslerinde evaporatif (buharlaştırmalı) soğutmanın amacı rüzgar etkisi ile
soğutma ile beraber çalışarak hayvanları konfor sıcaklık aralıkları veya buna yakın tutmaktır. Evaporatif
soğutma hayvanlardan en iyi performans alınan koşul aralığını genişletir. Evaporatif soğutma sistemi
hava sıcaklığını gerçek hedeflenen termometre sıcaklığına düşürmek zorunda değildir – tünel hava akımı
etkin sıcaklık düşüşü ile ilgili asıl işi yaparken evaporatif soğutma sadece sıcaklığı tünel havalandırmaya
uygun aralığa çeker.
Örneğin eğer dış ortam havası 35°C ise ve evaporatif soğutma sistemimizden 7°C sıcaklık düşüşü
sağlayabiliyorsak kümese gelen gerçek hava sıcaklığı 28°C’dir. Eğer 2,54m/sn hava hızıyla gelen
rüzgarlı soğutma etkisi ile 6°C daha eklenirse tavuklar tarafından hissedilen etkin sıcaklık 22°C’ olacaktır
– tamamen tüyle kaplı tavuklar için bu optimal sıcaklığa çok yakındır.
Önemli Noktalar
• Buharlaştırmalı soğutmanın okunan termometre sıcaklığını, rüzgarlı soğutmanın tavukları
konforlu tutacağı bir aralığa düşürmesi yeterlidir.
1- Tavuklar sıcaklıktan rahatsızlık duymaya başlamadan önce evaporatif (buharlaştırmalı) soğutma
başlatılmalı veya başlatılmaya programlanmalıdır.
Tamamen tüyle kaplı bir tavuk için bu aralık 27-29°C aralığıdır. Bir kümeste ısı birikiminin oluşmasını
önlemek oluştuktan sonra azaltılmasını sağlamaktan çok daha kolay ve iyidir.
2- Tamamen tünel moduna geçmeden ve bütün fanlar çalışmadan önce evaporatif (buharlaştırmalı)
soğutmaya başlanmalıdır.
Buharlaştırmalı soğutmayla beraber, örneğin sekiz fandan altısının çalıştırılması özellikle rüzgar etkisi
ile soğutmaya karşı duyarlı olan genç hayvanlar için faydalı olabilir. Daha az fan kullanmak rüzgar
hızını azaltır ve evaporatif soğutma hava daha düşük hızdayken daha etkilidir, böylelikle aynı etkinlikteki
soğutmayı daha düşük maliyetle elde etmek mümkün olabilir.
•
Önemli Noktalar
Bütün fanları çalıştırmadan önce evaporatif (buharlaştırmalı) soğutmayı başlatmak daha
ekonomiktir ve genç hayvanlar için daha faydalıdır.
3- Basit bir kural olarak bağıl nem %80’nin üzerinde ise buharlaştırmalı soğutma sistemleri kullanılmamalıdır. Bu koşullar birçok bölgede gün batımından sonra veya sabah dokuzdan önce oluşur.
Gece döneminde sıcaklıklar belirgin ölçüde düşer ve birçok bölgede yazın gece dönemi nem oranı
o kadar yüksektir ki neredeyse soğutma hiç hissedilmez. Diğer taraftan sıcak yaz günlerinde birçok
bölgede nadiren yerleştirilmiş sisleme ekipmanları veya peteklerin kapatılabilmesi için bağıl nem
yeterince yüksektir. Eğer bağıl nem %80’nin üzerindeyse evaporatif soğutmanın etkisi çok düşüktür.
Bununla beraber sıcak bir günde saat ilerledikçe hava ısısı artar ve buharlaştırmalı soğutmadan
sağlayabileceğimiz soğutma oranı yükselir.
•
Önemli Noktalar
Basitçe: Gün batımından sonra veya sabah saat dokuzdan önce evaporatif (buharlaştırmalı)
soğutmayı başlatmayın.
Eylül 2011
45
4- Petekli soğutma sistemleri sadece tamamen ıslatılmış (ve temiz) peteklerden hava geçirilirse iyi
çalışır – bu da sistem ve kümesin düzgün bir şekilde yönetilip takip edilmesi gerektiği anlamına gelir.
Herhangi bir kapı açık bırakılmamalı veya herhangi bir hava kaçağına izin verilmemelidir. Yan duvar
perdeleri kümese tam olarak oturmalıdır. Peteklerin su pompalama oranları doğru olmalı ve peteklerin
tıkanmasına izin verilmemelidir. Açma kapama döngülerinin sayısının azaltılması, peteklerin gece
boyunca tamamen kurumasına izin verilmesi, suyun kapatılıp fanların çalıştırılması da ayrıca faydalıdır.
Önemli Noktalar
• Başarılı evaporatif (buharlaştırmalı) soğutma için iyi idare özellikle önemlidir.
Gözlem de Yönetime Dahildir
Havalandırma yapmanın muhtemelen en zor tarafı, hava hareketlerinin çoğunlukla görülememesidir.
Hayvanların davranışları, gözlenmesi gereken ilk ve en önemli şeydir. Eğer hayvanlar normal bir şekilde yem
tüketiyor, su içiyorsa, kümesin içerisine eşit olarak dağılmışsa durumları iyidir. Eğer böyle değilse araştırılması
gereken bir problem vardır. Diğer anahtar göstergeler için gözlemlemeye devam etmek önemlidir. Sıcaklık,
hava hareketleri, bağıl nem ve statik basıncın gözlemlenmesi farkında olmadığınız pahalıya malolan problemleri
ortaya çıkarabilir ve problem oluşmadan önce bunlardan kurtulmanızı sağlayabilir. Gözlemlemek için bazı
yöntemler:
•
Önemli Noktalar
Gözlemleme görevi 1: Hayvanların davranışlarını izleyin.
Sıcaklık
• Birçok kümeste görülen büyük dijital termometreler kullanımı kolay olmakla birlikte yeterince
hassas değildir. Düşük/yüksek aralıklı civalı termometreler daha doğrudur ve sıcaklık artış ve
düşüşleri hakkında kayıt tutabilmenizi sağlar. Kayıt yapabilen termometreler ve nem ölçerler
kümesteki sıcaklık ve nem dalgalanmaları verilerini yazdırabilir, bu da oldukça değerli bir
özelliktir.
• Termometleri kümes içerisinde yüksek ve alçak bölgelere yerleştirerek kümes içerisinde ne
kadar hava/sıcaklık katmanları olduğunu saptayabilirsiniz. En önemli sıcaklık hayvanların
seviyesindeki sıcaklıktır. Kümeste hayvan seviyesinde ön kısımda, ortada ve arkada olmak
üzere en az üç termometreye ihtiyacınız vardır.
• El termometre ve nem ölçer kombinasyonları çok pahalı değildir, hızla reaksiyon verirler ve
civalı termometreleri kalibre etmek için kullanılabiliriler.
• Kızılötesi termometreler, yönelttiğiniz herhangi bir yüzeyin sıcaklığını gösterirler hava sıcaklığını
göstermezler. Bunlar çok daha pahalıdır fakat başka bir şekilde kaçırabileceğiniz tavan
yalıtımındaki bozukluklar, soğuk tabanlar, aşırı ısınanan motorlar veya şalterler gibi pahalıya
mal olabilecek problemleri ortaya çıkarabilirler.
•
•
46
Önemli Noktalar
Sıcaklık çok önemlidir: iyi termometrelere para yatırın ve bunları doğru yerlere yerleştirin.
Kızılötesi bir termometre değişik problemlerin saptanmasına yardımcı olabilir.
Eylül 2011
Hava Hareketleri
• Kullanımı kolay, doğru ve düşük maliyetli hava hızı ölçerler piyasada bulunmaktadır. Bu
elektronik aletler çok pahalı değildir ve tatminkar sonuçlar verirler. Termometre de içeren
taşınabilir modeli özellikle kullanışlı ve kümes içi koşulların araştırılması için uygundur.
• Stratejik olarak yerleştirilmiş beyaz rafyalar (hediye paketi ipleri) faydalı hava akımı
göstergeleridir. Genellikle bunları tavan boyunca ve tavukların boy seviyesinde kullanılır.
Hareket eden bir kurdele o bölgedeki hava akımı hareketlerinin mükemmel olarak göstermese
de orada havanın hareket ettiğini gösterir. Hareket etmesi gerekirken sabit duran bir rafya
kesinlikle problem sinyalidir.
•
Önemli Noktalar
Hava hızı ölçerler ve hava akımı ölçerler havalandırma yönetimi hakkında birçok tahmini
sonuç çıkarılmasına yardımcı olur.
Bağıl Nem
• Bağıl nemin görüntülenmesi için de bazı aletlere ihtiyaç vardır. Hayvanların
performansını
etkileyecek bağıl nem farklarını hissetmenize imkan yoktur. Artan veya azalan nem
değişikliklerini kolayca kontrol etmek için ucuz dijital bağıl nem ölçerler (humidistat) kullanılır,
bunlar ±%5 doğrulukta sonuç verirler. Daha doğru olan dijital makineler daha pahalıdır fakat
±%2 doğrudur. Eğer hayvanların seviyesindeki farkları öğrenilmek isteniyor ise kontroller
hayvanların seviyesinde yapılmalıdır.
Statik Basınç
• Belirli zaman ve koşullar içerisinde statik basıncı ölçmek hava sızıntıları, tamamen açılamayan
kapaklar, azalan fan performansları vb. gibi problemlerin tespit edilmesi için özellikle önemlidir.
Kullanımı kolay, ucuz, avuç içi veya duvara monte edilebilen manometreler bulunur. Magnehelic
tip ölçerler biraz daha pahalıdır fakat daha doğru sonuç verirler.
•
•
Önemli Noktalar
Statik basınç ölçerler hava kaçaklarının, hava giriş menfezleri kapak problemlerinin, zayıf fan
performanslarının ve daha birçok sorunun tespit edilmesine yardımcı olurlar.
İhtiyaç duyulduğunda deneyimli kişilere başvurulmalıdır. Firma servis personelleri,
danışmanlar ve üniversite uzmanlarının (varsa) iyi takip cihazlarına erişimi mümkün olacaktır.
Bu şahıslar size tavsiyede bulunabilir, kümesinizi periyodik olarak kontrol etmenize yardımcı
olabilir ve bunların hepsini kendi başınıza nasıl yapabileceğinizi gösterebilirler.
Eylül 2011
47
Broyler Kümeslerinde Çevre Yönetimi: Faydalı Bazı Dönüşüm Faktörleri
Faydalı Bazı Dönüşüm Faktörleri
Ticari kanatlı yetiştiriciliğinde ölçümler için sıkça kullanılan ve kanatlı kümeslerinin çevre yönetimi için
sıkça rastlanan çarpanların Emperiyal (İngiliz) sistemden Metrik sisteme ve tersine çevirme tablosudur.
48
Eylül 2011
Broyler Kümeslerinde Çevre Yönetimi: Ölçü Birimleri Çevirim Tablosu
Ölçü Birimleri Çevirim Tablosu
NOT
Sıcaklık farklarının veya aralıklarının çeviriminde ± 32 ° sabiti kullanılmaz.
Örneğin 15 °F’lık bir aralık 8,3 °C aralığa: 15 (F) ÷ 1,8 = 8,3333 (C) denk gelir.
Eylül 2011
49
Broyler Kümeslerinde Çevre Yönetimi: Notlar
Notlar
50
Eylül 2011
Broyler Kümeslerinde Çevre Yönetimi: Notlar
Notlar
Eylül 2011
51

Broyler Kümeslerde Çevre Yönetimi | PDF

Transkript

Benzer belgeler

Merkblatt zum richtigen Heizen und Lüften Merkblatt zum

Değişken yüklerde maddeleri parçalarına ayırırken yüksek

Montaj talimatı

Nisan - Keskinoğlu

kanada sağlık bakanlığı

EASY WALL CONTROLLER for Online Controller

Tam metin

PARAFLU 11 F.E. Cod. 1674

ALIŞ VERİŞ MERKEZİ Wal-Mart