Önsöz / Giriş - Yordam Kitap

Giriş
GİRİŞ1
Alf re d o S a a d-Fil ho
ve
Debora h John ston
İçinde yaşadığımız neoliberalizm çağı, dünyadaki milyarlarca insanın yaşamını iktisat, siyaset, uluslararası ilişkiler, ideoloji, kültür ve bunun gibi çok farklı alanlarda fazlasıyla etkiliyor.
Neoliberalizm, bir kuşaktan daha kısa sürede o kadar yaygın ve
etkili bir hal almış, yaşamın son derece önemli yönleriyle öylesine
iç içe geçmiştir ki, doğasını ve tarihsel önemini değerlendirmek zor
olabilir. Oysa, bu tarz bir değerlendirme hem düşünsel hem de siyasi nedenlerle elzemdir.
Elinizdeki seçki, neoliberalizmi eleştirel bir yaklaşımla çok
farklı açılardan ele alan, konuyla ilgili aktivistler, öğrenciler ve
sosyal bilimciler için araştırma gündemini ana hatlarıyla ortaya
koyan 30 bölümden oluşuyor. Kuramsal, uygulamalı ve tarihsel
bölümler olmak üzere üç grupta toplanmış olmalarına karşın, bu
seçkide yer alan makaleler bazı önemli özellikleri paylaşıyorlar.
Öncelikle, neoliberalizmin kökenlerini, doğasını ve sonuçlarını
radikal ekonomi politiğin bakış açısından inceliyorlar. İkincisi,
Marksçı, post-Keynesçi ve Kaleckici gibi düşünce okulları dahil
olmak üzere farklı geleneklerden gelmelerine karşın, hem içerik
hem de yaklaşım açısından birbirleriyle yakından ilişkililer. Bu
1 Bu çalışmanın araştırma asistanlığını etkili bir biçimde yerine getiren Daniel
Ayliffe, Francesca Campagnoli, Ana Maria Miranda, Walter Schmidt ve Maria
Laura Tinelli’ye minnettarız.
13
14
Alfredo Saad-Filho - Deborah Jonnston
ortak noktalar, çağdaş ekonomi politiğin canlılığını, kapsadığı
düşünce okulları arasında süregelen diyaloğun genişliğini ve derinliğini, ayrıca bu okulların birbirlerini karşılıklı olarak besleme
potansiyelini gösteriyor. Üçüncüsü, bu makaleler neoliberalizmin radikal, yani konunun özüne inen bir eleştirisini sunuyorlar. Neoliberalizmin, gücü ve zenginliği dünyanın dört bir tarafındaki seçkin grupların ellerinde yoğunlaştıran, özellikle de her
ülkedeki finans gruplarının çıkarlarına ve uluslararası boyutta
ABD sermayesine fayda sağlayan hegemonik projenin bir parçası
olduğunu ortaya koyuyorlar. Dolayısıyla, küreselleşme ve emperyalizm, neoliberalizmden bağımsız olarak incelenemez. Bu savlar
aşağıda kısaca açıklanmıştır.
NEOLİBERALİZME YÖNELİK YAKLAŞIMLAR
Neoliberalizmi tamamen kuramsal bir yaklaşımla tanımlamak pek çok nedenden ötürü olanaksızdır. İlkin, neoliberal deneyimlerin (aşağıda açıklanacağı gibi) sahip oldukları önemli ortak
noktalara rağmen, yöntemsel olarak bakıldığında neoliberalizm
bir üretim tarzı değildir. Sonuç olarak, örneğin “feodalizm” ya da
“kapitalizm” ile ilgili çalışmalarda beklenebileceğinin aksine, bu
deneyimlerin açıkça tanımlanmış bir değişmez özellikler kümesini içermesi zorunlu değildir. Neoliberalizm, değişen derecelerde
karmaşıklık gösteren, geniş bir toplumsal, iktisadi ve siyasi olgular yelpazesinin üzerinde yükselmektedir. Finansın artan gücü ya
da demokrasinin altının oyulması gibi bazı olgular hayli soyut bir
nitelik taşırken, özelleştirme ya da yabancı devletlerle yerel sivil
toplum kuruluşları (STK’lar) arasındaki ilişki gibileri ise görece
somut niteliktedir. Bununla birlikte, gerektiğinde uluslararası
şantaj ve askeri güçle de desteklenen, yerel düzlemdeki siyasi, iktisadi, hukuki, ideolojik ve medya kaynaklı baskıların bir bileşkesi aracılığıyla yeni egemenlik alanlarına fütursuzca tecavüz eden,
yoksulları ezip geçen, hak ve yetkileri zayıflatan, direnişi bozguna
uğratan bu canavarı tanımak zor değildir.
İkincisi, 7. ve 9. bölümlerde tartışıldığı gibi neoliberalizm,
Giriş
emperyalizm ve küreselleşmeden ayrı düşünülemez. Basmakalıp
(ya da anayolcu) söylemde emperyalizm diye bir şey ya yoktur ya
da daha yakınlarda gururla söylendiği gibi “Amerika’nın Külfeti”
olarak sunulur: Dünyayı uygarlaştırma ve Kutsal Üçlü’nün, yani
yeşil yüzlü Dolar Tanrısı ile onun hem vekilleri hem de geçici rakipleri olan Mukaddes Avro ile Aziz Yen’in bütün dünyayı takdis
etmesini sağlamak. Din değiştiren yeni müritler, yenilenmiş bir
uluslararası havaalanı, yepyeni bir McDonald’s şubesi, iki lüks
otel, 3.000 STK ve bir Amerikan askeri üssü kazanırlar. Bu teklifi
reddetmek olmaz; –aksi takdirde ... 2 . Buna karşılık, küreselleşme
genellikle rekabetin artmasına, refahın yükselmesine ve demokrasinin bütün dünyaya yayılmasına yol açan, kaçınılamaz, amansız ve cömert bir süreç gibi gösterilir. Aslında, fiilen var olduğu
haliyle (bkz. Saad-Filho 2003) küreselleşme adı verilen süreç, neoliberalizmin uluslararası yüzünden başka bir şey değildir: Başını
Amerikan yönetici sınıfı ile yerel düzlemde egemen olan kapitalist koalisyonlar arasındaki ittifakın çektiği emperyalist bir proje
olarak gücünü katlamış, dünya çapında bir birikim ve toplumsal
disiplin stratejisi. İçeride neoliberalizmi, dışarıda emperyalist küreselciliği merkeze alan bu hırslı iktidar projesi, her ülkede farklı
toplumsal, iktisadi ve siyasi ittifaklar tarafından uygulanır; ancak
yerel finansal çıkarlar ile kendisi de finans dünyasının egemenliği
altında olan Amerikan yönetici sınıfının çıkarları elbette baskın
olacaktır.
Üçüncüsü, neoliberalizmin tarihsel çözümlemesi çok katmanlı bir yaklaşımı gerektirir. Neoliberalizmin geçmişe uzanan,
çeşitli kökleri bulunmaktadır ve ortaya çıkış tarihi tam olarak
saptanamaz. 3. bölümden 6. bölüme kadar olan kısımda gösterildiği gibi neoliberalizm, aralarında Adam Smith, neoklasik iktisat, Avusturya Okulu’nun Keynesçilik ve Sovyet tarzı sosyalizm
eleştirisi, parasalcılık [monetarizm] ile parasalcılığın yeni klasik
ve “arz yönlü” çocuklarının da olduğu çeşitli kaynaklardan gelen
anlayışları tek potada kaynaştırır. Savaş sonrası dönemin dünya
düzeninin parçalanmasıyla birlikte bunların etkisi de çok hız2 Çağdaş sömürgeciliğin farklı yönleriyle ilgili seçkin bir değerlendirme için bkz.
Panitch ve Leys (2004).
15
16
Alfredo Saad-Filho - Deborah Jonnston
lı şekilde arttı: Dünya genelinde hızlı bir büyümenin yaşandığı
“altın çağ”ın 1960’ların sonlarına doğru nihayete ermesi; Bretton
Woods sisteminin 1970’lerin başlarında çökmesi; zengin ülkelerde
“Keynesçi uzlaşma” politikasının 1970’lerin ortasına doğru aşınması; Sovyet blokunun 1980’lerde çözülmesi; 1980’li ve 1990’lı
yıllarda yaşanan ödemeler dengesi krizlerinin ardından yoksul
ülkelerdeki kalkınma alternatiflerinin göçmesi. 1. ve 2. bölümler,
alternatiflerin göçmesinin, muhafazakâr görüşler ile ABD’li seçkinlerin ve onların temsilcilerinin çıkarları arasında bir bireşim
[sentez] oluşması için alan açtığını gösteriyor. Bu bireşim, Ronald
Reagan ile Margaret Thatcher’in sağladığı saldırgan popülist
muhafazakârlık tenceresinde, finansın sunduğu malzemeyle pişirildi. Finans, 1979’da ABD Federal Rezerv Sistemi 3 başkanı Paul
Volcker’in önderliğinde yapılan “darbe”den sonra dünya genelinde baskın hale geliyordu.4 Neoliberalizm, gerek ikna ederek gerekse zor kullanarak her yere yayıldı.
Ancak, neoliberalizmin yükselişiyle ilgili fazlasıyla doğrusal
olan anlatılardan uzak durulması gerekiyor. Örneğin, İngiltere’de
Thatcher’in parasalcı iktisadi platformunun ana unsurları önceki İşçi Partisi hükümeti tarafından belirlenmişti; Thatcher’in tek
yaptığı bunları yaygınlaştırmak ve zorlayıcı bir mantıksal temele
oturtmak oldu. Ayrıca, süt hırsızı 5 Thatcher’in, Reagan’ın vantriloklarının ve mallarını ABD İmparatorluk Sarayı civarında dolaşarak satan entelektüel fahişelerin ortaya attığı prüten iddialar ile
bu neoliberal yönetimlerin siyasi uygulamaları arasında çözümü
imkânsız bir gerilim bulunuyor. Örneğin, (Reagan’ın vekili pére 6
3 ABD Federal Rezerv Sistemi, ABD’de Merkez Bankası işlevlerini yerine getiren
banka sistemidir. –çev.
4 Citibank’ın başkan yardımcısı M.J. Horgan, Fed’in politika değişikliğinden bu yana
“dünyanın değiştiği”ni iddia ederken, ABD Federal Rezerv Sistemi’nin gelecekteki
başkanı Alan Greenspan, Volcker’in politika değişikliğinin “II. Dünya Savaşı’ndan
beri gerçekleştirilen en önemli para politikası değişikliği” olduğunu belirtiyordu
(Business Week, 5 Kasım 1979, s. 91; 22 Ekim 1979, s. 67).
5 İktidara gelmesinin ardından okullarda öğrencilere ücretsiz süt verilmesi uygulamasını sona erdirmesi nedeniyle Thatcher’e “süt hırsızı” denmektedir. –çev.
6 pére (Fransızca): baba. –çev.
Giriş
George Bush’un deyişiyle) Reagan’ın “büyü iktisadı” 7 kutsal yazıların muhafızları için kabul edilemez olacaktı. Tarih, bakir iktisadi
ve siyasi modellerin sömürge konumundaki ülkelere dayatılmasının daha kolay olduğunu göstermiştir, çünkü içeride çatışan çıkarların varlığı ve sınırlı gücün yol açtığı karmakarışık sonuçlar,
tarihin istenildiğinde yeniden başlatılmasına izin vermez. Bu konunun en iyi örneği, tarımsal liberalizmin bakışımsız [asimetrik]
uygulamaları hakkında 14. bölümde yapılan tartışmadır. Dolgun
maaşlı danışmanları, Dolar Tanrısı’nın yerli halkın iradesini kolayca yola getirebildiği uzak ve önemsiz ülkelere paraşütle indirmek
görece kolaydır. Bu arınma ayini yerlileri neredeyse birer medeni
haline getirecektir! Ancak, cahil kitleler ve bu kitlelere önderlik
eden acımasız liderler Dolar diplomasisini ve (yeni) kurallara göre
oynamayı reddederlerse eğer, giderek daha uzak mesafelerden etkili olacak şekilde konuşlandırılabilen kitle imha silahları el altında
kullanıma hazır tutulmaktadır.
Her ülkenin farklı olduğu ve tarihsel çözümlemenin dikkat
çekecek ölçüde zengin ayrıntıları ortaya çıkaracağı doğru olsa
da, genel görünüm açıktır. Neoliberalizmin en temel özelliği, (finansal) piyasanın buyruklarını dayatmak amacıyla yurtiçindeki
süreçte devlet gücünün sistemli kullanımıdır ve bu, uluslararası
ölçekte “küreselleşme” tarafından yeniden üretilmektedir. 22.,
23. ve 30. bölümlerde sırasıyla ele alınan ABD, İngiltere ile Doğu
ve Güneydoğu Asya vakalarının gösterdiği gibi neoliberalizm,
kapital(izm)i korumak ve emeğin gücünü azaltmak amaçları doğrultusunda gelişen, kapitalizme özgü bir örgütlenmedir. Bu örgütlenme, dış baskıların yanı sıra, iç kuvvetlerin dayattığı toplumsal,
iktisadi ve siyasi dönüşümler aracılığıyla gerçekleştirilir. İç kuvvetler, finans dünyası, önde gelen sanayiciler, ticaret adamları ve
ihracatçılar, medya baronları, büyük toprak sahipleri, yerel siyasi
liderler, en üst kademelerdeki kamu görevleri ve ordu mensupları
7 “Büyü iktisadı” deyişi (voodoo economics), Reagan’ın iktidara geldikten sonra arz
yönlü iktisat politikaları uyarınca kapsamlı bir gelir vergisi indirimine gideceği,
denk bütçe politikasına bağlı kalacağı ve savunma harcamalarını artıracağı vaatlerine karşı kullanılan eleştirel bir deyimdir. Bunun ancak “büyü” yapılarak sağlanabileceğini ifade eder. –çev
17
18
Alfredo Saad-Filho - Deborah Jonnston
ile bu kesimlerin düşünsel ve siyasi vekilleri arasındaki koalisyondan meydana gelir. Merkezden yayılan “küresel” ideolojilerle
yakından bağlantılı olan bu gruplar, metropolden gelen taleplere
hızla intibak etme eğilimi gösterirler. Bu grupların çabaları, dünya genelinde güç ilişkilerinde çoğunluğun aleyhine olacak önemli
bir kaymaya yol açmıştır. Şirketlerin iktidarı kuvvetlenirken finans rakipsiz bir etkiye sahip olmuş ve siyasi yelpaze sağa doğru
kaymıştır. Sol partiler ve kitle örgütleri içten içe güç kaybederken,
işçi sendikaları işsizlik yüzünden suskunlaşmış ya da etkisiz hale
gelmiştir. Dış baskı biçimleri arasında ise şunlar sayılabilir: Batı
kültürü ile ideolojisinin yayılması; neoliberal değerlerin çığırtkanlığını yapan devlet kurumları ile sivil toplum kuruluşlarına
dış destek sağlanması; neoliberal programı teşvik etmek amacıyla
dış yardım, dış borç yükünün hafifletilmesi ve ödemeler dengesi
desteği konularının utanmazca kullanılması; gerektiğinde diplomatik baskı, siyasi huzursuzluk ve askeri müdahale. Örneğin, 24.
bölüm, Avrupa Birliği’nde yönetici konumda bulunan iktisadi ve
siyasi güçlerin, bütünleşme sürecini neoliberalizmin hegemonyasını sağlama almak amacıyla nasıl araçsallaştırdıklarını gösteriyor. Doğu Avrupa’nın, Batı Avrupa tarzı bir neoliberalizme
doğru sürüklenenlerle Rusya’nın iş dünyası oligarşisi modelini
takip eden ülkeler arasında iki parçaya bölünmesini inceleyen 25.
bölüm, bir önceki bölümde anlatılanları tamamlayıcı niteliktedir.
Kısacası, neoliberalizm her yerde toplumsal çatışmaların hem
sonucu, hem de bu çatışmaların yapıldığı mücadele alanı olarak
ortaya çıkıyor. Siyasi ve iktisadi gündemi belirleyip olası sonuçları sınırlamanın, beklentileri belli bir yönde etkilemenin yanı sıra
varsayımlarını, yöntemlerini ve sonuçlarını sorgulayanlara zorlu
görevler dayatıyor.
Bununla birlikte neoliberal kuram zaman içinde değişmiştir.
Neoliberal kuram kendisine yöneltilen, dünyanın dört bir yanında yoksulluğu ve toplumsal altüst oluşları artırmış olduğu yolundaki en güçlü eleştirilerin üstesinden gelmek amacıyla bu insan yiyen canavarı güzelleştirme çabası içine girmiştir. İdeolojik
esinler taşıyan yeniden biçimlendirme çabalarına önemli miktarda kaynak aktarılmasına rağmen, yapılan düzeltmelerin ikna
Giriş
edici olamamasında neoliberal projenin özünün değişmeden kalmasının payı hiç de azımsanamaz. 15. bölüm bu konuyu yoksulluk ve bölüşüm bağlamında ele alırken, 21. bölümde pek çoklarının “insani yüzlü neoliberalizm” olarak gördüğü “Üçüncü Yol”
gündemi tartışılıyor.
ÇOK YÖNLÜ BİR İKTİDAR PROJESİ
Neoliberalizm, görece uzun bir refah devresinin sonunda
sermaye birikimi sorunlarına finans dostu bir çözüm sundu. 1.,
22. ve 30. bölümler, huzursuz işçi sınıfının, enflasyonu önleyici
ve üretkenliği artırıcı önlemler kisvesi altında daraltıcı maliye
ve para politikalarıyla sosyal hakları tırpanlamaya yönelik geniş
kapsamlı girişimlere başvuran neoliberalizm tarafından disiplin
altına alındığını göstermektedir. Neoliberalizm, devletin kaynakları dönemler arası (yatırım ile tüketim arasındaki denge) ve
sektörler arası (yatırım, istihdam ve üretimin bölüşümü) olarak
tahsis etme gücünün, uluslararası düzlemde giderek bütünleşen
(ABD önderliğindeki) finans sektörüne aktarılmasını akla uygun
hale getirdi. Böylece 11. ve 15. bölümlerde gösterildiği gibi, neoliberalizm yüklü miktarda kaynağın yerel zenginlerin yanı sıra
ABD’ye aktarılmasını kolaylaştırdı.
Neoliberal küreselcilik asla bir “iktisadi düzenlemelerden
arındırma” modeli değildir ve genellikle “özel teşebbüs”ü teşvik
etmez. Neoliberalizm, müdahale etmeme ideolojik bahanesiyle
toplumsal yaşamın her alanında kapsamlı ve saldırgan müdahalelerde bulunur. Finansın öne çıkmasına, uluslararası seçkinlerin
bütünleşmesine, bütün ülkelerde yoksulların tabi kılınmasına,
ABD’nin çıkarlarına evrensel olarak rıza gösterilmesine dayanan özgül bir toplumsal ve iktisadi düzenleme biçimini dayatır.
Son olarak, neoliberalizm birikim sürecinin hızlanmasını desteklemez. Küresel seçkinlerle onların uzantılarının güçlerini ve
yaşam standartlarını geliştirmesine karşın, ezici çoğunluk açısından yıkıcıdır. Ülke içinde, “piyasa ilişkileri”nin yayılması,
gıda, su, eğitim, çalışma, toprak, konut, tıbbi bakım, ulaşım ve
kamusal imkânlara erişim haklarının yanı sıra (16. ile 18. bö-
19
20
Alfredo Saad-Filho - Deborah Jonnston
lümler arasında gösterildiği gibi) toplumsal cinsiyet ilişkilerini
de ayaklar altına alır. Yasalar, çoğunluğu disiplin altına alacak,
örgütlenme haklarını sınırlayacak ve neoliberalizmin sonuçları
karşısında seslerini yükseltip alternatif ler üretmelerini güçleştirecek şekilde değiştirilir. Aynen Fransa, Hindistan, İtalya, İsveç,
İngiltere ve ABD gibi “eski demokrasiler”de olduğu gibi, Bolivya,
Ekvador, Nijerya, Güney Afrika, Güney Kore ve Zambiya gibi
“yeni demokrasiler”de de polis, mahkemeler ve silahlı kuvvetler
protestoları bastırmak amacıyla hazırda bekletilir. 20. bölüm, küresel sermayenin, toprağa el koyma ve üzerinde yaşayan insanları
sömürme hakkını kullanarak demokrasiyi her yerde sınırladığını gösterirken, 8. bölüm ise neoliberalizme eşlik eden, “varlıklara sistemli biçimde el konulması” sürecini gözden geçirmektedir.
Son olarak, küresel kârların giderek daha büyük bir kısmı başta
ABD olmak üzere zengin ülkelere doğru pompalanmaktadır. Bu
aktarımlar, gerek yerli seçkinlerin gerekse Amerikan seçkinlerinin olağanüstü boyutlara ulaşan tüketim düzeylerini desteklemesi gereken çevre üzerindeki baskıyı artan sömürü oranları
yoluyla ağırlaştırır. Başka bir deyişle, neoliberalizm çoğunluğun
giderek daha fazla sömürüldüğü hegemonik bir sistemdir. 12.
bölüm, yoksul ülkelerin yaşam standardının yükseleceğini söyleyen neoliberal vaadin gerçekleşmediğini ortaya koyarken, 13.
bölüm dış yardımların bu sömürü sürecine nasıl hizmet ettiğini
tartışmaktadır. Kitabın bu ve diğer bölümleri, iktisadi büyümeye ve yoksulluğun azaltılmasına katkıda bulunması muhtemel
politikaların uygulanmasının bizzat neoliberalizm tarafından
engellendiğini iddia etmektedir. 28. bölümde, Güney Asya örneğinde olduğu gibi neoliberalizmin politika söylemini kaçınılmaz
biçimde daralttığı savunulmaktadır.
Her ülkenin kendi içindeki (ve ülkeler arasındaki) iktidar
ilişkilerinde yaşanan kayma, bu sömürü gündeminin en önemli
belirleyicisi olsa da tek etken değildir. Başta ucuzlayan uluslararası taşımacılık, iletişimin ve bilgisayarlı muhasebenin gücü ve
internet olmak üzere, teknolojik değişimlerin, “esnek” üretimin,
üretim zincirleri ile finansal piyasaların uluslararası ölçekte daha
fazla bütünleşmesinin ve bunun gibi etkenlerin de sömürü günde-
Giriş
minin oluşmasına katkısı olmuştur. Bu maddi değişimler, mevcut
toplumsal değişimleri teşvik ettikleri kadar, onlardan etkilenmişlerdir de.
NEOLİBERALİZMİ AŞARKEN
Sahip olduğu güce, dünya ekonomisinde yaratmış olduğu dönüşümlere ve küçük bir azınlığın yaşam standardını sürekli artırmayı başarmış olmasına rağmen, neoliberalizm sermaye birikimi
için verimli bir zemin değildir. Neoliberalizmin egemenliği altında iktisadi büyüme oranları düşmüş, işsizlik ve eksik istihdam
yaygınlaşmış, gerek ülkeler arasındaki gerekse ülkelerin kendi
içlerindeki eşitsizlikler keskinleşmiş, çoğunluğun yaşam ve çalışma koşulları hemen her yerde kötüleşmiş ve çevre ülkeler iktisadi
istikrarsızlıktan çok büyük zarar görmüştür. Başka bir deyişle neoliberalizm, azınlık iktidarının ulusları yağmalayıp çevreyi talan
ettiği küresel bir sistemdir. Neoliberal sistem, sürekliliğini sağlayacak maddi temeli yaratıp kendini yeniden üretmesinin önündeki direnci ezerek iktisadi, siyasi ve toplumsal değişimleri biçimlendirir. 26. ve 30. bölümler arasında Latin Amerika, Sahra Altı
Afrikası, Güney Asya, Japonya ve Doğu ile Güneydoğu Asya’da
süren krizler tartışılmaktadır. Bu bölümlerde neoliberal politikaların her yerde istikrarsızlığı artırdığı savunulurken, 10. bölüm
ticari dışa açıklığın büyüme için iyi olduğu yolundaki neoliberal
merkezi hipotezin kanıtlanması için yeterli kuramsal ve görgül
[ampirik] kanıt bulunmadığını ortaya koymaktadır.
Öte yandan neoliberalizm kendi varoluş koşullarını da tahrip etmektedir. Süreklilik arz eden bir iktisadi büyüme ve yaşam
standartlarının yükseltilmesi konularındaki kalıcı başarısızlığı
yalnızca çoğunluğun hoşgörüsünü tüketmekle kalmaz, aynı zamanda tartışmayı bulandırıp yol açtığı yıkıcı sonuçları meşrulaştırmak amacını taşıyan neoliberal yalanlar ağını da açığa çıkarır.
Söz verilen “verimlilik kazanımları”nı bir türlü gerçekleştiremeyen bitip tükenmez “reformlar” mantrası8, neoliberal devletlerin
yanı sıra bu devletlerin söylemleri ile sözcülerinin meşruiyetini
8 Sürekli tekrarlandığında ruhani güçlerin uyandırılmasını sağlayan kutsal söz. –çev
21
22
Alfredo Saad-Filho - Deborah Jonnston
de ortadan kaldırır. Devletin giderek büyüyen mali kısıtları ortadayken, merkez ülkelerde yaşam standartlarının iyileşmesini destekleyen tüketici kredilerinin patlaması, neoliberal iktisadi politika araçlarının en önemlisi olan faiz oranlarıyla oynanması olanağını sınırlandırır. Neoliberal hegemonyaya başarıyla meydan
okuyan halk hareketlerinin ortaya çıkması son derece önemlidir.
19. bölümde ortaya konduğu gibi Arjantin, Bolivya ve Ekvador’da
yaşanan son toplumsal patlamaların yanı sıra başka yerlerde ortaya çıkan daha sınırlı toplumsal hareketler neoliberalizmin asla
yaralanamaz olmadığını göstermektedir. Elinizdeki kitap, bu savları ayrıntılarıyla ele alıp kanıtlamakta; tefekkür, eleştiri ve mücadeleden oluşan bir gündeme işaret etmektedir.
KAYNAKÇA
Panitch, L. ve C. Leys (der.) (2004), The New Imperial Challenge: Socialist Register
2004. Londra: Merlin.
Saad-Filho, A. (2003), “Introduction”, Anti-Capitalism: A Marxist Introduction
içinde. Londra: Pluto Press [Kapitalizme Reddiye: Marksist Bir Giriş, çev. Emel
Kahraman ve diğerleri, Yordam Kitap, 2007].