Pnömokokal hastalıklar

Pnömokokal hastal›klar
HASTALIK
Pnömokokal hastal›klar›n etkeni nedir?
Pnömokokal hastal›klara Streptococcus pneumoniae ad› verilen bir bakteri neden olur.
Bu bakterinin 80’den fazla tipi vard›r. Bunlar›n ço¤u hastal›¤a neden olur ancak az bir
k›sm› ciddi pnömokokal hastal›klar›n büyük k›sm›na neden olur; tüm dünyada meydana
gelen ciddi pnömokokal hastal›klar›n %62’sine en s›k görülen 10 tip bakteri neden olur.
Pnömokokal hastal›klar nas›l yay›l›r?
Pnömokokal hastal›klar kifliden kifliye solunum yoluyla (hava yolu) yay›l›r. Pnömokoklara
insanlarda solunum yolunda yo¤un olarak rastlan›r. Normal, sa¤l›kl› eriflkinlerin %570’inin burun-bo¤azlar›nda tespit edilebilir.
Pnömokok al›nd›ktan ne kadar süre sonra belirti vermeye bafllar?
Yukar›da da bahsedildi¤i gibi pek çok kifli pnömokoklar› hastalanmadan burun ve
bo¤azlar›nda tafl›rlar. Pnömokoklar›n neden oldu¤u baz› ciddi hastal›klar›n ortaya ç›kmas›
için geçen süre (kuluçka dönemi) afla¤›da belirtilmektedir.
Pnömokokal hastal›klar›n bulgular› nelerdir?
Ciddi (invaziv) pnömokokal hastal›klar üç flekilde kendini gösterir: Zatürre (pnömoni),
bakteremi (bakterinin kana geçmesi) ve menenjit. Bütün bu hastal›k tablolar› ayn› bakteri
(pnömokoklar) taraf›ndan meydana getirilir ancak farkl› bulgularla ortaya ç›karlar.
Pnömokokal zatürre (akci¤erin hastal›¤›) pnömokoklar›n en s›k meydana getirdi¤i hastal›k
tablosudur. Sadece Amerika’da her y›l 150.000-570.000 vakan›n meydana geldi¤i tahmin
edilmektedir. Pnömokoklar›n meydana getirdi¤i zatürre’nin kuluçka dönemi k›sad›r
(1-3 gün). Hastal›¤›n belirtileri ise ani bafllayan atefl, üflüme, titreme, gö¤üs a¤r›s›,
öksürük, nefes darl›¤›, h›zl› nefes al›p verme, kalp h›z›n›n artmas› ve güçsüzlüktür.
Pnömokoklar›n meydana getirdi¤i zatürreye ba¤l› ölüm oran› %5-7’dir ve bu oran
yafll›larda daha yüksektir.
144
Pnömokoklar kana geçip enfeksiyona neden olabilirler ve bu pnömokokal bakteremi olarak
adland›r›l›r. Pnömokoklara ba¤l› zatürre geçiren her 3-4 kifliden birisinde ayn› zamanda
pnömokokal bakteremi de bulunur. Bakteremi özellikle 2 yafl alt›ndaki çocuklarda en s›k
görülen klinik tablodur ve bu gruptaki ciddi (invazif) hastal›klar›n %70’ini oluflturur.
Pnömokoklar bakteriler taraf›ndan meydana getirilen menenjitlerin %13-19’unu
olufltururlar. Menenjit bulgular› bafl a¤r›s›, yorgunluk, kusma, huzursuzluk, atefl, nöbet
ve komad›r. Pnömokoklar›n oluflturdu¤u menenjitlere ba¤l› ölüm oran› yüksektir (%30)
ve bu oran yafll›larda %80’e kadar ç›kar. Pnömokoklar orta kulak iltihab›n›n da s›k görülen
etkenlerinden birisidir. Kulak enfeksiyonlar›n›n %30-%50’si S. pneumoniae ile meydana
getirilir. Çocuklarda en s›k doktora gitme nedeni orta kulak iltihab›d›r.
Pnömokokal hastal›klar ne kadar ciddidir?
Pnömokoklar Amerika’da her y›l 6.000 civar›nda ölüme neden olmaktad›r. Bu ölümlerin
yaklafl›k yar›s›n›n afl› ile önlenmesi mümkündür. Küçük çocuklar ve yafll›larda (5 yafl alt›
ve 65 yafl üzeri) ciddi hastal›k görülme oran› en fazlad›r.
Vaka ölüm oranlar› menenjit ve bakteremide en fazlad›r. En s›k ölüm ise yafll›lar ve altta
yatan bir hastal›¤› olan kiflilerde en yüksektir. Uygun antibiyotiklerle tedavi ve yo¤un
t›bbi bak›ma ra¤men pnömokoklar›n meydana getirdi¤i baktereminin (bakterinin kana
kar›flmas›) vaka ölüm oran› eriflkinlerde yaklafl›k %20’dir. Yafll›larda ise bu oran %60 gibi
yüksek bir orana ulaflmaktad›r.
Pnömokokal hastal›klar›n tedavisi var m›d›r?
Pnömokoklar›n tedavisi için tercih edilen ilaç Penisilin’dir. Bununla birlikte Penisilin ve
di¤er antibiyotiklere karfl› geliflen direnç giderek artmaktad›r. Antibiyotiklere karfl› direnç
gelifltirmifl mikroorganizmalarla enfeksiyona yakalanmak hem baflka antibiyotiklerle çok
pahal› bir tedavi uygulanmas› gereklili¤ine hem de uzun süreli hastane yat›fl›na neden
olacakt›r.
Bu ciddi bakteriyel enfeksiyonu tedavi etmede her geçen gün artan güçlük bu mikroba
karfl› afl›lanman›n öneminin giderek daha da artmas›na neden olmaktad›r.
Pnömokokal hastal›k geçiren bir kifli hastal›¤› ne kadar süreyle bulaflt›r›r?
Hastal›¤›n hangi dönemde bulaflt›r›ld›¤› kesin olarak bilinmemektedir. mikroorganizma
al›nd›ktan sonra solunum yolunda bulunmaya bafllad›¤›ndan itibaren ve burada kald›¤›
sürece hastal›k bulaflt›r›labilmektedir.
145 Pnömokokal hastal›klar
Pnömokokal hastal›k birden fazla kez geçirilebilir mi?
Evet. Pnömokoklar›n bilinen 80’den fazla tipi vard›r ve pnömokok afl›lar›n›n içinde bu
tiplerin 23’ü bulunmaktad›r. Bu tiplerden birisiyle hastal›k geçirmifl olmak di¤er tiplerin
oluflturabilece¤i hastal›ktan korumaz. Bir kifli bir veya birkaç kez ciddi (invazif) pnömokokal hastal›k geçirmiflse bile yine de afl›lanmas› gerekmektedir.
PNÖMOKOKAL AfiILAR
Pnömokokal afl›lar ne zamandan beri kullan›lmaktad›r?
‹ki ana tip pnömokokal afl› bulunmaktad›r: pnömokokal polisakkarid afl› ve pnömokokal
konjuge afl›.
‹lk pnömokokal afl› 1977 y›l›nda ruhsat alm›flt›r (14 tip pnömokokal bakteri proteini içermektedir). 1983’te gelifltirilmifl pnömokokal afl› kullan›ma girmifltir ve 23 tip saflaflt›r›lm›fl
pnömokokal bakteri proteini içermektedir. Bu pnömokokal polisakkarid afl›s› PPV veya
PPV23 olarak adland›r›lmaktad›r. PPV afl›s› 2 yafl ve üzerinde olan ve pnömokokal
hastal›klar için risk alt›nda olan kiflilerde kullan›lmak üzere ruhsatland›r›lm›flt›r.
Pnömokokal konjuge afl› 2000’li y›llar›n bafllar›nda ruhsat alm›flt›r. Bebekler ve küçük
çocuklarda (6 ay-5 yafl aras›) kullan›lmak üzere ruhsat alm›flt›r. Bu afl› PCV7 veya PCV
olarak adland›r›lmaktad›r (7 tip pnömokokal bakteri proteini içermektedir).
Bu afl›lar ne tip afl›lard›r?
Her iki tip pnömokokal afl› da inaktive (ölü) bakteri afl›s›d›r.
Pnömokokal polisakkarid afl›s› (PPV) bakterinin kapsülünü oluflturan polisakkarid (fleker)
ad› verilen yap›y› içermektedir. PPV23 afl›s›n›n içerisinde bulunan 23 tip pnömokok, ciddi
(invazif) pnömokok hastal›klar›n›n %88’ine neden olmaktad›r.
Pnömokokal konjuge afl›s› (PCV13) 13 tip bakterinin kapsülünü oluflturan polisakkarid
yap›y› difteri toksinine (protein yap›dad›r) ba¤lanm›fl (konjuge edilmifl) flekilde içermektedir. 2008 y›l›nda ABD’de PCV13, 5 yafl alt›ndaki çocuklarda görülen invaziv
pnömokokal hastal›k vakalar›na sebep olan bakteri serotiplerinin % 61’ini kapsamaktad›r.
Bu afl›lar nas›l uygulanmaktad›r?
Pnömokok polisakkarid afl›s› (PPV) bacak veya koldan kas içine veya ya¤l› dokuya enjeksiyon fleklinde uygulanmaktad›r. Konjuge pnömokok afl›s› (PCV) kas içine enjeksiyon
fleklinde uygulanmaktad›r.
146 Pnömokokal hastal›klar
Kimler pnömokok polisakkarid afl›s› olmal›d›r (PPV)?
• 65 yafl ve üzerindeki kifliler
• 2 yafl›n üzerinde olan ve kalp hastal›¤›, orak hücreli anemi, alkolizm, akci¤er hastal›¤›,
diabet, siroz veya beyin omurilik s›v› kaça¤› olan kifliler
• 2 yafl›n üzerinde olan ve enfeksiyonlara karfl› vücudun ba¤›fl›kl›k sisteminin direncini
zay›flatan bir hastal›¤› ve özel bir durumu olan kifliler (Hodgkin hastal›¤›, böbrek
yetmezli¤i, nefrotik sendrom, lenfoma, lösemi, multiple myelom, HIV enfeksiyonu
veya AIDS olan, dala¤› olmayan veya ifllev görmeyenler veya organ nakli yap›lan kifliler
gibi)
• 2 yafl›n üzerinde olan ve vücudun enfeksiyon hastal›klar›na karfl› direncini azaltan
bir ilaç kullanan veya tedavi almakta olan kifliler (örne¤in, uzun süreli steroid tedavisi,
baz› kanser ilaçlar› ve radyasyon tedavisi gibi)
Ekim 2008 tarihinde itibaren Amerikan Ba¤›fl›klama Dan›flma Komitesi (ACIP) ast›m›
olan ya da sigara içen kiflilerin polisakkarit pnömokok afl›s› ile afl›lamalar›n› önermektedir.
Kimler pnömokokal konjuge afl›s› olmal›d›r (PCV)?
• 2 yafl›n alt›ndaki tüm çocuklar
• 2-5 yafl aras›nda olan ve orak hücreli anemisi olan, dala¤› olmayan veya ifllev
görmeyenler, HIV/AIDS veya ba¤›fl›kl›k sistemini zay›flatan baflka bir hastal›¤› olanlar
(örne¤in, diabet (fleker hastal›¤›) veya kanser gibi), ba¤›fl›kl›k sistemini zay›flatan ilaç
kullananlar (kemoterapi alanlar veya steroid kullananlar)
PCV afl›s› çocuklarda hangi flemada uygulanmaktad›r?
Tüm sa¤l›kl› bebekler ve küçük çocuklar 2, 4, 6. aylarda üç doz ve 12-15. aylar aras›nda
tekrar doz fleklinde toplam 4 doz PCV afl›s› olmal›d›r.
3 yafl›ndaki çocuk henüz hiç PCV afl›s› olmad› ise ne yap›lmal›d›r?
Çocu¤a uygulanacak olan afl› doz say›s› çocu¤un yafl›na göre de¤iflmektedir. Daha büyük
çocuklara daha az say›da afl› uygulanmal›d›r. Örne¤in 24-59 ay aras› (2-5 yafl) çocuklara tek doz PCV afl›s› uygulanmal›d›r. PCV afl›s›n›n 59 ayl›ktan büyük kiflilere rutin olarak
uygulanmas› önerilmemektedir.
Ayn› çocu¤a hem PCV, hem PPV uygulanabilir mi?
Evet. Ciddi (invazif) hastal›k için risk alt›ndaki çocuklar hem PCV ile afl›lanmal›, hem de
2 yafl›ndan sonra PPV23 olmal›d›r. PPV sa¤l›kl› çocuklara rutin olarak uygulanmamaktad›r.
147 Pnömokokal hastal›klar
Pnömokok afl›s› tekrarlanmal› m›d›r?
Pnömokok afl›s›n›n tekrarlanmas› rutin olarak önerilmemektedir ancak ciddi enfeksiyon
geçirmek aç›s›ndan yüksek risk alt›ndaki kiflilere tek bir kez olmak üzere bir tekrar doz
önerilmektedir.
Örne¤in ilk doz PPV afl›s›n› 65 yafl›ndan önce olan kifliler, 65 yafl›ndan sonra, bir önceki
dozdan sonra befl y›l geçtiyse ikinci doz PPV afl›s› olmal›d›rlar. Benzer flekilde 2 yafl›ndan
büyük olan ve kalp hastal›¤›, diabet, HIV enfeksiyonu gibi uzun süreli sa¤l›k problemleri
olan kifliler, ilk dozdan sonra befl y›l ve daha uzun bir süre geçtiyse ikinci doz PPV afl›s›
olmal›d›rlar.
Yüksek risk alt›ndaki çocuklar (orak hücreli anemisi olanlar, HIV/AIDS, diabeti olanlar
gibi), bebekliklerinde tam seri PCV afl›lar›n› olmufl olsalar bile, iki yafl ve üzerinde (son
PCV dozundan sonra en az iki ay geçmifl olmas› kofluluyla) bir doz PPV afl›s› olmal›d›rlar.
PPV ile tekrar afl›lama ile ilgili daha detayl› bilgi için afla¤›daki adresi ziyaret edebilirsiniz:
http://www.immunize.org/catg.d/2015pne.pdf
Huzurevlerinde kalan 65 yafl ve üzerindeki herkes PPV afl›s› ile afl›lanmal› m›d›r?
Evet. Huzurevlerine kay›t yap›l›rken bu kiflilerin PPV afl›s› ile afl›lanm›fl olmalar›n›n kontrol
edilmesi prosedürü kolaylaflt›racakt›r. Kiflilerin daha önce afl›lanmam›fl olmalar› ya da
afl›lan›p afl›lanmad›klar›n› hat›rlam›yor olmalar› durumunda bu kifliler afl›lanmal›d›r.
Hamile kad›nlar PPV afl›s› olabilir mi?
PPV afl›s›n›n hamile kad›nlardaki güvenilirli¤i araflt›r›lmam›flt›r. Bu nedenle PPV afl›s›n›n
sa¤l›kl› hamile kad›nlara uygulanmas› önerilmemektedir.
Pnömokok afl›s› ne kadar güvenilirdir?
PPV de PCV de çok güvenilir afl›lard›r.
Pnömokok polisakkarid afl›s› için (PPV23), afl›lanan kiflilerin %30-50’sinde afl› yerinde
k›zar›kl›k ve a¤r› gibi çok hafif yan etki görülür. Yine afl›lanan kiflilerin %1’inden az›nda
atefl, kas a¤r›lar› veya daha a¤›r lokal yan etki (afl› yerinde k›zar›kl›k, a¤r›, flifllik gibi)
görülebilir.
Pnömokok konjuge afl›s› için (PCV7), afl›lanan çocuklar›n yaklafl›k %10-20’sinde afl›
yerinde k›zar›kl›k, hassasiyet veya flifllik görülür. Yine afl›lanan çocuklar›n %10’unda hafif
atefl geliflebilir.
148 Pnömokokal hastal›klar
Pnömokok afl›lar› ne kadar etkindir?
Pnömokokal polisakkarid afl›s› (PPV23)
Genel olarak, PPV ciddi (invazif) hastal›klar› önlemede %60-70 etkindir. Yafll›lar ve altta
yatan hastal›¤› olan kiflilerde ba¤›fl›kl›k sisteminin zay›flamas› nedeniyle afl›ya karfl› geliflen
cevap da bir miktar daha azalmaktad›r. Ancak bu kiflilerin afl›lanmalar› önerilmektedir
çünkü bu kiflilerde ciddi (invazif) pnömokok enfeksiyonu geçirme ihtimali de daha
yüksektir.
Pnömokokal konjuge afl›s› (PCV7)
Büyük bir çal›flmada, PCV7 afl›s›n›n afl›n›n içerisinde bulunan tipteki bakterilerin
oluflturdu¤u ciddi pnömokokal hastal›¤› önlemede %97 etkin oldu¤u gösterilmifltir. Tüm
tiplerin oluflturdu¤u hastal›¤a karfl› korumada ise %89 etkinlik göstermifltir. HIV hastal›¤›
ve orak hücreli anemisi olan çocuklarda afl›ya karfl› cevap iyidir.
Sa¤l›k Bakanl›¤› Pnömokok Afl›s› Önerileri
• 65 yafl ve üzeri kifliler
• Kronik Akci¤er Hastalar› (KOAH)
• Diyabet Hastalar›
• Kronik Kalp Hastalar›
• Kronik Böbrek Hastalar›
• ‹mmun Yetmezli¤i olanlar
• Dala¤› al›nm›fl olanlar
• Karaci¤er Hastalar›
• Kanser Hastalar›
Kimler pnömokok afl›s› olmamal›d›r?
Hem PPV hem de PCV7 için, bir doz afl› uyguland›¤›nda alerjik reaksiyon geliflen kifliler
di¤er doz afl›y› olmamal›d›r.
Orta veya a¤›r hastal›k geçirmekte olan kifliler pnömokok afl›s› ile afl›lanmalar›n› hastal›klar›
düzelene kadar ertelemelidirler.
Hamilelere uygulanmamal›d›r.
Pnömokok afl›s› pnömokok hastal›klar›na neden olur mu?
Hay›r.
149 Pnömokokal hastal›klar