Bu PDF dosyasını indir - Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi

Cilt 1, Sayı 1, 21-35, (2016)
Derleme
Palyatif Onkolojik Tedaviler Ve Bakım
Sevim ŞEN 1, Dilek AYGİN2, Havva SERT3
Özet
Dünyada ve ülkemizde yaygın olarak görülen kanser birçok fiziksel, psikososyal ve manevi
zorluğu içinde barındırmaya devam etmektedir. Kanser tedavisinin amacı; tıp alanındaki
gelişmelerle birlikte hastalığı tamamen ortadan kaldırmak veya kaliteli yaşam sağlamak ve
süresini uzatmaktır. Dolayısıyla yaşam kalitesini korumak ve arttırmaya çalışmak kanserli
hastanın bakımında önemli bir yere sahiptir ve tüm bu sebepler palyatif bakım gereksinimini
ortaya çıkarmaktadır. Bu derlemede palyatif bakım kapsamındaki güncel yaklaşımların sunulması
amaçlanmıştır.
Yayın Bilgisi
Gönderi Tarihi: 26.01.2016
Kabul Tarihi: 09.03.2016
Online Yayın Tarihi: 31.03.2016
Sorumlu Yazar
Sevim ŞEN
Anahtar Kelimeler: palyatif bakım, onkoloji, semptom, kanser, yaşam sonu bakım
Palliative Oncological Treatments and Care
Sevim ŞEN1, Dilek AYGİN2 , Havva SERT3
Abstract
Cancer common in our country and in the world. And ıt causes many physical, psychosocial and
spiritual challenge. The purpose of the treatment of cancer; disease with developments in the field
of medicine completely eliminate or ensure quality of life and to extend the time. Therefore, to
maintain quality of life and has an important place in the work to improve the care of cancer
patients and all of these reasons reveals the palliative care needs. The purpose of the review
explain to aproach about pallative care.
Article Info
Received: 26.01.2016
Accepted: 09.03.2016
Online Published: 31.03.2016
Corresponding Author
Sevim ŞEN
Keywords: pallative care, oncology, symptom, cancer, end life care
GİRİŞ
barındırmaya devam etmektedir.2,3 Dünya
Dünyada olduğu gibi ülkemizde de önemli bir
Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Birleşmiş Milletler
sağlık sorunu olan kanser, sebebi bilinen
HIV/AIDS (UNAIDS) verilerine göre her yıl
ölümler
sistem
dünyada 50 milyondan fazla insanın öldüğü,
yer
2020 yılına kadar 6 milyon kişinin kanserden
almaktadır.1 Tıp ve teknolojideki gelişmelere
öleceği ve 15 milyon yeni kanser vakasının
rağmen kanser, hasta ve yakınları için tanı ve
görüleceği tahmin edilmektedir.2,3,4 Kanser
tedavi süreci ile birlikte, ölüm anı ve sonraki
tedavisinin amacı; tıp alanındaki gelişmelerle
yas sürecine kadar uzanan, birçok fiziksel,
birlikte hastalığı tamamen ortadan kaldırmak
psikososyal
veya kaliteli yaşam sağlamak ve süresini
arasında
hastalıklarından
ve
kardiyovasküler
sonra
manevi
2.
sırada
zorluğu
içinde
Sevim Şen, Sakarya Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hemşirelik ABD, [email protected]
Dilek Aygin, Sakarya Üniversitesi Hemşirelik Bölümü Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği ABD, [email protected]
3
Havva Sert, Sakarya Üniversitesi Hemşirelik Bölümü İç Hastalıkları Hemşireliği ABD, [email protected]
1
2
21
Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi 2016, Cilt 1, Sayı 1, 21-35
uzatmaktır.
Dolayısıyla
kalitesini
Dünya Palyatif Bakım Kurulu (WPCA;
korumak ve arttırmaya çalışmak kanserli
The Worldwide Palliative Care Alliance)
hastanın bakımında önemli bir yere sahiptir ve
palyatif bakım gerektiren tıbbi durumları şöyle
tüm bu sebepler palyatif bakım gereksinimini
listelemiştir: Kanser, HIV/AIDS, motor nöron
ortaya çıkarmaktadır.2,3,
Palyatif bakım
hastalıkları, muskuler distrofi, multiple skleroz
kanser tedavi sürecinde önemli bir bölümdür.
ve son evre demans. Diğer yazarlar beyin
Ülkemizde ise henüz beklenen seviyede
yaralanmaları
gelişmiş değildir. İl Sağlık Müdürlüklerinden
hastalıkları, karaciğer yetmezliği, böbrek
alınan verilere göre, ülkemizde sadece 11 adet
yetmezliği, Alzheimer hastalığı, spinal kord
palyatif bakım merkezi vardır ve bunların
yaralanmaları ve diğer durumları eklemiştir.9
büyük
Palyatif bakımın amaçları şöyle özetlenebilir;
bölümü
yaşam
Sevim ŞEN
4
(7/11)
üniversite
ve
serebral
strok,
kalp
hastanelerindedir. 33 ilde hizmet veren toplam
 Ağrı ve diğer rahatsız edici semptomların
72 adet ağrı bölümü vardır.5
ortadan kaldırılması.
Dünya Sağlık Örgütü tarafından 1980’lerde
 Yaşamın desteklenmesi, ölümün normal bir
‘‘tedavilere
hastaların
süreç olarak algılanması düşüncesi hâkimdir.
bütüncül (total) bakımı’’ olarak tanımlanan
Ölümü ertelemek veya önlemek gibi bir amacı
palyatif bakım 2002 yılında ‘‘yaşamı tehdit
yoktur.
eden bir hastalıkla karşılaşan hasta ve ailelerin,
 Hasta ve ailesinin ihtiyaçlarının, değerleri,
hastalığın tanısından ölüme kadar olan süreçte
inançları ve kültürlerine göre planlanması ve
ağrı ve semptomların erken tanılanması ve
psikososyal manevi desteğin sağlanması.
giderilmesi, psikososyal ve spiritüel (ruhani,
 Hastaların yaşamın son anına kadar mümkün
manevi) desteğin sağlanarak yaşam kalitelerini
olduğunca aktif bir yaşam sürmelerinin
artırma çabası’’ olarak güncellemiştir.6
sağlanması.
Amerika Klinik Onkoloji Topluluğu (ASCO)
 Hasta ve yakınlarının hastalık süreci ve
da palyatif bakımı; hastalar ve aileleri için acı
sonrasında bu zor süreçle baş edebilmelerine
ve sıkıntı verici olan semptom, yaşam
yardımcı olunması.
kalitesini etkileyen çeşitli durumlara yönelik
 Yas dönemindeki danışmanlık dâhil hasta ve
iyileştirmelerin
yakınlarının gereksinimlerinin karşılanması
yanıt
alınamayan
kanser
bakımına
entegre
edilmesi olarak tanımlamıştır. Ulusal Kanser
için ekip yaklaşımı sunulması.
Enstitüsü’nün (National Canser Institute; NCI)
 Yaşam kalitesini arttırmak koşuluyla aynı
tanımına göre ise palyatif bakım; kanser gibi
zamanda
7
yaşamı tehdit eden veya ciddi hastalığı olan
hastaların yaşam kalitesini artırmak için
verilen bakım olarak tanımlamıştır.
hastalık
sürecinin
de
olumlu
etkilenmesi.
 Palyatif bakım, hastalık sürecinin erken
8
evrelerinde kemoterapi ve radyoterapi gibi
22
Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi 2016, Cilt 1, Sayı 1, 21-35
yaşam
süresini
uzatmayı
Sevim ŞEN
hedefleyen
Palyatif bakım hemşireliğin odak noktası
tedavilerle birlikte uygulanabilir. Bu dönemde
hastalık ve ölüm sürecinde hasta ve ailesinin,
komplikasyonların anlaşılması ve yönetilmesi
ölüm sonrası ise ailenin yaşam kalitesini
sürecini destekler.10
yükseltmektir. Bunun için hemşirenin eğitim,
Palyatif Bakım Tarihçesi
tedavi, koordinasyon, bakım ve liderlik gibi
Palyatif bakım kavramı ilk olarak 19. yüzyılda
önemli rolleri vardır. Bu rollerini yerine
ortaya çıkmıştır. 1967 yılında Dame Cicely
getirirken hemşire hasta ve ailesinin kendine
Saunders İngiltere’de ilk modern hospisi
özgü olduğunu göz önünde bulundurmalıdır.
kurmuştur. Hospis, terminal dönemde olan
Her hastanın fiziksel, psikosoyal ve manevi
hastaların bakım verildiği kurumlardır. Bu çok
gereksinimleri faklı olabilir. Hasta ve ailesinin
hızlı bir şekilde diğer ülkelere de örnek
farklı duygusal tepkilerine ve mahremiyetine
olmuştur. 1980 ortalarına kadar palyatif bakım
saygı göstermelidir. Hemşire hastanın kendisi,
kavramı
yerine
çevresi, ailesi ve diğer bireylerle mümkün
kullanılmıştır. 1990 yıllarının başında ‘palyatif
olduğunca olumlu ve güçlü ilişkiler kurmasına
bakım’
kavramı
yardımcı
ölmekte
olan
hospis
bakımının
Amerika’da
bireylerin
kanserden
bakımı
için
olmalıdır.
sürdürmesine
Hastanın
yardımcı
olmalı,
umudunu
kontrol
kullanılmıştır. Aynı zamanda kalp yetersizliği
duygusunu kaybetmesine izin vermemelidir.4
ve akciğer hastalığı gibi diğer kronik hastalığı
Palyatif bakım hemşireliğinin prensipleri;
olan bireyler de palyatif bakımdan büyük yarar
a. Değerli Olma: Palyatif bakım hemşiresi,
görmeye başlamışlardır. Palyatif bakım 1990
insanların içsel bir değeri olduğunu, yaşam ve
yılının ortalarında özel bir alan olarak
ölümün de doğal bir süreç olduğunu kabul
gelişmeye başlamış ve günümüzde kronik
eder.
olan
hastalığı
hastaların
bakımını
b. İlişki içinde Olma: Destekleyerek ve yakın
kapsamaktadır.4
ilişkiler kurarak hasta ve ailesiyle terapötik,
Palyatif Bakım Organizasyonu
ilişki kurar.
Palyatif bakım, hastanın kendi ev ortamında,
c.
ev konforuna sahip hastane ortamında ve
güçlendirerek bir bakım sağlar.
hastanelerde
bakım
d. Onun Adına Yapma: Ağrı ve semptom
hemşirelerce
yönetimi bakım koordinasyonu konularında
planlanarak sağlanabilir. Genel olarak palyatif
kanıta dayalı uygulama ve en iyi uygulamalara
bakım organizasyonu, palyatif bakım üniteleri,
dayalı bakım sağlar.
evde bakım (home care) ve bakım evinde
e. Anlam Bulma: Hasta birey ve aileye
(hospis) yapılabilmektedir.2, 3, 4
yaşamlarının
Palyatif Bakım Hemşiresi
anlamını bulmalarına yardım eder.
desteği
sağlanabilir.
uzman
hekim
Palyatif
ve
Güçlendirme:
ve
Hasta
hastalık
ve
ailesini
deneyimlerinin
23
Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi 2016, Cilt 1, Sayı 1, 21-35
Sevim ŞEN
f. Bütünlüğü Koruma: Kendinin, hasta
olmayabilir. Bu yüzden yataklı palyatif hasta
bireyin ve ailesinin bütünlüğünü korur.
bakım
Hastalarda yaşam sonu bakımı geliştirmek için
palyatif bakım hizmetinin sunulmasına olanak
sağlık profesyonellerinin neler yapacağına
sağlayacaktır. Yataklı palyatif bakım üniteleri,
ilişkin; Curtis (2000) konuyu 3 fazda ele
kaynak kullanımını ve hastane masraflarını
almıştır (Tablo 1).
azaltan bir uygulama olduğu için ayrıca
Ölmekte
olan
hastalara
oluşturulması,
etkili
vermek,
önemlidir. Yapılan kontrollü bir çalışmada,
hemşirelerin birçok alanda bilgili ve becerikli
standart palyatif yaklaşım uygulanan bir yatan
olmalarını ve stresle uygun şekilde baş
hasta kliniğinde ölen hastaların hastane
edebilmelerini gerektirir. Hasta ve ailelere
masraflarının, diğer servislerde ölen hastalara
nitelikli
göre %57 daha az olduğu belirtilmiştir (Tablo
bakım
bakım
servislerinin
sunmanın
temelinde,
hemşirelerin ölüm ve ölmekte olan hasta
2).2,4
bakımına
Palyatif Onkolojik Tedaviler
ilişkin
eğitilmeleri
ve
kendi
davranışlarına ilişkin iç görü kazanmaları
Kanser
yatar. Bu nedenle hemşirelerin hastalığa ve
sağlanmasıdır.
ölüme
önemli bir kısmı, küratif tedavi şansının
yükledikleri
çıkarılmalıdır.
anlamlar
Kendi
açığa
ölümlülükleri
ile
tedavisinde
mümkün
Ancak
olamadığı
primer
amaç
kanser
kür
vakalarının
ileri
evrelerde
yüzleşemeyen ve bu gerçeği kabullenemeyen
yakalanmakta ve bu durumda palyatif tedavi
hemşireler, ölmekte olan hasta ve ailesinden
seçenekleri devreye girmektedir.2
uzaklaşırlar ya da ölüm korkularını onlara da
Palyatif Kemoterapi: Küratif tedavi seçeneği
yansıtırlar. Hemşireler ölüm gerçeği karşısında
bulunmayan hastalara uygun destek tedavi,
kendilerini korumak adına ya da ölüm
palyatif
kaygılarının yarattığı duygusal yükle baş
çalışmalara katılma seçeneklerinden herhangi
etmek için kullandıkları yalıtma gibi savunma
biri
mekanizmalarıyla
duyarlılıklarını
komorbidite, hastanın fonksiyonel kapasitesi,
yitirebilmektedirler. Bu tutum hemşirelerin
soysal fiziksel ve ekonomik koşullar palyatif
ölmekte
kemoterapi
olan
bireysel
hasta
ve
ailesinin
kemoterapi
önerilebilir.
veya
faz
Kanserin
karar
sürecini
1
tipi,
klinik
evresi,
etkileyen
gereksinimlerini fark etmelerini engellemekte
etmenlerdir. Palyatif kemoterapinin avantaj ve
ve
dezavantajları hakkında detaylı bilgilendirme
sonuçta
verdikleri
palyatif
bakımın
niteliğini azaltmaktadır.13
yapılmalıdır.2 Avantajının dezavantajından
yüksek olması ve semptom kontrolünün
Palyatif Bakım Üniteleri
gerçekleştirilebilecek
Genel hasta servisleri kanserli hastalarda
uygulanabilmesi için elzemdir.14 Palyatif
semptom
kemoterapinin semptom yönetimi, yaşam
yönetimi
açısından
yeterli
olması
tedavinin
24
Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi 2016, Cilt 1, Sayı 1, 21-35
Sevim ŞEN
umudun
uygulaması kadar etkili olduğunu gösteren
korunması ve yaşam süresinin uzatılması
çalışmalar mevcuttur.2,14 Beyin metastazı
konularındaki yararları klinik araştırmalarla
olgularında tedavi yaklaşımları, tüm beyin
desteklenmiştir. İleri evre baş-boyun, mesane,
ışınlaması, lokal tedaviler (cerrahi, radyo
meme, mide, nazofarenks, küçük hücreli
cerrahi)
akciğer kanseri, over, özofagus, pankreas,
kombinasyonudur. Yaygın metastazı olan
prostat,
genel durumu bozuk hastalarda sadece destek
kalitesi,
fonksiyonel
serviks
kapasite,
kanserlerinde
palyatif
veya
bu
yöntemlerin
kemoterapinin rolü giderek artmaktadır.2
tedavisi veya kısa süreli eksternal beyin
Palyatif Radyoterapi: Palyatif radyoterapi,
ışınlaması yeterli olabilir. Yaygın metastazı
özellikle kemik metastazına bağlı ağrı, beyin
olmayan genel durumu iyi hastalar eksternal
metastazı, spinal kord basısı, bronş, özofagus
ışınlama,
ve
radyasyondan büyük yarar sağlayabilirler.2,14
üreter
obstrüksiyonları
ve
kanserin
cerrahi
veya
sterotaktik
metastazına bağlı yüzeyel yaralarda kullanılır.
Palyatif Cerrahi: Küratif cerrahi seçeneğinin
Lenfoma, akciğer kanseri, Wilm’s tümörü,
olmadığı durumlarda semptom kontrolünü
nöroblastom
ve
rabdomyosarkomda
sağlamak ve yaşam kalitesini arttırmaya
kemoterapiye
destek
olarak
verilebilir.
yönelik olarak palyatif cerrahi uygulanır.
Radyoterapinin uygun doz ve yoğunluğunun
Küratif cerrahide kanserli dokunun gros ve
belirlenmesinde,
mikroskopik olarak tümüyle çıkarılması söz
kanserin
tipi,
evresi,
beklenen yaşam süresi, kaynak kullanımı gibi
konusuyken,
faktörler göz önüne alınmalıdır.2
literatür sınırlıdır. Palyatif cerrahi cerrahın
Kemik metastazına bağlı ağrı, yaşam kalitesini
klinik deneyimi ile yakından ilgilidir. Palyatif
olumsuz etkiler. Bu durumda radyoterapi
cerrahi tercihinde hastanın yaşı, tümörün
kemik yapının korunması ve yaşam kalitesinin
biyolojik tipi, hastalığın yaygınlığı, beklenen
korunmasında önemli etkiye sahiptir. Spinal
yaşam süresi, semptomların yoğunluğu ve
kord kompresyonu sonucu ağrı, motor, duyu
yaşam kalitesi üzerindeki etkileri gibi faktörler
ve otonom fonksiyonlarda defisitler oluşabilir.
önemlidir ve palyatif cerrahinin avantaj ve
Tedavide
dezavantajları göz önüne alınarak karar
cerrahi
müdahale,
radyoterapi,
palyatif
cerrahi
konusunda
kemoterapi ve destek tedavi yaklaşımları
verilmelidir.2,14
kombine
Metastaik
kullanım alanları; kanama, obstrüksiyon ve
spinal kord tedavisinde radyoterapi birinci
perforasyondur. Aynı zamanda vasküler yol
tedavi
sağlamak, efüzyon drenajı, enteral beslenme
olarak
uygulanabilir.
seçeneğidir.
protokolü
sağlanamasa
Standart
konusunda
da,
radyoterapi
görüş
tek
birliği
fraksiyonlu
radyoterapinin çok fraksiyonlu radyoterapi
ve
ağrı
Palyatif
kontrolü
cerrahinin
amaçlı
olarak
temel
da
kullanılmaktadır.2
Palyatif Semptomatik Tedaviler
25
Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi 2016, Cilt 1, Sayı 1, 21-35
Sevim ŞEN
Palyatif kanser hastalarında en sık karşılaşılan
aralıklarla kullanılmalıdır. Ağrının ilaçlarla
semptomlar; ağrı, iştahsızlık,bulantı, kusma
kontrol
kaşeksi, halsizlik, dispne, asit, anksiyete,
girişimsel tedaviler yarar sağlayabilir.2,14,22
ajitasyon, deliryum ve konfüzyondur.2,4
Kaşeksi: Kanserin kendisine ve tedavisine
Ağrı: Uluslararası Ağrı Araştırma Derneği
bağlı bulantı, kusma, ağız kuruluğu, yutma
(İASP) ağrıyı; olası veya var olan doku
güçlüğü,
hasarına eşlik eden veya bu hasar ile
gelişebilir. Tüm bu problemler beraberinde
tanımlanabilen, hoş olmayan, duyusal ve
kaşeksi
duygusal bir deneyim olarak tanımlar.15
Kaşeksi yaşam kalitesi ve sağ kalım üzerinde
Kanser hastalarında ağrı problemi olduğunu
olumsuz etkiye sahiptir ve kanser hastalarının
gösteren çok sayıda çalışma mevcuttur. Ağrı
yaklaşık %30’unda ölüm nedenidir. Kanser
nosiseptif (somatik veya visseral) veya
kaşeksisi oral alımı iyi olan hastalarda da
nöropatik tipte olabilir. Nosiseptörler sinir
görülebilir bu yüzden patogenezi tam olarak
sistemi dışında tüm doku ve organlarda
aydınlatılabilmiş değildir. Kanser kaşeksisinde
bulunan
kullanılan farmakolojik ajanlar, megestrol
reseptörlerdir.
Nosiseptif
ağrıda
altına
alınamadığı
durumlarda
sindirim-emilim
gelişimine
problemleri
zemin
hazırlayabilir.
nosiseptörlerin uyarılması ve süregelen doku
asetat,
patolojisi
kortikosteroidler, kannabinoidler, anabolik
ile
ilişkili
mekanizmalar
söz
medroksiprogesteron
konusudur. Nöropatik ağrı periferik veya
ilaçlar
santral sinir sisteminde gelişen hasar veya
oluşmaktadır.2,14,22
patofizyolojik değişiklikler sonucu ortaya
Kanser hastalarında, sistemik enflamasyon ile
çıkar.16 Kansere bağlı ağrının nedenleri 3 grup
hipermetabolizma, kaşeksi ve kötü prognoz
altında incelenebilir (Tablo 3).
arasında pozitif korelasyon gösterilmiştir.
Ağrı, akut (tıbbi girişimler sebebiyle) veya
Balık yağı, monoklonal antikorlar ve non-
kronik (tümör yayılımı ile) olarak gelişebilir.16
steroid antienflamatuar ilaçların, sistemik
Dünya
ağrısının
enflamasyonu azaltarak, kilo kaybı üzerinde
farmakolojik tedavisinde basamak sistemini
etkili olduğu ileri sürülmüştür. Özellikle de
önermektedir. Birinci basamakta non-opioid
eicosapentaenoik asit ve siklooksijenaz 2
analjezikler, ikinci basamakta zayıf opioidler,
inhibitörlerinin, gelecekte, kanser kaşeksisinin
üçüncü
tedavisinde rolü olacağı düşünülmektedir.2,14
Sağlık
Örgütü;
basamakta
kanser
kuvvetli
opioidler
ve
antienflamatuar
asetat,
ilaçlardan
kullanılır. Ağrı tedavisine non-opioidler ile
Halsizlik: Kanser hastalarının %70-100’ünde
başlanmalı, yanıt alınamadığında önce zayıf
görülen halsizlik, kanser veya tedavisi ile
opioidlerle, ardından kuvvetli opioidlerle
ilişkili,
tedaviye devam edilmelidir. İlaçlar ağrının
subjektif
oluşmasını
tanımlanmaktadır.
önleyecek
şekilde
düzenli
günlük
yaşamı
etkileyen,
yorgunluk
Yapılan
kalıcı
hissi
olarak
bir
çalışmada
26
Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi 2016, Cilt 1, Sayı 1, 21-35
Sevim ŞEN
yaşam kalitesi üzerinde, kanser ağrısından bile
tıkanması, koyu solunum yolu sekresyonu,
daha etkili olduğu gösterilmiştir.2,14
konjestif kalp yetmezliği, hipoksi, plevral
Halsizlik bilişsel, fiziksel ve duygusal olarak
efüzyon, pnömoni, pulmoner ödem, pulmoner
gelişmektedir. Halsizlik oluşumunda etkili
embolizm, anemi ya da metabolik nedenlerdir.
fizyolojik
Opiatlar
faktörler;
bozukluklar
anemi,
dispnenin
semptomatik
olarak
dehidratasyon,
rahatlaması için en etkili tedavidir. Dikkatli
elektrolit bozuklukları, enfeksiyonlar, organ
titrasyonla düşük doz tedavi pek çok hasta için
yetmezlikleri), uyku bozuklukları, kansere
güvenli
veya tedaviye sekonder hareketsizlik, santral
(alprezolam-xanax
etkili ilaçlar (opioidler, antihistaminikler) ve
benzodiazepinler) hem dispne hem de birlikte
kanser tedavisinin kendisidir. Psikososyal
olan anksiyete için etkilidirler.2,14,30
faktörler; anksiyete bozuklukları, depresif
Dispne de hastanın pozisyonunda ayarlamalar,
duygu durum ve strestir.2,14,26,27
yüzüne hava üflemek için bir fan kullanma,
Amerikan
(malnütriyon,
sistemik
Ulusal
Kanser
Merkez
Ağı
ve
etkilidir.
gibi
Anksiyolitikler
kısa
etkili
trigeminal siniri uyarma, ortamın havasının
(National Comprehensive Cancer Network-
nem
NCCN) klavuzuna göre halsizlik 1-10 arasında
teknikleri
derecelendirilir ve halsizliğin hiç olmadığı
girişimlerle
durum “0” ve halsizliğin en yoğun olduğu
Destekleyici oksijen bazı hastalarda etkilidir.
durum “10” olarak tanımlanır. Bununla birlikte
Ancak
halsizlik, hafif (0-3), orta (4-6), şiddetli (7-10)
çoğunluğunun yaşadığı dispne hipoksemik
olmak
değildir
üzere
sınıflandırılır.2
Halsizlik
tedavisine yaklaşım, farmakolojik ve/veya
non-farmakolojik
semptomatik
tedaviler;
yöntemlerle,
yaklaşımdır.
metilfenidat,
genel
Farmakolojik
kortikosteroid,
ve
ısısında
gibi
de
terminal
ve
değişiklikler,
gevşeme
farmakolojik
rahatlama
olmayan
sağlanabilir.
dönemdeki
oksijen
hastaların
kullanımından
semptomatik olarak yararlanacaklarına dair
kanıt yoktur.2,24
Malign
plevral
nedenlerindendir
ve
da
tedavisi
palyatiftir.
Tedavinin
çalışmalar, metilfenidat’ ın 10-30 mg/gün
mümkünse plöredezi, ya da uzun süreli drenajı
kullanımının
sağlamaktır.
ilişkili
halsizlik
sıvıyı
dispne
megestrol asetet ve modafinil’ dir. Yapılan
kanserle
amacı
efüzyon
Tedavi
veya
drene
etmek,
yöntemi
terapötik
plöredezdir.
Terapötik
tedavisinde hastaların %52-80’ inde etkili
torasentez
olduğunu göstermektedir. Tedaviye 2,5-5 mg
torasentez
ile başlanıp, ihtiyaca göre doz giderek
torasentezde 1000 ml’den fazla sıvı drene
artırılır.2,14,22,26
edilmemelidir. Drenaj uygulanan hastaların
Dispne: Dispnenin potansiyel olarak tedavi
%98-100’ünde efüzyon ve semptomlar ilk 30
edilebilir nedenleri anksiyete, solunum yolu
gün içinde tekrar eder.2 Plöredez için uygun
tedavide ilk adımdır ve ilk
27
Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi 2016, Cilt 1, Sayı 1, 21-35
Sevim ŞEN
hastalar; yaşam beklentisi 2-3 aydan uzun olan,
steroidler, antikonvülzan, barbitürat, trisiklik
dispnesi
antidepresan vb), uyku apnesi, sedanter yaşam
torasentezle
gerileyen,
plevral
multilokülasyonu olmayan, hapsolmuş akciğer
gibi
görünümü
yolu
farmakolojik tedavi gerektirir. Tamamlayıcı
obstrüksiyonu olmayan hastalardır. Plöredez
tedaviler tercih edilebilir. Hastanın yaşam
göğüs
veya
kalitesindeki bozulmanın değerlendirilmesi ve
ile
uyku bozukluğunun yönetilmesi gereklidir.14,27
olmayan
ve
hava
tüpüyle
torakoskopi/videotorakoskopi
sebeplerle
gelişebilir.
Sıklıkla
yapılabilir.2,14
Deliryum:
Hipoksi,
Bulantı-Kusma: Bulantı-kusma kemoterapi,
bağırsak
obstrüksiyonu,
radyoterapi
antikolinerjik, benzodiazepin vb ilaçların
gibi
tedavi
komplikasyonu
metabolik
enfeksiyon,
olabileceği gibi, şiddetli konstipasyon veya
beklenmeyen
fekal tıkaç, gastroparezi, bağırsak tıkanıklığı,
Deliryumun altında yatan sebebin belirlenmesi
santral sinir sistemi (beyin, meninksler gibi)
gereklidir. Bilişsel uyaranlar ve oryantasyon
ilgili, metastaz yapan tümörün gastrik alana
tekrarı ile farmakolojik olmayan yöntemlerle
baskısı,
kontrol altına alınabilir. Steroid, antikolinerjik,
hiperkalemi,
dehidratasyon
gibi
etkisi
sebepler,
gelişebilir.
sebeplerle gelişebilir. Gastroparezi sebebiyle
benzodiazepin
gelişen bulantı-kusma metoclopramide 5-20
uygulanan ilaçların dozunun optimum doza
mg PO alınması ile, santral sinir sistemiyle
titre edilerek ulaşılması, sosyal desteğe önem
ilgili durumlarda gelişen bulantı kusma,
verilmesi,
gerektiğinde
kortikostreoidlerle
konsültasyonu
atılması
ortadan
kaldırılabilir.
vb
olarak
ilaçlardan
kaçınmak,
psikiyatri
gereken
önemli
Bununla birlikte bulantı kusma kontrolünde
adımlardır.14,20,21,23
Olanzapin
Konstipasyon: Sıvı alımının arttırılması, lifli
başarılı
kullanılabilmektedir.28
Ayrıca
olarak
digoksin,
gıdalarla
beslenme,
fiziksel
aktivitenin
karbamezapin, antidepresan vb kullanılan
arttırılması, laksatif ilaçların kullanılması ile
ilaçların
kontrol
kandaki
seviyeleri
kontrol
altına
alınamayan
konstipasyon
edilmelidir. Ağrı kesici amaçlı kullanılan
durumunda,
abdominal
görüntüleme
opioid türünün değiştirilmesi gerekebilir.
yöntemleri,
hiperkalemi,
hipokalemi,
Spesifik olmayan bulantı-kusmanın kontrol
hipotroidizm,
diabet
altına alınabilmesi için dopamin reseptör
hareketliliğini arttıran ilaçlarla (bisacodil 10-
antagonistleri, stres yönetimi, antiemetikler,
15 mg) kontrol altına alınmalıdır. Kontrol
tamamlayıcı tedaviler tercih edilebilir.14,21,23
altına alınamadığında ek laksatif ilaçlar,
Uyku Bozuklukları: Uyku bozuklukları,
magnezyum, sorbitol vb ilaçlarla tedaviye
anksiyete, ölüm anksiyetesi, ağrı, depresyon,
devam edilmelidir.14,23
deliryum, ilaç yan etkisi (kafein içeren ilaçlar,
Ölüm Sırasındaki Bakım:
kontrolü,
bağırsak
28
Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi 2016, Cilt 1, Sayı 1, 21-35
Sevim ŞEN
Hemşire hastanın huzurlu ölümü için gerekli

çevre
bulgular, son saatlerinde hastaya destek olma)
düzenlemesini
ailesinin
yapmalı,
mahremiyetinin
hasta
ve
korunabileceği,

Ölüm süreci (ölüm anındaki belirti ve
Tamamlayıcı
tıp
uygulamaları
yakın ilişkilerinin sürdürülebileceği bir ortam
konularında bilgiler vermelidir ve hasta ve
sağlamalıdır. Aileyi ölüm sırasında meydana
yakınlarına
gelebilecek
sorabilecekleri mesajını vermelidir.
durum,
belirti
ve
bulgular
ihtiyaç
duyduklarında
soru
yönünden bilgilendirmelidir. Aile hastanın acı
Tamamlayıcı kanser tedavisinin amaçları;
çekmesinden
Gevşemeyi sağlamak, stres ve anksiyeteyi
ve
öldüğünde
yanında
olamamaktan da endişe duyabilirler. Ailenin
azaltmak;
endişe ve korkularını gidermelidir. Hemşire
semptomları dindirmek; kanser tedavisinin yan
ölmek üzere olan hastanın fiziksel bakımını
etkilerini en aza indirmek ve rahat uykuyu
sürdürmelidir. Ağrısı ve solunum sıkıntısı
sağlamaktır (Tablo 4).17 Ulusal Tamamlayıcı
kontrol altına alınmalıdır. Cilt ve mukoza
ve Alternatif Tedavi Merkezi (National Center
bütünlüğünü sürdürmeye yönelik önlemler
for Complementary and Alternative Medicine)
almalıdır. Bireyin rahatlığını sağlamak ve
(NCCAM) beş sınıfta topladığı 200’den fazla
sürdürmek için gerekli girişimleri planlamalı
tamamlayıcı tedavi tanımlamıştır.18,19
ve uygulamalıdır. Ailenin gerçekleştirmek
1.
istediği dini ya da kültürel bir uygulama varsa
(akupunktur ve qi gong’u kapsayan geleneksel
yardım etmelidir.4,19,21
çin tıbbı, homeopati, aurveda)
Hemşire hasta ve ailesine tanı anından
2.
başlayarak anlayabileceği bir şekilde;
hipnoz, gevşeme/meditasyon, müzik, hayal

Hastalık süreci ve prognozu
kurma, dua/spirualite)

İlaçlar
(etkileri,
yan
etkileri,
3.
ağrı
ve
Alternatif
diğer
ve
rahatsız
medikal
edici
sistem
Beden-zihin tedavisi (biyofeedback,
Biyolojik temelli tedaviler (bitkisel
uygulanma şekilleri)
tedavi, yüksek doz vitaminler, özel diyetler)

4.
Tedavi (amacı, yararları, yan etkileri,
Enerji tedavileri (iyileştirici dokunma,
maliyeti)
reiki)

Ağrı ve diğer semptomların kontrolü
5.

Acil durumlar ve komplikasyonlar
(masaj, egzersiz, chiropractic, hidroterapi,
Manipülatif ve beden temelli tedaviler
(spinal kord basısı, vena kava superior
refleksoloji, akupressur)
sendromu
Palyatif bakım hemşiresinin yaklaşımları bu
kardiak
tamponad,
kanama,
nöbetler, hiperkalsemi, opioid toksisitesi ve
organizasyonun
deliryum)
oynamaktadır. Bu yaklaşımlar özet olarak şu

şekilde açıklanabilir;
Yas ve keder süreci (kederle baş etme,
başarısında
etkin
rol
aile üyelerinin ve çevrenin tepkisi ile baş etme)
29
Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi 2016, Cilt 1, Sayı 1, 21-35
Sevim ŞEN
Hemşire hastanın tedavisine ilişkin
hissettiğini ifade etmektedir. Subair ağrı
gerekli bilgilendirmeleri yaparak tedavinin
tedavisini araştırdığı esnada yeni bir palyatif
sürdürülmesini sağlamalıdır.
bakım merkezine ulaşmış palyatif bakıma

karar verilmiştir. Palyatif bakım merkezinde

ile
Hasta ve yakınları ve diğer ekip üyeleri
etkili
iletişimi
ve
koordinasyonu
düzenli
olarak
oral
morfin
tedavisine
sağlamalıdır.
başlanmış ek olarak NSAİ verilmiştir. 4 saatlik

30mg morfin dozu ile ağrı şikayeti ortadan
Gerektiğinde hasta ve yakınlarına
kalkan Subair, aktif hayatına dönerek ailesinin
danışmanlık yapmalıdır.

Hastaya
gereksiz
işlemlerin
yapılmasını önleyerek ve bilgilendirmelerin
yapıldığı onamın etik şartlarda alındığından
emin olarak hasta savunuculuğu rolünü
başlamış, benlik saygısını yeniden kazanmış
ve yaşam kalitesi yükselmiştir. 10 yıl sonra
hastalığın ilerleyişi ile morfin ihtiyacı 4 saatlik
100mg’a çıkmıştır. Subair aktif ve özgür
üstlenmelidir.

geçimini finanse edebilecek bir işte çalışmaya
Ayrıca
bakımın
sorumluluğunu
üstlenerek hasta ve yakınlarına ve aynı
zamanda da diğer ekip üyelerine liderlik
hayatına devam ederek çocuklarının eğitim vb
ihtiyaçlarını
finanse
edebilmenin
hazzını
yaşayabilmiştir. Palyatif bakımın amacını
gösteren anlamlı bir vakadır.3
yapabilmelidir.4,20
Palyatif bakım organizasyonunun bir hastanın
Sonuç olarak palyatif bakım yaşam kalitesini
günlük aktif yaşamına dönmesi üzerine olan
olumlu etkilemek amaçlı profesyonel ekip ve
etkisi aşağıdaki vaka örneğinde sembolik
profesyonel
olarak açıklanmıştır.
gereken bir hizmettir. İlgili konuda güncel
VAKA ÖRNEĞİ
yaklaşımların ve kanıt temelli uygulamaların
Subair 50 yaşında alt ekstremite amputasyonu
takibi
uygulanan
ve
ardından
radyoterapi,
kemoterapi tedavisi alan bir hastadır. Hastaya
Endoxan
ile
palyatif
kemoterapi
uygulanmıştır. Orta sınıf bir aile olan Subair, 4
çocuğunu bakım masraflarından dolayı çocuk
bakım evine yerleştirmek zorunda kalmıştır.
Ağrı şikayeti için nonsteroid antienflamatuar
(NSAİ) ilaç almaktadır ancak ağrı şikayeti
devam etmektedir. Ağrının tanımını sıcak
metalin bacağına baskı yapması şeklinde
organizasyon
sunulan
bu
ile
hizmetin
sunulması
kalitesinin
arttırılması için gereklidir. Palyatif bakım
konusu ülkemizde kanser amaçlı bakım veren
az sayıda merkezden oluşmaktadır. Bu konuda
ülkemiz hasta profili göz önüne alınarak yasal
ve etik düzenlemelerle birlikte yeterli sayıda
palyatif bakım ünitesi ve donanımlı sağlık
çalışanının yetiştirilmesi beklenmektedir. Bu
derlemede palyatif bakım tanımı ve tarihçesi
ile birlikte palyatif onkolojik ve semptomatik
tedaviler özetlenmeye çalışılmıştır.
30
Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi 2016, Cilt 1, Sayı 1, 21-35
Sevim ŞEN
9-
bakıma ilişkin görüşleri. Başkent Üniversitesi,
KAYNAKÇA
1-
Sağlık
http://turkkanser.org.tr/news.php?id=6
1 (erişim tarihi: 12.06.13)
2-
Aydoğan
F.
Bilimleri
Enstitüsü,
Hemşirelik
Anabilimdalı, Yüksek Lisans Tezi. Tez
Danışmanı; S. Kav, 2010.
Uygun
K.
Kanser
hastalarında palyatif tedaviler. Klinik Gelişim.
S:4-9, 2011.
3-
Turgay G. Sağlık personelinin palyatif
10-
efinition/en/) (erişim tarihi. 10.10.2014).
11-
World Health Organization. Palliative
Care. (Cancer control : knowledge into action
: WHO guide for effective programmes ;
http://www.who.int/cancer/palliative/d
Curtis
JR.
Communicating
with
patients and their families about advance care
planning and end-of-life care. Respir Care.
2000;45:1385-1394.
module 5.) I.World Health Organization.
12-
II.Series, 2007
akciğer hastalığında palyatif ve yaşam sonu
4-
Elçigil A. Palyatif bakım hemşireliği.
Gülhane Tıp Derg.(54):329-334, 2012.
5Tuncer
hizmetlerinin
Türkiye’de
palyatif
bakım
mevcut
durumu.
Türk
Jinekolojik Onkoloji Dergisi. 2010;(1):1-6.
6-
http://www.who.int/cancer/palliative/e
n/ (erişim tarihi: 12.06.13)
7-
bakımı.
Maltepe
Üniversitesi
Hemşirelik
Bilim ve Sanatı Dergisi, Sempozyum Özel
Gültekin M. Özgül N. Olcayto E.
M.
Özkan S. Ağır kronik obstrüktif
Smith TJ, Temin S, Alesi ER,
Sayısı.2010;272-282.
13-
İnci F. Öz F. Palyatif bakım ve ölüm
kaygısı. Psikiyatride Güncel YaklaşımlarCurrent Approaches in Psychiatry.2012;178187.
14-
NCCN Clinical Practice Guidelines in
Oncology Palliative Care. Version 1.2011
Abernethy AP, Balboni TA, Basch EM., Von
15-
Roenn J H. American Society of Clinical
p.htlm.pain (erişim tarihi 14.06.13)
Oncology provisional clinical opinion: The
16-
integration of palliative care into standard
pdf (erişim tarihi:14.06.13)
oncology care. Journal of Clinical Oncolog.
17-
2012;30(8), 880-887.
Palyatif
8-
http://www.cancer.gov/cancertopics/a
http:/www.iasp-pain.org/terms-
http://anestezi.med.ege.edu.tr/ders/21.
Yıldırım YK. Fadıloğlu Ç. Uyar M.
kanser
bakımında
tamamlayıcı
tedaviler. Ağrı.2006;18(1):26-33.
dvanced-cancer/care-choices/palliative-care-
18-
fact-sheet"
(erişim tarihi 10.10.2014)
http://nccam.nih.gov/health/whatiscam
http://www.cancer.gov/cancertopics/advanced
19-
-cancer/care
sisteminde palyatif bakım uygulamaları. Türk
choices/palliative-care-fact-
sheet) (erişim tarihi 10.10.2014)
Bag B. Almanya örneğinde sağlık
Onkoloji Derg. 2012;27(3);142-149.
31
Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi 2016, Cilt 1, Sayı 1, 21-35
20-
Çavdar İ. Kanserli hastanın terminal
Sevim ŞEN
oncology services. Supportive Care in Cancer.
dönemdeki bakımı. Türk Onkoloji Derg.
2015 Dec 1;23(12):3633-43.
2011;26(3):142-147.
27-
21-
Lima LD. Essential Medicines in
Matsui T, Shimizu M, Miyashita M, Tsuneto
Palliative Care. International Association for
S, Shima Y. Association between depressive
Hospice and Palliative Care (IAHPC), 2013.
symptoms and changes in sleep condition in
22-
the grieving process. Supportive Care in
Ünsar S. Fındık ÜY. Kurt S. Özcan H.
Tanimukai H, Adachi H, Hirai K,
Kanserli hastalarda evde bakım ve semptom
Cancer. 2015 Jul 1;23(7):1925-31.
kontrolü. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi.
28-
2007;2(5):90-104.
Hui EP, Cramer H, Lauche R, Wong SY, Lau
23-
Bahar
A.
Ölüm
sürecinde
olan
Lau CH, Wu X, Chung VC, Liu X,
AY, Sit RS, Ziea ET. Acupuncture and
hasta:Terminal bakım ve hospis. Fırat Sağlık
Related Therapies for Symptom Management
Hizmetleri Dergisi. 2007;2(6):148-160.
in Palliative Cancer Care: Systematic Review
24-
and Meta-Analysis. Medicine. 2016 Mar
Aydıner A. Can G (Eds). Akciğer
kanserinde tedavi ve bakım. İpomet
1;95(9):e2901.
Matbacılık, İstanbul, s:75-79, 2010.
29-
25-
of olanzapine as an antiemetic in
Peters ME, Goedendorp MM,
Fonte C, Fatigoni S, Roila F. A review
Verhagen SA, Smilde TJ, Bleijenberg G, van
chemotherapy-induced nausea and vomiting
der Graaf WT. A prospective analysis on
and in palliative care patients. Critical reviews
fatigue and experienced burden in informal
in oncology/hematology. 2015 Aug
caregivers of cancer patients during cancer
31;95(2):214-21.
treatment in the palliative phase. Acta
30-
Oncologica. 2015 Mar 22.
L, Francillard M, Richard JF, Aegerter P.
26-
Sequential occurrence of dyspnea at the end
Silver JK, Raj VS, Fu JB, Wisotzky
Guirimand F, Sahut d'izarn M, Laporte
EM, Smith SR, Kirch RA. Cancer
of life in palliative care, according to the
rehabilitation and palliative care: critical
underlying cancer. Cancer medicine. 2015
components in the delivery of high-quality
Apr 1;4(4):532-9.
32
Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi 2016, Cilt 1, Sayı 1, 21-35
Sevim ŞEN
Tablo 1. Yaşam sonu bakımı geliştirmek için sağlık profesyonellerinin yapması gerekenler.
Yaşam Sonu Bakım Hakkında Görüşme
1. Yaşam sonu bakım
- Hasta ve / veya ailenin önceki bilgilerini incele
hakkında
- Hastanın tutumlarını ve reaksiyonlarını incele
görüşmeden
önce hazırlık yapma
- Kendi hastalık bilgini gözden geçir: Prognoz, tedavi ve alternatifleri
- Kendi kişisel duygularını incele: tutumlar, önyargılar ve yas tutma
- Yer ve ortamı planla: sessiz, özel bir ortam
- Görüşmeye katılacak olan hasta ve aile üyeleriyle ileri düzeyde görüşmeye hazır ol
2. Yaşam Sonu Bakım
- Ortamda bulunan herkese kendini tanıt
Hakkında
- Tehdit edici olmayan bir şekilde ses tonunu ayarla: “Bu tüm hastalarımla yaptığım bir
Görüşmeye
görüşmedir” gibi
Başlama
- Hasta veya ailenin ne anladığını sapta
- Hasta ve ailenin ne kadar bilmek istediklerini sapta
-Bazı hastaların yaşam sonu kararlarla ilgili görüşmek istemediklerinin farkında ol
- Hasta için anlamlı olacak şekilde prognozu açıkça tartış
-Çok fazla ümit vererek cesaretlendirme
-Çok fazla tıbbi detaylar vermekten kaçın
-Yaşamı destekleyen tedavilerin bakım vermek olmadığını açıkça belirt
-Hasta ve ailenin ne söylediğini anladığınızı göstermek için onların söylediklerini tekrar
edin
-Duyguları hakkında konuşmaları için hasta ve ailesini cesaretlendirmede duygularını
kullanma veya yansıtma konusunda onları onaylayın
-Sessiz kalmalarını hoş görün
3. Yaşam Sonu Bakım
-Hastalık ve tedavisi konularında genel bir bilgi kazanılır
Hakkındaki
-Tedavi hakkında önerilerde bulunun
Görüşmeyi
Bitirme
-Herhangi bir soru olup olmadığını sorun
-Hasta ve ailenin sorular için size nasıl ulaşacaklarından emin olun ve temel bir takip
planı oluşturun
Kaynak: Özkan 2010
33
Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi 2016, Cilt 1, Sayı 1, 21-35
Sevim ŞEN
Tablo 2. Palyatif bakım üniteleri.
Hastanede verilecek düzeyde palyatif bakımın evde verilmesi amacıyla uygulanmaktadır.
Evde Bakım
Yetkin sağlık bakım profesyonelleri, uygun tıbbi destek ve başarılı bir organizasyonla hastanın
etkili palyatif bakım hizmetini kesintisiz alması mümkündür.
Bakım evi (hospis)
Tedaviye yanıt alınamayan veya terminal dönemde olan hastaların semptom yönetiminin
sağlandığı bakım evleridir. Buradaki bakım hastanın son günlerini rahat geçirmesini ve onurlu
ölümü sağlamaya yöneliktir.
Gündüz
bakım
benzeri ortamlardır.
üniteleri
Palyatif
Terminal dönem hastalarda sosyal izolasyonu önlemeye ve semptom kontrolüne yönelik kulüp
bakım
poliklinik hizmetleri
Tanı anından itibaren kanser hastalığı sürecinde herhangi bir noktada terminal dönem dahil,
palyatif bakım ve semptomatik tedavi ihtiyacı olan hastalara destek veren polikliniklerdir
Kaynak: Aydoğan ve Uygun 2011, Elçigil 2012
Tablo 3. Kansere bağlı ağrının nedenleri.
1.Direkt tümöre bağlı (%60-80)
o
Kemik-yumuşak doku infiltrasyonu
o
Sinir, kan ve lenf damarlarının kompresyonu
o
Lenfödem
o
Tümör nekrozu
o
Beyin ödemi
o
Operasyon
o
Radyoterapi (yanık, fibroz, nöropati, mukozit)
o
Kemoterapi (nöropati, pankreatit, mukozit)
3.Kanser veya tedavisi ile ilişkili olmayan
o
Başağrısı
mekanizmalara bağlı (%10-15)
o
Diyabetik nöropati
o
Myofasyal kökenli ağrılar
2.Kanser tedavisine bağlı (%20-30)
Kaynak: http://anestezi.med.ege.edu.tr/ders/21.pdf
34
Cilt 1, Sayı 1, 21-35, (2016)
Derleme
Tablo 4. Kanser hastalarında kullanılan tamamlayıcı tedaviler
Alternatif tedavi
Akupunktur
Genel bilgi
Araştırma notları
Geleneksel Çin tıbbının temel tedavi yöntemlerinden biridir.
Bir faz II çalışmada; 183 kanser hastasının akupunktur ile tedavisi sonrası, hastaların % 47’sinin daha az ağrı deneyimlediği
Kronik kanser ağrılarında kullanılmaktadır.
saptanmıştır. Araştırmalar, malignansi dispnesi, jinekolojik tümörlerin cerrahisi sonrası gelişen alt ekstremite ödemi, çeşitli
nedenlerle gelişen bulantı, kusmayı azaltmada etkili olduğu saptanmıştır.
Çin tıbbında yaşam enerjisi denilen qi enerjisinin dengeli ve
Qigong
düzenli şekilde bedende akmasını sağlayacak çalışmalara
Chen ve Yeung (2002) kanser hastalarında Qigong’un kullanıldığı 50 Çin çalışmasını incelemişlerdir. Standart tıbbi bakım
verilen addır. Hayal kurma, solunum egzersizleri, yavaş
boyunca Qigong uygulaması alan hastaların sadece konvansiyonel tedavi alan hastalara göre daha iyi sağ kalım oranlarına
hareketler gibi manipulasyonlarla enerji blokajlarını açmak
sahip oldukları saptanmıştır.
hedeflenmiştir.
Hipnoz
Bir bireyin diğer bireyin etkisinde olarak
Randomize klinik çalışmalar, hipnoterapinin kansere bağlı ağrı ve kansere bağlı mukozit ağrısında etkili olduğunu
öneri ve direktiflerde kavramanın artması durumudur
göstermiştir.
Tedavi amacıyla, bitkilerin hoş kokulu
bölümünden oluşturulan esansiyel yağlar
Aromaterapi
kullanılmaktadır. Yağlar inhalasyonla, deriye
masaj yaparak veya internal (oral, vajinal veya rektal) olarak
verilebilir.
Enzim Tedavisi
İyilik halini arttırmak amacıyla proteolitik enzimlerin oral
yolla verilmesidir
Homeopatik karışımlar vücudun temel iyileşme yanıtını
Homeopati
uyarmada
yüksek oranda dilüe edilen karışımlardır.
Randomize kontrollü bir çalışmada, 103 kanser hastası plasebo ve deney grubu olarak ikiye ayrılmıştır. Deney grubundaki
hastalara iki hafta boyunca papatya yağı ile aromaterapi uygulanmıştır. Çalışma sonucunda; her iki grupta da yaşam
kalitesinde gelişme olduğu bununla beraber, olumlu etkinin deney grubunda plasebo grubuna göre daha fazla olduğu
saptanmıştır.
Leipner ve Saller (2000) 692 kanser hastasını içeren lokalize 7 prospektif klinik çalışmayı incelemişlerdir. Bu kolektif
veriler enzim tedavisinin kanser tedavilerine
bağlı oluşan karşıt etkileri azaltmada yararlı olduğunu göstermiştir.
çift-kör, randomize klinik çalışmada meme kanseri operasyonu sonrası radyoterapiye devam eden 66 kadın hasta
incelenmiştir. Hastalar konvensiyonel tedaviye ilave olarak, 8 haftalık ya günlük homeopatik karışım ya da plasebo tedavisi
almışlardır. Homeopatik karışımın radyoterapinin dermatolojik karşıt etkilerini minimize etmede plaseboya göre daha üstün
olduğu saptanmıştır.
Refleksoloji, ayaklarda bedenin tüm bölgelerine, organlarına
ve sistemlerine karşılık gelen refleks noktaları olduğu ve bu
noktaların beden anatomisinin
Refleksoloji
aynası olduğu prensibine dayanan bir sanattır. Bu refleks
noktalarına özel el ve parmak teknikleriyleu ygulanan baskı,
Randomize kontrollü çalışmalarda; kronik kanser ağrısı olan hastalarda refleksolojinin kullanımının ağrı ve anksiyeteyi
azalttığını göstermiştir.
stresin azaltılmasını sağlayarak bedende fizyolojik
değşikliklere yol açar.
Kaynak: Yıldırım ve Ark. 2006
35